INFLACJA

Wynikiem niewłaściwie prowadzonej polityki fiskalno-monetarnej mogą być zjawiska inflacji.

Inflacja to wzrost przeciętnego poziomu cen dóbr w jakimś czasie. Czysta inflacja jest zjawiskiem szczególnym, który pojawia się wtedy gdy wszystkie ceny dóbr czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie. Wzrost lub spadek cen pojedynczych dóbr jest dla gospodarki rynkowej zjawiskiem normalnym, występującym w zależności od zwiększania się lub zmniejszania zapotrzebowania na nie. Mechanizm ten pozwala na właściwą alokację zasobów zgodnie z działaniem prawa popytu i podaży. Jako inflacji nie traktuje się także sezonowego wzrostu cen niektórych artykułów.

Zjawisko wzrostu cen towarzyszyło okresom wojen lub wzrostu koniunktury gospodarczej do końca lat 40 naszego stulecia.

Zjawisko spadku ogólnego poziomu cen określane jest jako deflacja. Długo utrzymująca się deflacja prowadziła do ograniczenia produkcji i masowych zwolnień i wzrostu bezrobocia, a w konsekwencji powodowała dalszy spadek popytu i bankructwo (np. w czasie kryzysu 1929-33). Od lat 50 takie zjawiska w zasadzie są rzadkością. Pojawiły się natomiast nowe:

- stagflacja - polega na ogólnym wzroście cen przy stagnacji PKB

- slumpflacja - charakteryzuje się wzrostem ogólnego poziomu cen i spadkiem PKB

Inflacja może przejawiać się w dwóch formach:

- inflacji jawnej (cenowej) typowej dla gospodarki rynkowej

- inflacji ukrytej (tłumionej), gdy występuje zjawisko administracyjnej kontroli cen

Ograniczenia wzrostu cen miały na celu przeciwdziałanie inflacji, doprowadziły jednak do powstania luki inflacyjnej, czyli nadwyżki globalnego popytu nad podażą. To z kolei prowadziło do takich zjawisk jak: kolejki, sprzedaż "spod lady", różne systemy rozdzielnictwa i reglamentacji, powstanie "czarnego rynku". Miernikiem wielkości inflacji ukrytej może być wielkość cen na "czarnym rynku".

Zjawiska inflacyjne charakteryzują się różnym nasileniem. Może być więc inflacja:

• umiarkowana (np. 10% rocznie)

• galopująca (np. dwu-, trzycyfrowa)

• hiperinflacja, która charakteryzuje się szybkim i ciągle przybierającym na sile wzrostem cen uniemożliwiającym sterowanie procesami gospodarki.

Inflacja powoduje spadek siły nabywczej pieniądza, tzn. że za tę samą liczbę jednostek pieniędzy można nabyć mniej towarów. Jest to deprecjacja pieniądza krajowego. Przeciwieństwem deprecjacji jest aprecjacja czyli wzrost (występuje raczej rzadko) siły nabywczej pieniądza.

Najczęściej stosowanym miernikiem służącym do pomiaru inflacji jest indeks wzrostu kosztów utrzymania (wzrost cen dóbr konsumpcyjnych). Bierze się pod uwagę zmiany cen "koszyka towarów konsumpcyjnych". Indeks cen towarów konsumpcyjnych oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego gospodarstwa domowego na zakup koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku przyjętym za bazowy. Indeks obliczany jest dla przeciętnego gospodarstwa domowego.

Jako drugi miernik inflacji stosuje się najczęściej deflator (przelicznik cen) PKB. Oblicza się go jako relację między PKB w cenach nominalnych z PKB w cenach realnych.

Zjawiska inflacji mogą mieć różne przyczyny, najczęściej ze sobą powiązane. Najczęściej wyróżnia się dwa rodzaje inflacji:

1. Inflacja ciągniona przez popyt. Teoria ta wywodzi się z popytowej teorii dochodu narodowego J.M. Keynes'a i jest związana z tzw. keynesowską koncepcją luki inflacyjnej. Przyczyny inflacji upatruje się w nadmiernym wzroście globalnego popytu w stosunku do globalnej podaży dóbr i usług przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych. Powstała nadwyżka popytu nad podażą przy danych cenach nazywana jest luką inflacyjną. Ponieważ w krótkim czasie nie ma możliwości zwiększenia podaży powstanie luki inflacyjnej stanowi impuls do wzrostu cen. To powoduje wzrost kosztów utrzymania, co uruchamia mechanizm żądań rewindykacyjnych dotyczących płac nominalnych. Stanowią one jednak elementy kosztów przedsiębiorstwa co znowu spowoduje wzrost cen innych artykułów. W ten sposób inflacja ciągniona przez popyt przenosi się na inflację pchaną przez koszty.

2. Inflacja pchana przez koszty. Według kosztowej teorii inflacji przyczyną wzrostu cen jest wzrost szeroko rozumianych kosztów wytwarzania np. wzrost płac szybszy niż wzrost wydajności pracy. Za inflację czyni się też odpowiedzialnym związki zawodowe lub monopole. Związki zawodowe wymuszając wzrost płac nominalnych powodują wzrost kosztów wytwarzania. Monopole natomiast zwiększają ceny wytwarzanych produktów bez oceny sytuacji gospodarczej.

Można pokazać zależność między wzrostem płac nominalnych a poziomem bezrobocia (tzw. Krzywa Phillisa). Krzywa ta jest także ilustracją tez, że w okresie dobrej koniunktury, gdy popyt na siłę roboczą rośnie, przedsiębiorcy godzą się na szybszy wzrost płac, natomiast w okresie złej koniunktury zajmują stanowisko bardziej sztywne. Przedstawienie zależności między tempem wzrostu cen i stóp bezrobocia spowodował, że stała się ona jednym z elementów polityki ekonomicznej państwa.

Przesuwając się wzdłuż krzywej można wybrać taką kombinację bezrobocia i inflacji, która uważana jest za optymalną z punktu widzenia interesu ogólnospołecznego. Krzywa ta wskazuje więc na zjawisko wzajemnej konkurencji między stopą inflacji i zjawiskiem wymienności. Przyczyny inflacji mogą mieć charakter czysto polityczny. Wysoki stopień niestabilności politycznej będzie generował większy deficyt budżetowy ze względu na krótki horyzont czasowy przyjmowany przez polityków, którzy skłonni będą do zwiększania wydatków państwa bez względu na długotrwałe konsekwencje. Ponadto inflację generować może sytuacja w bilansie płatniczym kraju i jej wpływ na dewaluację czyli spadek kursu waluty krajowej, co powoduje podrożenie wszystkich towarów importowanych i tym samym wzrost inflacji.

POLITYKA PRZECIWDZIAŁANIA INFLACJI

Przeciwdziałanie inflacji jest jednym z naczelnych zadań polityki makroekonomicznej w większości krajów wysoko rozwiniętych.

W celu ograniczenia inflacji stosuje się różne instrumenty ekonomiczne i administracyjne. Ich stosowanie uwarunkowane jest diagnozą przyczyn inflacji, sytuacji społeczno-politycznej danego kraju oraz celów polityki społeczno-ekonomicznej. Generalnie przyjmuje się, że skuteczne zwalczanie inflacji wymaga skorelowania polityki pieniężnej, fiskalnej, płacowej, cenowej i kursowej. . Należy przy tym zdawać sobie sprawę z faktu, że zwalczanie inflacji przynosi określone skutki uboczne w postaci między innymi większego bezrobocia, niepełnego wykorzystania posiadanych możliwości wzrostu PKB, itp.

W przeszłości instrumentem ograniczania inflacji była polityka administracyjna ograniczania wzrostu cen i hamowania wzrostu płac. W dłuższym okresie czasu polityka taka okazała się jednak nieskuteczna, tym bardziej, że do jej egzekwowania potrzebny jest liczny aparat nadzoru, którego utrzymanie też wymaga niemałych nakładów.

Zgodnie z teorią monetarystów zjawiska inflacji nie wystąpią, jeśli wzrost nominalnej podaży pieniądza nie będzie przekraczał dynamiki przyrostu PKB. Politykę regulowania podaży pieniądza prowadzi Bank Centralny,dążąc jednocześnie do stabilizacji cen. Skuteczność polityki pieniężnej w zwalczaniu inflacji zależy równocześnie od prowadzenia skorelowanej polityki fiskalnej, płacowej i cenowej.

Polityka fiskalna opiera się głównie na możliwości kreowania przez państwo dodatkowego popytu, który może wywołać zjawiska inflacyjne. Stąd też cały wysiłek urzędów administracyjnych skierowany jest na oddziaływanie na stronę popytową. Natomiast wpływanie na politykę płacową i cenową przedsiębiorstwa ma na celu zwalczanie przyczyn inflacji tkwiących po stronie podaży.

