Koncepcja zrównoważonego rozwoju
Wstęp
Aspekty dotyczące ochrony środowiska są coraz bardziej widoczne w życiu codziennym, jak i działalności gospodarczej przedsiębiorstw. Segregacja odpadów, ich powtórne wykorzystanie, produkcja w warunkach przyjaznych dla środowiska, produkowanie i kupowanie tzw. produktów ekologicznych, to przykładowe przedsięwzięcia, które stają się coraz popularniejsze. Dostęp do informacji na temat ochrony środowiska z roku na rok jest większy. Bez wątpienia także zagadnienie zrównoważonego rozwoju należy do coraz częściej poruszanych tematów. W literaturze staje się coraz bardziej powszechny pogląd, że zrównoważony rozwój w swojej istocie jest dalszą rozwiniętą fazą ochrony środowiska.
1. Definicja zrównoważonego rozwoju
Istnieje wiele definicji opisujących istotę zrównoważonego rozwoju. Jedna z najpopularniejszych została określona w raporcie „Nasza wspólna przyszłość”, opracowanym przez Światową Komisję ds. Środowiska i Rozwoju: „Zrównoważony rozwój jest to taki rozwój społeczny i gospodarczy, który zapewnia zaspokojenie potrzeb współczesnego społeczeństwa bez naruszania możliwości przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb.” Już w 1987 stwierdzono, że cywilizacja osiągnęła poziom dobrobytu możliwy do utrzymania, pod warunkiem odpowiedniego gospodarowania. Model takiej gospodarki zakłada odpowiednio i świadomie ukształtowane relacje pomiędzy:
wzrostem gospodarczym,
dbałością o środowisko (nie tylko przyrodnicze, ale także sztuczne - wytworzone przez człowieka)
oraz zdrowiem człowieka.
Dokumenty międzynarodowe poświęcone kwestiom zrównoważonego rozwoju, przede wszystkim dokumenty końcowe konferencji w Rio de Janeiro oraz konferencji w Johannesburgu podkreślają między innymi, że dla wdrażania zrównoważonego rozwoju konieczne są zmiany w procesach produkcji i konsumpcji. Oczywiście nie należy też zapominać o „tradycyjnych” celach ochrony środowiska. Używając języka ekonomii, można powiedzieć, że zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju społeczeństwo powinno żyć, uwzględniając tzw. rachunek ciągniony kosztów swoich decyzji. Oznacza to, iż do kosztów podejmowanych decyzji należy doliczyć także koszty konsekwencji tych decyzji.
Zrównoważony rozwój oznacza, że wzrost gospodarczy prowadzi do zwiększania spójności społecznej (w tym m.in. zmniejszania rozwarstwienia społecznego, wyrównywania szans, przeciwdziałania marginalizacji i dyskryminacji) oraz podnoszenia jakości środowiska naturalnego, m.in. poprzez ograniczanie szkodliwego wpływu produkcji i konsumpcji na stan środowiska i ochronę zasobów przyrodniczych.
Rysunek 1. Schemat zrównoważonego rozwoju
Źródło: Opracowanie własne na podstawie definicji zrównoważonego rozwoju.
Koncepcja zrównoważonego rozwoju realizowana jest w rzeczywistości o trzech wymiarach: ekonomicznym, społecznym i ekologicznym. Poszukiwanie harmonii i równowagi, a tym samym zapewnianie trwałości rozwoju, dokonuje się tutaj poprzez szczególne poświęcanie uwagi ochronie środowiska naturalnego i społecznego potencjału rozwojowego, towarzyszące wzrostowi ekonomicznemu. Ochrona ta oznacza troskę o środowisko przyrodnicze i jego zasoby tak, aby w możliwie niepogorszonym stanie mogły służyć przyszłym pokoleniom. Oznacza również dbałość o zapewnienie edukacji, opieki zdrowotnej, bezpieczeństwa i odpowiednich warunków bytowych ludzi, w taki sposób, aby nie niszczyć społecznego potencjału rozwojowego przyszłych pokoleń. W ten sposób niejako gwarantuje się ochronę rzadkich dóbr i zasobów, a tym samym umożliwia trwałość rozwoju.
