POLSKI	POLSKA NORMA	Pr PN-EN ISO 3382
KOMITET	Akustyka Pomiar czasu pogłosu pomieszczeń w powiązaniu z innymi parametrami akustycznymi	Zamiast: -
NORMALIZACYJNY		Grupa katalogowa IEC 91.120.20

ISO 3382:1997 IDT

This national document is identical with EN ISO 3382:2000 and is published with

The permission of CEN; rue de Stassart 36; B-1050 Bruxelles, Belgium.

Niniejsza Polska Norma jest identyczna z EN ISO 3382:2000 i jest publikowana

Za zgodą CEN; rue de Stassart 36; B-1050 Bruksela, Belgia.

PRZEDMOWA KRAJOWA

Niniejsza norma jest tłumaczeniem angielskiej wersji normy europejskiej EN ISO 3382:2000, stanowiącej wprowadzenie (metodą noty uznaniowej) normy międzynarodowej ISO 3382:1997.

W normie są stosowane odsyłacze krajowe oznaczone od ^N1) do ^N13).

Norma zawiera załącznik krajowy (NA), którego treścią jest wykaz norm, na które powołano się w tekście normy międzynarodowej i ich krajowych odpowiedników.

Brak odpowiedników krajowych norm powołanych ISO 3741:1988, ISO 5725-2:1994, IEC 651:1979.

W przypadku wprowadzania niniejszej normy do obowiązkowego stosowania niezbędne jest uwzględnienie braku odpowiedników krajowych powołanych norm: ISO 3741:1988, ISO 5725-2:1994, IEC 651:1979.

nr ref.Pr PN-EN ISO 3382
	Ustanowiona przez Polski Komitet Normalizacyjny dnia ....................................(Uchwała nr .............)

NORMA EUROPEJSKA EN ISO 3382

EUROPEAN STANDARD

NORME EUROPÉENNE

EUROPÄISCHE NORM luty 2000

Deskryptory:

Wersja polska

Akustyka - Pomiar czasu pogłosu pomieszczeń w powiązaniu z innymi parametrami akustycznymi

Acoustics - Measurement of the reverberation time of rooms with reference to other acoustical parameters (ISO 3382:1997)

Acoustique - mesurage de la durée de réverbération des salles en référence à d`autres paramétres acoustiques (ISO 3382:1997)

Akustik - Messung der Nachhallzeit von Raumen mit Hinweis auf andere akustische Parameter(ISO 3382:1997)

Niniejsza norma jest polską wersją normy europejskiej EN ISO 3382:2000. Została ona przetłumaczona przez Polski Komitet Normalizacyjny i ma ten sam status co wersje oficjalne.

Norma europejska została przyjęta przez CEN 1999-12-10.

Zgodnie z wewnętrznymi przepisami CEN/CENELEC członkowie CEN są zobowiązani do nadania normie europejskiej statusu normy krajowej bez wprowadzania jakichkolwiek zmian. Aktualne wykazy norm krajowych (powstałych w wyniku nadania normie europejskiej statusu normy krajowej), łącznie z ich danymi bibliograficznymi, można otrzymać w Sekretariacie Centralnym CEN lub w krajowych jednostkach normalizacyjnych będących członkami CEN.

Norma europejska została opracowana w trzech oficjalnych wersjach językowych (angielskiej, francuskiej i niemieckiej). Wersja w każdym innym języku, przetłumaczona na odpowiedzialność danego członka CEN i zarejestrowana w Sekretariacie Centralnym CEN, ma ten sam status co wersje oryginalne.

Członkami CEN są krajowe jednostki normalizacyjne następujących państw: Austrii, Belgii, Danii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Islandii, Luksemburga, Niemiec, Norwegii, Portugalii, Republiki Czech, Szwajcarii, Szwecji, Włoch Zjednoczonego Królestwa.

CEN

Europejski Komitet Normalizacyjny

European Committee for Standardization

Comité Européen de Normalisation

Europäisches komitee für Normung

________________________

nr ref. EN ISO 3382:2000 E

Przedmowa

Norma międzynarodowa ISO 3382:2000 została opracowana przez Komitet Techniczny ISO/TC 43 „Akustyka” ^N1) we współpracy z Komitetem CEN/TC 126 „Właściwości akustyczne wyrobów budowlanych i budynków”^N2), którego sekretariat jest prowadzony przez ANFOR.

Niniejsza norma europejska powinna uzyskać status normy krajowej przez opublikowanie identycznego tekstu lub uznanie najpóźniej do sierpnia 2000 r., a normy krajowe sprzeczne z tą normą powinny być wycofane najpóźniej do sierpnia 2000 r.

Zgodnie z przepisami wewnętrznymi CEN/CENELEC do wprowadzenia niniejszej normy europejskiej są zobowiązane następujące kraje członkowskie: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Republika Czech, Szwajcaria, Szwecja, Włochy i Zjednoczone Królestwo.

Nota uznaniowa

Tekst normy międzynarodowej ISO 3382:1997 został przyjęty przez CEN bez jakichkolwiek zmian jako norma europejska.

UWAGA: Normatywne powołania publikacji międzynarodowych są wyszczególnione w załączniku ZA (normatywnym).

______________________

^N1) Odsyłacz krajowy: Technical Comittee ISO 43 „Acoustics”

^N2) Odsyłacz krajowy: Technical Comittee CEN/TC 126 „Acoustic properties of building products and of buildings”

Załącznik ZA (normatywny)

Normatywne powołania publikacji międzynarodowych z ich europejskimi odpowiednikami

Niniejsza norma europejska zawiera, poprzez datowane lub niedatowane powołania, postanowienia zawarte w innych publikacjach. Te normatywne powołania są zamieszczone w odpowiednich miejscach tekstu, a tytuły publikacji są przytoczone poniżej. W przypadku datowanych powołań, późniejsze poprawki lub zmiany (wydania przejrzane) którejkolwiek z tych publikacji mogą mieć zastosowanie w niniejszej normie europejskiej jedynie wówczas, gdy zostaną wprowadzone w postaci poprawki lub zmiany (wydania przejrzanego). W przypadku powołań niedatowanych, mają zastosowanie ostatnie wydania publikacji.

Publikacja	Rok	Tytuł	EN	Rok
ISO 3741	1988	Acoustics - Determination of sound power levels of noise sources - Precision methods for broad-band sources in reverberation rooms	EN 23741	1991

Wprowadzenie

Czas pogłosu uważany jest za najistotniejszy wskaźnik oceny właściwości akustycznych pomieszczenia. Podtrzymując dotychczasową ocenę znaczenia czasu pogłosu uznaje się, że dla pełniejszej oceny akustycznej jakości pomieszczenia niezbędne są pomiary innych wielkości jak: względny poziom ciśnienia akustycznego, iloraz energii wczesnej/późnej, wskaźnik udziału energii bocznej, funkcje międzyusznej korelacji wzajemnej oraz poziom hałasu tła. Niniejsza norma międzynarodowa utrzymuje określanie właściwości akustycznych pomieszczenia przez podawanie wyłącznie czasu pogłosu, ale wprowadza także dalsze poziomy złożoności w pomiarach akustyki pomieszczeń.

W załączniku A przedstawiono parametry pomieszczenia wyznaczone z kwadratu odpowiedzi impulsowej: inną miarę pogłosu (czas początkowego zaniku) i miary względnych poziomów dźwięku, iloraz energii wczesnej/późnej oraz wskaźnik udziału energii bocznej. Mimo, że do wybrania parametrów najbardziej odpowiednich do normalizacji konieczne są dalsze prace, to właściwe wydaje się wprowadzenie odpowiedzi impulsowej jako podstawy standardowych pomiarów, ponieważ wszystkie parametry można wyznaczyć z pomiaru tej wielkości. Załącznik B wprowadza pomiary dwuuszne w pomieszczeniu, do wykonania których wymagane jest użycie symulatorów głowy i tułowia (sztuczne głowy).

Pomiary czasu pogłosu mają duże znaczenie przy ograniczaniu hałasu w pomieszczeniach, a także przy ocenie pomieszczeń dla mowy i muzyki, niniejsza Norma Międzynarodowa ma zastosowanie także do pomiarów w tych pomieszczeniach. Jednakże nie ma ona zastosowania do pomiarów laboratoryjnych w pomieszczeniach badawczych czy w komorach pogłosowych. Pomiary laboratoryjne wymagają innych sposobów uśredniania pojedynczych pomiarów otrzymanych przy określonych położeniach źródła i mikrofonu. W niniejszej normie międzynarodowej ustala się metodę określania czasu pogłosu na podstawie odpowiedzi impulsowej i przerwanego szumu. Koncepcje i szczegóły procedur pomiarowych dla niektórych nowszych technik pomiarowych przedstawiono w załącznikach, jednak nie są one częścią formalnych wymagań tej normy. W zamierzeniu ma to umożliwić porównywanie pomiarów czasu pogłosu z większą pewnością, a także ma służyć propagowaniu nowszych miar jakości akustycznej pomieszczeń i sugerować stosowanie odpowiednich do tego celu procedur pomiarowych.

1. Zakres normy

W niniejszej normie międzynarodowej określono metody pomiaru czasu pogłosu w pomieszczeniach. Nie ogranicza się ona do audytoriów czy sal koncertowych, ale jest także odpowiednia dla pomieszczeń przeznaczonych dla mowy i muzyki, jak również dla tych pomieszczeń, w których należy uwzględnić ochronę przed hałasem. Omawia ona procedurę pomiarową, potrzebną aparaturę, wymaganą liczbę punktów pomiarowych, metodę oceny danych i sposób przedstawienia raportu pomiarowego. Ponadto jej celem jest propagowanie stosowania nowoczesnych cyfrowych metod pomiarowych i ocena akustycznych parametrów pomieszczenia uzyskanych z odpowiedzi impulsowej.

2. Normy i dokumenty powołane^N3)

Wymienione niżej normy zawierają postanowienia, które - przez określone powołanie się w tekście stają się również postanowieniami niniejszej normy. W momencie publikacji (niniejszej normy międzynarodowej), podane niżej wydania norm były aktualne. Ponieważ jednak wszystkie normy podlegają nowelizacji, strony zawierające umowy na podstawie niniejszej normy ISO zachęca się do zbadania możliwości zastosowania najnowszego wydania wymienionych niżej norm. Rejestry aktualnych norm międzynarodowych prowadzą wszyscy członkowie ISO i IEC.

