prof. dr hab. Anna Wyrozumska

Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego UŁ

Jean Monnet Chair of European Constitutional Law

Zasady działania UE

Najważniejszymi zasadami, według których funkcjonuje UE są:

1. zasada kompetencji powierzonych,

2. zasada podziału kompetencji,

3. zasada subsydiarności,

4. zasada proporcjonalności,

5. zasada lojalnej współpracy,

6. zasada efektywności,

7. zasada jednolitych ram instytucjonalnych,

8. zasada równowagi instytucjonalnej,

9. zasada zachowania tożsamości narodowej państw członkowskich,

10. zasada poszanowania wolności, demokracji, praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego,

11. zasada poszanowania praw podstawowych.

Zasady Ogólne prawa UE

1. zasady określające konstytucyjną strukturę WE/ stosunki WE - państwa członkowskie/ mogą także dotyczyć jednostek

2. zasady wywodzące się z zasad państwa prawa/ stosunki władze państwowe i WE - jednostki

3. zasady prawa materialnego

Źródła zasad

1. prawo międzynarodowe

2. prawo wewnętrzne państw członkowskich

3. orzeczenia ETS (Traktaty)
   

Sposoby powoływania zasad ogólnych

1. dla interpretacji prawa WE, prawa krajowego implementującego prawo WE

2. dla podważenia legalności aktu WE przez państwa członkowskie i jednostki (art. 226, 230, 232, 234, 241)

3. dla podważenia legalności działań państw członkowskich wykraczających poza prawa lub obowiązki wynikające z prawa WE

4. dla wsparcia skargi odszkodowawczej przeciwko WE (art. 235 oraz 288(2))

1. Zasada kompetencji powierzonych

UE ma tylko tyle kompetencji ile powierzyły jej państwa członkowskie (zasada przyznania, czy inaczej zasada ograniczonej kompetencji szczegółowej)

„Wspólnota działa w granicach kompetencji powierzonych jej niniejszym Traktatem oraz celów w nim wyznaczonych.” art. 5 TWE

art. 7 TWE każda z instytucji wspólnotowych „działa w granicach uprawnień przyznanych jej niniejszym Traktatem”

Traktat reformujący z 2007 r. w art. 3b TUE precyzuje:

1. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.

2. Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.

• K. wyraźne

• K. domniemane z funkcji lub celów organizacji

ETS Komisja posiada wszelkie dorozumiane kompetencje niezbędne do zrealizowania zadań wyraźnie nałożonych na nią Traktatem

istnienie danego celu lub funkcji implikuje istnienie wszelkich kompetencji w sposób rozsądny koniecznych do jego osiągnięcia

• K. dodatkowe lub uzupełniające - art. 308 TWE

„Jeżeli w czasie funkcjonowania wspólnego rynku, w celu osiągnięcia jednego z celów Wspólnoty okaże się konieczne podjęcie działania przez Wspólnotę, a niniejszy Traktat nie będzie przewidywał potrzebnych uprawnień, Rada podejmie konieczne środki, działając jednomyślnie na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim”.

opinia 2/94 w sprawie przystąpienia WE do EKPCz środek przyjęty na podstawie art. 308:

• nie może być sprzeczny z zakazem ustanowionym TWE

• nie może on zastępować procedury zmiany TWE

Traktat reformujący utrzymał art. 308 zamiast procedury konsultacji wymagana jest zgoda PE

Zasada kompetencji powierzonych w II i III filarze UE art. 5 TUE

Kompetencje wywodzące się z TWE pierwszeństwo w stosunku do kompetencji przyznanych na mocy TUE

Pierwszeństwo kompetencji wspólnotowych art. 47 TUE:

„Z zastrzeżeniem postanowień zmieniających Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą w celu ustanowienia Wspólnoty Europejskiej, Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, i z zastrzeżeniem postanowień końcowych, nic w niniejszym Traktacie nie narusza Traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskie oraz późniejszych traktatów i aktów je zmieniających lub uzupełniających.”

jeżeli UE posiada kompetencję do przyjęcia aktu np. w I filarze i III filarze, nie może wybrać np. przyjęcia decyzji ramowej, musi natomiast przyjąć akt I filaru

C-176/03 Komisja przeciwko Rada WE posiada w ograniczonym zakresie dorozumiane kompetencje do stanowienia przepisów prawa karnego

ETS unieważnił Decyzję ramową Rady 2003/80/JAI z 27 stycznia 2003 r. w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne

„Co do zasady, przepisy prawa karnego, jak i zasady postępowania karnego, nie należą do kompetencji WE. W przypadku jednak, gdy stosowanie przez właściwe władze krajowe skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji stanowi działanie niezbędne dla zwalczania ciężkich przestępstw przeciwko środowisku, to ostatnie stwierdzenie nie może powstrzymać ustawodawcy wspólnotowego od przyjęcia środków związanych z prawem karnym państw członkowskich, które uzna on za konieczne w celu zapewnienia pełnej skuteczności norm przyjętych w dziedzinie ochrony środowiska.”

1.2. Wybór właściwej podstawy prawnej

Podstawa prawna wskazuje:

• podział kompetencji między WE i państwa członkowskie (wertykalny podział kompetencji), kompetencję WE ratione materiae,

• sposób, w jaki WE ma wykonać swoje kompetencje ratione materiae: instytucję, instrument (np. dyrektywa, decyzja) i procedurę, w jakiej ma być przyjęty (czynniki te determinują tzw. horyzontalny podział kompetencji między instytucjami wspólnotowymi).

szczególne podstawy

art. 94 i art. 95 TWE - w sprawie stanowienia prawa w celu ustanowienia i funkcjonowania wspólnego rynku i rynku wewnętrznego

art. 308 TWE

powinna być wybrana najbardziej właściwa podstawa prawna ze względu na cel i treść środka

Wtórne podstawy prawne

Przykład

6 maja 2008 r.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-133/06

Parlament / Rada (komunikat prasowy)

Trybunał stwierdzIŁ nieważnośĆ niektórych przepisów dyrektywy dotyczącej procedury nadawania i cofania statusu uchodźcy

Podając przyszłe przyjmowanie wspólnych list krajów bezpiecznych zwykłej konsultacji z Parlamentem, a nie procedurze współdecydowania, Rada przekroczyła kompetencje w dziedzinie azylu przyznane jej traktatem

W dniu 1 grudnia 2005 r. Rada przyjęła dyrektywę w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w państwach członkowskich. Dyrektywa ta przewiduje, że Rada, stanowiąc kwalifikowaną większością głosów, po konsultacji z Parlamentem Europejskim, przyjmuje wspólną minimalną listę państw trzecich, które państwa członkowskie uznają za bezpieczne kraje pochodzenia, jak również wspólną listę europejskich bezpiecznych krajów trzecich. Zmiana tych dwóch list również następuje większością kwalifikowaną w Radzie po konsultacji z Parlamentem.

