PC-zagadnienia ogolne, IV SEMESTR, Notatki z płyty od Lucyny


ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE Z PRAWA CYWILNEGO

  1. POJĘCIE I SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO

Prawo cywilne - jest gałęzią prawa, która reguluje stosunki cywilno-prawne miedzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Przedmiotem regulacji są stosunki o charakterze majątkowym, a także o charakterze niemajątkowym, czyli dobra osobiste, cywilistyczna metoda regulacji - wyraża się w równorzędności stron i ich autonomiczności, istotę autonomiczności najpełniej oddaje zasada swobody zawierania umów. Prawo cywilne ma charakter „samoobsługowy”, ustawodawca pozostawia stronom swobodę w korzystaniu z praw podmiotowych, podmiotowych ze swej strony zabezpiecza przez właściwą sankcje - przysługujące stronom roszczenia.

Zakres prawa cywilnego:

Potencjalne stosunki cywilno-prawne w zasadniczej części uregulowane są w Kodeksie cywilnym, jednakże w obszarze prawa prywatnego funkcjonuje oprócz tego wiele dalszych aktów, niekiedy również rangi kodeksowej, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks spółek handlowych, Prawo spółdzielcze, czyli wszystkie te akty, które posługują się cywilistyczna metodą regulacji, tzn. nie sięgają do metod administracyjnych (dominująca pozycja organu, ani do metod karno-prawnych.

Systematyka prawa cywilnego

  1. Część ogólna - uregulowana w księdze I KC - obejmuje wyjęte przed nawias zasady ogólne wspólne dla wszystkich działów prawa cywilnego, także tych poza kodeksem.

  2. Prawo rzeczowe - zawarte w księdze II KC i przepisach odrębnych, obejmuje regulacje prawa własności i innych praw rzeczowych (użytkowania wieczystego i ograniczonych praw rzeczowych w szczególności dotyczy treści, nabycia, utraty oraz ochrony praw rzeczowych ( i posiadania).

  3. Prawo zobowiązań - zawarte w księdze III KC i odrębnym ustawodawstwie, obejmuje regulację dotyczącą wymiany dóbr i świadczenia usług.

  4. Prawo spadkowe - zawarto w księdze IV KC - reguluje zasady dziedziczenia spadku w wyniku śmierci osoby fizycznej, w szczególności tryb powoływania do dziedziczenia i dalsze skutki.

  5. Prawo rodzinne - zgodnie z zasadą jedności prawa cywilnego prawo rodzinne zaliczane jest do działów prawa cywilnego, uregulowane jest w odrębnym kodeksie, obejmuje materie małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli.

  6. Prawo własności intelektualnej, - czyli prawa na dobrach niematerialnych, rozproszona regulacja pozakodeksowa obejmuje problematykę prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej.

  7. Prawo handlowe - jest regulowane odrębnym KSH., zawiera regulacje spółek osobowych ( jawna, komandytowa, partnerska, komandytowo-akcyjna) oraz spółek kapitałowych ( spółka z ograniczona odpowiedzialnością i spółka akcyjna).

  1. PODSTAWOWE ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO

Naczelnym źródłem prawa cywilnego, pomijając nadrzędną rolę Konstytucji - jest 1. Kodeks cywilny uchwalony ustawą z 23.04.1964r. wraz z przepisami wprowadzającymi kodeks cywilny - weszły w życie - 01.01.1965roku. Składa się z IV ksiąg - księga I - obejmuje część ogólną, księga II własność i inne prawa rzeczowe, księga III - zobowiązania, a księga IV - spadki, równolegle z KC opracowano Kodeks rodzinny i opiekuńczy, należy odnotować także niedawna kodyfikacje z obszaru prawa handlowego zawarta w ustawie Kodeks spółek handlowych, gdzie uregulowano problematykę osobowych i kapitałowych spółek handlowych, ich zakładania, funkcjonowania, przekształceń i likwidacji.

