Skrypt z przedmiotu:
Historia Myśli Politycznej

A.D. 2011

Hellenizm

A) Przyczyny upadku polis

→ Stagnacja gospodarcza (zastuj gospdarczy)

→ Zniszczenia wojenne (wojna peloponeska)

→ Handel znalazł się w rękach cudzoziemców, którzy nie posiadali prw obywatleksich.

→ Rozbudowane system donosicielski (sykofantyzm) - charakterystyczne dla Aten

→ Nie dotrzymywanie zobowiązań sojuszniczych (Ateny)

→ Skompromitowany w parktyce politycznej egalitaryzm ( całkowita równouprawnienie obywateli pod względem politycznym, ekonomicznym, społecznym ect.) - Ateny

→ Przestarzała struktura gospdarcza polis utrudniała rozwój ekonomii który, tworzył zamęt polityczny.

B) Cynizm, Epikureizm, Stoicyzm

Cyznizm

Autor: Arystoteles

→ Najstarsza szkoła hellenistyczna zrodziła się w IV p.n.e. w starożytnej Grecji.

→ Przedstawiciele: Krates, Diogenes

→ Opis:

Cynicy byli świadkami Krachu dawnego świata i rozkładu starych struktur.

→ Filozofia:

Najważniejsze wg cyników było to aby ludzie żyli własnym życiem, kształtowali własną osobowaść bez oglądania się formy proponowane przez nowe państwo. Najwyższą wartością w życiu człowieka, było jego szczęście. Szczęście polega na cnocie, to zaś na życiu zgodnym z naturą. Był to program minimalizmu życiowego, kult prostoty życia i ascezy - rozkosze cywiliacji przeszkadazają w praktykowaniu cnoty. Byli przeciwni państwu. Uważali że państwom jest złem, stanowi twór nienaturalny, mający początek w działalności człowieka. Cynizm obiecywał ludziom wolnoścu od hellenistycznych kataklizmów politycznych.
Epikureizm

Autor: Epikur

→ Epikur założył własną szkołę w 330 r p.n.e. w Atenach, którą prowadzil aż do śmierci.

→ Filozofia:

Epikureiz to pewien wzorzec życia zbudowany - w podobnym stopniu jak cynizm- na użytek jedmostki, jednak ani anarchiczny, prymitywny i egalitarny (wyrównany ?). Człowiek ( w tekście wspomniana jest postać epkiurejskiego mędrca), dochodzi do wewnętrznej wolności gdy, przetaje żyć w strachu, gdy nie gnębią go troski, zmartwienie etc. Droga do szcęścia wiedzie przez przyjemności. Synonimem cnoty bowiem używane wszelkich doczesnych rozkoszy, które daje cywilizacja. Ważną rzeczą jest umiejętne zoorganizaowanie sobie zycia, w dobieraniu sobie przyjemności należy czynić staranny wybór u unikać wszystkiego co by zakłóciło wewnętrzny spokój. Epikurejczyk nie lekceważy konwecji społecznych i politycznych. Pilnuje swoich dóbr i dąży do ich pomnażania. Epikurejczyk nie odwraca się od państwa. Uważa że państwo jest pożyteczne, ponieważ zapewnia minimum moralności, gwarantuje zewnętrzny spokój i chroni jednostkę przed zawiścią innych. Prawdziwy mędrzec nie pasjonuje się polityką: nie pociaga go służba obywatelska , jak zobowiązania religijne. Obowiązki wobec państwa oddalają od używania - zatruwają smak przyjemności, utrudniają praktykwania cnoty. Człowiek powinien pomogać władzy wtedy kiedy wymaga tego jego bezpieczeństwo. Jeżli uważa że jego bezpieczeństwo nie jest zagrożone, nie uczestniczyw życiu poltycznym.

Stoicyzm

→ Najbardziej popularana doktryna hellenistyczna

→ Powstał na przełomie IV i III w. p.n.e.

→ Jeden z głównych źródeł ideologii wczesnego chreścijaństwa.

→ Twórcy: Zenon z Kition, Chryzyp z Cylicji, Kleantes z Azji Mniejszej

→ W Rzymie , stoicy odegrali poważną rolę w postepie doktryny politycznej: Panencjusz, Polibiusz, Cicero

→ Filozofia:

Stoicki świat jej rozumnym ładem i harmonią. Świat jest rządzon przez rozum i to on ogrania i przenika każdą jego część. Ten naturalny porządek kosmosu jest oparty na determinizmie, wszystkim rzadzi przenaczenie i los ( rozum,losn natura, twórczy duch, przeznaczenie = synonim). Rozum - jak dusza w człowieku- przenika, choć w rozmaitym stopniu, wszystkie jego części, co sprawia że świat jest tworem ożywionym. Spośród 4 natur zamieszkujących kosmos - rośliny, zwierzeta, ludzi i bogów, najściślejsze związki zachodza pomiędzy ludźmi a bogami. Łączy ich rozum, różni to że bogowie rozumni są z natury , zaś ludzie osiagają rozum dopiero własnym wysiłkiem. Kosmos jest ojczyzną przdewszystkim bogów i ludzi w której wszyscy ( bogowie i ludzie) mają określone rozumnościa miejsce.

Cnotę stoicy definiowali iczaej niż stoicy. Cnota to wartość absolutna i niepodzielna , jednakowa u mężczyzny i kobiety, człowieka i boga , niewolnika i wolnego. Ale cnoty nie sposób poddawać stopniowaniu.

Mądrość jest indetyczna z wolnością, gdyż tylko człowiek mądry jest zarazem wolny, tylko on akceptuje oparty na rozumie porządek świata i nie usiłuje go zmienić. Ten pogląd prowadził do fatalizmu, nakazywał poddawać się nakazom boskiego ładu i przyjmować „ze stoickim spokojem”. Stoicyzm był daleki od kwestinowania współczensej sobie rzeczywistości. Aprobował prywatną właśność i społeczną nierówność.

Państwo i polityka . Zwielkiego dystansu spoglądał stoicki mędrzec również na państwo i jego aparat. Zasadą była współpraca zwładzą. Soicy chętnie przenikali do grup rządzących, pełnili funkcje doradców na dworach władców, byli wychowawcami elit społecznych. Stoicyzm był najbliższy polityce. Widzaiła w niej narzędzie realizacji swej filozofii kosmosu, który rządzi rozum i - w konsekswencji - mędzrec. A zatem stoik aprobował wspólpracę z państwem wtedy, gdy uznał je za twór rozumny. Autonomiczną postawa stoików w kwestiach polityki i ustroju bła zsynchronizowana z terorią prawa naturalnego i państwowego. Mądrośc stoika polega na przestrzeganiu prawa natury, gdyż rządząc kosmosem, wieczne dla wszystkich ludzi jest prawo natury zgodne naturą świata i naturą człowieka. Ludzie z natury są jednostkami społecznymi i prawa natury w swej treści też mają charakter norm społecznych. Prawo państwowe powinno być zgodne z najwyższym prawem rozumu.

C) Marek Aureliusz jako przykład stoika u władzy
D) Idea monarchiczna

Hellenistyczny monarcha, był jedenym symbolem jedności politycznej jedności państwa. Był jedynym podmiotem który integrował życie wenetrzne imperium (Przykładem jest Aleksnader który:

1. Wprowadził na swój dwór elementy orientalnej etykiety.

2. Inicjował małżeństwa między hellenami a azjatkami.

3. Obdarzał persów godnościami.

4. Głosił ideę europy i azji.

Hellenistyczny monarcha to Bóg objawiony, którego misją jest uporządkowanie spraw doczesnych.

Król jest zbawca i dobrodziejem swojego ludu, jego działanie stanowi znamię sprawiedliwści. W królu, skupia się doskonałość uniwersalnego rozumu ( logos).

Celem zasady boskości króla, było:

1. Zespolenie wokól swojego tronu zdezintegrowanego społeczeństwa.

2. Poddanie go procesom hellenizacyjnym.

Król był symbolem jedności, ojcem ludu, przedmiotem dumy swoich poddanych, gwarantem ich bezpieczeństwa.

