Przemysław Kulawczuk*

Podatkowe instrumenty wspierania innowacyjności w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw (MSP)

Wprowadzenie

Do końca 2004 roku Polska była jednym z nielicznych dużych rozwiniętych krajów, w którym brakowało ustawowego uregulowania finansowego wspierania działalności innowacyjnej. W roku 2004 trwały intensywne prace rządu i Parlamentu nad opracowaniem Ustawy o wspieraniu działalności innowacyjnej. Projekt ustawy przewiduje wprowadzenie szeregu instrumentów, które będą miały istotne znaczenie z punktu widzenia rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Treści przedstawione w artykule w poważnym stopniu odnoszą się do rozwiązań, które z dużym prawdopodobieństwem wejdą w życie w roku 2005. Celem artykułu jest przedstawienie zagadnienia ekonomicznych kosztów i korzyści zastosowania podatkowych instrumentów wspierania innowacyjności zarówno dla rządu jak i dla przedsiębiorstw, przy zastosowaniu i rozwinięciu metodologii obliczania indeksów hojności podatkowej wykorzystywanych do tego celu przez OECD. Autor artykułu brał udział w projektowaniu i oszacowaniu skutków finansowych wprowadzenia instrumentów podatkowych wspierających innowacyjność, zwłaszcza w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw. Przedstawiony artykuł bezpośrednio nawiązuje do tej problematyki.

Poziom innowacyjności w danym kraju jest uzależniony od szeregu czynników, takich jak: struktura gospodarki (np. wielkość sektora gospodarki opartej na wiedzy, rola sektora obronnego, ilość dużych, nowoczesnych firm), poziom infrastruktury nauki, poziom powiązań z gospodarką światową, wielkość nakładów publicznych i prywatnych na naukę (a także powiązania miedzy badaniami finansowanymi ze źródeł publicznych i prywatnych), sposób i szybkość rejestrowania patentów, ochrona praw autorskich. Wspieranie innowacyjności powinno więc oddziaływać na możliwie szerokie spektrum wymienionych czynników, a decyzje o wprowadzeniu instrumentów finansowych powinny być poprzedzone opracowaniem strategii innowacyjności.

Dwa zasadnicze źródła wydatków na działalność badawczo-rozwojową to nakłady finansowane ze źródeł publicznych i nakłady przedsiębiorstw. Zwłaszcza zaangażowanie sektora prywatnego w finansowanie działalności badawczo-rozwojowej ma kluczowe znacznie, ponieważ firmy wybierają projekty o bezpośrednim znaczeniu dla gospodarki. W tablicy 1 przedstawiono informacje o nakładach na B+R w wybranych krajach Unii Europejskiej z roku 2001.

Tablica 1

Nakłady na Badania i Rozwój w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2001 r.

Kraj	Nakłady na B+R w mld USD	Udział nakładów na B+R w PKB %	Udział przedsiębiorstw nakładach na B+R %	Udział nakładów ze źródeł publicznych %
Niemcy	53,930	2.5	70.5	31.5
Francja	35,107	2.2	62.4	*38.7
Wielka Brytania	29,369	1.9	67.4	30.2
Włochy	15,483	1.1	50.1	51.3
Szwecja	9,894	4.3	77.6	21.0
Holandia	8,440	1.9	57.1	35.9
Hiszpania	8,232	1.0	52.4	39.9
Belgia	4,945	2.0	71.6	23.2
Finlandia	4,677	3.4	71.1	25.5
Austria	4,367	1.9	*63.6	41.3
Dania	3,813	2.4	69.4	*31.2
Portugalia	1,496	0.8	32.6	61.2
Irlandia	1,352	1.2	68.5	*22.6
Grecja	1,123	0.7	28.5	48.7
Polska	2,584	0.7	35.8	64.8
Republika Czeska	2,025	1.3	60.2	43.6
Węgry	1,298	1.0	40.1	53.6
Słowacja	423	0.7	67.3	41.3

Źródło: Main Science and Technology Indicators, (2003) OECD. Oznaczenia * wówczas gdy dane

z dwóch ostatnich kolumn mogą się pokrywać lub występują dane nie ujęte w obu kolumnach

Przedstawione dane pokazują, że najwyższe, kwotowe nakłady na badania i rozwój w Unii Europejskiej przeznaczają Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy. Gdyby w roku 2001 Polska była członkiem Unii Europejskiej zajmowałaby dwunaste miejsce pod względem kwot wydatkowanych na B+R. Z punktu widzenia relacji nakładów na B+R do PKB, Polska posiada najniższy w przedstawionej grupie, obok Słowacji wskaźnik. Również udział przedsiębiorstw w finansowaniu nakładów na B+R należy w Polsce do najniższych. Pomijając kwestię wiarygodności przedstawionych wskaźników z punktu widzenia Polski, należy stwierdzić, iż zarówno wartość kwot nakładów w wymiarze bezwzględnym jak i procentowe wskaźniki udziału świadczą o znacznej degradacji tej sfery w Polsce. Jednocześnie niskie dane liczbowe Polski stoją w oczywistej sprzeczności z osiągnięciami przemysłowymi kraju mierzonymi chociażby poprzez wskaźniki wzrostu eksportu w ostatnich latach.

1. Oddziaływanie dotychczasowych rozwiązań podatkowych w Polsce na działalność innowacyjną przedsiębiorstw

W Polsce zasadniczy wpływ na opodatkowanie działalności B+R przedsiębiorstw będących osobami prawnymi wywiera Ustawa o opodatkowaniu osób prawnych z dnia 15 lutego 1992 roku. Regulacje w niej zawarte dotyczą między innymi 1) kwalifikacji wydatków na B+R jako kosztów podatkowych, 2) zasad rozliczania wybranych kosztów podatkowych, oraz 3) okresu rozliczania strat. Poważny wpływ na sytuację w zakresie prowadzenia działalności B+R posiada też 4) szara strefa w zakresie prawa upadłościowego oraz 5) przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych utrudniające mobilizację środków na działalność B+R.

1.1. Kwalifikacja wydatków na B+R jako kosztów podatkowych

Według ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych wydatki na B+R mogą zostać potraktowane jako koszty podatkowe tylko w przypadku komercjalizacji prac rozwojowych. Art. 16b ustawy przewiduje, że:

„... 2. Amortyzacji podlegają również, ..., niezależnie od przewidywanego okresu używania:

.....

3) koszty prac rozwojowych zakończonych wynikiem pozytywnym, który może być wykorzystany na potrzeby działalności gospodarczej podatnika, jeżeli:

a) produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a dotyczące ich koszty prac rozwojowych wiarygodnie określone, oraz

b) techniczna przydatność produktu lub technologii została przez podatnika odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie podatnik podjął decyzję o wytwarzaniu tych produktów lub stosowaniu technologii, oraz

c) z dokumentacji dotyczącej prac rozwojowych wynika, że koszty prac rozwojowych zostaną pokryte spodziewanymi przychodami ze sprzedaży tych produktów lub zastosowania technologii,...”

Ponadto, w artykule 16m ust.1 pkt. 3) oraz ust. 3, określa się okres dokonywania odpisów amortyzacyjnych na okres nie krótszy niż 36 miesięcy, co oznacza możliwość zastosowania 33,3% rocznej stawki amortyzacyjnej przy amortyzacji proporcjonalnej.