ISO 3741:1988, Acoustics - Determination of sound power levels of noise sources - Precision methods for broadband sources in reverberation room.

ISO 5725-2:1 994, Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results - Part 2: Basic method for the determination of repeatability and reproducibility of a standard measurement method.

IEC 268-1:1985, Sound system equipment - Part 1: General.

IEC 651:1979, Sound level meters.

IEC 1260:1995, Electroacoustics - Octave-band filters and fractional-octave-band filters.

ITU Recommendation P.58:1994, Head and torso simulator for telephonometry

3. Definicje

Dla celów niniejszej normy międzynarodowej zastosowano niżej podane definicje.

3.1 krzywa zaniku:

Zanik poziomu ciśnienia akustycznego w funkcji czasu w danym punkcie pomieszczenia po ustaniu działania źródła dźwięku.

UWAGA 1 Zanik ten może być zmierzony po rzeczywistym wyłączeniu ciągłego źródła dźwięku lub wyznaczony z całkowania w odwróconym czasie kwadratu odpowiedzi impulsowej pomieszczenia.

UWAGA 2 Zanik otrzymany bezpośrednio po nieciągłym pobudzeniu pomieszczenia (np. zapis strzału z pistoletu za pomocą rejestratora poziomu) nie jest zalecany do dokładnej oceny czasu pogłosu. Zaleca się stosowanie tej metody jedynie w celach szacunkowych.

3.2 metoda szumu przerwanego:

Metoda otrzymywania krzywych zaniku przez bezpośredni zapis zaniku poziomu ciśnienia akustycznego po pobudzeniu pomieszczenia szumem szerokopasmowym lub ograniczonym pasmem szumu.

3.3 metoda całkowania odpowiedzi impulsowej:

Metoda otrzymywania krzywych zaniku przez całkowanie w odwróconym czasie kwadratu odpowiedzi impulsowej.

3.4 odpowiedź impulsowa:

Przebieg czasowy ciśnienia akustycznego uzyskanego w pomieszczeniu w wyniku jego pobudzenia przez impuls delta Diraca.

UWAGA 3 Wytworzenie i wyemitowanie impulsów przedstawiających czystą funkcją delta Diraca nie jest możliwe w praktyce, ale dla praktycznych pomiarów można uznać, że krótkotrwały dźwięk impulsowy (np. strzał pistoletowy) jest wystarczająco dobrym przybliżeniem. Alternatywną techniką pomiarową jest zastosowanie sygnału typu pseudolosowego w postaci ciągu o maksymalnej długości^N4)) (lub innego sygnału deterministycznego o płaskim widmie) i przetworzenie zmierzonego sygnału na odpowiedź impulsową.

3.5 czas pogłosu, T:

Czas zmniejszenia poziomu ciśnienia akustycznego o 60 dB wyrażony w sekundach, określony z krzywej zaniku na podstawie nachylenia prostej regresji liniowej uzyskanej metodą najmniejszych kwadratów, w zakresie od poziomu 5 dB poniżej poziomu początkowego do poziomu 35 dB poniżej poziomu początkowego.

UWAGA 4 Jeśli krzywa zaniku nie jest monotoniczna, zakres zaniku poziomu odpowiada przedziałowi czasu, w którym krzywa zaniku osiągnie po raz pierwszy odpowiednio 5 dB oraz 35 dB poniżej poziomu początkowego. Dopuszczalne jest także wyznaczanie wartości T z krzywej zaniku przy mniejszym zakresie dynamiki (spadek o minimum 20 dB, w przedziale od 5 dB do 25 dB) pod warunkiem, że wyniki będą odpowiednio oznaczone. Aby uniknąć niejasności przy przedstawianiu wyników pomiarów, czas T wyznaczony z krzywej zaniku między 5 dB a 35 dB należy nazwać T₃₀. Stosując zakres 5 dB i 25 dB, wynik należy oznaczyć T₂₀ i podobnie dla innych ocenianych zakresów.

3.6 warunki wypełnienia sali

UWAGA 5 Na mierzony w pomieszczeniu czas pogłosu wpływa liczba obecnych osób i dla celów pomiarowych definiuje się podane poniżej warunki wypełnienia sali.

UWAGA 6 Dla oceny wyników pomiaru czasu pogłosu decydujące znaczenie ma dokładny opis warunków wypełnienia pomieszczenia.

UWAGA 7 W teatrach należy rozróżniać przypadki: „kurtyna bezpieczeństwa podniesiona” i „kurtyna bezpieczeństwa opuszczona”, „kanał dla orkiestry otwarty” i „kanał dla orkiestry zamknięty”, oraz „orkiestra na scenie” z muszlą koncertową lub bez. Może być celowe wykonanie pomiarów dla każdego z tych przypadków. Jeśli kurtyna bezpieczeństwa jest podniesiona, istotne znaczenie ma ilość mebli i innych elementów scenograficznych na scenie i należy to opisać.

3.6.1 sala bez ludzi:

Stan, gdy pomieszczenie jest przystosowane do występowania mówców lub wykonawców z udziałem publiczności, ale bez obecności tych osób. W przypadku sal koncertowych i operowych należy brać pod uwagę wyposażenie w krzesła dla wykonawców, pulpitów dla muzyków, instrumentów perkusyjnych, itd.

3.6.2 studyjne warunki wypełnienia (tylko dla studiów słownych i muzycznych):

Pomieszczenia, w których przebywają tylko wykonawcy lub mówcy (bez publiczności) np. w trakcie prób lub nagrań dźwiękowych. Liczba wykonawców i innych osób jak pracownicy techniczni powinna odpowiadać typowym warunkom eksploatacyjnym.

3.6.3 sala wypełniona ludźmi:

Przypadek, gdy w audytorium lub teatrze zajętych jest od 80% do 100% miejsc.

UWAGA 8 Przypadek nadzwyczajnego wypełnienia (które może wystąpić przy większej niż zazwyczaj liczbie członków orkiestry lub dodatkowej obecności chóru czy stojących słuchaczy) należy opisać razem z wynikami.

4 Warunki pomiarowe

4.1 Uwagi ogólne

Pomiary czasu pogłosu mogą być wykonywane w pomieszczeniu w każdych warunkach wypełnienia. Jeśli pomieszczenie jest wyposażone w elementy umożliwiające kształtowanie różnych warunków akustycznych, może być istotne przeprowadzenie odrębnych pomiarów dla każdego typowego ustawienia tych elementów. Zaleca się, aby temperatura i wilgotność względną powietrza w pomieszczeniu była zmierzona z dokładnością odpowiednio ±1^oC i ±5%.

UWAGA 9 Należy jednak zachować ostrożność przy pomiarach z synchronicznym uśrednianiem, ponieważ niektóre elektroniczne systemy korygujące pogłos tworzą niestacjonarne warunki w pomieszczeniu i nie ma jednej odpowiedzi impulsowej.

4.2 Aparatura

4.2.1 Źródło dźwięku

Charakterystyka kierunkowości źródła dźwięku powinna być najbliższa wszechkierunkowej. Źródło powinno wytwarzać poziom ciśnienia akustycznego wystarczający dla uzyskania krzywych zaniku o wymaganym zakresie dynamiki nie zmniejszonym przez szum tła (patrz 3.5). Głośniki powszechnego użytku, dostępne w handlu nie mogą być uznane za źródła wszechkierunkowe. Przy stosowaniu sygnałów pseudo-losowych do pomiarów odpowiedzi impulsowych wymagany poziom ciśnienia akustycznego może być dosyć niski, ponieważ można zdecydowanie poprawić stosunek sygnału do szumu przez uśrednianie korelacyjne. W przypadku, gdy w pomiarach do rozszerzenia zakresu zaniku nie stosuje się techniki synchronicznego uśredniania (lub inne), konieczne jest użycie źródła zapewniającego poziom przynajmniej o 45 dB wyższy od poziomu tła w badanym zakresie częstotliwości. Jeśli mierzone jest tylko T₂₀, wystarczy poziom o 35 dB wyższy od poziomu tła.

4.2.2 Mikrofony, aparatura do zapisu i analizy

Do pomiaru ciśnienia akustycznego powinny być użyte mikrofony wszechkierunkowe przyłączone:

• bezpośrednio do wzmacniacza, zestawu filtrów i systemu do wyświetlania krzywych zaniku lub do urządzeń analizujących umożliwiających uzyskanie odpowiedzi impulsowych; lub do

• urządzenia zapisującego w celu wykonanie późniejszej analizy.

4.2.2.1 Mikrofon i filtry

Aparatura pomiarowa powinna odpowiadać wymaganiom dla mierników poziomu dźwięku typu 1 zgodnie z IEC 651. Filtry oktawowe lub 1/3 - oktawowe powinny być zgodne z IEC 1260. Mikrofon powinien być tak mały, jak to możliwe, najlepiej jeśli średnica mikrofonu nie przekracza 13 mm. Dopuszcza się mikrofony z membraną o średnicy do 26 mm, jeśli są one typu ciśnieniowego lub pola swobodnego, ale wyposażone dodatkowo w korektor zapewniający płaską charakterystykę częstotliwościową w polu rozproszonym.

4.2.2.2 Magnetofon

Jeśli zanik dźwięku jest zapisywany na taśmie magnetycznej, nie należy stosować automatycznej regulacji wzmocnienia lub innych układów dynamicznej optymalizacji stosunku sygnału do szumu. Zapis każdego zaniku powinien być odpowiednio długi, aby umożliwić określenie poziomu szumu tła następującego po zaniku.

Magnetofon powinien mieć następujące charakterystyki dla poszczególnych kombinacji prędkości zapisu i prędkości odczytu:

1. charakterystyka częstotliwościowa powinna być płaska w zakresie częstotliwości pomiarowych z tolerancją ± 3 dB;

2. dynamika powinna być wystarczająca dla zapisania krzywej zaniku w wymaganym, minimalnym zakresie poziomów sygnału. W przypadku zaników szumu przerwanego magnetofon powinien zapewnić zapis z odstępem sygnału od szumu co najmniej 50 dB w każdym badanym zakresie częstotliwości;

2. stosunek prędkości odczytu do prędkości zapisu powinien wynosić 10^0,01n z tolerancją ± 2%, gdzie n jest liczbą całkowitą, włączając zero.