Płace są jednym z podstawowych czynników, których nadmierny wzrost może być przyczyną inflacji o charakterze podażowym. Na ogół przyjmuje się, że wzrost płac nie będzie czynnikiem inflacjogennym, gdy będzie skorelowany ze wzrostem wydajności pracy. Wymaga to jednak zgody związków zawodowych oraz zrezygnowania przez nie z nadmiernych żądań płacowych.

Wysokość inflacji w Polsce:

rok

wartość inflacji

1991

60,3%

1992

44,4%

1993

37,7%

1994

29,5%

1995

21,6%

1996

18,5%

1997

12,8%

1998

8,7%

1999

9,5%

Oddziaływanie na politykę cenową przedsiębiorstw oznacza przeciwdziałanie monopolizacji gospodarki oraz zawyżaniu cen. W tym celu mogą być podejmowane następujące przedsięwzięcia: wzmacnianie rozwoju średnich i małych przedsiębiorstw ustalanie tych samych reguł działania dla wszystkich podmiotów gospodarczych stwarzanie warunków dla uczciwej konkurencji ograniczenie możliwości powstawania sytuacji monopolistycznych Jako główne czynniki, które przyczyniły się do osiągnięcia sukcesów w obniżeniu inflacji wymienia się: restrykcyjną politykę pieniężną Banku Centralnego zdecydowaną politykę fiskalną sukcesy w tworzeniu mechanizmów rynkowych tworzenie bardziej efektywnych struktur gospodarczych

MAKROEKONOMIA - PROBLEMY I IDEE

Głównym przedmiotem zainteresowań makroekonomii jest analiza zmierzająca do zrozumienia podstawowych czynników wyznaczających tendencje występujące w skali całej gospodarki w zakresie produkcji dóbr i usług, bezrobocia, inflacji, bilansu płatniczego itp. Makroekonomia zajmuje się więc strukturą, osiągnięciami i zachowaniem gospodarki jako całości. Głównym celem badań makroekonomicznych jest rozwijanie możliwie pełnego zrozumienia jak funkcjonuje gospodarka i jakich reakcji można się spodziewać z jej strony na konkretne środki polityki gospodarczej. Teoria makroekonomiczna, będąca zbiorem, poglądem na sposób funkcjonowania gospodarki stanowi podstawę, na której kształtuje się i realizuje politykę gospodarczą. Osiągnięcia makroekonomiczne i polityka są ze sobą ściśle związane. Wyraźniejsze problemy makroekonomiczne są przedmiotem stałego zainteresowania środków przekazu i odgrywają centralną rolę w debatach politycznych (np.: przy wyborach - inflacja, bezrobocie i wzrost gospodarczy). Makroekonomia bada gospodarkę, uwzględniając wszechstronne współzależności występujące między poszczególnymi jej sektorami i elementami składowymi. Analizuje wpływ otoczenia międzynarodowego na poszczególne kraje. Jej zakres jest więc globalny. W obszarach badawczych makroekonomii istnieje wiele problemów o kluczowym znaczeniu dla gospodarki, przedsiębiorstw, państwa a także dla społeczeństwa jako całości, różnych jego grup społecznych i poszczególnych ludzi. Makroekonomia jest gałęzią ekonomi próbującą wyjaśnić jak i dlaczego z upływem czasu gospodarka rozwija się podlega fluktuacjom i zmianom. Próbuje ona zarówno wyjaśnić zjawiska ekonomiczne jak i odpowiednio kształtować politykę gospodarczą w celu ulepszenia i usprawnienia działalności gospodarczej.

MODELE EKONOMICZNE W BADANIACH EKONOMICZNYCH

Modelem ekonomicznym nazywamy teoretyczne ujęcie określonego odcinka badanej rzeczywistości gospodarczej. Pokazuje on w sposób syntetyczny, ale i uproszczony zachodzące w niej procesy ekonomiczne. Dla wyjaśnienia przyczyn różnych zjawisk i procesów oraz przewidywania ich skutków konieczne jest dokonanie uogólnień pozwalających na odrzucenie tego, co ma charakter szczegółowy i przypadkowy oraz zweryfikowanie tego, co jest trwałe i powtarzalne. Konieczne jest więc formułowanie teorii, czyli określenie porządku i logiki w świecie zjawisk gospodarczych. Model ekonomiczny jest zawsze w pewnym stopniu abstrakcyjny, ponieważ:

• eliminuje zdarzenia, zjawiska i procesy losowe

• równocześnie realnie odzwierciedla zjawiska istniejące w rzeczywistości gospodarczej

Model ekonomiczny prezentuje podstawowe związki przyczynowo-skutkowe między zjawiskami i procesami ekonomicznymi. Ma więc charakter neutralny i opisowy. Na jego podstawie może być przeprowadzone wartościowanie i ocena różnych możliwości rozwiązań w kategoriach "lepsze - gorsze". Na modelu pokazać można więc skutki różnorodnych decyzji gospodarczych. Model ekonomiczny jest uproszczonym obrazem rzeczywistości, który zawiera interesujące nas aspekty zachowań jednostek gospodarczych oraz funkcjonowania gospodarki jako całości. Na modelu ekonomicznym symulować można skutki różnych pociągnięć polityki ekonomicznej państwa.

Najprostszym modelem jest model dwusektorowy, ujmujący wymianę między gospodarstwami domowymi a przedsiębiorstwami. Następnie model zostaje skomplikowany, bowiem uwzględnia się w nim ekonomiczną rolę rządu i wymianę gospodarczą z zagranicą.

Analizę modeli ekonomicznych prowadzić można w krótkich okresach albo w ujęciu dynamiki gospodarki narodowej. Prezentować więc można model wzrostu gospodarczego. W ten sposób za pomocą modelu ekonomicznego można zrozumieć wzajemne związki między różnymi wielkościami makroekonomicznymi. Pokazać można w jaki sposób dochodzi się do równowagi w gospodarce, jak określa się podstawowe kategorie tej gospodarki itp. Określić można czy i jak państwo może wpływać na gospodarkę. W celu teoretycznego wyjaśnienia działania mechanizmów ekonomicznych trzeba stosować modele, ponieważ badanie rzeczywistości gospodarczej w całej jej złożoności jest zbyt skomplikowane.

DOCHÓD NARODOWY

Jedną z podstawowych wielkości stosowanych w makroekonomii do mierzenia poziomu gospodarki oraz badania dynamiki zmian w niej zachodzących jest Produkt Narodowy Brutto.
Pozwala on na mierzenie dochodów powstających w gospodarce, jak i wydatków ponoszonych na wytworzone w jej ramach dobra i usługi. Te dwie wielkości powinny być sobie równe, tzn. w gospodarce jako całości dochody muszą być równe wydatkom. Analiza rozpoczyna się od sytuacji, w której eliminuje się wpływ państwa i wymiany gospodarczej z zagranicą.

Obieg wewnętrzny przedstawia przepływ pracy z gospodarstw domowych do przedsiębiorstw; za pracę gospodarstwa domowe mogą uzyskać dochody, za które nabywają dobra.
Obieg zewnętrzny przedstawia przepływ pieniężnych wydatków i dochodów; wydatki przedsiębiorstw ponoszone z tytułu opłaty pracy są równocześnie dochodami gospodarstw domowych. Wydatki gospodarstw domowych przeznaczone na zakup dóbr i usług stanowią równocześnie dochody przedsiębiorstw.
Obieg wewnętrzny ma zatem wymiar realny (praca i usługi), a obieg zewnętrzny obejmuje przepływy pieniężne. Równość między wielkością dochodów a wielkością wydatków wynika z rachunkowości, wszystkie wydatki na zakup dóbr i usług są równocześnie dochodami producentów dóbr i usług i stosowanie do tego każda transakcja powodująca wydatki musi powodować powstanie dochodów. Równocześnie każda transakcja przynosząca dochód musi być rezultatem poniesionych wydatków.

RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO

Gospodarkę można podzielić na (wg. Kornaya):

1. sfera realna (rzeczowa) - obejmuje zasoby i strumienie dóbr i usług materialnych

2. sfera regulacji - wszystko to, co nie mieści się w sferze rzeczowej np.: system podatków, system prawny, przedsiębiorstwa, banki.

Produkcja globalna - wartość całej produkcji dóbr i usług wytworzonych w przedsiębiorstwie w okresie roku.
Wartość przeniesiona - wartość nabytych z zewnątrz materiałów, surowców i półproduktów koniecznych do wytworzenia produkcji.
Wartość dodana - suma nowo wytworzonych wartości w przedsiębiorstwie.
Wartość dodana brutto - powiększona o amortyzację tj. wielkość zużycia w przedsiębiorstwie środków trwałych.

Produkcja finalna obejmuje wyłącznie produkty, które nie podlegają dalszej obróbce. Zaliczamy do nich wszystkie dobra konsumpcyjne i część dóbr inwestycyjnych. Produkcja finalna stanowi różnicę między wartością produkcji globalnej a wartością tzw. przepływów międzygałęziowych.

