PRAWO PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

19.02.2008 r.

Co decyduje, że dany dokument jest papierem wartościowym? Istota papieru wartościowego.

Papierem wartościowym jest dokumentem inkorporującym prawo.

Trzeba sporządzić dokument, którego treścią będzie oświadczenie woli. Nie wystarczy samo sporządzenie dokumentu, ale niezbędne jest, aby na tym dokumencie znalazły się podpisy. I taki dokument ma chronić czynność prawną. Chodzi tu o dokument chroniący prawo wynikające ze stosunków cywilnoprawnych, czyli między równorzędnymi podmiotami. Czyli poza naszą uwagą są prawa publicznoprawne. Chodzi tu o prawa o charakterze majątkowym. Koncepcja Fryderyka Zolla, że chodzi nie tylko o prawa o charakterze majątkowym, ale też o prawa o charakterze niemajątkowym. Powinny to być prawa zbywalne.

Co miałoby decydować, że dokument inkorporujący prawo jest papierem wartościowym?

Ma być związek między dokumentem a prawem inkorporowanym. Są dwie koncepcje określające, wskazujące ten związek:

1. H. Bruner - szerokie ujęcie papieru wartościowego. Upomina się o to, żeby związek miał polegać na tym, że dla zrealizowania prawa inkorporowanego niezbędne jest przedstawienie dokumentu. To spojrzenie znalazło swój dobitny wyraz w ustawodawstwie szwajcarskim - w art. 965 prawa obligacyjnego szwajcarskiego. Jest tam papier wartościowy definiowany jako dokument, z którym związane jest prawo w ten sposób, że bez tego dokumentu nie będzie można zrealizować tego prawa ani przenieść tego prawa na kogoś innego. To ujęcie pozwala na objęcie imiennych papierów wartościowych, papierów wartościowych na okaziciela i papierów wartościowych na zlecenie. W tym ujęciu widzimy funkcję legitymacyjną.

2. O. Ulmer - wąskie ujęcie papieru wartościowego. Wskazuje, że chodzi o związek polegający na tym, że dla przeniesienia inkorporowanego prawa wystarczającym i koniecznym jest rozporządzenie dokumentem, że prawo idzie za dokumentem. Pierwszoplanowa funkcja w tym ujęciu, to funkcja obiegowa. W tym ujęciu papierem wartościowym nie będzie dokument, gdzie przeniesienie prawa nie będzie wymagało rozporządzenia rzeczą. W tym ujęciu nie ma miejsca na imienne papiery wartościowe. Papier wartościowy tworzony jest w tym celu, żeby można było różnorodnie przenosić prawo zawarte w dokumencie. Według Świderskiego to oddaje sedno papieru wartościowego.

Racja papieru wartościowego wyrasta z tego, żeby jak najłatwiej przenosić inkorporowane prawo.

Z. Kimbell do niedawna był głównym radcą w Deutsche Banku. Chciał on ustalić czym jest sens papieru wartościowego. Zwraca uwagę, że papier wartościowy jest przede wszystkim po to by określić obowiązek wystawcy dokumentu wobec posiadacza dokumentu. Obowiązek ma być tak dogłębny, żeby wyłączał możliwość posłużenia się przez dłużnika zarzutami wobec syngularnych nabywców.

Nie prawo, uprawnienie, czyli nie prawo podmiotowe, a obowiązek stał się przedmiotem szczególnej uwagi. Zwykle identyfikujemy uprawnienia, a nie obowiązki, ale tu jest odwrotnie. Ułomność teorii polega na tym, że pamięta tylko o wierzycielu, a może chodzić o dokumenty inkorporujące inne prawa niż wierzytelności.

Teraz Świderki mówił coś o przełamaniu reguły legitymacji, ale mówił trochę bezsensu.

Pierwsza reguła porządku legitymującego - dłużnik nie może uzależnić spełnienia świadczenia od tego, że wierzyciel wykaże, że jest wierzycielem. Dłużnik nie powinien opóźniać spełnienia świadczenia, aż wierzyciel wykaże swoje uprawnienia.

Druga reguła porządku legitymującego - dłużnik nie zwolni się z obowiązku spełnienia świadczenia, jeśli spełni świadczenie do rąk osoby nieuprawnionej.

Te reguły, według zwolenników klauzul dokumentowych są przełamywane przez 4 klauzule dokumentowe:

1. Prosta klauzula prezentacyjna polega na tym, że dłużnik ma prawo uzależnienia spełnienia świadczenia od przedłożenia dokumentu.

2. Prosta klauzula legitymacyjna (liberacyjna) polega na tym, że dłużnik ma prawo do spełnienia świadczenia do rąk osoby, która przedłożyła dokument; wprowadza to legitymację formalną; spełnienie świadczenia do rąk tej osoby ze skutkiem zwalniającym nawet, jeśli osoba legitymująca się dokumentem będzie osobą nieuprawnioną.

3. Podwójna klauzula prezentacyjna polega na prawie, ale też i na obowiązku dłużnika do spełnienia świadczenia wyłącznie do rąk osoby przedkładającej dokument.

4. Podwójna klauzula legitymacyjna (kwalifikowana klauzula legitymacyjna) polega na tym, że dłużnik przyrzekł, że nie tylko uzna za uprawnionego każdego wskazanego w dokumencie, ale także że nie będzie podnosił wobec następców syngularnych zarzutów, które nie wynikały z treści dokumentu.

Te koncepcje nie zyskały jednak akceptacji na gruncie prawa polskiego. Słabością tych klauzul jest to, że się powtarzają. Każda kolejna klauzula pochłania to co było we wcześniejszych. Wprowadzają tylko intensyfikację skutków prawnych. Ale poważniejsza słabość polega na tym, że mogą służyć tylko papierom wartościowym inkorporującym wierzytelności, które niewątpliwie są najpopularniejsze, ale nie jedyne.

Klasyfikacja papierów wartościowych ze względu na:

1. sposób przenoszenia inkorporowanego prawa

2. charakter inkorporowanego prawa

Ad. 1)

1. imienne papiery wartościowe - niezbędny jest przelew (cesja) oraz wydanie dokumentu. Trzeba się liczyć z tym, że rozporządzenie będzie wymagało przelewu, a to jeden z najgorszych sposobów nabycia, bo są skutki z art. 513 KC, bo dłużnik może podnosić wobec cesjonariusza też zarzuty, które przysługiwały mu wobec cedenta, czyli dotychczasowego wierzyciela. Jest to wyraz słabości imiennych papierów wartościowych, bo trzeba stosować przelew, a ciężko jest prześwietlić swojego kontrahenta.

2. okazicielskie papiery wartościowe - niezbędne jest wydanie dokumentu; tu mamy najlepszy wyraz ujęcia Ulmera; prawo idzie za dokumentem.

3. papiery wartościowe na zlecenie - niezbędny jest indos oraz wydanie dokumentu.

Dwa ostatnie punkty należy łączyć z ograniczeniem zarzutów, na co wskazuje art. 17 prawa wekslowego.

Ad. 2)

1. wierzycielskie papiery wartościowe - wyrażają wierzytelność, np. weksle, obligacje, listy zastawne itp.; chodzi głównie o wierzytelności pieniężne, ale niekoniecznie

2. udziałowe papiery wartościowe - wyrażają uczestnictwo, np. akcje, ale nie udziały w spółce z o.o., certyfikaty inwestorskie w zamkniętych funduszach inwestycyjnych itp.

3. towarowe papiery wartościowe - wyrażają prawo względem rzeczy, np. dowody składowe na towary złożone na skład, konosament itp.

Papiery wartościowe zostały chyba wyodrębnione z tego względu, że obrót towarowy jest w stanie przełamać zasadę, że nie można przenieść więcej praw niż się ma. Chodzi o urzeczowienie prawa, wyrażenie prawa dokumentem, bo to pewna rzecz. Próbowano przenieść reguły obrotu towarowego na obrót prawami.

26.02.2008 r.

Dematerializacja papierów wartościowych

Wynika z tego, że papiery wartościowe nie muszą koniecznie występować w postaci dokumentu, a mogą być tylko odpowiednim zapisem na rachunku papieru wartościowego w odpowiednich systemach informatycznych. Dematerializacja papierów wartościowych nie oznacza, że papier wartościowy nie znajduje odpowiedniego wyrażenia, ale chodzi o to, że to wyrażanie ma nastąpić nie przez posłużenie się dokumentem, a odpowiedni zapis informatyczny. Tak rozumiana dematerializacja papierów wartościowych może być:

1. dobrowolna

2. obowiązkowa

Jeżeli chodzi o obowiązkową dematerializację to mowa tu o obrocie papierami wartościowymi na rynkach regulowanych, w obrocie publicznym. Ci którzy w takich warunkach wprowadzają papiery wartościowe, muszą się liczyć z tym, że nie będą one występowały w postaci dokumentu. Dematerializacja papierów wartościowych oznacza, że nie tylko sam papier wartościowy jest odpowiednim zapisem, ale też obrót odbywa się za pomocą systemu informatycznego.

Nasz ustawodawca wprowadził możliwość emisję papierów wartościowych nie w postaci dokumentu. Dematerializacja papierów wartościowych ma swoje podstawy normatywne, np. w ustawie o obligacjach - obligacje mogą być jedynie objęte ewidencją przez odpowiednie podmioty (szerzej będzie o tym mowa przy obligacjach), także w prawie bankowym - wartościowe papiery bankowe.

[Od emitenta zależy czy będzie papier wartościowy wyrażony w dokumencie czy nie (nie mam zielonego pojęcia do czego to się miało odnosić)]

W literaturze czasem wyróżnia się pierwotną i pochodną dematerializację papierów wartościowych. Dematerializacja pierwotna oznacza, że dematerializacja papierów wartościowych jest od początku, dematerializacja pochodna oznacza, że dematerializacja papierów wartościowych następuje później. W tym drugim przypadku pojawia się kwestia, że dotychczasowe dokumenty muszą zostać zabrane i unicestwione.

Papiery wartościowe mogą korzystać jednocześnie tylko z jednej formy - albo forma dokumentu albo forma zdematerializowana. Nasz ustawodawca nie zna częściowej dematerializacji papierów wartościowych. Kiedyś występowała ona w naszym ustawodawstwie i charakteryzowała się tym, że papier wartościowy był wyrażony dokumentem - odcinek zbiorczy.

Art. 7 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Zgodnie z tym artykułem, prawa z papierów wartościowych występujących w postaci zdematerializowanej powstają dopiero z chwilą dokonania zakupu w odpowiednim rachunku papieru wartościowego. To w pełni odpowiada papierom wartościowym o charakterze konstytutywnym, czyli chodzi o przypadki, w których wystawienie dokumentu, odpowiednie wyrażenie miałoby stanowić o powstaniu prawa inkorporowanym w papierze wartościowym. Na ogół papiery wartościowe mają ten charakter konstytutywny. Obok papierów wartościowych o charakterze konstytutywnym, są też papiery wartościowe o charakterze deklaratywnym, co oznacza, że potwierdzają prawo, które powstaje wcześniej niż jego wyrażenie, np. akcja - wyraża prawo uczestnictwa, ogół praw akcjonariusza w S.A.; prawo to istnieje od chwili podjęcia akcji, a dokładnie dokonania ich przydziału i od tego momentu akcjonariusz ma roszczenie o wydanie dokumentu akcji; najpierw staje się akcjonariuszem, a potem dostaje dokument. W przypadku zdematerializowanego papieru wartościowego będzie to prowadziło do tego, że dokonanie zapisu na rachunku umożliwi ustalenie, że jest akcjonariuszem, z tą chwilą staje się akcjonariuszem.

Funkcje papierów wartościowych, po co są papiery wartościowe, co można z nim zrobić, co można nimi osiągnąć

1. funkcja kapitałowa - papier wartościowy ma służyć do gromadzenia kapitału. Przykładem są akcje i pokrycie kapitału zakładowego, przez akcje dochodzi do ukształtowania kapitału zakładowego i ten kapitał zakładowy będzie rzutował na losy akcji, np. podwyższenie kapitału zakładowego, subskrypcje akcji, obniżenie kapitału zakładowego, umorzenie akcji. To gromadzenie kapitału widoczne jest też przy emisji listów zastawnych. Poprzez emisje listów zastawnych będą banki gromadzić środki dla udzielania kredytów, głównie budowlanych. Gromadzenie kapitału widoczne jest też przy certyfikatach inwestycyjnych - gromadzenie środków przeznaczonych na określone inwestycje kapitałowe, głównie w papiery wartościowe

2. funkcja obiegowa, obrotowa - papiery wartościowe są tym wynalazkiem, który ma uprościć rozporządzanie inkorporowanym prawem

3. funkcja legitymacyjna - chodzi o to, żeby w jak najprostszy sposób ustalić osobę uprawnioną do prawa inkorporowanego. Prócz legitymacji formalnej jest też legitymacja materialna. W treści samego papieru wartościowego wskazane jest kto jest uprawniony. Na ogół ta legitymacja jest wystarczająca. Legitymacja materialna miałaby wskazywać rzeczywisty tytuł prawny, legitymacja ta miałaby naprowadzać na własność dokumentu. Ta legitymacja nie ma znaczenia przy papierach wartościowych na okaziciela i zlecenie, bo wszystko tu wyczerpuje legitymacja formalna. Inaczej przy imiennych. Tutaj przyjmuje się powszechnie, że imienne wymagają legitymacji materialnej, zwłaszcza, gdy przelew nie został wyrażony treścią dokumentu. Właścicielem tego papieru wartościowego imiennego miałby być cesjonariusz, więc pierwotne, kluczowe staje się ustalenie przelewu, skuteczności i osoby na rzecz, której jest przelew. Te ustalenia materialno - prawne będą prowadzić do zidentyfikowania uprawnionego. Świderski uważa, że skoro przyjmowana jest szeroka definicja papieru wartościowego, która przesądza, że papierem wartościowym są też imienne papiery wartościowe, to trzeba by być konsekwentnym i papiery wartościowe imienne powinny być uznawane za wskazujące osobę uprawnioną i posługiwanie się samym dokumentem powinno być wystarczające bez wykazywania tytułu prawnego. Z art. 921⁷ KC wprost wynika, że bez względu na postać papieru wartościowego osoba zobowiązana treścią papieru wartościowego powinna zrealizować prawo do rąk osoby, która ma papier wartościowy. Dlaczego posiadacz papieru wartościowego ma być winnym położeniu niż posiadacze innych papierów wartościowych.