Konsekwencją przyjęcia powyższej kwalifikacji wydatków na B+R jest opodatkowanie podatkiem CIT wszelkich wydatków na B+R 1) nie zakończonych, 2) nie zakończonych pomyślnie, 3) nie zakwalifikowanych do produkcji lub bezpośredniego zastosowania, oraz 4) bez uprawdopodobnienia, że zostaną pokryte przychodami.

Oznacza to, że polskie przepisy prawne zniechęcają do podejmowania ryzyka w zakresie działalności B+R poprzez opodatkowanie prac nieskomercjalizowanych, o trudnym do przewidzenia efekcie, koncepcyjnych, we wczesnej fazie rozwojowej oraz alternatywnych rozwiązań problemu, z których do zastosowania wybiera się najlepsze. Przepisy umożliwiają odliczenie kosztów podatkowych w przypadku produktów i technologii, nie mówią natomiast nic o projektowaniu usług, procesów, rozwiązań organizacyjnych lub innych twórczych działań związanych z tworzeniem własności intelektualnej. Przepisy praktycznie uniemożliwiają potraktowanie kosztów prac badawczych jako kosztu podatkowego, chyba, że prowadzenie działalności naukowej jest celem statutowym jednostki - wówczas funkcjonuje zwolnienie przedmiotowe. Istnienie tego typu przepisów jest anachronizmem i rodzi szeroki zakres szarej sfery.

Można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, iż oficjalne wskaźniki nakładów na B+R są w Polsce istotnie zaniżone, ponieważ firmy - w przypadku niedużych i średnich prac B+R - nie chcą narażać się na stosowanie trudnych i niekorzystnych regulacji i kamuflują tę działalność jako typową działalność eksploatacyjną. Tym bardziej, że kryteria zaliczenia określonych działań do działalności eksploatacyjnej czy też B+R są płynne. W laboratorium kontroli jakości można zarówno prowadzić kontrolę jakości, jak również opracowywać nowe receptury produktu. W dziale projektowania można zarówno opracowywać projekty nowych wersji istniejącego produktu jak i projektować zupełnie nowe produkty i technologie. Możliwości dokładnej oceny kwalifikacji wydatków jako kosztów podatkowych przez inspektorów skarbowych nie można oceniać w tym przypadku zbyt wysoko. Inną spotykaną praktyką jest również tworzenie odrębnych jednostek gospodarczych przez firmy przemysłowe tylko do prowadzenia działalności B+R. Wówczas działalność B+R jest ich celem statutowym, wyniki podlegają sprzedaży do firmy macierzystej a wydatki na B+R są kosztami uzyskania przychodów.

1.2. Zasady rozliczania nakładów na B+R jako kosztów podatkowych

Polska praktyka podatkowa oznacza dualne rozliczanie wydatków na B+R.

1) Prace zakończone pomyślnie można amortyzować w okresie nie krótszym niż 36 miesięcy, w zależności od okresu eksploatacji opracowanego produktu lub technologii. Przepisy nie określają stawek w tym zakresie, ale maksymalna stawka wynosi, przy obowiązującej w tym zakresie amortyzacji proporcjonalnej, 33 i 1/3%.

2) Prace nie zakończone pomyślnie (nie zakwalifikowane do produkcji lub do zastosowania) nie są traktowane jako koszty podatkowe, mogą być finansowane z zysku po opodatkowaniu, co oznacza obciążenie ich stawką CIT. Podejmowanie wszelkiego ryzyka prac B+R nie prowadzącego do uzyskania efektu ekonomicznego przez przedsiębiorców jest karane obciążeniem wydatków stawką CIT.

1.3. Okres rozliczania strat

Prowadzenie działalności B+R wiąże się z często z koniecznością dokonywania wieloletnich wydatków i przynoszenia strat. Polskie przepisy umożliwiają rozliczenie strat w ciągu następnych 5 lat (Czechy 7 lat). Amerykańskie w okresie w okresie 20 lat do przodu a ponadto obecne starty można odliczyć z zysku wstecz z poprzednich 2 lat. Australia, Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania w ogóle nie mają ograniczeń w zakresie odliczania strat do przodu. Siłą rzeczy polskie przepisy nie zachęcają do lokowania inwestycji opartych na długoletnich badaniach i rozwoju w Polsce.

1.4.Szara strefa w zakresie prawa upadłościowego

Polskie prawo silnie chroni wierzycieli, natomiast zupełnie nie reguluje sytuacji dłużnika po ogłoszeniu upadłości. Brakuje przepisów o bankructwie i ochronie przed wierzycielami. Zbudowanie takich przepisów, wzorem wielu krajów pozwala na powrót do działalności gospodarczej osób, które zbankrutowały, ale posiadają dostateczną wiedzę w zakresie prowadzenia działalności innowacyjnej. Jak pokazuje praktyka osoby takie bardzo rzadko ogłaszają bankructwo po raz drugi, natomiast bardzo często osiągają duże sukcesy w działalności innowacyjnej. Wzorem dla Polski mogłyby być w tym zakresie przepisy amerykańskie.

1.5. Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych utrudniające mobilizację środków na działalność B+R

Rozwój działalności innowacyjnej w poważnym stopniu zależy od motywacji pracowników. Małe firmy innowacyjne bardzo często nie posiadają środków aby wypłacać swoim pracownikom wysokie wynagrodzenia, w zależności od ich wkładu. Zwyczajowa praktyką, funkcjonującą np. w USA jest wypłacanie im poważnej części wynagrodzeń w opcjach na akcje, które to działanie jest wspierane podatkowo w ramach programów ESOP i ESPP.

1.6. Skutki ekonomiczne istniejących rozwiązań dla przedsięwzięć B+R

Biorąc pod uwagę przedstawione powyżej obserwacje Polska ma wyjątkowo niekorzystne rozwiązania systemu podatkowego w zakresie oddziaływania na działalność innowacyjną. Oddziaływanie to można ująć w postaci indeksu hojności podatkowej. Indeks hojności podatkowej B, stosowany przez OECD, posiada następującą postać:

1 - a

B= ———

1 - t

gdzie: a - wartość procentowa ulgi podatkowej na B+R w stosunku do wartości nakładu na B+R wynoszącego 1 PLN, oraz t - stopa podatkowa w podatku CIT. W sytuacji, w której nakłady na B+R wlicza się od razu w koszty, wartość a jest równa stopie podatkowej t i wartość indeksu wynosi 1. W takim przypadku 100% kosztów B+R ponosi firma. Jeżeli wartość indeksu B wynosi 0,90 to 90% kosztów B+R pokrywa firma a 10% rząd. Jeżeli wskaźnik B wyniesie 1,20 oznacza to, że firma do każdego złotego nakładów na B+R musi dopłacać rządowi 20 groszy w formie podatków. W rezultacie wskaźnik B pokazuje w jakim zakresie działalność badawczo-rozwojowa przedsiębiorstw finansowana jest ze źródeł publicznych i samych przedsiębiorstw.

Poniżej przedstawiono oszacowanie wskaźnika B w różnych sytuacjach praktycznych w Polsce. Ponieważ, zdaniem autora, wprowadzenie od 2004 roku 19% podatku CIT dla przedsiębiorstw, zasadniczo zmieniło oddziaływanie systemu podatkowego na działalność innowacyjną, porównano rok sprzed zmiany (2003) oraz rok po zmianie (2004).