Parlament wniósł skargę o stwierdzenie nieważności przepisów dyrektywy przewidujących zwykłą konsultację. Uważa on bowiem, że przepisy te powinny przewidywać przyjmowanie omawianych list w drodze współdecydowania, tj. procedury, w której Parlament uczestniczy jako współprawodawca. Zdaniem Parlamentu Rada niezgodnie z prawem wprowadziła do aktu prawa wtórnego, jakim jest dyrektywa, podstawy prawne pozwalające jej na przyjmowanie tych list, tworząc w ten sposób „zastrzeżenie prawodawcze”.

Rada podnosi natomiast, że korzystanie z wtórnych podstaw prawnych jest utrwaloną techniką prawodawczą i traktat WE w żaden sposób nie stoi jej na przeszkodzie. Powołuje się także na delikatny charakter samej materii, która wymaga szybkiego i skutecznego reagowania na zmiany sytuacji w krajach trzecich, których to dotyczy. Wreszcie uważa ona, że przesłanki przejścia do procedury współdecydowania nie zostały spełnione.

W istocie, rozstrzygnięcia Trybunału wymaga kwestia, czy Rada mogła zgodnie z prawem przewidzieć w dyrektywie ustalanie list krajów bezpiecznych i wprowadzanie zmian do tych list większością kwalifikowaną, na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem.

Trybunał przypomniał, że każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznanych jej traktatem. W tym aspekcie procedura przyjmowania list wprowadzona dyrektywą jest odmienna od procedury przewidzianej w traktacie. Tymczasem normy regulujące sposób podejmowania decyzji przez instytucje wspólnotowe ustanowione są przez traktat i nie pozostają one do dyspozycji ani państw członkowskich, ani samych instytucji. Następnie Trybunał wskazał, że przyjęcie, iż instytucja ma możliwość wprowadzania wtórnych podstaw prawnych, oznaczałoby przyznanie jej uprawnień prawodawczych wykraczających poza to, co przewiduje traktat.

Tym samym Rada, wprowadzając do dyrektywy wtórne podstawy prawne, przekroczyła kompetencje powierzone jej traktatem. W tych okolicznościach Trybunał uchylił zaskarżone przepisy.

2. Zasada podziału kompetencji

Kompetencje wyłączne WE obejmują:

• unię celną,

• ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego,

• politykę pieniężną w odniesieniu do państw członkowskich, których walutą jest euro,

• zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa,

• wspólną politykę handlową,

• zgodnie z orzecznictwem ETS i TR (art. 2b ust. 2) WE ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych w niektórych obszarach

Traktat reformujący

„Jeżeli Traktaty przyznają Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii” art. 2a(1) TUE

Kompetencje konkurencyjne/dzielone WE obejmują np.:

rynek wewnętrzny,

politykę społeczną w odniesieniu do aspektów określonych w Traktacie, spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną,

rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych,

środowisko naturalne,

ochronę konsumentów,

transport,

sieci transeuropejskie,

energię,

przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości,

wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w Traktacie.

Traktat reformujący „Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.” art. 2a(2) TUE

wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań państw członkowskich

ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego,

przemysł,

kultura,

turystyka,

edukacja,

kształcenie zawodowe,

młodzież i sport,

ochrona ludności,

współpraca administracyjna.

Wyłączne kompetencje państw członkowskich

niektóre zostały wyraźnie zastrzeżone w Traktacie, np.:

• wprowadzanie niektórych ograniczeń w swobodnym przepływie kapitału i płatności (zwłaszcza podatkowych),

• stosowanie środków dla utrzymania prawa i porządku oraz zabezpieczenia bezpieczeństwa wewnętrznego w sferze wiz, azylu, imigracji i polityk związanych ze swobodnym przepływem osób,

• treści nauczania, organizacja systemów edukacyjnych oraz ich różnorodność kulturalna i językowa,

• regulacja reżimów własności,

• produkcja i handel bronią, amunicją i materiałami wojennymi.

C-186/01 Alexander Dory przeciwko Niemcy

ETS decyzje państw członkowskich dotyczące organizacji ich sił zbrojnych nie mogą być całkowicie wyłączone z zakresu stosowania prawa wspólnotowego, w szczególności gdy dotyczy to przestrzegania zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w związku z zatrudnieniem, włączając dostęp do stanowisk w armii.

Ale prawo wspólnotowe nie reguluje wyborów dokonywanych przez państwa członkowskie w dziedzinie organizacji obrony ich terytorium lub ich podstawowych interesów. Do kompetencji państw członkowskich należy zatem wybór odpowiednich środków w celu zapewnienia im bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, w tym ograniczenie obowiązkowej służby wojskowej tylko do mężczyzn.

Kompetencje wyłączne państw czł. muszą być wykonywane w granicach poszanowania prawa wspólnotowego (zwłaszcza zasady niedyskryminacji, proporcjonalności, poszanowania swobód rynku wewnętrznego)

zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego jeśli prawo wspólnotowe wyczerpująco reguluje daną dziedzinę, regulacja krajowa jest niedopuszczalna!!!

doktryna przejęcia (the doctrine of pre-emption)

C-459/03 Komisja przeciwko Irlandia

„ochrona i zachowanie środowiska morskiego”= k. dzielone, ale pole zostało zajęte - liczne akty WE

Kompetencje WE

• rządzone są zasadą przyznania,

• nie są dzielone według dziedzin, lecz ograniczone ”funkcyjnie” tym co jest niezbędne do osiągnięcia celów i wypełnienia zadań,

• podlegają zasadom subsydiarności (kompetencje dzielone) i proporcjonalności.

2. Zasada subsydiarności

„W dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty.” art. 5 TWE

TA Protokół w sprawie stosowania zasad subsydiarności i proporcjonalności

dwustopniowy test:

• czy cele WE nie mogą być w wystarczający sposób osiągnięte przez państwa członkowskie;

• czy cele te, ze względu na skalę lub skutek proponowanego środka, mogą być osiągnięte „lepiej” przez WE (test porównywania efektywności/komparatywny test skuteczności).