UWAGA 10 Jeśli przy odczycie stosuje się transpozycję prędkości, to odpowiadająca jej transpozycja częstotliwości powinna być liczbą całkowitą równą stosunkowi standardowych szerokości pasm 1/3 oktawowych lub, jeśli n jest wielokrotnością liczby trzy - pasm oktawowych.

UWAGA 11 Jeśli stosowany jest magnetofon, wówczas w wymaganiach z p. 4.2.2.3 dotyczących nadążania z rejestracją zaniku poziomu ciśnienia akustycznego w funkcji czasu, T odnosi się do efektywnego czasu pogłosu wyznaczonego z odczytywanego sygnału. Może on różnić się od rzeczywistego czasu pogłosu pomieszczenia tylko wtedy, gdy prędkość odczytu różni się od prędkości zapisu.

UWAGA 12 Jeśli zarejestrowany zanik ma być odtwarzany przez filtry i układ całkujący, może być korzystne wsteczne odtwarzanie sygnału podczas odczytu (patrz [4]).

4.2.2.3 Aparatura do kształtowania zapisanego zaniku poziomu

Aparatura do kształtowania (oraz wyświetlania i/lub oceny) zapisanego zaniku powinna wykorzystywać jedną z poniższych opcji:

1. uśrednianie wykładnicze, sygnał wyjściowy ciągły;

2. uśrednianie wykładnicze, sygnał wyjściowy składający się z próbek ciągłego sygnału wyjściowego;

c) uśrednianie liniowe, sygnał wyjściowy składający się z próbek uzyskanych przez uśrednianie liniowe w kolejnych przedziałach czasu (w niektórych przypadkach dopuszczalne są małe przerwy między przedziałami).

Czas uśredniania, tj. stała czasowa przyrządu uśredniającego wykładniczo (lub równoważnego odpowiednika), powinien być mniejszy niż T/20, ale możliwie najbliższy tej wartości. Podobnie, czas uśredniania przyrządu uśredniającego liniowo powinien być mniejszy niż T/7. (Tutaj T jest mierzonym czasem pogłosu lub odpowiednio efektywnym czasem pogłosu, jak opisano powyżej w uwadze 11).

W przyrządach, w których zapis zaniku jest ciągiem dyskretnych wartości, odstęp między kolejnymi próbkami powinien być mniejszy niż 1,5-krotny czas uśredniania przyrządu.

We wszystkich przypadkach, gdy zapis zaniku ma być oceniany wizualnie, dopasowuje się skalę czasową na ekranie tak, aby przebieg zaniku miał nachylenie możliwie najbliższe 45^º.

UWAGA 13 Czas uśredniania układu uśredniającego wykładniczo jest równy ilorazowi 4,34 i prędkości zapisywania układu, w decybelach na sekundę.

UWAGA 14 Dostępne w handlu rejestratory poziomu, w których poziom ciśnienia akustycznego jest wykreślany w funkcji czasu, są w przybliżeniu równoważne urządzeniom uśredniającym wykładniczo.

UWAGA 15 Jeśli zastosowano układ uśredniający wykładniczo, korzyść z ustawienia czasu uśredniania znacznie krótszego niż T/20 jest niewielka. Nie warto ustawiać odstępów czasu między próbkami znacznie krótszych niż T/7, jeśli jest stosowany układ z uśrednianiem liniowym. Dobieranie czasu uśredniania dla kolejnych wybieranych pasm częstotliwości możliwe jest w sekwencyjnych procedurach pomiarowych. W innych procedurach jest to niewykonalne, a czas uśredniania lub odstęp czasu między próbkami należy wyznaczyć dla pasma, w którym czas pogłosu jest najkrótszy i te wartości należy zastosować do pomiarów we wszystkich pasmach.

4.2.2.4 Sygnalizacja przesterowania

Nie dopuszcza się przesterowań w żadnym bloku aparatury pomiarowej. Jeśli stosuje się impulsowe źródła dźwięku, do wykrywania przesterowań należy stosować wskaźniki poziomu szczytowego.

4.3 Punkty pomiarowe

Ponieważ pomiary mogą być potrzebne do różnych celów, liczba punktów pomiarowych jest tak dobierana, aby uzyskać odpowiednie pokrycie całego pomieszczenia. Położenia mikrofonów powinny być oddalone od siebie przynajmniej o pół długości fali, tj. najmniejsza odległość wynosi około 2 m dla typowego zakresu częstotliwości pomiarowych. Odległość mikrofonu w dowolnym położeniu od najbliższej powierzchni odbijającej, włączając podłogę, powinna wynosić przynajmniej ćwierć długości fali, tj. około 1 m.

W celu uniknięcia zbyt silnego wpływu dźwięku bezpośredniego nie należy ustawiać mikrofonu zbyt blisko źródła. Minimalną odległość d_min w metrach należy obliczać z wyrażenia:

gdzie

V jest objętością, w metrach sześciennych;

c jest prędkością dźwięku, w metrach na sekundę;

T jest szacunkową spodziewaną wartością czasu pogłosu, w sekundach.

UWAGA 16 W małych pomieszczeniach o bardzo krótkim czasie pogłosu (np. studia słowne) spełnienie powyższego wymagania może być niemożliwe. W takich przypadkach, przy pomiarach czasu pogłosu, zaleca się eliminowanie dźwięku bezpośredniego przez wstawienie ekranu (o pomijalnym pochłanianiu dźwięku) pomiędzy źródłem a odbiornikiem.

Każda para punktów pomiarowych odpowiada jednemu położeniu źródła i jednemu położeniu mikrofonu. Liczba punktów może być dobrana tak, aby uzyskać rzadkie albo normalne pokrycie pomieszczenia punktami.

4.3.1 Mała gęstość punktów pomiarowych (najmniejsza pracochłonność)

Pomiary czasu pogłosu wykonuje się, aby ocenić chłonność pomieszczenia, wykorzystywaną w ochronie przed hałasem, włączając w to pomiar izolacyjności właściwej lub wykorzystać do obliczeń systemu nagłośnienia.

Pomiary T wykonuje się dla dwóch położeń źródła, które są reprezentatywne dla występujących źródeł hałasu lub miejsc ustawienia wykonawców i znajduje się średnią dla trzech lub czterech położeń mikrofonu w obszarach, gdzie zwykle przebywają słuchacze lub w środku widowni. Jeśli odchylenia wyników z poszczególnych punktów przekraczają tolerancje przyjęte dla danego celu pomiaru, zwiększa się liczbę punktów pomiarowych.

4.3.2 Normalna gęstość punktów pomiarowych

Pomiary wykonuje się w celu sprawdzenia właściwości obiektu w stosunku do założeń projektowych.

Położenia źródła i ich liczbę ustala się tak, aby uwzględnić wszystkie obszary, które prawdopodobnie będą zajmowane przez wykonawców (np. na scenie, podestach, w kanale orkiestrowym i stanowiskach chóru) jako uzupełnienie głównego obszaru sceny. Należy stosować co najmniej dwa położenia źródła.

Położenia mikrofonu należy wybierać uwzględniając przewidywany wpływ czynników wywołujących różnice czasu pogłosu w obrębie pomieszczenia. Oczywiste przykłady, to różnice czasu pogłosu w obszarach blisko ścian, pod balkonami lub w przestrzeniach sprzężonych ze sobą (np. w kościele nawy boczne i prezbiteria w porównaniu z nawami głównymi). Wymaga to oceny równomierności rozkładu „akustycznego” poszczególnych obszarów widowni, jednakowego sprzężenia poszczególnych przestrzeni pomieszczenia i obecności lokalnych zakłóceń. Przy pomiarze czasu pogłosu ocena pomieszczenia według poniższych kryteriów (które w wielu przypadkach po prostu wymagają oceny wizualnej) pomoże określić, czy pojedyncze średnie przestrzenne właściwie charakteryzują pomieszczenie:

1. materiały użyte na powierzchniach ograniczających i elementy podwieszone są względnie równomiernie rozłożone z punktu widzenia ich właściwości pochłaniających i rozpraszających, oraz

1. wszystkie przestrzenie pomieszczenia są podobnie ze sobą połączone, wtedy wystarczą trzy lub cztery położenia mikrofonu wybrane tak, aby pokrywały obszar widowni równomiernie - wówczas wyniki pomiarów mogą być uśrednione. W pomieszczeniach dla mowy i muzyki wysokość mikrofonów ponad podłogą powinna wynosić 1,2 m, co odpowiada wysokości uszu przeciętnego słuchacza siedzącego na typowym krześle.

UWAGA 17 Do punktu a): jeśli sufit, ściany boczne, przednia i tylna, oceniane oddzielnie nie mają obszarów obejmujących więcej niż 50 % ich powierzchni o właściwościach różnych od pozostałych powierzchni, można przyjąć, że rozkład jest wystarczająco równomierny. (Dla niektórych obszarów może być wygodne przy ocenie przybliżenie kształtu pomieszczenia do prostopadłościanu).

UWAGA 18 Do punktu b): objętość pomieszczenia może być uważana za jeden obszar, jeśli na powierzchni podłogi nie występują rejony, z których widzialność innych części pomieszczenia jest ograniczona o więcej niż o 10 % całkowitej objętości pomieszczenia.

UWAGA 19 Jeśli warunki podane w uwagach 17 i 18 nie są spełnione, wtedy pomieszczenie zawiera obszary o różnych czasach pogłosu, które powinny być badane i mierzone oddzielnie.

• Procedury pomiarowe

5.1 Uwagi ogólne

W normie tej opisano dwie metody pomiaru czasu pogłosu: metodę przerwanego szumu oraz metodę całkowania odpowiedzi impulsowej. Obie metody mają te same wartości oczekiwane, przy czym druga wymaga bardziej skomplikowanego oprzyrządowania. Jeżeli mają być zmierzone inne parametry akustyczne pomieszczenia niż czas pogłosu, wtedy tylko druga metoda jest odpowiednia, ponieważ parametry te wyznacza się z odpowiedzi impulsowej.