4. funkcja zapłaty - np. czek, ale też weksel. Służą do zapłaty, ale zapłatą nie są.

Znaki legitymacyjne

Art. 921¹⁵ KC - do znaków legitymacyjnych należy stosować odpowiednio przepisy o papierach wartościowych. Znaki legitymacyjne wyrażają obowiązek osoby wystawiającej znaki legitymacyjne. Podstawowa różnica między papierem wartościowym, a znakiem legitymacyjnym jest taka, że papiery wartościowe inkorporują prawa, a znaki legitymacyjne inkorporują obowiązki. Znaki legitymacyjne służą do uproszczenia, np. bilety, numerki w szatni itp. SN rozstrzygał czy kartki zatykane za wycieraczki na parkingu są znakami legitymacyjnymi; SN orzekł, że nie są, bo coś, ale Świderski nie mówił zbyt wyraźnie. Druga cecha odróżniająca znaki legitymacyjne od papierów wartościowych jest taka, że tylko papiery wartościowe podlegają umorzeniu. Znaki legitymacyjne tego nie wymagają, co oznacza, że możliwe jest spełnienie świadczenia do rąk osoby nielegitymującej się znakiem legitymacyjnym, jeśli w inny sposób dowiedzie swoje praw. Utrata papieru wartościowego przekreśla możliwość zrealizowania prawa, aż nie dojdzie do umorzenia, czyli zrealizowanie prawa może nastąpić dopiero po zakończeniu postępowania amortyzacyjnego.

Powstanie inkorporowanego prawa - z jaką chwilą powstaje prawo wyrażone papierem wartościowym

Teoria kreacyjna - do powstania inkorporowanego prawa dochodzi z chwilą emisji papieru wartościowego, np. weksel z chwilą złożenia podpisu. Prawa w myśl tej teorii miałaby powstać w ramach jednostronnych czynności remitenta. Teoria ta była uzupełniania o kolejne oczekiwania, np. oczekiwanie, że papier wartościowy tak wystawiony miał wejść w ręce uczciwego odbiorcy. Czy weksel jest skutecznie wystawiony, gdy podpiszemy go, wsadzimy do kieszeni i potem zostanie ukradziony? W myśl tej teorii złodziej może zrealizować prawo. Tę teorię zmodyfikowano przez ustalenie, że nie wystarczy tu sama jednostronna czynność, ale potrzebna jest też emisja, czyli odpowiednie wydanie dokumentu przez wystawcę. Mamy tu już więc inną teorię, czyli teorię emisyjną.

Teoria umowna ma obecnie największe wzięcie, wraca do łaski po długim okresie niebytu. Teoria ta jest uznawana przez doktrynę niemiecką i nasz SN ją stosuje. Teoria umowna to umowa o puszczenie, która to teoria miałaby oznaczać, że inkorporowane prawo będzie powstawało dopiero wtedy, gdy emitent zawrze umowę z odbiorcą papieru wartościowego. Gdyby na tym poprzestać, to emitent łatwo mógłby się wykręcić od tego, do czego się zobowiązał (szkoda tylko, że Świderski nie powiedział dlaczego, ech…). Ta teoria jest modyfikowana, zwłaszcza wtedy, gdy papier wartościowy znajdzie się w obrocie. Teoria ta jest uzupełniona przez tzw. teorię pozoru prawnego, czyli że emitent musi się liczyć z tym, że nabywca w dobrej wierze podlegać będzie ochronie nawet wtedy, gdy papier wartościowy znalazł się w obrocie wbrew woli remitenta. Pierwszoplanową osobą, która ma być chroniona nie jest emitent, a posiadacz papieru wartościowego. Z tego względu stawiane są emitentowi wymagania.

Źródła papierów wartościowych

Na pierwszej stronie tych materiałów, które dał nam Świderski są podstawowe akty prawne.

Zasadniczym aktem prawnym jest KC, który od 1990 roku zawiera przepisy o papierach wartościowych. KC zawiera ogólne postanowienia odnoszące się do różnych papierów wartościowych. Szpunar układał te przepisy. Niektórzy uważają, że z uwagi na swoją ogólność te przepisy są zbędne. Z tych przepisów wynika szeroka koncepcja papierów wartościowych, czyli Brunera i obejmuje też papiery wartościowe imienne. Dekrety z 1946 roku o umorzeniu utraconych dokumentów mają ogólny walor (po co nam o tym mówi w tym miejscu, to nie mam zielonego pojęcia). Ogólne są też przepisy wydane 29.07.2005 roku:

1. ustawa o obrocie instrumentami prawnymi

2. ustawa o ofercie publicznej

3. ustawa o nadzorze nad rynkiem kapitałowym

Przepisy te dotyczą wszystkich papierów wartościowych, które są przedmiotem obrotu na rynkach regulowanych i alternatywnych systemach obrotu. Poszczególne postacie papierów wartościowych są bliżej regulowane oddzielnymi przepisami ustaw.

Czy jest lista numerus clausus papierów wartościowych?

Chłopecki zasiał dużo wątpliwości. Głównie jednak przyjmuje się, że istnieje numerus clausus papierów wartościowych, bo:

1. jest to podyktowane bezpieczeństwem obrotu

2. jest zamknięta przez ustawodawcę lista jednostronnych czynności prawnych. Ten drugi argument jest pułapką dla zwolenników jednostronnych teorii (ale czemu, to oczywiście nie raczył powiedzieć), a dla zwolenników teorii umownej argument ten jest nieistotny.

3. prawa które są wyrażone papierami wartościowymi miałyby być zrealizowane przez każdego, osoba zobowiązana będzie musiała się liczyć, że nie zna osoby, której ma zrealizować prawo. Emitent ustanawia prawo, zaciąga zobowiązanie wobec każdego, kto będzie miał jego papier, więc bezpieczniejsze jest, gdy papiery wartościowe są tylko w postaciach przewidzianych przez ustawodawcę.

4. emitent dokonuje czynności prawnej abstrakcyjnej. Musi się liczyć z tym, że nie będzie mógł korzystać ze wszelkich zarzutów wobec osoby, która ma papier wartościowy. Wynika to z tego, że jest zamknięta lista czynności abstrakcyjnych, a skoro tak, to też papierów wartościowych, które mają wyrażać takie prawa.

11.03.2008 r.

Kontrargumenty przeciw numerus clausus papierów wartościowych

1. nie ma ustawowego zakazu

2. uwypuklany jest też argument, że w KC znalazły się ogólne reguły dotyczące papierów wartościowych, co prowadzi do przekonania, że ustawodawca oznacza wszelkie możliwe właściwości tych papierów wartościowych; podnosi się, że po co by były ogólne reguły, gdyby mogły występować tylko w formach szczególnie określonych przez ustawodawcę; ogólna regulacja została wprowadzona w 1990 roku i są to przepisy art. 921^{6 i następne} KC. Świderski uważa, że ustawodawca chciał zwrócić szczególną uwagę na te szczególne dobra i że przepisy ogólne nie przesądzają o otwartości listy papierów wartościowych. Przepisy ogólne powstały, aby ustawodawca konstruując dalsze papier wartościowe nie postępował zupełnie swobodnie, a liczył się z regułami ustawowo wyrażonymi. Art. 3 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi dobitnie wyraża numerus clausus papierów wartościowych; chodzi tu też o dobra ukształtowane obcymi przepisami i to jest ciekawe (ale niestety znowu nie wiem o co mu za bardzo chodziło)

Przekaz

O przekazie mówią art. 921^1-6 KC.

Przekaz jest to tylko czynność upoważniająca, z związku z czym Świderski twierdzi, że przekaz nie jest abstrakcyjną czynnością.

W przypadku przekazu mamy do czynienia z trzema podmiotami:

1. przekazujący

2. przekazany

3. odbiorca przekazu

Przekaz jest podwójnym upoważnieniem:

1. upoważnienie udzielone przez przekazującego przekazanemu do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego, ale do rąk odbiorcy przekazu

2. upoważnienie udzielone przez przekazującego odbiorcy przekazu do przyjęcia świadczenia od przekazanego

Z przekazy nie wynika niczyj obowiązek; nie wynika też przesunięcie prawa.

Te upoważnienia nie są kierowane do przypadkowych osób, tylko mamy do czynienia z określonymi stosunkami:

1. stosunek pokrycia - między przekazującym a przekazanym

2. stosunek waluty - między przekazującym a odbiorcą przekazu

Ad. 1)

Najczęściej mamy do czynienia z przekazem w dług, co oznacza, że przekazany jest dłużnikiem przekazującego, ale nie jest to warunek sine qua non przekazu, bowiem upoważnienie może być kierowane do osoby nie będącej dłużnikiem przekazującego, czyli mamy przekaz w kredyt. Przy przekazie w kredyt przekazujący wraz z upoważnieniem składa ofertę przekazanemu zawarcia umowy, z której miałyby wynikać środki, które miałby mieć przekazujący i przekazanego. Można tu wręcz identyfikować tę umowę jako umowę pożyczki.

Kiedy przekazany jest dłużnikiem przekazującego, to trzeba się liczyć, że przekazany będzie zobowiązany do spełnienia przekazu, czyli do spełnienia zobowiązania będącego przedmiotem przekazu.

Ad. 2)

Stosunek waluty naprowadza nas na przyczyny udzielenia przekazu. Może być sytuacja, że przekazujący jest dłużnikiem odbiorcy przekazu i przekaz miałby służyć do wypełnienia zobowiązania przekazującego względem odbiorcy przekaz - przekazujący chce się posłużyć przekazanym.

Gdyby przekaz był tylko podwójnym upoważnieniem, to nie absorbowałby tak bardzo. Istotne przy przekazie jest podwójne umorzenie. W przypadku obiłem spełnienia świadczenia przez przekazanego, to trzeba się będzie liczyć z umorzeniem zobowiązania ze stosunku pokrycia i stosunku waluty. Tak więc jedno świadczenie spełnione przez przekazanego odbiorcy przekazu miałoby rozliczyć zarówno zobowiązanie ze stosunku pokrycia jak i ze stosunku waluty. Przekaz tym samym ma doprowadzić do uproszczenia rozliczeń między trzema osobami.

To umorzenie nastąpi dopiero wtedy, gdy nastąpi spełnienie świadczenia przez przekazanego. Przekaz nie jest zapłatą, o czym mówi art. 921⁴ KC. Dla odbiorcy przekazu samo dokonanie przekazu nie będzie oddziaływało na roszczenie, które ma względem przekazującego.

I dlatego tutaj pojawia się instytucja przyjęcia przekazu. Upoważnienie udzielone przez przekazującego przekazanemu, dla odbiorcy przekazu będzie miało znaczenie, gdy przekazany przyjmie przekaz, bo dopiero wtedy przekazany stanie się dłużnikiem odbiorcy przekazu. Jeżeli chodzi o charakter prawny przyjęcia przekazu, to Szpunar przyjął, że jest to jednostronna czynność prawna i cały czas się tego trzymał. Teraz jest jednak dominujące zapatrywanie, że papiery wartościowe powstają w drodze teorii umownej i tu mamy przeniesienie tej koncepcji do przyjęcia przekazu. Zgodnie z tą koncepcją wymagane jest nie tylko oświadczenie przekazanego, ale też odbiorcy przekazu

Wtrącenie Świderskiego: akcept wekslowy powinien być oceniany jak przyjęcie przekazu.

Przyjęcie przekazu jest to czynność wyjątkowa, bo jest to czynność prawna abstrakcyjna. Abstrakcyjny charakter przyjęcia przekazu wynika przede wszystkim z tego, co stanowi art. 921² §2 KC, czyli z ograniczenia zarzutów, które może podnieść przekazany wobec odbiorcy przekazu. Przekazanemu przysługują tylko zarzuty wynikające z treści przekazu oraz zarzuty wynikające ze stosunków osobistych między przekazanym a odbiorcą przekazu. Wszystkie inne zarzuty nie wchodzą w rachubę, czyli zarzuty wynikające ze stosunków przekazanego (dłużnika) z innymi osobami.

Odwołanie przekazu, czyli cofnięcie upoważnienia, a raczej upoważnień. Odwołanie przekazu wchodzi w grę do chwili przyjęcia przekazu i do momentu spełnienia świadczenia przez przekazanego.