2. Ustawy odrębne

W KC nie zrealizowano postulatu zupełności kodeksowej, zabieg taki nie mógłby się powieść ze względu na różnorodność prawa cywilnego, spotykamy, więc wiele ustaw odrębnych, najbardziej znaczące przykłady:

a) Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych

b) Prawo własności przemysłowej

c) Ustawa o gospodarce nieruchomościami

d) Ustawa o własności lokali

e) Ustawa o księgach wieczystych i hipotece

f) Prawo wekslowe, Prawo czekowe

3. Rozporządzenia wykonawcze

Wydane na podstawie ustawy i w celu jej realizacji np.

- KC zobowiązuje- RM do określenia wysokości ustawowych odsetek

- KC zobowiązuje RM do określenia organów właściwych do przechowywania rzeczy znalezionych.

4. Umowy międzynarodowe

W obszarze prawa cywilnego warto zwrócić uwagę na ratyfikowane przez Polskę:

- Pakt Praw człowieka

- Europejską Konwencje Praw Człowieka.

5. Zwyczaje

Źródła prawa stanowionego odsyłają wielokrotnie do dalszego zespołu norm społecznych, a mianowicie do ustalonych, przyjętych, czy tez miejscowych zwyczajów. Zwyczaje odgrywają pomocniczą role w systemie prawa, nie ma, bowiem we współczesnym systemie prawa miejsca na prawo zwyczajowe. Zwyczaj jest akceptowany przez ustawodawca przy kształtowaniu treści stosunków cywilnoprawnych, które to stosunki kształtują wspólnie przepisy obowiązującego prawa, postanowienia dokonanych czynności prawnych oraz istniejące zwyczaje.

6. Zasady współżycia społecznego

Częściej niż do zwyczajów ustawodawca odsyła do zasad współżycia społecznego, sygnalizując nawiązywanie do ustalonych poglądów moralnych, do tego, co przyzwoite, zgodne z poczuciem sprawiedliwości, słuszne. Istnieje liczna grupa przepisów, które z faktu naruszenia zasad współżycia społecznego wiążą określone ujemne skutki prawne. Szczególną norma prawną jest, art. 58 § 2 KC, według którego - nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

7. Wzorce umowne

W obrocie prawnym znajdują zastosowanie określone wzorce umowne, należy mieć na uwadze- ogólne warunki umów, wzory, a także regulaminy umów.

Ustalony przez jedna stronę wzorzec umowny, wiąże druga stronę, jeżeli został jej doręczony przy zawarciu umowy. W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy, strony SA związane umową.

  1. Orzecznictwo sądowe

Należy traktować jako pośrednie źródło prawa w tym sensie, że jego udział w „tworzeniu” prawa wyraża się z jednej strony w kształtowaniu prawidłowej wykładni, z drugiej zaś w inspirowaniu ustawodawcy.

  1. ZASADY PRAWA CYWILNEGO

Główne zasady to zasada równorzędności i autonomiczności oraz:

1. Zasada jedności prawa cywilnego:

Wszelkie stosunki gospodarcze, o ile nie są uregulowane przez prawo administracyjne - należą do sfery prawa cywilnego ( znaczy to, ze w Polsce nie ma odrębnego prawa gospodarczego i handlowego do tych stosunków odnosi się prawo cywilne).

2 Zasada zupełności prawa cywilnego

Zakłada, że w PC nie ma luk, gdy cos nie jest uregulowane w części szczegółowej szuka się regulacji w części ogólnej.

3. Zasada ochrony własności

Własność jest najważniejszym prawem podmiotowym ochrona własności znajduje swe odzwierciedlenie w Konstytucji, ustawach i umowach międzynarodowych. Prawo własności jest filarem, na którym zbudowane jest prawo cywilne, prawo cywilne nie byłoby możliwe bez prawa własności.