1) B+R jest działalnością podstawową firmy wliczaną w koszty uzyskania przychodu (następuje sprzedaż wyników B+R innej jednostce)

Rok 2003

1 - 0,27

B= ——— = 1

1. 0,27

W tej sytuacji system podatkowy jest neutralny. Podobny wynik uzyskamy w roku 2004 przy t = 0,19

2) B+R jest działalnością opłacaną z zysku po opodatkowaniu (nie jest traktowana jako koszt uzyskania przychodu)

Rok 2003

1

B= ——— = 1,3699

1. 0,27

Oznacza to, że firma musi dopłacać do każdego złotego wydatków na B+R 36,99 groszy w formie podatków.

3) Jak w podpunkcie 2) ale w 2004 roku

Rok 2004

1

B= ——— = 1,2381

1-0,19

Oznacza to, że firma w 2004 roku do każdego złotego wydatków na B+R musiała dopłacać 23,81 groszy a więc o 13,18 groszy mniej niż w 2003 roku.

Tak więc sama obniżka stopy podatkowej t wpływa na obniżenie ciężaru podatkowego związanego z prowadzeniem działalności B+R. Sytuacja druga dotyczy na przykład firm produkcyjnych, które prowadzą działalność B+R związaną z np. modernizacją produktów aż do czasu gdy nie uzyskają wpływu ze sprzedaży ze zmodernizowanych wyrobów.

4) Koszty rozwojowe amortyzowane w ciągu 3 lat pod warunkiem pomyślnego wdrożenia (obecna ustawa CIT). Koszty B+R są wliczane w koszty, natomiast w 2 i 3 roku trzeba je dyskontować stopa procentową r.

1 1

1-1/3t[1+ ——— + (——— )² ]

1+r 1+r

B= ————————————

1-t

Przyjmując za 2003 rok t=0,27 i r = 8% otrzymujemy

B= 1,0256, czyli do każdego złotego wydatków rozwojowych firma dopłaca 2, 65 grosza.

Przyjmując na 2004 rok t=0,19 i r=8% uzyskujemy

B= 1,0170, czyli do każdego złotego wydatków rozwojowych firma dopłaci 1,70 grosza.

Uzyskane wyniki oszacowań indeksów hojności podatkowej dla Polski, pod warunkiem pozytywnego wdrożenia innowacji nie są aż tak radykalnie złe, jak uzyskane wyniki w przypadku braku możliwości zaliczenia w koszty wydatków prac rozwojowych nie zakończonych pomyślnie (podpunkt 2 i 3). Wyniki dla tej grupy przypadków (z podpunktu 4) nie zawierają jednak żadnych preferencji. W przypadku wzrostu stopy procentowej wyniki te mogą ulec znacznemu pogorszeniu. Uzyskane wielkości warto porównać z danymi dla innych krajów OECD. Porównanie zamieszczono w tablicy 2.

Tablica 2

Wskaźnik hojności podatkowej B w wybranych krajach OECD oraz symulacje polskich sytuacji praktycznych

Kraj - sposób zaliczania B+R	Mała firma 1999-2000	Mała firma 2001-2002
Dania	0,871	0,893
Francja	0,915	0,939
Niemcy	1,041	1,025
Grecja	1,015	1,015
Portugalia	0,850	0,665
Hiszpania	0,687	0,559
Włochy	0,552	0,557
Wielka Brytania	0,888	0,894
USA	0,934	0,934
Polska 2003 100% kosztów uzyskania przychodów	1
Polska 2003 100% z zysku po opodatkowaniu	1,3699
Polska 2004 100% z zysku po opodatkowaniu	1,2389
Polska 2003 100% amortyzowane w ciągu 3 lat	1,0256
Polska 2004 100% amortyzowane w ciągu 3 lat	1,0170

Źródło: OECD oraz obliczenia własne

Uzyskane wyniki wskazują, że polskie przepisy podatkowe są znacznie mniej korzystne dla przedsiębiorców niż uzyskane wyniki średnie dla krajów OECD. Być może w tym tkwi przyczyna niskich nakładów polskich przedsiębiorstw na B+R. Należy podkreślić, że niektóre kraje jak np. Niemcy preferują przyznawanie bezpośrednich grantów, niż stosowanie instrumentów fiskalnych. Instrumenty grantowe nie zostały uwzględnione w powyższych wskaźnikach.

2. Wybór instrumentów podatkowych wspierania działalności innowacyjnej w małych przedsiębiorstwach

Jedną z możliwości wspierania innowacyjności jest zwiększenie środków finansowych, które mogą być wykorzystane na ten cel w przedsiębiorstwach. Władze publiczne mają zasadniczo dwie grupy instrumentów w tym zakresie:

• Granty (dotacje na wspieranie innowacyjności)

• Instrumenty podatkowe

W ocenie Komisji Europejskiej, gospodarki o dużym stopniu innowacyjności, takie jak Finlandia, Szwecja, Niemcy preferują stosowanie dotacji, wychodząc z założenia, że wysoki obecnie poziom wydatków na innowacyjność czyniłby stosowanie instrumentów fiskalnych zbyt kosztownym. Kraje te nastawiają się raczej na programy grantów dla wybranych przemysłów lub technologii przyszłości. B-Indeks, mierzący przyjazność podatkową, należy w wymienionych krajach do najwyższych w Unii Europejskiej. Odmienne podejście cechuje kraje o stosunkowo niskich nakładach na innowacyjność, takie jak np. Portugalia czy Hiszpania. Kraje te mają najbardziej przyjazne dla innowacyjności systemy podatkowe .

Ponieważ Polska należy do krajów o niskich nakładach na innowacyjność, bardziej zasadne wydaje się stosowanie instrumentów podatkowych. Warto zaznaczyć, że instrumenty te pozwalają samym przedsiębiorstwom ocenić, jakie działania innowacyjne dają największe szanse na odniesienie sukcesu gospodarczego, podczas, gdy system grantów koncentrują się na priorytetach określanych, często arbitralnie przez władze publiczne. Wprowadzenie instrumentów fiskalnych może po kilku latach podnieść poziom nakładów na innowacyjność, i wówczas, idąc śladem obecnych liderów można będzie zastępować instrumenty podatkowe zwiększaniem środków publicznych na granty.

Władze publiczne mają do wyboru trzy grupy instrumentów podatkowych, wspierających innowacyjność, w zakresie podatku dochodowego:

• Odliczenia od podatku

• Odliczenia od podstawy opodatkowania

• Opóźnienie terminu płatności zobowiązań podatkowych, np. poprzez przyspieszoną amortyzację,

Przyśpieszona amortyzacja

Możliwość natychmiastowego zaliczenia w koszty wydatków na B+R oznacza zastosowanie natychmiastowej amortyzacji i powoduje, że wskaźnik B jest równy 1, a system podatkowy posiada charakter neutralny. Przyspieszona amortyzacja nie posiada charakteru realnego bodźca podatkowego. Ponadto zachęta ta jest niechętnie stosowana przez niektóre przedsiębiorstwa, gdyż ogranicza ich rentowność, a tym samym zmniejsza możliwości ubiegania się o kredyty bankowe, utrudnia zaliczanie strat w przyszłe zyski itp. Duża część przedsiębiorstw działa przy niskiej rentowności i obecnie wiele z nich jest raczej zainteresowanych wydłużeniem okresu amortyzacji, tak aby poprawić zdolność kredytową, czy też zwiększyć wykazywane wskaźniki rentowności aby uzyskać wyższą wycenę giełdową. Wydaje się, że należy pozostawić wybór przedsiębiorstwom w zakresie tego, czy chcą amortyzować wydatki na B+R natychmiastowo czy też w pewnym okresie czasu. Podkreślić należy jednak, że przyspieszona amortyzacja nie jest bodźcem podatkowym, który wykraczałby poza prostą neutralność systemu podatkowego.