Rzym: od republiki do cesarstwa

1. ETAPY ROZWOJU PRAWA RZYMSKIEGO

a) Laicyzacja prawa i jego racjonalizacja

Początkowo prawo rzymskie było ściśle związane z religią.

-normy prawa mieszały się z normami religijnymi

-jego interpretacja należała do kapłanów

W Rzymie proces laicyzacji prawa dokonał się wcześnie - wystąpiło to już w ustawie XII tablic (V w pne). Ustawa ta świadczy o tym, że Rzymianie zaczęli traktować normy prawne jako normy świeckie, odrębne od religijnych i nadali prawu charakter racjonalny.

Dokonywał się także proces usuwania z prawa rzymskiego pierwotnej formalistyki (np. charakterystycznych zwyczajów i tradycji związanych z prawem itd.) , typowej dla nierozwiniętych prawodastw - rozwój prawa szedł więc w kierunku:

-upraszczania czynności prawnych

-przywiązywania większej wagi do treści zewnętrznej normy prawnej niż do formy wewnętrznej czynności prawnej

-ograniczania znaczenia zwyczaju prawnego i prawa znaczeniowego

-wysunięcia prawa stanowionego jako głównego źródła powstania prawa

W miarę rozwoju prawa rzymskiego prawo zwyczajowe ulegało ograniczeniu na rzecz prawa rzeczowego, a podstawowym źródłem prawa stała się ustawa, np ustawa XII tablic.

a) W okresie monarchii podstawowym źródłem prawa było prawo zwyczajowe, obok królewskiej działalności ustawodawczej

b) Za republiki na czoło wysunęło się ustawodastwo stanowione przez zgromadzenie ludowe i działalność prawotwórcza pretorów, a prawo zwyczajowe traciło znaczenie.

c) Za pryncypatu ustawodastwo należało formalnie do senatu i cesarza. Zahamowaniu uległ rozwój prawa pretorskiego, natomiast działalność swoją rozwinęli prawnicy rzymscy, powołani przez cesarza do oficjalnej wykładni prawa.

d) Za dominatu ustawodastwo znalazło się całkowicie w rękach cesarza, oraz prawników rzymskich działających na podstawie jego autorytetu.

Ustawa, jako główne źródło tworzenia prawa, stała się podstawową cechą prawa rzymskiego, przyswojoną później przez większość praw europejskich.

2. ZASADA PERSONALNOŚCI

1. Podział ze względu na kryterium wolności osobistej

a) Wolni - człowiekiem wolnym był każdy kto nie był niewolnikiem. Podlegał on prawu, mógł być jego podmiotem. Mógł swobodnie dysponować niewolnikiem i jego dziećmi (mógł go np. sprzedać, zabić)

b) Niewolni - Niewolnik stał poza prawem, mógł być tylko jego przedmiotem. Był rzeczą, którą właściciel mógł swobodnie dysponować (tak jak np. koniem). Nie mógł zawrzeć prawnego małżeństwa. Niewolnikiem można było przestać być na podstawie aktu wyzwolenia, którego udzielał właściciel. Niewolnicy dzielili się na niewolników państwowych i prywatnych.

2. Podział ze względu na kryterium etniczne

a) Obywatelem był ten, kto urodził się obywatela rzymskiego w małżeństwie prawnie zawartym. Obywatelstwo można było też uzyskać dzięki nadaniu go przez zgromadzenie ludowe. Obywatele mogli brać udział w zgromadzeniach ludowych i być urzędnikami. W dziedzinie prawa obywatel mógł zawierać małżeństwa, nabywać na własność rzeczy i zawierać umowy na podstawie prawa rzymskiego (ius civile - patrz niżej), brać udział w procesach.

b) Latynowie stanowili ludność miast, które przed podbojem rzymskim wchodziły w skład Związku Latyńskiego. Zabroniono im zawierać prawnych związków małżeńskich i utrzymywać stosunków majątkowych między sobą, dysponowali natomiast tymi prawami w stosunku do obywateli.

c) Cudzoziemcem (perygrynem) był każdy kto nie był ani Latynem, ani obywatelem, najczęściej stanowili ludność prowincji. Posiadali nieco gorszy status prawny od Latynów, ich położenie prawne zależało w jakim stosunku do Rzymu pozostawało państwo z którego pochodzili - czy zostało podbite, czy sprzymierzone.

Cała wolna ludność imperium (Latynowie i cudzoziemcy) otrzymała obywatelstwo Rzymskie na mocy edyktu cesarskiego w II w n.e.

3. Podział ze względu na kryterium warstw społecznych

a) Za królestwa i początku republiki

-patrycjusze - członkowie rodów rzymskich, później arystokracja rodowa.

-plebejusze - ludność która w ramach imigracji albo podbojów znalazła się w państwie rzymskim. Byli ludźmi wolnymi, mogli posiadać własność ziemską, płacili podatki i pełnili służbę wojskową. Jednak ich stanowisko prawne było dużo gorsze niż patrycjuszy (np. nie brali udziału we władzy, nie mogli zawierać ważnych prawnie małżeństw, nie uczestniczyli w podziale łupów po podbojach).

Doprowadziło to do ostrych konfliktów klasowych między patrycjuszami i plebejuszami, w wyniku których plebejusze poprawili swoją pozycję (np. uzyskali prawo zasiadania w senacie, itd.) W późniejszych wiekach podział na patrycjuszy i plebejuszy zanikł i dokonało się wyróżnienie 3 stanów.

b) Za republiki i początku cesarstwa

-stan senatorski (dawniej patrycjusze) - klasa uprzywilejowana, bogacze, posiadacze ziemscy i licznych niewolników. Nie mogli zajmować się handlem i rzemiosłem.

-ekwici - wzbogaceni na handlu i rzemiośle (bogaci kupcy bankierzy, itd). Nie posiadali takich praw politycznych jak stan senatorski, zwalczali jego uprawnienia polityczne dążąc do równouprawnienia z nimi.

-plebs - ubodzy mieszkańcy miast i wsi, rzemieślnicy i chłopi.

c) W ostatniej fazie cesarstwa

-szlachetniejsi (honestories) - senatorzy, ekwici, znaczniejsi urzędnicy, ogólnie bogacze. Wobec nich stosowano "lepsze" prawo niż wobec reszty ludności (np. zamiast kary śmierci - wygnanie, nie podlegali torturom, mogli się odwoływać do cesarza)

-reszta ludności wolnej (humiliores) - za czasów republiki w dużej części ludność aktywna politycznie, obecnie zupełnie bierna. W dużej części proletariat miejski żyjący na koszt państwa oraz wszyscy wolni mieszkańcy imperium.

3. NATURA RZECZY

Nie mam pojęcia o co chodzi, nie znalazłem nic takiego ani w książkach, ani w notatkach z ćw.

4. IUS CIVILE I IUS GENTIUM + IUS HONORARIUM

a) Tendencje do upowszechnienia i jednolitości prawa (IUS CIVILE I IUS GENTIUM)

Początkowo prawu rzymskiemu (prawu cywilnemu - ius civile) podlegali jedynie obywatele rzymscy, nie obejmowało ono natomiast cudzoziemców i Latynów zamieszkałych na terenie państwa.

W miarę rozwoju terytorialnego państwa i przyznawania obywatelstwa rzymskiego dalszym kręgom jego mieszkańców rozszerzał się również zakres osobowy stosowania prawa cywilnego. Gdy cesarstwo wkroczyło na drogę budowy państwa uniwersalnego, ewolucja prawa również szła w kierunku uniwersalizmu, do nadania prawu charakteru prawa powszechnego. Wyrazem tego było powstanie nowego systemu prawa - ius gentium (prawo ludów)

W starożytności prawo nie obowiązywało terytorialnie, lecz osobowo. Np umowę cudzoziemca z Rzymianinem sądy traktowały dla każdej ze stron według innego prawa -> Dlatego rzymianie musieli stworzyć nowy system prawny (ius gentium), który byłby właściwy dla stron podlegających odmiennym prawom.