2. Zrównoważony rozwój w skali makro
Zrównoważony rozwój leży w polu zainteresowań wielu organizacji międzynarodowych. Należą do nich m.in.:
Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP),
Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP),
instytucje Unii Europejskiej:
Parlament Europejski,
Komisja Europejska,
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Chęć praktykowania idei zrównoważonego rozwoju wyraża także bardzo wiele państw. Również Polska przyjęła odpowiednią strategię - Strategię Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025 roku. Wdrażając tę strategię, Ministerstwo Środowiska podkreślało, iż zrównoważony rozwój to zasada ujęta nie tylko w traktatach Unii Europejskiej, ale także w samej Konstytucji RP (art. 5).
Generalnym założeniem Strategii Zrównoważonego Rozwoju Polski jest utrzymanie obecnego, ok. 5% wzrostu gospodarczego, z wskazaniem, jako docelowego, około czterokrotnego zwiększenia efektywności wykorzystania surowców, paliw oraz zasobów przyrody.
Jednocześnie Strategia powinna uwzględniać potrzeby w zakresie:
bezpieczeństwa terytorialnego i ekologicznego kraju,
utrzymania suwerenności Państwa,
zabezpieczenia zdrowotnego i socjalnego każdego obywatela,
przestrzegania praw i obowiązków wynikających z Konstytucji,
poszanowania i przestrzegania istniejącego porządku prawnego
oraz konieczność wypełniania przez Polskę zobowiązań wynikających z ratyfikowanych, obowiązujących prawnie umów międzynarodowych oraz deklaracji międzynarodowych złożonych przez Rząd.
Kwestia zrównoważonego rozwoju w skali międzynarodowej była poruszana na licznych konferencjach i zawierana w istotnych międzynarodowych dokumentach. Na jednej z takich konferencji - Ogólnoświatowej Konferencji ONZ w Rio de Janeiro w 1992 r. - przyjęto 27 zasad, które najpełniej określają zasady zrównoważonego rozwoju, czyli prawa, zadania i obowiązki adresatów tych zasad.
Wśród najciekawszych z tych zasad wartymi uwagi są:
Zasada 5 |
Wszystkie państwa i wszyscy ludzie mają obowiązek współpracować w istotnym zadaniu związanym z wykorzystaniem niedostatku, jako koniecznego wymogu zrównoważonego rozwoju, w celu zmniejszenia różnic w poziomie życia i zaspokajaniu potrzeb większości ludzi na świecie. |
Zasady 7 i 9 |
Państwa powinny współpracować w duchu ogólnoświatowego partnerstwa w celu zachowania, ochrony i przywracania zdrowia i integralności ekosystemu Ziemi. Ze względu na różny wkład w zniszczenie środowiska naturalnego na Ziemi państwa ponoszą wspólną, lecz zróżnicowaną odpowiedzialność. Kraje rozwinięte potwierdzają swoją odpowiedzialność, którą ponoszą w międzynarodowym dążeniu do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, o czym świadczy nacisk, jakie ich społeczeństwa przykładają do stanu środowiska na Ziemi, technologii i środków finansowych, którymi dysponują.
|
Zasada 20 |
Kobiety odgrywają zasadniczą rolę w zarządzaniu środowiskiem i rozwoju. Stąd też ich pełny udział jest ważnym aspektem dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju.
|
Zasada 21 |
Kreatywność, ideały i odwaga młodych świata powinny zostać zmobilizowane w celu rozwijania światowego partnerstwa, które pomoże osiągnąć zrównoważony rozwój i zapewnić lepszą przyszłość dla wszystkich.
