1. CO OBEJMUJE ZAKRES MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH?

Międzynarodowe stosunki gospodarcze to dyscyplina naukowa zajmująca się formułowaniem i badaniem praw ekonomicznych decydujących o powiązaniach gospodarczych i ekonomicznych. Wydzielenie MSG jako odrębnej dyscypliny nauki jest uzasadnione ściśle określonym zakresem zainteresowań badawczych (…) w MSG akcent położony jest na powiązania miedzy przedsiębiorstwami, krajami, grupami krajów, występujących w skali międzynarodowej.

MSG jest ważną dziedziną ekonomii, jako dyscyplina naukowa, zmierza ona do poznania zasad i mechanizmów funkcjonowania współczesnej gospodarki światowej i należy do najbardziej rozwijanych dziedzin teorii ekonomii w jej szerokim rozumieniu. Jest to w dużej mierze wynikiem jej związków z przemianami w strukturze współczesnej gospodarki światowej.

2. GŁÓWNE DZIAŁY MSG…

Nauka o MSG obejmuje zarówno problematykę teorii, jak i polityki. Rozpatruje zjawiska zarówno z punktu widzenia świata jako całości, jak i określonego kraju czy grupy krajów. MSG - nazywane także międzynarodowymi stosunkami gospodarczymi - to część ogólnych stosunków ekonomicznych, nawiązywanych na forum międzynarodowej działalności gospodarczej.

Obejmują one:

a) międzynarodowy podział pracy; b) międzynarodowy obrót gospodarczy (międzynarodową wymianę gospodarczą), obejmujący: - międzynarodową wymianę towarów, - międzynarodową wymianę usług, - międzynarodowe obroty (transfery) kapitałowe, - międzynarodowe przepływy technologii, - międzynarodowe przepływy ludności (siły roboczej); c) międzynarodowe stosunki finansowe.

Oddziałują one na wszystkie sfery działalności gospodarczej, wpływają na tempo i kierunki rozwoju gospodarczego, decydują o pozycji ekonomicznej i politycznej poszczególnych krajów w świecie.

3. JAKIE DZIEDZINY WCHODZĄ DO MIĘDZYNARODOWEJ WYMIANY TOWARÓW I USŁUG?

Dziedziny Międzynarodowych Stosunków:

1. Międzynarodowa wymiana towarów i usług

2. Międzynarodowe przepływy kapitałów

3. Międzynarodowe ruch siły roboczej

4. Międzynarodowe organizacje gospodarcze

Ad 1. Międzynarodowa wymiana towarów i usług

1. Handel zagraniczny i jego przyczyny

Przedsiębiorcy w żadnym państwie nie są w stanie wyprodukować wszystkich dóbr niezbędnych dla jego poprawnego funkcjonowania. Część z nich bardziej się opłaca sprowadzić z innego kraju. Tu pojawia się pojęcie handlu zagranicznego, który polega na odpłatnej wymianie towarów i dóbr między kontrahentami mającymi swoje siedziby w różnych krajach. Ten typ handlu pozwala na uzupełnienie tych dóbr, które brakują na danym terenie. Jednak współcześnie dużego znaczenia nabiera możliwość wykorzystania Handel zagraniczny i jego przyczyny

różnic kosztów produkcji w poszczególnych krajach.

Rozwój handlu zagranicznego jest motywowany następującymi czynnikami :

· odmienna struktura gospodarcza poszczególnych państw,

· zróżnicowany poziom techniczny osiągnięty przez dany kraj,

· warunki klimatyczne

· nierówny podział surowców na Ziemi.

Operacja handlu zagranicznego

Handel zagraniczny składa się z następujących operacji gospodarczych :

- eksport - to sprzedaż krajowych towarów, lub świadczenie usług kontrahentowi zagranicznemu,

- import - polega na nabywania dóbr ---zagranicą--- i przewożeniu ich do kraju,

- reeksport - importowany towar jest sprzedawany powtórnie za granicę np. zakup towaru w Rosji i ich eksport do Niemiec,

- tranzyt - polega na przewożeniu towarów z jednego kraju do drugiego przez terytorium trzeciego.

Zakres handlu

Handel zagraniczny obejmuje :

· obroty towarowe i usługowe,

· obroty dobrami niematerialnymi w tym :

- know-how - pozyskanie wiedzy jak wytwarzać dane dobro, dokumentacja techniczna, receptura, instruktaż,

- licencja - uprawnienie do wykorzystania rozwiązań naukowych chronionych patentami lub prawami autorskimi np. zakup wynalazku,

- leasing - polega na wydzierżawieniu maszyn, urządzeń itp. importer może z nich korzystać bez konieczności zakupu,

· migrację siły roboczej,

· obroty kapitałowe np. inwestycje, kredyty.

2. Turystyka - zgodnie z definicją Światowej Organizacji Turystyki (United Nations World Tourism Organization UNWTO) jest to:

• ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, zawodowych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem, z wyłączeniem wyjazdów, w których głównym celem jest aktywność zarobkowa,

• forma czynnego wypoczynku poza miejscem stałego zamieszkania.

Turystyka (wg profesora Lisieckiego)-jest to zjawisko przestrzenne,społeczno kulturowe oraz gospodarcze polegające na dobrowolnej, czasowej zmianie miejsca pobytu w celach wypoczynkowych, poznawczych i dla uprawiania różnego rodzaju zamiłowań.

Turystyka (Krzysztof Przecławski - socjolog)-jest również zjawiskiem ruchliwości przestrzennej związanej z dobrowolną, czasową zmianą miejsca pobytu, rytmu życia oraz polegająca w bezpośrednim kontakcie ze środowiskiem odwiedzającym.

Turystyka - jest interdyscyplinarna, zjawiskiem dynamicznie i powszechnie sie rozwijającym, jest wielopłaszczyznowa i wieloaspektowa, a także jest zjawiskiem gospodarczo ekonomicznym.

4. WPŁYW HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO NA GOSPODARKĘ WEWNĄTRZ KRAJU.

Handel międzynarodowy a wzrost gospodarczy.  

HANDEL MIĘDZYNARODOWY A WZROST GOSPODARCZY

W handlu występują dobra i usługi. Światowy handel usługami rozwinął się później.

1. USŁUGI KOMPLEMENTARNE (uzupełniające) - transport, ubezpieczenia - usługa komplementarna do towaru;

2. USŁUG CZYNNIKÓW PRZEPŁYWU PRODUKCJI - usługa bankowa, usługa kapitałowa, kapitał możemy wypożyczać, zarobić na nim, usługa zarabiania na kapitale;

3. USŁUGA Z PRZEMIESZCZANIEM NA RYNKU - transfer pracy;

Handel jest to narzędzie transformacji struktury dochodu narodowego. Przy pomocy handlu możemy zmienić dochód narodowy, możemy również dostosować go do potrzeb kraju. Jeżeli w kraju zaistnieje jakaś potrzeba, to możemy ją zaspokoić poprzez handel. Przy pomocy handlu możemy zwiększyć asortyment naszej konsumpcji. Bez handlu występują zaburzenia na rynku produkcji, zaburzenia w inwestycjach, kryzysy, nadpodaż towarów i brak rynków na których można by to było sprzedać. Nie może pojawić się taka klęska urodzaju, jest to błąd w ekonomii. Handel powinien być tak przygotowany, aby zapobiec takim klęskom urodzaju.

Dzięki handlowi możemy zmienić strukturę importu i możemy nastawić się na import inwestycyjny. Mieć import takich produktów, które pozwolą rozwinąć naszą produkcję np. import, maszyn, technologii. Dzięki handlowi możemy rozwinąć import, który podnosi nasz standard życia, gdyż import pozwala nam wybierać dobra i usługi, które nie były dla nas dostępne np. sprowadzanie owoców cytrusowych, win francuskich, butów włoskich. Jeżeli kraj na pierwszym miejscu stawia zaspokojenie potrzeb poprzez import, a na drugim miejscu import inwestycyjny to dochodzi do załamania gospodarki.

Export powoduje zjawisko stałego dysponowania pewnymi towarami, idzie za tym strategia przedsiębiorstw, które są też nastawione na zaspokojenie popytu w innym kraju, są to przedsiębiorstwa exportowe, mają zabezpieczonego konsumenta, odbiorcę.

Handel jako zjawisko ma wpływ na kształtowanie się popytu globalnego. Handel zawsze zwiększa popyt i w ten sposób polepsza sytuację kraju. Dzięki handlowi kreuje się popyt na nowe produkty np. pampersy.

Export zwiększa popyt na towary i usługi ze strony zagranicy. Nadwyżka exportu nad importem podnosi wartość dochodu narodowego.

Teorie handlu zagranicznego (mówią o jego znaczeniu);

1. Mnożnik inwestycyjny;

2. Mnożnik exportowy;

3. Super mnożnik;

Ad. 1 Mnożnik inwestycyjny - teoria, która ma pokazać w jaki sposób handel zagraniczny wpływa na rozwój regionu, rozwój gospodarczy. Mnożnik ten to impuls - trzeba na przykład wprowadzić jakąś inwestycję w tym regionie Np. wziąć kredyt i wybudować w tym regionie fabrykę, aby polepszyć sytuację tych mieszkańców. Trzeba zainwestować w jakiś obiekt. Ten impuls polega na tym, że jest to mnożnik, a nie zwrot nakładu, np. pożyczka 1 mln $, a zwrot to kilka min $. Mnożnik inwestycyjny polega na tym, że ludzie zaczynają zarabiać, stają się konsumentami i zaczynają pojawiać się potrzeby, a z nimi sfera usług konsumpcyjnych druga sfera ludzi, którzy wtórnie zarabiają dzięki tym ludziom np. restauracje, dyskoteki, bary, fitness kluby, solaria, usługi, których wcześniej nie było. Sfera konsumpcyjna zaczyna się rozwijać, dochodzi do rozwoju gospodarczego, powstaje mnożnik, dochód najpierw jest konsumowany, później powstają inwestycje.

Ad. 2 Impulsem jest tu uruchomienie exportu z tego regionu, co pozwala na osiąganie dochodów (np. export malin). Impuls ten wtedy też przyczynia się do rozwoju gospodarczego. Impuls ten trwa, ale nie jest wieczny, działa przez określony czas, powoduje pierwsze ożywienie, aby ożywienie to mogło trwać muszą istnieć dwa te impulsy (1+2).

Błędem jest, jeżeli ktoś zakłada, że będzie to funkcjonowało wiecznie, to trwa tylko przez jakiś czas. Mnożnik powoli wygasa, maleje, trzeba wprowadzać kolejne impulsy i starać się pracować nad wydłużeniem jego działania. Jeżeli w tym regionie pojawia się grupa, która zaczyna oszczędzać i własne oszczędności są w tym regionie zainwestowane, mamy wtedy do czynienia z super mnożnikiem.

Ad. 3 Inwestycje tych ludzi procentują, rozrastają się.

W takim regionie powinno rozwijać się politykę zdecydowanie pro-inwestycyjną (zdobywanie środków na inwestycje, kredytowanie, wspieranie inwestycji) i pro - exportowa (nastawiona na szukanie szans exportowych dla wyprodukowanych towarów). Jeżeli tak konsekwentnie będziemy działać w biednym kraju, to wtedy osiągniemy korzyści.

Inwestycje konsumpcyjne są zwane pobudzonymi, gdyż bez tego impulsu by ich nie było. Aby mnożniki zadziałały, w kraju powinno się ograniczać import towarów i usług konsumpcyjnych. Import nie pozwoli zaistnieć mnożnikowi. Musimy dać pierwszeństwo własnym produktom, żeby skierować popyt na dobra krajowe i ograniczyć import.

5. MIĘDZYNARODOWE RUCHY SIŁY ROBOCZEJ I ICH ZNACZENIE DLA GOSPODARKI

Jakie są przyczyny międzynarodowej migracji siły roboczej?

Możemy wyróżnić przyczyny:

1) Pozaekonomiczne

polityczne (np. emigracja po powstaniach międzynarodowych w Polsce) religijne (np. rozproszenie Żydów)

ideologiczne (np. emigracja komunistów greckich po wojnie domowej; emigracja działaczy pozycyjnych po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce) rasowe (np. migracje plemion Hutu i Tutsi w Ruandzie)

2) Ekonomiczne czyli uzyskanie większego dochodu w postaci płacy

Jakie są korzyści i straty z tytułu międzynarodowej migracji siły gospodarczej?

Korzyści i straty z tytułu międzynarodowej migracji siły roboczej w odniesieniu do krajów eksportujących

• Korzyści:

• Emigracja zwiększa możliwości produkcyjnego zatrudnienia części siły roboczej dotąd bezrobotnej

• Transfery części zarobków emigrantów

• Transfery te mają istotny wpływ na podniesienie poziomu życia rodzin emigrantów w ich krajach

• Kredyty finansowe - polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków finansowych bez ograniczenia dotyczącego sposobu ich spożytkowania. Formę pożyczek finansowych przybierają przede wszystkim kredyty udzielane przez banki, a niekiedy agendy rządowe i organizacje międzynarodowe. Przepływ kapitału w postaci zagranicznych kredytów finansowych wiąże się z pewnym ryzykiem dla podmiotu udzielającego kredytu. Udzielając pożyczki podmiotowi gospodarczemu znajdującemu się poza obszarem krajowej jurysdykcji, pożyczkodawca znacznie zmniejsza możliwości dochodzenia swoich wierzytelności na drodze prawnej. Naraża się także na jednostronne ogłoszenie przez kraj-pożyczkobiorcę niewypłacalności czy odrzucenia długu lub też na jednostronne zawieszenie jego obsługi. Aby się ubezpieczyć od tego rodzaju ryzyka, pożyczkodawca stara się zapewnić sobie gwarancje rekompensaty poniesionych szkód. Najpewniejsze z nich to gwarancje udzielane przez własny rząd lub jego agendę. Międzynarodowe kredyty finansowe były przez długie lata drugorzędną formą wywozu kapitału. Ich dynamiczny rozwój nastąpił dopiero w latach 70-tych. Była to jednak ekspansja kredytu w znacznej mierze źle zarządzanego, która doprowadziła do wybuchu tzw. kryzysu zadłużeniowego.

• Inwestycje bezpośrednie - jest to podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa. Kierowanie działalnością gospodarczą za granicą jest cechą odróżniającą inwestycje bezpośrednie od inwestycji portfelowych (pośrednich). W tych drugich podmiot wywożący kapitał co prawda także inwestuje w działalność gospodarczą, ale nie obejmuje pakietu akcji wystarczającego do jej kontrolowania. Natomiast wspólną cechą obu tych form wywozu kapitału jest o, że zarówno inwestycje bezpośrednie, jak i portfelowe prowadzą do zaangażowania wywiezionych środków w działalności gospodarczej.

6. CO TO JEST GOSPODARKA ŚWIATOWA?

Powstanie i rozwój gospodarki światowej jest konsekwencją zwiększania skali międzynarodowego podziału pracy, trwale uzależniającego od siebie kraje uczestniczące w tym podziale. Proces ten odzwierciedla przechodzenie od międzynarodowej komplementarności strukturalnej typu międzygałęziowego do komplementarności typu wewnątrzgałęziowego.

Gospodarka światowa to zespół powiązań ekonomicznych między podmiotami uczestniczącymi w międzynarodowym podziale pracy. Do najważniejszych powiązań ekonomicznych zaliczamy: handlowe, produkcyjne, inwestycyjne, techniczne, walutowo - finansowe, instytucjonalne.

Wg. kryterium funkcjonalnego - gospodarka światowa to historycznie ukształtowany i zmieniający się w czasie system powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych między gospodarkami narodowymi różnych krajów, o różnych poziomach rozwoju gospodarczo-społecznego, włączając je w ogólnoświatowy proces produkcji i wymiany.

Wg. kryterium instytucjonalnego - gospodarka światowa to zbiorowość różnych organizmów i instytucji funkcjonujących zarówno na poziomach krajowych, jak i na szczeblu międzynarodowym (regionalnym, podregionalnym, globalnym) bezpośrednio lub pośrednio zajmujących się działalnością gospodarczą oraz powiązanych ze sobą w pewien całościowy system poprzez sieć MSE.

7. NA CZYM POLEGAJĄ MIĘDZYNARODOWE RUCHY KAPITAŁU?

Międzynarodowe ruchy kapitału polegają na transferze siły nabywczej z określonego kraju za granicę i z zagranicy do danego kraju. Transfery te mogą wynikać z wielu powodów: - z zakupu towarów i usług za granicą - z tytułu udzielania lub otrzymywania zagranicznych kredytów handlowych i pożyczek finansowych - zakładania przedsiębiorstw w jednym kraju przez rezydentów drugiego kraju - płatności odszkodowań i reperacji - zakupu i sprzedaży zagranicznych papierów wartościowych , itp.