Efektywność dwóch pozostałych grup instrumentów zależy w dużym stopniu od obowiązującej skali podatku dochodowego, zarówno CIT jak i PIT (płaconego przez przedsiębiorstwa osób fizycznych). Przy obniżonym do 19% podatku CIT i PIT, płaconym przez firmy osób fizycznych, odliczenia od podstawy opodatkowania stają się coraz mniej atrakcyjne. Ponadto odliczenia od podstawy opodatkowania obniżają rentowność firmy, ale z kolei pozwalają na rozliczanie strat w okresie 5 lat naprzód.

Odliczenia od podatku są szczególnie atrakcyjne, jeżeli firma generuje znaczące przychody podatkowe w podatku CIT. W takim przypadku celowym jest udzielanie pomocy poprzez odliczenie od podatku np. 20-30 % nakładów na B+R.

Wśród krajów OECD 11 krajów stosuje odliczenia od podatku a 7 - odliczenia od podstawy opodatkowania. Należy jednak podkreślić, że skuteczność obydwu schematów przy podatku dochodowym (PIT i CIT) płaconym przez przedsiębiorstwa jest ograniczona i osiągniecie przy ich pomocy liczącego się obniżenia wskaźnika B-indeks wymaga ustalenia stopy odliczeń na poziomie przekraczającym 30% , tzn 30% nakładów na badania powinno być odliczane od podatku. Prowadzi to do kolejnego problemu. Wiele firm nie osiąga wystarczającej rentowności, aby przy stosunkowo niskim podatku dochodowym uzyskać należności podatkowe, pozwalające na pełne odliczenie nakładów na B+R. W takiej sytuacji warto rozważyć możliwość, aby przedsiębiorcy mogli mieć możliwość odliczania nakładów od podatków 3 lata wstecz i co najmniej pięć lat do przodu (w USA straty z tytułu wydatków na B+R można rozliczać w okresie do 20 lat).

Ze względu na zróżnicowane sytuacje ekonomiczne poszczególnych przedsiębiorstw można rozważać zastosowanie opcji podatkowej: albo zastosowanie możliwości zaliczenia nakładów na B+R w koszty w wymiarze przekraczającym 100% albo odliczenie części nakładów na B+R od podatków.

Przy stosowaniu odliczeń od podatków możliwe są dwa schematy ustalania wartości nakładów, uprawniających do ulgi:

• w oparciu o całkowitą wartość nakładów na innowacje, lub pewne działania innowacyjne np. B+R (schematy wartościowe)

• w oparciu o wzrost nakładów (schematy przyrostowe)

Obydwa schematy mają swoje słabe i mocne strony. Słabą stroną schematu wartościowego jest to, że premiują także nakłady, które byłyby poniesione przez firmy, niezależnie od istnienia ulgi podatkowej. Jednocześnie jednak są bardziej skomplikowane w stosowaniu. W warunkach polskich, przy niskich nakładach na B+R bardziej zasadny wydawałby się schemat wartościowy. Schemat przyrostowy, przy niskiej stopie podatku dochodowego wzbudziłby małe zainteresowanie firm.

Ważnym zadaniem związanym z ustalaniem instrumentów podatkowych jest podjęcie decyzji o wprowadzeniu (lub nie) limitu nakładów, które podlegałyby odliczeniu od podatku, jak również ustalenie % nakładów, który byłby odliczany od podatku. W OECD ¾ krajów, które stosują wspomniany instrument wprowadza limity odliczeń. Planowanie podatkowego instrumentu wymaga również określenia, jakiego rodzaju nakłady uprawniałyby do odliczeń, a także określenia czy rodzaj nakładów powinien być autoryzowany i jeżeli tak, to przez kogo.

Ustalenie nakładów podlegających odliczeniu wymaga także określenia czy odliczeniu powinny podlegać tylko wydatki bieżące (wynagrodzenia, koszty materiałowe) czy też również nakłady na zakup urządzeń i aparatury badawczej a także inwestycje w nieruchomości (budynki). Wydaję się, że przy zachowaniu górnego pułapu odliczeń przedsiębiorcy powinni mieć możliwość odliczania wydatków bieżących i nakładów na urządzenia i sprzęt badawczy

Z punktu widzenia zwiększenia wskaźnika udziału B+R w PKB bardziej korzystnym, jak wydaję się, jest zastosowanie instrumentów podatkowych niż grantów. Ulgi podatkowe generują bowiem dodatkowe nakłady przedsiębiorstw, natomiast granty - niekoniecznie. Działanie takie w odniesieniu do Polski mogłoby zwiększyć prywatne nakłady na badania i rozwój, i tym samym zbliżyć Polskę do realizacji Strategii Lizbońskiej. Doświadczenie krajów OECD pokazuje, że utracone wpływy podatkowe są co najmniej równoważone przez zwiększone nakłady na badania ze źródeł prywatnych. Studium dotyczące Kanady pokazało, że 1 dolar uzyskany przez firmy z tytułu ulg podatkowych generował 1,38 dolara dodatkowych nakładów na badania ze strony tych firm. Podobnie analiza przeprowadzona w 9 krajach OECD, dotycząca lat 1979-1997 pokazała, ze 10 % procentowe zmniejszenie kosztów badań przez ulgi podatkowe spowodowało 1% wzrostu nakładów w perspektywie krótkoterminowej i 10% wzrost nakładów na badania ze źródeł prywatnych w okresie długoterminowym

3. Oszacowania efektywności działania poszczególnych instrumentów

3.1. Interpretacja wskaźnika hojności podatkowej B

Przedstawiona poniżej koncepcja hojności podatkowej nawiązuje do instrumentu stosowanego przez OECD. Można założyć, że wskaźnik B jest interpretowany w sposób następujący:

B=1 nakłady w 100% pokrywane przez firmę

B=0,90 - nakłady w 10% pokryte przez rząd a w 90% przez firmę

B=0,80 - nakłady w 20% pokryte przez rząd a w 80% przez firmę

B=1,10 - nakłady firmy na B+R obciążone podatkiem CIT w 10%

3.2. Oszacowanie kosztów przyspieszonej amortyzacji

Przy natychmiastowej amortyzacji, która jest odmianą amortyzacji przyspieszonej wartość indeksu hojności podatkowej w 2004 roku przedstawiała się następująco:

1 - 0,19

B= ——— = 1

1. 0,19

Przy natychmiastowej amortyzacji państwo nie dokłada do prowadzonej działalności B+R żadnej części funduszy. Nie można więc liczyć efektywności rządowych nakładów na B+R, ponieważ one nie występują. W dalszej części opracowania potraktowano możliwość natychmiastowej amortyzacji nakładów na B+R jako założenie wyjściowe, ponieważ wolniejszy sposób amortyzacji nakładów na B+R może mieć charakter dyskryminacyjny. W projekcie Ustawy o wspieraniu działalności innowacyjnej (Druk Sejmowy nr 3440 z 2004 roku) wprowadzono możliwość natychmiastowej amortyzacji nakładów na B+R. Problem ten zostanie więc rozwiązany.

