współczesna definicja wg DSM IV

Upośledzenie umysłowe istotnie niższy niż przeciętny poziom rozwoju intelektualnego (kryterium A), któremu towarzyszą istotne ograniczenia w zakresie funkcjonowanie przystosowawczego przynajmniej w zakresie dwóch spośród wielu takich czynności jak:

• Komunikowanie się słowne

• Porozumiewanie się

• Samoobsługa

• Radzenie sobie w obowiązkach domowych

• Sprawności interpersonalne

• Korzystanie ze środków zabezpieczenia społecznego

• Kierowanie sobą

• Zdolności szkolne

• Praca

• Sposoby spędzania wolnego czasu

• Troska o zdrowie

(kryterium B); zaburzenia te występują w okresie rozwojowym tj. do 18. roku życia (kryterium C)

kryteria upośledzenia umysłowego

• Kryterium psychologiczne - diagnozuje psycholog (określa poziom rozwoju umysłowego); zaburzenia przebiegu procesów poznawczych, emocjonalnych, motywacyjnych, osobowościowych

• Kryterium pedagogiczne - diagnozuje pedagog; poznanie i określenie poziomu umiejętności dziecka, trudności dydaktycznych jakie dziecko posiada, jakie jest tempo uczenia się (wytwory, prace dziecka jako wskaźnik umiejętności)

• Kryterium medyczne - diagnozuje lekarz; badania mózgu (neurolog, psychiatra)

• Kryterium społeczne - nie zawsze uwzględniane; diagnoza i badania wychowawca/pedagog/psycholog

• Kryterium ewolucyjne - bierze pod uwagę 2 tendencje osób upośledzonych umysłowo:

1. porównanie osoby niepełnosprawnej z pełnosprawną

2. zwrócenie uwagi na to co dzieje się u drugiej osoby w sensie rozwojowym (obserwacja monitorowana)

klasyfikacja upośledzenia umysłowego

• odchylenie standardowe 16 (skala Psyche - Cattel/Stanford Binneta)

- 0 - 19 upośledzenie w stopniu głębokim

- 20 - 35 upośl. w st. znacznym

- 36 - 51 upośl. w. st. umiarkowanym

- 52 - 67 upośl. w. st. lekkim

- 68 - 83 rozwój niższy niż przeciętny

- 84 - 116 norma

• odchylenie standadowe 15 (skala Wechslera)

• 0 - 24 upośl. w. st. głębokim

• 25 - 39 upośl. w. st. znacznym

• 40 - 54 upośl. w. st. umiarkowanym

• 55 - 69 upośl. w. st. lekkim

• 84 - 70 rozwój niższy niż przeciętny

• 85 - 115 norma




Skala Psyche - Cattel

do badania małych dzieci od 2 do 30 miesiąca

stosowana dla osób głęboko upośledzonych

wynikiem badania jest wiek umysłowy/inteligencji

pomiar sprawności umysłowych:

• Reakcji wzrokowych na przedmiot oraz manipulacji

• Reakcji na bodźce dźwiękowe, reakcji głosowych, mowy

• Reakcji związanych z wykonywaniem prostych zadań, pomiar graficzny

Janusz Kostrzewski przełożył i przystosował tę metodę na polski

koniecznie musi być dobry diagnosta, psycholog, posiadający wiedzę, przyjaźnie nastawiony do dziecka, umiejący się zachować w stosunku do badanego

badanie musi przebiegać w odpowiednim pomieszczeniu

dopuszcza się obecność osoby trzeciej podczas badania (rodzic, opiekun)

ważne jest przygotowanie dziecka do badania (żeby było zdrowe, wyspane, najedzone, zaspokojone potrzeby)

jeżeli w ciągu 10-15 minut badający nie nawiąże kontaktu z badanym badanie nie może się odbyć (zostaje przełożone lub wykluczone)

przed przeprowadzeniem wywiadu najlepiej wykonać kilka wywiadów o rozwoju dziecka (anamnestyczny) głównie z matką

konieczne jest przeprowadzenie wywiadu środowiskowego (z rodzicami)