8. CO TO JEST MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY I JAKIE SĄ JEGO SKUTKI W GOSPODARCE?

MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY to specjalizacja krajów w produkcji i wymianie towarów, jest zjawiskiem historycznym i stanowi szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy, dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych.
· jest kategorią historyczną
· jest szczególną formą społecznego podziału pracy
· jego podmiotami są różne organizmy państwowe
· określa charakter, kierunki i strukturę towarową międzynarodowej wymiany handlowej
· wymiana międzynarodowa przyśpiesza proces różnicowania i specjalizacji produkcji

Międzynarodowy podział pracy

- tworzy historycznie ukształtowane formy więzi gospodarczych między krajami,

- określa ich miejsce w produkcji światowej, tj. decyduje o międzynarodowej specjalizacji produkcji,

- stanowi podstawę rozwoju wymiany międzynarodowej, określa jej charakter, kierunki i strukturę towarową,

- a jednocześnie wymiana handlowa przyspiesza proces różnicowania i specjalizacji produkcji.

Skutkami międzynarodowego podziału pracy jest:
- specjalizacja produkcji, czyli koncentracja sił i środków na produkcji wybranych towarów, a rezygnacja z innych, ponieważ:

• Różnice w absolutnych kosztach wytwarzania (Smith)

• Różnice w komparatywnych kosztach wytwarzania (Ricardo)

• Przy braku różnic w komparatywnych kosztach wytwarzania - efekty skali, specjalizacja wewnątrzgałęziowa (Ohlin)

• Różnice w strukturze konsumpcji (Ohlin, Leontieff)

9. WYJAŚNIĆ TEORIĘ KOSZTÓW KOMPARATYWNYCH.

Teoria kosztów komparatywnych - teoria ekonomiczna wyjaśniająca mechanizm obustronnie korzystnej międzynarodowej wymiany handlowej w sytuacji znacząco niższych kosztów produkcji dóbr po stronie jednego z partnerów wymiany. Zgodnie z tą teorią decydujące znaczenie dla korzyści czerpanych przez obydwu partnerów handlowych z wymiany ma względny stosunek kosztów produkcji dóbr, będących przedmiotem wymiany w krajach partnerów, a nie bezwzględny poziom nakładów jakie w poszczególnych krajach należy ponieść na wytworzenie tych dóbr. Wystarczającą przesłanką rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego jest występowanie względnych różnic kosztów wytwarzania, mierzonych nakładami pracy.

Teoria kosztów komparatywnych jest rozszerzeniem i jednocześnie uogólnieniem teorii kosztów absolutnych Adama Smitha, zgodnie z którą w wymianie handlowej decyduje poziom bezwzględnych kosztów produkcji, a większe korzyści z wymiany będzie odnosił partner, który potrafi wytworzyć dobra mniejszym nakładem.

Koszty komparatywne są bardzo istotną kategorią teorii handlu międzynarodowego.

geneza

Po raz pierwszy teorię kosztów komparatywnych sformułował Robert Torrens. W pracy wydanej w 1808 roku zawarł on najważniejsze elementy teorii, którą potem w zmodyfikowanej wersji przedstawił w wydanym w 1815 roku opracowaniu An Essay on the External Corn Trade (Traktat na temat handlu zagranicznego zbożem). Opisał w nim przykład wymiany dóbr przemysłowych i rolnych między Anglią a Polską. Doszedł do wniosku, że Anglia może odnosić znaczące korzyści sprzedając Polsce towary przemysłowe w zamian za zboże, nawet w przypadku, gdy produkcja zboża jest tańsza w Anglii niż w Polsce.

Teoria została jednak dużo szerzej spopularyzowana przez Davida Ricardo, który wyjaśnił kryjącą się za nią koncepcję w wydanej w 1817 roku książce Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania. Upowszechnienie teorii przez Ricardo miało wpływ na częste przypisywanie mu jej autorstwa. Jakkolwiek Ricardo nie był pierwszym, który sformułował koncepcję kosztów komparatywnych, jego niewątpliwym wkładem było opracowanie jej w formie naukowej (choć bez pogłębionej analizy) oraz spopularyzowanie jej do tego stopnia, że stała się dominującą teorią międzynarodowej wymiany handlowej i do dziś jest ważnym punktem odniesienia dla współczesnych teorii handlu.

Koncepcja

Zgodnie z teorią kosztów komparatywnych o podjęciu i odnoszeniu korzyści z międzynarodowej wymiany handlowej decyduje względny poziom kosztów produkcji wymienianych dóbr. W najogólniejszym ujęciu teoria wykazuje, że dany uczestnik wymiany może odnosić korzyści, gdy sprzedaje dobra wymagające mniejszych nakładów na produkcję, w zamian za dobra, które wymagają w jego kraju większych nakładów. Oznacza to, że bezwględny poziom kosztów wytworzenia danego dobra nie jest istotny, ponieważ o wartości danego dobra w wymianie będzie decydować wartość nakładów, jakie kraj może zaoszczędzić, powstrzymując się od produkcji tego dobra.

Oddając jednostkę dobra wymagającą mniejszych nakładów w zamian za jednostkę dobra wymagającą większych nakładów, kraj odnosi korzyści w postaci zaoszczędzenia części kosztów, które musiałby ponieść na wytworzenie droższego dobra. Zaoszczędzona część będzie równa różnicy nakładów na produkcję obu dóbr.

W ten sposób kraj będzie odnosił korzyści zawsze wówczas, gdy oddaje dobro wyprodukowane niskim nakładem w zamian za dobro, które musiałby produkować wysokim nakładem. Jednocześnie w kraju jego partnera handlowego relacja kosztowa tych samych dóbr może być odwrotna, np. ze względu na międzynarodową specjalizację produkcji - warunki wytwarzania dóbr (a więc i niezbędne nakłady) mogą się różnić. Jeżeli te same dobra w drugim kraju mają odwrotne relacje kosztów niż w pierwszym kraju wówczas oba kraje wymieniają dobra tańsze za dobra droższe i tym samym oba odnoszą korzyści.

Nawet jeżeli bezwzględny poziom koniecznych nakładów na produkcję obydwu wymienianych dóbr w danym kraju jest znacząco wyższy, niż u partnera handlowego, to wciąż partner odnosi korzyści z wymiany (opłaca mu się sprowadzać dobra), ponieważ w zamian za tanio wytworzony produkt otrzymuje produkt, który wymagałby w jego kraju większych nakładów. Nie jest dla niego istotne jakim nakładem wyprodukował dane dobro drugi kraj, lecz istotne jest dla niego jaką ilość nakładów może zaoszczędzić powstrzymując się od konieczności wyprodukowania tego dobra samemu.

Założenia

Teoria opiera się na kilku założeniach, które w większości mają za zadanie uproszczenie rozumowania.

1. Rozpatruje się dwa kraje i dwa towary

2. Jedynym czynnikiem produkcji jest praca

3. Doskonała przenośność czynników produkcji z gałęzi do gałęzi

4. Doskonała konkurencja

5. Pełne zatrudnienie

6. Niezmienność warunków produkcji wpływających na różnice w kosztach wytwarzania

7. Pełna równorzędność krajów

8. Pełna swoboda decydowania o strukturach wymiany

10. NA CZYM POLEGA REGIONALIZACJA GOSPODARCZA ŚWIATA?

Regionalizacja to proces wydzielania regionów, forma klasyfikacji, w której występuje dodatkowe kryterium sąsiedztwa przestrzennego. Dokonując regionalizacji wydzielamy większe terytoria złożone z mniejszych obszarów o podobnych, badanych cechach (region strefowy) lub skupione wokół jakiegoś ośrodka (region węzłowy). Procesy międzynarodowej integracji gospodarczej.

Regionalizacja jest etapem prowadzącym do globalizacji, formą wzmocnienia sił wewnętrznych, by podołać wyzwaniom globalnej konkurencji, a zarazem formą ochrony przed negatywnymi zjawiskami globalizacji. W ramach ugrupowań integracyjnych państwa próbują bronić się przed procesami globalizacyjnymi, zwłaszcza przed wpływem przedsiębiorstw globalnych.

Istotą regionalizacji (integracji) gospodarczej jest proces przeobrażania i dostosowywania struktury gospodarczej integrujących się elementów (np. grupy krajów), zachodzący zarówno wewnątrz każdego z nich, jak i tworzenie się między nimi trwałych, strukturalnych powiązań gospodarczych w celu utworzenia jednolitego, nowego organizmu gospodarczego, wyróżniającego się w międzynarodowym otoczeniu gospodarczym i zajmującego w nim oraz w międzynarodowych stosunkach gospodarczych nowe miejsce. Regionalizacja gospodarcza może być więc traktowana jako warunek efektywnego wykorzystania posiadanych zasobów i możliwości osiągnięcia szybszego tempa rozwoju gospodarczego.

Działania na rzecz regionalizmu podyktowane są w dużym stopniu potrzebami współpracy nie tylko gospodarczej, ale i politycznej, i społecznej. Obejmują bardzo wiele dziedzin. Regionalna współpraca państw ma na celu łagodzenie różnic i sprzeczności między gospodarkami i działa na rzecz wyrównania ich szans rozwojowych.

Nadmierna regionalizacja jest natomiast problemem współczesnego świata - zamykanie się krajów rozwiniętych w regionalnych oazach dobrobytu oraz niedopuszczanie do sprawiedliwej i wolnej konferencji państw najbiedniejszych.

W dzisiejszym świecie rola regionów rośnie. Narasta zjawisko decentralizacji państw i zjawisko do tworzenia w ramach państw dużych, jednostek administracyjnych wyposażonych w szeroką autonomię. Przykładem niech będą: Włochy, Francja, Hiszpania i Polska. Tendencja ta wynika zarówno z przyczyn zewnętrznych (z integracji europejskiej), jak i z wewnętrznych: łatwiejszego zarządu krajem i potrzeby upodmiotowienia społeczeństwa, zbliżenia władzy obywatelom i budowy społeczeństwa obywatelskiego.
Przyczyny regionalizacji należy się też doszukiwać w narastającym zróżnicowaniu rozwoju społecznego, gospodarczego między poszczególnymi obszarami państw, co przy często zróżnicowanej strukturze etnicznej, językowej czy religijnej poszczególnych państw wymusza podziały kraju na regiony o szerokiej autonomii wewnętrznej. Widać to na przykładzie Belgii, Jugosławii, czy też Katalonii i Kraju Basków w Hiszpanii.

11. KRYTERIA GEOGRAFICZNE REGIONALIZACJI.

Regionalizacja fizycznogeograficzna (nie ma regionalizacji geograficznej tylko fizyczno-geograficzna, ale czytając opis to chyba o to chodzi) - rodzaj regionalizacji, polegający na wydzieleniu pewnych obszarów w przestrzeni - regionów fizycznogeograficznych, które wykazują pewien stopień wewnętrznej jedności wynikający z ich położenia geograficznego, historii rozwoju, charakteru współczesnych procesów geograficznych oraz wzajemnego powiązania poszczególnych elementów tworzących daną jednostkę.

12. KRYTERIA EKONOMICZNE REGIONALIZACJI.

Regionalizacja służy do podziału danej przestrzeni według kryteriów.

Wynikiem regionalizacji ekonomicznej jest wydzielenie.
Wynik działania procesów historycznych i gospodarczych.

Regionalizacja ekonomiczna w wąskim rozumieniu to podział przestrzeni geograficznej wraz z metodami regionalizacji i typologii, i klasyfikacji przestrzennej
Obejmuje zagospodarowanie przestrzenne.

 

Koncepcja regionu:

• region jako narzędzie badania, działania, poznania

• region jako narzędzie
  
  Działanie np. organizowanie działalności gospodarczej.
  Poznania np. region który istnieje obiektywnie
  Region - analityczna przedmowa

Analityczna regionalizacja jest czynnością wyodrębniania regionów w formie zbiorów lub klas przestrzennych.

Region ekonomiczny jest generalizacją.

13. PODZIAŁ KRAJÓW WEDŁUG PKB NA JEDNEGO MIESZKAŃCA (KRYTERIA BANKU ŚWIATOWEGO).

Główne kryteria podziału państw pod względem rozwoju gospodarczego to kryteria: ekonomiczne (PKB, struktura zatrudnienia, struktura handlu).

Najczęściej stosuje się miarę PKB, czyli części wartości globalnej wytworzonej
w gospodarce narodowej, pozostająca po odliczeniu zużycia pośredniego w ciągu roku, liczone
w dolarach amerykańskich na jednego mieszkańca. PKB daje obraz stanu gospodarczego państwa. Uzupełnieniem tego wskaźnika jest struktura wytwarzania PKB w poszczególnych sektorach gospodarki, oraz roczne tempo wzrostu PKB. Dużym zatrudnieniem w sektorze pierwszym (rolnictwo, przemysł wydobywczy) cechują się kraje słabo rozwinięte. Dominacja sektora trzeciego (usługi) jest dowodem wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego. Przewaga sektora drugiego (przemysł, budownictwo) jest typowa dla krajów rozwijających się.

Kraje wysoko rozwinięte

Kraje wysoko rozwinięte zajmują ok. 24% powierzchni świata, skupiają ok. 20% ludności, przypada na nie ponad 60% światowej produkcji, 70% eksportu i importu świata. Są to państwa,
w których PKB (Produkt Krajowy Brutto) na jednego mieszkańca przewyższa 10 tys. $. Zaliczają się do nich kraje członkowskie OECD - Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - państwa Europy Zachodniej, Stany Zjednoczone, Kanada, Japonia, Australia, Nowa Zelandia, Izrael.

Państwa te wyróżniają się ponadto: wysokim dochodem na jednego mieszkańca; przewagą usług w strukturze gospodarki zarówno pod względem zatrudnienia, jak i w tworzeniu PKB; stosunkowo dużym udziałem handlu zagranicznego w tworzeniu PKB; wysokim poziomem rozwoju przemysłu, w którym zaznacza się duży udział gałęzi nowoczesnych, zaawansowanych technologicznie; niskimi wartościami przyrostu naturalnego i postępującym starzeniem się społeczeństwa; chłonnym rynkiem zbytu odzwierciedlającym wysoki poziom życia ludności; rozwiniętą infrastrukturą społeczną i techniczną.

Kraje średnio rozwinięte

Zalicza się do nich kraje, w których PKB wynosi od 3-10 tys.$ na jednego mieszkańca. Są to wspomniane już wcześniej państwa transformacji gospodarczej, a także tzw. „tygrysy azjatyckie„ obejmujące państwa uprzemysławiane w latach 50-tych, takie jak Tajwan, Singapur, Korea Płd. oraz Malezja, Tajlandia, Indonezja, które uprzemysławiane były w latach 70-tych. Rozwój tych krajów znamionuje podobny model ekonomiczny oparty na doświadczeniach Japonii. Cechy charakterystyczne: przewaga przemysłu w tworzeniu PKB, zakup nowoczesnych technologii, zasoby dobrze wykwalifikowanej, taniej siły roboczej (Korea Południowa, Tajwan, Hongkong, Indonezja, Singapur).

Kraje słabo rozwinięte

Kraje słabo rozwinięte to kraje, w których PKB nie przekracza 3 tys. $ na jednego mieszkańca. W skład tej grupy państw wchodzi ponad połowa krajów świata i zamieszkuje ją większość ludności (ponad 4 mld). Grupa krajów słabo rozwiniętych jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie, zarówno pod względem ustroju politycznego, jak i osiąganych dochodów na jednego mieszkańca, czy tempa wzrostu produktu krajowego. Preferencje, jakie uzyskują te kraje w ramach pomocy gospodarczej powodują, że wiele państw, mimo uzyskiwania wyższych wskaźników rozwoju, nie rezygnuje ze statusu krajów słabo rozwiniętych. Z drugiej strony, istnieją w tej grupie kraje, które odznaczają się stale pogarszającą się sytuacją ekonomiczną. ONZ określa je jako kraje „ubóstwa”.

Do krajów słabo rozwiniętych należą kraje środkowej i południowej Afryki - poza RPA - (Etiopia, Tanzania, Uganda, Czad, Malawi), większość krajów Ameryki Południowej, Środkowej, Azji (Nepal, Laos, Afganistan, Bangladesz, Jemen) i Oceanii. Wspólną cechą tych państw są silnie odczuwane problemy społeczno-ekonomiczne mające swoje źródła w dużym stopniu w przeszłości historycznej, specyfice ich położenia geograficznego i w warunkach naturalnych. Kraje te
w większości charakteryzują się: przeszłością kolonialną - kolonializm utrzymywał w tych krajach surowcowo-monokulturowy charakter gospodarki, hamował rozwój infrastruktury społecznej, a sieć transportu ukierunkował na wywóz surowców i żywności, kolonialny podział terytoriów naruszył podziały etniczne i do dziś sprzyja antagonizmom narodowościowym i roszczeniom terytorialnym; niskim poziomem PKB na mieszkańca stwarzającym barierę dla wzrostu gospodarczego; eksplozją demograficzną, z którą wiąże się duży udział ludności w wieku przedprodukcyjnym sprzyjający bezrobociu i dużym potrzebom społecznym; dominacją rolnictwa w strukturze gospodarki i niskim rozwojem przemysłu reprezentowanym przez gałęzie tradycyjne, jak przemysł wydobywczy, tekstylny; niewielkim udziałem handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu kraju (ze względu na niskie ceny oferowanych na światowy rynek surowców); niskim wskaźnikiem urbanizacji; wysokim zadłużeniem zagranicznym; wysokim analfabetyzmem, zwłaszcza wśród kobiet; niestabilną sytuacją wewnętrzną - częste konflikty, waśnie, wojny.