3.3. Odliczenia od podatku

Jeżeli przyjmiemy, że odliczenia od podatku mogą objąć określoną procentowo część nakładów na B+R np. równą a - to wartość indeksu B będzie wynosiła:

B= 1-a ,czyli

przy a= 20% wartość B=0,8

przy a=30% wartość B=0,7

itd.

Odliczenia od podatku szybko obniżają wartość indeksu B, co powoduje szybkie zwiększanie hojności podatkowej. Skutkuje to często wprowadzeniem maksymalnego limitu kwotowego na odliczenia od podatku. Tego typu rozwiązania nie występują w projekcie Ustawy o wspieraniu działalności innowacyjnej. Są one dosyć kosztowne.

3.4. Odliczenia od podstawy opodatkowania

Jeżeli przyjmiemy, że nakłady na B+R można wliczać w koszty w większej proporcji niż 100% nakładów rzeczywistych, to można obliczyć wskaźnik B dla różnych poziomów zaliczenia nakładów na B+R w większej proporcji niż 100%, np. 120%, 130%, 140%, 150%. Poziom odliczenia od podstawy opodatkowania oznaczymy a_i, natomiast stawkę podatkową jako t.

Wartość wskaźnika B w zależności od poziomu stopy podatkowej t oraz poziomu odliczenia a_i można liczyć według poniższego wzoru:

1 - t [a_i-(a_i-1)t]

B= ——————

1-t

Wzór ten opracowano jako uogólnienie szeregu arytmetycznego zbudowanego w oparciu o symulację na liczbach rzeczywistych. Wzór ten jest więc uogólnieniem danych empirycznych.

Wartość wskaźnika B dla poszczególnych poziomów a_i przy t=0,19 wynosi:

B(120%)=0,962

B(130%)=0,943

B(140%)=0,924

B(150%)=0,905

Uzyskane dane wskazują, że przy stopie podatkowej CIT równej 0,19 (19%), nawet bardzo duże wzrosty poziomu zaliczenia nakładów na B+R w koszty, znacznie przekraczające 100% nie powodują dużego obciążenia budżetu państwa. W takim przypadku niekoniecznie trzeba stosować limity kwotowe.

W proponowanej Ustawie o wspieraniu działalności innowacyjnej przyjęto rozwiązanie, które umożliwia wliczanie w koszty 150% nakładów na B+R dla firm sektora MSP oraz 130% dla pozostałych firm. Można oczekiwać, iż tego typu rozwiązanie stanie się bardzo atrakcyjne dla małych firm badawczo rozwojowych jak i dużych koncernów międzynarodowych.

3.5. Technologiczny kredyt podatkowy

Koncepcję technologicznego kredytu podatkowego (TKP) po raz pierwszy przedstawili P. Kulawczuk i M. Bąk w marcu 2003 roku. W swojej oryginalnej wersji instrument ten polegał na tym, że przedsiębiorstwo zaciąga kredyt w banku na finansowanie technologii wdrożeniowej (inwestycji technologicznej), pod warunkiem osiągnięcia przyrostu wpływów podatkowych równego przynajmniej wartości zaciągniętego kredytu. Spłata kredytu miała następować z osiągniętych dodatkowo wpływów podatkowych przez skarb państwa. Jeżeli przedsiębiorstwo nie osiągnie zakładanego w biznes planie przyrostu wpływów podatkowych różnicę spłaca z własnych środków. W założeniu instrument nie miał angażować środków budżetu państwa. Założono, że zbilansowanie kredytu technologicznego z dodatkowymi wpływami i spłatami kredytu powinno nastąpić w okresie 3 lat. Przyjmując okres 3 lat jako jednolity, pominięto dyskontowanie wpływów podatkowych stopą procentową r. Jest to jednak możliwe do uwzględnienia.

Poniżej określono warunki przy których TKP posiada charakter neutralny dla budżetu państwa. Jeżeli przyjmie się, że wartość kredytu bankowego na jednostkę nakładów na B+R wynosi a, oraz że wartość ta jest równa sumie przyrostu podatków na jednostkę nakładów na B+R równemu dt, oraz wartości spłaty kredytu bankowego na jednostkę nakładów na B+R równej sk, to można to zapisać jako:

a=dt+sk

dla neutralności systemu podatkowego wobec nakładów na B+R niezbędne jest spełnienie warunku, że:

t=a-(dt+sk)

1 - t 1-[a-(dt+sk)]

B= ———— = ————

1-t 1-t

Instrument jest optymalny dla przedsiębiorstwa jeżeli nie występują spłaty kredytu bankowego przez firmę i jest on w całości spłacany z przyrostu wpływów podatkowych dt.

Czyli:

t=a-dt

Maksymalny udział pomocy publicznej zapewniający neutralność systemu podatkowego to

a=dt+t, czyli przyrost wpływów podatkowych na jednostkę nakładu na B+R dt może być mniejszy od kredytu bankowego na jednostkę nakładu o wielkość stopy podatkowej t, która od 2004 roku wynosi 0,19.

Poniżej zamieszczono tablicę, która pokazuje wartości indeksu hojności podatkowej w zależności od wartości kredytu bankowego na jednostkę nakładów oraz przy różnych wielkościach przyrostu wpływów podatkowych na jednostkę nakładu dt.

Tablica 3

Wartość indeksu hojności podatkowej B przy zróżnicowanych stawkach kredytu bankowego na jednostkę nakładów na technologię „a” oraz przy różnych wielkościach przyrostu podatków „dt” na jednostkę nakładów na technologie

a	dt oraz sk , elementy nie rozwinięte w równanie składają się tylko z dt
		0,5	0,6	0,7	0,81	0,9	1	1,2	1,5	2	3
1	1=0,62dt+0,38sk	1=0,74dt+0,26sk	1=0,86dt+0,14sk	1	1,11	1,23	1,48	1,85	2,47	3,70
0,9	1=0,74dt+0,26sk	1=0,86dt+0,14sk	1	1,12	1,23	1,36	1,60	1,97	2,59	3,83
0,8	1=0,86dt+0,14sk	1	1,11	1,24	1,36	1,48	1,73	2,10	2,72	3,95
0,7	1	1,11	1,23	1,37	1,48	1,60	1,85	2,22	2,84	4,07
0,6	1,11	1,23	1,37	1,49	1,60	1,73	1,98	2,35	2,96	4,20
0,5	1,23	1,37	1,48	1,62	1,73	1,85	2,10	2,47	3,09	4,32

Źródło: opracowanie własne, zastosowano zaokrąglenia do 0,02 w celu lepszego zobrazowania tendencji

Uzyskane wyniki obliczeń indeksu hojności podatkowej B wskazują, że indeks ten zawsze jest co najmniej neutralny (1) lub powyżej 1. Oznacza to, że rozwiązanie to jest zawsze korzystne dla państwa. Linia neutralności instrumentu dla państwa biegnie po ukośnej linii jedynek, ale w przypadku osiągnięcia niższej wartości różnica jest spłacana przez firmę do budżetu państwa z własnych wpływów.