Prawo wekslowe

Nasze prawo wekslowe jest z roku 1936. Wcześniej było prawo wekslowe z 1924 roku. W 1930 roku Polska podpisała trzy konwencje genewskie:

1. konwencja jednolitego prawa wekslowego - jest ta konwencja taka jak nasze prawo wekslowe z 1936 roku, z tym że konwencja przewidywała też krajowe zastrzeżenia, czyli państwa mogły w określony przypadkach postąpić inaczej niż wynika z konwencji; dzięki tej konwencji mamy podobieństwo praw wekslowych w państwach, które przystąpiły do konwencji, ale są jednak pewne odstępstwa

2. konwencja dotycząca międzynarodowego prawa wekslowego, czyli tych norm kolizyjnych, które mają służyć wyjaśnieniu sytuacji, w których weksel zawiera element obcy

3. konwencja dotycząca opłaty stemplowej, czyli rozstrzygnięcie, że uiszczenie opłaty nie ma wpływu na ważność weksla

Z tej ustawy wynika, że są dwa rodzaje weksli:

1. trasowane (ciągnione) - weksel taki jest bezwarunkowy; jest to bezwarunkowe polecenie zapłaty sumy wekslowej przez trasata posiadaczowi weksla; mamy trzy podmioty:

1. wystawcę weksla

2. trasanta

3. odbiorcę weksla (remitenta)

2. własne - jest to przyrzeczenie zapłaty sumy wekslowej składane przez wystawcę weksla posiadaczowi tego weksla; wystarczą dwie osoby, że taki weksel zaistniał

Trzy aspekty weksla trasowanego

1. w wekslu trasowanym tkwi przez prawa cywilnego

2. w wekslu trasowanym tkwi zobowiązanie prawa cywilnego

3. w wekslu trasowanym jest papier wartościowy i to mocno sformalizowany; chodzi o to, że mamy do czynienia z papierem wartościowym mocno sformalizowanym

Ad. 1)

Wystawcą weksla trasowanego jest w położeniu przekazującego, bo udziela upoważnienia trasatowi do zapłaty sumy wekslowej odbiorcy weksla, czyli posiadaczowi weksla. Trasat jest upoważniony, ale nie zobowiązany. A ten posiadacz weksla jest upoważniony do przyjęcia tej sumy. Wystawca weksla będzie posługiwał się osobą, u której ma środki, ale nie jest to konieczne. Odbiorca weksla to kontrahent, osoba której należy się ta kwota z weksla od wystawcy weksla, czyli mamy tu przyczyny wystawienia weksla, może być to środek zapłaty lub środek udzielenia kredytu.

Weksel ma często funkcję gwarancyjną i jest wystawiany dla zabezpieczenia innej wierzytelności niż wierzytelność wekslowa.

Trasat może dokonać przyjęcia weksla. W przypadku weksla trasowanego nie wchodzi w grę jego odwołanie.

Ad. 2)

Dłużnikiem wekslowym jest wystawca weksla, on zawsze zaciąga zobowiązanie. Dłużnikiem wekslowym będzie też trasat, który dokonał akceptu, czyli przyjęcia weksla i jest on nazywany akceptantem. Dłużnikiem wekslowym będzie też poręczyciel wekslowy nazywany awalistą, bo poręcznie wekslowe to awal. Dłużnikiem wekslowym będzie indosant, czyli osoba zbywająca weksel w drodze indosu.

Zobowiązanie wekslowe będzie powstawało tak jak sobie przyjmujemy powstawianie prawa z jakiegokolwiek papieru wartościowego. Czyli w przypadku teorii kreacyjnej chodzi o moment złożenia podpisu na wekslu. Analogicznie jest przy pozostałych teoriach.

Wypełnienie tego zobowiązanie będzie w istocie swej odpowiadało regułom świadczeń pieniężnych z zastrzeżeniami wynikającymi z tego, że mamy do czynienia z papierem wartościowym.

Wystawienie weksla nie wymaga uiszczenia żadnej opłaty. Zniesienie opłat oznaczało uchylenie przepisów o blankiecie wekslowym. Nawet wtedy, gdy były te przepisy, to można było wystawić weksel na zwykłej kartce papieru. Obecnie można wystawić weksel też na blankiecie wekslowym.

Na następny wykład przynieść ustawę prawo wekslowe, wzory weksli, blankiety wekslowe.

18.03.2008 r.

Właściwości zobowiązania wekslowego

Zobowiązanie wekslowe jest bezwarunkowe. W treści weksla nie ma miejsca na warunek. Polecenie, które tkwi w wekslu trasowanym powinno być bezwarunkowe. Zobowiązanie wekslowe nie może być uzależnione od stosunków podstawowych, w których tkwią osoby, których dotyczy weksel. Bezwarunkowość ta musi prowadzić do tego, żeby możliwe było ustalenie, że zobowiązanie wekslowe będzie mogło zostać zrealizowane bez względu na stosunki podstawowe. Nie ma przeszkody, aby doszło do zamieszczenia takich zastrzeżeń, które miałyby świadczyć, że weksel został wystawiony w ramach stosunku ekwiwalentnego i wtedy byłby dopisek, że wystawca otrzymał np. towar, walutę. Wekslowo te zastrzeżenia nie będą nic znaczyły.

Zobowiązanie wekslowe jest abstrakcyjne. Abstrakcyjność jest rozumiana jako ograniczenie zarzutów, jakie może podnieść dłużnik wekslowy wobec wierzyciela. Zobowiązanie to jest w pełni abstrakcyjne, gdy weksel został zbyty w drodze indosu. Dłużnik wekslowy będzie musiał się liczyć z dużym ograniczeniem zarzutów wobec posiadacza weksla. Tej abstrakcyjności nie będzie jeśli weksel nie był zbyty przez indos. Remitent (pierwszy wierzyciel wekslowy) musi się liczyć, że dłużnik wekslowy będzie mógł podnosić wszelkie zarzuty. Zobowiązanie wekslowe jest ważne bez względu na przyczynę, kauzę, co wskazuje na abstrakcyjność (czy bezwarunkowość?).

Zobowiązanie wekslowe jest zobowiązaniem solidarnym. Nie wszyscy dłużnicy wekslowi będą mieli taką samą pozycję. Można ich porządkować na głównego i pozostałych. Wierzyciel wekslowy nie może zwrócić się do dowolnego dłużnika. Musi być zachowana odpowiednia kolejność. Dłużnikiem głównym będzie akceptant, czyli trasat, który dokonał akceptu. Wierzyciel musi zacząć od niego.

Zobowiązanie wekslowe jest to zobowiązanie pieniężne. To zobowiązanie może być wyrażone w dowolnej walucie, o czym stanowi art. 41 prawa wekslowego. Dłużnik wekslowy może dokonać wyboru pieniądza, w którym dokona zapłaty. Oznaczenie sumy wekslowej nie może się wyczerpywać na samym oznaczeniu kwoty. Konieczne jest wskazanie waluty.

Zobowiązanie wekslowe jest zobowiązaniem surowym. Ta surowość oznacza, że treść tego zobowiązania powinna być wyrażona dokumentem, o którym mówimy, czyli wekslem. Surowość ma wyraz w tym, że uprawniony z weksla to osobą mogąca wylegitymować się formalnie i materialnie. Legitymacja materialna oznacza, że osoba może się wylegitymować dokumentem, wykazać że jest posiadaczem dokumentu. Legitymacja formalna oznacza, że trzeba ustalić prawidłowość w szeregu indosów, co w rezultacie może doprowadzić do tego, że osoba legitymująca się materialnie, jednak nie będzie mogła zrealizować weksla z uwagi na brak legitymacji formalnej.

Treść weksla (będzie omówiony przede wszystkim weksel trasowany)

Art. 1 prawa wekslowego

Weksel trasowany zawiera:

  1)   nazwę "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;

  2)   polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;

  3)   nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);

  4)   oznaczenie terminu płatności;

  5)   oznaczenie miejsca płatności;

  6)   nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;

  7)   oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu;

  8)   podpis wystawcy wekslu.

Ten artykuł wyczerpuje elementy, które muszą być w wekslu. Są jeszcze klauzule, które mogą być w wekslu, ale które nie muszą być w wekslu. Są jeszcze klauzule pozawekslowe, które jeśli zostaną naniesione na weksel, to nie będą miały wpływu na zobowiązanie wekslowe, np. art. 9 prawa wekslowego.

Obecnie nie ma już żadnych blankietów wekslowych i weksel może być wystawiony na zwykłej kartce papieru. Nie trzeba obecnie dokonywać daniny na rzecz państwa przy wystawianiu weksla, jak to miało miejsce wcześniej, kiedy jeszcze obowiązywały blankiety wekslowe.

W wekslu należy wskazać miejsce i datę jego wystawienia. Jeżeli miejsce nie jest wskazane, to przyjmuje się, że miejscem jest adres zamieszkania wystawcy weksla.

W wekslu należy wskazać sumę wekslową. Niby wystarczy raz ją oznaczyć, ale dobrze gdy jest oznaczona i cyfrowo i słownie. Może się zdarzyć, że wpisana jest inna suma cyfrowo a inna słownie. Czy takie weksel jest ważny? Tak i ważna jest kwota wyrażona słownie.

W wekslu należy wskazać termin płatności weksla. Możliwe terminy płatności są wskazane w art. 33 prawa wekslowego.

Weksel może być płatny:

za okazaniem;

w pewien czas po okazaniu;

w pewien czas po dacie;

w oznaczonym dniu.

Weksle z innemi terminami płatności lub z kilku następującemi po sobie terminami są nieważne.

Weksel będzie płatny za okazaniem, jeśli nie będzie żadnego oznaczenia daty. Weksel może być płatny w pewien czas po okazaniu weksla, np. 2 tygodnie, pół roku itp. Weksel może być płaty w pewien czas po dacie wystawienie weksla, np. 2 tygodnie, pół roku itp. Weksel może być płatny w ściśle oznaczonym dniu, co występuje najczęściej.

Zobowiązanie wekslowe może być oprocentowane, ale tylko w dwóch pierwszych przypadkach, czyli gdy weksel jest płatny za okazaniem lub w pewien czas po okazaniu. Wysokość odsetek musi być ustalona w wekslu. Bez ustalenia wysokości nie ma odsetek. Przy wekslu odsetki ustawowe nie mogą być brane pod uwagę.

W wekslu musi być rozstrzygnięcie jaki weksel jest wystawiany - czy ciągniony (trasowany) czy własny. Trzeba wskazać co najmniej nazwisko trasata, ale przeważnie podaje się więcej danych, aby nie było wątpliwości. W związku z tym jeżeli weksel jest wekslem własnym to mamy zapłacę, a przy wekslu trasowanym mamy zapłacisz, zapłaci Pan, łaskawy Pan zapłaci itp.

W treści weksla musi być pojęcie weksel, a nie tylko w tytule.

Zgodnie z art. 11 prawa wekslowego nie jest potrzebne umieszczenie zwrotu na zlecenie, które było zawarte w blankiecie wekslowym.

W wekslu można wprowadzić zakaz indosowania przez słowa nie na zlecenie, bez indosowania itp. Taki weksel nazywany jest rekta weksel. Ten rekta weksel może służyć zabezpieczeniu przy sprzedaży konsumenckiej.

W wekslu trzeba wskazać co najmniej nazwisko remitenta, odbiorcy weksla, ale przeważnie podaje się więcej danych, aby nie było wątpliwości. Nie wchodzi w grę sformułowanie na okaziciela. Taki weksel nadaje się do kosza. W wekslu nie można wskazać samej nazwy spółki cywilnej, bo to nie firma, ale wspólników jak najbardziej.

Zgodnie z art. 69 prawa wekslowego zmiany w treści weksla nie czynią go nieważnym. Będzie to tylko wpływać na ustalenie odpowiedzialności dłużników.

W razie zmiany tekstu wekslu osoby, które weksel podpisały po dokonaniu zmiany, odpowiadają według brzmienia tekstu zmienionego; osoby, które weksel poprzednio podpisały, odpowiadają według brzmienia tekstu pierwotnego.

W wekslu wskazuje się miejsce płatności. Nie będzie tu reguły z art. 454 KC. To wierzyciel będzie fatygował się do dłużnika. Jest dług odbiorczy. Nie jest konieczne posłużenie się adresem. Możliwe jest domicylowanie weksla, czyli wskazanie miejsca osoby czwartej.

W wekslu musi znaleźć się podpis wystawcy. Jak powinien wyglądać podpis? Musi odpowiadać brzmieniu nazwiska. Nie może to być tylko imię. Podpis powinien być czytelny. Przy osobie prawnej wymagany jest podpis pełnomocnika osoby prawnej. Kwestia rzekomego pełnomocnika jest tutaj inaczej uregulowana niż w art. 103 KC. Wróblewski twierdził, że w przypadku weksla możliwe jest potwierdzenie. Szpunar mu to wytykał i miał rację, na co wskazuje art. 8 prawa wekslowego.

Kto podpisał weksel jako przedstawiciel innej osoby, nie będąc umocowanym do działania w jej imieniu, odpowiada sam wekslowo, a jeżeli zapłacił, ma takie same prawa, jakieby miała osoba, której jest rzekomo przedstawicielem. Zasady te stosuje się również do przedstawiciela, który przekroczył granice swego umocowania.

01.04.2008 r.

Przyjęcie weksla (akcept)

Problematyka ta jest uregulowana w art. 21 i następnych prawa wekslowego.

Przyjęcie weksla, czyli akcept jest dokonywany przez trasata, który nazywany jest akceptantem. Akceptantem jest jeden z dłużników wekslowych. Zgodnie z art. 21 prawa wekslowego, przyjęcie weksla może nastąpić do terminu płatności.

Przyjęcie weksla jest dokonywane przez złożenie podpisu. Nie ma akceptu bez podpisu w odpowiednim miejscu. Odpowiednim miejscem jest pierwsza strona weksla, jak i druga strona, czyli grzbiet. Jednakże przy składaniu podpisu na grzbiecie, wymagany jest dopisek wskazujący kto się podpisuje. Jeżeli podpisuje się trasat, to jego podpis powinien być gdzieś niedaleko samego oznaczenia trasata.