14. CZYM JEST PRODUKT KRAJOWY BRUTTO I JAKIE SĄ JEGO ZALETY PRZY REGIONALIZACJI EKONOMICZNEJ ŚWIATA?

Produkt Krajowy Brutto (PKB) (ang. GDP - Gross Domestic Product) (ekon.) to jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).

Kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające. Nie ma znaczenia np. pochodzenie kapitału, własność firmy itp.

Wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych oblicza się, odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony produkcyjnej:

PKB = produkcja globalna kraju minus zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.

Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie podaje ani bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły. Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej:

PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów.

W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy albo pozbywały się ich, więc zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w obliczeniach PKB.

Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł. Zatem od strony dochodowej:

PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.

Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku.

PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego.

PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu gospodarczego.

Do porównań międzynarodowych PKB przelicza się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie albo według parytetu siły nabywczej - lepiej oddającego realną wartość dochodu obywateli. W porównaniach międzynarodowych wartości PKB liczonego według parytetu siły nabywczej różnią się względem liczonego według kursu nominalnego na korzyść krajów o niższym poziomie cen, zazwyczaj słabiej rozwiniętych, a na niekorzyść krajów drogich.

PKB należy odróżnić od produktu narodowego brutto (PNB), który jest miarą wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. W ten sposób w skład np. PNB Polski wchodzą dochody polskich podmiotów za granicą oraz polskie PKB pomniejszone o dochody podmiotów obcych.

Czyste PKB jest złą miarą dobrobytu społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności. Z tego powodu jako miarę dobrobytu powszechnie używa się PKB per capita, czyli PKB w przeliczeniu na osobę; czyste PKB jest wyznacznikiem wielkości gospodarki.

15. GŁÓWNE REGIONY GOSPODARCZE ŚWIATA I ICH CHARAKTERYSTYKA.

Głównymi kryteriami podziału świata na regiony rolnicze są warunki glebowe i klimatyczne, rodzaje upraw i chowu oraz typ gospodarki rolnej. Wyróżnia się 10 regionów rolniczych na świecie:

1. Region zachodnioeuropejski - należą do niego państwa Europy Zachodniej, Północnej i Południowej. Cechuje się przewagą intensywnego, towarowego rolnictwa o mieszanej produkcji roślinno-zwierzęcej.

2. Region wschodnioeuropejsko-syberyjski - występuje w Europie Środkowej i Wschodniej oraz w azjatyckiej części Rosji (w dawnych krajach komunistycznych). Przeważa w nim rolnictwo wielkoobszarowe,
uspołecznione o dość dużym stopniu mechanizacji. Wyjątkiem jest Polska oraz państwa powstałe po rozpadzie Jugosławii, gdzie przeważa drobne rolnictwo indywidualne. Towarowość rolnictwa jest różna. Przeważa mieszany roślinno-zwierzęcy kierunek produkcji, a w Europie Wschodniej - kierunek roślinny.

3. Region środkowoazjatycki - przeważa w nim ekstensywne rolnictwo uspołecznione o mieszanym kierunku produkcji. Na terenach nawadnianych uprawiana jest przede wszystkim bawełna.

4. Region wschodnioazjatycki - obejmuje większość Chin, Koreę Północną i Wietnam. Przeważa tam wielkoobszarowe rolnictwo uspołecznione. Niewielka jest towarowość tego rolnictwa.

5. Region południowo- i południowo-wschodnioazjatycki - ten typ upraw występuje na Półwyspie Indochińskim, w Indiach, Bangladeszu, Korei Południowej. Indonezji i Japonii. Dominują w nim niewielkie gospodarstwa chłopskie. Jest to gospodarka intensywna, lecz niskotowarowa. Wyjątkiem jest Japonia, gdzie towarowość produkcji jest wysoka.

6. Region zachodnioazjatycko-północnoafrykański - obejmuje północną Afrykę oraz zachodnią Azję do Pakistanu włącznie. Cechuje się małą wielkością gospodarstw. Jest to rolnictwo ekstensywne. Na obszarach nawadnianych występuje gospodarka intensywna, lecz niskotowarowa. Na terenach pustynnych dominuje pasterstwo koczownicze.

7. Region afrykański - Afryka na południe od Sahary. Najczęściej jest to gospodarka prymitywna o małej produktywności. Wyjątkiem jest RPA, gdzie występuje intensywne rolnictwo wysokotowarowe.

8. Region północnoamerykański - obejmuje Kanadę i USA. Przeważa gospodarka wysokotowarowa, intensywna lub ekstensywna. Cechą charakterystyczną jest wysoki stopień specjalizacji produkcji.

9. Region Ameryki Łacińskiej - występują w nim tradycyjne gospodarstwa chłopskie oraz wielkoobszarowe gospodarstwa plantacyjne. Znaczący jest też ekstensywny chów bydła.

10. Region australijsko-nowozelandzki - posiada podobne cechy jak region północno -amerykański. Jest to rolnictwo wysokotowarowe o wysokim stopniu specjalizacji.

ZRÓŻNICOWANIE POZIOMU PRODUKCJI ROLNEJ

Na świecie wyróżnia się 3 podstawowe typy gospodarki rolnej:
Gospodarka intensywna cechuje się dużymi nakładami kapitałowymi (chemizacja, mechanizacja) lub dużym nakładem pracy rąk ludzkich (np. Chiny). Dobrze efekty produkcji rolnej uzyskuje się dzięki wysokim plonom roślin uprawnych oraz zwiększonej mleczności i masie mięsnej zwierząt hodowlanych. Jest to rolnictwo towarowe, tzn. nastawione na produkcję przeznaczoną do sprzedaży. Jest charakterystyczne dla państw wysoko rozwiniętych o dużej gęstości zaludnienia, a o niewielkiej ilości użytków rolnych przypadających na jedną osobę (Belgia, Holandia, Japonia).
Gospodarka ekstensywna możliwa jest w krajach posiadających rozległe obszary użytków rolnych (USA, Kanada, Australia, Argentyna, Rosja). W krajach tych nie ma konieczności osiągania bardzo wysokich plonów oraz intensyfikacji hodowli zwierząt. Bardzo duże zbiory osiąga się przez uprawę ogromnych obszarów, a produkcja, mięsa, mleka lub wełny oparta jest na bardzo dużej ilości zwierząt hodowlanych. Rolnictwo w tym typie gospodarki jest zmechanizowane, nie używa się natomiast dużej ilości nawozów sztucznych. Podobnie jak w gospodarce intensywnej jest to rolnictwo towarowe.
Gospodarka prymitywna - występuje w biednych krajach Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej. Słaby rozwój gospodarczy tych państw nie pozwala na duże nakłady kapitałowe, związane z chemizacją rolnictwa. Mechanizacja jest niewielka. Jest to rolnictwo mało efektywne. Z reguły rolnicy wytwarzają produkty roślinne; zwierzęce na własne potrzeby.

Regiony przemysłowe świata

Przez region przemysłowy geografowie rozumieją obszar koncentracji różnych gałęzi przemysłu, ściśle ze sobą powiązanych przestrzennie, technicznie i ekonomicznie, skupiający duży potencjał produkcyjny. Współczesne okręgi przemysłowe pełnią bardzo ważną rolę w światowej gospodarce, ponieważ dostarczają ponad połowę ogólnej produkcji przemysłowej, a zajmują 1-2% powierzchni obszarów zaludnionych.

Koncentracja przemysłu na danym obszarze mogła zachodzić pod wpływem różnych czynników, Np. ze względu na eksploatację surowców, dogodne położenie komunikacyjne, duże skupisko ludności, lub decyzje polityczne.

Ze względu na główną przyczynę, która zadecydowała o koncentracji przemysłu na danym obszarze, wyróżnić można kilka typów okręgów przemysłowych.

1. Surowcowe zawdzięczające powstanie i rozwój eksploatacji złóż mineralnych, głównie węgla kamiennego oraz rudy żelaza. W okręgu rozwinął się również przemysł paliwowo-energetyczny oraz hutnictwo metali.

• W Europie- Okrąg Reńsko-Westfalski, Górnośląski, Doniecko- Naddnieprzański, Zagłębie Północne Francji, okręg Uralski

• W Azji- Północny (Pekin -Tianjin)

• W Ameryce- Okrąg Przyjeziorny, południowa część okręgu Nadatlantyckiego (złoża węgla i rudy w Alpach .

• W Afryce - okrąg Witwatersrand i okrąg Shaba

2. Transportowe, rozwijające się na dogodnie położenie komunikacyjne, gwarantujące łatwy dowóz surowców i wywóz towarów gotowych. Dominuje hutnictwo, przemysł maszynowy. Największe znaczenie mają: Stany zjednoczone oraz Japonia.

3. Technopolie. Rejony koncentracji przemysłu high-technology bazuje na badaniach naukowych i wysoko kwalifikowaniej kadrze pracowników.

Regiony usługowe świata

W usługach dla konsumentów wydzielić można dwie strefy: usługi materialne (transport, łączność, handel, gastronomię, finanse, ubezpieczenia) i usługi niematerialne( nauka, oświata, służba zdrowia, kultura fizyczna oraz rekreacja). Usługi ogólnospołeczne obejmują administrację państwową, wymiar sprawiedliwości i obronę narodową.

Według ekonomistów zajmujących się tą dziedziną gospodarki, można sformalizować pewne prawidłowości dotyczące usług:

• W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo zatrudnienie w usługach jest niskie, wynosi 10-20%. Jednak kraje o rozwiniętej turystyce osiągają wyższy wskaźnik.

• W krajach Europy Środkowo-Wschodniej zatrudnienie w usługach wynosi 23-58%. Oznacza to, że usługi są słabo rozwinięte w odniesieniu do ogólnego poziomu rozwoju gospodarczego tych państw.

• W krajach wysoko rozwiniętych, określonych mianem postindustrialnych, w usługach pracuje 60-75% ogółu zatrudnionych, z zaznaczającą się wyraźną tendencją do wzrostu.

• Na całym świecie zatrudnienie w usługach rośnie.

16. NA CZYM POLEGA MIERNIK PARYTETU SIŁY NABYWCZEJ DOLARA (PPP)?

Parytet siły nabywczej służy do przeliczania walut w taki sposób, aby ustalić ich rzeczywistą siłę nabywczą. Różni się od kursu walutowego, może być od niego wyższy lub niższy. Głównymi przyczynami zróżnicowania kursu walutowego i wartości waluty według parytetu siły nabywczej są:

- różnice cen towarów i usług w porównywanych krajach, wyrażające różnice kosztów poszczególnych czynników wytwórczych, w tym kosztów pracy,
- polityka kursu walutowego w porównywanych krajach (celowe zawyżanie lub zaniżanie kursu),
- różnice kosztu dóbr publicznych i zakresu korzystania z nich.

Podstawą kalkulacji parytetu siły nabywczej jest zebranie danych o cenach zagregowanej listy produktów. Ważne jest sporządzenie listy produktów i usług porównywalnych i reprezentatywnych dla gospodarek analizowanych krajów.

Parytety są średnimi ważonymi relacji cen. W bazie danych OECD te relacje cenowe są przekształcane w taki sposób, by wyrażały siłę nabywczą poszczególnych krajów, tj. aby dana suma pieniędzy w dolarach USA po zamianie na różne waluty w jednostkach parytetu siły nabywczej tworzyła ten sam koszyk dóbr i usług.

Teoria PPP przewiduje, że spadek siły nabywczej waluty krajowej (wyznaczony przez wzrost krajowego poziomu cen) spowoduje proporcjonalną deprecjację waluty na rynku dewizowym. Symetrycznie, PPP przewiduje, że wzrost siły nabywczej waluty krajowej spowoduje proporcjonalną aprecjację waluty.

17. CHARAKTERYSTYKA POZIOMU GOSPODARCZEGO PAŃSTW EUROPEJSKICH.

Europę można podzielić na części jeśli chodzi o poziom gospodarczy.

Europa zachodnia to kraje wysoko rozwinięte

kraje te cechują się:

- postępującym procesem starzenia się społeczeństwa;
- dominacją III i IV sektora w strukturze zatrudnienia ludności;
- III i IV fazą rozwoju procesów urbanizacyjnych;
- wysokim standardem życia ludności;
- wskaźnikiem HDI powyżej 0,80;
- wysokim udziałem dóbr trwałego użytku w strukturze konsumpcji;
- dobrze rozwiniętą infrastrukturą techniczną i dobrze rozwiniętymi usługami;
- rozwojem gałęzi przemysłu zaawansowanych technologii;
- malejącą energochłonnością wszystkich dziedzin gospodarki;
- wysokim udziałem roślin przemysłowych oraz owoców i warzyw w produkcji roślinnej;
- wysokim udziałem produkcji zwierzęcej w produkcji rolniczej ogółem;
- wzrastającą towarowością produkcji rolnej i wysoką kulturą rolną;
- w eksporcie dominacją towarów o wysokim stopniu przetwarzania;
- dużym udziałem usług i handlu zagranicznego w tworzeniu PKB;
- tworzeniem nadwyżek kapitałowych i eksportem kapitałów.

Wysoki stopień zaawansowania przemysłu Europy zachodniej i zapotrzebowanie na nowoczesne technologie sprzyjają  zapotrzebowaniu na rozwój: środków transportu drogowego, maszyn i urządzeń przemysłowych, technologii IT i sprzętu biurowego. Rynek rozwija się przede wszystkim w segmencie nowoczesnych technologii medycznych, informatycznych i poligraficznych.

Natomiast kraje Europy Środkowo-Wschodniej przechodzą aktualnie na gospodarkę rynkową, która wykazała nierentowność wielu dużych zakładów przemysłowych i w konsekwencji spowodowała ich upadek. Nadmiernie rozwinięty przemysł ciężki wymaga unowocześnienia procesów technologicznych i restrukturyzacji, na co brak odpowiednich funduszy. Kraje te są atrakcyjne dla inwestorów zagranicznych ze względu na tanią, a dobrze wykwalifikowaną, siłę roboczą oraz dużą chłonność rynku.
Grupa krajów nowo uprzemysłowionych cechuje się dynamicznym rozwojem przemysłów zaawansowanych technologii, bardzo dużymi zasobami taniej siły roboczej, korzystną polityką podatkową dla obcych inwestorów oraz bardzo dużym tempem wzrostu PKB

Ogólnie rzecz biorąc Europa bardzo dobrze plasuje się w produkcji i rolnictwie. Większość towarów potrzebnych do życia, możemy sami wyprodukować. Posiadamy również większość surowców potrzebnych do przemysłu jak i dobre ziemie przydatne do rolnictwa!

18. WIARYGODNOŚĆ FINANSOWA, INFLACJA I INNE KRYTERIA OCENY POZIOMU GOSPODARCZEGO PAŃSTW.

Inflacja - zjawisko monetarne wywołane szybszym przyrostem ilości pieniądza niż produkcji (obniżanie się siły nabywczej pieniądza). Na rynku obserwowana jest jako długotrwały wzrost średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr. W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki. Przeciwieństwem inflacji jest deflacja.

Korzystnym efektem niewielkiej inflacji może być ułatwienie renegocjacji realnej wartości niektórych cen oraz płac (zobacz też iluzja pieniądza).

Procedurze przyznawania oceny wiarygodności finansowej poddają się najpoważniejsze i największe instytucje finansowe świata, a także państwa i miasta. Tylko 10 państw ma oceny na poziomie najwyższym: Austria, Francja, Holandia, Japonia, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, USA, Szwajcaria, Wielka Brytania

Badaniu wiarygodności finansowej podlegają emisje obligacji, krótkoterminowe papierów dłużne, podmioty zaciągające zobowiązania na rynku finansowym oraz rządy państw.

Wiarygodność finansowa firmy nie może być wyższa niż wiarygodność finansowa kraju, z którego pochodzi, co w wypadku obniżenia poziomu gospodarczego danego państwa może utrudnić także działania firm znajdujących się w bardzo dobrej kondycji finansowej.

- produkt krajowy brutto (PKB) w przeliczeniu na jednego mieszkańca w dolarach USA. PKB to liczona w cenach bieżących wartość wytworzonych w danym kraju, w ciągu roku, dóbr materialnych i usług pomniejszona o koszty materialne i koszty zakupu obcych usług niematerialnych. PKB może być liczony według oficjalnego kursu dolara lub według faktycznej wartości dolara na rynku wewnętrznym, czyli parytetu siły nabywczej waluty (PSNW). Uzupełnieniem wartości PKB na jednego mieszkańca jest tempo jego przyrostu w ciągu roku oraz udział poszczególnych działów gospodarki w tworzeniu PKB;

- produkt narodowy brutto (PNB) - to produkt krajowy brutto powiększony o dochody z tytułu własności za granicą i pomniejszony z tytułu funkcjonowania kapitału zagranicznego w danym kraju;

- dochód narodowy (DN) uzyskiwany w wyniku pomniejszenia produktu narodowego brutto o koszty amortyzacji i koszty pośrednie (VAT i akcyzę);

- majątek narodowy - miernik stosowany przez Bank Światowy w najnowszych rankingach państw. Uwzględnia przeliczoną na mieszkańca szacunkową wartość bogactw naturalnych, potencjał twórczy zasobów ludzkich oraz majątek wytworzony, tj. budynki, maszyny, technologie, infrastrukturę techniczną terenu.