4. Zasada swobody zawierania umów

Zasada to pozwala stronom stosunku cywilno-prawnego dowolnie kształtować jego treść. Strony mogą decydować, jaką umowę chcą zawrzeć, z kim i w jakiej formie, art. 353 „ strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości ( naturze) stosunku, ustawie, ani zasadom współżycia społecznego”.

  1. Zasada wykonywania praw podmiotowych

Zgodnie z ich społeczno-gospodarczym przeznaczeniem i zasadami współżycia społecznego.

„, Kto wykorzystuje swoje prawo niezgodnie z w/w zasadami nie jest uważany za wykonującego prawo i nie korzysta z ochrony „ - art. 5 KC.

  1. Ochrona dobrej wiary

Dobra wiara to stan psychiczny osoby wyrażający się w mylnym, ale usprawiedliwionym jej przekonaniu o istnieniu jakiegoś prawa lub stosunku prawnego, mimo, że rzeczywisty stan prawny jest inny. KC nakazuje ochronę dobrej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

  1. Ochrona praw nabytych

Zasada mówiącą, że państwo bez jakichś szczególnych ważnych przyczyn nie będzie naruszało istniejącej sytuacji prawnej. Art. 3 KC ZASADA LEX RETRO NON AGIT.

  1. Ochrona dóbr osobistych

W przeciwieństwie do prawa rzymskiego współczesne prawo cywilne rozciąga również ochronę na dobra osobiste - niematerialne, tj. dobre imię, honor, cześć.

„ Ten czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem - może żądać zaniechania tego działania, chyba, że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności żeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach określonych w kodeksie może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniędzy na określony cel społeczny. Jeśli została wyrządzona szkoda majątkowa, może żądać jej naprawienia na ogólnych zasadach.

  1. PRAWO PRZECHODNIE MIĘDZYCZASOWE ( intertemporalne)

Prawo przechodnie - to reguły odpowiadające na pytanie, w jakich przypadkach należy stosować dawne, a obecnie uchylone przepisy.

Prawo intertemporalne

Reguluje, jakie normy prawne należy stosować ( stare, czy nowe) w sytuacji, gdy został uchylony przepis prawny regulujący określony stosunek prawny, a stosunek ten trwa nadal, pod rządami nowej normy prawnej,

  1. ZASADA, LEX RETRO NON AGIT - art. 3 KC ujmuje tę generalną zasadę, normy nie mają mocy wstecznej, opiera się ona na założeniu, że prawo winno regulować zachowania ludzi w przyszłości i nie zmieniać sytuacji prawnej podmiotów ustalonej pod rządami innej ustawy.

  2. ZASADA BEZPOŚREDNIEGO DZIAŁANIA NOWEJ USTAWY - w przypadku stosowania tej zasady rozdzielamy stosowanie:

  1. Przepisów dawnych wobec trwającego stosunku do czasu ich uchylenia

  2. Wobec przepisów nowych wobec tego samego stosunku - od momentu ich wejścia w życie.

  1. ZASADA DALSZEGO DZIAŁANIA USTAWY DAWNEJ - stosowanie dawnej ustawy do stosunku poprzedniego, ale kontynuowanego w czasie ustawy nowej o wyborze miedzy zasadami decyduje ustawodawca.

  2. ZASADY OGÓLNE:

  1. Ustawa późniejsza - uchyla wcześniejszą

  2. Ustawa późniejsza ogólna - nie uchyla specjalnej wcześniejszej

  3. Ustawa późniejsza specjalna - uchyla wcześniejsza ogólną.

  1. PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE - pojecie i systematyka

Według PRZYBYŁOWSKIEGO - prawo prywatne międzynarodowe to ogół norm prawnych rozgraniczających w stosunkach prywatno-prawnych sfery działania różnych państw, a to przez określenie, normy, którego z nich należy zastosować.