|
Zasada 22 |
Miejscowe społeczności oraz lokalne wspólnoty, a także inne wspólnoty lokalne odgrywają znaczną rolę w zarządzaniu środowiskiem i rozwoju, ze względu na ich wiedzę i tradycję . Państwa powinny rozpoznać i właściwie podtrzymywać ich tożsamość , kulturę , i zainteresowania oraz umożliwić im efektywny udział w osiąganiu zrównoważonego rozwoju.
|
Jednym z uszczegółowień Deklaracji z Rio stały się zasady Global Compact. Inicjatywa Global Compact dotyczy 10 podstawowych zasad z zakresu:
praw człowieka
standardów pracy
środowiska naturalnego
przeciwdziałania korupcji.
Przykładowe zasady to:
w zakresie praw człowieka: eliminacja wszystkich przypadków łamania praw człowieka przez firmę,
wśród standardów pracy: zniesienie pracy dzieci, eliminacja wszystkich form pracy przymusowej
w zakresie środowiska naturalnego: stosowanie i rozpowszechnianie przyjaznych środowisku technologii.
3. Zrównoważony rozwój w skali mikro
W praktyce koncepcja rozwoju zrównoważonego rozpatrywana jest najczęściej w skali makroekonomicznej, a przecież jej realizacja wymaga przede wszystkim prośrodowiskowej orientacji zarządzania przedsiębiorstwem. To właśnie przedsiębiorstwa wywierają bezpośredni wpływ na komponenty środowiska i wykorzystują jego zasoby.
Rysunek 2. Transformacja koncepcji zrównoważonego rozwoju do poziomu przedsiębiorstwa
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: J. Adamczyk, Koncepcja zrównoważonego rozwoju w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2001, s.31.
Rysunek 2 przedstawia przeniesienie koncepcji zrównoważonego rozwoju na poziom mikroekonomiczny - poziom przedsiębiorstwa. Z jednej strony występują żądania ekologiczne (takie jak poszanowanie surowców; ochrona jakości wody, powietrza, gleby), z drugiej natomiast żądania ekonomiczne (rentowność; efektywność produkcji; zdolność konkurencyjna). Często mówi się o konflikcie między ekonomią i ekologią. Sposobem na rozwiązanie tego konfliktu na poziomie przedsiębiorstwa może być właśnie koncepcja zrównoważonego rozwoju. Może to być podejmowanie różnego rodzaju działań, takich jak uwzględnienie misji poszanowania środowiska w filozofii przedsiębiorstwa czy wręcz sformułowanie strategii pro środowiskowej przedsiębiorstwa.
Obecnie kategoria zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw jest bardzo pojemna i mieści w sobie liczne, mniej lub bardziej szczegółowe koncepcje. Do najbardziej kojarzonych z koncepcją zrównoważonego rozwoju należą takie koncepcje jak: etyka biznesu, CSR oraz TBL.
etyka biznesu |
Dotyczy moralności praktykowanej w sferze gospodarki rynkowej. Jest nastawiona na postępowanie człowieka w sferze interesów, a nie na inne aspekty jego życia. Nadal jest przez wiele firm traktowana jak „kwiatek u kożucha”. |
CSR corporate social responsibility społeczna odpowiedzialność biznesu |
Zgodnie z tą koncepcją przedsiębiorstwa dobrowolnie uwzględniają aspekty społeczne i ekologiczne w swoich działaniach handlowych oraz w kontaktach ze swoimi interesariuszami. Wśród tych interesariuszy bardzo istotną rolę odgrywa społeczeństwo oraz tzw. „milczący interesariusz” - środowisko naturalne. |
TBL triple bottom line potrójna linia przewodnia potrójny fundament |
Koncepcja ta została wprowadzona w 1998 roku przez Johna Ellingtona. Zakłada ona, że na sukces firmy mają wpływ jej osiągnięcia w trzech wymiarach: ekonomicznym, ekologicznym i społecznym. |
W praktyce, najczęściej przy mówieniu o zrównoważonym rozwoju przedsiębiorstwa, ma się na myśli dwa typy jego zachowań.