19. POZAEKONOMICZNE WSKAŹNIKI ROZWOJU I JAKOŚCI ŻYCIA (HDI I INNE).

Wprowadzenie wskaźnika HDI (Human Development Index) zwróciło uwagę na znaczenie danych pozaekonomicznych przy ocenie zrównoważonego rozwoju poszczególnych krajów, które to dane traktowane były jako drugorzędne wobec wskaźników makroekonomicznych, a przede wszystkim wobec PKB. Raporty o Rozwoju Społecznym od swego powstania w 1990 roku przyjmują wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) jako narzędzie, przy pomocy którego badany jest rozwój społeczny. Jednak idea rozwoju społecznego znacznie przekracza możliwości, jakie są udziałem wskaźnika HDI. Nie istnieje możliwość całkowitej analizy zjawiska w oparciu o pomiary, jako że wiele istotnych aspektów rozwoju społecznego wymyka się wszelkim próbom ich zmierzenia. Istnieje natomiast możliwość dość efektywnej prezentacji zagadnienia poprzez stosunkowo prosty zestaw analiz.

W obliczeniach syntetycznego wskaźnika HDI wykorzystywane są bezpośrednio cztery podstawowe mierniki:

• przeciętne dalsze trwanie życia,

• ogólny wskaźnik skolaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania -liczby lat nauki w szkole wśród osób dorosłych, będących w wieku 25 lat i więcej,

• wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania; przy czym dwa ostatnie wskaźniki są przekształcane w jedną miarę, obrazującą średni poziom osiągnięć edukacyjnych społeczeństwa,

•produkt krajowy brutto (PKB) w USD, przypadający na jednego mieszkańca, liczony według parytetu siły nabywczej waluty (PPP USD).

Stosowane kryteria klasyfikacji krajów na wysoko-, średnio- i słabo rozwinięte z uwzględnieniem HDI są następujące:

• 0-0,5 - kraj słabo rozwinięty (zacofany),

• 0,501-0,8 - kraj średnio rozwinięty,

• 0,801-1,0 - kraj wysoko rozwinięty.

Przykładowe inne wskaźniki:

• Wskaźnik ubóstwa (HPI) podczas gdy wskaźnik HDI mierzy całościowy postęp danego kraju w jego procesie rozwoju społecznego, wskaźnik ubóstwa (HPI) jest odbiciem dystrybucji zysków wynikających z tego procesu oraz obrazuje ciągle istniejące zaniedbania. Przy pomocy tego wskaźnika dokonuje się pomiarów tych samych elementów, które mierzone były przy pomocy wskaźnika HDI.

• Wskaźnik ubóstwa I (HPI I) służy do dokonywania pomiarów w krajach rozwijających się. Wykorzystywane zmienne dotyczą procentu ludzi, których długość życia nie przekracza 40 lat, procentu dorosłych analfabetów oraz zaniedbań w zakresie ochrony socjalnej (państwowej i prywatnej), odzwierciedlanych przez procent ludzi, pozbawionych opieki medycznej i dostępu do wody pitnej oraz procent dzieci niedożywionych w wieku poniżej pięciu lat.

• Wskaźnik ubóstwa II (HPI II) odnosi się do krajów rozwiniętych. Ze względu na to, że podstawowe aspekty problemu ubóstwa pozostają zróżnicowane ze względu na socjalne i ekonomiczne warunki danej wspólnoty, został wprowadzony oddzielny wskaźnik dla krajów uprzemysłowionych, co zaowocowało zgromadzeniem większej ilości danych. Wskaźnik HPI II koncentruje się na tych samych zagadnieniach, które były udziałem wskaźnika HPI I, przy czym dodaje jeszcze jeden: wykluczenie społeczne. Zmienne dotyczą procentu ludzi, których długość życia nie przekracza 60 lat; procentu niedostatecznie wykształconych w zakresie czytania i pisania; procentu osób, których dochody nie przekraczają 50% średniego wynagrodzenia oraz zasięgu długoterminowego bezrobocia (rocznego bądź dłuższego).

• Wskaźnik zróżnicowania społecznego ze względu na płeć (GDI) bada osiągnięcia w tych samych dziedzinach i wymiarach, w jakich czynił to wskaźnik HDI, ale jednocześnie wychwytuje różnice powstałe ze względu na dyskryminację płci. Im większa nierówność w rozwoju społecznym spowodowana względami płci, tym niższy jest krajowy wskaźnik GDI w stosunku do wskaźnika HDI.

• Wskaźnik zaangażowania społecznego (GEM) ujawnia czy kobiety mają możliwość czynnego udziału w życiu politycznym i ekonomicznym. Koncentruje on swoją uwagę na stopniu partycypacji; mierzeniu nierówności w kluczowych dziedzinach gospodarczych; uczestnictwie w życiu politycznym oraz podejmowaniu decyzji, które to nierówności powstają w oparciu o dyskryminację płci.

20. TRZY CENTRA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ (TRIADA).

Centra - to takie ośrodki, które ze względów gospodarczych decydują o współczesnej gosp. światowej z aspektów globalizacji. Na dzień dzisiejszy wyróżniamy 3 ośrodki koncentryczne zaliczane do centrum gospodarki światowej: USA i Kanada ; Europa środkowa (UE) ; Japonia (ze względu wymiany towarów i usług, migracji pieniędzy i migracji nowoczesnej techniki stanowi centrum). . Z triady pochodzi 80% produkcji światowej mimo, iż stanowi ona 20% populacji świata. Kraje triady na skutek ich dominacji technicznej i gospodarczej stanowią centrum światowej gospodarki globalnej. Od kilkudziesięciu lat rozwojowi gospodarczemu świata przewodzi „triada”.

Do tradycyjnych mocarstw gospodarczych: USA, UE i Japonii już w 2020 r. mogą dołączyć nowi mocarze: Brazylia, Chiny i Indie. Miejsce triady, która jeszcze do niedawna panowała nad światową gospodarką, zająłby układ wielobiegunowy. Wprawdzie ważną rolę będzie wciąż odgrywać Rosja, ale kraj ten, uwikłany w tradycyjne myślenie mocarstwowe, nie jest - w przeciwieństwie do Brazylii, Chin, Indii - w pełni gotów do otwartej współpracy. Ekonomiczne skutki nowego porządku światowego będą dla dominujących państw uprzemysłowionych w każdym przypadku ogromne, choć niejednoznaczne. Unia Europejska, USA i Japonia czerpią korzyści z bujnego rozwoju trzech „ludnych” krajów awansu gospodarczego - już choćby z tego powodu, że otwierają się tam gigantyczne rynki zbytu.

21. PROBLEM LUKI EKONOMICZNEJ NA ŚWIECIE.

We współczesnym świecie wielkim problemem jest luka ekonomiczna między krajami bogatymi a biednym. Kapitał ludzi jest postrzegany jako jeden z najistotniejszych czynników rozwoju gospodarczego w wielu krajach na świecie. To on jest dziś gwarantem i jednocześnie wyznacznikiem poziomu dobrobytu, takich państw jak: Stany Zjednoczone, Japonia czy Wielka Brytania. Nie ulega też żadnej wątpliwości, że jego rozwój w dużej mierze uzależniony jest od dobrego i efektywnego systemu edukacji, który dostarcza do gospodarki odpowiednio wykształconą i wykwalifikowaną siłę roboczą. Nie można jednak stworzyć dobrego systemu edukacji bez zapewnienia mu odpowiednich źródeł finansowania. Jednak istniej wiele państw, które są bardzo słabo rozwinięte gospodarczo, gdzie poziom wykształcenia jest bardzo niski. W tych krajach udział PKB per capita jest minimalny. Dlatego też tworzy się luka ekonomiczna. Jednak są podjęte działania przez liczne organizacje by zmniejszyć lukę.

22. POLITYKA WOLNOHANDLOWA (OTWARTA) I JEJ CECHY.

W polityce handlu zagranicznego poszczególnych krajów - uczestników międzynarodowej wymiany towarów , usług i kapitału - można wyodrębnić dwa przeciwstawne nurty:

• Politykę wolnohandlowa

• Politykę protekcjonizmu.

W kraju, w którym polityka ekonomiczna ma charakter liberalizmu gospodarczego, polityka zagraniczna ekonomiczna ma charakter wolnego handlu. Państwo nie ingeruje w sferę produkcji, handlu, inwestycji czy konsumpcji, natomiast kreuje prawo i pilnuje przestrzegania go. Dba o to, by przestrzegano również praw wolnej konkurencji i wolnego handlu, ponieważ są to, w liberalizmie, naturalne prawa człowieka (np. prawo do posiadania własności, czy dysponowania własną osobą). Państwo powinno zwalczać monopolizację na rynku. Handel międzynarodowy powinien być nie ograniczany przez narzędzia polityki ekonomicznej tj. kształtowanie przez państwo kursu walutowego, stopy procentowej, polityki podatkowej, fiskalnej, budżetowej i cenowej). Narzędzia te powinny być ustalane na wolnym rynku.

Polityka wolnohandlowa oznacza, że państwo powstrzymuje się od bezpośredniego oddziaływania na obroty gospodarcze z zagranicą. Polega na braku ze strony państwa stosowania jakichkolwiek barier ograniczających dostęp zagranicznych towarów i przedsiębiorstw do rynku krajowego, oraz rezygnacji ze środków wspierania własnego eksportu. Pozostawia podmiotom gospodarczym pełną swobodę w zakresie kształtowania rozmiarów, struktury asortymentowej i kierunków geograficznych eksportu i importu. W warunkach wolnego handlu towarzyszy przekonanie, że w warunkach pełnej konkurencji na wszystkich rynkach możliwe jest optymalne wykorzystanie czynników produkcji i osiągnięcie maksymalnej korzyści z zagranicznej wymiany handlowej.

Strefy wolnego handlu - strefy te tworzone są po to, by zwiększyć rynek dla własnych firm i zdynamizować wzrost gospodarczy. Cel ten jest osiągany przez redukcję lub eliminację wewnętrznych barier taryfowych i pozataryfowych na produkty i usługi. Każdy kraj w relacjach z krajem trzecim może stosować zróżnicowane zewnętrzne taryfy celne.

Cechy polityki wolnohandlowej:

• polityka wolnego handlu, zwiększając zakres konkurencji, sprzyja wzrostowi efektywności produkcji i realnych dochodów gospodarki.

• obniżanie stopnia ochrony własnego rynku np. przez redukcję stawek celnych czy znoszenie ograniczeń ilościowych

• brak ingerencji państwa w wymianę handlową (stosunki gospodarcze)

• brak barier w dostępie do własnego rynku dla towarów i przedsiębiorstw zagranicznych.

23. POLITYKA PROTEKCJONISTYCZNA (ZAMKNIĘTA) I JEJ SKUTKI.

Protekcjonizm - polityka ochrony produkcji i handlu krajowego przed konkurencją zagraniczną. Głównym narzędziem protekcjonizmu są cła przewozowe i niekiedy cła wywozowe. Do innych środków polityki protekcjonistycznej należą: subsydia, premie eksportowe, specjalne taryfy kolejowe oraz niekiedy zakazy przewozu lub wywozu pewnych artykułów (prohibicjonizm).

Polityka protekcjonizmu, polega na szerokim wykorzystaniu roli państwa w popieraniu eksportu oraz na ochronie rynku wewnętrznego i rodzimej produkcji przed konkurencją zagraniczną. Koncepcja zagranicznej polityki ekonomicznej państwa opierająca się na przekonaniu, że w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych nie ma zgodności interesów różnych krajów, a nieograniczona swoboda działania sił rynkowych może działać na niekorzyść niektórych krajów słabo rozwiniętych. W tej sytuacji zgodnie z zasadami protekcjonizmu koniecznie jest stosowanie takich środków polityki handlowej, które umożliwiają wyrównanie konkurencji między towarami krajowymi - droższymi i tańszymi towarami zagranicznymi oraz środków przyczyniających się do podniesienia konkurencyjności towarów krajowych na rynkach obcych. Polityka protekcjonizmu oznacza wykorzystywanie przez rząd określonych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych w celu podporządkowania decyzji podmiotów gospodarczych w zakresie handlu zagranicznego realizowanym celom ogólnogospodarczym, czasem również politycznym. W skrajnej postaci polityka protekcjonizmu prowadzi do autarkii (czyli samowystarczalność państwa), która oznacza politykę gospodarczą państwa polegającą na dążeniu danego kraju do osiągnięcia możliwie pełnej samowystarczalności gospodarczej. Konsekwencją zastosowania autarkii jest ograniczenie do minimum importu i zakupywanie za granicą takich towarów, których dany kraj nie jest w stanie wytworzyć. Eksport zaś dopuszczalny jest w takich rozmiarach, w jakich niezbędny, konieczny jest dla pokrycia niezbędnego importu.

Skutki pozytywne:

• chroni bilans płatniczy przed nierównowagą

• ochrona rynku wewnętrznego przed niszczącym dla produkcji rodzimej działaniem konkurencji zagranicznej

• chroni nowe gałęzie przemysłu

• przeciwdziała bezrobociu

• ułatwia rozwój w różnych dziedzinach produkcji, gdy w innych krajach są one bardziej rozwinięte

• w krajach słabo rozwiniętych o przewadze produkcji surowcowo-rolniczej, sprzyja uprzemysłowieniu kraju a nawet je uwarunkowuje

Skutki negatywne:

• utrzymywanie nieefektywnej struktury produkcji

• osłabienie zainteresowania przedsiębiorstw poprawą efektywności produkcji i postępem technicznym

• tendencje do ograniczania zakresu otwartości gospodarki wobec zagranicy

• jeżeli przyjmuje zbyt ostre formy i jeżeli występuje zbyt długo, to opóźnia rozwój kraju

• sprzyja utrzymywaniu przestarzałych struktur gospodarczych

• W stosunkach gospodarczych z zagranicą wywołuje potencjał wojen handlowych

• W stosunkach gospodarczych z zagranicą powoduje naruszenie zasad konkurencji w powiązaniach na rynkach światowych (rynek lotniczy)

• Utrzymanie polityki protekcyjnej prowadzi zawsze do wysokiego poziomu cen na dane artykuły, co odpowiada interesom monopolistów (monopol).

• polega na wzroście utrudnień w dostępie do własnego rynku i (lub) rozszerzaniu środków popierania eksportu.

Podsumowanie do pyt. 22 i 23

Polityka wolnego handlu oraz polityka protekcjonizmu to dwa skrajne modele polityki wymiany gospodarczej z zagranicą. W rzeczywistości mamy do czynienia zarówno z elementami protekcjonizmu, jak i liberalizmu. W różnych państwach i w różnych okresach wzrastał udział jednych bądź drugich elementów. W teorii ekonomii nie stwierdza się jednoznacznie, kiedy występuje liberalizm a kiedy protekcjonizm. Nie głosi się także, ze wolny handel jest lepszy od protekcjonizmu, lub odwrotnie.

24. NA CZYM POLEGA GOSPODARKA AUTARKICZNA? (PRZYKŁADY)

Wiele dawnych społeczeństw miało charakter autarkiczny — ich gospodarki były samowystarczalne. Polegając tylko na sobie bardzo, rzadko wchodziły w wymianę z innymi społeczeństwami. Oczywiście niektóre dobra mogły stanowić przedmiot wymiany między społeczeństwami sąsiednimi, lecz zasadnicza część konsumpcji była wytwarzana przez członków danej społeczności. W Starożytności liczne ludy prowadziły ożywioną wymianę i pomimo względnego osłabienia tego zjawiska w Średniowieczu, także u dostojników tej epoki można było podziwiać jedwabie sprowadzane z Indii, miecze z Toledo itd.
O ile otworzenie się gospodarki na zagranicę jest zjawiskiem dawnym, to stosunkową nowością jest nasilenie się tego zjawiska w ostatnich czasach.

Rozwój autarkiczny definiowany może być w kategoriach wyzwania rzuconego światowym współzależnościom systemu światowego - zależnościom wynikającym tak z narastającej złożoności ekonomicznych procesów wymiany, jak i politycznych, społecznych i kulturowych procesów globalizacji. O ile narastanie międzynarodowych współzależności i procesy globalizacyjne z założenia mają charakter modernistycznej ewolucji, ich kontestacja musi mieć charakter rewolucyjnej zmiany reguł gry. Każdy autarkiczny eksperyment wyczerpuje definicyjne wyznaczniki kryzysu politycznego lub rewolucji. Tak jak w przypadku każdej rewolucji jej przedmiotem staje się zarządzanie i kontrolowanie rzadkich dóbr w wyniku szczególnego procesu gry aktorów na scenie społeczno - politycznej. Rewolucje o charakterze autarkicznym stanowią specyficzny przypadek, którego analiza możliwa jest wszakże w oparciu o ogólne instrumentarium odnoszące się do zmiany rewolucyjnej w ogóle.