Natura prawna samego przyjęcia weksla, jak natura prawna powstania zobowiązania wekslowego może być różnorodna w zależności od przyjętej koncepcji. Dlatego niektórzy będą uważać, że przyjęcie weksla to umowa, ale tutaj jest to wątpliwe. Akcept może być dokonany w każdej chwili i najczęściej jest tak, że podpis akceptanta jest składany na wekslu przed jego wydaniem przez wystawcę. Trudno więc tu szukać umowy, skoro samo zobowiązanie akceptanta będzie wyprzedzało wydanie weksla.

Odmowa akceptu wymaga urzędowego potwierdzenia, jakim jest protest przyjęcia. Z art. 85 i następnych prawa wekslowego wynika, że protest powinien być sporządzony przez notariusza. W związku z tym trzeba się liczyć z tym, że wystawca weksla, zwróci się do notariusza, że trasat odmawia przyjęcia weksla. Nie będzie to konieczne, gdy w wekslu będzie klauzula brak protestu.

Awal - poręczenie wekslowe

Dla poręczenia wekslowego wymaga się podpisu poręczyciela lub poręczycieli. Podpisy te mogą być złożone w dowolnym miejscu - tam gdzie jest treść zobowiązania wekslowego lub na grzbiecie z dopiskiem, że dochodzi do poręczenia wekslowego.

Za kogo dokonywane jest poręcznie? Za któregokolwiek z dłużników wekslowych. Jeżeli nie ma dopisku za którego, to ustawodawca przyjmuje, że jest to poręczenie za wystawcę weksla.

Poręczyciel będzie ponosił taką odpowiedzialność jak ponosi osoba za którą poręcza. Co do zasady poręczenie wekslowe odpowiada regulacji poręczenia w KC, ale jednak te poręczenia nie są tożsame. Zgodnie z art. 7 prawa wekslowego poręczenie wekslowe będzie skuteczne także wtedy, gdy będą sfałszowane podpisy dłużników wekslowych. Nie dotyczy to podpisu wystawcy weksla. Poza tym mamy tutaj do czynienia z osłabieniem akcesoryjności tego poręczenia wekslowego. Poręczenie jest skuteczne o tyle, o ile istnieje wierzytelność objęta poręczeniem. Przy poręczeniu wekslowym nie jest potrzebne, dla ustalenia jego skuteczności, istnienia zobowiązania wekslowego, co oznacza, że awal będzie skuteczny, gdy nie doszło do oznaczenia zobowiązania wekslowego.

Weksle in blanco, czyli weksel niezupełny

Weksel może być wystawiony w dowolnej kolejności, a dokładniej chodzi o to, że klauzule wekslowe mogą być w dowolnej kolejności wpisane w treści weksla.

Kiedy będzie weksel in blanco? Weksel in blanco będzie, gdy nie będzie zawierał wszystkich postanowień, które strony chciały w nim wyrazić. Można powiedzieć, że weksel in blanco będzie wtedy, gdy nie będzie tego wszystkiego o czym stanowi art. 1 prawa wekslowego i art. 101 prawa wekslowego.

Co w takim razie powinno być, żeby wchodził w grę weksel in blanco? Nie wystarczy sam podpis na kartce papieru, ale musi być jeszcze zaczątek wskazujący, że mamy do czynienia z wekslem. Co miałoby się znaleźć w treści weksla in blanco? Kto i kiedy powinien uzupełnić weksel in blanco? Zgodnie z art. 10 prawa wekslowego uzupełnienia dokonuje odbiorca weksla. Dochodzi do zawarcia porozumienia między wystawcą weksla a odbiorcą weksla. Może być dowolna forma. Teoretycznie możliwe jest nawet zawarcie porozumienia na gębę, ale byłoby to dziwne i ryzykowne. Z porozumienia tego będzie wynikała też wola zaciągnięcia zobowiązania wekslowego przez wystawcę weksla. Szeroko przyjęte jest stosowanie deklaracji wekslowej, sporządzanej przez wystawcę weksla, określającej zakres uzupełnień. Mamy tu do czynienia z czynnościami upoważniającymi.

Co gdy weksel in blanco zostanie uzupełniony w sposób sprzeczny z upoważnieniem? Zamiast wpisać 1 000 zł, ktoś wpisze 1 000 000 zł. Czy wystawca weksla in blanco może podnieść zarzut, że został on uzupełniony w sposób sprzeczny z porozumieniem wekslowym? Taki zarzut może być podniesiony przez wystawcę weksla wobec remitenta. Ale co do zasady będzie trzeba się liczyć, że nie będzie on mógł podnieść takiego zarzutu wobec nabywcy weksla w dobrej wierze.

Indos

Indos stanowi kwintesencję prawa wekslowego. Jest to średniowieczny wynalazek.

Umożliwia on łatwe przeniesienie wierzytelności pieniężnej. Indos nie jest jedynym sposobem przeniesienia weksla, bo może to nastąpić też na skutek cesji, dziedziczenia i innej sukcesji uniwersalnej.

Jednakże typowym sposobem zbycia weksla jest indos. Pierwszym zbywcą w drodze indosu może być tylko remitent. Indosantem może być tylko remitent. Nabywca weksla staje się indosatariuszem.

Wyróżniamy dwie postacie indosu:

1. pełny (zupełny) - charakteryzuje się tym że wskazuje indosatariusza, co najmniej poprzez nazwisko

2. in blanco (niezupełny) - nie wskazuje indosatariusza; będzie się wyczerpywał gołym podpisem indosanta

Indos sporządzany jest na grzbiecie, który zwany jest indorso. Indos może być też sporządzony na pierwszej stronie lub na przedłużce. Indos nie może być sporządzony na odrębnej kartce.

Indos zupełny będzie wyglądał następująco: ustępuję na zlecenie… wskazanie osoby; może być miejsce i co ważniejsze data i podpis.

Indos in blanco może się wyczerpywać samym podpisem. Kto podpisze indos? Ten kto został wymieniony na wcześniejszym indosie jako indosatariusz. Kto tu staje się indosatariuszem? Nie ma tu imiennie wskazanej osoby. Zgodnie z art. 14 prawa wekslowego staje się nim każda osoba, która ma taki weksel.

Art. 14. Indos przenosi wszystkie prawa z wekslu.

Jeżeli indos jest in blanco, posiadacz wekslu może:

  1)   wypełnić indos nazwiskiem własnem lub innej osoby;

  2)   indosować weksel dalej in blanco lub na inną osobę;

  3)   przenieść weksel na inną osobę bez wypełnienia indosu in blanco i bez indosowania

Indos tworzy kolejnego dłużnika wekslowego. Poszerza on krąg osób odpowiedzialnych za zobowiązanie wekslowe.

Indos dla zwolenników teorii umownej będzie umową, a dla zwolenników teorii kreacyjnej czynnością jednostronną.

Indos jest pierwotnym sposobem nabycia wierzytelności wekslowej. Indosatariusz nabywa prawo niezależnie od tego czy przysługiwały indosantowi.

Istotą indosu jest ograniczenie zarzutów, które może podnieść dłużnik wekslowy. Art. 17 prawa wekslowego.

Art. 17. Osoby, przeciw którym dochodzi się praw z wekslu, nie mogą wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami, opartemi na swych stosunkach osobistych z wystawcą lub z posiadaczami poprzednimi, chyba że posiadacz, nabywając weksel, działał świadomie na szkodę dłużnika.

Indos rzutuje na abstrakcyjny charakter zobowiązania wekslowego. Dłużnik wekslowy wobec indosatariusza nie może posłużyć się zarzutami, które miał względem poprzedników, indosanta. Dłużnik wekslowy może liczyć na dwojakiego rodzaju zarzuty:

1. subiektywne, które byłyby skuteczne tylko wobec aktualnego wierzyciela, czyli wynikałyby ze stosunku podstawowego między nimi

2. obiektywne (ad rem), które mogłyby być podniesione wobec każdego posiadacza weksla, w szczególności chodzi o zarzuty dotyczące treści weksla

Powstają problemy przy zakwalifikowaniu niektórych zarzutów do określonej kategorii, np. przedawnienie, ale chyba rację mają ci co uważają, że przedawnienie należy do kategorii zarzutów subiektywnych, co po części wynika z art. 70 prawa wekslowego. Mamy różne terminy przedawnienia względem różnych dłużników.

Art. 70. Roszczenia wekslowe przeciw akceptantowi ulegają przedawnieniu z upływem lat trzech, licząc od dnia płatności wekslu.

Roszczenia posiadacza wekslu przeciw indosantom i wystawcy ulegają przedawnieniu z upływem roku, licząc od dnia protestu, dokonanego w należytym czasie, w przypadku zaś zastrzeżenia "bez kosztów" - licząc od dnia płatności.

Roszczenia indosantów między sobą i przeciw wystawcy ulegają przedawnieniu z upływem sześciu miesięcy, licząc od dnia, w którym idosant wykupił weksel albo w którym sam został pociągnięty do odpowiedzialności sądowej.

Zwrotne poszukiwanie

Trzeba odróżnić dłużnika głównego od innych dłużników (dłużników regresowych), bo różna jest ich sytuacja. Posiadacz weksla powinien zwrócić się najpierw do dłużnika głównego (akceptanta), a dopiero gdy nastąpi urzędowe potwierdzenie odmowy zapłaty weksla przez dłużnika głównego, do pozostałych dłużników. To urzędowe potwierdzenie odmowy zapłaty weksla przez dłużnika głównego nazywa się protestem zapłaty. Ten protest może być sporządzony nie tylko przez notariusza, ale też przez urząd pocztowy. Nie będzie to niezbędne, gdy będzie klauzula bez protestu lub podobne. Taka klauzula otwiera drogę do któregokolwiek dłużnika wekslowego bez sprawdzenia przez posiadacza weksla możliwości zapłaty przez dłużnika głównego. Ta klauzula odsłania pozostałych dłużników.

Przy wekslu własnym dłużnikiem głównym będzie wystawca weksla i do niego będzie odnosił się 3 letni termin przedawnienia (art. 70¹ prawa wekslowego), wekslowego nie termin roczny dotyczący wystawcy weksla trasowanego (art. 70 prawa wekslowego).

Jeżeli jest klauzula bez protestu to zwrotne poszukiwanie będzie się odbywało według swobodnego uznania posiadacza weksla. Z kolei jeżeli nie ma klauzuli bez protestu, to nie może się zwrócić do dowolnego dłużnika.

Posiadacz weksla może żądać od zobowiązanego - art. 48 prawa wekslowego i 49 prawa wekslowego

Art. 48. Posiadacz wekslu może żądać od zobowiązanego zwrotnie:

  1)   nieprzyjętej lub niezapłaconej sumy wekslowej wraz z odsetkami, jeżeli je zastrzeżono;

  2)   odsetek od wysokości sześć od sta, a przy wekslach, wystawionych i płatnych w Polsce, odsetek ustawowych od dnia płatności;

  3)   kosztów protestu, dokonanych zawiadomień, tudzież innych kosztów;

  4)   prowizji komisowej, która w braku umowy wynosi jedną szóstą od sta od sumy wekslowej i nie może przekroczyć tej stopy.

W przypadku zwrotnego poszukiwania przed płatnością będzie potrącone dyskonto od sumy wekslowej. Dyskonto oblicza się według stopy dyskontowej Banku Polskiego w dniu zwrotnego poszukiwania w miejscu zamieszkania posiadacza.

Art. 49. Kto weksel wykupił, może żądać od swoich poprzedników:

  1)   całkowitej sumy zapłaconej;

  2)   odsetek w wysokości sześć od sta, a przy wekslach, wystawionych i płatnych w Polsce, odsetek ustawowych od powyższej sumy, licząc od dnia wykupienia wekslu;

  3)   własnych kosztów;

  4)   prowizji komisowej od sumy wekslowej, obliczonej według art. 48 ust. 1 pkt 4).

Jeżeli chodzi o weksel własny, to zgodnie z art. 103 prawa wekslowego, do weksla własnego znajdą zastosowanie przepisy o wekslu trasowanym z dostrzeżeniem szczególnej natury tego weksla własnego.

08.04.2008 r.

Czek

W przypadku czeku, podobnie jak przy wekslu, mamy regulację pozakrajową. Są to trzy konwencje genewskie z 1931 roku:

1. jednolite prawo czekowe

2. zagadnienia kolizyjne

3. opłaty stemplowe

Do konwencji nie przystąpiły USA i Wielka Brytania.

Czek przypomina weksel trasowany.

W czeku dostrzegamy przekaz prawa cywilnego. W

czeku tkwi także zobowiązanie czekowe.

Czek jest sformalizowanym papierem wartościowym, bo musi być w nim to co jest wskazane w art. 1 prawa czekowego.

Będziemy teraz omawiać przede wszystkim różnice między czekiem a wekslem trasowanym.

Stosunek pokrycia ukształtowany jest przez umowę czekową. Wystawca czeku będzie kontrahentem trasata. Istotą tej umowy jest rozporządzanie środkami, które ma wystawca czeku u trasata. Najczęściej umowa czekowa to kilka postanowień umowy rachunku bankowego. Trasatem może być tylko bankier, współcześnie bank. Przy wekslu trasowanym trasatem może być każdy. Umowa będzie stanowiła, że środki, które ma się na rachunku bankowym podlegają rozporządzeniu za pomocą czeku.

Przy wekslu trasowanym nie interesuje nas czy ktoś ma środki u trasata.

Dla ważności czeku nie jest istotne ustalenie istnienie umowy czekowej z bankiem. Braki dotykające tę umowę nie będą miały znaczenia dla ważności czeku. Czek wystawiony na blankiecie innego banku niż bank gdzie chcemy zrealizować czek może zostać zrealizowany przez ten bank, ale prawie nigdy do tego nie dochodzi.