UWAGA 20 Czas pogłosu w salach koncertowych i pomieszczeniach dla mowy należy mierzyć w pasmach oktawowych od 63 Hz do 4 kHz. W pomieszczeniach przeznaczonych do innych celów można wykonywać pomiary w pasmach 1/3 oktawowych w zakresie od 100 Hz do 5 kHz.

5.2. Metoda szumu przerwanego

5.2.1 Pobudzenie pomieszczenia

Źródłem dźwięku powinien być głośnik zasilany sygnałem elektrycznym będącym szerokopasmowym szumem losowym lub pseudo-losowym. Jeśli używa się szumu pseudo-losowego, powinien on być przerywany losowo, nie tworząc powtarzalnej sekwencji.

Charakterystyka kierunkowości źródła dźwięku powinna być najbliższa wszechkierunkowej.

Przy pomiarach w pasmach oktawowych szerokość pasma sygnału powinna być większa niż jedna oktawa, a przy pomiarach w pasmach 1/3 oktawy szerokość pasma sygnału powinna być większa niż 1/3 oktawy. Widmo sygnału powinno być możliwie płaskie w paśmie mierzonej oktawy. Alternatywnie, przy pomiarach wykonywanych równocześnie we wszystkich pasmach oktawowych lub 1/3 oktawowych można użyć szerokopasmowego szumu tak ukształtowanego, aby w pomieszczeniu uzyskać w przybliżeniu różowe widmo dźwięku pogłosowego w stanie ustalonym od 88 Hz do 5 657 Hz (tj. w zakresie częstotliwości pokrytym przez pasma 1/3 oktawowe o częstotliwościach środkowych od 100 Hz do 5 kHz albo pasma oktawowe o częstotliwościach środkowych od 125 Hz do 4 kHz).

Czas trwania pobudzenia pomieszczenia powinien być wystarczająco długi, aby w polu akustycznym osiągnąć stan ustalony, zanim rozpocznie się zanik i dlatego szum powinien być emitowany przez czas wynoszący co najmniej T/2 sekund. W dużych pomieszczeniach czas trwania pobudzenia powinien wynosić przynajmniej kilka sekund.

UWAGA 21 Przy pobudzeniu szumem szerokopasmowym stawiane są ostrzejsze wymagania dotyczące obciążalności mocowej systemu głośnikowego dla uzyskania wymaganego stosunku sygnału do szumu.

5.2.2 Liczba pomiarów

Liczba położeń mikrofonu zależy od wymaganego pokrycia powierzchni punktami pomiarowymi. Aby osiągnąć wystarczającą powtarzalność (patrz 6.1.1) konieczne jest uśrednienie kilku pomiarów w każdym położeniu, ze względu na losowość sygnału pobudzającego. Należy wykonać przynajmniej trzy pomiary w każdym położeniu, a wynik uśrednić. Można to zrobić przez:

• wyznaczenie czasu pogłosu dla każdej krzywej zaniku i obliczenie wartości średniej lub

• obliczenie uśrednionego po zbiorze zaniku kwadratu ciśnienia akustycznego i wyznaczeniu czasu pogłosu dla tej wynikowej krzywej^N5).

Zastosowana metoda powinna być wyszczególniona w raporcie z badań. Jeśli zastosowano uśrednianie po zbiorze, dopuszczalne jest wykonanie tylko jednego pomiaru w każdym z minimum 18 położeń, zamiast trzech pomiarów w każdym z 6 położeń.

UWAGA 22 W granicznym przypadku nieskończonej liczby pomiarów z przerwanym szumem, krzywa zaniku uśredniona po zbiorze jest identyczna z krzywą uzyskaną w wyniku pojedynczego całkowania kwadratu odpowiedzi impulsowej.

5.3 Metoda całkowania odpowiedzi impulsowej

5.3.1 Uwagi ogólne

Dla danego położenia źródła i odbiornika odpowiedź impulsowa pomieszczenia jest wielkością dobrze zdefiniowaną, która może być mierzona w różny sposób (np. przy wykorzystaniu jako sygnałów strzału pistoletowego, impulsu z iskiernika, impulsu szumu, „chirps”^N) lub ciągów m). W niniejszej normie nie wyklucza się możliwości stosowania innej metody, jeśli zapewnia ona uzyskanie poprawnej odpowiedzi impulsowej.

5.3.2 Pobudzenie pomieszczenia

^{Odpowiedź impulsowa może być mierzona bezpośrednio, gdy używane jest źródło impulsowe, takie jak strzał pistoletowy lub dowolne inne źródło, które nie ma własnego wybrzmiewania, jeżeli jego widmo jest wystarczająco szerokie, aby spełnić wymagania wg 5.2.1. Źródło impulsowe powinno być zdolne do wytworzenia szczytowego poziomu ciśnienia akustycznego wystarczającego do uzyskania krzywej zaniku rozpoczynającej się przynajmniej 45 dB powyżej poziomu szumu tła w badanym paśmie częstotliwości. Jeżeli mierzone jest tylko T}₂₀^{, wystarcza wytworzenie poziomu przynajmniej 35 dB powyżej poziomu tła.}

Możliwe jest stosowanie specjalnych sygnałów dźwiękowych, które pozwalają wyznaczyć odpowiedź impulsową po odpowiedniej obróbce sygnału z mikrofonu. Można dzięki temu uzyskać zwiększenie stosunku sygnału do szumu. Można stosować przemiatanie tonem lub szum pseudo-losowy (np. ciąg o maksymalnej długości) jeżeli są spełnione wymagania dotyczące widma i charakterystyki kierunkowości źródła. Dzięki uzyskanemu zwiększeniu stosunku sygnału do szumu wymagania na dynamikę źródła mogą być znacznie niższe od tych, które określono w poprzednim paragrafie. Jeśli stosowane jest uśrednianie czasowe (na przykład w celu poprawy stosunku sygnału do szumu) należy sprawdzić, czy proces uśredniania nie zmienia mierzonej odpowiedzi impulsowej.

Przy pomiarach w pasmach oktawowych szerokość pasma sygnału powinna być większa niż jedna oktawa, przy pomiarach w pasmach 1/3 oktawowych szerokość pasma sygnału powinna być większa niż 1/3 oktawy. Widmo powinno być możliwie płaskie w paśmie mierzonej oktawy. Alternatywnie, przy pomiarach wykonywanych równocześnie we wszystkich pasmach oktawowych lub 1/3 oktawowych można użyć szerokopasmowego szumu tak ukształtowanego, aby w pomieszczeniu uzyskać w przybliżeniu różowe widmo dźwięku pogłosowego w stanie ustalonym od 88 Hz do 5 657 Hz (tj. w zakresie częstotliwości pokrytym przez pasma 1/3 oktawowe o częstotliwościach środkowych od 100 Hz do 5 kHz albo pasma oktawowe o częstotliwościach środkowych od 125 Hz do 4 kHz).

5.3.3 Całkowanie odpowiedzi impulsowej

Krzywą zaniku wyznacza się dla każdego pasma oktawowego przez całkowanie w czasie odwróconym kwadratu odpowiedzi impulsowej. W idealnym przypadku, gdy nie ma szumu tła, całkowanie powinno zaczynać się od końcowych wartości odpowiedzi impulsowej (t®_) i podążać w stronę początku podniesionej do kwadratu odpowiedzi impulsowej. Wówczas zanik sygnału jako funkcja czasu dany jest:

gdzie:

p jest odpowiedzią impulsową.

Całkę tę w czasie odwróconym często oblicza się wykonując dwa następujące całkowania:

Należy użyć jednej z dwu poniższych technik w celu minimalizacji wpływu szumu tła na końcową część odpowiedzi impulsowej:

1. Jeśli poziom szumu tła nie jest znany, wykonać całkowanie kwadratu odpowiedzi impulsowej w czasie odwróconym, stosując ruchomy przedział całkowania T₀, którego szerokość jest wynikiem kompromisu.

Optymalną wartością T₀ jest 1/5 wartości czasu pogłosu. Należy oszacować spodziewany czas pogłosu. Jeśli okaże się, że zmierzona wartość czasu pogłosu różni się więcej niż 25% od wartości szacowanej, należy zmienić odpowiednio przedział całkowania i powtórzyć całkowanie. Czas startu t₁ całkowania w czasie odwróconym przy ruchomym przedziale nie jest krytyczny, ale nie powinien być krótszy niż czas pogłosu. Scałkowany szum tła pojawia się na krzywej zaniku jako stały poziom końcowy - próg szumowy. Poziom progu szumowego powinien być przynajmniej 10 dB mniejszy od najniższej wartości zakresu obliczeniowego, np. przy wyznaczaniu wartości T₂₀ próg szumowy powinien być przynajmniej o 35 dB mniejszy od maksymalnego poziomu scałkowanej odpowiedzi impulsowej.

2. Jeśli poziom szumu tła jest znany, należy określić punkt startu całkowania t₁ jako punkt przecięcia linii poziomej na wysokości szumu tła, z linią nachyloną, poprowadzoną przez reprezentatywną część kwadratu odpowiedzi impulsowej i obliczyć krzywą zaniku ze wzoru:

^gdzie

(t < t₁), a C jest opcjonalną poprawką uwzględniającą scałkowany kwadrat odpowiedzi impulsowej między t₁ a nieskończonością.

Najbardziej wiarygodne wyniki otrzymuje się, jeśli C obliczane jest przy założeniu wykładniczego zaniku energii, o takim nachyleniu, jakie wynika z kwadratu odpowiedzi impulsowej w zakresie między t₀ i t₁, gdzie t₀ jest czasem odpowiadającym poziomowi wyższemu o 10 dB niż poziom dla t₁.

Jeśli C jest przyjęte jako równe zero, skończona wartość czasu w punkcie startu całkowania powoduje systematyczne niedoszacowanie czasu pogłosu. Aby maksymalne niedoszacowanie czasu pogłosu nie przekroczyło 5 %, zakres ocenianej odpowiedzi impulsowej powinien być o 15 dB większy niż zakres dynamiki, przy której oceniano T, np. 45 dB poniżej maksimum przy określaniu T₃₀.