powinno się przebadać skalą ocen cech osobowościowych jak i skalą dojrzałości społecznej (rzadko jest wykonywane)

nie jest mierzony czas

trzeba znać faktyczny wiek życia w dniu badania

skala ta zawiera 18 szczebli rozwojowych

Od 2 do 12 miesiąca życia są szczeble miesięczne, powyżej 12 miesiąca szczeble dwumiesięczne

na każdym szczeblu jest 5 zadań zasadniczych, 1-2 zadania zastępcze wykorzystywane w przypadku zepsucia testu przez badającego

oceniamy czy badany wykonał zadanie czy nie, badający korzysta z podręcznika, nie ocenia na oko

psycholog musi mieć przygotowane pomoce do testu, nie wolno niczego wymieniać, działa zgodnie z podręcznikiem do testu

musi być indywidualny protokół, w którym psycholog wpisuje odpowiedzi, rejestruje zachowanie, odnotowuje oceny wykonanych zadań po wykonaniu testu

zaczynamy od testu zadań, co do których mamy pewność, że dziecko je wykona, że je zainteresuje

psycholog zaczyna od szczebla, na który wskazuje wiek badanego, lub szczebla niżej i schodzi w dół, aż badany wykona wszystkie zadania i to uznajemy za dolną granicę badania; później idzie w górę do momentu aż nie wykona żadnego zadania i to jest górna granica badania

ocena wykonanego zadania nie jest punktowa, ocenia się + i - (zaliczone/nie zaliczone)

Skala Terman - Merril (Stanford Binneta)

służy do badania osób niepełnosprawnych od 2 do 14 roku życia

najczęściej bada się dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

stosowana u osób upośledzonych w stopniu umiarkowanym i znacznym

szczeble rozwojowe:

• 2 - 5 roku życia - szczeble półroczne (6 testów na każdy szczebel + 1 zastępczy)

• Powyżej 5 roku życia - szczeble roczne

badamy wiek umysłowy

dużo testów wykonawczych

ma dwie równoważne, pod względem trudności i diagnostyczności, wersje L i M

zadania z * służą do badania skróconego

nie uwzględniamy czasu

nie ma oceniania punktowego

zaczynamy od poziomu, na którym wiemy, że dziecko wykona wszystkie zadania a u upośledzonych o 2 szczeble niżej niż wiek życia

psycholog postępuje zgodnie z podręcznikiem, przygotowuje pomoce, prowadzi protokół

powinny być wykonane dodatkowe wywiady

psycholog obserwuje badanego podczas badania

Skala Wechslera

często stosowana w badaniach diagnostycznych

badani wykonują takie same zadania bez względu na wiek

w 1946 r. skalę zmieniono na nazwę Wechsler Bellvue - badała dorosłych od 16 do 25 roku życia (WBIS)

w 1955 r. zmodyfikowano ją na skalę WAIS - R do badania osób dorosłych

w 1949 r. powstała skala WISC, która badała dzieci od 5 do 15 roku życia i 11 miesięcy

w tej chwili korzystamy z jej modyfikacji WISC - R, która bada osoby niepełnosprawne od 6 do 16 roku życia

oraz dzieci w wieku przedszkolnym od 3 lat i 10 miesięcy do 6 roku życia i 6 miesięcy - WPPSI

skale Wechslera nie są skalami rozwojowymi, obliczamy iloraz inteligencji

w oparciu o wyniki poprawnie rozwiązanych zadań testowych, wskaźnik pozwala określić miejsce badanej osoby na przeciętnym rozkładzie rezultatów odpowiadających wiekowo osobie badanej

są dwa typy skal: słowna i wykonawcza

skala WISC - R jest wykorzystywana do badania osób podejrzanych lub u których stwierdzono upośledzenie umysłowe

wiek umysłowy osób z lekkim upośledzeniem umysłowym przypada na 11 -13 rok życia wieku umysłowego osób pełnosprawnych

rozpiętość wyników jakie obejmuje ta skala to od 40 do 160

zadania są na czas

za wykonane zadania otrzymuje się punkty

możemy tą skalą obliczyć 3 rodzaje inteligencji:

1. iloraz inteligencji skali pełnej (skala słowna i wykonawcza)

2. iloraz inteligencji skali wykonawczej

3. iloraz inteligencji skali słownej

jeżeli iloraz inteligencji skali wykonawczej jest wyższy od skali słownej o 15 punktów to podejrzewa się uszkodzenie organiczne mózgu

jeżeli iloraz inteligencji skali słownej jest wyższy od skali wykonawczej o 15 punktów podejrzewa się zaniedbania rodzinne środowiskowe

konieczna jest analiza jakościowa, potrzebna w praktyce do tworzenia wskazań, nie tylko analiza ilościowa

każda skala zawiera po 5 testów zasadniczych (obowiązkowych) i po 1 teście zastępczym, łącznie skala zawiera 12 testów

testy ułożone są na przemian (jeden ze skali słownej, jeden z wykonawczej itd. )

konieczny jest podręcznik do badania, protokół i pomoce

nie ma żadnych osób trzecich

Testy zasadnicze WISC - R

- test wiadomości (skala słowna)

• składa się z 29 pozycji 9zadań)

• pytania dotyczą wiadomości z różnych dziedzin

• mierzy ogólna wiedze dziecka, umiejętności przechowywania i wykorzystywania zdobytej wiedzy

• wyniki tego testu sugerują o kulturowych doświadczeniach dziecka, jego zainteresowaniach, upodobaniach, a także pamięci

- test uzupełnianie obrazków (skala wykonawcza)

• składa się z 26 zadań wymagających wskazywania brakujących elementów przedstawionych na obrazkach

• bada się spostrzegawczość

• obrazek pokazywany jest 20 sekund

• mierzy zdolność różnicowania danych spostrzeżeniowych, wymaga uaktywnienia pamięci trwałej wzrokowej

- test podobieństwa (skala słowna)

• 16 pytań wymagających wskazywania podobieństw między parami wymienianych z nazwy przedmiotów lub pojęć

• Mierzy zdolność ujmowania istotnych cech wspólnych, zdolność do tworzenia pojęć, logiczne myślenie, ujawnia zdolność do klasyfikowania, porządkowania, porównywania, abstrahowania

- test porządkowanie obrazków (skala wykonawcza)

• 11 zadań poprzedzonych pytaniem próbnym

• Zadania wymagają układania we właściwym porządku obrazków przedstawiających historyjki, których treści osoba badana musi się domyślać

• Mierzy zdolność do rozumienia i całościowej oceny sytuacji społecznej

- test arytmetyka (skala słowna)

• 18 zadań, 3 ostatnie są w formie pisemnej, reszta podawana jest ustnie (musi rozwiązać w głowie)

• Mierzy rozumienie słowne, umiejętność formowania i rozwiązywania problemów, wyszczegółowienie i koncentrację na przedmiocie i problemie, rozumowanie na materiale liczbowym, rozpiętość uwagi

- test wzory z klocków (skala wykonawcza)

• 11 zadań

• 9 klocków dwukolorowych (biało-czerwone)

• Wykorzystywany w diagnozie uszkodzeń organicznych (w kluczu są określone błędy jakie badany może popełnić, a które mogą potwierdzać, wskazywać na uszkodzenia, rotacje)

• Mierzy właściwe spostrzeganie i analizowanie wzorów, przełożenie danych spostrzeżeniowych na materiał inny niż rysunek, zdolność do spostrzegania i różnicowania figury i tła, zdolność od organizowania elementów w sposób identyczny jak we wzorze, synteza o charakterze odtwórczym i umiejętność operowania na materiale przestrzennym

- test słownik (skala słowna)

• 32 zadania wymagające podawania znaczenia słów

• Każda odpowiedź jest odnotowywana dosłownie

• Mierzy znajomość słów, uczenie się materiału werbalnego, umiejętność gromadzenia wiedzy werbalnej, rozwój językowy, bogactwo pojęć

- test układanki (skala wykonawcza)

• 4 zadania poprzedzone przykładem, wymagające składania całości z 6 - 8 elementów