Normy prawa cywilnego ustanowione przez organy państwa - obowiązują na całym terytorium RP, chyba, że ustawa stanowi inaczej:

  1. Ich adresatami są obywatele polscy oraz polskie osoby prawne

  2. Zasada ta została rozciągnięta na cudzoziemców, którzy mogą mieć w Polsce prawa i obowiązki na równi z obywatelami polskimi, chyba, że ustawa stanowi inaczej.

Kwestie, jakie prawo stosować do stosunków prawnych zawierających jakiś element obcy a więc powiązany z obywatelem lub terytorium innego państwa (siedziba, miejsce spełnienia świadczenia lub zajścia zdarzenia prawnego) - są istotne dla ustalenia prawa właściwego - dla nawiązania stosunku cywilnoprawnego. Przedstawiony dylemat rozstrzygają zasady prawa prywatnego międzynarodowego (zawartego w ustawie z 13.11.1965r. -przepisów tych nie stosuje się, jeżeli umowa międzynarodowa, której RP jest stroną stanowi inaczej), ostatecznym rezultatem jest zastosowanie prawa polskiego wykraczającego niejako poza granice RP, bądź zastosowania na terenie RP obcego prawa cywilnego.

Generalnie obowiązuje podstawowa zasada wyboru prawa właściwego przez strony stosunku cywilnoprawnego.

  1. ELEMENTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

Stosunek cywilno-prawny to stosunek społeczny występujący między osobami określonymi przez prawo, który jest regulowany przez przepisy prawa.

Elementy stosunku cywilnoprawnego

PODMIOTY - osoby fizyczne, osoby prawne, stanowią strony stosunku.

Podmiot - to strona stosunku cywilno-prawnego - bez stron stosunek cywilnoprawny w ogóle nie może powstać, stronami stosunku prawnego mogą być jedynie podmioty prawa, stosunki prawne są przynajmniej dwustronne, mogą być wielostronne (np., współwłasność rzeczy)

Uznawanie podmiotowości osób fizycznych i prawnych oznacza przyznanie im:

- zdolności prawnej

- zdolności do czynności prawnych.

- tylko jedna osoba wymieniona jest z nazwy, a mianowicie Skarb Państwa, (który reprezentuje Minister Finansów, gdy bliżej nie da się określić, kto w państwie winien być odpowiedzialny).

- jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną, a także jednostki organizacyjne, niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

PRZEDMIOT - jest określone - dozwolone, nakazane, czy zakazane zachowanie się podmiotów, czyli stron, np. działanie, zaniechanie. To wszystko to, z powodu, czego podmioty prawa wstępują w stosunek prawny i co stanowi obiekt ich wzajemnych praw i obowiązków, przedmiotami (obiektami) zachowania się stron stosunku są:

    1. RZECZY - ruchomości i nieruchomości

    2. PRZEDMIOTY MATERIALNE NIEBĘDĄCE RZECZAMI - ciecze, gazy, kopaliny, złoża.

    3. PRZEDMIOTY NIEMATERIALNE - różne rodzaje energii, dobra osobiste, dobra o charakterze intelektualnym.

    4. PIENIĄDZE I PAPIERY WARTOŚCIOWE

    5. POŻYTKI RZECZY są to dochody, jakie pobieramy od użytku rzeczy lub prawa, (pożytki cywilne i naturalne)

    6. PRZEDSIĘBIORSTWA

    7. GOSPODARSTWA ROLNE

TREŚĆ - oznacza prawa i obowiązki stron w ramach tego stosunku, jeżeli jakieś zdarzenie prawne spowoduje powstanie wzajemnych praw i obowiązków podmiotów prawa - mówi się, że między tymi podmiotami zaistniał - stosunek prawny. Prawa to - możliwość określonego zachowania się zaś obowiązki -powinność nakazanego zachowania się każdemu uprawnieniu jednej strony, odpowiada obowiązek drugiej strony. Za powstanie, modyfikację, ustanie stosunków cywilno-prawnych odpowiedzialne są zdarzenia prawne.