W praktyce okazuje się przy przyjętych założeniach, że wszystkie wartości a mniejsze od 0,8, a więc a=0,7 i mniej, dają przy przyroście wpływów podatkowych o dt = 0,5 na jednostkę nakładu na technologię, neutralne lub pozytywne wartości indeksu B. Oznacza to, że jeżeli dodatkowe wpływy podatkowe z 1 PLN jednostki nakładu na technologię wyniosą 0,5 PLN w ciągu 3 lat to przy zaciągniętym kredycie bankowym w wysokości 0,70 PLN na jednostkę nakładu na technologię równemu 1 PLN, przyrost podatków dt będzie większy od zaangażowania państwa. Również jeżeli firma nie osiągnie zakładanego w biznes planie wskaźnika przyrostów podatkowych na jednostkę nakładów to współczynnik B będzie wyrównywany do 1 za pomocą spłat kredytu z własnych środków przedsiębiorstwa.

Prosta w swojej wymowie koncepcja znalazła dosyć niezwykłe rozwinięcie w projektowanej Ustawie o wspieraniu działalności innowacyjnej. Podatkowy kredyt technologiczny, pomyślany jako narzędzie pobudzenia finansowania innowacji przez banki komercyjne w MSP został zastrzeżony tylko dla państwowego Banku Gospodarstwa Krajowego. Po drugie, z ustawy wyeliminowano formalne powiązanie wartości umorzenia kredytu z kwotą dodatkowo wygenerowanych podatków. Według ostatniego projektu z 2004 roku umorzeniu podlegać będzie do 50% wartości kapitału kredytu technologicznego (maksymalna kwota tego kredytu to 2 mln euro), a umorzenia kredytu będą dokonywane w ratach w wysokości odpowiadającej 20% wartości netto wykazywanej na zapłaconych fakturach ze sprzedaży. W praktyce będzie to odpowiadało w przybliżeniu stawce VAT (22%) w przypadku sprzedaży towarów zaawansowanych technologicznie. Umiejscowienie kredytu technologicznego jednak tylko w jednym banku może poważnie ograniczać jego dostępność dla sektora MSP. Według obecnego projektu ustawy kredyt technologiczny będzie można wykorzystać na inwestycje technologiczne, np. na zakupy nowych linii produkcyjnych czy maszyn. Ze względu na wielkość kredytu technologicznego (do 2 milionów euro) instrument ten wydaje się być niezwykle atrakcyjny dla średnich przedsiębiorstw.

Z punktu widzenia interesów budżetu państwa przyjęto rozwiązanie na poziomie ostatniego wiersza tablicy 3, generujące w sumie dosyć wysokie korzyści dla rządu. Wszystkie indeksy hojności podatkowej w tym wierszu przekraczały wartość 1. Pomimo tego można stwierdzić, iż jeżeli przedstawione rozwiązania będą wprowadzone w życie, będzie to stanowiło kolejny instrument, obok dotacji inwestycyjnych, wspomagania finansowego zorientowanych na technologię MSP.

4. Siła reakcji przedsiębiorstw na zastosowanie instrumentów podatkowych

Wielu ekonomistów mierzy siłę reakcji na zastosowanie bodźca podatkowego w postaci ulgi podatkowej wspierającej B+R a wartością nowo wygenerowanych nakładów na B+R przez przemysł. Poniżej przedstawiono tablicę podsumowująca te wyniki

Tablica 4

Efektywność ulg podatkowych na B+R

Studium	Oszacowana elastyczność B+R do ulgi podatkowej	Okres analizy	Kraj
Australian Bureau of Industry Economics (1993)	1.0	1984-94	Australia
McFetrige and Warda (1983)	0.6	1962-82	Kanada
Mansfield and Switzer (1985)	0.04 do 0.18	1980-83	Kanada
Bernstein (1986)	0.13	1981-88	Kanada
Bernstein (1998)	0.14 (krótki okres) 0.3 (długi okres)	1964-92	Kanada
Manfield (1986)	0.35	1981-83	USA
Berger (1983)	do 1.5	1981-88	USA
Baily and Lawrence (1987, 1992)	0.75	1981-89	USA
Hall (1993)	1.0 do 1.5	1981-91	USA
McCutchen (1993)	0.28 do 10?	1982-85	USA
Hines (1993)	1.2 do 1.6	1984-89	USA
Nadiri and Mamuneas (1996)	0.95 do 1.0	1956-88	USA
Bloom, Grffith and Van Reenen (1999)	0.16 (krótki okres) 1.1 (długi okres)	1979-94	G7 i Australia

Źródło: Hall and Van Reenen (1999), OECD

Jak widać z powyższego przedstawienia badań empirycznych, większość ulg podatkowych generuje dodatkowe nakłady sektora prywatnego na badania i rozwój równe w dłuższym okresie wartości ulg podatkowych. Oznacza to w praktyce podwojenie nakładów rządu na wspieranie B+R. Ze względu na duży dotychczasowy zakres szarej strefy B+R można się spodziewać, iż wyniki dla Polski będą w dłuższym okresie jeszcze bardziej korzystne. Zagadnienie to warto rozwinąć.

Liczba przedsiębiorstw, które mogłyby być zainteresowane wsparciem zastosowaniem instrumentów podatkowych przy prowadzeniu działalności B+R zależy od kilku czynników. Pierwszy to obecna baza (liczba) jednostek prowadzących działalność B+R. Grupę tę można nazwać oficjalną bazą innowacyjną. Drugi czynnik to stopień dotkliwości podatkowej obecnych rozwiązań z zakresu obecnych rozwiązań z zakresu opodatkowania działalności B+R. Trzeci zasadniczy czynnik to zakres oferowanych korzyści przez określone instrumenty w stosunku do rozwiązań dotychczasowych. Warto rozważyć tylko kwestie możliwości natychmiastowej amortyzacji nakładów na B+R oraz wliczania do podstawy opodatkowania 150% nakładów (czyli dodatkowo 50%) w przypadku MSP, oraz 130% w przypadku pozostałych firm. Wprowadzenie tych zmian w 2005 roku w Polsce wydaje się przesądzone.

Baza innowacyjna składa się zasadniczo z kilku segmentów:

Segment I: Firmy, które obecnie prowadzą działalność innowacyjną uwidaczniając we wszystkich rodzajach dokumentacji, w tym podatkowej- Oficjalna BO

Segment II: Firmy, które obecnie prowadzą działalność innowacyjną, ale ze względu na niekorzystne przepisy podatkowe jej nie ujawniają -Baza nieoficjalna BN

Segment III: Firmy, które co prawda nie prowadzą obecnie działalności innowacyjnej ale odczuwają potrzeby w tym zakresie oraz posiadają zasoby ludzkie i techniczne do jej prowadzenia- Baza potencjalna BP.

Ogólnie w skład bazy innowacyjnej wchodzą firmy zaliczające się do BO, BI oraz BP.

Baza oficjalna- wchodzą w jej skład wszystkie jednostki średnie i duże, które składają sprawozdania PNT-2

Baza nieoficjalna- obejmuje te jednostki, które prowadzą przynajmniej pewne elementy działalności badawczo-rozwojowej ale jej nie ujawniają ze względu na niekorzystne rozwiązania podatkowe. Liczbę tę można by było poznać w sposób dosyć precyzyjny po zastąpieniu niekorzystnych rozwiązań podatkowych, rozwiązaniami neutralnymi z punktu widzenia przedsiębiorstw. Wówczas jednostki tego segmentu utracą potrzebę ukrywania się w bazie nieoficjalnej.