Wystawca czeku musi mieć jego pokrycie. Wystawienie czeku bez pokrycia wiąże się z sankcjami:

1. cywilnoprawnymi - art. 60 prawa czekowego; będzie polegało na odpowiedzialności odszkodowawczej wystawcy takiego czeku względem posiadacza czeku; będzie to odpowiedzialność za szkodę jaką poniósł posiadacz czeku ze względu na brak środków

2. prawnokarnymi - art. 61 prawa czekowego

Kiedy będzie przysługiwało roszczenie przy odpowiedzialności cywilnoprawnej? W chwili wystawienia czeku, gdy nie ma środków czy w chwili przedstawienia czeku do realizacji, gdy okazuje się, że nie ma środków. Ustawodawca przewiduje dwie sytuacje - wystawca nie miał po prostu u trasata środków od początku oraz po wystawieniu czeku rozporządził pokryciem. Ta odpowiedzialność będzie w tych dwóch wypadkach. Decydującą jest jednak chwila realizacji czeku.

Zobowiązanie czekowe będzie przedstawiało się jak zobowiązanie wekslowe, czyli w zależności od przyjętej koncepcji. To powyżej lepiej pasuje do teorii umownej.

Wystawienie czeku bez pokrycia jest deliktem i mamy tu odpowiedzialność za czyn niedozwolony. Jest to delikt szczególny, bo w art. 60 prawa czekowego ustawodawca nie wspomniał o winie jako podstawie odpowiedzialności, czyli będzie tu odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Zgodnie z art. 61 prawa czekowego mamy tutaj odpowiedzialność za czyn umyślny zagrożony karą pozbawienia wolności do lat dwóch oraz czyn nieumyślny zagrożony karą grzywny i ograniczenia wolności. Są systemy prawne, które idą dalej w sankcjach i tak w prawie francuskim jeżeli ktoś wystawi czek bez pokrycia dostanie zakaz posługiwania się czekami przez 5 lat.

Funkcje czeku

1. Funkcja zapłaty - czek służy do rozliczenia, najczęściej jest tu causa solvendi, choć mogą być też inne, np. causa donandi; darowizna za pomocą czeku będzie dokonana dopiero z chwilą zapłaty

2. Funkcja gwarancyjna, zabezpieczająca - rzadko ma to miejsce

3. Czek bez wątpienia nie spełnia funkcji kredytowej; oznacza to, że wystawca czeku musi mieć środki na pokrycie czeku i trzymać te środki do czasu realizacji czeku

Do kiedy to pokrycie powinno być utrzymane?

Do czasu upływu terminu realizacji czeku.

Trasat czekowy nie może dokonać przyjęcia czeku, co wynika z art. 4 prawa czekowego. W przypadku czeku trzeba się liczyć, że trasat (bank) nie będzie mógł dokonać akceptu i zaciągnąć zobowiązania czekowego wobec posiadacza czeku. Posiadacz czeku nie jest wierzycielem banku, a raczej petentem banku. Bank pozostaje w sytuacji przekazanego, czyli upoważnionego. Zakaz z art. 4 prawa czekowego nie ma charakteru bezwzględnego, bo konwencje stanowiły, że ustawodawca krajowy może przewidzieć wyjątki i tak zrobiła Szwajcaria, gdzie przyjęcie czeku (akcept) jest możliwy, ale tylko przez bank centralny.

Dłużnicy czekowi:

1. wystawca czeku

2. poręczyciel czeku (awal)

3. indosant

Ci dłużnicy będą ponosić odpowiedzialność tak jak dłużnicy wekslowi. Wierzycielem czekowym będzie posiadacz czeku i ewentualnie ten, kto jeszcze wykaże nieprzerwany ciąg indosów.

Kolejną różnicą jest to, że remitent nie musi być oznaczony w treści czeku.

Czek może być wystawiony na okaziciela. Czekiem na okaziciela będzie czek w którym jest zwrot na okaziciela albo gdy nie będzie wskazane nazwisko remitenta.

Rozporządzenie czekiem możliwe jest nie tylko przez indos, ale też przez samo wydanie czeku.

Kolejną różnicą jest to, że czek zawsze jest płatny za okazaniem nawet przy post datowaniu, czyli czeku z datą przyszłą. Taki czek z datą przyszłą jest ważny i może być przedstawiony do zapłaty choćby dzisiaj, czyli w momencie wystawienia. Ma to prowadzić do zapobiegania machinacjom służącym kredytowaniu.

Odwołanie czeku jest takie samo jak odwołanie przekazu prawa cywilnego. Przy wekslu trasowanym nas to nie interesowało, bo weksle trasowany nie podlega odwołaniu. Kiedy wystawca czeku może odwołać czek? Czek można odwołać do terminu realizacji czeku, co wynika z art. 29 prawa czekowego. Mamy tu rozróżnienie na czeki krajowe - termin realizacji 10 dni oraz czeki zagraniczne - terminy realizacji są dłuższe i zależą czy dotyczą tego samego kontynentu czy różnych. Termin ten jest obłożony sankcją szczególną - odwołaniem czeku. Po upływie tego terminu czek może być zrealizowany, upływ terminu nie czyni go nieważnym, ale posiadacz musi się liczyć z tym, że jak pójdzie po terminie do banku, to może się dowiedzieć, że czek został odwołany. Odwołanie jest cofnięciem upoważnienia, którego udziela wystawca czeku bankowi i odbiorcy czeku. Upływ terminu nie ma wpływu na zobowiązanie czekowego. Dłużnicy czekowi pozostaną dłużnikami czekowymi, choćby wystawca czeku go odwołał nie przestanie być zobowiązanym, a tym aktem odwołania przesądzi jedynie, że bank nie będzie dokonywał wypłaty sumy czekowej. Wynika to z tego, że posiadacz musi utrzymywać środki do czasu realizacji czeku, co wiadomo jest kłopotliwe. Termin ten ma zdyscyplinować posiadacza czeku, ale nie wpływa na ważność czeku.

Stosunek waluty. Czek jako środek zapłaty będzie współistniał z innym zobowiązaniem wystawcy wobec odbiorcy czeku. Czek będzie służył do wykonania innego zobowiązania. To ustalenie między stronami nie jest nowacją. Nie jest to też datio in solutum. Wierzyciel z tego pierwszego zobowiązania szukał zaspokojenia w czeku. Wystawienie czeku jest dodatkowym zobowiązaniem, które będzie współistniało z pierwotnym zobowiązaniem, które będzie współistniało z pierwotnym zobowiązaniem wystawcy czeku. Odrębne będą losy tych wierzytelności. Przeniesienie wierzytelności czekowej nie będzie maiło wpływu na ustalenie stron pierwotnej wierzytelności. Zapłata czekiem spowoduje wygaśnięcie obu zobowiązań. Będzie to podwójne umorzenie.

Fałszerstwo czeku uregulowane jest podobnie jak fałszerstwo weksla. Sfałszowany podpis nie będzie rodził zobowiązania osoby, której podpis podrobiono, ale nie będzie się to odnosiło do zobowiązań innych osób podpisanych, bo dotyczy to tylko osoby, której podpis sfałszowano. Z reguły będzie tylko podpis wystawcy. Kogo obciąża ryzyko zrealizowania sfałszowanego czeku? Czy bank może obciążyć rachunek swojego klienta, gdy bank dokonał wypłaty na podstawie sfałszowanego czeku? Czek odpowiada przekazowi prawa cywilnego. Wypłata sumy czekowej będzie powodowała umorzenie ze stosunku pokrycia. Przy sfałszowanym czeku bank nie ma upoważnienia i nie może dokonać obciążenia rachunku klienta. Wystawca i bank są stronami odpowiedniej umowy i w treści tej umowy trzeba szukać podstaw do rozwiązania tego przypadku. Będzie konieczność ustalenia czy bank należycie ocenił podpis wystawcy, a raczej sfałszowany podpis wystawcy. Będzie t podniesiony próg wymaganej staranności. Ale staranność trzeba też odnieść do wystawcy czeku i jego postępowania z czekami i książeczką czekową. Ryzyko realizacji sfałszowanego czeku obciąża bank. Wynika to choćby z tego, że bank może się ubezpieczyć. Bank może obciążyć rachunek klienta dopiero, gdy będzie możliwe ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej klienta banki. W praktyce najczęściej jest odwrotnie.

Czek rozrachunkowy (art. 39 prawa czekowego)

Ma służyć zabezpieczeniu wystawcy czeku. Czek taki nie może być zrealizowany przez wypłatę gotówki, lecz poprzez rozrachunek bankowy, czyli poprzez obciążanie rachunku wystawcy czeku i uznanie rachunku posiadacza tego czeku. Może taki czek być zrealizowany przez osobę, która ma rachunek bankowy. Czeki te podlegają takim samym zasadom jak zwykłe czeki.

W art. 37 i 38 prawa czekowego mowa jest o czekach zakreślonych.

15.04.2008 r.

Obligacje

Art. 4 ust. 1 ustawy o obligacjach wskazuje definicję obligacji. Obligacja to papier wartościowy, który miałby być emitowany w serii i stwierdzający, że emitent jest dłużnikiem właściciela obligacji, zobowiązanym do spełnienia określonego świadczenia. Obligacje służą do zaciągnięcia pożyczki (funkcja pożyczkowa) i poprzez emisje obligacji emitent uzyskuje środki, które będą jego cudzymi kapitałami, a więc w swej istocie emitent będzie zobowiązany do ich zwrotu (tego kapitału).

Zasadniczym świadczeniem, podstawowym obowiązkiem emitenta będzie wykup obligacji. Jeżeli chodzi o sens obligacji rentowych z bliżej nieokreślonym terminem wykupu, to polega on na tym, że z tych obligacji wynika obowiązek zapłaty odsetek (nie wiem po co o tym powiedział Świderski).

Emitent obligacji musi się liczyć ze spełnieniem świadczenia. Z samej definicji obligacji wynika, że te świadczenia emitenta mogą być dwojakiego rodzaju:

1. świadczenia pieniężne, np. wykup obligacji, zapłata odsetek należnych obligatariuszowi

2. świadczenie niepieniężne, bliżej określone przez emitenta obligacji, np. zamiana obligacji na akcje emitenta obligacji, pierwszeństwo w nabyciu akcji emitenta obligacji

Kto może być remitentem obligacji?

Te podmioty wskazane są w art. 2 ustawy o obligacjach. Są to osoby prawne będące przedsiębiorcami. W rachubę nie wchodzą osoby fizyczne, nawet jeśli są przedsiębiorcami. Nie będą mogły dokonać emisji obligacji ułomne osoby prawne. Problem jest ze spółką komandytowo - akcyjną, którą nasz ustawodawca włączył do spółek osobowych, czyli spółek niemających osobowości prawnej, a przecież spółka komandytowo - akcyjna, może być dużą i poważną spółką. Ostatecznie przyznano jej prawo emisji obligacji. Prawo emisji obligacji mają też JST (jednostki samorządu terytorialnego). Prawo emisji obligacji mają też instytucje finansowe, jeżeli członkami tych instytucji jest państwo, bank centralny nasz lub innych państw. Z tego względu można dokonać podziału obligacji na:

1. obligacje przemysłowe (industrialne) gdzie emitentem jest przedsiębiorca będący osobą prawną

2. obligacje samorządowe (komunalne) gdzie emitentem jest JST

3. obligacje instytucji finansowych gdzie emitentem są instytucje finansowe

Jeżeli chodzi o obligacje emitowane przez Skarb Państwa i NBP, to w art. 3 ustawy o obligacjach postanowiono, że ta ustawa nie ma zastosowania do tych obligacji. Obligacje te są bliżej regulowane w ustawie o finansach publicznych.

Obligacje mogą być wyemitowane w postaci dokumentu albo w postaci odpowiedniego zapisu w odpowiedniej ewidencji. Jeżeli obligacja ma postać dokumentu, to trzeba liczyć się z tym, że ten dokument będzie informował o istotnych elementach emisji. Art. 5 ustawy o obligacjach wymienia te elementy.

Art. 5. 1. Obligacja powinna zawierać w szczególności:

  1)  powołanie podstawy prawnej emisji,

  2)  nazwę (firmę) i siedzibę emitenta, miejsce i numer wpisu do właściwego rejestru albo wskazanie jednostki samorządu terytorialnego, związku tych jednostek lub miasta stołecznego Warszawy, będących emitentem,

  3)  nazwę obligacji i cel jej wyemitowania, jeżeli jest określony

4. wartość nominalną i numer kolejny obligacji,

4a) opis świadczeń emitenta, ze wskazaniem w szczególności wysokości tych świadczeń lub sposobu ich ustalania, terminów, sposobów i miejsc ich spełniania,

  5)  oznaczenie obligatariusza - przy obligacji imiennej,

  6)  ewentualny zakaz lub ograniczenie zbywania obligacji imiennej,

  7)  datę, od której nalicza się oprocentowanie, wysokość oprocentowania, terminy jego wypłaty i miejsce płatności - jeżeli warunki emisji przewidują oprocentowanie, oraz warunki wykupu,

  8)  (skreślony)

  9)  zakres i formę zabezpieczenia albo informację o jego braku,

  10) miejsce i datę wystawienia obligacji

  11) podpisy osób uprawnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu emitenta, przy czym podpisy te mogą być odtwarzane sposobem mechanicznym.

2. (skreślony)

3. (skreślony)

4. Do obligacji dołącza się arkusz kuponowy oprocentowania, jeśli warunki emisji to przewidują, oraz arkusz wykupu obligacji.

W przypadku obligacji bez formy dokumentu, to te informacje mają być określone w warunkach emisji, czyli w takim dokumencie emitenta, który jest kierowany do wszystkich obligatariuszy. Koniecznym jest prowadzenie ewidencji obligacji przez odpowiedni podmiot. Podmioty, które mogą prowadzić taką ewidencję wskazane są w art. 5a ust. 3 ustawy o obligacjach.