6 Ocena krzywych zaniku

6.1 Metoda przerwanego szumu

W przypadku pomiarów wykonywanych metodą przerwanego szumu, należy oceniać krzywą zaniku w zakresie od 5 dB do 35 dB poniżej poziomu początkowego dla T₃₀ oraz od 5 dB do 25 dB dla T₂₀. W tym zakresie należy wyznaczyć prostą zaniku metodą najmniejszych kwadratów lub, gdy krzywa zaniku jest bezpośrednio rysowana przez rejestrator poziomu, należy ręcznie, możliwie jak najdokładniej dopasować prostą do krzywej zaniku. Nachylenie linii prostej daje szybkość zaniku w decybelach na sekundę, z którego oblicza się czas pogłosu.

UWAGA 23 Jeżeli nie jest możliwe dopasowanie linii prostej do krzywej zaniku, to krzywą zaniku należy traktować jako nieliniową (patrz 6.3).

Jeśli do określenia czasu pogłosu wykorzystywana jest technika oparta na wykresie rysowanym przez rejestrator poziomu, wtedy najlepsze dopasowanie "na oko" może zastąpić obliczenia linii regresji, ale to rozwiązanie nie będzie tak wiarygodne jak analiza regresji. W raporcie należy podać metodę określenia szybkości zaniku.

Najniższy punkt zakresu pomiaru powinien być dostatecznie oddalony od poziomu szumu tła. Przy pomiarach T₃₀ poziom szumu powinien być przynajmniej 45 dB poniżej poziomu początkowego. Przy pomiarach wykorzystujących zakres 20 dB, poziom szumu powinien być przynajmniej 35 dB poniżej poziomu początkowego.

6.1.1 Niepewność pomiaru

Z powodu losowego charakteru sygnału pobudzającego, niepewność pomiaru w metodzie szumu przerwanego w dużym stopniu zależy od liczby uśrednień. Uśrednianie po zbiorze oraz uśrednianie czasów pogłosu odczytanych z kolejnych krzywych zaniku wykazują taką samą zależność od liczby uśrednień. Relacja między powtarzalnością pomiarów r, zgodnie z ISO 5725-2 i liczbą uśrednień N może być oszacowana dla T₃₀ ze wzoru:

dla T₂₀:

gdzie B jest szerokością pasma filtru.

Dla filtru oktawowego B = 0,71 f_c, a dla filtru 1/3 oktawowego B = 0,23 f_c, gdzie f_c jest częstotliwością środkową pasma filtru. Zatem pomiary w pasmach oktawowych wymagają mniejszej liczby uśrednień niż pomiary w pasmach 1/3 oktawowych. Minimalną liczbą wartości uśrednianych jest trzy.

6.2 Metoda całkowania odpowiedzi impulsowej

Przy pomiarach wykonywanych metodą całkowania odpowiedzi impulsowej zapis powinien być oceniany w zakresie od 5 dB poniżej końcowego poziomu po wykonaniu całkowania do poziomu przynajmniej 25 dB poniżej tego poziomu. Zapewnia to minimum niezbędnego zakresu dynamiki pomiarów równe 20 dB, ale w miarę możliwości należy stosować zakres 30 dB, przy czym w każdym przypadku zakres ten powinien być podany. Czas pogłosu należy wyznaczyć na podstawie nachylenia prostej dopasowanej metodą najmniejszych kwadratów.

6.2.1 Niepewność pomiaru

Powtarzalność pomiarów wykorzystujących metodę całkowania odpowiedzi impulsowej jest tego samego rzędu, co powtarzalność średniej z 10 pomiarów wykonanych metodą przerwanego szumu. Zazwyczaj nie jest konieczne dodatkowe uśrednianie dla zmniejszenia statystycznej niepewności pomiarowej. Jednakże, jak opisano w punkcie 5.3.3, aby uniknąć błędów systematycznych, należy starannie wybrać właściwy punktu startu do całkowania w czasie odwróconym.

6.3 Nieliniowe krzywe zaniku

W przypadku, gdy krzywa zaniku nie jest linią prostą, nie można stwierdzić, że czas pogłosu ma jedną wartość.

Jeśli krzywa zaniku przybiera kształt dwu linii prostych, należy ustalić punkt załamania właściwy dla wszystkich zaników przy tej częstotliwości, określony względem poziomu początkowego. Mierzy się nachylenia górnego i dolnego odcinka krzywej i określa odpowiadające im zakresy dynamiki. Najmniejszy, możliwy do przyjęcia zakres dynamiki wynikający z nachylenia powinien wynosić 10 dB.

6.4 Dolne granice wiarygodności wyników powodowane przez filtr i detektor

W przypadku bardzo krótkich czasów pogłosu filtr i detektor mogą wpływać na krzywą zaniku. W analizie tradycyjnej „do przodu” dolne granice wiarygodnych wyników wynoszą:

BT>16 oraz T > 2 T_det

gdzie B jest szerokością pasma filtru, a T_det jest czasem pogłosu detektora uśredniającego.

W pomiarach z małą liczbą punktów pomiarowych granice mogą być zawężone do:

BT > 8 i T > T_det

UWAGA 24 Bardzo krótkie czasy pogłosu mogą być analizowane przy zastosowaniu techniki czasu odwróconego, opisanej w 4.2.2. W tym przypadku dolne granice wiarygodnych wyników wynoszą BT > 4 oraz T > T_det/4.

7. Uśrednianie przestrzenne

Aby uzyskać wartości uśrednione przestrzennie, w wyodrębnionych obszarach albo w całym pomieszczeniu można łączyć odpowiadające im wyniki pomiarów dla różnych położeń źródła i mikrofonu. Uśrednianie przestrzenne może być uzyskane przy zastosowaniu jednej z poniższych procedur (zastosowana procedura powinna być podana w raporcie z pomiarów):

1. Arytmetyczne uśrednianie czasów pogłosu. Średnia przestrzenna jest obliczana jako średnia poszczególnych czasów pogłosu dla wszystkich odpowiadających im położeń źródła i mikrofonu. Dla oceny dokładności pomiarów oraz przestrzennej wariancji czasu pogłosu może być wyznaczone odchylenie standardowe.

2. Uśrednianie krzywych zaniku po zbiorze. Zestawione są poszczególne krzywe zaników i składane po uprzednim zsynchronizowaniu ich początków. Wartości próbek kwadratu ciśnienia akustycznego (po uśrednieniu wykładniczym lub liniowym, patrz 4.2.2.3) sumowane są dla każdego kroku w przedziale czasowym zaniku, a ciąg tych sum jest wykorzystywany jako pojedynczy zanik uśredniony po zbiorze, z którego wyznacza się T (patrz punkt 6 ).

8. Przedstawienie wyników

8.1 Tablice i wykresy

Wyznaczony czas pogłosu dla każdej częstotliwości pomiarowej powinien być przedstawiony zarówno w formie graficznej, jak i podany w tabeli.

W przypadku wykresów, punkty powinny być połączone liniami prostymi. Oś odciętych powinna przedstawiać częstotliwość w skali logarytmicznej, w której odcinek o długości 1,5 cm odpowiada jednej oktawie, podczas gdy oś rzędnych powinna być opisana albo w skali liniowej, w której jednej sekundzie odpowiada odcinek 2,5 cm albo w skali logarytmicznej, w której jednej dekadzie odpowiada odcinek 10 cm. Na osi częstotliwości powinny być zaznaczone nominalne częstotliwości środkowe pasm oktawowych zgodne z IEC 1260.

Czas pogłosu można wyrazić jedną liczbą T_30.śr przez uśrednienie wartości T₃₀ z dwóch pasm oktawowych o częstotliwościach środkowych 500 Hz i 1000 Hz. (dopuszczalne jest używanie T₂₀,_śr). Alternatywą jest obliczanie średniej z sześciu pasm 1/3 oktawowych o częstotliwościach środkowych od 400 Hz do 1250 Hz.

8.2 Protokół z pomiarów

W protokóle z pomiarów należy stwierdzić, że pomiary wykonano zgodnie z niniejszą normą międzynarodową. Powinien on zawierać:

1. nazwę i lokalizację badanego pomieszczenia;

1. szkicowy plan pomieszczenia z określeniem skali;

1. ^{objętość pomieszczenia.}

UWAGA 25 Jeśli pomieszczenie nie jest całkowicie zamknięte, należy wyjaśnić, jak jest zdefiniowana podana objętość.

1. dla pomieszczeń dla mowy i muzyki: liczba i typ miejsc siedzących (dla przykładu: wyściełane czy nie); jeśli wyściełane w miarę możliwości informację o grubości i typie obicia, rodzaju materiału pokryciowego (porowaty czy nie, siedzenia podniesione czy opuszczone) oraz które części krzeseł są obite;

1. opis kształtu pomieszczenia oraz materiału pokrywającego ściany i sufit;

1. warunki wypełnienia ludźmi podczas pomiarów i liczbę osób;

1. stan, w jakim znajdowały się wszelkie zmienne elementy wyposażenia, takie jak kurtyny, system nagłośnienia, elektroniczne układy zwiększające pogłos itp.;

1. dla teatrów - informację, czy kurtyna bezpieczeństwa lub kurtyny dekoracyjne były opuszczone czy podniesione,

1. opis umeblowania estrady, włączając w to muszlę koncertową itp.

1. temperaturę i względną wilgotność w pomieszczeniu podczas pomiarów;

1. typ i położenie użytych źródeł dźwięku;

1. opis użytego sygnału dźwiękowego;

1. przyjętą gęstość punktów pomiarowych, ze szczegółowym opisem położeń mikrofonów, najlepiej z oznaczeniem ich na planie, wraz z wysokością umieszczenia;

1. opis aparatury pomiarowej, źródła i mikrofonów oraz informacja czy używano magnetofonów;

1. datę pomiaru i nazwę jednostki wykonującej pomiary.