Zbiorczą kategoria łączącą zespół uprawnień strony stosunku cywilno-prawnego - stanowi PRAWO PODMIOTOWE.

  1. PRAWO PODMIOTOWE - pojęcie, typy i postaci

Rosyjski uczony BRATUS jest twórcą postulatów dla prawa podmiotowego w Polsce prof. Aleksander WOLTER.

Prawem podmiotowym - jest przyznana i zabezpieczona przez normę prawną oraz wynikająca ze stosunku prawnego - sfera możności postępowania w określony sposób. Sfera możności jest w pewien sposób zabezpieczona przez suwerena, czyli z jednej strony państwo coś przyznaje, a z drugiej zabezpiecza możliwość egzekwowania tego prawa, jeden podmiot ma wiele praw podmiotowych.

Typy prawa podmiotowego

Prawo podmiotowe stanowi zespół przyznanych uprawnień występujących w określonych stosunkach cywilnoprawnych, uprawnienia to dozwolone normą prawną zachowanie się uprawnionego, wyróżniamy wśród nich uprawnienia:

A) uprawnienia bezpośrednie - oznaczają możliwość realizacji interesu prawnego bez pośrednictwa innych osób zagwarantowanie przyznanych uprawnień polega zaś na zobowiązaniu osób trzecich do zaniechania, a więc do powstrzymywania się od naruszania cudzych praw, ( klasycznym przykładem są uprawnienia właściciela do korzystania z rzeczy i rozporządzania nią).

B) roszczenia - są odmienna postacią uprawnień, spełnienie roszczenia wymaga pośrednictwa osób trzecich, polega ono, bowiem na możności żądania od określonej osoby, określonego zachowania, ( klasyczną postacią zobowiązanie, które polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, dłużnik powinien świadczenie spełnić, wyróżniamy roszczenia:

- windykacyjne

- negatoryjne - w przypadku naruszenia własności

- ochronne - w przypadku naruszenia dóbr osobistych

C) uprawnienia kształtujące- są specyficzna postacią uprawnień, polegają na tym, że podmiotowi uprawnionemu przysługuje kompetencja do tego, by mocą własnej jednostronnej czynności prawnej, ze skutkiem dla drugiej strony, doprowadzić do powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego np. umowa najmu.

Typy i postaci prawa podmiotowego

1. Prawa majątkowe i niemajątkowe

2. Prawa bezwzględne i względne

3. Prawa zbywalne i niezbywalne

O właściwej kwalifikacji przesądza normowana ustawą dopuszczalność lub zakaz przeniesienia prawa w drodze czynności prawnej.

4.Prawa związane i niezwiązane - (wolne)- nawiązują do związków o charakterze podmiotowym:

5.Prawa samoistne (samodzielne) i niesamoistne (akcesoryjne) - opiera się na związku przedmiotowym.

6.Prawa podzielne i niepodzielne.

8. „ PRZEDMIOTY” STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH.

Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego nazywamy to wszystko z powodu, czego podmioty prawa wstępują w stosunki prawne i co stanowi obiekt ich wzajemnych praw i obowiązków, a więc ZACHOWANIE jest przedmiotem stosunku, a rzeczy, których zachowanie to dotyczy są przedmiotami przedmiotu stosunków, które mogą występować, ale nie muszą, zachowanie to, bowiem będzie odmienne u poszczególnych podmiotów, uprawnienie, bowiem jest zawsze inne od obowiązku.

  1. RZECZY ruchome i nieruchome (ruchomości i nieruchomości)w rozumieniu KC rzeczami są tylko przedmioty materialne, a wśród nich „ rzeczami w rozumieniu prawa cywilnego” są materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione w sposób naturalny lub sztuczny, że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne. Nie są, więc rzeczami: złoża w ziemi, woda, powietrze, dzikie zwierzę na wolności, dopiero wydobyty węgiel, woda w beczce, upolowane zwierzę, mogą być dobrami samoistnymi.