Art. 5a ust. 3 Podmiotami upoważnionymi do prowadzenia ewidencji, o której mowa w ust. 2, są:

1. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA,

2. Firma inwestycyjna

3. Bank

Sam emitent nie będzie mógł prowadzić ewidencji obligacji. Ewidencja ta będzie służyła również do obrotu obligacjami. Zgodnie z art. 5a ust. 4 ustawy o obligacjach stanowi, iż przeniesienie praw z tych obligacji maiłoby następować dopiero z chwilą dokonania odpowiedniego zapisu w tej ewidencji.

Kolejnym podziałem obligacji jest podział ze względu na sposób przeniesienia praw z tych obligacji:

1. imienne - mogą być wręcz wyłączone z obrotu, możliwy jest zakaz i okraczenie zbycia takich obligacji

2. na okaziciela

Emisja obligacji zgodnie z art. 9 ustawy o obligacjach może przybrać trojaką postać:

1. zamknięta emisja obligacji; możliwa jest gdy propozycja nabycia obligacji skierowana jest maksymalnie do 99 osób; wtedy nie trzeba się oglądać na wymogi rynku kapitałowego

2. emisja skierowana do ponad 99 osób; zgodnie z art. 3 ustawy o ofercie publicznej taka emisja musi spełniać wymagania rynku kapitałowego; jest obowiązek sporządzenia prospektu emisyjnego obligacji

3. emisja poprzez publiczną ofertę bez konieczności zachowania wszelkich wymagań rynku kapitałowego; będzie to miało miejsce w sytuacjach z art. 7 ust. 3 ustawy o ofercie publicznej, np. emisje skierowane do inwestorów kwalifikowanych; nie ma u obowiązku sporządzania prospektu emisyjnego

Odpowiedzialność za zobowiązania wynikające z emisji obligacji.

Emitent ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem. Wyjątek jest przy obligacjach przychodowych. Mowa o nich w art. 8 ust. 2 i 23a ustawy o obligacjach. Zgodnie z art. 23 ustawy o obligacjach, te obligacje charakteryzują się tym, że mogą one przyznawać obligatariuszowi prawo do zaspokojenia swoich roszczeń z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami emitenta. To pierwszeństwo jest ograniczone do całości lub części przychodów bądź majątku emitenta uzyskanego ze środków pochodzących z emisji obligacji. Mogą to być również przychody z innych bliżej określonych przedsięwzięć emitenta. Mamy tu uprzywilejowania obligatariusza, ale jest tu też ograniczenie odpowiedzialności emitenta. Remitentami obligacji przychodowych mogą być JST oraz podmioty użyteczności publicznej.

Zabezpieczenie emisji obligacji

Obligacje mogą być zabezpieczone rzeczowo i osobiście, ale nie ze wszystkich tych środków da się skorzystać, np. z zastawu w rozumieniu KC; kiedyś nie można też było skorzystać z zastawu rejestrowego, aż do nowelizacji ustawy o zastawie rejestrowym z 1996 roku, teraz według tej ustawy nie trzeba wskazać imiennie zastawnika. Problem był też przy hipotece, ale obecnie jest on rozwiązany przez art. 7 ustawy o obligacjach. Najczęściej stosowana jest hipoteka i gwarancja bankowa. Zabezpieczenie może być też w postaci umowy między emitentem obligacji a bankiem. Jest to umowa o reprezentację. Wynika to z art. 31 ustawy o obligacjach. Obligacjach umowy tej będą wynikały szczególne obowiązki emitenta wobec banku, który miałby reprezentować obligatariuszy. O tych obowiązkach mowa w art. 33 ustawy o obligacjach. Przede wszystkim chodzi tu o to, że bank będzie dobrze znał sytuację emitenta obligacji już w czasie trwania tego stosunku obligacyjnego, który powstaje poprzez emisje obligacji. Art. 34 ustawy o obligacjach przewiduje obowiązki banku. Chodzi tu przede wszystkim o to, że bank powinien rychło zawiadomić obligatariuszy o zagrożeniu w wypełnieniu obowiązków przez emitenta obligacji. U nas nie ma Rady Obligatariuszy, która jest np. w Szwajcarii. Taka Rada ma takie same kompetencje jak bank reprezentujący. Nasz ustawodawca jednak bardziej ufa bankom niż samym obligatariuszom.

Zapoznać się z przepisami prawo - karnymi ustawy o obligacjach.

Zgodnie z art. 87 i następnymi ustawy o finansach publicznych, Skarb Państwa dla obsługi długu państwowego może emitować skarbowe papiery wartościowe. Sposób tych emisji jest bliżej określony ustawami budżetowymi, czyli mamy tu jakąś kontrolę Sejmu.

Postacie skarbowych papierów wartościowych (obligacji):

1. obligacje skarbowe - termin ich realizacji nie może być krótszy niż rok

2. bony skarbowe - krótkoterminowe skarbowe papiery wartościowe, termin ich realizacji jest krótszy niż rok, czyli mogą być maksymalnie na 364 dni

Emisje obu typów skarbowych papierów wartościowych są bliżej określone rozporządzeniami Ministra Finansów z 26.06.2006 roku. Emitentem tych obligacji Minister Finansów. Jedynie przy świadczeniach niepieniężnych Minister Finansów musi współdziałać z Ministrem Skarbu Państwa. Obecnie na przykład ma być rekompensata za utratę majątku poprzez otrzymanie obligacji i jest to świadczenie niepieniężne. Po pewnym czasie obligacje te miałyby podlegać zamianie na obligacje pieniężne.

Bony skarbowe są bliżej określone w rozporządzeniu z 26.06.2006 roku w sprawie emitowania bonów skarbowych (powinniśmy chyba to przeczytać…).

Krótkie czasy realizacji bonów skarbowych wiążą się z krótką inwestycją w papiery wartościowe.

Zarówno emisje obligacji skarbowych jak i bonów skarbowych określają listy emisyjne, których wystawcą jest Minister Finansów.

NBP mimo istnienia Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) jest głównym stróżem rynków pieniężnych. Do jego zadań należy wpływanie na podaż pieniądza na rynku, czyli oddziaływanie na możliwości kredytowe banków komercyjnych. To oddziaływanie polega na określaniu rezerw jakie muszą posiadać te banku lub emisje przez NBP obligacji skarbowych, które byłyby korzystne dla komercyjnych banków i to bardziej niż udzielanie przez nie kredytów. NBP będzie emitentem na rynku bankowym, choć z ustawy nie wynika to ograniczenie.

22.04.2008 r.

Bankowe papiery wartościowe

Długo trwał spór czy książeczka oszczędnościowa jest papierem wartościowym czy też nie. Obecnie ten spór ma wartość historyczną.

Z art. 53 prawa bankowego dobitnie wynika, że bank może posiadaczowi rachunku oszczędnościowego wydać imienną książeczką oszczędnościową. Nie wchodzi obecnie w rachubę okazicielska książeczka oszczędnościowa. Przy szerokim ujęciu papierów wartościowych ta książeczka oszczędnościowa może być papierem wartościowym, a przy wąskim na pewno nie. Rozporządzenie książeczką oszczędnościową może nastąpić tylko przy pomocy przelewu, bo wyłączono możliwość wystawiania książeczek oszczędnościowych na zlecenie i na okaziciela. Książeczka oszczędnościowa jest innym papierem wartościowym niż ten o którym mowa w art. 89 i następnych prawa bankowego, czyli nie jest to bankowy papier wartościowy, bo w tych przepisach ustalono zasady obowiązujące przy emisji.

Bankowy papier wartościowy to papier, który musi mieć tę nazwę ze sobą. Emitentem bankowych papierów wartościowych mogą być banki, ale nie wszystkie, bo emitentem nie mogą być spółdzielcze banki, chyba że poprzez zrzeszający banki oraz emitentem nie mogą być banki hipoteczne. Bankowe papiery wartościowe mogą być emitowane przez pozostałe banki po poinformowaniu o tym NBP. Bankowe papiery wartościowe mogą występować w formie dokumentu, o którego treści stanowi art. 90 prawa bankowego lub w postaci zdematerializowanej, czyli mogą być objęte zapisem w odpowiedniej ewidencji nazywanej depozytem, który to depozyt może być prowadzony przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, przedsiębiorstwa maklerskie i samego emitenta. W związku z dematerializacją bankowych papierów wartościowych mogą być wystawiane świadectwa depozytowe, które będą wyrażały to co bankowy papier wartościowy występujący w postaci dokumentu. Z tego dokumentu wynikają przede wszystkim uprawnienia jakie przysługują - ustalenie zapłaty wyrażonej treścią papieru, odsetek.

Bankowe papiery wartościowe występują w dwóch postaciach:

1. imienne papiery wartościowe - imiennie wskazują uprawnionego i zbywane są w drodze przelewu; jeżeli są w postaci zdematerializowanej to stosuje się ogólne założenia dotyczące papierów wartościowych (patrz wcześniej)

2. okazicielskie papiery wartościowe - uprawniony jest ten kto ma dokument i zbycie następuje przez wydanie dokumentu; jeżeli są w postaci zdematerializowanej to stosuje się ogólne założenia dotyczące papierów wartościowych (patrz wcześniej)

Bankowe papiery wartościowe są emitowane przez zgromadzenie przez bank środków pieniężnych w dwojakiej postaci:

1. bank deklaruje, że nie będzie tych środków podejmował w określonym terminie, ale tutaj mimo tej deklaracji możliwym jest żądanie zapłaty

2. gromadzenie środków w postaci pożyczki, która byłaby udzielana przez nabywcę bankowego papieru wartościowego bankowi i w tym wypadku nie będzie możliwe żądanie zwrotu tych środków aż do czasu upłynięcia terminu, który został zadeklarowany

Z tych środków bank może korzystać w zakresie swojej działalności, np. kredytowanie czegoś innego, spłata innych zobowiązań itp.

Bankowe papiery wartościowe zawsze mają charakter pieniężny, czyli zawsze wynika z nich wierzytelność pieniężna

Banki komercyjne mogą być remitentami obligacji. W takim przypadku możliwym jest pozyskanie środków przez bank, które mogą być wyrażone wierzytelnościami pieniężnymi i wierzytelnościami niepieniężnymi. W przypadku obligacji możliwe będzie ustalenie obowiązku banku polegającego na świadczeniach niepieniężnych, czyli przy obligacjach jest szerszy zakres. Ale to co przede wszystkim odróżnia bankowe papiery wartościowe o obligacji, jest to, że bankowe papiery wartościowe nie mogą występować na rynku kapitałowym. W art. 92 prawa bankowego postanowiono, że do bankowych papierów wartościowych nie stosuje się przepisów rynku kapitałowego, czyli można to by odczytać jako zwolnienie z kłopotliwego sporządzenia prospektu i innych uciążliwych obowiązków. Art. 2 ustawy o ofercie publicznej stanowi, że przepisów tej ustawy nie stosuje się do bankowych papierów wartościowych, czyli mamy tu całkowite wykluczenie z rynku kapitałowego, kapitałowego nie tylko zwolnienie z uciążliwości rynku kapitałowego. Jak widać nie ma podstawy do utożsamiania bankowych papierów wartościowych z obligacjami czy mówiąc szerzej, z papierami wartościowymi rynku kapitałowego.

Przy emisji bankowych papierów wartościowych niezbędnym jest podanie do publicznej wiadomości warunków tej emisji.

Banki mogą występować w różnej roli:

1. być samemu emitentem papierów wartościowych i to nie tylko bankowych papierów wartościowych

2. banki mogą wykonywać czynności zlecone przez inne podmioty, a które dotyczą emisji papierów wartościowych, czyli bank może być też usługodawcą

3. bank może nabywać papiery wartościowe w celach inwestycyjnych

Listy zastawne

Jest to szczególna forma papieru wartościowego. Regulacja znajduje się w ustawie o listach zastawnych i bankach hipotecznych.

Emitentami listów zastawnych są banki hipoteczne.

Dwie postacie listów zastawnych:

1. hipoteczny list zastawny

2. publiczny list zastawny

Zasadnicza różnica między tymi listami zastawnymi tkwi w tym, co jest podstawą emisji poszczególnych listów zastawnych. Przy hipotecznych listach zastawnych podstawą emisji są wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipotekami. Przy publicznych listach zastawnych podstawą emisji są wierzytelności banku hipotecznego z tytułu kredytów, które byłyby zaciągniętymi przez wyśmienite instytucje finansowe, rządy państw członkowskich UE, bądź przez nie zabezpieczone. Mogą to być też różne kredyty, które byłyby udzielone JST. Miałyby to być takie kredyty, co do których jest pozytywna opinia Izby Obrachunkowej.

Bank hipoteczny będzie mógł doprowadzić do emisji listów zastawnych w rozmiarze ściśle określonym przez ustawodawcę. Wierzytelności będące podstawą emisji muszą być w sposób szczególny ewidencjonowany i ta ewidencja podlega kontroli powiernika, którego zatrudnia bank, a któremu nie podlega.

Trudno o bezpieczniejszy papier wartościowy niż list zastawny, co wynika z podstaw emisji, które są mocno reglamentowane.