Wartość dodana -jest to różnica między wartością produkcji globalnej a wartością przeniesionych nakładów materiałowych w dziale lub całej gospodarce narodowej.

Produkt narodowy dzielimy na:

• konsumpcję indywidualną realizowaną w trybie rynkowym oraz konsumpcję realizowaną w trybie nie rynkowym

• inwestycje

• eksport

Rachunek społeczny dokonywany w skali gospodarki może być oparty na wartość globalną lub wartość dodaną. W gospodarce rynkowej nie jest wykorzystywane liczenie przy pomocy wartości globalnej gdyż fałszuje obraz rzeczywistości.

METODY LICZENIA

Skalę działalności gospodarczej mierzyć można:

• poziomem dochodów czynników produkcji, który reprezentuje wartości dostarczonych przez niego usług

• wartością wydatków na dobra i usługi

• wartością wytworzonych dóbr

Ponieważ wszystkie płatności są odpowiednikami transferu zasobów rzeczowych i ponieważ zakładamy, iż wszystkie wypłaty muszą być wydatkowane na zakup zasobów rzeczowych, zawsze otrzymujemy ten sam wynik szacunku rozmiarów działalności gospodarczej. Nie jest ważne zatem czy za podstawę szacunku przyjmiemy wartość produkcji, poziom dochodów czynników wytwórczych czy też wydatki na dobra i usługi.

PODSTAWOWE KATEGORIE PRODUKTU NARODOWEGO

Produkt Krajowy Brutto (PKB) - jest on miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie danego kraju niezależnie od tego, kto jest właścicielem.

Produkt Narodowy Brutto (PNB) - jest miernikiem całkowitym dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju i powiększony o dochody netto z tytułu własności zasobów za granicą.

Dochód Netto (Dn) - różnica między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłaconymi z tytułu własności cudzoziemcom.

Jeżeli odpływ dochodów z tytułu usług czynników produkcji będących własnością zagranicznych podmiotów jest większy niż przypływ dochodów z tytułu posiadanych czynników produkcji za granicą, wówczas PKB jest większy niż PNB. Jeżeli odpływ dochodów z tytułu usług czynników produkcji będących własnością zagranicznych podmiotów jest mniejszy niż przypływ dochodów z tytułu posiadanych czynników produkcji za granicą, wówczas PKB jest mniejszy niż PNB.

Produkt Narodowy Netto (PNN) - produkt narodowy brutto pomniejszony o wartość amortyzacji (wartość zużycia środków trwałych)
Amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszania się wartości zasobu kapitału (w dowolnym okresie) będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

Dochód Narodowy (DN) - produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. DN jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy wystarczającej na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu na dotychczasowym poziomie.

Celem rachunku DN jest dostarczenie logicznego i wewnętrznie spójnego zestawu definicji i mierników wytworzonej w kraju produkcji. Podatki sprawiają, że DN możemy mierzyć albo w cenach rynkowych zawierających podatki pośrednie nakładane na dobra i usługi albo w cenach uzyskiwanych przez producentów już po zapłaceniu przez nich podatków pośrednich.

PKB w cenach rynkowych jest miarą produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi. PN w cenach czynników wytwórczych to produkt narodowy netto pomniejszony o podatki pośrednie zawarte w cenach lub od nich odliczone. Jest to suma dochodów wypłaconych właścicielom środków produkcji z tytułu świadczonych przez te czynniki usług. Są cztery rodzaje wynagrodzeń:

• za pracę

• renta dzierżawna

• % od kapitału

• dochody z samozatrudnienia

PKB wyrażony w cenach rynkowych jest wyższy od PKB w cenach czynników produkcji o wielkość podatków pośrednich pomniejszonych o sumę ewentualnych subsydiów do dóbr i usług.

Osobisty Dochód Ludności (ODL) jest tą częścią produktu narodowego w cenach czynników wytwórczych, która pozostaje po potrąceniu nie rozdzielonych zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstw oraz po spłaceniu podatków od dochodów przedsiębiorstwa do budżetu państwa. Jednocześnie jest on powiększony o różnego rodzaju transfery budżetu państwa na rzecz ludności.

Dochód Dyspozycyjny Ludności (DDL) - dochody gospodarstw domowych po potrąceniu podatków bezpośrednich. Suma tych dochodów po potrąceniu tych podatków reprezentuje potencjalną siłę nabywczą ludności. Wielkość ta informuje nas o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności.

BUDŻET PAŃSTWA

Budżetem nazywamy zestawienie wszystkich dochodów i wydatków niezależnie od szczebla struktury polityczno-administracyjnej państwa. Rachunek budżetu państwa jest liczbowym opisem gospodarki fiskalnej państwa umożliwiającym jej kształtowanie i kontrolę. Budżet jest również pewną prezentacją programu działania rządu, w którym ogólne cele polityczne i społeczno-gospodarcze zostały przekształcone w wyrażone liczbowo konkretne zamierzenia. Budżet jest więc zespołem narzędzi i środków służących do realizacji świadomie określonych zadań społeczno-gospodarczych państwa.

Podmiotem budżetu centralnego jest rząd, który sporządza plan (preliminarz budżetowy) i przedstawia go do zatwierdzenia parlamentowi (w formie ustawy budżetowej). Realizatorem budżetu jest ministerstwo finansów.

Podmiotem budżetu lokalnego są władze lokalne. Projekt budżetu zatwierdzany jest przez władze samorządowe wybierane w wyborach demokratycznych.

Możemy więc mówić o finansach państwowych i samorządowych. Budżet państwa jest bezpośrednio powiązany z bankiem centralnym, który prowadzi rachunek bieżący dla budżetu państwa. Gdy wydatki przekroczą wielkość wpływów występuje deficyt budżetowy, a gdy wpływy przekraczają wydatki powstaje nadwyżka budżetowa. Nadwyżka budżetowa jest zjawiskiem rzadkim, natomiast najczęściej występuje deficyt budżetowy. Oznacza on chwilową utratę płynności finansowej. Jest to czasowa rozbieżność między finansowymi zobowiązaniami państwa a spływanymi dochodami. Rozbieżność ta jest finansowana przez krótkoterminowe środki pokrycia utraty płatności np.: bony lokacyjne, krótkoterminowy kredyt, weksle skarbowe.

Chwilowa utrata płatności może przekształcić się w deficyt budżetowy. Krótkoterminowe środki ratowania płynności muszą być zastąpione przez środki długoterminowe nazywane długiem publicznym. Dług publiczny to finansowe zobowiązanie państwa lub samorządu terytorialnego związanego z finansowaniem deficytu budżetowego.

Cele wymuszające deficyt:

• utrzymanie określonych wydatków na dotychczasowym poziomie np.: wydatki sztywne dotyczące sfery budżetowej

• zamrożenie wydatków rządowych mających na celu podgrzewanie koniunktury wydatków publicznych

• decyzja polityczna przerzucenia ciężaru długu publicznego na przyszłe pokolenia w warunkach korzyści odnoszonych przez obecne pokolenia

• cele polityczne i zmiana opcji politycznej np.: z liberalnej na socjaldemokratyczną, która nie przejmuje się deficytem w okresie krótkim.

W celu zapobieżenia długowi publicznemu państwo w okresie koniunktury gospodarczej gromadzi specjalny fundusz stabilizacyjny przeznaczony na pokrycie rosnącego deficytu. Środki z tego funduszu są wykorzystywane w okresie kryzysu, a odbudowane w okresie prosperity. Problem redystrybucji obciążeń z tytułu zadłużenia publicznego między pokoleniami to także przyszłe korzyści z tytułu podniesienia kultury, oświaty, zdrowotności. Przyjmuje się że przyszłe pokolenia powinny partycypować w ciężarach długu publicznego. Każde pokolenie powinno być obciążone finansowaniem deficytu budżetowego a więc wydatkami publicznymi proporcjonalnymi do korzyści uzyskiwania ze świadczeń publicznych. Wydatki o odroczonym efekcie powinny być finansowane deficytem budżetowym np.: inwestycje w człowieka, natomiast wydatki przynoszące doraźne korzyści powinny być finansowane z podatków.

RODZAJE I FORMY KREDYTU PUBLICZNEGO:

• dobrowolny - obywatele mają możliwość stania się wierzycielami państwa

• przymusowy - pożyczka publiczna przybiera formy przymusowego pobrania pieniężnego. Jest rzadko stosowana ponieważ, podważa zaufanie obywateli do państwa. Lepiej wprowadzić podatek doraźny.

FORMA POŻYCZEK:

• zewnętrzna - państwo może zadłużyć się w sektorze prywatnych banków komercyjnych bezpośrednio u państwa danego kraju, może oferować obligacje obywatelom innych państw.