Załącznik A

(informacyjny)

Parametry pomieszczenia określane na podstawie odpowiedzi impulsowej

A.1 Wprowadzenie

Na podstawie subiektywnych badań właściwości akustycznych pomieszczeń stwierdzono, że niektóre parametry otrzymane z pomiaru odpowiedzi impulsowych są skorelowane z ocenami subiektywnymi pomieszczenia. O ile czas pogłosu pozostaje podstawowym parametrem opisującym charakter akustyki pomieszczenia, o tyle dodanie wartości tych nowych, uzupełniających parametrów daje pełniejszy opis warunków akustycznych w pomieszczeniu. Parametry zawarte w tym załączniku ograniczono do tych, które uznano za szczególnie istotne w ocenie subiektywnej i które mogą być uzyskane bezpośrednio z całkowania odpowiedzi impulsowej. Należy się spodziewać, że wprowadzenie publiczności do pomieszczenia wpłynie na czas pogłosu i parametry wyszczególnione poniżej.

A.2 Definicje parametrów

Są cztery grupy lub typy parametrów. W każdej grupie często występuje więcej niż jeden parametr, ale wartości różnych parametrów w każdej grupie zwykle są silnie powiązane ze sobą. Ponieważ każda grupa zawiera pewną liczbę w przybliżeniu równoważnych parametrów nie jest konieczne obliczanie wartości ich wszystkich, ale wystarczy określić przynajmniej jeden parametr w każdej z czterech grup.

A.2.1 Siła dźwięku

Siła dźwięku G może być zmierzona przy użyciu wzorcowego wszechkierunkowego źródła dźwięku i jest określona jako logarytm stosunku ekspozycji^N6) ciśnienia (podniesione do kwadratu i scałkowane ciśnienie akustyczne) zmierzonej odpowiedzi impulsowej do ekspozycji ciśnienia odpowiedzi przy tym samym źródle dźwięku zmierzonej w polu swobodnym w odległości 10 m.

przy czym

i

gdzie p(t) jest chwilowym ciśnieniem akustycznym w odpowiedzi impulsowej zmierzonym w punkcie pomiarowym, p₁₀ (t) jest chwilowym ciśnieniem akustycznym w odpowiedzi impulsowej, zmierzonym w odległości 10 m w polu swobodnym, p₀ wynosi 20 mPa a T₀=1s. L_pE i L_pE,10 są odpowiednio poziomami ekspozycji ciśnienia emitowanego dźwięku p(t) i p₁₀ (t).

W powyższych wyrażeniach t = 0 odpowiada chwili początkowej dźwięku bezpośredniego, a _ powinna odpowiadać czasowi równemu lub większemu od czasu, po którym krzywa zaniku opadnie o 30 dB.

Gdy dostępna jest duża komora bezechowa, L_pE,10 można zmierzyć bezpośrednio ustawiając źródło i odbiornik w odległości 10 m od siebie. Jeżeli warunku tego nie daje się spełnić, można w komorze zmierzyć poziom ekspozycji ciśnienia dźwięku w punkcie d B 3 m od źródła (L_pE, _d) i następnie obliczyć L_pE,10 zgodnie ze wzorem:

L_pE,₁₀ = L_{pE, d} + 20 log (d/10) dB

Jeśli pomiary wykonuje się w polu swobodnym, konieczne jest zmierzenie poziomów ekspozycji ciśnienia dźwięku co 12,5^o wokół źródła dźwięku i obliczenie wartości średniej energii z poziomów ekspozycji ciśnienia, w celu uśrednienia właściwości kierunkowych źródła.

UWAGA 26 Alternatywną metodą jest wyznaczenie porównawczego poziomu ekspozycji ciśnienia dźwięku L_PE, 10 w komorze pogłosowej, zgodnie z następującym wyrażeniem ([1], [2]):

L_{pE, 10} = L_pE + 10log (A/S₀) dB - 37 dB

gdzie

L_pE jest uśrednionym przestrzennie poziomem ekspozycji ciśnienia dźwięku w komorze pogłosowej;

A jest równoważnym polem powierzchni dźwiękochłonnej^N7) w metrach kwadratowych;

S₀ = 1 m²,

Równoważne pole powierzchni dźwiękochłonnej można obliczyć z czasu pogłosu pomieszczenia, zgodnie z następującym wyrażeniem (wzór Sabine'a):

A = 0,16 V/T

gdzie:

V jest objętością komory pogłosowej w metrach sześciennych

T jest czasem pogłosu komory w sekundach.

UWAGA 27 G może być alternatywnie wyznaczone przy użyciu stacjonarnego wszechkierunkowego źródła dźwięku w następujący sposób:

G = L_p - L_p.10

gdzie

L_p jest poziomem ciśnienia akustycznego zmierzonym w danym punkcie pomiarowym badanego pomieszczenia;

L_p,10 jest poziomem ciśnienia akustycznego zmierzonym w polu swobodnym w odległości 10 m.

Gdy dostępna jest duża komora bezechowa L_p,10 można zmierzyć bezpośrednio ustawiając źródło w odległości 10 m od odbiornika. Jeśli warunku tego nie daje się spełnić, poziom ciśnienia akustycznego (L_P,d) można zmierzyć w punkcie d B 3m od źródła, a L_P,10 oblicza się z następującego wzoru:

L_{p. 10} = L_{p, d} + 20log(d/10) dB

W tym przypadku również konieczne jest uśrednianie właściwości kierunkowych źródła dźwięku jak wspominano wyżej.

Jeśli używa się wszechkierunkowego źródła dźwięku, o znanym poziomie mocy akustycznej, G można określić następująco:

G = L_p - L_W + 31dB

gdzie:

L_p jest poziomem ciśnienia akustycznego zmierzonym w danym punkcie pomiarowym;

L_W jest poziomem mocy akustycznej źródła

Poziom mocy akustycznej źródła powinien być mierzony zgodnie z ISO 3741.

A.2.2 Pomiary czasu wczesnego zaniku

Zarówno czas wczesnego zaniku EDT^N8), jak i konwencjonalny czas pogłosu T, powinny być wyznaczane z nachylenia krzywych scałkowanej odpowiedzi impulsowej dla pasm o szerokości oktawy. Nachylenie krzywej zaniku należy określać z nachylenia prostej dopasowanej metodą regresji liniowej do odpowiedniej części krzywej zaniku. EDT powinno być wyznaczone z początkowych 10 dB zaniku, natomiast T jest zwykle wyznaczany z części krzywej zaniku zawartej pomiędzy -5 dB a -35 dB poniżej maksymalnego poziomu początkowego (lub -5 dB i -25 dB, patrz 6.2). Czas zaniku jest obliczany z tych nachyleń jako czas potrzebny do spadku poziomu o 60 dB.

Można obliczać zarówno EDT jak i T. EDT jest subiektywnie ważniejszy i odnosi się do odczuwanej pogłosowości, podczas gdy T odnosi się do fizycznych właściwości pomieszczenia.

A.2.3 Proporcja między energią dochodzącą wcześnie i późno

Jednym z najprostszych parametrów tej grupy, spośród kilku stosowanych, jest iloraz energii wczesnej do późnej. Może on być obliczany dla przedziału czasu wczesnego przyjętego jako 50 ms lub 80 ms, w zależności od tego czy wyniki mają odnosić się do warunków odpowiednio dla mowy czy muzyki.

^gdzie

C_te jest wskaźnikiem energii wczesnej do późnej,

t_e jest granicą przedziału czasu wczesnego równą 50 ms lub 80 ms (C₈₀ jest zazwyczaj nazywany wskaźnikiem przejrzystości^N9)).

UWAGA 28 Jest także możliwe zmierzenie stosunku energii wczesnej do energii całkowitej. Dla przykładu D50 („wyrazistość^N10), niem. „Deutlichkeit”) jest niekiedy stosowana do warunków dla mowy.

Jest ona ściśle powiązana z C₅₀ następującą zależnością:

Ze względu na powyższą zależność nie jest konieczny pomiar obu tych wielkości.

Jako ostatni w tej grupie parametrów może być zmierzony czas środkowy T_s, odpowiadający czasowi środka ciężkości kwadratu odpowiedzi impulsowej, w sekundach:

T_S nie uwzględnia podziału odpowiedzi impulsowej na okres wczesny i późny.

Parametry z tej grupy są związane z odczuciem czytelności, przejrzystości lub równowagi między przejrzystością i pogłosowością, jak również ze zrozumiałością mowy.

UWAGA 29 Zrozumiałość mowy może także być określona przez pomiar wskaźnika transmisji mowy (STI)^N11). Wielkość ta jest mierzona przy użyciu zmodulowanych w określony sposób sygnałów szumu, co nie wchodzi w zakres niniejszej normy.

A.2.3.1 Miary wczesnej energii bocznej

Wskaźnik udziału energii bocznej LF, która dociera w ciągu pierwszych 80 ms z kierunków bocznych może być wyznaczony z odpowiedzi impulsowych uzyskanych z mikrofonu wszechkierunkowego i mikrofonu o charakterystyce ósemkowej.

gdzie

p_L²(t) jest chwilowym ciśnieniem akustycznym odpowiedzi impulsowej pomieszczenia zmierzonym mikrofonem o charakterystyce ósemkowej.

Przyjmuje się takie ustawienie mikrofonu o charakterystyce ósemkowej, aby zero charakterystyki było skierowane w stronę źródła znajdującego się w typowym położeniu na środku sceny lub dokładnie w stronę poszczególnych położeń źródeł dźwięku, wobec czego mikrofon odbiera głównie energię dochodzącą z kierunków bocznych, przy mało znaczącym wpływie dźwięku bezpośredniego.

Ponieważ charakterystykę kierunkowości mikrofonu ósemkowego opisuje funkcja cosinus, a wartości ciśnień są podnoszone do kwadratu, udział w energii bocznej energii od poszczególnego odbicia zmienia się z kwadratem cosinusa kąta padania fali, mierzonego względem kierunku maksymalnej skuteczności mikrofonu. Innym rozwiązaniem stosowanym alternatywnie przy obliczaniu wskaźnika udziału energii bocznej LFC jest przybliżenie polegające na tym, że udziały energii poszczególnych odbić zmieniają się z cosinusem kąta, co uznawane jest jako subiektywnie bardziej dokładne (patrz [3])

Wskaźnik udziału energii bocznej wiąże się z postrzeganą szerokością źródła dźwięku.

Uważa się, że miary międzyusznej korelacji wzajemnej wiążą się także z wrażeniem przestrzenności, wrażeniem otoczenia i odbieraną szerokością źródła. Opisano je w załączniku B.