List gruntowy

Obecnie nie ma go na gruncie prawa polskiego, tylko omawiamy go na podstawie wzmianki o nim w projekcie ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Dług na nieruchomości zwany długiem gruntem jest obciążeniem nieruchomości w taki sposób, że uprawniony będzie mógł dochodzić zaspokojenia z nieruchomości przez zapłatę oznaczonej sumy pieniężnej oraz odsetek od tej sumy niezależnie od istnienia wierzytelności i od tego czyją nieruchomość jest własnością, a także z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

Brak tutaj jest akcesoryjności, czyli powiązania samego długu z wierzytelnością. Uprawniony miałby mieć możliwość dochodzenia roszczeń nawet wtedy, kiedy nie istnieje wierzytelność. Dług gruntowy jest większym zagrożeniem dla właściciela nieruchomości niż hipoteka, ale jest prostota w jego ustanowieniu, bo dług gruntowy powstaje przez oświadczenie w formie aktu notarialnego właściciela nieruchomości i wpisanie do księgi wieczystej.

Przy długu gruntowym możliwe jest wystawienie papieru wartościowego, czyli listu gruntowego, który miałby być wydany już z chwilą ustanowienia długu gruntowego, co znaczy, że właściciel nieruchomości może mieć w portfelu dokument służący szybkiemu zabezpieczeniu wierzytelności w formie długu gruntowego.

Listem gruntowym nie można posługiwać się, w przeciwieństwie do warrantu, bo nie ma przepisów obowiązujących w tym zakresie (przecież wcale jeszcze nie ma żadnych przepisów dotyczących listu gruntowego).

List gruntowy, w myśl tego projektu, może być przedmiotem obrotu, czyli mógłby być przeniesiony, ale nie w drodze indosu, ale przeniesienie miałoby wymagać oświadczenia uprawnionego, jak i wydania tego dokumentu, czyli listu gruntowego. Oświadczenie miałoby być na samym dokumencie i miałaby być o tym wzmianka w księdze wieczystej. Czyli nie będzie tu obrotu na rynku kapitałowym, bo nie chodzi o masowość, a o możliwość.

Akcje

Trzy znaczenia aukcji:

1. udział w kapitale zakładowym i tu ma być równa suma nominalna akcji

2. ogół praw akcjonariusza rozumianych jako prawo podmiotowe akcjonariusza

3. akcja jako papier wartościowy i tym znaczeniem będziemy się przede wszystkim zajmować

Akcja jako papier wartościowy występuje w postaci dokumentu i stąd roszczenie akcjonariuszy o wydanie tego dokumentu. Nie ma obecnie miejsca na akcje, które nie mają postaci dokumentu. Spółka akcyjna nie może dokonywać swobodnego wyboru czy akcja ma być w postaci dokumentu czy w innej formie. Konieczna jest dematerializacja, gdy spółka staje się spółką publiczną, czyli której akcje są na rynku kapitałowym.

29.04.2008 r.

Objęcie akcji

Akcja jest to papier wartościowy o charakterze deklaratywnym (a nie konstytutywnym co jest zasadą). Wystawienie akcji jest potwierdzeniem.

Objęcie akcji, gdy powstaje spółka akcyjna - objęcie akcji przez założycieli (ewentualnie osoby trzecie) jest to jedyna możliwość powstania spółki akcyjnej; nie ma powstania spółki akcyjnej przez subskrypcję akcji. Przy powstaniu spółki akcyjnej następuje złożenie oświadczenia woli w formie aktu notarialnego, poprzez które wyraża się zgodę na:

1. objęcie akcji

2. brzmienie statutu

3. wybór władzy

Nie jest niezbędny jeden akt notarialny, może być tyle ilu jest akcjonariuszy.

Subskrypcje związane z podwyższeniem kapitału zakładowego (art. 431 KSH). Rodzaje subskrypcji:

1. otwarta

2. zamknięta

3. prywatna - prowadzi do zawarcia umowy o objęcie akcji - jest to jedyny przypadek gdy nie następuje to na drodze aktu notarialnego, bo tu wystarczy pismo pod rygorem nieważności

Subskrypcje wymagają zapisów oraz listy tych, którym zarząd przydziela akcje - art. 437 i następne KSH.

Osoba która staje się akcjonariuszem przez objęcie akcji, będzie miała roszczenie do spółki o wydanie dokumentu akcji; wydanie nastąpi po zarejestrowaniu spółki

Treść dokumentu akcji znajduje się w art. 328 KSH.

Dokumenty uczestnictwa w spółce akcyjnej:

1. akcje

2. imienne świadectwa tymczasowe - wydawane tym akcjonariuszom, którzy nie w pełni opłacili akcje na okaziciela; zgodnie z art. 339 KSH dokument ten jest traktowany tak jak akcje imienne

3. imienne świadectwa depozytowe - wydawane akcjonariuszom spółki publicznej; mogą oni żądać, aby firma inwestycyjna prowadziła ich rachunek papierów wartościowych, na którym są zapisane akcje spółki; mogą żądać wydania im świadectw depozytowych (art. 9 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi)

Jeżeli chodzi o punkt 2 i 3 to mają służyć realizacji praw, które ma akcjonariusz. Nie służą do obrotu akcjami, służą do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu, czyli realizacji inny praw. Nie są papierami wartościowymi, tylko znakami legitymacyjnymi.

Dokument udziału w podziale zysku (dające prawa majątkowe względem spółki):

1. świadectwa założycielski - art. 355 KSH; mogą być wydawane dla wynagrodzenia usług, które były świadczone przy powstaniu spółki; mogą przypaść zarówno założycielowi spółki, ale także osobie trzeciej; pojawia się pytanie o ich charakter prawny i zbywalność

Szamański - dobro o charakterze osobistym, które nie może być zbywane (art. 511 KSH - po połączeniu się spółki nie mogą być w gorszej sytuacji)

Świderski - mogą być zbywane

Uprawnienia, które z tego świadectwa wypływają - do uczestnictwa w zysku, czyli mają wierzytelność pieniężną, którą mogą rozporządzić poprzez przelew

2. świadectwa użytkowe - art. 361 KSH; możliwe jest, że akcjonariuszom, których akcje ulegają umorzeniu wydane będą świadectwa użytkowe

Są to papiery wartościowe - prawa w nich inkorporowane podlegają obrotowi, mogą być imienne lub na okaziciela.

Szczególnymi dokumentami są promesy akcyjne, czyli przyrzeczenie przydziału akcji. Wyróżniamy dwie ich postacie:

1. warranty subskrypcyjne - art. 453 KSH; mogą z niego wynikać:

1. prawo do zapisu na akcje emitenta warrantu subskrypcyjnego

2. prawo do objęcia akcji (funkcje takie jak obligacje zamienne na akcje)

Warrant jest to papier wartościowy. Może być imienny i na okaziciela. Może występować w obrocie. Nie ma wartości nominalnej w odróżnieniu od obligacji zamiennych.

2. prawo do akcji; art. 3 pkt 29 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi wskazuje na to, że jest to papier wartościowy; wynika to także z art. 2 ustawy o obrocie instrumentami fiansowymi

Art. 3 pkt 29

Przez prawo do akcji rozumie się papier wartościowy, z którego wynika uprawnienie do otrzymania, niemających formy dokumentu, akcji nowej emisji spółki publicznej, powstające z chwilą dokonania przydziału tych akcji i wygasające z chwilą zarejestrowania akcji w depozycie papierów wartościowych albo z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego wpisu podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru przedsiębiorców;

Pomiędzy przydziałem akcji spółki publicznej a momentem pierwszych notowań (mogą być wtedy gdy dojdzie do zarejestrowania) akcjonariusze mają wierzytelność wobec spółki w wysokości co najmniej wartości nominalne akcji. chodzi o to, żeby prawo do akcji mogło być przedmiotem obrotu.

Kwity depozytowe

Art. 3 pkt 30 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi zawiera definicję kwitów depozytowych.

Art. 3 pkt 30

Przez kwit depozytowy rozumie się przez to papier wartościowy wystawiony przez instytucję finansową z siedzibą na terytorium państwa członkowskiego lub innego państwa należącego do OECD.

Kwity depozytowe to papiery wartościowe wystawiane przez instytucje finansowe. Inkorporowane są w nich prawa do zamiany na inny papier wartościowy.

Powstały po to by można emitować je na podstawie akcji. Emitent kwitu ma być akcjonariuszem zagranicznej spółki akcyjnej i zagraniczny akcjonariusz polskiej spółki publicznej może je emitować tak jak polski akcjonariusz zagranicznej spółki. Jest to taki akcjonariusz który jest instytucją finansową - bank.

Rzeczywista wartość kwitu będzie odpowiadać aktualnej wartości akcji.

Jest to papier wartościowy z którym związane są prawa uczestnictwa w spółce akcyjnej.

Rozporządzanie akcjami spółki niepublicznej:

1. na okaziciela - nie jest określone przez KSH, ale przez art. 921¹² KC; niezbędne jest wydanie dokumentu, a nie jakiekolwiek przeniesienie posiadania; prawa mogą być realizowane przez osobę, która ma taką akcję

2. imienne - art. 339 KSH

1. pisemne oświadczenie może być na akcji lub odrębnym dokumencie (to nie jest indos), musi być w formie pisemnej pod rygorem nieważności, bo jest to przesłanka prawna, a nie forma czynności prawnej

2. przeniesienie posiadania dokumentu akcji (według wszelkich sposobów o których mowa w art. 349 - 351 KSH, nie tylko wydanie)

Zgodnie z art. 343 KSH akcjonariusz musi być wpisany do księgi akcyjnej (jest ewidencją akcjonariuszy posiadających akcje imienne), żeby realizować swoje prawa.

Możliwe jest ustanowienie prawa osoby trzeciej na akcji (obciążenie akcji), np. ograniczone prawa rzeczowe, wierzytelności; najczęściej akcja obciążona zastawem zgodnie z art. 340 KSH. Pozycja zastawnika - prawo głosu, można inaczej ustalić. Może być zastaw kodeksowy lub rejestrowy.

Rozporządzanie akcjami podlega ograniczeniom:

1. mogą wynikać z ustaw, np. akcje aportowe - art. 330 KSH

2. mogą to być ograniczenia statutowe - art. 337 §4 KSH - wyraźnie wskazane w statucie spółki (wszystkie kwestie muszą być zawarte w statucie)

3. może być okraczenie umową zawartą przez akcjonariuszy - art. 338 KSH

Nie ma możliwości wyłączenia akcji z obrotu.

06.05.2008 r.

Fundusze inwestycyjne

Uregulowane są w ustawie z 27.05.2004 r. o funduszach inwestycyjnych.

Nasz ustawodawca już od 1997 roku zaczął kopiować ustawodawcę niemieckiego.

Fundusze inwestycyjne mogą być tworzone tylko jako osoby prawne. Będą to osoby prawne typu zakładowego. Ich substratem jest wyodrębniony majątek. Tutaj będą to środki pochodzące od uczestników funduszy inwestycyjnych. Te środki będą przeznaczane na inwestycje na rynku kapitałowym, czyli w instrumenty finansowe.

Ogół tych środków będzie tworzył aktywa funduszu inwestycyjnego. Te aktywa nie mogą być tworzone w sposób dowolny, tylko jest to zdyscyplinowane przez ustawodawcę, który wskazuje w jakie instrumenty finansowe mogą być inwestowane środki funduszu inwestycyjnego. Aktywa funduszu inwestycyjnego powstają pod ścisłym nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego (dalej KNF), która poprzez raporty pilnuje, żeby aktywa były zgodne z oczekiwaniami ustawodawcy.

Różna może być struktura tych aktywów i tak samo odpowiednio różne mogą być fundusze inwestycyjne.

Podział funduszy inwestycyjnych:

1. otwarte - ich uczestnicy otrzymują jednostki uczestnictwa

2. zamknięte - tytułem uczestnictwa będzie certyfikat inwestycyjny

W obu przypadkach wejdą w rachubę prawa, które mają zbliżony charakter do uczestnictwa w spółce akcyjnej, czyli miałyby mieć podobny charakter do akcji.

W obu przypadkach będzie prawo zwrotu środków, które ma fundusz inwestycyjny, a które w proporcji do uczestnictwa w nim przypadałaby danemu uczestnikowi. Jest to prawo warunkowe zależne od posiadania tytułu uczestnictwa.

Uczestnicy funduszu inwestycyjnego mogą liczyć na zwrot tego, co powierzyli funduszowi inwestycyjnemu. Nie to, co klient banku, który ma lokatę.

Tytuły uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym są prawami udziałowymi, a nie wierzytelnościami skoro tu jest warunek.

Przy otwartych funduszach inwestycyjnych posiadane jednostki uczestnictwa są niezbywalne i nie są papierami wartościowymi. Uczestnik nie będzie mógł nimi rozporządzać poza dwoma wyjątkami:

1. podlegają dziedziczeniu

2. mogą być przedmiotem zabezpieczenia

Jednostki uczestnictwa podlegają odkupieniu przez fundusz inwestycyjny. Uczestnik może żądać odkupienia przez fundusz inwestycyjny. Świderski uważa, że lepiej, gdyby to było umorzenie, bo celem tego odkupienia jest umorzenie jednostek uczestnictwa. Uczestnik funduszu inwestycyjnego może liczyć tylko na takie korzyści jaka jest wycena jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego, inwestycyjnego wycena zależy od wyceny aktywów funduszu inwestycyjnego.

Przy zamkniętych funduszach inwestycyjnych mamy do czynienia z papierem wartościowym jakim jest certyfikat inwestycyjny. On może być przedmiotem obrotu.

Mamy podział certyfikatów inwestycyjnych na publiczne i niepubliczne w zależności od tego na jakim rynku będzie obrót tymi certyfikatami inwestycyjnymi. Te publiczne certyfikaty inwestycyjne będą zdatnymi do obrotu na rynkach regulowanych (rynkach kapitałowych). Ten niepubliczne certyfikaty inwestycyjne byłyby zdatne do obrotu poza rynkami regulowanymi.