Ius gentium powstało dzięki działalności sądowniczej pretorów dla peregrynów. Pretor dla perygrynów przez wydawanie edyktów mógł wykraczać poza ramy ius civile i tworzyć nowe normy prawne. Dzięki temu powstał drugi obok ius civile system prawny (ius gentium) - dostosowany do obrotu między rzymianami, a cudzoziemcami. System ten charakteryzowało:

-usunięcie zbędnego formalizmu

-szereg doświadczeń i urządzeń prawnych innych ludów

-nadanie przepisom prawnym elastyczności, dostosowanej do potrzeb międzynarodowego obrotu prawnego

Ze wzlędu na jego postępowość, ius gentium, tworzone dla kontaków z cudzoziemcami, zaczęto używać w stosunkach między obywatelami rzymskimi. Ius gentium stało się wyrazem tendencji rozwojowych prawa rzymskiego ku powszechności i w końcu stało się prawem obowiązującym w całym imperium. Stało się to formalnie po wydaniu edyktu cesarza Karakalli w 212 r, dającego obywatelstwo rzymskie wszystkim mieszkańcom imperium. Wtedy ius gentium zlało się w znacznym stopniu z ius civile.

b) Rozwój rzeczowego zakresu prawa( IUS HONORARIUM)

Prawo starorzymskie, archaiczne i proste ograniczało się do niewielu norm i czynności prawnych. Obok rozszerzenia zakresu osobowego prawa (ius gentium), ważne się stało także rozszerzenie jego zakresu rzeczowego. W miarę rozrostu Rzymu, społeczeństwo wymagało przepisów prawnych o wiele liczniejszych i szczegółowszych. Ius civile opierało się na ustawie XII tablic i na późniejszym ustawodastwie, które rzadko wkraczało w dziedzinę prawa prywatnego i nie nadążało za przemianami społecznymi gospodarczymi i społecznymi.

Istniejące braki wypełniała w dużej mierze działalność jurysdykcyjna pretorów (wydawane przez nich edykty i dekrety) Ich działalność doprowadziła do powstania nowych norm prawnych - prawa pretorskiego (ius honorarium), które cechowała większa elastyczność i większe dostosowanie do wymogów życia.

Ius honorarium oraz ius gentium (obydwa związane z działalnością pretorów) miały decydujący wpływ na rozwój prawa rzymskiego do II w ne, kiedy to obowiązujące 3 systemy prawne (ius civile, gentium, honorarium) zleją się w ramach ujednoliconego ius civile.

5. ULPIAN

Rzymski jurysta i pisarz epoki cesarstwa. Fragmenty oraz wyciągi jego pism stanowią znaczną część kodyfikacji prawa rzymskiego podjętej przez cesarza Justyniana I Wielkiego w VI wieku naszej ery, znanej pod nazwą justyniańskich Digestów. Jego bogata i różnorodna twórczość była przesiąknięta ideałami etycznymi.

Ulpian i inni wielcy prawnicy rzymscy wywarli bezpośredni wpływ na praktykę prawną dzięki udzielaniu odpowiedzi na pytania z dziedziny prawa.

Za pryncypatu niektórzy prawnicy rzymscy uzyskali prawo udzielania responsów (odpowiedzi) opartych na autorytecie cesarskim, opinie wyrażane przez nich wiązały sędziów podczas procesu. Z czasem nadano im znaczenie ogólne, aż w końcu pisma wielkich prawników zaczęto stawiać na mocy z prawem obowiązującym.

6. INSTYTUCJE GAIUSA (CAIUSA)

Instytucje to podręcznik do nauki prawa napisany w II w.n.e. Gaius jest twórcą trójdzielnej systematyki prawa - dzielił prawa na prawa od rzeczy (rzeczowego), osób (osobowego) i skarg (karnego). W oparciu o ten tekst powstało wiele późniejszych systemów prawnych i kodyfikacji, m. in. kodyfikacja Justyniańska.

7. KODYFIKACJA JUSTYNIAŃSKA

Było to największe dzieło kodyfikacyjne prawa rzymskiego. W VI w. cesarz bizantyjski Justynian powołał specjalną komisję pod przewodnictwem ministra dworu Tryboriana. Efektem jej pracy było powstanie 3 wielkich dzieł ( Kodeksu, Digestów i Instytucji), później powstały Nowele. Kodyfikacja Justyniańska była formalnym ukoronowaniem wielkiego dzieła prawników rzymskich.

a )Kodeks - zawiera zbiór konstytucji będących w mocy, składa się z 12 ksiąg odnoszących się w większości do prawa prywatnego, a także państwowego, a także kościelnego, administracyjnego i karnego .

b) Digesta (albo Pandecta) - stanowią największą część całej kodyfikacji, zawierają wyciągi z pism prawników zestawione w układzie rzeczowym, obejmują 50 ksiąg.

c) Instytucje - stanowią rodzaj podręcznika prawa rzymskiego opartego na Instytucjach Gaiusa. Dają jasny i przejrzysty wykład prawa rzymskiego z VI w.

500. Nowele - zbiory konstytucji wydanych przez Justyniana od czasu wprowadzenia kodeksu.

Bizancjum

Wstęp
O Bizancjum mówimy od chwili śmierci Justyniana Wielkiego bo on jako ostatni wierzył w ideę ponownego zjednoczenia wschodniej i zachodniej części Imperium Rzymskiego, czyli od roku 565 naszej ery. Natomiast koniec Bizancjum to upadek Konstantynopola w 1453 roku.

Koncepcja władzy
W Bizancjum istniał rozbudowany aparat urzędniczy tak jak w zachodniej części Imperium - istniały urzędy konsulów, pretorów a nawet senat skupiający arystokratów. Jednak ludzie sprawujący te urzędy nie mieli realnej władzy. Powrót dawnych urzędów zawdzięcza się głównie Justynianowi, który chciał je przywrócić jako pamiątkę dawnej tradycji nawet gdyby miały być to tylko tytuły honorowe.
W praktyce władza bizantyjska była bardzo scentralizowana i skupiała się wokół rady państwa sacrum consistorium, w której skład wchodzili najwyżsi urzędnicy, czasem dowódcy wojskowi, patriarcha oraz prezydent Konstatnynopola.
Stopniowo ustrój państwa bizantyjskiego ulegał militaryzacji - na przełomie IX i X wieku władzę w prowincjach (temach) sprawowali urzędnicy wojskowi. Jednak administracja centralna wciąż pozostawała cywilna.
Początkowo posługiwano się łaciną, którą po klęskach związanych z próbą odzyskania ziem zachodnich skutecznie zaczęła wypierać greka. Była to też oznaka zwrotu w kierunku kultury helleńskiej.

Pozycja Cesarza
Doktryna Cesarska

Znowu pojawia się Justynian Wielki, który tej doktrynie nadał najbardziej wyrazisty kształt. Oparł on swoją myśl na trzech filarach: na religii chrześcijańskiej, na prawie rzymskim oraz na wierze w boskie pochodzenie władcy.
Jeżeli chodzi o religię to po prostu ustanowił on chrześcijaństwo religią państwową, o tym będzie nie co później.
W kwestii prawa rzymskiego to wszyscy słyszeliśmy o Kodyfikacji Justyniańskiej.
Natomiast boskie pochodzenie władcy to wiara w to, że cesarz jest powołany prze Boga do sprawowania władzy w państwie. W praktyce cesarz był ostatecznym i niepodważalnym głosem w sprawach moralnych, etycznych i w kwestiach teologicznych stanowiąc wzór cnót dla swoich poddanych.

Relacja Państwo-Kościół
Teokracja - to słowo najlepiej opisuje Bizancjum. A to dlatego, że cesarz będąc władcą państwa był też najwyższym kapłanem. To on wybierał biskupów i innych zwierzchników kościelnych. Biskupi byli trochę ludźmi od czarnej roboty ogłaszali ustawy cesarskie, zajmowali się utrzymaniem szpitali, sierocińców domów starców i schronisk.
Jakże inne było to od sytuacji na zachodzie gdzie papież i ogólnie kościół byli siłą osobną względem władców świeckich.
Taka sytuacja tylko umocniła i przyśpieszyła podział chrześcijaństwa na obrządek wschodni i zachodni.