Pierwszy rodzaj zachowań to działania podejmowane przez przedsiębiorstwa na rzecz ekorozwoju świata. Mogą one polegać na finansowym, medialnym czy moralnym wspieraniu koncepcji zrównoważonego rozwoju. Idealnym przykładem tego rodzaju przedsięwzięć jest inicjatywa The World Business Council for Sustainable Development - ogólnoświatowa organizacja zrzeszająca już ponad 200 przedsiębiorstw. Jej misją jest zapewnianie biznesowego przywództwa, jako katalizatora zmian w kierunku zrównoważonego rozwoju oraz wspieranie biznesu w działaniu, wprowadzaniu innowacji i ciągłym wzroście, kształtowanych przez kwestie zrównoważonego rozwoju. Wspieranie zrównoważonego rozwoju przez przedsiębiorstwa ma dotyczyć działań na rzecz: wzrostu ekonomicznego, równowagi ekologicznej i postępu społecznego
Drugim przykładem zachowań przedsiębiorstw, opisywanych często, jako zrównoważony rozwój, jest przyjęcie przez nie koncepcji ekorozwoju. W tym przypadku przedsiębiorstwo rozwijające się w sposób zrównoważony to takie, które nie tylko jest przyjazne środowisku naturalnemu, ale też przyjmuje proekologiczne kryteria wyboru ścieżki rozwoju. Przedsiębiorstwa zauważyły, że ich wizerunek, powodzenie na rynku zaczęło zależeć od podejmowanych przez nie skutecznych działań proekologicznych, otwartości na rozwój. Zaczęły one więc dobrowolnie podejmować wprowadzanie różnego rodzaju działań proekologicznych, zasad, które stanowią rodzaj ich „wewnętrznej potrzeby” (jest to również dla nich ekonomicznie korzystne).
Wszelkie wymieniane koncepcje i rodzaje zachowań wiążą się co prawda z koncepcją zrównoważonego rozwoju, jednak mają charakter cząstkowy. Zestawione tworzą mozaikę zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw, ale samodzielnie, choć zbieżne i spójne z tą koncepcją, nie wyczerpują jej. Dlatego też warto zdefiniować zrównoważony rozwój przedsiębiorstw na wyższym stopniu ogólności. Jedna z definicji określa go, jako rozwój społeczny i gospodarczy przedsiębiorstw, umożliwiający dzisiejsze realizowanie aspiracji i osiąganie zysków, bez naruszania możliwości realizowania aspiracji i osiągania zysków w przyszłości. Taka definicja wskazuje na trwałość wynikającą z omawianej koncepcji. Generalną zasadą jest podejmowanie takich działań, aby nie burzyć przyszłych możliwości - aby koncentrując się na dzisiejszych szansach rozwojowych jednocześnie zastanawiać się, czy ich rezultaty w przyszłości nie będą destrukcyjne. Jeśli bowiem swoimi dzisiejszymi decyzjami, choćby najbardziej korzystnymi, przedsiębiorstwo burzyłoby przyszłe możliwości, to rozwój stopniowo traciłby na swojej trwałości. Trzeba pamiętać, że krótkookresowe, jednostronne korzyści, mogą w przyszłości negatywnie odbić się na przedsiębiorstwie
Trwałość rozwoju w przypadku przedsiębiorstw, wymaga zastosowania dwóch zasad zrównoważonego rozwoju:
poznania złożoności i różnorodności - chodzi o zrozumienie kontekstu, w którym przedsiębiorstwu przychodzi funkcjonować, czyli środowiska wewnętrznego i zewnętrznego, bardzo złożonego, w którym występuje szereg różnorodnych powiązań,
harmonizowania złożoności i różnorodności - w przypadku przedsiębiorstw chodzi o zdolność znajdowania równowagi dynamicznej w tym złożonym otoczeniu.