• wewnętrzna - państwo może zadłużyć się bezpośrednio w banku centralnym lub sektorze banków komercyjnych, może wyemitować: bony skarbowe, weksle skarbowe.

Z punktu widzenia rozwoju gospodarczego nie jest obojętne u kogo zadłuża się Skarb Państwa. Jeżeli w Banku Centralnym, to często powoduje tzw. monetaryzację (dodatkową emisję pieniądza), co może wywołać inflację. Jeżeli zadłuża się w bankach komercyjnych występuje tzw. efekt wypierania (BK zamiast kredytować działania przesuwają środki pieniężne na rzecz państwa).

Stosuje się szereg zachęt dla pożyczkodawców np.: atrakcyjna stopa procentowa, możliwość wylosowania premii pieniężnych.

Powyżej stwierdzono, że głównym źródłem dochodów budżetu państwa są podatki bezpośrednie, podatki pośrednie od dochodu przedsiębiorstw oraz podatki bezpośrednie od dochodu ludności. Zależność między stopą opodatkowania dochodów a wielkością wpływów do budżetu państwa ilustruje krzywa Laffera:

Między wartościami 0 i 100% leżą możliwe stopy opodatkowania dochodów, które bądź zwiększają bądź zmniejszają łączne wpływy do budżetu państwa. Jest to skutkiem reagowania przedsiębiorców, pracowników i oszczędzających na wzrost lub spadek stóp opodatkowania ich dochodów. Wpływ stopy opodatkowania dochodów na wielkość wpłat do budżetu określa:
- poziom stopy podatkowej w punkcie wyjściowym
- siła reakcji przedsiębiorców na inwestycje
- siła reakcji ludności na ich skłonność do oszczędzania i konsumowania
- stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej

Połączony efekt wyższych wydatków państwa powoduje działanie mnożnika zrównoważonego budżetu. Jest to mechanizm polegający na tym, że wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrost podatków, powoduje zwiększenie dochodu.

RYNEK PRACY

Zatrudnienie wyrażone w danej gospodarce określa liczbę osób wykonujących pracę na podstawie obowiązujących norm prawnych. Zatrudnienie jako kategoria makroekonomiczna charakteryzuje się określoną złożonością i specyfikacją:

• uwarunkowania demograficzne tj. rodność, płodność, umieralność ogólna i umieralność niemowląt, przyrost naturalny, emigracja, imigracja ludności

• uwarunkowanie społecznego zatrudnienia wynikające ze stosowanej polityki społecznej oraz osiągniętego poziomu postępu społecznego np.: wymiar nominalnego czasu pracy, zakres świadczeń społecznych, warunki przechodzenia na emerytury i renty, skala bezrobocia, zasiłki dla bezrobotnych, zakres i formy pomocy społecznej i charytatywnej dla ludzi niesamodzielnych, dostępność kształcenia się na wyższych poziomach edukacji itd. Dodać do tego trzeba problemy pracy dla siebie w grupach i zawodach co może sprzyjać konfliktom kończącym się w rodzinach rozwodem, w firmach bankructwem, zjawiskami kryminalnymi czy innymi nieprawidłowościami prawnymi. Sprzyja temu koncentracja ludności na niektórych obszarach, wzrost wykształcenia, migracje.

• uwarunkowania ekonomiczne wiążące się z możliwościami absorpcji siły roboczej przez gospodarkę. Praca stanowi źródło dochodów pracowniczych. Jest czynnikiem produkcji i wpływa na równowagę gospodarczą.

Granica wzrostu zatrudnienia w firmie jest to zrównanie się płacy realnej z krańcową produkcyjnością pracy.

Bezrobotny to osoba, która nie pracuje, poszukuje pracy i jest zarejestrowana w urzędzie pracy.

Rozmiary bezrobocia naturalnego określane są przez wielkość bezrobocia:

• frykcyjnego - które wynika z niedostosowania posiadanych kwalifikacji i miejsca zamieszkania do oferowanych miejsc pracy. Obejmuje też tych pracowników, którzy zmieniają pracę lub czasowo są bezrobotni.

• strukturalnego - które występuje wówczas, gdy w określonym regionie występuje zastój gospodarczy i ludzie nie mogą znaleźć pracy.

Ze wskazanych przyczyn pewna część pracowników będzie przejściowo znajdować się bez pracy tworząc naturalne bezrobocie. Jego istnienie oznacza, że chęć podjęcia pracy i chęć zatrudnienia nie pokrywają się z ich realizacją. Występują bowiem różnice o charakterze frykcyjnym lub strukturalnym, które powodują że zamierzenia ze strony pracodawców jak i pracowników nie w pełni dają się urzeczywistnić.

Bezrobocie dobrowolne jest spowodowane tym, że pewna część pracowników poszukujących zatrudnienia nie akceptuje poziomu płacy realnej. Niektórzy nie są zainteresowani podjęciem pracy ze względu na dobrą sytuację finansową rodziny.

Bezrobocie przymusowe jest to pochodnym istnienia gwarancji płacy minimalnej i działalności związków zawodowych, które usztywniają pracę.

Zjawisko bezrobocia pociąga za sobą negatywne konsekwencje społeczne i ekonomiczne. Pogarsza się sytuacja materialna bezrobotnych i ich rodzin. Brak miejsc pracy, złe warunki życia i środowiska, bieda i izolacja prowadzą do powstania tzw. wspólnot rozpaczy. Bezrobotni podlegają procesom frustracji i degradacji społecznej co może być źródłem patologicznych zjawisk społecznych. Procesy destrukcji wyrażają się brakiem kontaktów z kolegami, izolacją środowiskową, brakiem zaufania do samego siebie, stresem w rodzinie, spadkiem kondycji duchowej, pogorszeniem zdrowia fizycznego i psychicznego. Im dłużej ktoś pozostaje bez pracy tym mniej staje się interesujący dla potencjalnych pracodawców. Wynika to także z uprzedzenia pracodawców do ludzi żyjących przez dłuższy czas z zasiłku lub zapomogi społecznej.

Z makroekonomicznego punktu widzenia skutkiem bezrobocia są straty produkcji wynikłe z niepełnego wykorzystania siły roboczej, straty budżetu państwa wynikłe z wypłacania zasiłków dla bezrobotnych, a także straty jakie ponosi budżet we wpływach podatkowych.

W wielu krajach tworzy się różne programy dotyczące rynku pracy. Obejmują one najczęściej pomoc bezrobotnym w skutecznym ubieganiu się o miejsca pracy, przekwalifikowania się itd.

RÓWNOWAGA MAKROEKONOMICZNA

W literaturze przedmiotu pojęcie równowagi ekonomicznej jest różnie określane. Najpełniejsza definicja mówi o sytuacji, w której przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych zachodzi równość między podażą wszystkich dóbr i usług a popytem na nie oraz równość między podażą pieniądza krajowego i zagranicznego a popytem na te pieniądze, zaś wymiana gospodarcza z zagranicą nie wywołuje trudności płatniczych.

Cały rynek jest w równowadze, gdy przy istniejących cenach ogólna podaż towarów jest równa ogólnemu popytowi. Jest to makrorównowaga. Równowagę ogólną można sprowadzić do następującej zależności:

C + I + G + (Ex + Im) = C + S + Tn

Tn = T - Bt

C - wydatki i dochody przeznaczone na konsumpcję indywidualną i zbiorową
I - inwestycje G - wydatki rządowe T - transfery budżetowe	Im - import Ex - eksport Bt - transfery budżetowe na rzecz ludności	S - oszczędności Tn - podatki netto

Po obu stronach równania występuje ta sama wielkość C obejmująca wydatki i dochody przeznaczone na konsumpcję indywidualną i zbiorową. Konsumpcja zbiorowa jest finansowana w całości z budżetu państwa. Po wyłączeniu konsumpcji równanie jest następujące:

I + G + (E_x+I_m ) = S + T_n

Lewa strona równania obejmuje dopływy do okrężnego obiegu dochodów, a prawa strona odpływy z okrężnego obiegu dochodu. Widoczny jest podstawowy warunek makrorównowagi czyli: suma dopływów do okrężnego obiegu dochodów musi być równa sumie odpływów. W schemacie ruchu okrężnego wydatków i dochodów można wyróżnić następujące sektory: prywatny, rządowy i zagranicę. Stąd też równanie może przyjąć następującą postać:

(Ex+Im ) zagranica

=

(S + I) prywatny

=

(Tn + G) rządowy

W każdym sektorze gospodarki narodowej saldo wielkości ujętych w nawiasach mogą być dodatnie lub ujemne - stąd też:

E_x > I_m - kraj oszczędza, gromadząc dewizy
E_x < I_m - kraj staje się pożyczkobiorcą
S > I - pojawia się nadwyżka oszczędności netto nie wykorzystana na bieżące finansowanie inwestycji
S < I - wówczas sektor prywatny staje się pożyczkobiorcą, zadłuża się w sektorze rządowym albo w sektorze zagranicy
T_n > G - nadwyżka budżetowa, bowiem rząd dysponuje nadwyżką oszczędności nad wydatkami na zakup dóbr i usług inwestycyjnych i konsumpcyjnych
T_n < G- deficyt budżetowy, bowiem rząd jest zmuszony do zaciągania pożyczek u różnych podmiotów gospodarczych w kraju i za granicą

Układy nierówności w jednym sektorze są wyrównywane przez odwrotny układ nierówności w innym sektorze. Gospodarka narodowa jest systemem naczyń połączonych, w których występuje tendencja do wyrównywania poziomów. W warunkach braku państwa i wymiany z zagranicą mamydo czynienia z dwoma źródłami popytu na dobra: popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych i popyt inwestycyjny przedsiębiorstw. Są one zależne od wielu czynników i kształtowane przez różne grupy podmiotów ekonomicznych.