Zgodnie z pkt 5 Protokołu, przy sprawdzaniu czy powyższe warunki zostały spełnione, należy kierować się następującymi wytycznymi:

• rozważana kwestia ma aspekty transnarodowe, które nie mogą być uregulowane satysfakcjonująco przez działania państw członkowskich;

• działania jedynie na poziomie krajowym lub brak działania Wspólnoty byłyby sprzeczne z wymogami Traktatu (takimi jak konieczność korekty zniekształceń konkurencji lub unikania ukrytych ograniczeń w handlu, a także wzmocnienia spójności gospodarczej i społecznej) bądź w inny sposób miałyby znaczny niekorzystny wpływ na interesy państw członkowskich;

• działanie prowadzone na poziomie Wspólnoty przyniosłoby wyraźne korzyści, ze względu na ich rozmiary lub skutki w porównaniu z działaniem na poziomie Państw Członkowskich.

Traktat reformujący

Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii.

Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym Protokole.” art. 3b(3) TUE

3. Zasada proporcjonalności

art. 5 TWE:

„Działanie Wspólnoty nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów niniejszego Traktatu”.

• stosuje się do wszystkich sfer kompetencji wspólnotowej

• nie odnosi się do rozgraniczenia kompetencji WE i państw członkowskich, lecz raczej do konkretnego środka

• wymaga, aby środek wspólnotowy nie nakładał niepotrzebnych ciężarów na państwo członkowskie lub jednostki,

ETS bada czy środek prawny jest:

odpowiedni i konieczny dla osiągnięcia określonego celu - jeśli istnieje wybór między kilkoma odpowiednimi środkami, należy zastosować środek najmniej uciążliwy,

współmierny - proporcjonalny w stosunku do nakładanych ograniczeń („zakaz stosowania działań władczych ponad potrzebę”).

• swoboda działania jednostek nie może być ograniczana ponad to co jest konieczne w interesie publicznym (11/70 Internationale Handelsgesselschaft, 114/76 Bela-Muchle, C-320/03 Commission przeciwko Austria)

• w przypadku szerokich uprawnień dyskrecjonalnych WE, np. w zakresie wspólnej polityki rolnej, środek musi być w oczywisty sposób niewłaściwy w stosunku do celu (C-331/88 Fedesa),

• ma kilka aspektów, np. wymaga by sankcje były proporcjonalne do powagi naruszenia (181/84 R. Intervention Board for Agricultural Produce, ex parte Man (Sugar),

• stosowana jest zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

pkt 6 Protokołu forma działania wspólnotowego powinna być możliwie najprostsza, służąca odpowiedniej realizacji celu danego środka oraz konieczności skutecznego wykonania. Wspólnota stanowi jedynie w koniecznym zakresie. Mimo równości środków, dyrektywy należy przedkładać nad rozporządzenia, a dyrektywy ramowe nad środki szczegółowe.

• służy także do oceny środków przyjmowanych przez państwa członkowskie:

• w celu wykonania prawa wspólnotowego (np. C-285/98 Tanja Kreil),

• w ramach dopuszczalnych derogacji od zasad swobodnego przepływu (np. 120/78 Cassis de Dijon, 36/75 Rutil),
  115 and 116/81 Adoui and Cornuaille),

• powinna być uwzględniana także przy interpretacji środków krajowych

(jeśli brzmienie normy dopuszcza różną interpretację, należy wybrać tę, która jest najmniej uciążliwa dla jednostki).

Traktat reformujący

Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza

to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów.

Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania

zasad pomocniczości i proporcjonalności.” art. 3b (4) TUE

5. Zasada lojalnej współpracy

„Państwa Członkowskie podejmują wszelkie właściwe środki ogólne lub szczególne w celu zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z niniejszego Traktatu lub z działań instytucji Wspólnoty.

Ułatwiają one Wspólnocie wypełnianie jej zadań.

Powstrzymują się one od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu celów niniejszego Traktatu.” art. 10 TWE

Zasada lojalnej współpracy:

• zasada federalna dobrej wiary (ma na celu zapewnić wzajemne poszanowanie kompetencji organów prawodawczych, wykonawczych i sądowych na różnych poziomach zarządzania w ramach systemu federalnego i gotowość do współpracy),

• “treść obowiązku zależy w każdym indywidualnym przypadku od postanowień Traktatu lub od norm wyprowadzonych z jego ogólnego schematu” (78/70 Deutsche Grammophon) = art. 10 TWE nie jest bezpośrednio skuteczny 44/84 Hurd

• główne obowiązki wyprowadzone z zasady to, np.:

• obowiązek przestrzegania prymatu prawa wspólnotowego wobec prawa krajowego,

• zakaz stanowienia prawa sprzecznego z przepisami prawa wspólnotowego,

• obowiązek eliminacji z prawa krajowego przepisów sprzecznych z prawem wspólnotowym,

• odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa wspólnotowego,

• obowiązek zgodnej interpretacji prawa krajowego,

C-459/03 Komisja przeciwko Irlandia

• odnosi się nie tylko do państw członkowskich !!!!: ale i do

• instytucji wspólnotowych C-65/93 PE przeciwko Rada

• relacji instytucje wspólnotowe państwa członkowskie - 2/88 postępowanie karne przeciwko Zwartveld i inni

• odnosi się do całego prawa UE !!!! C-105/03 postępowanie karne przeciwko Marii Pupino

5. Zasada efektywności

effet utile = konieczność osiągnięcia zakładanego rezultatu w odpowiedni sposób

reguła interpretacyjna, która nakazuje Trybunałowi nadanie normom prawnym takiej treści, która pozwoli na optymalne osiągnięcie wyznaczonych przez prawo celów

6. Zasada jednolitych ram instytucjonalnych

„Unia dysponuje jednolitymi ramami instytucjonalnymi, które zapewniają spójność i ciągłość działań podejmowanych do osiągnięcia jej celów, przy poszanowaniu i rozwijaniu dorobku wspólnotowego.” art. 3 (akapit 1) TUE

„Parlament Europejski, Rada, Komisja, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy realizują swe uprawnienia zgodnie z warunkami i celami przewidzianymi, z jednej strony w postanowieniach Traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskie oraz późniejszych traktatów i aktów zmieniających je lub uzupełniających, z drugiej zaś - w innych postanowieniach niniejszego Traktatu.” art. 5 TUE

7. Zasada równowagi instytucjonalnej

Zasada trójpodziału władzy nie ma zastosowania do WE/UE!!!!