W długim okresie potrzebna jest pewnego rodzaju mądrość radzenia sobie z wielością interesów, umiejętność negocjowania i znajdowania właściwych proporcji. Dzisiejsze nadużycia czy zaniedbania, choćby w stosunku do któregoś z interesariuszy przedsiębiorstwa, bardzo szybko potrafią odbić się na przyszłej kondycji firmy poprzez np. bojkot produktów, odejścia pracowników, protesty czy też negatywne publicity.
Ukierunkowanie prośrodowiskowe zarządzania w przedsiębiorstwie prowadzi do wzrostu efektywności przedsiębiorstwa, co przejawia się głównie w ograniczeniu kosztów, redukcji zanieczyszczeń w wyniku samoregulacji, która zapewnia elastyczność i większą skuteczność w wypełnianiu środowiskowych wymagań; zdobyciu przewagi konkurencyjnej; możliwości uzyskania pomocy rządowej dla przedsiębiorstw podejmujących inicjatywy środowiskowe.
Przykładowymi działaniami proekologicznymi pozwalającymi na redukcję kosztów w przedsiębiorstwie są:
lepsze wykorzystanie zużywanych materiałów, np. sprzedaż lub powtórne wykorzystywanie odpadów/pozostałości,
stosowanie opakowań ekologicznych (redukcja ciężaru i ilości opakowań zmniejsza nakłady związane z transportem towarów, przemieszczaniem ich na terenie przedsiębiorstwa,
kupowanie kawy, herbaty, ciastek itp. w opakowaniach ekologicznych (np. zakup kawy w torebce, a nie w puszcze lub słoiku), a następnie przesypanie jej do stałego, trwałego pojemnika,
nieprzegrzewanie pomieszczeń,
unikanie „jałowej” pracy urządzeń elektrycznych, gazowych, spalinowych (np. wyłączanie maszyn, urządzeń w czasie przerwy w pracy, redukowanie ogrzewania w czasie wolnym od pracy - noce, soboty, niedziele),
kupowanie materiałów biurowych z recyklingu.
Od kilku lat firmy na całym świecie zaczęły prezentować coroczne raporty na temat realizacji w ich przedsiębiorstwach koncepcji zrównoważonego rozwoju lub społecznej odpowiedzialności. Przykładami takich dobrze znanych firm są m.in.: Samsung, Danone, PGNiG, Telekomunikacja Polska, IKEA.
Rysunek 3. Podejście do kwestii zrównoważonego rozwoju w firmie Samsung
Źródło: Witryna internetowa firmy Samsung, http://www.samsung.com/pl/aboutsamsung/citizenship/ oursustainabilityreports.html dostęp w dniu 03.01.2011 r.
Podsumowanie
Koncepcja zrównoważonego rozwoju jest jak najbardziej ideą słuszną, jednak nadal niezbyt chętnie przyjmowaną w praktyce, przynajmniej w Polsce. Najczęstszą przyczyną odmawiania działań proekologicznych jest tłumaczenie się koniecznością ponoszenia wyższych kosztów, jednak przy odrobinie inwencji, właśnie poprzez proekologiczne działania można te koszty zredukować. W krajach Zachodu coraz popularniejsze są działania zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju i społecznej odpowiedzialności biznesu. Pytanie jednak, ile w tych działaniach prawdy, a ile przykrywki, chęci zaprezentowania się z lepszej strony, podczas gdy inne działania przedsiębiorstwa są szkodliwe. I czy ten nagły zapał do ekologii nie okaże się jedynie tymczasowym trendem, który przestanie być w centrum uwagi, gdy moda na ekologię przeminie.
Na podstawie Report of the World Comission on Environment and Development, http://www.un.org/documents/ga/res/42/ares42-187.htm, dostęp w dniu 03.01.2011 r.