W modelu dwusektorowym zachodzą dwie ważne zależności:

• produkcja (finalna) jest równa dochodowi Y. Jest to konsekwencja faktu, że przedsiębiorstwo sprzedając produkty o wartości Y osiąga dochód o tej samej wartości, w całości przekazywany na rzecz gospodarstw domowych, gdyż one dysponują wszystkimi czynnikami produkcji

• gospodarstwa znajdują się w równowadze, gdy globalny popyt równy będzie produkcji tj.: AD=Y, AD=C+J, Y=C+S stąd C+I=C+S. Równowaga zachodzi tylko wtedy gdy I = S, tj. gdy inwestycje są równe oszczędnościom.

Co decyduje o wydatkach konsumpcyjnych i inwestycyjnych, które w bardzo mocny sposób wpływają na aktywność gospodarczą? Dlaczego w pewnych okresach skłonność do inwestycji jest wysoka a w innych zaś niska i jaki wywiera to wpływ na funkcjonowanie gospodarki jako całości?

Zauważyć należy, że oszczędności są bierną stroną akumulacji środków pieniężnych niezbędnych do finansowania inwestycji. Wydatki inwestycyjne są przejawem czynnego wykorzystania nagromadzonych oszczędności. Oszczędności są stałym procesem, który zmieniania się powoli w czasie pod wpływem poważnych zmian w wysokości otrzymywanych dochodów. Inaczej jest z inwestycjami które charakteryzują się nadzwyczaj dużą zmiennością. Wpływają na to między innymi: oczekiwanie przedsiębiorców (optymizm lub pesymizm), zmiany w popycie, cenach rynkowych i zysku, stopie procentowej od kredytu itp. Wynika stąd, że oszczędności nie przekształcają się automatycznie w inwestycje. Popyt konsumpcyjny gospodarstwa domowego zależy od rozporządzalnego dochodu osobistego Y_d. Jest to ten dochód, który gospodarstwo domowe może przeznaczyć na wydatki lub oszczędności. Całkowity popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych jest tym większy im większe są całkowite rozporządzalne dochody osobiste. Funkcja konsumpcji wyraża ilościową zależność między wzrostem konsumpcji a wzrostem rozporządzalnego dochodu ludności. Zależność tą można wyrazić równaniem:

C = a +MPCY_d

a - autonomiczny poziom konsumpcji niezależny od wysokości rozporządzalnego dochodu ludności
MPC - krańcowa skłonność do konsumpcji

MPC = dC / dY_d

Wielkość MPC jest pewną stałą, zawartą w przedziale 0<MPC<1 i definiowaną jako stosunek między przyrostem konsumpcji, a przyrostem rozporządzalnych dochodów osobistych. Wartość krańcowej skłonności do konsumpcji informuje nas, o ile jednostek wzrośnie konsumpcja jeśli rozporządzalne dochody osobiste wzrosną o jednostkę. Oszczędności S mogą być definiowane jako ta część dochodu, która nie jest konsumowana. Mogą być przedstawione jako różnica między dochodem a wydatkami na konsumpcję:

S = Y - C	lub	S = -a + (1 - MPC)Yd
1 - MPC = MPS	MPS - krańcowa skłonność do oszczędzania

MPS informuje nas o ile jednostek wzrosną oszczędności, jeśli dochód wzrośnie o jeden.

Wykres funkcji oszczędności obrazuje zamierzone oszczędności przy każdym poziomie dochodu. Przy dochodzie równym zero może ta funkcja przybierać wartości ujemne. Gospodarstwa domowe zużywają wtedy nagromadzone uprzednio zasoby.

Popyt inwestycyjny oznacza zamierzone (planowane) przez przedsiębiorstwa powiększanie zasobów kapitału trwałegooraz stanu zapasów. Przyjąć można, że w każdym momencie zamierzone inwestycje są wielkością stałą niezależną od rozmiarów bieżącej produkcji i dochodu.

Popyt globalny jest to suma środków, jakie przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wydać na dobra i usługi przy różnej wielkości dochodu . Popyt globalny wyznacza wielkość produkcji i dochodu.

PRODUKCJA W PUNKCIE RÓWNOWAGI

Przy stałych cenach i płacach równowaga krótkookresowa na rynku dóbr istnieje tylko wtedy, gdy popyt globalny (planowane wydatki) dokładnie zrównają się z faktycznie wytworzoną produkcją. Na wykresie zaznaczono linię 45°. Jest ona zbiorem wszystkich punktów, które przybierają taką samą wartość na obu osiach. Krzywa AD przecina ją tylko w punkcie E, który zapewnia równowagę.


Przy każdej innej wielkości produkcji nie równa się ona popytowi globalnemu. Dla każdej wielkości produkcji niższej od poziomu równowagi globalny popyt będzie większy niż dochód i produkcja (krzywa AD leży powyżej linii 45°). Odwrotnie, przy każdej wielkości produkcji przewyższającej poziom równowagi popyt globalny będzie mniejszy niż dochód i produkcja (krzywa AD leży poniżej linii 45°).

SKUTKI NIERÓWNÓWAGI

Jeśli zamierzone inwestycje są mniejsze od oszczędności (globalny popyt jest mniejszy od produkcji) to wzrastają zapasy, cozniechęca przedsiębiorców do dalszego inwestowania. Kurczy się więc produkcja, spada zatrudnienie i tym samym dochody. Powoduje to dalsze ograniczenie wydatków inwestycyjnych i w ten sposób uruchamiany jest mechanizm depresyjny, który pcha gospodarkę w kierunku recesji gospodarczej (dekoniunktury). Na odwrót, jeśli zamierzenia inwestycyjne są większe niżoszczędności (globalny popyt przewyższa produkcję), wówczas nagromadzone oszczędności nie są wystarczające do sfinansowania wszystkich zamierzonych inwestycji. Społeczeństwo stosunkowo mało oszczędza, czyli więcej wydaje na konsumpcję. To zachęca przedsiębiorców do zwiększania produkcji tym samym do zwiększania inwestycji. Zostaje uruchomiona spirala ekspansji.

W punkcie E pewna wielkość produkcji zapewnia równowagę. Planowane inwestycje są wówczas równe planowanym oszczędnościom. Na prawo od punktu E gospodarstwa domowe planują oszczędności większe niż wynoszą planowane inwestycje przedsiębiorstw. Niedostateczny popyt konsumpcyjny powoduje nie planowany wzrost zapasów. Przedsiębiorstwa ograniczają produkcję.
Na lewo od punktu E oszczędności gospodarstw domowych są mniejsze niż wielkość zamierzonych inwestycji przedsiębiorstw. Następuje wyczerpanie zapasów. Przedsiębiorstwa zwiększają produkcję.

Gdy popyt inwestycyjny spada, to krzywa popytu globalnego przesuwa się w dół. Punkt równowagi przesuwa się z E do E'. Spadek popytu inwestycyjnego powoduje znacznie większy spadek produkcji zapewniającej równowagę. Dzieje się tak dlatego, że każda obniżka popytu inwestycyjnego powoduje spadek dochodu, który z kolei wywołuje dodatkowy spadek popytu konsumpcyjnego.Łączny spadek popytu jest o wiele głębszy niż procentowe ograniczenie popytu inwestycyjnego.

Mnożnikiem nazywamy stosunek zmiany produkcji w punkcie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych.

Mi = 1 / (1-MPC)

dY = dI Mi

Wzrost G wywołuje wzrost poziomu produktu społecznego, odpowiadającego warunkom równowagi, o wielkość równą iloczynowi mnożnika i przyrostu G.