Nurt Plebejski
Ludność miast bizantyjskich była znaczącą siłą polityczną w cesarstwie zwłaszcza mieszkańcy stolicy - Konstantynopola. Dzielnice miejskie nazywały się demy jednak nie miały one zwartych poglądów politycznych ponieważ religię i porządek prawny narzucało odgórnie państwo.
Inna była jednak sytuacja w cyrkach gdzie rysował się podział na dwie grupy, które z biegiem czasu zaczęły udzielać się w sporach politycznych.
Wszystko zaczęło się od walk gladiatorów. Widownia dzieliła się na stronnictwa niebieskich i zielonych wedle kolorów pod jakimi występowali faworyzowani przez nich wojownicy. Ten podział z czasem przeniósł się z areny cyrkowej na polityczną. Arystokracja finansowa, rzemieślnicy i kupcy skłaniali się ku zielonym natomiast arystokracja ziemiańska popierała niebieskich. Aparat władzy podtrzymywał konflikt między tymi ugrupowaniami zgodnie z zasadą „dziel i rządź” popierając raz jedną a raz drugą stronę.
Sytuacja zmieniła się za czasów Justyniana kiedy to stronnictwa zjednoczyły się i wybuchła rewolucja Nika (od hasła przez powstańców oznaczającego „zwyciężaj”). Bunt ten został krwawo stłumiony jednak był to dopiero początek. Od tego czasu cesarstwem bizantyjskim wstrząsały różne rewolucje i bunty dążące do zmiany sytuacji w kraju.

Sceptycyzm i znaczenie klasztorów

Zwłaszcza w początkowej fazie swojego istnienia Bizancjum było silnie rozbite. Z jednej strony istniała oficjalna doktryna państwowa opierająca się na chrześcijaństwie a z drugiej strony coraz silniejszy stawał się nurt hellenistyczny opierający się na naukach Platona i Arystotelesa. Justynian Wielki w pewnym momencie zamknął nawet Akademię Ateńską i wygnał z kraju jej profesorów.
Tak zbudowana została atmosfera pesymizmu. Z jednej strony chciało się wierzyć w myśli głoszone przez nauczycieli ruchu hellenistycznego jednak z drugiej strony wiązało się to z represjami. Z jednej strony przedstawiano władców jako ludzi prawych i nieskazitelnych, jednak prawda była zupełnie inna. W ten sposób rozpowszechnił się sceptycyzm i pesymizm. Niejako ucieczką od takiej rzeczywistości była alienacja, życie pustelnicze zgodne z ideałem ascezy. To stało się czynnikiem, który zwiększył popularność klasztorów. Ludzie chcący uciec od codziennych problemów, uciekinierzy, dezerterzy, niewolnicy wstępowali do zakonów by tam rozpocząć swoje życie na nowo.
Okres od V do VII wieku to czas największego rozwoju klasztorów. Państwo początkowo popierało zakony jednak z czasem okazały się one po prostu nieopłacalne ponieważ majątki kościelne cieszyły się przywilejami podatkowymi, ponadto mnisi nie robili nic konstruktywnego dla cesarstwa a ciągle ich przybywało.
Doprowadziło to do ruchu obrazoburczego skierowanego oficjalnie przeciwko oddawaniu czci obrazom jednak tak naprawdę stanowiącego wyraz walki państwa z klasztorami. Ruch ten jednak nie przetrwał długo i po jego wygaśnięciu następuje dalszy rozwój majątków kościelnych. Cesarz Nicefor II Fokasa próbował z tym walczyć wprowadzając ustawę ograniczającą majątki kościelne, jednak spotkał się ze sprzeciwem. Więc ogólnie klasztory były kością niezgody między władzą a ludnością.

Manicheizm
Był to pogląd bardzo groźny dla ówczesnego cesarstwa. Bo o ile nauka chrześcijańska mówiła o tym, że jest najlepsze, największe i ostateczne dobro w osobie Boga to zło jest jedynie Jego negacją i tyle.
Natomiast wyznawcy manicheizmu twierdzili, że zło jest siłą równie potężną jedynie skierowaną przeciwnie. I zatem cały świat materialny uważali za uosobienie zła. Dlatego udział w życiu społecznym, rodzinnym, gospodarczym czy politycznym uważali za grzeszny. I dlatego człowiek może zbliżyć się do pierwiastka dobra jedynie poprzez zupełną negację świata materialnego.
Manicheizm powstał około III wieku n.e. w Persji jako owoc zetknięcia się Wschodu z kulturą helleńską. Wizja manichejska była bardzo barwna i przemawiała zwłaszcza do ludzi z najniższych klas. Doktryna ta jako niezwykle niebezpieczna była żywo zwalczana zarówno przez państwo jak i przez kościół.

Augustianizm

1.Koncepcja państw idealnych.

Arystoteles dokonał podziału państwa na dwa rodzje ( wizje): Idealne - państwo boże ( civitas Dei) oraz panśtwo ziemskie ( civitas terrena).

a) Civitas Dei

Państwo te tworzy mniejszość, którą wybiera Bóg (aktem swojej łaski) . Civitas dei jest niewidzialnym kościołem w którym Chrystus jest jego głową. Jedyną i prawdziwą ojczyzną obywateli tego państwa jest niebo, a na ziemi pełnią role pielgrzymów.Tylko państwo boże będzie trwać wiecznie, i tylko ono jest wieczne dla chrześcijaństwa.

b) Civitas terrana

Państwo ziemskie które tworzą źli i grzeszni ( od upadłych aniołów, Kaina do ostaniego człowieka w dziejach) oraz ci którzy nie zaznali łaski. Augustyn nie indetyfikował państwa ziemskiego z danym państwem rzeczywistym (np. Cesarstwo Rzymskie). Potrafił dostrzec podobieństwa między tymi dwoma krajami.

Filozof zwracał uwagę iż, obywatele civitas terrana są żadni dóbr,oraz władzy i ta cecha zbliża państwo ziemskie do relanego.

2.Państwa realne (geneza, funkcje)

Augustyn wspomina iz w każdym realnym państwie żyje wielka masa grzeszników, ( mieszkańców civitas terrena) i garstka dobrych obywateli (civiats dei). Funkcją państwa nie jest przemienić grzeszników w ludzi dobrych ( człowiek może stać się dobry tylko za pomocą łaski Boga). Zadaniem państwa, jest represja wobec ogromnej przewagi grzesznych. Państwo dąży do zapewnienia zewnętrznego pokoju i minimum bezpieczeństwa.Te zadania nie wymagają dobrych władców; Bóg daje władzę dobrym jak i złym. Może powałać na wodza tyrana (np. Neron), gdy uważa że ludzie są godni takich władców. Poprzez grzeszników Bóg realizuje swoje plany. Augustyn sprzeciwił się, że sprawiedliwość należy do koniecznych cech państwa. Augustyńska definicja państwa (definitio nostra) pomija wymóg sprawiedliwości. Filozof domagał się tolerancji chrześcijan dla władzy, nawet jeżeli swój urząd sprawował w najgorszy sposób. Powinni być posłuszni nakazom władzy. Oczywiście istnieją nieprzekraczalne granice posłuchu. Ludzie mają prawo do oporu wtedy kiedy normy prawa ludzkiego,( lub państwowego) naruszają prawo boże. Myśliciel uważa iż wojna jest nieodłączna od stanu ludzkiej i nie należy uchylać się od udziału w wojnie, która jest formą kary dla złych państw i władców. Wolno wtedy zabijać w wojnie, żołniez jest niewinny, nawet jeśli walczy pod rozkazami złego króla i nie jeste pewny czy decyzje sa zgodne z nakazami Boga. Dobry władca w państwie, jest szczęściem dla poddanych, ale to nie jest warunek funkcjonowania państwa. Obraz dobrego króla, obywatela civiats dei na tronie ziemksim to raczej opis, jak naprawde on rządzi, a nie jak każdy władca powinien rządzic. Jednak dobry władca, nie zmieni głównego zadania państwa , jakim jest reperesja grzeszników. Nie sprawi by ludzie byli cnotliwi, może tylko ograniczyć na zewnątrz ich złe czyny. Chrystanizacja cesarstwa stworzyła szereg nowych sytuacji , które odbiły sie na refleksji Augustyna. Najważniejszy był tutaj problem, wkraczania państwa w sfere kościelną. Wyrażał się on zwalczaniem przez państwo herezji donatystów. Na początku Augustyn sprzeciwał się represjom państwowym. Potem zmienił zdanie. Najpierw ograniczał dopuszczalność tych represji tylko do wodzów herezji. Uzasadnieniem represji byłyby gwałty, popełniane przez hertyków. Potem poszedł Augustyn jeszcze dalej: samo wyznawanie błędu uznał za powód do użycia siły państwowej. Represje przez zbawienny strach zmuszają do porzucania błędu ( więc państwo skłania się do dobrego, a nie powstrzymuje od zła). Konkluzją była słynna formuła "Cogite intrare " - zmuście ich (heretyków) aby weszli do kościoła.