• Mierzy koordynację wzrokowo - ruchową, zdolność organizowania danych spostrzeżeniowych, ujmowania relacji między elementami, umiejętność syntetyzowania

- test rozumienie (skala słowna)

• 16 zadań

• Pytania dotyczące postępowania w sytuacjach codziennych i zasad rządzących życiem społecznym

• Mierzy zasób umiejętności praktycznych, zdolność do oceny sytuacji praktycznych, zdolność do oceny sytuacji społecznych, umiejętność wykorzystywania wcześniejszych doświadczeń środowiskowych, wskazuje na wiedzę o zasadach postępowania, mierzy poziom rozwoju świadomości społecznej, moralnej

- test kodowanie (skala wykonawcza)

• Test symbole figur i cyfr

• Dwie alternatywne wersje, jedna jest przeznaczona dla dzieci poniżej 8 roku życia tzw. symbole figur, druga dla starszych dzieci tzw. symbole cyfr

• Zadania wymagają wpisania zgodnie z podanym kluczem właściwych znaków graficznych pod odpowiadającymi im symbolami

• Po 120 sekundach badanie jest przerywane (max 120 s.)

• Mierzy koordynacje wzrokowo - ruchową, szybkość i dokładność grafomotoryczną, giętkość umysłową, tempo uczenia się wzrokowo - ruchowego, pamięć wzrokowa, motywację do pracy

Testy zastępcze

- test powtarzania cyfr (skala słowna)

• 2 części, z których jedna wymaga powtarzania cyfr wprost, a druga podawania cyfr wspak

• Mierzy pamięć świeżą, słuchową, zdolność koncentracji uwagi i jej zakres

- test labirynty (skala wykonawcza)

• 9 zadań wymagających odszukania wyjścia z labiryntu, poprzez rysowanie drogi

• Mierzy koordynację wzrokowo - ruchową, koncentrację na zadaniu, szybkość, dokładność, tempo grafomotoryczne

Skala Zachowania Przystosowawczego Dla Dzieci, Młodzieży i Dorosłych

(Nihira, Foster, Shellhas, Leland)

służy do badania osób niepełnosprawnych intelektualnie

bada osoby od 3 do 69 lat (upośledzonych umysłowo w różnych stopniach, osoby z zaburzeniami emocjonalnymi, niedostosowane społecznie, niewidome, słabo widzące, osoby sprawne, nie zaburzone)

umożliwia poznanie profilu ogólnego, niezależnego funkcjonowania badanego, określa profil zaburzeń w zachowaniu przystosowawczym, wszechstronne poznanie dziecka (badanego), zaprogramowanie procesu rewalidacyjnego dostosowanego do profilu mierzonych kategorii zachowań, wczesne poznanie zaburzeń zachowania, pozwala na ocenę efektów zachowania psychokorekcyjnego

tą skalą należy badać raz na pół roku

badanie przeprowadza pedagog/wychowawca

składa się z dwóch niezależnych od siebie części:

• Część 1 - bada ogólne, niezależne funkcjonowanie, tworzy ją 10 kategorii:

1. niezależne funkcjonowanie

2. aktywność ekonomiczna

3. rozwój mowy

4. pojęcie liczby i czasu

5. prace domowe

6. aktywność zawodowa

7. samokontrola

8. odpowiedzialność

9. uspołecznienie

10. ?

• Część 2 - mierzy zaburzenia w zachowaniu, tworzy ją 14 kategorii:

1. gwałtowne i destrukcyjne zachowania

2. zachowania antyspołeczne

3. zachowania buntownicze

4. kradzież i kłamstwo

5. zamykanie się w sobie

6. stereotypie ruchowe i dziwaczne ruchy

7. niewłaściwe formy zachowania się towarzyskiego

8. niewłaściwe nawyki głosowe

9. niewłaściwe lub ekscentryczne nawyki

10. zachowania autodestrukcyjne

11. nadmierna pobudliwość ruchowa

12. odbiegające od normy zachowania seksualne

13. zaburzenia o charakterze psychologicznym

14. przyjmowanie leków

---