25. NARZEDZIA (INSTRUMENTY) POLITYKI HANDLOWEJ PAŃSTWA.

Polityka handlowa nazywana przez niektórych polityką handlu zagranicznego lub handlu międzynarodowego jest ogółem decyzji rządowych dotyczących odpłatnej wymiany dóbr i usług pomiędzy państwami. Decyzje te bezpośrednio wpływają na oddziaływanie i kontrolę obrotów handlowych.

Instrumenty polityki handlowej :

1. Cło importowe

Najpowszechniejszym środkiem ograniczającym negatywne efekty gospodarcze zbyt wzmożonego importu towarów z zagranicy są cła importowe, nazywane niekiedy taryfą celną. Cła zmuszają importera do zapłaty na rzecz państwa określonej sumy pieniędzy, związanej bądź z ilością importowanego towaru, bądź z jego wartością. Cła podnoszą cenę krajową dóbr importowanych przez co sprzyjają rodzimym producentom jednakże uderzają zarazem w interesy konsumentów poprzez wyżej wspomniane wzrosty cen. Mimo to, ten instrument polityki handlowej uznawany jest za bardzo efektywną formę ochorny gospodarki przed konkurencją zagraniczną. Dzięki cłom można z powodzeniem chronić strategiczne gałęzie gospodarki oraz nowo powstające spółki i przedsiębiorstwa.

2. Ograniczenia ilościowe

Stanowią je przede wszystkim kontyngenty, embargo i kwoty ilościowe. Ograniczenia te w ogólnym rozumieniu mają na celu wyznaczenie górnego pułapu importu określonych towarów do danego kraju.

3. Bariery pozataryfowe

Barierami pozataryfowymi nazywamy te wszystkie ustalenia i przepisy, które nie oddziaływują bezpośrednio na handel zagraniczny i ograniczenie importu (brak bezpośrednich efektów finansowych), lecz pośrednio poprzez przepisy administracyjne, akty prawne i inne ustalenia dyskryminujące towary zagraniczne w konfrontacji z dobrami i usługami krajowymi.

4. Subwencje eksportowe

Subwencje eksportowe są formą pomocy finansowej, udzielanej przez państwo krajowym eksporterom w celu wzmacniania ich pozycji konkurencyjnej wobec producentów zagranicznych. Narzędzie to jest jedynym spośród 4 wymienionych, które wpływają na pobudzenie eksportu a nie na ograniczenie importu towarów zagranicznych.

26. CŁA I BARIERY PARATARYFOWE.

Cło jest rodzajem podatku nakładanego przez państwo na towa­ry przewożone przez granicę celną kraju

1. Podział ze względu na kryterium charakteru operacji handlowych

Cła importowe są z natury rzeczy cenotwórcze w sensie zwiększania poziomu cen kra­jowych, aż do zrównania z cenami światowymi lub ich przekroczenia.

Cła eksportowe mają ograniczony zakres stosowania, gdyż nie są zgodne z podstawowymi regułami GATT/WTO cła eksportowe umożliwiają utrzymanie cen krajowych poniżej cen światowych. cla eksportowe ograniczają wywóz towarów krajowych, a tym samym przeciwdziałają zmniejszaniu podaży krajowej. Podobne działanie mają inne obciążenia zastę­pujące cło eksportowe (np. podatek wywozowy), a także kontyn­genty eksportowe.

Cła tranzytowe zaniechano ich stosowania zgodnie z zaleceniem Konwencji Brukselskiej z 1921 roku . Nie oznacza to, aby w transporcie mię­dzynarodowym nie obowiązywały żadne dodatkowe opłaty, jedna­kże nie są to obciążenia dotyczące towarów, lecz pojazdów, głównie samochodowych. Ich celem nie jest ochrona rynku, lecz uzyskanie zwrotu części nakładów poniesionych na infrastrukturę transpor­tową oraz środków na ochronę środowiska naturalnego.

2. Ze względu na kryterium stosowania celu ceł

Cła ochronne - maja wpływ na rozwoj gospodarki i jej strukture graniczające konkurencję zagraniczną obejmują cla „wychowawcze", cla prohibicyjne, czyli tzw. czyste cła prohibicyjne, całkowicie blokujące import oraz cła retorsyjne, czyli odwetowe. Wśród ceł retorsyjnych wy­różnia się trzy kategorie, a mianowicie:

• antydyskryminacyjne (mające naprawić skutki gorszego traktowania kraju niż innych partnerów),

• antydumpingowe (była o nich mowa w poprzednim paragra­fie niniejszego rozdziału),

• wyrównawcze, których celem jest zneutralizowanie skutków subsydiowania eksportu przez partnera - nie należy ich mylić z opłatami wyrównawczymi, które miały inny charakter oraz inny
  cel do spełnienia.

Cła fiskalne - maja wpływ na powstanie dochodów zasilających skarb pa­ństwa. Dotyczy głów­nie luksusowych, bądź takich których konsumpcję państwo pragnie istotnie ograniczyć (np. używki). Wystepuje w postac i wysokich stawek, które mogą się roznic poziomem cen w odniesieniu do towarow

3. kryterium statusów partnerów

Cło podstawowe - (konwencyjne) eksporterów doty­czy krajów eksporterów korzystających w państwie importującym z Klauzuli Największego Uprzywilejowania Cło autonomiczne Stawki podstawowe są z reguły znacznie niższe od stawek autonomicznych z tym jednak, że cło autonomiczne dotyczy tylko krajów eksporte­rów, nie korzystających w kraju importującym z KNU.

Cła preferencyjne dotyczy państw, które mają z kra­jem importującym porozumienie o wolnym handlu lub unii celnej, a także krajów rozwijających się, w związku z ich uprawnieniami do korzystania z GSP (Powszechnego Systemu Preferencji). Kraje rozwijające się są podzielone na dwie grupy: - pierwsza korzysta ze stawek najbardziej zredukowanych - są
to kraje najmniej rozwinięte - druga, korzystająca ze stawek częściowo obniżonych od pozio­mu cła podstawowego - obejmuje pozostałe kraje rozwijające się.

4. kryterium stopnia ochrony

Cło zwyczajne wszystkie rodzaje cła zawarte w taryfie celnej, jeśli nie jest wyraźnie podana informacja, że elementem stawki jest cło dodatkowe. Inaczej mówiąc, za cło zwyczajne uważamy takie obciążenie, które nie obejmuje cla dodatkowego.

Cło dodatkowe forma tego cla w UE i Polsce jest dodatkowe cło na cukier zawarty w to­warach przetworzonych We wszystkich państwach WTO może być stosowane cło dodat­kowe na towary rolno-spożywcze, które są objęte klauzulą SSG

Bariery parataryfowe

Bariery parataryfowe -

• opłaty wyrównawcze - mają nie dopuszczać na rynek wewnętrzny danego kraju towarów zagranicznych po cenie niższej od ceny określonej przez państwo, a więc mają wyrównywać ceny towarów importowanych do poziomu obowiązującego na rynku wewnętrznym danego kraju. Aby zrealizować ten cel, ich wysokość nie może być stała, lecz zmienia się stosownie do zmian ceł towarów importowanych. Ich rolą jest bowiem wyrównywanie cen towarów pochodzących z importu do poziomu ustalonego przez państwo dla danych towarów na rynku wewnętrznym. Opłaty wyrównawcze są więc funkcją cen wewnętrznych odwrotnie niż cła, gdzie wysokość cen wewnętrznych towarów importowanych przy danych cenach zakupu w imporcie określają cła. A więc ceny wewnętrzne są funkcją ceł.

• Depozyty importowe - polegają na tym, że państwo uzależnia zgodę na dokonanie importu od płacenia przez importera na specjalny rachunek depozytowy sumy odpowiadającej określonemu procentowi wartości importowanych towarów. Wpłata ta jest czasowym depozytem i po upływie z góry określonego czasu jest zwracana importerowi. Oznacza ona jednak dla importera dodatkowe koszty importu, które wlicza w cenę. Depozyty importowe działają podobnie jak cła, tj. przez mechanizm cenowy.

27. KLAUZULA NAJWIĘKSZEGO UPRZYWILEJOWANIA I JEJ ROLA W HANDLU MIĘDZYNARODOWYM.

Celem tej klauzuli jest przeciwdziałanie dyskryminacji w sto­sunkach międzynarodowych. KNU zawiera zobowiązanie państwa do traktowania swego partnera w okresie obowiązywania umowy nie gorzej niż najbardziej uprzywilejowanego kraju. Praktyczny skutek zastosowania tej klauzuli można zinterpretować w ten spo­sób, że państwo nie może przyznać preferencyjnych stawek cel­nych'"¹ żadnemu krajowi bez ich rozciągnięcia na wszystkich partne­rów korzystających w tym państwie z KNU.

• Z kolei jest to uprawnienie dla wszystkich tych państw do doma­gania się takich samych preferencji, jakie zostały przyznane jakie­mukolwiek innemu państwu. KNU zapewnia rowne traktowanie partnerow Istnieja jednak wyjątki od tej klauzuli - wprowadzone przez GATT/WTO mające bardzo duże znaczenie w stosunkach międzynarodowych:

-preferencje przyznane w umowie o utworzeniu strefy wolne­
go handlu lub unii celnej,

-ustępstwa w ruchu przygranicznym,

- preferencje przyznane krajom rozwijającym się w ramach Po­
wszechnego Systemu Preferencji.

28.MIĘDZYNARODOWE FORMUŁY HANDLOWE (INCOTERMS).

Formuły handlowe INCOTERMS Mianem Incoterms określa się zbiór ustalonych formuł handlowych, regulujących relacje i obowiązki pomiędzy stronami umowy sprzedaży (eksporterem i importerem)

Wpływają one znacząco również na relacje ze spedytorami i przewoźnikami, choć ich bezpośrednio nie regulują.Celem wprowadzenia jednolitych terminów handlowych była redukcja nieporozumień wynikających z różnych interpretacji umów handlowych. W handlu międzynarodowym często bowiem dochodziło do nieporozumień, które były następstwem różnych praktyk i zasad handlowych w różnych krajach. Dotyczyło to w dużej mierze kosztów ponoszonych podczas transportu i przeładunków towarów oraz odpowiedzialności za towar. Formuły INCOTERMS podzielone są na cztery zasadnicze grupy.GRUPA E - nakłada minimum obowiązków na sprzedającego.EXW - Ex Works (...named place) - z zakładu (... określone miejsce)Sprzedający oddaje towar do dyspozycji kupującego w oznaczonym punkcie wydania (np. własnym magazynie). Towar powinien być właściwie opakowany i oznakowany. Sprzedający nie jest zobowiązany do załadunku towaru na środek transportu - zawiadamia on tylko kupującego o warunkach odbioru towaru. Organizacja transportu oraz wszelkie koszty i ryzyka z tym związane spadają na kupującego.GRUPA F - sprzedający nie opłaca zasadniczych kosztów przewozu.FCA - Free Carrier (...named place) - franco przewoźnik w określonym miejscuSprzedający ma obowiązek dostarczenia towaru w ustalonym miejscu i terminie. Dalsze obowiązki, ryzyka i koszty ponosi kupujący. W zależności od miejsca, gdzie dokonywana jest dostawa, rozróżnia się dwa warianty dostawy:- gdy miejscem dostarczenia jest obiekt sprzedającego (np. magazyn) to obowiązkiem sprzedającego jest załadunek towaru na środek transportu podstawiony przez kupującego (lub przewoźnika występującego w jego imieniu)- gdy miejscem dostawy jest inny obiekt (np. port), to dostawę uważa się za dokonaną z momentem przekazania towaru do dyspozycji kupującego, jeszcze na środku transportowym sprzedającego. Wyładunek ze środka transportowego i dalsze czynności są obowiązkiem kupującego.FAS - Free Alongside Ship (...named port od shipment) - franco wzdłuż burty statku w określonym porcie załadunku - formuła stosowana tylko w transporcie morskim i wodnym śródlądowymSprzedający ma obowiązek dostarczyć towar do określonego portu załadunku, wzdłuż burty statku. Od tego momentu koszty i ryzyka przejmuje kupujący. Do niego należy obowiązek załadunku na statek, i zawarcia umowy o przewóz morski. Kupujący musi poinformować sprzedającego o miejscu i terminie załadunku. W odróżnieniu od Incoterms 1990 w wersji z roku 2000 nałożono na sprzedającego obowiązek dokonania odprawy celnej eksportowej.FOB - Free on Board (...named port of shipment) - franco statek w określonym porcie załadunku - tylko w transporcie wodnymSprzedający dostarcza towar do określonego miejsca załadunku w określonym czasie. Do jego obowiązków należy także dokonanie odprawy celnej eksportowej. Sprzedający ponosi odpowiedzialność za towar do chwili przekroczenia linii nadburcia statku (tzw. ship's rail). Umowę o przewóz morski zawiera kupujący. Informuje on sprzedającego o nazwie statku, miejscu i terminie załadunku.GRUPA C - Umowę przewozu zawiera sprzedający. Są to tzw. formuły dwupunktowe, gdyż podział kosztów nie odbywa się w tym samym miejscu co podział ryzyka. Koszty głównego transportu ponosi eksporter, ale ryzyko związane z przewozem ponosi importer (kupujący). Sprzedający nie zobowiązuje się co do terminu przybycia towaru

do miejsca przeznaczenia. Zobowiązuje się on jedynie do terminowego załadunku. Jest to tzw. grupa "na załadunek"CFR - Cost and Freight (...named port of destination) - koszt i fracht do określonego portu przeznaczenia - tylko w transporcie wodnym.Do obowiązków sprzedającego należy dostarczenie towaru na statek w porcie załadunku, zawarcie umowy przewozu towaru do określonego portu przeznaczenia, pokrycie kosztów frachtu oraz kosztów załadunku na statek. Podział ryzyka następuje z chwilą przekroczenia linii nadburcia statku przy załadunku. Kupujący ponosi kosztu wyładunku ze statku.CIF - Cost, Insurance and Freight (...named port of destination) - koszt, ubezpieczenie i fracht do określonego portu przeznaczenia - tylko w transporcie wodnym.Podział kosztów i obowiązków podobnie jak w CFR, z tymże sprzedający ma obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia na czas transportu i pokrycia jego kosztów. Sprzedający przekazuje kupującemu dowód zawarcia umowy ubezpieczeniowej, by ten mógł domagać się roszczeń w przypadku uszkodzenia towaru. CPT - Carriage Paid To (...named place of destination) - przewoźne opłacone do określonego miejsca przeznaczenia. Sprzedający zawiera umowę o przewóz do określonego miejsca przeznaczenia i ponosi jego koszt. Ryzyko uszkodzenia i utraty towaru przechodzi na kupującego z chwilą dostarczenia towaru przewoźnikowi. CIP - Carriage and Insurance Paid To (...named place of destination) - przewoźne i ubezpieczenie opłacone do określonego miejsca przeznaczenia. Podobnie do formuły CPT z rozszerzeniem obowiązku sprzedającego o obowiązek zawarcia umowy i pokrycia kosztów ubezpieczenia towaru na czas transportu.GRUPA D - Sprzedający ponosi koszty i ryzyka dostarczenia towaru do określonego miejsca przeznaczenia. Formuły tej grupy określa się mianem "na dostarczenie" zatem sprzedający odpowiada niejako za towar do chwili dostarczenia do miejsca przeznaczenia. Powinien zostać również określony termin dostarczenia.DAF - Delivered At Frontier (... named place) - dostarczone na granicęSprzedający wypełnia swoje obowiązki z chwilą pozostawienia towaru do dyspozycji kupującego w określonym punkcie dostawy na granicy, ale przed granicą kraju sąsiedniego. Do obowiązków sprzedającego należy odprawa celna eksportowa. Koszty wyładunku ze środka transportowego dostawcy ponosi kupujący.DES - Delivered ex Ship (... named port of destination) - dostarczone statkiem w określonym porcie przeznaczeniaSprzedający ma obowiązek pozostawienia towaru do dyspozycji kupującego w określonym porcie przeznaczenia, w uzgodnionym terminie. Wyładunek ze statku oraz koszty i ryzyka z tym związane ponosi kupujący. Do jego obowiązków należą również formalności celne importowe.DEQ - Delivered ex Quay (... named port of destination) - dostarczone na nabrzeże w określonym porcie przeznaczeniaSprzedający dostarcza towar do dyspozycji kupującego na określonym nabrzeżu portu przeznaczenia. W odróżnieniu od Incoterms 1990 nie ma on obowiązku dokonania odprawy celnej importowej. DDU - Delivered Duty Unpaid (... named port of destination) - dostarczone w określonym miejscu przeznaczenia, cło nieopłaconeSprzedający wypełnia swe obowiązki z chwilą dostarczenia towaru na środku transportu do określonego miejsca przeznaczenia. Wyładunek ze środka transportowego oraz opłata celna importowa należą do obowiązków kupującegoDDP - Delivered Duty Paid (... named port of destination) - dostarczone w określonym miejscu przeznaczenia, cło opłaconeObowiązki, koszty i ryzyka podobne jak w DDU z rozszerzeniem o obowiązek dokonania odprawy celnej importowej przez sprzedającego.W większości przypadków obowiązek dokonywania odprawy celnej ciąży na stronie posiadającej siedzibę w kraju, w którym odprawa ma mieć miejsce, tzn. eksporter dokonuje odprawy celnej eksportowej, zaś importer - importowej. Wynika to głównie z trudności dokonywania odpraw przez firmy zagraniczne. Dlatego w formułach EXW i DDP zwyczajowo przyjmuje się, iż pomimo braku obowiązków dokonywania odprawy, eksporter (w DDP - importer) służą pomocą w dokonaniu odprawy, choć nie ponoszą jej kosztów. Część formuł Incoterms odnosi się tylko do przewozów transportem morskim. Są to formuły FAS, FOB, CRF, CIF, DES, DEQ. Pozostałe formuły mogą być stosowane niezależnie od gałęzi transportu. Warto wiedzieć, iż formuły Incoterms nie są jedynymi obowiązującymi w obecnej wymianie handlowej. W handlu z USA konieczna jest znajomość Znowelizowanych Amerykańskich Definicji Handlowych z 1945r. Co prawda amerykańskie organizacje handlowe wyraziły chęć propagowania formuł Incoterms w miejsce definicji amerykańskich, ale nie oznacza to, iż są one stosowane w praktyce.Od 1969 r. obowiązują również, nowelizowane w 1982 i 1990 r. wykładnie Combiterms. Zasadniczo zawierają one formuły zbieżne z Incoterms, przedstawione w innym podziale i kolejności. Combiterms wyróżniają się jednak bardziej szczegółową interpretacją podziału kosztów związanych z transportem, pomiędzy sprzedającym i kupującym.