BANKI I POLITYKA PIENIĘŻNA

Banki to instytucje systemu pieniężno-kredytowego pośredniczące w obiegu pieniądza w gospodarce. Wraz z rozwojem gospodarki towarowej pojawili się bankierzy, którzy oprócz pożyczania pieniędzy na procent zajmowali się także ich transferem. Rozwój systemu pieniężnego doprowadził do powstania banków depozytowych, w których lokowane były depozyty (głównie w postaci złotych i srebrnych monet). W chwili, gdy banki połączyły przyjmowanie depozytów i udzielanie pożyczek, powstały banki handlowe. Obok nich działają jeszcze: banki inwestycyjne, hipoteczne, towarzystwa kredytowe, instytucje niebankowe (towarzystwa ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne).

Banki komercyjne zarabiają pieniądze dzięki udzielaniu pożyczek według wyższej stopy procentowej niż stopa płacona za uzyskiwane i utrzymywane depozyty (4-8%).
Sytuacja finansowa banku znajduje odbicie w jego bilansie.

Aktywami są wszelkiego rodzaju należności, papiery wartościowe oraz inny majątek będący własnością banku.
Pasywa są to wszelkiego rodzaju zobowiązania w stosunku do innych podmiotów gospodarczych i instytucji, które zdeponowały swoje walory.

We współczesnej gospodarce rynkowej funkcjonuje dwustopniowy system bankowy:

1. Bank Centralny (np. NBP)

2. Banki komercyjne

Składa się on z banku centralnego (BC) i podlegających mu w zakresie polityki pieniężno-kredytowej innych banków. Taka struktura zapewnia pełną kontrolę BC nad innymi bankami.

W systemie bankowym i regulowaniu gospodarki najważniejszą rolę spełnia BC. Prowadzi on politykę pieniężną polegającą na regulowaniu stopy wzrostu podaży pieniądza krajowego w celu wspierania wzrostu gospodarczego oraz stabilizowania produkcji i zatrudnienia. Spełnia on trzy funkcje:

1. Jest jedynym emitentem pieniądza gotówkowego (banknotów i monet)

2. Jest bankiem państwa, gdyż realizuje politykę pieniężno-kredytową, w szczególności zaś politykę w zakresie podaży pieniądza, regulując jego ilość w obiegu; ponadto zajmuje się przychodami i wydatkami budżetu państwa, udziela w razie potrzeby kredytu państwu, przeprowadza w imieniu rządu operacje finansowe w kraju i zagranicą, udziela pożyczek rządowych, przechowuje rezerwy złota i dewiz, zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne. Prowadzi ponadto politykę kursów walutowych.

3. Jest bankiem banków, gdyż działa jako bankier dla banków komercyjnych, zapewniając sprawne funkcjonowanie całego systemu bankowego

Banki wykonują różnorodne operacje, które można podzielić na pasywne i aktywne.
Operacje pasywne polegają na przyjmowaniu depozytów, tj. gromadzeniu wolnych środków kapitałowych jednostek gospodarczych i innych osób prawnych oraz wolnych środków ludności. Zalicza się do nich również emitowanie własnych papierów wartościowych.
Operacje aktywne polegają na dokonywaniu przelewów na polecenie właścicieli depozytów z  ich rachunków na rzecz innych właścicieli czy podmiotów, a także na dokonywaniu wypłat gotówkowych oraz udzielaniu kredytów.

REGULOWNIE PODAŻY PIENIĄDZA

Władze publiczne usiłują dostosować wzrost podaży pieniądza do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nie dającego się uniknąć wzrostu cen. Nadmiar pieniądza w obiegu powoduje inflację znajdującą wyraz we wzroście cen. Niedostatek pieniądza w obiegu oznacza deflację. Może ona przyczynić się do ograniczenia efektywnego popytu, spadku cen i zahamowania wzrostu gospodarczego.
Monetaryści podają wzór na ilość pieniądza w obiegu:

MV=PY	gdzie:
		M - ilość pieniądza w obiegu
		V - szybkość cyrkulacji pieniądza
		P - przeciętny poziom cen
		Y - realna wielkość PNB w cenach stałych

W danym czasie wydatki ogółem lub dochody ogółem powinny być równe przeciętnej masie pieniężnej pomnożonej przez szybkość cyrkulacji pieniądza.

Najważniejszym problemem jest określenie ilości pieniądza aby prowadzić politykę pieniężną. BC dzieli środki płatnicze na trzy grupy:

• M1 - obejmuje gotówkę oraz depozyty na rachunkach, płatne na każde żądanie (a'vista) [stopa rezerw obowiązkowych jest najwyższa]

• M2 - obejmuje grupę M1 i małe rachunki terminowe nie przekraczające określonej w danym kraju sumy

• M3 - obejmuje grupę M2 i duże salda rachunków terminowych przekraczające określoną sumę złotych lub dolarów rocznie

Grupa M1 charakteryzuje się najwyższym stopniem płynności i związana jest z pieniądzem gromadzonym do celów transakcyjnych, spekulacyjnych i z powodu ostrożności.
Grupa M2 wykorzystywana jest przez banki do udzielania kredytów krótkoterminowych.
Grupa M3 tworzy główne śródło środków wykorzystywanych na długoterminowe kredyty inwestycyjne. Wykazuje ona najniższy stopień płynności.

Wyodrębnia się również specjalną grupę oznaczoną L, która obejmuje papiery wartościowe, obligacje bankowe i skarbowe i akcje o zróżnicowanym stopniu płynności i ryzyka.
Obecnie w Polsce: M1 = 20%, M2 = 14%, M3 = 6%

Zauważyć trzeba, że procent płacony przez banki jest nagrodą dla oszczędzającego za rezygnację z płynności.

BC regulujący podaż pieniądza nigdy nie zaczyna od zera. Przy określaniu ilości pieniądza wychodzi on najpierw z oceny istniejącego zasobu pieniądza znajdującego się w obiegu, a więc w kasach prywatnych, bankach, kasach oszczędnościowych itp. Następnie bierze pod uwagę takie czynniki jak:

• przewidywany przyrost wolumenu (wielkości) dochodu narodowego

• przewidywany wzrost cen w danym roku

• możliwość zwiększenia lub zmniejszenia szybkości krążenia pieniądza gotówkowego

Jeżeli założymy, że szybkość obiegu pieniądza jest stała, to tempo podaży pieniądza wynika z sumy temp wzrostu cen i wolumenu dochodu narodowego.

Banki komercyjne są zainteresowane w przyjmowaniu depozytów tylko dlatego, że wykorzystują je na cele kredytowe i zarabiają na różnicy stopy procentowej płaconej od depozytów i pobieranej od kredytów.
Przy udzielaniu kredytów banki komercyjne mają możliwość kreacji dodatkowego pieniądza. W celu poddania procesu kreacji pieniądza kontroli i panowania nad ogólną polityką pieniężną BC wprowadził przymus tworzenia rezerw obowiązkowych, które ograniczają płynność banku.
Nieoprocentowana rezerwa obowiązkowa jest śródłem zysku BC.

Suma możliwych kredytów wyraża się wzorem:

Sk=Nd1 /U	gdzie:
		Nd1 - pierwsza nadwyżka depozytu w banku
		U - stopa rezerwy obowiązkowej (udział rezerwy obowiązkowej w ogólnej sumie depozytów bankowych)
		Sk - suma możliwych kredytów

Przykład:

S_k = ?
U = 10%
N_d1 = 2000 zł

S_k = (2000 - 10%) / 0,1 = 18000

Odwrotność stopy rezerwy obowiązkowej nazywana jest mnożnikiem depozytowym. W zależności od wysokości stopy obowiązkowej mnożnik depozytowy określa wysokość możliwej kreacji nowego pieniądza przez banki komercyjne na cele kredytowe.
Obniżenie stopy rezerwy obowiązkowej oznacza wzrost mnożnika depozytowego, co pozwala na wzrost możliwości kredytowych banku (i odwrotnie).

BC może oddziaływać na podaż pieniądza bezpośrednio przez kontrolę bazy monetarnej lub pośrednio poprzez bezpośrednie oddziaływanie na poziom stopy procentowej

wysokość stopy procentowej:
ustalanej przez BC bankom komercyjnym - stopa redyskontowa
przez bank komercyjny za weksle - stopa dyskontowa

Baza monetarna jest to suma gotówki znajdująca się w rękach ludności oraz suma rezerw gotówkowych systemu bankowego będąca pod kontrolą BC w celu zapewnienia płynności banków komercyjnych. Podaż pieniądza jest powiązana z bazą monetarną poprzez mnożnik kreacji pieniądza.

M1 = Bmmk	gdzie:
		Bm - baza monetarna
		mk - mnożnik kreacji pieniądza

Im niższa jest obowiązkowa stopa rezerwy gotówkowej, tym wyższy jest mnożnik kreacji pieniądza i tym podaż pieniądza będzie większa (i odwrotnie).