Certyfikaty inwestycyjne mogą być imienne i na okaziciela. Przy obrocie na rynku regulowanym mamy w zasadzie tylko okazicielskie certyfikaty inwestycyjne. Imienne certyfikaty inwestycyjne można spotkać poza rynkami regulowanymi (rynkami kapitałowymi). Certyfikaty inwestycyjne imienne są ograniczone w zbyciu zgodnie z art. 121 ustawy o funduszach inwestycyjnych - można go przyrównać do art. 337 KSH. Oznacza to, że może to zależeć od zgody zgromadzenia inwestorów.

Fundusz inwestycyjny jest tworzony nie przez uczestników a przez stowarzyszenie (towarzystwo) funduszu inwestycyjnego w formie spółki akcyjnej i to stowarzyszenie zarządza funduszem inwestycyjnym. Stanowi o tym art. 38 ustawy o funduszach inwestycyjnych. Mamy w ramach funduszu inwestycyjnego także inne organy, np. zgromadzenie inwestorów.

Art. 82 i następne ustawy o funduszach inwestycyjnych mówi o otwartych funduszach inwestycyjnych.

Art. 112 ustawy o funduszach inwestycyjnych mówi o specjalistycznych funduszach inwestycyjnych.

Art. 117 ustawy o funduszach inwestycyjnych mówi o zamkniętych funduszach inwestycyjnych.

Art. 150 i następne ustawy o funduszach inwestycyjnych mówi o subfunduszach inwestycyjnych.

Art. 170 ustawy o funduszach inwestycyjnych mówi o podstawowych i powiązanych funduszach inwestycyjnych.

Art. 178 ustawy o funduszach inwestycyjnych mówi o funduszach inwestycyjnych rynku pieniężnego.

Art. 179 ustawy o funduszach inwestycyjnych mówi o portfelowych funduszach inwestycyjnych.

Art. 183 i następne ustawy o funduszach inwestycyjnych mówi o sekurytyzacyjnych funduszach inwestycyjnych.

Art. 196 ustawy o funduszach inwestycyjnych mówi o funduszach inwestycyjnych dużego ryzyka.

Art. 253 ustawy o funduszach inwestycyjnych mówi o zagranicznych funduszach inwestycyjnych.

Elementy rynku kapitałowego

Zasadnicze cechy rynku kapitałowego znajdują się w trzech ustawach z 29 lipca 2005 roku:

1. ustawa o obrocie instrumentami finansowymi

2. ustawa o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych

3. ustawa o nadzorze nad rynkiem kapitałowym

Od 1991 roku wymagano odcinka zbiorczy. Teraz nie ma potrzeby wystawiania dokumentów, dokumentów więc papiery od momentu wystawiania mogą zaistnieć w formie zdematerializowanej.

Zgodnie z art. 5 ust. 3 i następne ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, postanowiono o umowie jaką emitent ma obowiązek zawrzeć z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych S.A. (dalej KDPW). Jednym z zadań KDPW jest prowadzenie depozytu papierów wartościowych, który w istocie jest systemem kont i rachunków papierów wartościowych prowadzonych w systemie informatycznym. Zapisy dokonane w tym systemie informatycznym będą wyrażały papiery wartościowe, które podlegają dematerializacji. Ten system informatyczny to nośnik materialny.

Rachunki te identyfikują posiadaczy papierów wartościowych. KDPW prowadzi dla emitentów funduszy inwestycyjnych i wie ile zdematerializowanych papierów wartościowych jest przedmiotem obrotu.

Ten system informatyczny nie tylko uwidacznia papiery wartościowe, ale też pozwala na obrót tymi papierami wartościowymi.

Mamy tu dwa poziomy - KDPW i firmy inwestycyjne (nie wiem do końca o co mu chodziło)

KDPW prowadzi rachunki wraz z firmami inwestycyjnymi.

Przeniesienie zdematerializowanych papierów wartościowych nastąpi, gdy dokona się odpowiedniego zapisu na rachunku papierów wartościowych.

Mamy tutaj pośrednictwo firm inwestycyjnych. Nabycie i zbycie papierów wartościowych będzie wymagało udziału firmy inwestycyjnej (przymus maklerski). Firmy inwestycyjne muszą zatrudniać osoby posiadające uprawnienia maklerskie, ale jest tutaj pośrednictwo firmy inwestycyjnej a nie maklera.

Ten obowiązek nie jest absolutny. Są od tego wyjątki - obrót odbywa się na rynkach regulowanych, czyli kształtowanych przez pewne spółki, które:

1. będą stwarzać możliwości równoważenia podaży z popytem na określone papiery wartościowe

2. będą stwarzać bezpieczeństwo dla transakcji

3. będą stwarzać wszystkim jednakowy dostęp do informacji o przedmiocie obrotu i jego rozmiarze

U nas są dwie takie spółki:

1. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. (dalej GPW)

2. Centralna Tablica Ofert S.A. (dalej CETO) w Warszawie utworzona przez domy maklerskie w 1997 jako alternatywa dla GPW, ale marnie to wyszło i teraz jest w pełni zależna od GPW

Uczestnicy rynku kapitałowego

1. emitenci papierów wartościowych wprowadzający papiery wartościowe do obrotu

2. inwestorzy którzy mają papiery wartościowe

3. firmy inwestycyjne

4. organizatorzy rynku - GPW i CETO

5. KDPW SA

6. KNF

13.05.2008 r.

Emitenci papierów wartościowych wprowadzający papiery wartościowe do obrotu

Emitenci, czyli podmioty wystawiające papiery wartościowe. Mogą się oni posłużyć subemitentami. Wyróżniamy:

1. subemitentów usługowych

2. subemitentów inwestycyjnych

Ad. 1)

Zgodnie z art. 4 pkt 13 ustawy o ofercie publicznej subemitentem usługowym jest podmiot będący stroną zawartej z emitentem albo wprowadzającym umowy, w której podmiot ten zobowiązuje się do nabycia, na własny rachunek, całości lub części papierów wartościowych danej emisji, oferowanych wyłącznie temu podmiotowi, w celu dalszego ich zbywania w obrocie pierwotnym lub w pierwszej ofercie publicznej.

Art. 15 ust. 6 ustawy o ofercie publicznej wymienia podmioty, które mogą być subemitentami usługowymi:

1. bank

2. firma inwestycyjna

3. zagraniczna firma inwestycyjna

4. konsorcjum tych podmiotów

Ad. 2)

Zgodnie z art. 4 pkt 12 ustawy o ofercie publicznej subemitentem inwestycyjnym jest podmiot będący stroną zawartej z emitentem albo wprowadzającym umowy, w której podmiot ten zobowiązuje się do nabycia, na własny rachunek, całości lub części papierów wartościowych oferowanych w obrocie pierwotnym lub w pierwszej ofercie publicznej, na które nie złożono zapisów w terminie ich przyjmowania (co do których nie będą złożone zapisy). Mamy tutaj zabezpieczenie skuteczności emisji. Ten subemitent może rozporządzać tymi papierami wartościowymi jak każdy ich posiadacz.

Art. 14 ust. 3 ustawy o ofercie publicznej wymienia podmioty, które mogą być subemitentami inwestycyjnymi:

1. firma inwestycyjna

2. fundusz inwestycyjny

3. otwarty fundusz emerytalny

4. bank

5. zakład ubezpieczeń

Ogólnie mówiąc są to instytucje finansowe.

Inwestorzy którzy mają papiery wartościowe

Szczególną uwagę trzeba zwrócić na inwestorów kwalifikowanych. Stanowi o nich art. 80 ustawy o ofercie publicznej. Zgodnie z tym artykułem inwestor kwalifikowany to taki, który np. ma wartość portfela minimum 500 000 euro. W stosunku do inwestorów kwalifikowany mamy duże uproszczenie emisji papierów wartościowych obejmowanych przez nich - nie trzeba sporządzać prospektu emisyjnego.

Szczególnym inwestorem jest klub inwestorów. Stanowi o tym art. 124 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Zgodnie z tym osoby fizyczne mogą zawiązać spółkę cywilną, której celem będzie wspólne inwestowanie. Jednakże, żeby za bardzo nie mogli oddziaływać na rynek są pewne ograniczenia przy zrzeszaniu. Członków klubu inwestorów nie może być mniej niż 3 i więcej niż 20, a każda osoba fizyczna nie może zainwestować więcej niż 20000 zł. Stosuje się tutaj przepisy o spółce cywilnej wprost z wyjątkiem art. 865 §2 i §3 KC dotyczący możliwości wykonywania samodzielnie zwykłego zarządu.

Inwestorów można podzieli na indywidualny i zbiorowych. Do zbiorowych zalicza się przede wszystkim fundusze inwestycyjne.

Firmy inwestycyjne

Stanowi o nich art. 69 i następne ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Chodzi tutaj przede wszystkim o domy maklerskie oraz banki.

Oba te podmioty mogą prowadzić działalność maklerską po otrzymaniu odpowiedniego zezwolenia.

Trzeba odróżnić te podmioty od banków powierniczych, o których stanowi art. 119 i następne ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, które to banki powiernicze mogą prowadzić rachunku papierów wartościowych. Banki, które mają zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej też mogą prowadzić rachunki papierów wartościowych. Potrzebne jest wtedy wyodrębnienie jednostki organizacyjnej w ramach banku, która będzie prowadziła tę działalność. Jest to też wydzielenie finansowe. Gdyby bank chciał prowadzić rachunek papierów wartościowych poza tą jednostką organizacyjną to musi wystąpić o powiernictwo, bo banki powiernicze za pomocą każdej jednostki organizacyjnej mogą prowadzić rachunki papierów wartościowych.

Działalność maklerska może być prowadzona w granicach zezwolenia udzielonego przez KNF.

Można mówić o następujących obszarach działalności firm inwestycyjnych:

1. usługi rynku pierwotnego - wprowadzenie papierów wartościowych, umowa o subemisje

2. pośredniczenie przy nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych

3. usługi doradcze, chodzi tu o rekomendacje

4. usługi polegające na zarządzaniu cudzym pakietem papierów wartościowych, będzie tu umowa powiernicza i firma inwestycyjna będzie mogła postępować z tymi środkami tak jakby to były jej środki

5. prowadzenie alternatywnego systemu obrotu

Domy maklerskie mogą występować w różnej formie prawnej. Obecnie nie musi to być spółka akcyjna. Zakres podejmowanych usług zależy od formy prawnej. Mówią o tym art. 95 i następne ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Najczęściej jednak dom maklerski występuje w formie spółki akcyjnej, bo może więcej usług wykonywać w tej formie.

Przy firmach inwestycyjnych trzeba pamiętać, że mogą one mieć agentów o czym mówią art. 79 i następne ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Agentem może być osoba fizyczna, osoba prawna, bądź jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Agent będzie pośredniczył przy dokonywaniu czynności w zakresie działalności danej firmy inwestycyjnej.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A.

O KDPW stanowi art. 46 i następne ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Akcjonariuszem tej spółki nie będzie każdy. Zgodnie z art. 46 ust. 3 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi akcjonariuszami mogą być:

1. spółki prowadzące giełdę

2. spółki prowadzące rynek pozagiełdowy

3. firmy inwestycyjne

4. banki

5. Skarb Państwa

6. Narodowy Bank Polski

7. osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne, które prowadzą działalność w zakresie rejestrowania papierów wartościowych

W przypadku tej spółki nie ma prawa do dywidendy.

KDPW wykonuje przypisane mu zadania razem z innymi uczestnikami, np. firmami inwestycyjnymi.

O obowiązkach KDPW stanowi art. 48 ust. 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi:

1. podmiot zdatny do przeprowadzenia dematerializacji papierów wartościowych - powierzono im depozyt papierów wartościowych (konta i rachunku); prowadzi te konta przede wszystkim z innymi

2. jest to podmiot przygotowany do nadzoru nad rozliczeniem i rozrachunkiem transakcji rynku kapitałowego; rozliczenie dotoczy świadczeń pieniężnych i niepieniężnych wynikających z transakcji rynku kapitałowego; rozrachunek jest obciążeniem lub uznaniem rachunku papieru wartościowego ze względu na treść transakcji; rozliczeń i rozrachunków KDPW dokonuje wraz z banki, ale wszystko on nadzoruje.

Ważny jest regulamin KDPW, bo w oparciu o niego prowadzone są rozliczenia o rozrachunki.

Organizatorzy rynku - GPW i CETO

Jeżeli chodzi o GPW to tutaj także nie każdy może być akcjonariuszem. Zgodnie z art. 22 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi akcjonariuszami mogą być:

1. Skarb Państwa

2. firmy inwestycyjne

3. banki

4. zakłady ubezpieczeń

5. powszechne towarzystwa emerytalne

6. emitenci papierów wartościowych notowanych na tej giełdzie

W przypadku GPW tutaj też podstawowym dokumentem jest regulamin. Z niego wynikają bliższe określenia rynków, które giełda prowadzi oraz wymagań od emitentów i wprowadzających papiery wartościowe, zęby mogły być przedmiotem notowań.

KNF

KNF jest odpowiedzialny za nadzór nad rynkiem kapitałowym. KNF zastąpił KPWiG.

O zadaniach KNF stanowi art. 4 ustawy o nadzorze nad rynkiem kapitałowym. Zadania te są trojakie:

1. decydowanie o wprowadzeniu określonych papierów wartościowych na rynki regulowane, chodzi tu przede wszystkim o zatwierdzanie prospektów emisyjnych

2. zezwalanie na powarzenie i działanie podmiotów, które występują na tych rynkach regulowanych, czyli chodzi o fundusze inwestycyjne, firmy inwestycyjne, giełdę

3. o trzecim nie powiedział

Jest to organ kolegialny. Jest to centralny organ administracji państwowej. Decyzje są zaskarżalne do sądów administracyjnych.

32

---