29. PIENIĄDZ I JEGO FUNKCJE

Pieniądz to materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę.

Podstawowe rodzaje pieniądza:

•pieniądz zdawkowy (gotówkowy)

•pieniądz kruszcowy

•pieniądz metalowy (monety)

•pieniądz papierowy (banknoty)

•pieniądz rozrachunkowy (bezgotówkowy)

•czeki

•weksle

•obligacje

•bony

•karty płatnicze i kredytowe

•pieniądz bankowy

•pieniądz elektroniczny

•pieniądz międzynarodowy

Funkcje pieniądza:

obrachunkowa (miernik wartości towarów)

Miernik wartości na rynka wymiany pieniądz ujawnia się w postaci ceny, której miarą są narodowe (obecnie i międzynarodowe np. ecu) jednostki pieniężne. Jako środek (narzędzie) wymiany występował początkowo w formie pieniądza przedmiotowego (towaru), następnie monety, banknotu, pieniądza papierowego. Jest pewnym narzędziem pomiaru, wartości towaru i usług. Cena informuje odbiorcę towarów, ile jednostek pieniężnych trzeba zapłacić za nabycie określonego towaru lub świadczonej usługi - określonemu towarowi odpowiada określona liczba jednostek pieniężnych.

cyrkulacyjna (transakcyjna)

Środek cyrkulacji (środek obiegowy) zarówno towary jak i pieniądze są w ciągłym ruchu. Pieniądz jako środek obiegu ułatwia wymianę towaru.C. Środek nagromadzenia (tezauryzacji) służy do gromadzenia i przechowywania wartości (bogactwa) w postaci pieniężnej bądź kruszcowej (złoto). Pieniądz jest czasowo wycofywany z obiegu przez tych którzy go posiadają i tworzą się tzw. oszczędności. W skali ogólnokrajowej środki te występują w postaci rezerw.

płatnicza

Środek płatniczy (środek odroczonej płatności) ta funkcja pieniądza wiąże się x jogo zdolnością do regulowania różnych zobowiązań z tytułu zaciągniętego kredytu, płacenia należnego podatku, składki ZUS lub kary pieniężnej itp. Środkiem płatniczym staje się pieniądz z chwilą, gdy władza państwowa nada mu moc zwalniania z ekonomicznych zobowiązań. Jako środek płatniczy pieniądz rozwinął się w wielu nowych formach o charakterze bezgotówkowym np. weksli, czeków, a obecnie często w formie zapisów dokonywanych przez bank na kontach uczestników procesu likwidacji zobowiązań (pieniądz bankowy) w wyniku ich poleceń np. przelewy lub inne dyspozycje.

tezauryzacyjna

Środek nagromadzenia (tezauryzacji) służy do gromadzenia i przechowywania wartości (bogactwa) w postaci pieniężnej bądź kruszcowej (złoto). Pieniądz jest czasowo wycofywany z obiegu przez tych którzy go posiadają i tworzą się tzw. oszczędności. W skali ogólnokrajowej środki te występują w postaci rezerw.

30. NA CZYM POLEGA SYSTEM WALUTY ZŁOTEJ? (GOLD COIN STANDARD)?

System waluty złotej był pierwszym międzynarodowym systemem walutowym, a więc zbiorem reguł zasad, instrumentów i instytucji umożliwiających dokonywanie płatności w skali międzynarodowej. Wykształcił się on pod koniec XIXw. I funkcjonował mniej więcej od 1880r. do wybuchu I wojny wiwatowej 1914r.

System waluty złotej polegał na tym, że waluta narodowa każdego uczestnika systemu miała określony parytet (siłę nabywczą) wyznaczony w złocie, co było równoznaczne z funkcjonowaniem tzw. kursów stałych; w obiegu były narodowe waluty uczestniczących krajów w pełni wymienialne na złoto (według określonego parytetu), na waluty innych krajów z walutą wymienialną (według określonego kursu parytetowego), a także istniała pełna swoboda transferu złota w skali międzynarodowej, władze finansowe poszczególnych krajów (najczęściej banki centralne) były zobowiązane do utrzymywania zabezpieczenia obiegu pieniężnego w formie rezerw złota lub przez kontrolę wielkości podaży pieniądza, odpowiednio proporcjonalnej do zasobów złota.

Przyczyną załamania się systemu waluty złotej był kryzys strukturalny, chodziło o to iż kraje rozwinięte gospodarczo rozwijały się coraz szybciej, a nierozwinięte coraz wolniej. Towary tych pierwszych eksportowano dużo bo były atrakcyjne cenowo i konkurencyjne a tych drugich odwrotnie.

31. KURSY WALUTOWE I WYMIENIALNOŚĆ WALUT.

Kurs walutowy to cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej lub cena jednostki waluty krajowej wyrażona w walucie obcej. Kurs walutowy umożliwia rozliczenie transakcji z zagranicą za pomocą pieniądza, służy do przeliczania dowolnej kwoty wyrażonej w walucie zagranicznej na walutę krajową i odwrotnie.

Wymienialność walut polega na prawie do swobodnego kupowania i sprzedawania obcego pieniądza(w tym złota) za walutę krajową oraz dokonywania rozliczeń międzynarodowych w walucie narodowej i walutach obcych bez jakichkolwiek ograniczeń.

32. CO TO JEST BILANS PŁATNICZY I JAKA JEST JEGO STRUKTURA?

Bilans płatniczy to zestawienie wszelkich zobowiązań i należności, a więc wszelkich wpływów zagranicznych środków płatniczych uzyskanych przez kraj w danym okresie za granicą oraz wszelkie płatności na rzecz za granicy w danym okresie.

Bilans płatniczy składa się z bilansu obrotów bieżących, kapitałowych salda rezerw walut wymiennych.

33. JAKA JEST RÓŻNICA MIĘDZY BILANSEM PŁATNICZYM A HANDLOWYM?

Bilans płatniczy - zestawienie (dochody - wpływy kontra wydatki - płatności) wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami (gospodarką krajową) a nierezydentami (zagranicą) w danym okresie. Jest on sporządzany dla całej gospodarki narodowej. Bilans płatniczy Polski (za poszczególne miesiące, kwartały oraz lata) publikuje Narodowy Bank Polski. Zestawieniem komplementarnym dla bilansu płatniczego jest międzynarodowa pozycja inwestycyjna.Kategorie bilansu płatniczego1. Rachunek bieżący bilansu płatniczego - rachunek obrotów bieżących

1.Obroty towarowe

2.Usługi

3.Dochody

4.Transfery bieżące

5.NOB - niesklasyfikowane obroty bieżące

2.Rachunek obrotów kapitałowych

3.Rachunek finansowy

1.Inwestycje bezpośrednie

2.Inwestycje portfelowe

3.Pozostałe inwestycje

4.Pochodne instrumenty finansowe

4.Saldo błędów i opuszczeń

5.Oficjalne aktywa rezerwowe

Bilans handlowy to różnica między eksportem a importem danego państwa. Dodatni bilans handlowy jest nazywany także nadwyżka handlową, ujemny deficytem handlowym. Bilans handlowy jest częścią bilansu płatniczego. Czynniki wpływające na bilans handlowy:

•Ceny wyrobów wytwarzanych w kraju

•Kurs walutowy

•Umowy handlowe

•Cła i podatki

•Cykle gospodarcze w kraju i za granicą

34. RODZAJE ROZLICZEŃ W HANDLU MIĘDZYNARODOWYM.

Rozliczenie międzynarodowe polegają na regulowaniu powstałych między podmiotami znajdującymi się w różnych krajach należności i zobowiązań pieniężnych z tytułu obrotu usługowego, kapitałowego i świadczeń jednostronnych.

Rozliczenia mogą być dokonywane:

1) bez udziału pieniądza,

2) z wykorzystaniem pieniądza gotówkowego przekazywanego sprzedającemu przez kupującego. Rozliczenie odbywające się bez udziału pieniądza przybiera formę kompensat towarowych.

Rodzaje dwustronnych kompensat towarowych:

1. kompensaty całościowe,

2. 2) kompensaty częściowe.

Kompensata całościowa polega na tym, że dwa podmioty gosp. dokonują u siebie wzajemnie zakupów na tę samą kwotę. Ten rodzaj kompensaty może przybierać dwie formy:

• barteru (handlu wymiennego),

• - transakcji równoległych.

Przy zawieraniu transakcji równoległych chodzi o ustanowienie dwóch oddzielnych kontaktów: kupna i sprzedaży. W każdym z nich osobno są ustalone ceny i pozostałe warunki realizacji dostawy. Istotą kompensat częściowych jest nierównowartość transakcji kupna i sprzedaży. Polegają one bądź na użyciu pieniądza, bądź tylko na częściowym rozliczeniu się za jego pomocą.

Najczęściej stosowanymi kompensatami są:

1. transakcje wzajemne - są zwykle zawierane z inicjatywy kontrahenta z kraju cierpiącego na niedostatek środków płatniczych. Warunkuje on zawarcie kontraktu importowanego wyrażeniem przez partnera zgody przynajmniej na częściowe rozliczenie go oferowanymi w zawarciu towarami,

2. kontrdostawy - polegają na sprzedaży kompletnego obiektu lub nawet całej fabryki “pod kluch” w zamian za dostawy wyrobów wytwarzanych w zakupionym obiekcie,

3. umowy ofsetowe (porozumienie ofsetowe) - kupujący stawia jako warunek podpisanie kontraktu wymagane zakupu w jego kraju surowców, materiałów, wyrobów kooperacyjnych, itp. czyli produktów potrzebnych do realizacji zamówienia.

Oprócz kompensat dwustronnych istnieją jeszcze wielostronne transakcje kompensacyjne tzw. switch-tradią, w których partner z kraju rozwiniętego dostarcza dobra inwestycyjne o wysokim poziomie technologicznym do kraju o państwowym monopolu handlu zagranicznego, który ze swej strony wywozi technologie miej zaawansowane wyroby o takiej samej wartości do kraju rozwijającego się. Kontrahent z kraju o państwowym monopolu handlu zagranicznego dokonuje sprzedaży swoich należności uzyskanych w kraju rozwijającym się partnerowi z kraju rozwiniętego uwalniając się tym samym od zobowiązań wynikających ze wzajemnych rozliczeń.

35. ROZLICZENIA DEWIZOWE I BEZDEWIZOWE.

Rozliczenia międzynarodowe polegają na regulowaniu, powstałych między podmiotami znajdującymi się w różnych krajach, należności i zobowiązań pieniężnych z tytułu obrotu handlowego, usługowego, kapitałowego i świadczeń jednostronnych ( nieodpłatnych).
Rozliczenia dewizowe są bezgotówkową formą rozliczeń, która pozwala na usprawnienie techniki płatniczej w stosunkach międzynarodowych. Dłużnik przekazuje wierzycielowi dewizę, która w kraju wierzyciela stanowi tytuł do otrzymania pieniądza krajowego. Sprzedaż i kupno dewiz następują zazwyczaj za pośrednictwem banków, które pobierają za te czynności prowizje i opłaty. Sprawne funkcjonowanie rozliczeń za pomocą dewiz jest możliwe dzięki temu, że banki krajowe współpracują w tym zakresie z bankami zagranicznymi. Wśród rozliczeń dewizowych można wyróżnić:
zlecenia płatnicze bezwarunkowe (np. czeki,* akredytywy pieniężne);
zlecenia płatnicze uwarunkowane (np. inkaso* dokumentowe, akredytywa dokumentowa).

Dewizy-zagraniczne należności pieniężne w walutach obcych
Rozliczenia bezdewizowe polegają, najogólniej biorąc, na kompensowaniu wzajemnych należności bez potrzeby zapłaty w dewizach. Najczęściej stosowanymi formami rozliczeń bezdewizowych są:
barter;
clearing.

Formy rozliczeń w handlu międzynarodowym:

1.Dewizowe(w procesie płatności)
a)uwarunkowane(spełnienie określonych warunków)
-aktywne
-inkaso
b)bezwarunkowe
-polecenie wpłaty
-czek
-weksel
2.Bezdewizowe(w procesie płatności nie występuje pieniądz)
a)barter(kompensata towarowa)
b)clearing(kompensata finansowa)
-clearing bilateralny
-clearing multaretarny

Charakterystyka form rozliczeń dewizowych:

1. polecenie wypłaty � wydaje bankowi jego klient lub bank-korespondent; polega na wypłaceniu lub zapisaniu na r-ku wskazanej osoby określonej kwoty pochodzącej ze środków wpłaconych bankowi lub w ciężar r-ku zleceniodawcy;

2. czek - w obrocie zagranicznym jest zleceniem wypłacenia określonej kwoty lub uznania r-ku posiadacza czeku udzielonego bankowi zgranicznemu przez bank krajowy; czeki w obrocie zagranicznym mogą być skupowane oraz przyjmowane do inkasa;

3. weksel - w obrocie zagranicznym to weksel trasowany o dłuższych terminach płatności; weksel w obrocie zagranicznym wykorzystywany jest w funkcji płatniczej kredytowej i refinansowej;

4. inkaso dokumentowe - polega na pobraniu przez bank należności klienta lub zabezpieczeniu jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów reprezentujących dostawę (dokumenty te to: Fa, list przewozowy, polisa ubezp. itd.); zasady inkasa regulują .Jednolite zasady dot. inkasa dokumentowego określane przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu;

5. akredytywa dokumentowa - jest pisemnym zobowiązaniem Banku importera do wypłacenia eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących dostawę.

Charakterystyka rozliczeń bezdewizowych:

1. barter polega na wymianie: towar za towar; banki dokonują rozliczenia pieniężnego ewentualnego salda;

2. clearing polega na kompensowaniu należności między kontrahentami z różnych krajów:

• clearing dwustronny czyli bilateralny - polega na kompensowaniu należności kontrahentów z dwóch krajów;

• clearing wielostronny (multilateralny) � polega na kompensowaniu należności kontrahentów z kilku krajów.

36. ROLA WEKSLI I CZEKÓW W ROZLICZENIACH MIĘDZYNARODOWYCH.

Weksel, dokument kredytowy, w którym wystawca (bądź wskazana przez niego osoba) zobowiązuje się do bezwarunkowego zapłacenia określonej sumy pieniężnej (sumy wekslowej) w oznaczonym terminie na rzecz remitenta (osoby, na rzecz lub zlecenie której ma zostać zrealizowana płatność).

W zależności od osoby dłużnika wyróżnia się: weksel własny (sola), w którym do zapłaty zobowiązany jest wystawca weksla, i weksel ciągniony (weksel trasowany), w którym wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie (trasatowi) zapłacenie określonej kwoty na rzecz osoby trzeciej (remitenta).

W zależności od osoby remitenta rozróżnia się: weksel na zlecenie (upoważnia do przeniesienia w drodze indosu prawa do wierzytelności), weksel imienny (zawiera ścisłe określenie osoby remitenta) oraz weksel na okaziciela.

Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego.
Zależnie od sposobu zapłaty rozróżnia się czeki:

• kasowe (gotówkowe), zlecające bankowi wypłatę gotówki;

• rozrachunkowe, służące wyłącznie do rozliczeń bezgotówkowych

Czek-jest pisemnym poleceniem przeprowadzenia rozliczenia pieniężnego,jest sformalizowanym upoważnieniem dla banku do zapłaty sumy czekowej oraz upoważnieniem dla posiadacza czeku do odbioru tej sumy. Jest też papierem wartościowym reprezentującym wierzytelności pieniężne, której wysokość i termin płatności są ściśle określone, wystawca czeku poleca bankowi wypłacenie określonej sumy pieniężnej okazicielowi lub oznaczonej osobie, uczestnikami transakcji czasowej są: trasant-wystawca czeku, trasant-płatnik, remitent(beneficjent)-może nie być wystawca lub osoba uprawniona

Role weksla i czeku.