Obejmuje szereg szczegółowych postulatów:

• każda instytucja Wspólnoty może działać jedynie na podstawie upoważnienia wynikającego z Traktatów

• żadna instytucja nie może zastępować innych instytucji w wykonywaniu ich kompetencji,

• wszystkie instytucje muszą przestrzegać przewidzianych prawem procedur

• każda instytucja sama ustala swój wewnętrzny regulamin postępowania i żaden inny organ nie ma wpływu na kształt tego regulaminu

• obowiązek współpracy w celu realizacji celów wynikających z Traktatów

138/79 Roquette Frère przeciwko Rada

C-70/88 PE przeciwko Rada (Czernobyl)

„Ustanawiając system podziału kompetencji między różne instytucje Wspólnot, przypisując instytucji jej własną rolę w strukturze instytucjonalnej i wykonywaniu zadań powierzonych Wspólnotom, Traktaty stworzyły równowagę instytucjonalną. Przestrzeganie tej równowagi oznacza, że każda z instytucji musi wykonywać swoje prawa z należytym uwzględnieniem praw pozostałych instytucji. Wymaga ona także, aby było możliwe penalizowanie wszelkich ewentualnych naruszeń tej zasady. Trybunał, którego zadaniem na mocy Traktatów jest zapewnienie przestrzegania prawa przy wykładni i stosowaniu Traktatów, musi zatem być zdolny do utrzymania równowagi instytucjonalnej, i w tym celu musi mięć możliwość kontroli przestrzegania prerogatyw różnych instytucji przy pomocy środków prawnych.”

9. Zasada zachowania tożsamości narodowej państw członkowskich

art. 6 ust. 3 TUE/ TA:

„Unia szanuje tożsamość narodową Państw Członkowskich.”

akcentuje autonomię, odrębność państw członkowskich w rozumieniu specyfiki kultury, języka, religii itp., ale także tożsamość państwową, odrębność państwową, zachowanie podstawowych funkcji państwowych!!!!

Unia nie ma przekształcać się w państwo!!!

10. Zasada poszanowania wolności, demokracji, praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego

Art. 6 ust. 1 TUE deklaruje, że:

„Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla Państw Członkowskich.”

10. Zasada rządów prawa

== zasada pewności prawa + z. nieretroakcji + z. ochrony uprawnionego oczekiwania + z. niedyskryminacji

Zasada pewności prawa

Normy prawne powinny być jasne i przewidywalne dla wszystkich zainteresowanych podmiotów

stąd np.

• aby akt WE wywierał skutki prawne musi być oparty na odpowiedniej podstawie prawnej,

• akt musi zawierać uzasadnienie i zostać notyfikowany wszystkim zainteresowanym podmiotom,

• nulla poena sine lege - przepis karny musi jasno określać zarówno przestępstwo jak i karę, postanowienia prawa karnego nie mogą być stosowane w sposób ekstensywny ze szkodą dla oskarżonego

• prawo nie może działać wstecz, jak tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy w grę wchodzi ważny interes publiczny i chronione jest uprawnione oczekiwanie zainteresowanych podmiotów (63/83 Regina przeciwko Kent Kirk, 98/77 Racke).

Zasada pewności prawa jest także częścią szerszej koncepcji prawa do dobrej administracji odzwierciedlonego w art. 41 Karty Praw Podstawowych UE.

Artykuł 41 KPP: Prawo do dobrej administracji

1. Każda osoba ma prawo do bezstronnego i sprawiedliwego rozpatrzenia jej sprawy w rozsądnym terminie przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii.

2. Prawo to obejmuje:

a) prawo każdej osoby do bycia wysłuchaną, zanim zostaną podjęte indywidualne środki mogące negatywnie wpłynąć na jej sytuację,

b) prawo każdej osoby do dostępu do akt jej sprawy, z zastrzeżeniem poszanowania uprawnionych interesów poufności oraz tajemnicy zawodowej i handlowej,

c) obowiązek administracji uzasadniania swoich decyzji.

3. Każda osoba ma prawo domagania się od Unii naprawienia, zgodnie z zasadami ogólnymi

wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzonej przez instytucje lub ich

pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

4. Każda osoba może zwrócić się pisemnie do instytucji Unii w jednym z języków Unii i musi otrzymać odpowiedź w tym samym języku.

Zasada nieretroakcji

63/83 Kent Kirk

zasada absolutnej nieretroakcji przepisów karnych stanowi „jedną z zasad wspólnych wszystkim porządkom prawnym państw członkowskich oraz jest określona w art. 7 EKPCz; zajmuje ona miejsce wśród ogólnych zasad prawa, których ochronę zapewnia ETS”.

98/78 Racke

Środek może skutkować retroaktywnie pod warunkiem, że:

• jego retroaktywny charakter jasno i wyraźnie wynika z jego treści lub z celów ogólnego systemu, którego jest częścią,

• jest to uzasadnione istnieniem ważnego interesu wspólnotowego,

• w należyty sposób ochronione zostało uprawnione oczekiwanie podmiotów, których dotyczy.

Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania/ ochrony zaufania/ Vertrauensschutz

może być stosowana:

• jako reguła interpretacji przepisów,

• dla unieważnienia aktu,

• jako podstawa skargi o odszkodowanie w ramach odpowiedzialności pozaumownej WE.

120/86 Mulder

Aby powołać się na zasadę, podmiot powinien wykazać:

• istnienie uprawnionego oczekiwania, oraz że

• poniósł stratę lub znalazł się w niekorzystnej dla siebie sytuacji, ponieważ na tym oczekiwaniu polegał.

Nie stanowi naruszenia uprawnionego oczekiwania zmiana przepisów na niekorzyść podmiotu:

• przewidywalna np. ze względu na specyfikę danego sektora (12/77 Toepfer przeciwko Komisja, zwłaszcza w zakresie wspólnej polityki rolnej),

• mieszcząca się w granicach zwykłego ryzyka gospodarczego (C-331/88, Fedesa, handlowcy nie mogli rozsądnie oczekiwać, że stosowanie substancji hormonalnych do produkcji zwierzęcej nie będzie zabronione, w sytuacji gdy nie zakończyły się badania naukowe co do jego szkodliwości),

• mająca na celu ukrócenie spekulacji, poprawienie obowiązującej regulacji (2/75 EVGF przeciwko Mackprang)

Zasada niedyskryminacji

podobne sytuacje muszą być traktowane podobnie, chyba że jest to nieuzasadnione

odmienne sytuacje muszą być odmiennie traktowane, chyba że jest to nieuzasadnione

jest naruszona poprzez różnice w traktowaniu podobnych sytuacji

zakaz zróżnicowanego traktowania podmiotów znajdujących się w takiej samej (czy podobnej) sytuacji, jeśli to zróżnicowanie jest arbitralne i nieuzasadnione.

zasada nie ma zastosowania w przypadkach, gdy różne (dyskryminujące) traktowanie, jest uzasadnione ze względu na obiektywne kryteria.

d. jawna (bezpośrednia) = gdy środek wyraźnie odwołuje się do „zakazanego” kryterium zróżnicowania

d. ukryta (pośrednia) = gdy środek zawiera kryterium z pozoru neutralne, faktycznie jednak powoduje dyskryminację, również jeśli taki skutek był niezamierzony

d. odwrotna = gdy państwa czł. przyznają swoim obywatelom mniej korzystne traktowanie

• niektóre jej aspekty są określone w TWE:

• art. 12 - zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową

• art.13 - inne podstawy,

• odmiany zawiera np. art. 90 (dyskryminacja podatkowa), art. 141 (dyskryminacja ze względu na płeć); artykuły 28-29 (towary), 39 (pracownicy), 43 (zakładanie przedsiębiorstw), 49 (usługi), 56 (kapitał)

• zakazane podstawy dyskryminacji to np.