Konsekwnecje ideowe i praktyczne były poważne:

I.Kto jest heretykiem - to kwestia, którą oceniaja biskupi; państwo , represjonując heretyków, stawało się pomocnikiem kościoła, egzekutorem decyzji biksupów.

II. Pańswto w teorii miało poskramiać złe czyny, a nie robić ludzi lepszymi.

1. Własność.

Chciwość Augusyna uznał za jedną z zasad państwa ziemksiego.Żądał ,tylko żeby sie rzeczami psługiwać a nie delektować. Jego stosunek do dóbr doczesnych był instrumentalny: należy je wykorzystywać jako narzedzia w ziemksiej wędrówce ale nie wolno im ulegać.Własność pochodzi z prawa ludzkiego a nie bożego. Prawo ludzkie nie zmusza do dobrego użytkowania własności ( to tylko nakaz moralny). Zły uzytek nie powdouje własności.

4. Predytynacja. ( źródło: wikipedia oraz www.myslistos.swietochlowice.org/filozofia.html)

Predestynacja - koncepcja religijna, według której losy człowieka (jego zbawienie lub potępienie) są z góry określone przez wolę Boga.

Inną ważną doktryną jaką swormułował Augustyn jest doktryna predestynacji (przeznaczenia) (potem zaadoptował ją Kalwin).
Teza predestynacji zakładała, że ludzie, niezależnie od swoich uczynków, są albo wybrani (przeznaczeni) przez Boga do czynienia zła, albo dobra i nikt prócz Boga nie może tego zmienić. Stąd też ludzie dzielą się na odwiecznie przeznaczonych do zbawienia lub potępienia, jednak część z tych, którzy są przeznaczeni do zbawienia, może odwrócić się od łaski Bożej i również dołączyć do potępionych.

1. Koncepcja praw (źródło: wikipedia)

Augustyn czyni idee przejawem myśli Boga, stają się zatem z tej racji wieczne i niezmienne. W swoich rozważaniach nad prawem stara się on uwzględnić zarówno elementy racjonalne, jak i woluntarne(odnaszących się do woli, polegający na kacie woli) . Odwieczny porządek rzeczy wyrażany przez prawo boże, musi być urzeczywistniany w ludzkim postępowaniu, aby mogło być ono uznane za moralne. Do urzeczywistniania tego porządku powołana jest ludzka wola, przed którą stoją dwie możliwości: dobro i zło. Podporządkowane państwu Bożemu (civitas Dei) państwo diabła (civitas diaboli) zachowane jest, by służyło sprawdzaniu ludzkich skłonności.

Ludzi odnajdujemy w państwie ziemskim (civitas terrena), w którym przeplatają się elementy państwa diabła i państwa bożego. Utożsamienie prawa z porządkiem prowadzi do przekonania, że racjonalne działania ludzkie wtedy są moralne, gdy oparte są na obserwacji porządku wszechrzeczy. Podążając za stoikami św. Augustyn przyjmuje trypartycję prawa na prawo wieczne (lex aeterna, lex dei, lex divina), prawo naturalne (lex naturalis) i na prawo stanowione (lex temporalis). Treścią prawa wiecznego jest naturalny porządek, przenikający wszechnaturę porządek boski, a jego istota sprowadza się do boskiego rozumu i woli. Jest to prawo wieczne, niezmienne i powszechne.

Lex aeterna uczestniczy w rozumnej naturze człowieka jako prawo naturalne, będące jednocześnie prawem racjonalnym (lex rationis) i moralnym (lex naturalis moralis). Prawo naturalne staje się subiektywnym przejawem porządku obiektywnego, odnaleźć jego nakazy mogą wszyscy zdolni do rozumnej refleksji, przeto nikt nie może zasłaniać się jego nieznajomością.

Prawo doczesne ma swoją przyczynę w ludzkiej inklinacji (skłonności) do zła. Uchodzić może za sprawiedliwe tylko, gdy jest wywiedzione z prawa naturalnego, a więc i z wiecznego. Jeśli tak nie jest, nie może być uznane za sprawiedliwe i obowiązujące.

Święty Tomasz z Akwinu

Racjonalizm i intelektualizm
Tomasz żył w czasach kiedy myśl augustiańska stawała się za mało postępowa i uginała się przed wpływami filozofów, którzy skłaniali się ku arystotelesowi (przykładem takich jest ruch awerroistów). Jego myśl przyjęła się tak dobrze ponieważ wprowadzała właśnie elementy racjonalizmu do Augustyna.
Świat potrzeb doczesnych jest również istotny. Bóg jest częścią natury, która narzuciła człowiekowi życie w społeczeństwie (człowiek przecież to istota społeczna w swej naturze). Zatem skoro natura jest „rzeczą” boską to występuje też na równi z łaską bożą o której mówił Św. Augustyn.
Święty Tomasz nie nazywał też człowieka z gruntu złym i odrzucał tezę jakoby instytucje społeczne zasługiwałyby na potępienie ponieważ są dziełem zła.
Ponadto mówił Tomasz, że nie może być sprzeczności między prawami nauki oraz prawami wiary. Wyraźnie wskazał, że to teologia jest nauką nadrzędną względem wszystkich innych nauk - jeżeli wynik badań empirycznych byłby sprzeczny z prawdami objawionymi to trzeba uznać wyższość tych drugich.

Geneza i funkcje państwa
Następuje tutaj modyfikacja względem wcześniejszych twierdzeń.
Mianowicie władza nie jest dana przez Boga w całości - boska jest jedynie zasada władzy. Poszczególne ustroje ludzie tworzą sobie sami. Państwo ma prowadzić ludzi do wiecznej szczęśliwości tworząc im warunki potrzebne do zbawienia pokój (pax) i porządek (ordo)
Nie jest już państwo (jak u Augustyna) strażnikiem hamującym ludzi od grzechu.

Sprawiedliwość
Tomasz głosił, że sprawiedliwy jest hierarchiczny podział świata. Bo i chóry anielskie nie są sobie równe ani w kościele nie panuje równość - więc też i w państwie powinna istnieć drabina hierarchicznych zależności. Jedni muszą być sługami służyć innym. Jednak podział na „modlących się”, „broniących” i „żywiących” odrzucił jako przestarzały. Zastąpił go hierarchią zbudowaną w oparciu o kryterium majątkowe gdzie od góry byli: optimates (najwięksi feudałowie zarówno duchowni i świeccy), populus honorabilis (ludzie posiadający majątek, utrzymujący się z pracy innych ale już nie magnaci) oraz vilis populus (nie posiadający majątku).