Weksel
Weksel, zwłaszcza weksel trasowany, pełni ważną rolę w obrotach zagranicznych:

1.W funkcji płatniczej może być on traktowany jako forma rozliczeń, ale jego rola jest znacznie większa, gdyż pełni równocześnie funkcję kredytową.

2.Wystawiany w obcej walucie jest dewizą poszukiwaną na rynkach zagranicznych i krajowych. Ujednolicone w skali międzynarodowej zasady posługiwania się wekslem ułatwiają obroty gospodarcze.
3.W obrotach zagranicznych weksle występują zazwyczaj w krótkoterminowych transakcjach kredytowych, a typowy przebieg operacji jest następujący:
eksporter otrzymuje za dostarczony towar tratę zaakceptowaną przez importera (nazywaną wówczas także akceptem) lub jego własny weksel (sola);
eksporter zazwyczaj dyskontuje otrzymany weksel w banku i otrzymuje należność pomniejszoną przez bank o odsetki dyskonta;
bank, który zdyskontował weksel, może go odstąpić jako dewizę lub przedstawić importerowi do wykupienia w terminie płatności.
Eksporter może domagać się dodatkowo zabezpieczenia należności w formie poręki wekslowej (awalu). W transakcjach eksportowych znajdują zastosowanie traty terminowe (ciągnione zazwyczaj na 90 lub więcej dni, ale na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy) oraz traty awista (za okazaniem). Traty terminowe, jako dewizy, są przedmiotem obrotów na międzynarodowym rynku dyskontowym, natomiast traty awista, czyli płatne na pierwsze żądanie, praktycznie nie mogą być przedmiotem obrotu na rynku dewizowym.
Na rynku dyskontowym rozróżnia się weksle towarowe oraz finansowe. Weksle towarowe pochodzą od bieżących obrotów towarowych, a traty ciągnie eksporter na akceptującego je importera lub na jego bank. Natomiast przypisanie wekslowi charakteru finansowego bywa trudne; mają ten charakter np. traty finansujące koszty przewozu. Ponieważ weksle finansowe nie są ściśle związane z eksportem towarowym, banki bardziej uzależniają ich dyskonto od pozycji gospodarczej wszystkich osób podpisanych na wekslu. Banki najchętniej dyskontują tzw. pierwszorzędne akcepty bankowe, a weksle kupieckie uzyskują mniej korzystne warunki dyskonta.

Czek
Czek w obrotach zagranicznych:

1. jest zleceniem, udzielonym zagranicznemu bankowi przez bank krajowy, wypłacenia określonej kwoty pieniężnej oznaczonej w nim osobie. Czeki są wystawiane na formularzach wydawanych przez banki i muszą zawierać w treści dokumentu nazwę „czek” w języku, w jakim go wystawiono.
   Wystawca czeku (trasant) powinien dysponować w banku środkami na pokrycie czeku w okresie jego ważności.

2. Czek jest dokumentem „przenaszalnym” przez indos. Indos umieszcza się na odwrotnej stronie czeku.
   W polskiej praktyce bankowej występują czeki bankierskie i podróżnicze. Zagraniczny czek bankierski jest wystawiany przez bank (zagraniczny), który poleca innemu bankowi (krajowemu) wypłacenie określonej kwoty pieniędzy osobie wskazanej w tekście tego dokumentu.

3. W rozliczeniach zagranicznych na ogół nie stosuje się czeków na okaziciela. Klienci zakupują czeki bankierskie jako wygodny środek płatniczy za granicą, który równocześnie ułatwia przewóz pieniędzy i zabezpiecza przed kradzieżą. Operacja skupu czeku bankierskiego polega na postawieniu do dyspozycji klienta odpowiedniej kwoty pieniędzy w zamian za przelanie przez niego w drodze indosu praw do danego czeku. Po zainkasowaniu należności bank stawia środki płatnicze do dyspozycji klienta.

4. Czeki podróżnicze emitują banki, instytucje finansowe, a także wielkie biura podróży. Mają one inną formę, gdyż są emitowane na drukowanych formularzach na okrągłe kwoty o różnym nominale. Nie są one czekami w rozumieniu prawa czekowego, ale mimo to są używane jako wygodny instrument płatniczy. Podróżni nabywając te czeki, umieszczają na nich wzór podpisu, a przy realizacji podpisują czek powtórnie. Skup czeków podróżniczych jest bardzo uproszczony. Są one przyjmowane także przez krajowe przedsiębiorstwa usługowe i handlowe, które następnie odstępują bankom.
   

37. CO TO JEST CLEARING I JAKIE JEST JEGO ZASTOSOWANIE?

Gdy brakuje tzw. wolnych dewiz do obsługi handlu zagranicznego niekoniecznie trzeba z tego handlu rezygnować, można bowiem wprowadzić system handlu bezdewi­zowego. Umowy i rozliczenia clearingowe stanowią właśnie główną formę tego handlu, nazywanego również handlem kom­pensacyjnym Kompensata pełna objawia się wymianą towarów bez udziału dewiz. W odróżnieniu od kompensaty pełnej kompensata częściowa charakteryzuje się wykorzystaniem dewiz do rozliczenia tej części wymiany, która nie została zbilansowana w formie naturalnej. Transakcje kompensacyjne ograniczają zakres wymiany między partnerami przez możliwości słabszego partnera.

Clearing nie jest wymianą towaru za towar, lecz kompensowa­niem należności i zobowiązań między krajami w walutach narodo­wych tych krajów bez transferowania przez granicę dewiz z tytułu eksportu i importu towarów

Clearing jest wprowadzany na mocy międzynarodowego porozu­mienia zainteresowanych państw, określającego reguły dokonywania transakcji oraz prowadzenia rozliczeń za pośrednictwem wyznaczo­nego przez każdy kraj banku.

Podstawą clearingu mogą być zarówno umowy handlowe zawierane w celu równoważenia wartości obrotów i określające ilość i rodzaj towarów jak i umowy płatnicze ustalające warunki przeprowadzenia rozliczeń między partnerami. Płatność gotówkowa może być przeprowadzana tylko pomiędzy dwoma partnerami i wyrównywać różnicę bilansową w saldzie końcowych stron dwu- lub wielostronnych zobowiązań wynikających z umów cywilnoprawnych, publicznoprawnych, lub umów o mieszanym charakterze.

38. KLAUZULE W HANDLU MIĘDZYNARODOWYM.

Klauzula Największego Uprzywilejowania

Celem jej jest przeciwdziałanie dyskryminacji w stosunkach międzynarodowych. Zawiera zobowiązanie państwa do traktowania swego partnera w okresie obowiązywania umowy nie gorzej niż najbardziej uprzywilejowanego kraju. Kraj nie może przyznać preferencyjnych stawek celnych żadnemu krajowi bez ich rozciągnięcia na wszystkich partnerów korzystających w tym państwie z klauzuli największego uprzywilejowania. Jest również uprawnieniem dla wszystkich partnerów do domagania się takich samych preferencji, co zapewnia równe traktowanie wszystkich partnerów handlowych. Powszechnie stosowana jest w regulacji stosunków gospodarczych prawie wszystkich krajów.

Klauzula ta może obejmować żeglugę śródlądową, morską oraz tranzyt. Istnieją wyjątki od tej klauzuli wprowadzone przez GAT/WTO mające bardzo duże znaczenie w stosunkach międzynarodowych:

• preferencje przyznane w umowie o utworzeniu strefy wolnego handlu lub unii celnej

• ustępstwa w ruchu przygranicznym

• preferencje przyznane krajom rozwijającym się w ramach Powszechnego Systemu Preferencji.

Klauzula Narodowa

Oznacza zobowiązanie kraju, że na swym terytorium nie będzie traktował towarów swego partnera gorzej niż własnych .- Jednakowym obciążeniem towarów podatkami. Klauzula ta może dotyczyć żeglugi jak i tranzytu, przedsiębiorstw zagranicznych. Szczególne znaczenie dla krajów Europy Środkowo- Wschodniej ma w obecnym czasie taka postać klauzuli narodowej, która rozciąga się również na obywateli obcego państwa, zapewniając im traktowanie nie gorsze niż obywateli własnych. Niektórzy partnerzy z Europy Zachodniej skłonni są interpretować takie zobowiązanie jako wymagające zniesienia ograniczeń w obrocie nieruchomościami, a w ramach tego obrotu - ograniczenia w sprzedaży ziemi cudzoziemcom. Klauzula narodowa nie może być stosowana w sposób nieograniczony dopóki nie zostaną zlikwidowane ułomności rynku ziemi

Klauzula ochronna stwarza państwu prawo do zastosowania specjalnych środków ochronnych, a głównie podwyższenia stawek celnych lub wprowadzenia kontyngentów, jeżeli import danego to­waru powoduje poważne zakłócenia w gospodarce. Występowanie poważnych zakłóceń musi być udokumentowane, a zakres specjal­nej ochrony i czas jej trwania - dostosowany do stopnia i zakresu tych zakłóceń.

Klauzula antydumpingowa

Państwo ma prawo do wprowadzenia środków ochrony ( cła antydumpingowe) wobec dostawcy danego towaru, gdy import dokonywany jest po cenach dumpingowych - niższych od wartości normalnej. Praktyczne wykorzystanie klauzuli tej jest możliwe w drodze specjalnego indywidualnego postępowania antydumpingowego wobec konkretnym dostawcom. Przed jego wprowadzeniem państwo importujące musi udowodnić nie tylko, że ceny odbywały się po cenach antydumpingowych, ale także to, iż wywołały one szkodę lub groźbę jej powstania. W postępowaniu antydumpingowym istotne jest ustalenie marży antydumpingowej stanowiącej różnicę między wartością normalną a ceną eksportową. Cło antydumpingowe nie może być większe od marży dumpingu. W trakcie tego postępowania eksporter może złożyć tzw. zobowiązanie cenowe, które powinno być dobrowolne a nie podjęte pod presją importera, jeśli zostanie zaakceptowane oznacza zakończenie postępowania. Klauzulę tą wykorzystuje się w państwach importujących o większym potencjale gospodarczym i wyższej pozycji przetargowej niż państwa eksportujące.

Klauzula standstill

W dosłownym tłumaczeniu termin standstill oznacza „całkowite unieruchomienie"; w tym konkretnym przypadku należy go rozumieć jako niezmienność poziomu ochrony (stawek celnych), a dokładniej -jako niepogarszanie warunków dostępu do rynku w zakresie okre­ślonych towarów. W klauzuli tej partnerzy zobowiązują się, że nie wprowadzą wobec siebie żadnych nowych ceł i ograniczeń ilościo­wych, lecz utrzymają poziom ochrony istniejącej w wyraźnie określo­nym momencie (dniu). Klauzula standstill ma szczególnie szerokie zastosowanie w trakcie przyjmowania nowych członków do Światowej Organiza­cji Handlu.

39. ROLA ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW )

• popieranie międzynarodowej współpracy walutowej dzięki powołaniu stałej instytucji konsultacji i współpracy w dziedzinie międzynarodowych problemów walutowych;

• ułatwienie ekspansji i wzrostu handlu międzynarodowego, wzrostu zatrudnienia, utrzymywania realnych dochodów i zasobów produkcyjnych krajów członkowskich;

• popieranie stabilizacji kursów, utrzymywanie uporządkowanej wymiany między krajami członkowskimi, unikanie deprecjacji walut inspirowanej przez rywalizację;

• dążenie do stworzenia wielostronnego systemu płatności i rozliczeń transakcji bieżących oraz do eliminowania ograniczeń wymiany walutowej, hamujących rozwój handlu;

• dostarczanie członkom środków finansowych na określony okres i na odpowiednich warunkach, w celu wyrównania przejściowej nierównowagi bilansów płatniczych bez środków wywołujących zaburzenia w rozwoju tych krajów i gospodarki światowej;

• poszukiwanie zmniejszenia czasu i wielkości nierównowagi bilansów płatniczych.

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju ( Bank Światowy )

Bank Światowy nie jest bankiem w ścisłym tego słowa znaczeniu. Zapewnia długoterminowe pożyczki o preferencyjnym oprocentowaniu dla najbardziej potrzebujących krajów członkowskich oraz przedsiębiorstw publicznych (po otrzymaniu gwarancji rządowych), dotacje, pomoc techniczną - obecnie wszystko do celów walki z ubóstwem i finansowania rozwoju takich dziedzin życia społecznego jak ochrona zdrowia, edukacja, ochrona środowiska czy też rozbudowa infrastruktury. W zamian za to wymaga jednak pewnych działań politycznych, takich jak walka z korupcją, rozwój demokracji, czy też najważniejszego - rozwoju sektora prywatnego.

Fundusze na udzielanie kredytów państwom słabiej rozwiniętym pochodzą ze składek państw członkowskich, spłaty przez państwa wcześniejszych długów oraz dzięki emisji obligacji na światowych rynkach kapitałowych.

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD ) .

Celem OECD jest wspieranie państw członkowskich w osiągnięciu jak najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego i stopy życiowej obywateli. OECD zajmuje się też pomocą dla najbiedniejszych państw.
Organizacja Narodów Zjednoczonych

Ma ona charakter powszechny - uniwersalny, prowadzi dział z zakresu polityki, bezpieczeństwa, ekonomii.

Cele działalności

Główne cele działalności ONZ dotyczą utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, obrony praw człowieka, poszanowania zobowiązań międzynarodowych, pomocy krajom rozwijającym się. Karta Narodów Zjednoczonych ustanowiła szereg organów i instytucji oraz ich kompetencje:

• Zgromadzenie Ogólne

• Rada Bezpieczeństwa

• Rada Gospodarczo-Społeczna

• Rada Powiernicza, której rola wygasła wraz z ogłaszaniem niepodległości terytoriów powierniczych.

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Wiele wyspecjalizowanych organizacji międzynarodowych zostało powiązanych z ONZ

40. BANK ŚWIATOWY I ORGANIZACJE STOWARZYSZONE.

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (ang.: The International Bank for Reconstruction and Development, IBRD), powszechnie znany jako Bank Światowy (ang.: World Bank) rozpoczął działalność 25 czerwca 1946, jako efekt postanowień konferencji w Bretton Woods z lipca 1944 roku (wtedy też został założony). Główną przesłanką dla jego stworzenia była przede wszystkim chęć odbudowy zniszczonych II wojną światową Europy i Japonii. Istotnym celem statutowym było również wsparcie dla rozwijających się krajów Azji, Ameryki Łacińskiej i Afryki. Obecnie zrzesza on 185 krajów członkowskich.

Choć termin Bank Światowy odnosi się do dwóch z pięciu wyspecjalizowanych agencji ONZ, działających razem w Grupie Banku Światowego: Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju i Międzynarodowego Stowarzyszenia Rozwoju (ang.: The International Development Association), to powszechnie używa się tego terminu na określenie jedynie banku. Pozostałe trzy agencje działające w ramach Grupy Banku Światowego to: Międzynarodowa Korporacja Finansowa, Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych i Agencja Wielostronnych Gwarancji Inwestycji.

Bank Światowy nie jest bankiem w ścisłym tego słowa znaczeniu. Zapewnia długoterminowe pożyczki o preferencyjnym oprocentowaniu dla najbardziej potrzebujących krajów członkowskich oraz przedsiębiorstw publicznych (po otrzymaniu gwarancji rządowych), dotacje, pomoc techniczną - obecnie wszystko do celów walki z ubóstwem i finansowania rozwoju takich dziedzin życia społecznego jak ochrona zdrowia, edukacja, ochrona środowiska czy też rozbudowa infrastruktury. W zamian za to wymaga jednak pewnych działań politycznych, takich jak walka z korupcją, rozwój demokracji, czy też najważniejszego - rozwoju sektora prywatnego.

Fundusze na udzielanie kredytów państwom słabiej rozwiniętym pochodzą ze składek państw członkowskich, spłaty przez państwa wcześniejszych długów oraz dzięki emisji obligacji na światowych rynkach kapitałowych.

Organizacjami stowarzyszonymi z Bankiem Światowym są: Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycyjnych, Międzynarodowe Centrum do Spraw Rozstrzygania sporów Inwestycyjnych.