Baza potencjalna- stanowią ją jednostki, które nie prowadzą działalności innowacyjnej, ale byłyby skłonne ją podjąć pod wpływem działania bodźców, w tym podatkowych. Baza potencjalna rośnie w miarę wzrostu siły bodźców.

Zastosowanie pozytywnych bodźców podatkowych, silniejszych niż rozwiązania neutralne, identycznych wobec wszystkich segmentów spowoduje, że:

Segment BO - zacznie odczuwać korzyści ekonomiczne z tytułu prowadzenia działalności B+R,

Segment BN- ujawni się i również zacznie odczuwać korzyści ekonomiczne.

Segment BP- stopniowo firmy będą zaczynały dokonywać wydatków na B+R a następnie po pewnym czasie zaczną odczuwać korzyści.

Pewne spojrzenie na liczebność wszystkich trzech typów baz w Polsce może dać hipotetyczne oszacowanie. W roku 2001 baza oficjalna liczyła 453 jednostki (przedsiębiorstwa), które składały sprawozdania o prowadzeniu działalności innowacyjnej (PNT2). Paradoksalnie z sekcji PKD przetwórstwo przemysłowe, górnictwo i kopalnictwo oraz zaopatrywanie w energię, wodę i gaz aż 36,4% jednostek deklarowało prowadzenie działalności innowacyjnej (3153 jednostek) ale nie ujawniało żadnych wydatków na B+R. Przyjmując hipotetycznie, że tylko co dziesiąta z nich kamuflowała wydatki na B+R, daje to 315 jednostek, które można byłoby zaliczyć do bazy nieoficjalnej. Bazę potencjalną można hipotetycznie oszacować przyjmując ostrożnie, że spośród jednostek prowadzących działalność innowacyjną (3153) 5% jednostek zostanie zachęconych do podjęcia działalności B+R w pierwszym roku obowiązywania ustawy, 15% w drugim i aż 25% w trzecim roku. W efekcie liczba jednostek gospodarczych oficjalnie prowadzących B+R mogłaby zwiększyć się do 926, 1241 i 1556 jednostek, czyli prawie czterokrotnie w ciągu 3 lat od wprowadzenia ustawy. To oszacowanie nie analizuje kwestii pobudzenia grup podmiotów, które obecnie nie prowadzą żadnej działalności innowacyjnej, a po zmianie ustawy ją rozpoczną czy też np. reakcji mnożnikowych. Pozostaje pytanie na ile hipotetyczne projekcje mogą być wiarygodne (zmienne zależą od przyjmowanych założeń). Niewątpliwie jednak zmiana obecnych niekorzystnych rozwiązań podatkowych na chociażby lekko sprzyjające B+R, może ujawnić poważny potencjał tkwiący obecnie w szarej strefie działalności innowacyjnej. Jeżeli tak by się stało, władze publiczne mogłyby pochwalić się znaczącym wzrostem wskaźnika udziału B+R w PKB bez angażowania dużych środków budżetowych na ten cel, zbliżając się w ten sposób znaczący do realizacji zapisów Strategii Lizbońskiej w tym zakresie.

Wnioski

Przedstawione rozważania wskazują na istnienie szczególnie niekorzystnych rozwiązań podatkowych w zakresie prowadzenia działalności B+R przez sektor MSP w Polsce. Uzyskiwane historyczne wskaźniki indeksu hojności podatkowej w Polsce były bardzo niekorzystne. Uległy one pozytywnej zmianie w 2004 roku wraz z obniżeniem stawki podatku CIT i PT z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej do 19%. Nie zmienia to jednak faktu, iż bez wprowadzenia podstawowych narzędzi podatkowych w zakresie wspierania innowacji, nie można liczyć na istotne zwiększenie nakładów na B+R wydatkowych przez przedsiębiorstwa, zwłaszcza z sektora. MSP. Sprzyjać temu może wprowadzenie zasady natychmiastowej amortyzacji nakładów na B+R oraz możliwość wliczania w koszty większej części poniesionych wydatków na B+R niż to było w rzeczywistości. Tego typu rozwiązania są korzystne dla przedsiębiorstw ale nie wywołują dużych nakładów ze strony rządu. Wydaje się, że uzyskano w Polsce konsensus w zakresie wprowadzenia tego typu rozwiązań.

Osobną kwestią jest problem kredytu technologicznego. Dystrybucja tego kredytu przez Bank Gospodarstwa Krajowego jest bardzo dyskusyjna, szczególnie jeżeli weźmie się pod uwagę fakt, iż bank ten nie ma dużych doświadczeń w finansowaniu inwestycji przedsiębiorstw prywatnych. Z drugiej strony bank ten ma możliwość dystrybucji kredytów przez banki komercyjne, z czego niejednokrotnie korzystał. Centralizacja tego instrumentu przez BGK jest również krytykowana zarówno przez przedsiębiorców (np. Krajową Izbę Gospodarczą) jak i środowiska naukowo-techniczne (np. NOT). Prawdopodobnie działania te wynikają z dużej ostrożności władz publicznych i chęci utrzymania dużej kontroli nad procesem dystrybucji kredytu technologicznego. Pomimo tego można uważać, że stworzenie nowego instrumentu wspierania innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw może mieć bardzo duże znaczenie dla rozwoju biznesu technologicznego z tego sektora. Nie można zapominać o tym, ze idea kredytu technologicznego wywodzi się z koncepcji alokacji pomocy rozwojowej do przedsiębiorstw w zamian za uzyskanie dodatkowych wpływów podatkowych dla państwa. Ma to zapewnić długookresową neutralność tego instrumentu dla budżetu państwa, a jednocześnie zapewnić znaczący pozytywny wpływ na procesy rozwoju gospodarczego w zakresie upowszechniania nowoczesnych technologii w sektorze MSP.

Literatura:

Bąk M., Kulawczuk P., Szcześniak A. (2004): Bariery rozwoju dziedzin opartych na wiedzy w Europie Centralnej. Strategie pokonywania barier, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa

Bąk M., Kulawczuk P., Szczesniak A., Szczurek T. (2003), Finansowanie biznesu technologicznego, Instytut Badań nad Demokracją i przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa

Bąk M., Kulawczuk P., Szcześniak A. (2003): Oszacowanie skutków finansowych wprowadzenia podatkowych instrumentów wspierania innowacyjności, ekspertyza na zamówienie Ministerstwa

Gospodarki i Pracy, Warszawa, niepublikowana.

Bloom N., Griffith R., Van Reenen J., (2000). Do R&D Credits Work? Evidence From A Panel Of Countries 1979-97, CEPR Discussion Papers 2415, C.E.P.R. Discussion Papers.

Corporation Tax and Innovation. Issues at Stake and Review of European Union Experiences in the Nineties, (2002) European Commission, DG Enterprise, Innovation Directorate, Brussels

Griffith R., Redding S., Van Reenen J, (2000). Mapping the two faces of R&D: productivity growth in a panel of OECD industries, IFS Working Papers W00/02, Institute for Fiscal Studies

Griffith R., Redding S., Van Reenen J., (2001). Measuring the Cost Effectiveness of an R&D Tax Credit for the UK, CEP Discussion Papers 0509, Centre for Economic Performance, LSE.