Wzrost relacji gotówkowych ludności w ogólnej sumie wkładów bankowych spowoduje spadek wartości mnożnika i tym samym zmniejszenie podaży pieniądza przez banki. W ten sposób rozmiary podaży pieniądza M1 zależą od dwóch kluczowych relacji:

• stosunku rezerw gotówkowych banków komercyjnych do całkowitej wartości depozytów

• stosunku gotówki ludności do całkowitej wartości depozytów

Pierwsza z tych relacji jest regulowana przez BC. Druga zależy od intensywności działania motywów (transakcyjnego i spekulacyjnego) skłaniających ludzi do utrzymywania pieniądza w najwyższej formie płynności.
Kontrola podaży pieniądza za pomocą stopy procentowej polega na ustaleniu przez BC takiej jej wysokości, a następnie na dostarczeniu takiej ilości pieniądza w takiej ilości kredytu dla banków komercyjnych, jaka wynika z popytu na rynku.
Stopie procentowej przypisuje się tradycyjnie dużą rolę w kreowaniu realnych procesów rynkowych. Podwyższenie stopy procentowej powoduje spadek popytu na kredyt, natomiast jej obniżanie ma ożywiać procesy gospodarcze.
Faktyczny wpływ stopy procentowej na realne procesy gospodarcze jest ograniczony, ponieważ:

1. Najmniejszy wpływy wywiera ona na duże korporacje, które mają wielką zdolność do samofinansowania. Małe firmy reagują najbardziej, bo swoją działalność opierają na kredycie.

2. Pewne inwestycje mają zasadnicze znaczenie dla firmy i wielkość stopy procentowej nie ma znaczenia dla ich realizacji.

3. Firma może akceptować płacenie wysokiej stopy procentowej, którą przerzuci w koszty i cenę.

4. Restrykcyjne oddziaływanie stopy procentowej zależy też od wielkości inflacji i jej perspektyw.

5. Nie bez znaczenia jest też system podatkowy, np. umożliwiający obniżanie opodatkowania o wielkości płaconych odsetek od kredytu.

Sprawność systemu finansowego o zasięgu światowym pozwala uzyskać kredyt tam, gdzie najtaniej.

Stopa procentowa powinna pozwalać na efektywną alokację zasobów finansowych w kraju. Zbyt niska nie pozwala osiągnąć spodziewanej efektywności, a zbyt wysoka hamuje inwestycje i konsumpcję.

INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ

Instrumenty polityki pieniężnej dzielą się na trzy grupy:

1. Instrumenty, za pomocą których BC oddziałuje na płynność bankową, tj. podaż kredytów i ich koszt:

• zmiany stopy redyskontowej

• operacje otwartego rynku

• ustalenie poziomu obowiązujących rezerw

2. Instrumenty typu administracyjnego, związane z bezpośrednią kontrolą BC nad działalnością systemu bankowego:

• kontrola bezpośrednia kredytów bankowych, racjonowanie kredytów

3. Selektywna polityka (np. kredyty o preferencyjnej stopie procentowej).

Stopa redyskontowa to stopa procentowa stosowana przez BC przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym. Każda jej zmiana wywołuje oczekiwaną reakcję banków komercyjnych.

Operacje otwartego rynku to działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez BC publicznych papierów wartościowych. Transakcje te wpływają w sposób bezpośredni na wielkość rezerw banków komercyjnych, a tym samym na dostępność kredytu i ilość pieniądza w obiegu.

Rezerwy obowiązkowe to ta część rezerw całkowitych znajdujących się w dyspozycji banku, która z mocy prawa nie może być wykorzystywana do tworzenia pieniądza przez udzielanie kredytów.


BC posługuje się więc kilkoma metodami wywierania wpływu na podaż pieniądza.
Jeśli chce zwiększyć podaż pieniądza to może:

1. Obniżyć stopę redyskontową w celu zwiększenia rozmiarów udzielanych pożyczek

2. Kupić wyemitowane przez rząd papiery wartościowe na otwartym rynku

3. Obniżyć poziom wskaśnika rezerw obowiązkowych.

CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO

Stanowią one układ wzajemnie powiązanych elementów oddziaływania na dochód narodowy. Najczęściej dziali się je na:

• osobowe i rzeczowe

• ekstensywne i intensywne

• bezpośrednie i bierne

Czynniki osobowe wyczerpuje w zasadzie praca ludzka, a czynniki rzeczowe to kapitał (środki i przedmioty pracy). Praca ludzka spełnia rolę aktywną w procesie produkcji, natomiast czynniki rzeczowe tworzą materialne warunki produkcji, będąc jednocześnie produktem pracy ludzkiej. Są one dla siebie komplementarne i w pewnym sensie substytucyjne.
Czynniki ekstensywne (ilościowe) to te, których uruchomienie wymaga poniesienia znacznych nakładów (np. zatrudnienie i inwestycje). Wzrost osiągnięty na skutek działania czynników ekstensywnych nazywamy wzrostem ekstensywnym.
Czynniki intensywne (jakościowe) nie wymagają dla swojego działania nakładów (np. wydajność pracy, postęp naukowo-techniczny, organizacja pracy, kwalifikacje). Wzrost gospodarczy osiągany na skutek działania tych czynników nazywamy wzrostem intensywnym.

GRANICE I KOSZTY WZROSTU

Pojawia się pytanie, czy proces wzrostu może dokonywać się w nieskończoność oraz czy wzrost taki jest zawsze pożądany?

W procesie wzrostu zawsze pojawia się problem wyżywienia i tzw. pułapki maltuzjańskiej. Tylko krajom o znacznym stopniu uprzemysłowienia udało się zlikwidować problem głodu.
Kolejnym czynnikiem limitującym wzrost gospodarczy okazuje się ograniczoność zasobów naturalnych, a w tym szczególnie energii. Problem ten usiłuje się rozwiązać poprzez mechanizm cenowy. W miarę jak zasoby stają się coraz rzadsze, rośnie ich cena.
W tym kontekście pojawia się pytanie o koszty wzrostu gospodarczego. Jeżeli nawet trwały wzrost gospodarczy jest możliwy, to czy jest pożądany. Degradacja środowiska naturalnego, zatłoczenie i nerwowy, pełen stresów tryb życia są zbyt wysoką ceną za zwiększenie produkcji dóbr powszechnego użytku. Maksymalizacja tempa wzrostu PNB nie może być wyłącznym celem działalności gospodarczej. Miernik ten w sposób niedoskonały odzwierciedla koszty ludzkie, takie jak napięcie fizyczne i umysłowe, monotonia, stres oraz ryzyko.

HANDEL MIĘDZYNARODOWY
INSTRUMENTY POLITYKI HANDLOWEJ

Przepływ dóbr ekonomicznych między odrębnymi gospodarkami narodowymi określa się mianem wymiany międzynarodowej. Obejmuje ona współcześnie cztery grupy zjawisk i procesów gospodarczych:

1. wymiana towarów i usług

2. przepływ kapitału

3. migracja siły roboczej

4. transfer myśli naukowo-technicznej

Podstawą rozwoju wymiany zagranicznej jest międzynarodowy podział pracy (MPP), który jest szczególną, rozwiniętą formą podziału pracy. Stanowi on historycznie ukształtowane formy więzi gospodarczych między poszczególnymi krajami, określa ich miejsce w produkcji światowej tzn. decyduje o międzynarodowej specjalizacji produkcji. Międzynarodowy podział pracy ulega ciągłym przemianom. Zmienia się bowiem zakres i charakter międzynarodowej specjalizacji produkcji oraz miejsce poszczególnych krajów w tej specjalizacji, podobnie jak zmianie ulegają wzajemne związki między krajami. Poszczególne kraje stopniowo rezygnują z produkcji pewnych towarów na rzecz większej specjalizacji w produkcji innych towarów, zmieniając w ten sposób swoje miejsce w międzynarodowym podziale pracy. Pewne związki między poszczególnymi krajami i grupami krajów rozluźniają się a na ich miejsce powstają nowe więzi gospodarcze.

Udział różnych krajów w międzynarodowym podziale pracy i ich pozycja w gospodarce zmienia się w czasie. Stało się to wyraźnie widoczne w XX w. Spektakularnym przykładem jest Japonia, która za pozycji drugorzędnej w końcu XIX w awansowała do roli drugiego mocarstwa ekonomicznego. Hongkong, Tajwan, Korea Płd. i Singapur w ciągu 30 lat zdołały osiągnąć poziom rozwoju i uprzemysłowienia zbliżony do zachodnioeuropejskiego i są obecnie wielkimi eksporterami. Z drugiej strony na przełomie XIX w Wielka Brytania doświadczyła rozpadu swojego imperium ekonomicznego i stała się "zaledwie jednym" z krajów o wielkim potencjale gospodarczym. Czechy z pozycji wysoko rozwiniętego kraju w latach 30-tych przeistoczyły się w gospodarkę średnio zaawansowaną jeśli chodzi o poziom rozwoju.