A.3 Procedury pomiarowe

A.3.1 Źródło

Źródło powinno być w miarę możliwości wszechkierunkowe. W poniższej tablicy A.1. podane są dla pola swobodnego maksymalne dopuszczalne odchylenia od charakterystyki wszechkierunkowej, wartości średnich z przedziałów kątowych o szerokości 30^O. W przypadku, gdy nie można użyć stolika obrotowego, należy przeprowadzić pomiary co 5^O, a następnie uśrednić zmierzone wartości dla sześciu sąsiednich punktów. Wartość odniesienia powinna być określona jako średnia energetyczna z pomiarów w pełnym kącie 360^O w płaszczyźnie pomiarowej. Minimalna odległość między źródłem a mikrofonem powinna wynosić 1,5 m.

Tablica A.1- Maksymalne dopuszczalne odchylenia kierunkowości źródła w decybelach przy pobudzeniu szumem różowym w pasmach oktawowych zmierzone w polu swobodnym

Częstotliwość, Hz	125	250	500	1 000	2 000	4 000
Maksymalne odchylenie, dB	± 1	±1	±1	±3	±5	±6

UWAGA 30 W badaniach odnoszących się do warunków, gdy mówi człowiek, należy używać źródła o kierunkowości zbliżonej do kierunkowości mówcy. Można użyć sztucznej głowy bez dokładnego sprawdzenia jej charakterystyki kierunkowości jeśli spełnia wymagania zalecenia ITU - P.58.

Aby osiągnąć odpowiedni zakres zaniku w każdej oktawie źródło i związana z nim aparatura powinny umożliwiać wypromieniowanie sygnału o wystarczającym poziomie we wszystkich pasmach oktawowych od 125 Hz do 4 000 Hz.

A.3.2 Mikrofony

Odpowiedź impulsowa do wyznaczania wszystkich parametrów powinna być mierzona mikrofonem wszechkierunkowym. Przy wyznaczaniu parametru LF wymagany jest także mikrofon o charakterystyce ósemkowej. Przy wyznaczaniu parametru G należy wzorcować skuteczność mikrofonu wszechkierunkowego. Przy wyznaczaniu parametru LF należy wzorcować w swobodnym polu akustycznym względną skuteczność mikrofonu wszechkierunkowego i ósemkowego w kierunku maksymalnej czułości.

A.3.3 Odpowiedzi impulsowe

Do obliczenia wszystkich wielkości niezbędne są odpowiedzi impulsowe w pasmach oktawowych. Można je uzyskać stosując źródło impulsowe, takie jak pistolet startowy albo wykorzystując bardziej złożone techniki, wymagające obliczania odpowiedzi impulsowej dla różnego typu sygnałów promieniowanych z głośników. Jeśli obliczona odpowiedź impulsowa nie jest dokładnie powtarzalna, należy uśrednić wyniki obliczeń dla kilku pomiarów powtarzanych w tej samej konfiguracji.

Pistolety startowe mogą być tak zmodyfikowane, aby miały charakterystykę zbliżoną do wszechkierunkowej, natomiast nie zapewniają one powtarzalnych odpowiedzi impulsowych. Mogą one wytwarzać bardzo duże poziomy ciśnienia, dające wyniki o pożądanym zakresie dynamiki, jednak mogą wystąpić efekty nieliniowe w pobliżu pistoletu.

W metodach wykorzystujących głośnik jako źródło dźwięku występują ograniczenia związane z charakterystyką częstotliwościową i charakterystyką kierunkowości głośnika. Średnia charakterystyka częstotliwościowa może być skorygowana w pewnym stopniu, ale nie można wyeliminować zmian w charakterystyce kierunkowości, które zwiększają się przy wyższych częstotliwościach. Stosowanie głośników do emitowania różnych sygnałów impulsowych jest zazwyczaj mało efektywne ze względu na ograniczony zakres dynamiki obliczanej odpowiedzi impulsowej, chyba że wiele odpowiedzi impulsowych jest uśrednianych synchronicznie. Dużą dynamikę i odporność na szumy w odpowiedziach impulsowych może zapewnić skorelowanie sygnału źródła z sygnałem odbieranym. Jednym z efektywnych zastosowań podejścia korelacyjnego jest wykorzystanie Szybkich Transformat Hadamarda i kodów maksymalnych MLS^N12) (patrz [8]). Z powodzeniem mogą być także użyte inne sygnały o szerokim, gładkim widmie jak „chirps”^N13) i przemiatanie liniowe.

A.3.4 Okienkowanie czasowe i filtrowanie odpowiedzi

Odpowiedzi impulsowe powinny być filtrowane w pasmach oktawowych.

Filtry powodują opóźnienie sygnału, które może być znaczące dla mniejszych szerokości pasm oktawowych w zakresie małych częstotliwości. Dlatego początek impulsu filtrowanego jest opóźniony w stosunku do sygnału niefiltrowanego, a sygnał filtrowany trwa po zakończeniu sygnału niefiltrowanego. Stwarza to szczególne problemy przy mierzeniu takich parametrów jak C₈₀ czy LF, gdzie krótkie odcinki początkowe sygnału są filtrowane w pasmach oktawowych.

Najlepszym podejściem, które eliminuje problemy opóźnienia wprowadzanego przez filtr jest okienkowanie czasowe szerokopasmowej odpowiedzi impulsowej przed jakimkolwiek filtrowaniem. Początek odpowiedzi impulsowej określonej równaniami z podrozdziału A.2 powinien być określony na podstawie szerokopasmowej odpowiedzi impulsowej, gdy sygnał po raz pierwszy znacząco wznosi się ponad tło, ale leży poniżej maksimum o więcej niż 20 dB. Wczesne i późne składowe odpowiedzi impulsowej są filtrowane oddzielnie, a czas całkowania w równaniach z podrozdziału A.2 jest zwiększony, aby uwzględnić energię opóźnioną przez filtry.

Dobre przybliżenie powyższego podejścia - wykorzystującego okienkowanie poprzedzające filtrację - można uzyskać stosując korekcję okna (patrz [1]). Jeśli sygnały impulsowe są najpierw filtrowane w pasmach oktawowych, początek całkowania we wzorach z podrozdziału A.2. powinien być określony jako punkt, gdzie filtrowany sygnał po raz pierwszy wznosi się znacząco powyżej szumu, ale leży poniżej maksimum więcej niż 20 dB. Przedział czasu wczesnego t_e musi zaczynać się w tym punkcie wyzwalania i trwać przez t_e sekund plus połowa czasu opóźnienia filtru. Przedział czasu późnego powinien zaczynać się od punktu t_e sekund plus połowa czasu opóźnienia filtru licząc od punktu wyzwolenia. W tym przypadku czas opóźnienia filtru jest czasem przejścia połowy energii z filtru, gdy jest on zasilany impulsem.

Ponieważ bezpośredni i wcześnie docierający dźwięk o małych częstotliwościach może być znacząco stłumiony, określenie początku odpowiedzi w zakresie małych częstotliwości staje się niemożliwe. Wtedy może być konieczne określenie czasu startu z szerokopasmowych lub wysokoczęstotliwościowych odpowiedzi impulsowych i ze zmierzonego opóźnienia filtrów.

A.3.5 Krzywe zaniku

Do otrzymania scałkowanych przebiegów zaniku w pasmach oktawowych, z których oblicza się czasy zaniku, powinna być użyta technika całkowania odpowiedzi impulsowej (całkowanie w czasie odwróconym) zgodnie z 5.3.3. Z tych krzywych zaniku można łatwo obliczyć inne parametry, przy założeniu, że zastosowano właściwe okienkowanie czasowe. Takie podejście wymaga, aby czas początku każdej odpowiedzi w paśmie oktawowym był dokładnie wyznaczony z odpowiedzi szerokopasmowej. W innych przypadkach można zastosować normalne całkowanie „w przód”, aby niezależnie otrzymać wartości innych parametrów.

A.4 Punkty pomiarowe

Mierzone parametry nie są parametrami statystycznymi całego pomieszczenia i zmieniają się systematycznie od punktu do punktu. Dlatego dla scharakteryzowania danej sali należy wykonać odpowiednią liczbę pomiarów przy różnych położeniach źródła i odbiornika.

Zwykle powinno się wykorzystywać co najmniej trzy położenia źródła na scenie. W salach z dużą sceną lub kanałem dla orkiestry należy zastosować więcej położeń źródła. W małych salach wykładowych, gdzie typowe źródło ma jedno położenie w pomieszczeniu, dopuszczalne jest jedno położenie źródła pomiarowego.

Zależnie od wielkości sali należy zastosować co najmniej 6 do 10 reprezentatywnych położeń mikrofonu. W tablicy A.2 podano minimalną zalecaną liczbę położeń odbiornika w zależności od wielkości sali. Położenia odbiorników powinny być rozmieszczone równomiernie w całej przestrzeni przeznaczonej dla słuchaczy (widowni). Jeśli sala jest podzielona na odrębne obszary, takie jak balkony, powierzchnie pod balkonem, konieczna jest większa liczba punktów odbioru.

Tablica A.2 - Minimalna liczba punktów odbioru jako funkcja wielkości pomieszczenia

Liczba miejsc	Minimalna liczba położeń mikrofonu
500	6
1 000	8
2 000	10

Mikrofon powinien być umieszczony na wysokości 1,2 m nad podłogą widowni, aby jego położenie odpowiadało wysokości uszu siedzącego słuchacza.

Źródło powinno być ustawiane w miejscach reprezentatywnych dla przedstawień odbywających się w sali. Ponieważ większość sal jest symetryczna względem linii środkowej, punkty odbioru (mikrofony) mogą być usytuowane tylko po jednej stronie sali przy położeniach źródła symetrycznych względem osi sali. Dlatego można wykorzystywać jedno centralne położenie źródła i położenia źródła z prawej i lewej strony sceny w równych odległościach od osi symetrii. Dla uniknięcia zmian mocy wyjściowej źródła w przedziale małych częstotliwości zakresu pomiarowego, zalecane jest ustawianie źródła na wysokości 1,5m.

Jeśli kierunkowość źródła wpływa na parametry więcej niż o 5% wartości parametru (lub 0.5 dB w przypadku C_x i G), pomiary powinny być powtórzone dla przynajmniej trzech położeń źródła w zakresie kąta pełnego. Wartość końcowa parametru powinna być średnią arytmetyczną dla trzech położeń źródła.