• religia (130/75 Prais),

• płeć (43/75 Defrenne),

• prawa transeksualistów do równego traktowania

• (C-13/94 P przeciwko S and Cornwall County Council,

• C-117/01 K.B. przeciwko National Health Service Pensions Agency (prawo do zasiłku na wypadek śmierci),

• C-423/04 Sara Margaret Richards (prawa emerytalne);

• ECJ odrzucił jednak prawa homoseksualistów

• (C-249/96 Grant v South-West Trains Ltd - prawo do zniżkowych biletów kolejowych dla partnera odmiennej płci,

• C-125/99 P D przeciwko Rada - prawo do dodatku rozłąkowego przysługującego małżonkom: “co się tyczy naruszenia zasady równego traktowania funkcjonariuszy bez względu na ich orientację seksualną, jest oczywiste, że to nie płeć partnera determinuje to czy dodatek rozłąkowy jest przyznawany, lecz prawna natura więzi między funkcjonariuszem i jego partnerem” !!!

w 2008 r. czy nieaktualne C-267/06 Tadeo Maruko!!!!???????

• przynależność państwowa (np. 181/84 Cowan, 293/83 Gravier, 115 i 116/81 Adoui i Cornuaille przeciwko Belgia, C--247/96 Bickel i Franz, C-184/99 Grzelczyk).

11. Zasada poszanowania praw podstawowych

Zasada poszanowania praw podstawowych jest wynikiem długiej ewolucji orzecznictwa ETS (29/69 Stauder, 11/70 Internationale Handelsgesellschaft, 4/73 Nold, 44/79 Hauer).

„Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku, oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako zasady ogólne prawa wspólnotowego.” art. 6 ust. 2 TUE

• ETS inspiracje co do treści chronionych praw z:

• tradycji konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich

• umów międzynarodowych

np.

prawo do godności

prawo do prywatności

prawo własności

prawo do sądu

prawo do niedyskryminacji

• ETS w zakresie swojej kompetencji interpretuje i kontroluje zgodność z prawami podstawowymi aktów:

• instytucji WE

• państw członkowskich:

• gdy wykonują prawo WE (sytuacja 5/88 Wachauf)

• gdy wprowadzają dozwolone derogacje od swobód rynku (sytuacja C-260/89 ERT)

• + C-112/00 Schmidberger!!!!

C-112/00 Schmidberger przeciwko Austria

nowy obszar kontroli - przepisy krajowe kt. nie wykonują prawa UE!!!

równoważenie swobód rynku i praw podstawowych

• jaki standard ochrony?

C-36/02 Omega prawo do godności

Nie standard maksymalny !!!

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka z 1950 r. + protokoły dodatkowe:

• jest niezależnym od prawa UE instrumentem prawnym

• wiąże 46 państw, w tym 27 państw członkowskich UE, nie wiąże jednak WE/UE

• ustanowiła sąd ETPCz:

• różny od ETS!!!!!

• skarga z tytułu naruszenia EKPCz przez państwo stronę wnosi jednostka lub inne państwo strona

• wyroki są wiążące, egzekwowane są jednak innymi metodami

Prawa podstawowe zagwarantowane w EKPCz są przestrzegane przez UE na podstawie art. 6 ust. 2 TUE, ponieważ stanowią zasady ogólne prawa wspólnotowego

Rozbieżności?

46/87 i 227/88 Hoechst AG przeciwko Komisja

pojęcia „mieszkanie” = art. 8 EKPCz nie dotyczy pomieszczeń spółki

Niemietz przeciwko RFN inaczej ETPCz

155/79 AM & S Europe Ltd przeciwko Komisja - prawo do poufności korespondencji między klientem i prawnikiem (EKPCz nie zawiera takiego prawa)

ETS/ ETPCz oceniają czy ingerencja władzy publicznej w prawa podstawowe:

• była określona przez prawo lub zgodna z prawem

• jej cel był uprawniony

• była „niezbędna w społeczeństwie demokratycznym” dla realizacji tego celu (test proporcjonalności)

Przystąpienie WE/UE do EKPCz

• 1979 r. KE wniosek

• 1990 r. ponowny wniosek KE Rada przed podjęciem decyzji art. 300 (6)

• opinia 2/94 ETS przyznał, że poszanowanie praw człowieka jest warunkiem legalności aktów WE ale WE nie ma kompetencji

• Traktat z Lizbony

art. 6 ust. 2 TUE

Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Przystąpienie do Konwencji nie narusza kompetencji Unii określonych w Traktatach.

• Protokół nr 14 do EKPCz z 2004 r.

• zmienia art. 59 EKPCz stanowiąc, że: „Unia Europejska może przystąpić do niniejszej Konwencji”

• nie wszedł w życie Rosja nie ratyfikowała

Skargi przeciwko państwom członkowskim do ETPCz

ETPCz państwa członkowskie ponoszą odpowiedzialność za działania stworzonej przez siebie organizacji międzynarodowej, o ile organizacja ta nie zapewnia ekwiwalentnej ochrony

(13258/87 Melchers & Co. przeciwko RFN24833/94 Mathews przeciwko Zjednoczone Królestwo, 45036/98 Bosphorus (...) przeciwko Irlandia)

Kryterium ekwiwalentnej ochrony

45036/98 Bosphorus (...) przeciwko Irlandia

Państwa członkowskie nie ponoszą odpowiedzialności za działania organizacji międzynarodowej „tak długo jak odnośna organizacja uważana jest za chroniącą prawa podstawowe, zarówno w odniesieniu do oferowanych gwarancji materialnych jak i mechanizmów kontrolujących ich przestrzeganie, w sposób, który może być uważany przynajmniej za równoważny w stosunku do oferowanego przez EKPCz”.