Podstawową formą więzi ekonomicznej między różnymi krajami stanowi wymiana towarów. Do określenia wymiany towarów i usług między rozpatrywanym krajem a jego otoczeniem zewnętrznym używa się pojęcia handel zagraniczny.
Jeśli dotyczy on wszystkich krajów nazywa się handlem międzynarodowym. Handel zagraniczny obejmuje eksport czyli wywóz usług i towarów za granicę i import czyli przywóz towarów i usług z zagranicy. Suma eksportu i importu określana jest jako obroty handlu zagranicznego. Różnica między eksportem i importem stanowi saldo handlu zagranicznego. Nadwyżka eksportu nad importem oznacza dodatnie saldo handlu zagranicznego, zaś nadwyżka importu nad eksportem ujemne saldo handlu zagranicznego (deficyt).

Przesłankami wymiany między różnymi krajami jej strukturą towarowa i geograficzną oraz korzyściami płynącymi z wymiany dla jej uczestników zajmuje się teoria handlu zagranicznego. Nie jest ona zwartym i spójnym wewnętrznie systemem twierdzeń wyjaśniających mechanizmy wymiany międzynarodowej, lecz raczej zbiorem uogólnień opartych na różnych założeniach. Pierwsze stwierdzenia dotyczące korzyści z płynących z handlu zagranicznego można znaleźć w doktrynie merkantylistów, którzy uzasadniali konieczność protekcjonizmu handlowego. W bardziej rozwiniętej postaci teoria handlu zagranicznego została przedstawiona w klasycznej ekonomi politycznej A. Smitha i D. Ricardo.

Smith jest twórcą tzw. teorii kosztów absolutnych. Uważał on, że podstawą specjalizacji międzynarodowej są absolutne różnice kosztów wytwarzania mierzone nakładem pracy. Jego zdaniem wymiana między dwoma krajami pojawia się wówczas, gdy koszty wytwarzania towarów w tych krajach są zróżnicowane.
Rozwinięciem teorii kosztów absolutnych jest teoria kosztów komparatywnych sformułowana przez Ricado. Wykazał on że specjalizacja i wymiana towarowa może być korzystna dla obu krajów, także w przypadku gdy jeden kraj wytwarza towary drożej (taniej) niż inne kraje. Występujące podstawowe korzyści z wymiany międzynarodowej są zdaniem Ricardo komparatywne (względne), a nie absolutne różnice kosztów wytwarzania poszczególnych towarów w różnych krajach tzn. że stosunek między kosztami wytworzenia różnych produktów w jednym kraju różni się od tego stosunku w innym kraju.

Podział korzyści wynikających z wymiany międzynarodowej między poszczególne kraje zależy od kształtowania się relacji wymiennych towarów eksportowych na towary importowe. Relacja ta określana jest jako terms of trade, co dosłownie oznacza warunki wymiany lub stosunki wymiany. W praktyce najczęściej analizuje się cenowe (nominalne) terms of trade, tzn. współczynnik obliczony jako relacje względnych zmian cen realizowanych w eksporcie danego kraju do względnych zmian cen towarów importowanych przez ten kraj w określonym czasie.
Współczynnik terms of trade wskazuje na zmianę siły nabywczej eksportu wyrażonej w imporcie danego kraju. Korzystne terms of trade dla danego kraju występuje wtedy, gdy współczynnik ten jest większy od jednego. Oznacza to np., że ceny towarów eksportowanych rosną szybciej niż ceny towarów importowanych lub spadek cen towarów importowanych do cen towarów eksportowanych. Współczynnik terms of trade mniejszy od jednego oznacza przesunięcie korzyści z międzynarodowego podziału pracy w innych krajach.

BILANS PŁATNICZY

Stosunki ekonomiczne wiążące dany kraj z zagranicą znajdują swoje odbicie w bilansie płatniczym. Jest to usystematyzowane zestawienie dokonywanych na rzecz zagranicy i otrzymywanych płatności ze wszystkich tytułów w określonym czasie. Płatności otrzymane z zagranicy zwiększające podaż dewiz zapisuje się po stronie aktywów, natomiast płatności dokonane na rzecz zagranicy po stronie pasywów. Jeżeli płatności na rzecz zagranicy przewyższają płatności otrzymywane z zagranicy wówczas występuje saldo ujemne i odwrotnie. W bilansie płatniczym występują dwie podstawowe części:

1. bilans obrotów bieżących
   W bilansie obrotów bieżących zostają uwzględnione następujące pozycje:

• płatności (wpływy i wydatki) z tytułów obrotów handlowych.

• płatności z tytułu usług: transportowych, pocztowych, telekomunikacyjnych, turystycznych, z tytułu ubezpieczeń i reasekuracji, usług finansowych, budowlanych, informatycznych, utrzymywania przedstawicielstw zagranicznych, składek do organizacji międzynarodowych....

• obsługa kredytów zagranicznych np. spłata odsetek od kredytów otrzymanych, spłata odsetek przez inne krajeod udzielonych im kredytów

• przepływy dochodów majątkowych z tytułu własności (odsetki, zyski, dywidendy) otrzymywane i płacone od posiadanych obligacji i akcji

• transfery rządowe i prywatne, przy czym w transferach prywatnych główną rolę odgrywają wpływy i wypływy z rachunków walutowych ludności oraz (w mniejszym stopniu) spadki renty i emerytury

• nie sklasyfikowane obroty bieżące czyli skup i sprzedaż walut netto wynikających z nierejestrowanego handlu przygranicznego

2. bilans obrotów kapitałowych i finansowych
   Bilans płatniczy przedstawia syntetyczny napływ lub odpływ środków pieniężnych do danego kraju. Bilans wykazuje nadwyżkę gdy występuje napływ netto środków pieniężnych do danego kraju, w przeciwnym wypadku mamy do czynienia z deficytem.

INSTRUNENTY POLITYKI HANDLOWEJ

Stwierdzenie, że wraz z wymianą międzynarodową pojawiają się korzyści dla gospodarki światowej jako całości nie budzi większych kontrowersji. Nie jest natomiast pewne czy zyskuje każdy z uczestników wymiany, zarówno w sensie poprawy efektywności jak i podziału wytworzonej dodatkowo w wyniku specjalizacji nadwyżki. W związku z tym w różnych krajach w polityce handlowej z zagranicą występują w mniejszym lub większym stopniu tendencje do liberalizmu (wolnego handlu) lub protekcjonizmu.
Podstawowe pojęcie wolnego handlu rozumie się całkowicie nieskrępowaną wymianę międzynarodową. Jest ona związana z koncepcją liberalizmu gospodarczego, zgodnie z którą największe korzyści z międzynarodowym podziałem pracy zostaną osiągnięte przez wolną konkurencję niezależnych producentów i konsumentów, a interwencja państwa powoduje jedynie szkody. W okresie po II Wojnie Światowej i załamaniu wymiany występowało dążenie do przywrócenia wolnego handlu. Wiele krajów podpisywało Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu (GATT), zawierając zobowiązanie do sukcesywnego obniżania ceł i znoszenia ograniczeń w handlu. W ramach GATT stopniowo obniżono stawki celne, co przyczyniło się do rozwoju wymiany międzynarodowej. Głównym celem Światowej Organizacji Handlowej (Word Trade Organisation) utworzonej w 1944 roku w miejsce GATT jest dążenie do nieskrępowanego rozwoju handlu zagranicznego i nie stosowanie żadnego rodzaju dyskryminacji w obrotach międzynarodowych.

Protekcjonizm - oznacza oddziaływanie na międzynarodową wymianę dóbr. Celem polityki protekcjonizmu jest podniesienie konkurencyjności towarów krajowych na rynkach obcych a zmniejszenie konkurencyjności towarów na rynku wewnętrznym. Głównymi formami protekcjonizmu jest wprowadzenie ograniczeń ilościowych lub ceł w stosunku do towarów importowanych jak również stosowanie przez państwo różnorodnych środków popierających eksport. Większość krajów próbuje oddziaływać i kontrolować handel zagraniczny. Polityka handlowa ma na celu ograniczenie importu i (lub) stymulowanie eksportu. Stosowane są przy tym różne instrumenty polityki handlu zagranicznego.
W celu promowania swojego eksportu niektóre kraje stosują subwencje eksportu. Oznaczają one wszelkiego rodzaju premie, subsydia, ulgi lub ułatwienia przyznawane przez państwo eksporterom, mające na celu zachęcenie ich do rozwoju eksportu i do zwiększania w ten sposób konkurencyjności towarów danego kraju na rynku światowym.
Formą promowania eksportu za granicą jest tzw. dumping. Polega on na sprzedaży towarów za granicą po cenie która nie pokrywa kosztów jego wytworzenia w kraju.
Istotnym celem oddziałującym na rozmiary i efektywność handlu zagranicznego jest kurs walutowy czyli cena pieniądza zagranicznego wyrażona w walucie krajowej.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---