  • RZECZY W OBROCIE I WYŁĄCZONE Z OBROTU

    1. RZECZY OZNACZONE, CO DO TOŻSAMOŚCI I CO DO GATUNKU

    1. RZECZY PODZIELNE I NIEPODZIELNE

    Jeżeli rzecz ma takie właściwości, że da się w obrocie podzielić bez istotnej zmiany samego przedmiotu lub jego wartości, można jej przypisać cechę podzielności, kryterium takiego nie spełnia, np. żywe zwierzę.

    1. CZĘŚCI SKŁADOWE RZECZY

    1. PRZYNALEŻNOŚCI

    Są nimi rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy to znaczy rzeczy głównej - zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającemu temu celowi, np. przynależnością maszyny do pisania jest jej walizka, przynależnością szafy klucz do jej otwierania, inwentarz żywy jest przynależnością nieruchomości rolnej.

    1. POŻYTKI

    Pożytki to przychody z rzeczy lub praw. Pożytki rzeczy to przychody, jakie rzecz przynosi w toku jej normalnej, zgodnej z przeznaczeniem eksploatacji lub w skutek uczynienia z tej rzeczy przedmiotu stosunku cywilnoprawnego.

    1. PIENIĄDZE

    Są szczególnym rodzajem rzeczy, pełnią w obrocie cywilno-prawnym funkcję miernika wartości i nośnika wartości oraz służą regulacji zobowiązań. Ze zobowiązaniami pieniężnymi związane są dwie zasady:

    1. PAPIERY WARTOŚCIOWE

    To dokumenty spełniające rolę nosiciela praw majątkowych ( np. weksel, czeki, akcje, listy zastawne). Prawo majątkowe inkorporowane w papierze wartościowym jest ścisłe związane z władaniem takim dokumentem, gdyż stwarza po stronie posiadacza uprawnienie do otrzymania świadczenia wynikającego z dokumentu.

    1. DOBRA NIEMATERIALNE

    1. PRZEDSIĘBIORSTWO

    Jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej, obejmuje w szczególności:

    - oznaczenie indywidualizujące ( firmę)

    - własność nieruchomości lub ruchomości

    - wierzytelności, prawa z papierów wartościowych, środki pieniężne

    - patenty, prawa własności przemysłowej

    - majątkowe prawa autorskie i prawa pokrewne,

    - tajemnicę przedsiębiorstwa,

    - księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności.

    Przedsiębiorca działa pod firmą, firmą osoby fizycznej jest jej nazwisko i imię, firmą osoby prawnej jest jej nazwa.

    1. GOSPODARSTWO ROLNE

    Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

    1. MINIE I MAJĄTEK

    Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe, a więc odnosi się wyłącznie do aktywów, długi, czyli pasywa nie wchodzą w skład mienia.

    Majątek - pojęcie to bywa używane w dwóch znaczeniach, po pierwsze, gdy obejmuje wyłącznie aktywa majątkowe przysługujące konkretnemu podmiotowi, po drugie, gdy rozciąga się to określenie również na pasywa, czyli obowiązki ciążące na osobie. Sukcesja uniwersalna (pod tytułem ogólnym), jaką jest dziedziczenie, dotyczy majątku w szerszym znaczeniu, gdyż obejmuje spadek, w skład, którego wchodzą prawa i obowiązki majątkowe zmarłego.

    1. SPOSOBY NABYCIA I UTRATY PRAWA PODMIOTOWEGO

    Różnorodne zdarzenia prawne powodują powstanie lub ustanie stosunku cywilnoprawnego, w związku z tym nabycie lub utratę prawa podmiotowego.

    1. NABYCIE PIERWOTNE I POCHODNE

    Nabycie pierwotne - ma miejsce, gdy jesteśmy pierwszymi podmiotami, którym prawo to przysługuje