Domniemanie równoważności ochrony jest wzruszalne, gdy „w szczególnych okolicznościach konkretnego przypadku, okaże się, że ochrona praw gwarantowanych Konwencją jest w oczywisty sposób niedostateczna”.

W takich przypadkach interes współpracy międzynarodowej musi ustąpić wobec roli Konwencji jako „konstytucyjnego instrumentu europejskiego porządku publicznego” w dziedzinie praw człowieka.

Karta Praw Podstawowych UE

• wypracowana w specjalnej formule - Konwent

• Parlament, Komisja i Rada 7 grudnia 2000 r. w Nicei - niewiążący prawnie dokument

• Potwierdza istniejące prawa !!!!!

• + Wyjaśnienia

KPP = preambuła + 54 artykuły

I. „Godność” (art. 1-5): nienaruszalność godności ludzkiej, prawo do życia, prawo do integralności osoby ludzkiej, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa;

II. „Wolności” (art. 6-19), m.in.: prawo do wolności i bezpieczeństwa, poszanowanie życia prywatnego, ochrona danych osobowych, wolność myśli, sumienia, wyznania, wolność wypowiedzi i informacji, wolność zgromadzeń, wolność nauki, wolność prowadzenia działalności gospodarczej, prawo do własności, prawo do azylu;

III. „Równość” (art. 20-26), m.in.: równość wobec prawa, równość kobiety i mężczyzny, prawa dziecka, prawa osób starszych, osób niepełnosprawnych;

IV. „Solidarność” - nowe pojęcie przyjęte po raz pierwszy w Karcie dla określenia praw, tj. m.in.: prawa pracowników do informacji i konsultacji, dostęp do służb zatrudnienia, ochrona w razie nieuzasadnionego zwolnienia, zabezpieczenie społeczne, ochrona zdrowia, ochrona środowiska, ochrona konsumentów (art. 27-38);

V. „Prawa obywateli” (analogiczne do części II TWE; art. 39-46): prawa wyborcze, prawo do dobrego zarządzania (nowe), prawo dostępu do dokumentów, prawo petycji do PE i skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich, prawo swobodnego poruszania się i pobytu, ochrona dyplomatyczna i konsularna;

VI. „Wymiar sprawiedliwości” (art. 47-50): prawo do skutecznego środka prawnego i rzetelnego procesu, domniemanie niewinności i prawo do obrony, zasada proporcjonalności czynów zagrożonych karą i kar, zasada ne bis in idem;

VII. „Postanowienia ogólne” (art. 51-54): stosowanie Karty (stopień ochrony, ograniczenia praw, zakaz nadużycia praw) przepisy tzw. horyzontalne/pomostowe

• zróżnicowany charakter

• prawa i zasady

• przepisy odsyłające do prawa krajowego

Np.:

art. 9 KPP: „Prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny są gwarantowane zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tych praw”

art. 28: „Pracownicy i pracodawcy, lub ich odpowiednie organizacje, mają, zgodnie z prawem Unii oraz ustawodawstwami i praktykami krajowymi, prawo do negocjowania i zawierania układów zbiorowych pracy na odpowiednich poziomach oraz do podejmowania, w przypadkach konfliktu interesów, działań zbiorowych, w tym strajku, w obronie swoich interesów.”

Przepisy tzw. pomostowe/horyzontalne rozdział VII Karty

• stosuje się do:

• instytucji i organów UE, z uwzględnieniem zasady subsydiarności

• do państw członkowskich w takim zakresie, w jakim stosują prawo UE (art. 51 ust. 1)

• nie zmienia ani nie ustanawia żadnego nowego uprawnienia ani zadania dla WE lub UE (art. 51 ust. 2)

• ograniczenia praw mogą być przewidziane tylko w ustawie i szanować istotę tych praw

• Ograniczenia mogą być wprowadzone jedynie wtedy, kiedy są konieczne i odpowiadają istotnie celom interesu ogólnego lub potrzebom ochrony praw innych osób, muszą również wypełniać kryteria proporcjonalności (art. 52 ust. 1)

• prawa, których podstawą są Traktaty wspólnotowe czy TUE mogą być wykonywane tylko na warunkach i w granicach określonych w tych Traktatach (art. 52 ust. 2)

• prawa, które odpowiadają prawom zagwarantowanym przez EKPCz mają takie same znaczenie i zakres, jak ustanowione przez Konwencję (ale standard UE może być wyższy, art. 52 ust. 3)

• nie może być interpretowana jako ograniczająca prawa uznane przez prawo UE i prawo międzynarodowe, w tym EKPCz i inne umowy, których stronami są WE lub wszystkie państwa członkowskie (art. 53)

Karta

dokument nieformalny niewiążący prawnie

porozumienie międzyinstytucjonalne

nie tworzy praw dla jednostki / jednostki nie mogą powoływać postanowień Karty jako wyłącznej podstawy swoich roszczeń

ETS powołał się na Kartę po raz pierwszy w 2006 r. C-540/03 Parlament Europejski przeciwko Rada

Zmiana statusu Karty w Traktacie z Lizbony !!!

• nowe ust. 4-7 art. 52 Karty !!

art. 52

(...) 4. W zakresie, w jakim niniejsza Karta uznaje prawa podstawowe wynikające ze wspólnych tradycji konstytucyjnych Państw Członkowskich, prawa te interpretuje się zgodnie z tymi tradycjami.

5. Postanowienia niniejszej Karty zawierające zasady mogą być wprowadzane w życie przez akty prawodawcze i wykonawcze przyjęte przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii oraz przez akty Państw Członkowskich, gdy wykonują one prawo Unii, korzystając ze swoich odpowiednich uprawnień. Można się na nie powoływać w sądzie jedynie w celu wykładni tych aktów i kontroli ich legalności.

6. Ustawodawstwa i praktyki krajowe uwzględnia się w pełni, jak przewiduje to niniejsza Karta.

7. Wyjaśnienia sporządzone w celu wskazania wykładni niniejszej Karty są należycie

uwzględniane przez sądy Unii i Państw Członkowskich.

Karta i Wyjaśnienia ponownie proklamowane i ogłoszone 2007

• nowy art. 6 TUE

1. Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 roku, w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 roku w Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak Traktaty.

Postanowienia tej Karty w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w Traktatach.

Prawa, wolności i zasady zawarte w Karcie są interpretowane zgodnie z postanowieniami ogólnymi określonymi w tytule VII Karty regulującymi jej interpretację i zastosowanie oraz z należytym uwzględnieniem wyjaśnień, o których mowa w Karcie, które określają źródła tych postanowień.

2. Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Przystąpienie do Konwencji nie narusza kompetencji Unii określonych w Traktatach.

3. Prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim, stanowią część prawa Unii jako zasady ogólne prawa.

• Polska

• 61. Deklaracja w sprawie Karty

Karta w żaden sposób nie narusza prawa Państw Członkowskich do stanowienia prawa w zakresie moralności publicznej, prawa rodzinnego, a także ochrony godności ludzkiej oraz poszanowania fizycznej i moralnej integralności człowieka.

• PROTOKÓŁ W SPRAWIE STOSOWANIA KARTY (...) DO POLSKI I ZJEDNOCZONEGO KRÓLESTWA

(...)

PRAGNĄC zatem sprecyzować stosowanie Karty w stosunku do przepisów prawnych i działań administracyjnych Polski i Zjednoczonego Królestwa oraz możliwość rozpoznawania na podstawie postanowień Karty spraw na drodze sądowej w Polsce i Zjednoczonym Królestwie,

(...)

Artykuł 1

1. Karta nie rozszerza zdolności Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone.

2. W szczególności i w celu uniknięcia wszelkich wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie tworzy praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym.

Artykuł 2

Jeżeli dane postanowienie Karty odnosi się do ustawodawstw i praktyk krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznane przez ustawodawstwo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa.

• 62. Deklaracja dot. Protokołu

Rzeczpospolita Polska oświadcza, że ze względu na tradycję ruchu społecznego „Solidarność” i jego znaczący wkład w walkę o prawa społeczne i pracownicze, w pełni szanuje prawa społeczne i pracownicze ustanowione prawem Unii Europejskiej, w szczególności prawa potwierdzone w tytule IV Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

Zob. np. sprawa 281, 283-285, 287/85 Niemcy i [Author ID1: at Tue Aug 8 15:19:00 2006 ] [Author ID1: at Tue Aug 8 15:19:00 2006 ]inni przeciwko Komisja.

Tłumaczenie art. 47, na podstawie wersji angielskiej -[Author ID1: at Tue Aug 8 15:20:00 2006 ]-[Author ID1: at Tue Aug 8 15:20:00 2006 ] AW; uważamy bowiem, że wersja polska jest błędna.

ETS wypowiadał się po raz pierwszy w kwestii art. 47 w sprawie C-170/96 dotyczącej lotniskowych wiz tranzytowych.

Nie dotyczy to aktów prawnych Komisji, ponieważ procedurę głosowania ustala regulamin.

Dyrektywa Rady 2005/85/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w państwach członkowskich (Dz.U. L 326, str.13).

Zob. np. wyrok z 2003 r. w sprawie T-26/01 Fiocchi Munizioni przeciwko Komisja, pkt 58-59, 63-64, 74.

W sprawie C-300/01 Salzmann przeciwko Austria ETS zauważył, że chociaż regulacja reżimów własności należy do kompetencji wyłącznej państw członkowskich, zgodnie z obecnym art. 295, nie oznacza to jednak, że nie dotyczą jej zasady fundamentalne TWE. Tak więc środki krajowe, które regulują nabywanie nieruchomości (specjalna procedura zgody), i które mają na celu zakazanie posiadania drugiej nieruchomości (domu) w pewnych częściach terytorium państwa muszą być zgodne z postanowieniami traktatu dotyczącymi swobodnego przepływu kapitału.

Przejęcie następuje poprzez zajęcie pola (field occupation) - WE wydała akt, pole jest zajęte, państwa członkowskie nie mogą działać w tym obszarze.

Nie tylko do kompetencji dzielonych, ale i do kompetencji wyłącznych!

Kryteria te ETS sformułował w sprawie 265/87 Schräder przeciwko Komisja.

„konsultacje przewidziane w trzecim akapicie art. 43 (2), jak również w innych, podobnych przepisach TWE, stanowią środek pozwalający Parlamentowi na uczestniczenie w procesie prawodawczym Wspólnoty. Kompetencja ta stanowi istotny czynnik równowagi instytucjonalnej zamierzonej przez Traktat. Jakkolwiek w ograniczonym zakresie, stanowi ona na poziomie wspólnotowym odzwierciedlenie podstawowej zasady demokratycznej, że społeczeństwa powinny brać udział w sprawowaniu władzy za pośrednictwem zgromadzeń przedstawicielskich. Właściwa konsultacja z Parlamentem w przypadkach przewidzianych Traktatem stanowi zatem podstawową formalność, której pominięcie powoduje nieważność aktu prawnego. Dochowanie wymogu oznacza, że Parlament wyraził swą opinię. Nie można zaakceptować stanowiska, że wymóg został spełniony poprzez zwrócenie się przez Radę o wydanie opinii, jeżeli żadna opinia nie zostanie przez Parlament wydana.”

117/83 Könecke; C-74/95 & C-129/95 Criminal proceedings against X, C 60/02 Criminal proceedings against X.

Np. gdy warunkiem uzyskania świadczenia będzie odpowiedni okres zamieszkiwania w danym państwie, co w praktyce preferuje obywateli tego właśnie państwa w stosunku do obywateli innych państw członkowskich korzystających z ich uprawnień w ramach swobodnego przepływu.

Wachauf po wygaśnięciu dzierżawy zwrócił się do władz niemieckich o rekompensatę za okres, w którym nie produkował mleka. Prawo niemieckie przyjęte dla wykonania rozporządzenia 857/84 przewidywało odszkodowanie za przerwę w produkcji mleka pod warunkiem udzielenia zgody przez wydzierżawiającego w przypadku, gdy wnioskodawcą był dzierżawca gruntu. Wydzierżawiający, który nigdy nie produkował mleka i nie przyczynił się do powstania farmy mlecznej odmówił jednak zgody. Odpowiedź ETS na pytanie prejudycjalne sądu niemieckiego jest kluczowa. ETS stwierdził dobitnie, że: „(...) postanowienia wspólnotowe, które po wygaśnięciu dzierżawy skutkują pozbawieniem dzierżawcy, bez odszkodowania owoców jego pracy i inwestycji na dzierżawionej nieruchomości byłyby niezgodne z wymogami ochrony praw podstawowych we wspólnotowym porządku prawnym. Wymogi te wiążą także państwa członkowskie, gdy wykonują one prawo wspólnotowe, państwa członkowskie muszą, tak daleko jak jest to możliwe, stosować te normy w zgodzie z tymi wymogami.”