Własność
Jako, że państwo ma utrzymywać pokój i porządek to koniecznym jest by ten kto włada jakąś rzeczą pozostał jej właścicielem na stałe. Bóg dal ludziom władzę nad swoimi tworami więc mógł człowiek je sobie przywłaszczyć dlatego utrzymanie własności prywatnej jest konsekwencją prawa natury.
Własność ma niejako dwa aspekty. Po pierwsze - istnieje posiadanie rzeczy czyli możność posługiwania się czymś i korzystania z tego. I po drugie - użytkowanie, które jak można się domyślić nie jest absolutnym władztwem nad czymś a bardziej jest podobne pożyczeniu rzeczy. Właściciel rzeczy powinien tak nią rozporządzać by służyła ona dobru ogólnemu - „Powiedz bogatemu, by dzielił swe dobra z ubogimi”. Tomasz dopuszczał także zyski z handlu pod warunkiem, że handel ten był „społecznie pożyteczny” i wbrew kościelnej tradycji godzi się na zbieranie odsetek od kapitału co mogłoby rozluźnić feudalne kryteria urodzenia i wspomóc niższe klasy posiadające.

Wolność
Człowiek jest wolny ponieważ został obdarzony wolną wolą. Wola podejmuje jakąś decyzję - dokonuje wyboru drogi, którą następnie podąża. Wola może jednak ulegać złym wpływom - namiętnościom. (Rozwinięcia tego nie mogłem nigdzie znaleźć)

Prawo
Na szczycie mamy prawo wieczne wedle, którego Bóg rządzi światem, które odbija się umyśle człowieka w postaci prawa natury. Człowiek poznaje co jest dobre a co złe właśnie dzięki prawu natury, które jest odbiciem boskiej doskonałości. Jednak prawo natury jak rozum ludzki jest zmienne i podlega ewolucji niejako ściga w pogoni za doskonałością prawo wieczne.
Ponadto prawo naturalne daje bardzo ogólne reguły człowiek musi uściślić niektóre z nich dlatego tworzy sobie prawo ludzkie, które znamy w postaci kodeksów i ustaw. Tomasz mówił też, że mimo ewolucyjnego, zmiennego charakteru prawa natury i prawa ludzkiego trzeba tworzyć ustawy jak najbardziej trwałe ponieważ na trwałości prawa opiera się jego autorytet.

Państwo - kościół
Jako, że ważniejsze są sprawy wiary niż sprawy doczesne tak więc i papież - jako najwyższy przedstawiciel władzy kościelnej jest wyżej w hierarchii niż wszyscy władcy ziemscy. Papież może „wtrącać” się do polityki bo z ręki samego Boga otrzymał najwyższą władzę świecką i kościelną.

Reformacja - Luter i Kalwin

1. Przyczyny reformacji

Reformacja (re-forma - uformować na nowo) - ruch religijno-społeczno-polityczny zapoczątkowany w XVI wieku. Był reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce w katolickiej hierarchii kościelnej. Przyczyny reformacji można podzielić na dwie kategorie:

Przyczyny religijno - ideowe

Głównie u mieszczaństwa umacniało się przekonanie, że prawdziwa religia to bezpośrednia rozmowa człowieka z Bogiem, w związku z czym kler był uważany za niepotrzebnego pośrednika. Dochodził do tego sprzeciw wobec materialnej potęgi kościoła, symonii (wyprzedawaniu urzędów i godności kościelnych), czy nepotyzmowi. Kolejnym powodem były liczne przywileje stanu duchownego, który stanowił do 10% populacji w niektórych miastach europejskich i utrzymywany był głównie z datków.

Przyczyny polityczne

Nastroje antyklerykalne o podłożu politycznym były obecne głównie wśród szlachty niemieckiej. Polityczne wpływy kościoła oraz jego ogromny majątek były solą w oku miejscowych szlachciców. Po pierwsze, szlachta chciała być panem we własnym kraju, a poza tym, majątki kościelne stanowiły dla niej łakomy kąsek.

2. Predestynacja

Mimo, iż Luter twierdził, że swe nauki czerpie od samego Boga, widać u niego mocny wpływ ideologii św. Augustyna. Podstawą teologii luterańskiej była augustiańska teza o moralnym upadku ludzkiej natury. Luter twierdził, że grzechu pierworodnego nie może znieść ani chrzest, ani spowiedź czy dobre uczynki. Jeśli człowiek czyni dobrze, to tylko dlatego, że otrzymał Bożą Łaskę. Nikt jednak nie jest w stanie wypełnić w całości nakazów Boga, bo te zakazują nie tylko złych czynów ale i złych pożądań, a od nich nikt nie jest całkowicie wolny. W związku z tym, człowiek powinien uznać swoją nędzę, zdać się na łaskę Boga i wierzyć, bo wiara rzuca zasłonę na ludzkie słabości i podnosi człowieka do Stwórcy.

3. Państwo według Lutra

Znów widać tutaj nawiązania do Augustyna: Luter uważał, że państwo powinno jedynie utrzymywać w ryzach zdeprawowanych ludzi. Tak jak Bóg jest absolutnym władcą dusz, tak państwo włada ciałami ludzi i kontroluje ich zewnętrzne postępki. Co więcej, uznał on suwerenne państwo jako jedynego reprezentanta porządku doczesnego, które jednak nie może rozkazywać chrześcijańskiemu sumieniu, w myśl zasady „od myśli nie płaci się cła”. Taka koncepcja (państwa, które jest sługą Bożego gniewu wobec złych ludzi), prowadziła do pełnej aprobaty książęcego absolutyzmu - odrzucała tym samym wszelkie aspiracje polityczne ludu, odbierając mu też prawo do wszelkim wystąpieniom przeciw władzy. Luter uznawał tym samym nierówności społeczne np. niemożliwe jest zniesienie poddaństwa w imię wolności chrześcijańskiej bo ta obowiązuje tylko w państwie Chrystusa.

4. Wolność według Lutra

Pojęcie wolności u Marcina Lutra odnosiło się głównie do tzw. „wolności chrześcijańskiej”, gdyż tylko wolność, która pochodzi z wiary, jest wolnością prawdziwą i tyko ten, który żyje ufnością , którą pokłada jedynie w Bogu, doświadczy dobroci Bożej wolności (z łaski wynikają dobre uczynki człowieka). Każdy, kto próbuje osiągnąć zbawienie na podstawie przestrzegania prawa ludzkiego, staje się jego niewolnikiem. Za jeden z przejawów wolności chrześcijańskiej, Luter uważa powszechne kapłaństwo wszystkich wierzących.

5. Różnice doktrynalne między Lutrem, a Kalwinem

Reformator	Marcin Luter	Jan Kalwin
Ustrój	Absolutyzm książęcy	Republika oligarchiczna
Eucharystia	Realna obecność Jezusa w Eucharystii	Symboliczna obecność Jezusa w Eucharystii
Definicja Kościoła	Niewidzialna wspólnota wiernych	Samoistna siła, zdolna do sprawowania władzy doczesnej
Relacja państwo - Kościół	Całkowity rozdział	Silne powiązanie obu instytucji
Rola państwa	Utrzymanie porządku doczesnego	Podtrzymanie wiary chrześcijańskiej

6. Republika oligarchiczna Kalwina

W kwestii ustroju, Kalwin był przeciwnikiem monarchii. Argumentował to faktem, że Bóg jest absolutnym władcą świata i nie przystoi aby jedynowładztwo królów, robiło niejako konkurencje boskiej władzy. Za najlepszy ustrój uważał Kalwin republikę oligarchiczną czyli taką, która ustanawia dobre rządy „wybitnych mężów, predestynowanych do zbawienia wiecznego”. Twierdził on, że jest to ustrój jest „dobrze wymiarkowana wolność” oraz „rządzi wielu, pomagając sobie nawzajem”.

7. Relacja państwo - kościół według Kalwina

W ideologii Kalwina, państwo istnieje nie tylko po to, by dać ludziom mieszkanie czy jedzenie ale by utrzymać wiarę chrześcijańską przez dobre prawa, statuty i kary. Państwo nie może przenikać do serc ludzi, jednak powinno pilnować by obywatele (utożsamiani z wiernymi) nie znieważali Boga herezją czy bluźnierstwem. Mówi się, że „pierwsi reformatorzy chcieli zlaicyzować kościół, a Kalwinowi udało się sklerykalizować państwo”.