D. Kiełczewski, B. Dobrzańska, Ekologiczne problemy zrównoważonego rozwoju, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2009, s.7.
Zgodnie z wypowiedzią Ministra Środowiska Antoniego Tokarczuka, http://www.access.zgwrp.org.pl/materialy/dokumenty/StrategiaZrownowazonegoRozwojuPolski/wprowadzenie.html, dostęp w dniu 03.01.2010 r.
Strategia Zrównoważonego Rozwoju Polski do roku 2025, s.2.
Tamże, s. 3.
P. Bartkowiak, Zarządzanie przedsiębiorstwem komunalnym w realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2008, s. 27.
Na podstawie: Report of the United Nations Conference on Environment and Development, http://www.un.org/documents/ga/conf151/aconf15126-1annex1.htm, dostęp w dniu 03.01.2011 r.
P. Bartkowiak, Zarządzanie przedsiębiorstwem komunalnym w realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2008, s. 31.
Tamże, s.31.
E. Mazur-Wierzbicka, Koncepcja zrównoważonego rozwoju jako podstawa gospodarowania środowiskiem przyrodniczym , w: Danuta Kopycińska, Funkcjonowanie gospodarki polskiej w warunkach integracji i globalizacji, Szczecin 2005, s. 42.
J. Adamczyk, Koncepcja zrównoważonego rozwoju w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2001, s.31.
B. Pogonowska, Etyka gospodarcza i etyka biznesu. Kapitał społeczny, w: Elementy gospodarki rynkowej, pod red. B. Pogonowskiej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004, s. 38.
Na podstawie definicji zawartej w Green Paper: Promoting framework for Corporate Social Responsibility, dokumencie opracowanym przez Komisję Unii Europejskiej, http://www.iisd.org/business/issues/eu_green_paper.aspx, dostęp w dniu 03.01.2011 r.
B. Pogonowska, Etos człowieka biznesu. Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, w: Elementy gospodarki rynkowej, pod red. B. Pogonowskiej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004, s. 229.
Na podstawie Mission Statement of WBCSD, http://www.wbcsd.org/templates/TemplateWBCSD5/layout.asp?type=p&MenuId=NjA&doOpen=1&ClickMenu=LeftMenu, dostęp w dniu 03.01.2011 r.
E. Mazur-Wierzbicka, Koncepcja zrównoważonego rozwoju jako podstawa gospodarowania środowiskiem przyrodniczym, w: Danuta Kopycińska, Funkcjonowanie gospodarki polskiej w warunkach integracji i globalizacji, Szczecin 2005, s. 42
A. Witek-Crabb, Zrównoważony rozwój przedsiębiorstw - więcej niż ekorozwój, w: Zrównoważony rozwój przedsiębiorstw a relacje z interesariuszami, pod red. H. Brdulak, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2005, s. 564.
Tamże, s. 566.
Tamże, s. 564.
Na podstawie: T. Dyllick, Wettbewerbsvorteile mit ökologisch bewussten Strategien, w: Verkauf & Management Kommunikation 19/1991, nr 10.
P. Szczypa, Świadomość ekologiczna a ograniczanie kosztów u przedsiębiorców opodatkowanych na zasadach ogólnych, w: Finansowe uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw z uwzględnieniem sektora MSP, pod red. B. Mikołajczyk, wyd. Difin, Warszawa 2006, s.334-336.
Społeczeństwo
zrównoważenie
Ekonomia
Środowisko
ŻĄDANIA EKONOMICZNE
ŻĄDANIA EKOLOGICZNE
KONFLIKT EKOLOGIA - EKONOMIA
Sposoby rozwiązania konfliktu
Koncepcja zrównoważonego rozwoju
POZIOM ZARZĄDZANIA PRZEDSIĘBIORSTWEM
Wyszukiwarka