Sprawa dotyczyła ustanowienia przez prawo greckie monopolu telewizyjnego na rzecz towarzystwa państwowego ERT. Jedynym wyjątkiem były lokalne sieci kablowe. W 1988 r. burmistrz Salonik wraz z prywatnym przedsiębiorstwem uruchomił stację telewizyjną. ERT wniosła przeciwko nim skargę. Sąd grecki zwrócił się z pytaniami prejudycjalnymi do ETS m.in. dotyczącymi stosunku monopolu telewizyjnego do art. 10 EKPCz. W orzeczeniu ETS po raz pierwszy stwierdził, że: „Jeżeli państwo członkowskie opiera się na połączonych postanowieniach art. 56 i 66 TWE w celu usprawiedliwienia ograniczeń swobody świadczenia usług z przyczyn związanych z porządkiem publicznym i zdrowiem publicznym, to uzasadnienie takie, oparte na prawie wspólnotowym, musi być interpretowane w świetle ogólnych zasad prawa, a w szczególności praw podstawowych. Z tego względu odnośne przepisy wewnętrzne mogą podlegać wyjątkom określonym w tych przepisach wyłącznie wtedy, gdy są zgodne z prawami podstawowymi, których przestrzeganie jest zagwarantowane przez Trybunał.”

Niemiecki przedsiębiorca transportowy dochodził roszczeń odszkodowawczych za straty poniesione w związku z zamknięciem przez ponad 30 godzin autostrady prowadzącej z Austrii do Włoch przez przełęcz Brenner. W tym czasie na autostradzie odbywała się manifestacja ekologów, wcześniej publicznie zapowiedziana i notyfikowana związkom transportowym najbardziej zainteresowanych państw. Organy austriackie nie wyraziły sprzeciwu wobec manifestacji, nie zbadały jednak także czy manifestacja jest zgodna z prawem wspólnotowym. ETS uznał, że fakt niezabronienia przez kompetentne władze państwa członkowskiego manifestacji, która spowodowała kompletną blokadę przez określony czas ważnego szlaku komunikacyjnego między państwami członkowskimi nie jest niezgodny z art. 30 i 34 TWE (obecnie art. 28 i 29) w związku z art. 5 (obecnie art. 10), o ile to ograniczenie wewnątrzwspólnotowego przepływu towarów da się uzasadnić uprawnionym interesem publicznym ze względu na ochronę praw podstawowych, w tym przypadku - swobody wypowiedzi i gromadzenia się osób manifestujących (art. 10 EKPCz), do jakiej jest zobowiązana zarówno Wspólnota, jak i państwa członkowskie. Dalej Trybunał wskazał na konieczność starannego ważenia wchodzących w grę interesów w odniesieniu do szczególnych okoliczności każdego przypadku, interesu swobody przepływu towarów i interesu swobody wypowiedzi i gromadzenia się. Zarówno jedna jak i druga swoboda mogą być przedmiotem pewnych ograniczeń usprawiedliwionych względami społecznymi. Rozstrzygnięcie tej konkretnej sprawy pozostawił jednak sądowi krajowemu.

Chodziło o zakazanie spółce Omega przez policję niemiecką prowadzenia działalności usługowej polegającej na prowadzeniu laserdromu, a na nim gry zakupionej w Wlk. Brytanii, która polegała na celowaniu do specjalnych tarcz noszonych przez graczy przy pomocy laseru, czyli inaczej po prostu „na zabijaniu”. Zakaz wskazywał, że gra, o którą chodzi zagraża bezpieczeństwu publicznemu, ponieważ akty symulujące zabijanie i wynikająca stąd trywializacja gwałtu są sprzeczne z podstawowymi wartościami przeważającymi w opinii publicznej (handlowa eksploatacja gry polegającej na zabijaniu narusza godność ludzką, o której mowa w art. 1 ust. 1 niemieckiej konstytucji). Omega odwołała się od zakazu, powołując się m.in. na prawo wspólnotowe, w szczególności na swobodę przepływu usług (art. 49 TWE), ponieważ wyposażenie i technologia używana przez firmę była dostarczona przez spółkę brytyjską. Rozpatrując tę sprawę ETS przyznał, że prawo do godności chronione jest także na szczeblu wspólnotowym, chociaż jego treść nie jest do końca precyzyjna. Wydaje się także, iż z tych powodów Trybunał uznał, że rozstrzygnięcie w konkretnej sprawie powinno być pozostawione sądowi/prawu krajowemu. Orzeczenie to pokazuje, że Trybunał chroni pewien standard wspólny, ale gdy takiego standardu nie ma pozostawia większą swobodę państwu członkowskiemu (w ten sposób szanuje standard krajowy ochrony konkretnego prawa). W efekcie ta sama gra może nie być zakazana np. w Polsce (przypomina zresztą znany u nas paintball).

Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. jest najczęściej skrótowo (kolokwialnie) nazywana w ten sposób.

Przyjętym w ramach Rady Europy, organizacji międzynarodowej powstałej w 1949 r. różnej od WE/UE.

Presja polityczna wywierana przez Radę Europy/ Komitet Ministrów.

KPP była przygotowywana w specjalny sposób, przez powołany w tym celu Konwent, składający się z 15 przedstawicieli głów państw i szefów rządów państw członkowskich, przedstawiciela Przewodniczącego KE, 16 deputowanych do PE, 30 członków parlamentów krajowych (po dwóch z każdego państwa). Obradom Konwentu przewodniczył były prezydent Niemiec Roman Herzog. Jako obserwatorzy w pracach brali również udział dwaj sędziowie ETS oraz dwaj przedstawiciele Rady Europy (w tym sędzia ETPCz w Strasburgu). KPP była następnie uroczyście proklamowana przez PE, KE i Radę i podpisana przez przewodniczących tych instytucji.

Artykuł 52

Zakres i wykładnia praw i zasad

1. Wszelkie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności uznanych w niniejszej Karcie muszą być przewidziane ustawą i szanować istotę tych praw i wolności. Z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności, ograniczenia mogą być wprowadzone wyłącznie wtedy, gdy są konieczne i rzeczywiście odpowiadają celom interesu ogólnego uznawanym przez Unię lub potrzebom ochrony praw i wolności innych osób.

2. Prawa uznane w niniejszej Karcie, które są przedmiotem postanowień Traktatów, są wykonywane na warunkach i w granicach w nich określonych.

3. W zakresie, w jakim niniejsza Karta zawiera prawa, które odpowiadają prawom zagwarantowanym w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ich znaczenie i zakres są takie same jak praw przyznanych przez tę konwencję. Niniejsze postanowienie nie stanowi przeszkody, aby prawo Unii przyznawało szerszą ochronę.

27

---