Stanisław we Skarbimierza i Paweł Włodkowic

Polski wykład prawa wojny

Stanisław ze Skarbimierza i Paweł Włodkowic swoje poglądy na wojnę formułowali pod wpływem ówczesnej sytuacji międzynarodowej a dokładniej mówiąc w odpowiedzi na spór polsko-krzyżacki.

Stanisław i Włodkowic wyznawali 5 warunków wojny sprawiedliwej:
Udział w niej mogą brać tylko osoby świeckie. Celem wojny ma być odzyskanie straconych ziem albo ich bronienie oraz przywrócenie pokoju. Motywy i sposób prowadzenia wojny mają być szlachetne: ma być ona oparta na prawie Bożym i sprawiedliwości. Ostatnim warunek jest wsparcie przez autorytet Kościoła, szczególnie kiedy wojna jest prowadzona w interesie wiary.

Włodkowic jednak dodaje do tego pogląd, że mimo spełnienia powyższych warunków wojna wciąż jest sprzeczna z przykazaniami „Nie zabijaj” i „Nie kradnij” poza tym praktyka jego czasów pokazywała, że mimo gwałcenia tych zasad przez Zakon Krzyżacki

Tolerancja i godność człowieka.

Człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boże. To daje mu prawo do godności bez względu na to czy jest chrześcijaninem czy poganinem. Podkreślony zostaje obowiązek miłości do bliźniego. Za przejaw nieprawości uznaje się odbieranie ludziom tego co prawnie do nich należy. Bóg dał ludziom świat we władanie, na początku wszystko zatem było wspólne ale z czasem właścicielem ziemi stawał się ten, kto pierwszy nazwał ją swoją. Dlatego każdy naród ma prawo do swojej ziemi. (Przykładem jest tutaj Litwa).

Społeczność międzynarodowa.

Polscy uczeni mówią, że spory międzynarodowe powinny być rozwiązywane przez jakąś arbitralną instytucję, przy zachowaniu zasady kontradyktoryjności czyli przy założeniu, że obie przeciwne strony mają możliwość wnoszenia sprzeciwu lub ubiegania się o kasację wyroku. Ponadto stosunki międzynarodowe powinny być regulowane na zasadzie dobrowolnych obopólnych umów potwierdzanych jasnymi i klarownymi traktatami.

Rola papieża.

Papież jest najważniejszym autorytetem świata. Od pasterzy kościoła wymagane są wysokie walory etyczne ponieważ to na nich wzorują się wszyscy wierni. A rolą papieża jest czuwanie nad tym żeby biskupstwo nie było skorumpowane. Ponadto miałby on być ostatecznym rozjemcą sporów międzypaństwowych.

Relacja państwo-kościół

Wychodzi tutaj znowu dominacja papiestwa nad cesarstwem. Włodkowic skłaniał się ku temu by kościołowi przyznać pozycję dominującą. (Trudno coś o tym znaleźć bo źródła niewiele mówią w tej kwestii)

Stanisław Orzechowski i A. Frycz Modrzewski


1. Koncepcja prawa i etyki Modrzewskiego

M. zabiegał o gruntowną reformę prawa. Prawo ma obowiązywać wszystkich obywateli jednakowo, a nawet chronić najsłabszych. Apelował większe równouprawnienie wszystkich stanów - m.in. o jednakowe dla wszystkich prawo karne.

Największy udział w tworzeniu prawa miał należeć do monarchy, wspomaganego organem złożonym z uczonych i filozofów. M. jest za rządami sprawnymi, a zarazem praworządnymi.

M. postuluje spisanie wszystkich praw (cywilnego, karnego, budowlanego itd) Uważa, że prawo powinno być oparte na prawie rzymskim. Domaga się praw :

-jasnych, klarownych

-humanitarnych

-skodyfikowanych

-zrównujących ludzi w sferze ochrony i odpowiedzialności prawnej

M. postuluje także niezawisłość sędziów, którzy powinni brać odpowiedzialność za swoje niesprawiedliwe wyroki. Sądy mają być stałe i urzędować w tych samych miejscach, sędziowie opłacani z kasy publicznej. Powinien być powołany stały sąd apelacyjny.

Głosi wyższość dobrych obyczajów nad prawem. Trwałość i pomyślność państwa ma zapewnić panowanie w nim dobrych obyczajów, a gwarantować ma to surowe prawo. Prawa dla dobra ogólnego mają ograniczać namiętności ludzkie i chronić słabszych przed silniejszymi.

M. potępia wojny niesprawiedliwe i jest zwolennikiem pokoju.

2. Wpływ kalwinizmu na myśl Modrzewskiego

Postulaty M. charakterystyczne dla kalwinizmu:

a) Kościół

-przesycenie kościoła treściami narodowymi

-obieralność biskupów przez elektorów plebejskich

-prowadzenie nabożeństw w wyniku narodowym

-ogólna demokratyzacja kościoła

-reforma kościoła w drodze ogólnochrześcijańskiego soboru

b) Obyczaje

-wszędzie obecne jest ogólne zepsucie obyczajów , które powinno ograniczać surowe prawo i sędziowie

-prawo powinno ograniczać m.in. pijaństwo, zbytek w jedzeniu i strojach, rozrzutność

-postulował surowość życia i obyczajów - miało to zapewnić pomyślność państwa

3. Pojęcie i funkcje państwa Modrzewskiego

Według M. państwo to Rzeczpospolita - "zgromadzenie i pospólność ludzka związana prawem, łącząca wielu sąsiadów, ku życiu dobremu i szczęśliwemu stanowiona. Rzeczpospolita jest wzajemnym stowarzyszeniem ludzi opartym na życzliwości, jest normą i prawem, które zakłada więzadło złym żądzom. "

Formy rządów według M to monarchia, oligarchia, politeja, mieszany.

M. jest zwolennikiem monarchii elekcyjnej, wspieranej przez urzędników królewskich i senat. Według niego mądrość panującego wyraża się w cnotach: -umiarkowania -sprawiedliwości -hojności -męstwa

Władza króla pochodzi od ludu, przez którego elektorów jest wybierany. Społeczny przekrój elektorów powinien odbijać istniejący układ społeczny. Króla miały wybierać wszystkie stany.

M postuluje wzmocnienie władzy królewskiej, nie jest jednak zwolennikiem absolutyzmu - decyzje króla powinny być omawiane z senatem. Zadania króla: -stanowi prawa -prowadzi wojny -sprawuje sądy

Apeluje także o ograniczenie roli sejmów. Sejmy powinny być skrócone. Zajmować się mają podatkami, polityką zagraniczną, sprawami wojny. Nie powinny stanowić prawa, lecz tylko opiniować ustawy króla.

M. postuluje reformę ustroju terytorialnego:

-utworzenie w każdym powiecie urzędu królewskiego sekretarza - poradnika

-zakładał interwencjonizm państwa po przez urzędy dozorców, które kontrolowały m.in. poziom cen, wielkość obciążenia chłopów, jakość żywności.

Według niego państwo powinno przejąć opiekę nad edukacją, zapewniając dostęp do niej najzdolniejszym z wszystkich stanów.

4. Ideał obywatela

M. występował przeciw próżniactwu i kwietyzmowi, pochwalał produktywną pracę i czynne życie.

Postulował przewartościowanie szlachectwa. Ma o nim decydować nie tylko pochodzenie, ale przede wszystkim zasługi dla Rzeczypospolitej. Krytykował pychę magnatów wyrosłą z potęgi i dawności rodów.

Generalnie według niego dobrym obywatelem jest ten, który służy Rzeczypospolitej

5. Ideał władzy

M. postuluje rządy sprawne, ale praworządne. Władza powinna być reprezentacją całego narodu, szlachty, mieszczan i chłopów i działać dla wspólnego dobra.

Państwo powinno sprawować protekcję nad wszystkimi stanami i aktywizować ich członków do działalności politycznej i społecznej. Rzeczypospolita powinna być arbitrem między stanami, gwarantem zgody obywatelskiej i równowagi stanowej - ale nie całkowitej równości.