Położenia źródła i odbiornika oraz ich wysokości powinny być podane razem z wynikami. Powinny być także opisane warunki na scenie, jak obecność krzeseł czy pulpitów, ponieważ wywierają one mierzalny wpływ na wyniki.

A.5 Przedstawienie wyników

Wyniki pomiarów czasu pogłosu T, mogą być dodatkowo przedstawione w formie skróconej przez określenie średnich wyników dla par oktaw. Tak więc średnia arytmetyczna dla 125 Hz i 250 Hz odpowiadałaby małym częstotliwościom; średnia dla 500 Hz i 1 000 Hz - częstotliwościom średnim, a dla 2 000 i 4 000 -częstotliwościom dużym. Wskaźniki udziału energii bocznej w paśmie oktawowym 4 000 Hz nie są uważane za subiektywnie istotne.

Załącznik B

(informacyjny)

Parametry pomieszczeń określone na podstawie dwuusznej odpowiedzi impulsowej

B.1 Wprowadzenie

Proces słyszenia jest dwuuszny. Subiektywne badania sal wykazały, że współczynniki międzyusznej korelacji wzajemnej IACC, mierzone za pomocą sztucznej lub rzeczywistej głowy o przeciętnych wymiarach i małych mikrofonów umieszczonych na wejściu kanałów słuchowych, są ściśle powiązane z subiektywną właściwością „odczucia przestrzeni” w sali koncertowej. (Uważa się, że miary wczesnej energii bocznej także wiążą się z przestrzennością. Są one opisane w załączniku A.).

Wrażenie przestrzenności można podzielić na dwie podklasy:

podklasa 1: rozszerzenie źródła, tj. „przestrzenność”;

podklasa 2: rozproszenie dźwięku pogłosowego, tj. „wrażenie otoczenia”

B.2 Definicja IACC^N13)

Znormalizowana funkcja międzyusznej korelacji wzajemnej IACF^N14) jest definiowana jako:

gdzie

p_l (t) jest odpowiedzią impulsową na wejściu lewego kanału usznego;

p_r (t) jest odpowiedzią impulsową na wejściu prawego kanału usznego.

Międzyuszny współczynnik korelacji wzajemnej IACC jest dany jako:

IACC_t1t2 = max ç IACF_t1t2 (t) ç, dla -1ms < t < +1 ms.

B.3 Głowy pomiarowe

B.3.1 Sztuczna głowa

Jako standard dla danego zestawu pomiarowego powinna być wybrana sztuczna głowa, z małżowinami i kanałami usznymi. Sztuczna głowa zgodna z zaleceniem ITU P.58 może być używana bez weryfikowania geometrii czy właściwości akustycznych. Wybór i zastosowanie sztucznej głowy należy wyraźnie opisać w protokóle pomiarowym wraz ze szczegółowym opisem jej właściwości kierunkowych.

Podczas pomiarów w pomieszczeniu wysokość kanałów usznych sztucznej głowy ponad podłogą powinna wynosić około 1,2 m.

B.3.2 Głowy rzeczywiste

Do otrzymania p₁(t) zamiast standardowej sztucznej głowy może być użyta rzeczywista głowa pod warunkiem, że K₁ < K₂ [szerokość głowy plus dwukrotna różnica między długością głowy, a odległością wlotu kanału słuchowego (EEP^N15)) od potylicy], gdzie K₁ i K₂ są określone z porównań ze sztuczną głową w taki sposób, że wyznaczony IACC dla rzeczywistych głów powinien mieć współczynnik korelacji ze zmierzonym dla sztucznej głowy równy r = 0,85 lub większy. Używanie wybranej rzeczywistej głowy powinno być wyraźnie opisane w protokóle pomiarowym, w którym powinny być również zamieszczone instrukcje dane osobom oraz szczegółowo opisany typ używanych mikrofonów.

B.4 Wykorzystanie IACC

Stosowanie IACC nie jest jeszcze powszechnie akceptowane. Tak jak w przypadku LF i LFC, wykorzystanie IACC i jego związek z oceną subiektywną jest wciąż przedmiotem dyskusji i badań. Dlatego, sugerowane są różne propozycje wyboru limitów czasowych t₁ i t₂ oraz częstotliwości filtrowania sygnału (patrz [2]).

Najogólniejsza postać IACC jest zdefiniowana przy t₁=0 i t₂=_ (w akustyce pomieszczeń czas t₂ ma w przybliżeniu wartość czasu pogłosu) oraz w szerokim paśmie częstotliwości. Podobnie jak w przypadku pomiarów jednousznych, IACC jest zazwyczaj mierzony w pasmach oktawowych w zakresie od 125 Hz do 4 000 Hz.

Aby opisać zróżnicowanie sygnałów docierających do obojga uszu IACC można mierzyć zarówno dla wczesnych odbić (t₁ = 0 i t₂ = 80 ms), jak i dla dźwięku pogłosowego (t₁=80 ms i t₂=a czas dłuższy niż czas pogłosu pomieszczenia).

B.5 Procedura pomiarowa

Zaleca się stosować procedurę pomiarową opisaną w załączniku A.

Załącznik C

(informacyjny)

Bibliografia

[1] BARRON, M. Impulse Response Testing Techniques for Auditoria, App. Acoust., Vol.17, s. 165 (1984).

[2] KEET W. de V. The Influence of Early Lateral Reflections on Spatial Impression, 6th International Congress on Acoustics, Tokyo (1968).

[3] KLEINER, M. A. New Way of Measuring Lateral Energy Fractions, App. Acoust., Vol.27, s. 321 (1989).

[4] RASMUSSEN, B., RINDEL, J. H. and HENRIKSEN, H. Design and Measurement of Short Reverberation Times at Low Frequencies in Talks Studios, J. Audio Eng. Soc., Vol.39, s. 47 (1991).

[5] SCHROEDER, M. R. New Method of Measuring Reverberation Time, J. Acoust. Soc. Am., Vol.37, s. 409 (1965).

[6] SCHROEDER, M. R., GOTTLOB, D. and SIEBRASSE, O. F. Comparative Study of European Concert Halls: Correlation of Subjective Preference with Geometric and Acoustic Parameters, J. Acoust. Soc. Am., Vol.56, s.119 (1974).

[7] VORLÄNDER, M. and BIETZ, H. Comparison of Methods for Measuring Reverberation Time, Acustica, Vol.80, s. 2051994.

[8] KUTTRUFF, H. Room Acoustics, 3rd edition, Elsevier Applied Science Publishers, London and New York, Rozdział VIII (1991).

[9] TACHIBANA, H. et. al. Definition and Measurement of Sound Energy Level of a Transient Sound Source, J. Acoust. Soc. Jpn (E), Vol.8 No.6, s.235 (1987).

[10] KOYASU, M. et. al. Measurement of Equivalent Sound Absorption Area by Stationary and Impulsive Reference Sound Sources, Proc. of Inter-Noise 94, s.1501 (1994).

Załącznik krajowy NA

(informacyjny)

NORMY I DOKUMENTY POWOŁANE

W TREŚCI NORMY MIĘDZYNARODOWEJ

I ICH KRAJOWE ODPOWIEDNIKI

UWAGA - Zaleca się sprawdzić, czy podane w wykazie normy i ich odpowiedniki krajowe nie są zaktualizowane.

Normy powołane w EN ISO	Odpowiedniki krajowe
ISO 3741:1988, Acoustics Determination of sound power levels of noise sources - Precision methods forbroadband sources in reverberation room.	Brak odpowiednika krajowego. Projekt normy EN ISO 3741:1999 w opracowaniu NKP 157.
ISO 5725-2:1 994, Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results - Part 2: Basic method for the determination of repeatabillty and reproducibility of a standard measurement method.
IEC 268-1:1985, Sound system equipment - Part 1: General.
IEC 651:1979, Sound level meters.	PN-79/T-06460. Mierniki poziomu dźwięku. Ogólne wymagania
IEC 1260:1995, Electroacoustics - Octave-band filters and fractional-octave-band filters.	PN-83/T-06461 Filtry pasmowe oktawowe i tercjowe.Ogólne wymagania i badania
ITU Recommendation P.58:1994, Head and torso simulator for telephonometry

^N3) Odsyłacz krajowy: Patrz załącznik krajowy NA

^N4) Odsyłacz krajowy: Do określenia tej techniki pomiarowej stosuje się powszechnie oznaczenie MLS. MLS jest skrótem z języka angielskiego: „Maximum Length Sequence”

^N5) Odsyłacz krajowy: Wartość średnia dla zbioru - każda krzywa zaniku stanowi jedną ^realizację

^N6) Odsyłacz krajowy: Dosłowne tłumaczenie "cierkanie", brak innego odpowiednika w języku polskim, przyjęto określenie z języka angielskiego

^N7) Odsyłacz krajowy: Określenia: ekspozycja, poziom ekspozycyjny stosuje się dla miar energii sygnału, w szczególności odniesionej do przedziału 1 s^.

^N8) Odsyłacz krajowy: W polskiej terminologii stosuje się też określenie „chłonność akustyczna”

^N9) Odsyłacz krajowy: EDT jest skrótem z języka angielskiego: „Erly Dacay Time”

^N10) Odsyłacz krajowy: Określenie angielskie: „clarity”.

^N11) Odsyłacz krajowy: Określenie angielskie: „Definition”.

^N12) Odsyłacz krajowy: STI jest skrótem z języka angielskiego: „Speech Transmission Index”.

^N13) Odsyłacz krajowy: Patrz: odsyłacz krajowy N4)

^N14) Odsyłacz krajowy: Patrz: odsyłacz krajowy N4)

^N15) Odsyłacz krajowy: Skrót z języka angielskiego: Inter- Aural Cross Correlation Coefficent

^N16) Odsyłacz krajowy: Skrót z języka angielskiego: Inter-Aural Cross Correlation Function

^N17) Odsyłacz krajowy: Skrót z języka angielskiego: „Ear Entrance Point”.

1

2

EN ISO 3382

stronica 3

EN ISO 3382 stronica 34

EN ISO 3382 stronica 40

---