Hall B.H., Van Reenen J. (1999). How Effective are Fiscal Incentives for R&D? A New Review of the Evidence, NBER Working Papers 7098, National Bureau of Economic Research

Main Science and Technology Indicators, (2003) OECD

Oslo Manual: The Measurement of Scientific and Technological Activities, European Commission

Projekt Ustawy o wspieraniu działalności innowacyjnej, (2004) Druk Sejmowy 3440 z 9 listopada 2004 roku.

Tax Incentives for Research and Development: Trends and Issues, (2002) OECD

Ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych, według stanu prawnego na 1 sierpnia 2003 r., tekst ujednolicony, http://www.mf.gov.pl/ z dnia 9 grudnia 2003

Streszczenie

Zasadniczym celem artykułu jest przedstawienie zagadnienia ekonomicznych kosztów i korzyści zastosowania podatkowych instrumentów wspierania innowacyjności zarówno dla rządu jak i dla przedsiębiorstw, przy zastosowaniu i rozwinięciu metodologii obliczania indeksów hojności podatkowej wykorzystywanych do tego celu przez OECD. Autor dokonał analizy polskich rozwiązań podatkowych z punktu widzenia wartości indeksów hojności podatkowej i stwierdził, że polskie przepisy podatkowe są niekorzystne dla małych i średnich przedsiębiorstw. W przypadku nakładów na badania i rozwój, które nie kończą się sprzedaniem technologii lub wdrożeniem jej do produkcji przedsiębiorcy są karani dodatkowym obciążeniem podatkowym. Ogranicza to skłonność do podejmowania ryzyka w tym zakresie. Autor buduje koncepcję instrumentów wspierających innowacyjność do zastosowania w polskiej praktyce, a następnie oblicza ich hojność podatkową. Wśród tych instrumentów szczególne miejsce zajmuje analiza możliwości wliczania w koszty podatkowe nakładów na B+R przekraczających 100% kosztów rzeczywistych (wzorem wielu innych krajów) oraz rozwiązanie nazwane kredytem technologicznym. Następnie konfrontuje on propozycje zawarte w projekcie Ustawy o wspieraniu działalności innowacyjnej stwierdzając, że są one bardzo ostrożne z punktu widzenia zaangażowania państwa w finansowanie działalności innowacyjnej. Jednak wdrożenie tych rozwiązań może przynieść znaczące zwiększenie nakładów na B+R pochodzących ze środków przedsiębiorstw, zwłaszcza wobec istnienia dużego zakresu szarej sfery w zakresie finansowania B+R w Polsce.

Tax Instruments Supporting Innovation in Polish SMEs

The main objective of the publication is to assess costs and benefits of tax instruments supporting innovation in the Poland's SME sector with application and developing the methodology of B-indexes measuring Generosity of Tax Regime towards R&D. Up to date Poland's solutions generate indices highly above 1, despite of the fact that reduction of CIT rate in 2004 seriously reduced tax burdens over R&D. Author develops a set of instruments supporting innovation including tax credits and technological loan (partly repaid by the Treasury). Comparisons of developed instruments with instruments planned for implementation by the public authorities in 2005 show that negative approach to R&D in SME sector will be replaced by moderate generosity of tax regime. It may significantly change the approach of SME towards R&D activities in the near future.

* dr Przemysław Kulawczuk, Uniwersytet Gdański: Wydział Ekonomiczny, Katedra Makroekonomii, [e-mail]

Projekt Ustawy o wspieraniu działalności innowacyjnej, Druk Sejmowy 3440 z 9 listopada 2004 roku.

M. Bąk, P. Kulawczuk, A. Szcześniak: Oszacowanie skutków finansowych wprowadzenia podatkowych instrumentów wspierania innowacyjności, (2003) ekspertyza na zamówienie Ministerstwa Gospodarki i Pracy, Warszawa, niepublikowana.

Na potrzeby opracowania przyjęto definicje innowacyjności procesowej i produktowej w oparciu o Oslo Manual: The Measurment of Scientific and Technological Activities, European Commision

Będzie o tym mowa w dalszej części artykułu.

W pracy analizie podlega zagadnienie instrumentów podatkowych dla przedsiębiorstw a nie dla jbr-ów.

Ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych, według stanu prawnego na 1 sierpnia 2003 r., tekst ujednolicony, http://www.mf.gov.pl/ z dnia 9 grudnia 2003

Prawo upadłościowe przewiduje co prawda możliwość umorzenia nie spłaconych wierzytelności jeżeli upadłość nie nastąpiła z winy dłużnika, ale jest to uznaniowa decyzja sądu.

Por. np. Bąk M., Kulawczuk P., Szczesniak A., Szczurek T., Finansowanie biznesu technologicznego, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, (2003) Warszawa

Tax Incentives for Research and Development: Trends and Issues, (2002) OECD. Przedstawiany poniżej wskaźnik ulegał modyfikacji przy dostosowaniu do specyficznych instrumentów i warunków panujących w Polsce. Nie zmieniła się jednak jego interpretacja, identyczna jak w OECD.

Por. np. Corporation Tax and Innovation. Issues at Stake and Review of European Union Experiences in the Nineties, (2002) European Commission, DG Enterprise, Innovation Directorate, Brussels

B-Index wynosił w latach 2001-2002 odpowiednio: w Szwecji - 1.015; w Finlandii - 1.010, w Niemczech -1.025; w Portugalii -0.665, w Hiszpanii - 0.559. Por. Tax Incentives for Research and Development: Trends and Issues. (2003) OECD s. 34

Tax incentives ...., s.14

Również stosowanie odliczeń od podstawy opodatkowania daje możliwość premiowania firm za nakłady na innowacyjność poprzez ustalenie wskaźnika odliczeń na poziomie przekraczającym 100 % nakładów. Przykładowo w Australii przedsiębiorcy mogą odliczyć od podstawy opodatkowania 125%. Podobna zasada obowiązuje w Danii.

Kanada pozwala małym firmom, kontrolowanym przez Kanadyjczyków do odliczania nakładów na B+R od podatku 3 lata wstecz i 10 lat do przodu.

Takie rozwiązanie stosowane jest np. w Kanadzie, Australii, Austrii, Danii, Francji, Włoszech, Japonii, Korei. Holandia umożliwia stosowanie instrumentów podatkowych tylko do nakładów na zakup sprzetu i na wynagrodzenia. Uwzględnianie nakładów na budynki możliwe jest m.in. w Austrii, Belgii, Danii, Francji, Japonii, Holandii

Tax incentives ... s.24

Bąk M., Kulawczuk P. i in.: Finansowanie biznesu technologicznego, (2003) wyd. cyt. s. 103

Por. Druk Sejmowy 3440 z dnia 9 listopada 2004 roku.

Występującej ze względu na obecne niekorzystne rozwiązania podatkowe i ukrywanie przez przedsiębiorstwa części działalności B+R jako działalności eksploatacyjnej.

Sprawozdania tego typu składają jednostki średnie i duże.

Różne warianty oszacowań szarej strefy działalności B+R zawiera cytowane opracowanie : M. Bąk, P. Kulawczuk, A. Szcześniak: Oszacowanie skutków finansowych..., wyd. cyt.

Strategia Lizbońska postuluje osiągniecie udziału 3&% nakładów na B+R w PKB.

10

Przemysław Kulawczuk

21

Podatkowe instrumenty wspierania innowacyjności

---