41. MIĘDZYNARODOWY FUNDUSZ WALUTOWY I JEGO DZIAŁALNOŚĆ.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy został powołany do życia na Konferencji w Bretton Woods w USA, w 1944 r., a swoją działalność rozpoczął 01.03.1947r.
Była to wola 44 państw (w tym ZSRR) by radzić, jak pomóc światu podnieść się ekonomicznie z gruzów II wielkiej wojny. Dlatego wymyślono fundusz, który stabilizowałby międzynarodowy system walutowy kredytami krótkoterminowymi udzielanymi państwom mającym kłopoty ze zrównoważeniem bilansu płatniczego w handlu-zagranicznym.
Pozycję prawną, immunitety i przywileje Międzynarodowego Funduszu Walutowego sprecyzowano w artykule IX Układów z Bretton Woods z dn. 27 grudnia 1945 r. Zgodnie z postanowieniami tego artykułu, MFW ma pełną osobowość prawną oraz zdolność do zawierania umów, nabywania i sprzedawania nieruchomości i ruchomości oraz występowania przed sądem w charakterze strony. Własność i aktywa MFW - niezależnie od tego, gdzie się znajdują i kto je posiada - są wolne od zajęcia prawnego z wyjątkiem okoliczności, kiedy MFW rezygnuje z tego zwolnienia ze względów procesowych. Własność i aktywa MFW nie podlegają konfiskacie, rewizji i rekwizycji bez względu na to, gdzie się znajdują. Wyłączonejest też wywłaszczenie lub zajęcie własności i aktywów MFW w drodze postępowania administracyjnego lub sądowego. Aktywa, własność, dochody, operacje i transakcje MFW są wolne od wszelkich podatków i ceł. Żaden podatek nie może też obciążać pracowników MFW, którzy nie są obywatelami danego państwa. Artykuł X zobowiązał MFW do współpracy z każdą organizacją międzynarodową, mającą podobne cele.
Inicjatywa wyszła ze świata anglosaskiego i od początku miała charakter ekonomicznie liberalny: docelowo chodziło o rozwijanie współpracy gospodarczej i wymiany handlowej kosztem znoszenia barier celnych i innych ograniczeń w wymianie dóbr i usług oraz przepływie kapitału. Inaczej mówiąc, chodziło o to, by nie dopuścić do powrotu doktryny nacjonalizmu gospodarczego. I by nie powtórzył się dramat wielkiego kryzysu z lat 30., który doprowadził do masowego bankructwa.
Państwa rozwijające się, zwłaszcza w epoce pokolonialnej, czyli od lat 60., podniosły larum, że zachodnia filozofia wolnorynkowa de facto pogarsza położenie Trzeciego Świata. Krytyka instytucji nasiliła się po kryzysie naftowym w latach 70. W 1971 r. system walutowy zaprojektowany w Bretton Woods przestał w praktyce działać, choć MFW dalej robił swoje i zwiększał zarówno stan posiadania, jak i liczbę państw członkowskich, obejmując swą pomocą także niektóre kraje komunistyczne.
Do zadań MFW należy przede wszystkim: popieranie międzynarodowej współpracy walutowej oraz uporządkowanych stosunków walutowych, tworzenie warunków dla wielostronnego regulowania należności za bieżące operacje w handlu międzynarodowym, udzielanie pomocy w likwidacji trudności płatniczych, wpływanie na zachowanie pożądanego stopnia płynności międzynarodowych systemów płatniczych, podejmowanie działań zmierzających do uporządkowanego rozwoju i wzrostu handlu międzynarodowego.
Państwa członkowskie MFW zobowiązane są udostępniać szczegółowe informacje gospodarcze, dzięki którym władze MFW mogą oceniać ich sytuację gospodarczą i finansową oraz podejmować określone decyzje. Finansowanie działalności MFW jest oparte na kapitale zakładowym, który powstał z wpłat udziałów przez państwa członkowskie. Wysokość udziału poszczególnych państw-członków MFW jest uzależniona od stopnia rozwoju gospodarczego danego kraju, jego pozycji w światowej gospodarce, udziału w handlu światowym oraz zdolności płatniczej.
MFW prowadzi również działalność kredytową wobec swoich członków mających deficyt bilansu płatniczego. Polega ona na umożliwieniu państwu członkowskiemu zakupu potrzebnych walut innych państw członkowskich za walutę własną lub tzw. SDR oraz na udzielaniu pożyczek na pokrycie deficytu bilansu płatniczego. Działalność ta jest prowadzona w porozumieniu z rządami poszczególnych państw i jest obwarowana warunkiem przestrzegania, nałożonych przez MFW ścisłych ustaleń, które mają na celu kontrolę nad gospodarką pożyczkobiorcy. Kontrola ta może dotyczyć m.in. ograniczenia wydatków rządowych, ograniczenia wzrostu płac, poziomu inflacji itp.
Statutowym zadaniem MFW jest udzielanie pomocy finansowej krajom członkowskim w celu ułatwienia procesów równoważenia ich bilansów płatniczych i stabilizacji gospodarki, głównie poprzez wzmacnianie waluty krajowej.
MFW udziela pomocy finansowej wyłącznie pod warunkiem realizacji przez dany kraj uzgodnionego z MFW programu, nazywanego powszechnie programem dostosowawczym. Pomoc finansowa uzyskiwana z Funduszu jest uwarunkowana i udzielana wyłącznie jako wsparcie finansowe konkretnego programu uzdrowienia gospodarki.
Cele działalności MFW:
a. popieranie międzynarodowej współpracy walutowej
b. ułatwianie ekspansji i wzrostu handlu zagranicznego, wzrostu zatrudnienia
c. popieranie stabilizacji kursów walutowych między krajami członkowskimi, eliminacja ograniczeń walutowych
d. pomoc we wzajemnym wielostronnych rozliczeniach
e. zmniejszanie rozmiarów nierównowagi bilansu płatniczego.
Organizacja MFW:
a. członkom funduszu może być każde państwo, , które posiada autonomię w dziedzinie stosunków zagranicznych oraz spełnia warunki stawiane przez statut
b. warunkiem członkostwa jest wpłacenie kwoty udziałowej , , która jest podstawą przydziału SDR - ów, decyduje o liczbie głosów jaką dysponuje dany kraj oraz określa wielkość pomocy kredytowej
c. każdy członek MFW posiada 250 głosów oraz 1 głos dodatkowy za każdą część udziału stanowiącą 100 tys. SDR.
Organy MFW:
a. Rada Gubernatorów
b. Rada Administracyjna
c. Komitet Tymczasowy
d. Komitet Rozwoju
e. Departamenty Funkcjonalne
Fundusz nie jest jednak jakimś światowym bankiem centralnym ani agencją rozwoju, jego zasadniczym celem jest pilnowanie wymienialności walut na rynku międzynarodowym, a jeszcze ogólniej - koordynowanie międzynarodowej współpracy w tworzeniu polityki gospodarczej.

Dziś Fundusz zrzesza 182 kraje, jego zasoby szacuje się na blisko 300 mld dolarów; instytucja zatrudnia 2700 osób ze 123 państw, kieruje nią Niemiec Horst Koehler. Według stanu na kwiecień 2000 r. z kredytów i pożyczek Funduszu na ogólną sumę ponad 66 mld dolarów korzystały 92 państwa, najwięcej w Azji (18 mld) i Europie (16 mld).
Istytucja ta ma od lat programy walki z ubóstwem, redukcji zadłużenia państw rozwijających się i wspomagania wzrostu gospodarczego. Aż 80 uboższych państw może zabiegać o pożyczki Funduszu - bardzo nisko oprocentowane (0,5 proc. rocznie, z 5,5-letnią karencją).

42. WTO, GATT I INNE ORGANIZACJE HANDLOWE.

Światowa Organizacja Handlu (ang. World Trade Organization (WTO)), organizacja międzynarodowa z siedzibą w Genewie. WTO stanowi kontynuację Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), została powołana w 1994 w Marakeszu (Maroko), w ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT.

Światowa Organizacja Handlu rozpoczęła działalność w roku 1995, a jej siedzibą jest Genewa. Polska była jednym z państw założycielskich - stosowne porozumienie ratyfikowała w roku 1995. Głównym zadaniem Światowej Organizacji Handlu jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej. Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym. Przewodniczącym WTO jest Pascal Lamy. Organizacja, według stanu na wrzesień 2007 r., liczy 151 członków. Ostatnim państwem przyjętm w szeregi organizacji jest Tonga.

Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (ang. General Agreement on Tariffs and Trade, GATT) podpisane w Genewie dnia 30 października 1947 porozumienie dotyczące polityki handlowej. Układ Ogólny GATT wszedł w życie 1 stycznia 1948 roku. Z założenia miało być jedynie tymczasowym układem poprzedzającym powstanie ITO (Międzynarodowej Organizacji Handlowej). Jednakże brak zgody między państwami nie pozwalający na wejście w życie statusu ITO, przedłużył obowiązywanie układu GATT do 31 grudnia 1994. Organizacja ta miała być - obok wcześniej utworzonych MFW i Banku Światowego (1944) - trzecią instytucją międzynarodową ułatwiającą współpracę gospodarczą między krajami.

Podstawowym zadaniem GATT była liberalizacja handlu międzynarodowego (kontrola, usuwanie przeszkód stojących na drodze rozwoju współpracy, koncyliacja). Swoje funkcje GATT spełniał przede wszystkim poprzez organizowanie tzw. rund negocjacyjnych:

• pięciu w Genewie (lata: 1947, 1956, 1960-61, 1964-67, 1973-79);

• Annecy (1949);

• Torquay (1950-51);

• Punta del Este (Runda Urugwajska 1986-94).

Kluczowymi zasadami, jakimi starali się kierować członkowie GATT, były:

• zasada niedyskryminacji i równego traktowania;

• stosowanie tzw. klauzuli największego uprzywilejowania i klauzuli narodowej;

• zasada wzajemności;

• zasada możliwości interwencji handlowej.

Jednym z najważniejszych efektów funkcjonowania GATT było 10-krotne obniżenie przeciętnego poziomu ceł.

Cele i podstawowe zasady funkcjonowania GATT i WTO. 1 stycznia 1948 - koniec 1994. Cel- wielostronna liberalizacja handlu, przeciwdziałanie dyskryminacji w stos, między krajami.

Zasady:

1.zasada równego traktowania i niedyskryminacji w dostępie do rynków narodowych - przyznawana sobie przez kraje członkowskie w formie bezwarunkowej (KNU). Zgodnie z tym każde ustępstwo uczynione dla jednego kraju w zamian za równoważącą je korzyść drugiego jest automatycznie rozciągane na wszystkie kraje członkowskie GATT. Wyjątkiem są strefy wolnego handlu i unie celne

2. równość korzyści (zasada preferencji zwrotnych). - odstąpiono od niej dopiero w czasie tzw. Rundy Kennedy`ego, kiedy to na mocy IV części GATT kraje słabo rozwinięte gospodarczo zostały zwolnione od wymogu wzajemności wobec krajów wysoko rozwiniętych. Wyrazem tego wyjątku sankcjonowanego przez GATT są jednostronne preferencje przyznawane przez kraje rozwinięte gospodarczo krajom słabo rozwiniętym. Polegają one na stosowaniu niższych stawek celnych wobec importu z krajów słabo rozwiniętych w porównaniu z importem z innych krajów

3.zasada - wyjątki od zasady wolnego handlu- są one dopuszczalne w przypadku ochrony: bilansu płatniczego, „młodego” przemysłu krajowego, bezpieczeństwa państwa i zdrowia ludności. Interwencjonizm może się przejawiać tylko w zróżnicowaniu taryfy celnej, z w zupełnie wyjątkowych przypadkach w zastosowaniu ograniczeń ilościowych. Inne formy interwencjonizmu (wg. GATT) są zabronione.

4.zasada - klauzula narodowa - potrzeba traktowania towaru importowanego nie gorzej niż towaru wytwarzanego w kraju, zwłaszcza w zakresie ograniczeń zaliczonych do grupy parataryfowych i pozataryfowych; oraz możliwość przeciwdziałania dumpingowi i zrujnowaniu rynku.

WTO - 1 stycznia 1995- utworzona na zakończenie rokowań Rundy Urugwajskiej i jest następcą GATT.

Główny cel to liberalizacja powiązań gosp. w skali globalnej oraz usunięcie wszelkich barier w handlu międzynar. towarami, usługami i czynnikami prod.

Podstawowa zasada:

1.wzajemna niedyskryminacja krajów, przejawiająca się w stos. klauzuli największego uprzywilejowania i klauzuli narodowej

2. zasada wzajemnych korzyści

3.zasada swobodnego dostępu do rynków narodowych

4.zasada uczciwej konkurencji

5.zasada interwencji w handlu dokonuje się poprzez cła - najłagodniejsze instrumenty polityki handlowej - ale należy je stale redukować.

FUNDUSZ WALUTOWY (International Monetary Fund) to międzynarodowa organizacja finansowa, o której powołaniu postanowiono jednocześnie z powołaniem Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju w lipcu 1944 na konferencji Narodów Zjednoczonych w Bretton Woods. W konferencji tej wzięły udział 44 kraje (w tym Polska) oraz obserwator z Danii. Istnieje jako wyspecjalizowana organizacja ONZ od grudnia 1945 z siedzibą w Waszyngtonie. Do MFW w 1945r. przystąpiły 44 kraje założycielskie. Z czasem liczba krajów członkowskich rosła, a w końcu 1994r. wyniosła 179.
Członkiem MFW może być każde państwo, które ma autonomię w dziedzinie stosunków międzynarodowych oraz jest w stanie spełnić warunki stawiane przez statut.

Cele i podstaw.zasady funkcjon.MFW. Cele działalności MFW:

1. popieranie międzynarodowej współpracy walutowej.

2.ułatwianie ekspansji i wzrostu handlu zagranicznego, wzrostu zatrudnienia. 3.popieranie stabilizacji kursów walutowych między krajami członkowskimi, eliminacja ograniczeń walutowych.

4. pomoc we wzajemnym wielostronnych rozliczeniach.

5. zmniejszanie rozmiarów nierównowagi bilansu płatniczego. Do zadań MFW należy przede międzynarodowej współpracy walutowej oraz uporządkowanych stosunków walutowych, tworzenie warunków dla wielostronnego regulowania należności za bieżące operacje w handlu międzynarodowym, udzielanie pomocy w likwidacji trudności płatniczych, wpływanie na zachowanie pożądanego stopnia płynności międzynarodowych systemów płatniczych, podejmowanie działań zmierzających do uporządkowanego rozwoju i wzrostu handlu międzynarodowego.

43. ORGANIZACJE GOSPODARCZE SYSTEMU ONZ.

Zadaniem organizacji gospodarczych systemu NZ (UNCTAD, UNDP, UNEP, UNIDO i inne) jest pomaganie krajom rozwijającym się oraz krajom w trakcie przemian gospodarczych w rozwiązywaniu problemów społeczno-gospodarczych w zglobalizowanym świecie. Organizacje te zajmują się wykorzystywaniem wiedzy, umiejętności, zasobów informacji oraz technologii w celu promowania zatrudnienia, konkurencyjnej gospodarki oraz zdrowego otoczenia gospodarczego. Jako wyspecjalizowane agencje NZ, koncentrują swoje działania na zapobieganiu ubóstwu poprzez wspieranie wzrostu gospodarczego oraz wydajności.

Ministerstwo Gospodarki i Pracy pełni w administracji rządowej rolę koordynatora w sprawach dotyczących współpracy z UNIDO, Organizacją ds. Rozwoju Przemysłowego Narodów Zjednoczonych. Polska przystąpiła do UNIDO na mocy uchwały Rady Państwa PRL z r. 1985 w związku z wydaniem Oświadczenia Rządowego z 11.10.1985 r. w sprawie wejścia w życie Konstytucji UNIDO, sporządzonej w Wiedniu 8.4.1979 r. Polskie członkostwo w UNIDO ma przede wszystkim charakter polityczny wynikający z utrzymywania więzi z krajami rozwijającymi się.

W 1985 r. UNIDO uzyskało status wyspecjalizowanej agencji systemu NZ. Do tego czasu, przez okres 20 lat, UNIDO było strukturą zintegrowaną z ONZ, nadzorowaną przez Zgromadzenie Ogólne NZ i finansowaną z budżetu ONZ. Niezależnie od formalnego statusu i usytuowania rolą UNIDO było działanie w charakterze centralnej instytucji koordynującej w ramach systemu NZ wysiłek na rzecz uprzemysłowionych krajów o niskim poziomie rozwoju.

Do połowy lat 90. UNIDO stanowiło w znacznej mierze forum polityczne, na którym ścierały się interesy bloków politycznych w ubieganiu się o wpływy w krajach Trzeciego Świata. Po roku 1989 aspekt polityczno-ideologiczny ustąpił miejsca zagadnieniom gospodarczym, wpisującym się w układ szerszych relacji: Północ - Południe, przedmiotem których jest współpraca na rzecz trwałego i zrównoważonego rozwoju, w tym przemysłowego.

Wobec zmieniającego się otoczenia polityczno-gospodarczego i pojawiających się nowych wyzwań kraje członkowskie uzgodniły i zatwierdziły w r. 1997 pakiet reform zatytułowany: Business Plan on the Future Role and Functions of UNIDO. Pakiet ten skoncentrował działalność UNIDO na ograniczonej liczbie zagadnień merytorycznych oraz spowodował redukcję budżetu, racjonalizację struktur organizacyjnych i zarządzania. Celem reform było podwyższenie efektywności i wydajności działań UNIDO.

Od momentu ogłoszenia przez Sekretarza Generalnego ONZ K. Annana założeń i kierunków reformy ONZ kierownictwo UNIDO przystąpiło do poszukiwania środków i sposobów umożliwiających ściślejszą integrację z innymi agencjami systemu NZ o profilu gospodarczo-społecznym (UNCTAD, UNDP, UNEP). Celem reformy UNIDO jest uzyskanie korzyści synergicznych w zakresie rozwoju przemysłowego.

---