6. Orzechowski jako obrońca demokracji szlacheckiej

Według niego Rzeczypospolita opiera się na szlachcie. Władza jest udziałem tylko stanu szlacheckiego, który jest równy z królem. Szlachta to rycerstwo, które od innych odróżnia przede wszystkim pochodzenie.

Król ma być wykonawcą ustaw stanowionych przez szlachtę i gwarantem jej przywilejów. Szlachta Rzeczypospolitej jest suwerenna - co wyraża się w tym, że jest niezależna od monarchy.

Pod wpływem argumentów O. utrwaliło się w szlachcie przekonanie, że jest ona najbardziej wolnym narodem na świecie, a jej państwo - idealnym ustrojem.

7. Znaczenie religii i kościoła według Orzechowskiego

Według O. Polska to pięciokąt, idealna figura, która składa się z: ołtarza, króla, kapłana, kościoła, wiary.

Państwo powinno mieć wyraźnie teokratyczny charakter - zawarte i zamknięte w kościele, bez kapłanów istnieć by nie mogło.

Upadek religii katolickiej oznaczałby upadek państwa i kraju - O. zaleca więc walkę z różnowiercami. Traktował on Polskę jako przedmurze chrześcijaństwa w stosunku do islamu, prawosławia i kacerstwa. Według niego obrona wiary to podstawowe zadanie monarchii.

O. podkreślał zwierzchność prymasa i papieża nad królem. Prymas pełni funkcję jego szafarza, papież natomiast jest kuratorem Rzeczypospolitej. O. był zwolennikiem restauracji średniowiecznej doktryny papalnej.

8. Koncepcja stanów Orzechowskiego

Polska jest domeną szlachty, która odłączyła od władzy kupca, rzemieślnika, oracza. Ci ostatni są "przygodnymi" częściami państwa. Nie są oni dla jego istnienia niezbędni.

Nie-szlachta to słudzy państwa, władzę posiada wyłącznie szlachta.

O. wyróżniał 6 stanów, które dzielił na istotne i nieistotne. Obywatelami państwa są tylko kapłani, rycerze, król.

Jednak Rzeczypospolita potrzebuje "oracza, który by ją żywił, rzemieślnika, by ją odziewał, kupca, by ją bogacił, rycerza by jej bronił, kapłana by ją uczył i króla który by ją sądził".

Jak gospodarstwo, państwo ma: króla(rozum), radę(duszę), pospólstwo(ciało)

9. Klasyfikacja ustrojów Orzechowskiego

Wyróżniał monarchię, demokrację, oligarchię, politeję. Politeja to według niego państwo praworządne, chrześcijańskie, które posiada króla - taka powinna być Rzeczypospolita.

Definiował Rzeczypospolitą jako zbiór obywateli, połączonych prawem i wspólnym pożytkiem.

Według niego zaletą Polski jest mieszany, niezmienny, tradycyjny ustrój, który zasadza się na nierówności społecznej. W nim król reprezentuje monarchię, senat arystokrację, izba poselska demokrację.

Szkoła praw natury: Grocjusz, Puffendorf, Hobbes

1. Kategoria racjonalnego prawa natury.

a) Wg Grocjusza.

Jest ono u Grocjusza oddzielone od treści religijnych, zracjonalizowane, związane z niezmiennymi cechami ludzkiej natury.. Jest ono niezmienne że sam Bóg nie może go zmienić tak jak cyt. „ Bóg nie może sprawić żeby 2x2 nie równało się 4”. Prawa natury to wartości samoistne, autonomiczne podobne jak prawa matematyki są one uniwersalne i ponadczasowe. Zasady prawa natury zachowały by taki sam sens, nawet kiedy by Bóg nie istniał. Prawo natury jest wartością autonomiczną: jego nakazy i zakazy wynikają stąd że pewne działania są złe lub dobre same przez się, a nie dlatego że Bóg je ogłosił. Źródłem poznania prawa natury nie jest Objawienie ale badanie społecznej natury człowieka, wyposażony w popęd społeczny ( czyli popęd do pokojowego zorganizowanego współżycia z bliźnimi). Człowiek ma naturalny pociąg do łączenia się z ludźmi (apetitus societatis), celem zgodnego i rozumnego współżycia. Co więcej, człowiek obok ślepego instynktu ma rozeznanie wartości społecznych, a to pozwala mu ocenić jakie działania powinien popierać a jakie potępiać. Grocjusz wymieniał cztery zasady prawa natury:

1. Obowiązek nie naruszania cudzej własności

2. Obowiązek wynagradzani szkód (dokonywania zwrotu, jeśli mamy coś cudzego, wraz z zyskiem którym osiągnęliśmy)

3. Obowiązek dotrzymywania umów

4. Obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwa.

5. Naprawienie szkody z własnej winy. ( pkt z książki „ historia doktryn politycznych i prawnych” F. Ryszki)

b) Wg. Pufendorfa

Podtrzymywał on racjonalistyczną koncepcje prawa natury. Zasady prawa natury to uniwersalne reguły, poznawalne tylko przez rozum. Podobnie jak Grocjusz przyjmował on, że niezmienną cechą ludzkiej natury jest towarzyski instynkt, tyle że łączy si organicznie z egoizmem jednostki. Źródłem zjawisk społecznych jest wola boska: Bóg jednak raz stworzywszy człowieka, stracił moc zmienienia jego natury.

c) Wg. Hobbesa

Człowiek zawsze był istotą rozumną: to go różni od zwierząt. Przejawem rozumu tkwiącego w każdym człowieku jest jego instynkt samozachowawczy. Nakazuje on człowiekowi dążyć do pokoju, rezygnować z naturalnej swobody na rzecz praw innych ludzi, dotrzymywać umów, tłumić odruchy zemsty. Jednak kierowanie się tymi zasadami było nie możliwe, dopóki trwał stan wojny, a zasadą postępowania była subiektywna wolność naturalna, która w imię samozachowania dawało prawo do każdej rzeczy, nawet ciała

drugiego człowieka. Każdy, kto by postępował inaczej, skazywałby się na porażkę (zagładę). Prawo natury nie mogło się rozwinąć tak długo, jak długo nie było władzy, która wymuszałaby jego respektowania za pomocą sankcji. Bez suwerena władzy prawo naturalne było by tylko pewną sentencją (które byłyby cechami które kierowały ludzi do pokoju i posłuszeństwa) , ale nie były prawami ponieważ nie stalza nimi przymus.

2. Umowa społeczna

a) Pufendorf

Zgadzał się z Hobbesem co do istoty i zadań państwa. Wychodził z założenia iż najważniejszym celem państwa jest zapewnienie powszechnego spokoju i bezpieczeństwa. Stąd władca, stojący na czele państwa musi być absolutnym panem. Pufendorf ostro krytykował rozdrobnienie terytorialne Rzeszy po pokoju westflalskim. Niemcy są zorganizowani są nierozumnie: ich organizacja polityczna przypomina „jakieś bezkształtne ciało , podobne do potwora”. Wynika ona właśnie z nieświadomości tego, że źródłem państwa i zasadą jego ustroju była umowa społeczna. Umowa społeczna składa się u Pufendorfa aż z 3 aktów:

1. Aktu zrzeszenia się jednostek w społeczeństwo.

2. Aktu na mocy którego społeczeństwo otrzymuje

3. Akt w którym zrzeszone społeczeństwo poddaje się władzy suwerena , ustanowionej w akcie poprzednim.

Akt poddanie uzasadnia absolutyzm władcy: monarcha zobowiązany jest do zapewnienia społeczeństwu bezpieczeństwa , zaś społeczeństwo zrzeka się wszelkiego prawa do oporu przeciwko władzy.

b) Tomasz Hobbes

Ludzie odnoszą zwycięstwo nad swą egoistyczną naturą przez czynny akt woli - zawarcie umowy społecznej. Nie wygląda to tak jak u wcześniejszych teoretyków, umowa pomiędzy poddanymi a monarcha. Jest to umowa każdego z każdym. Jednostki umawiają się między sobą, iż dadzą prawo do rządzenia nad sobą pewnej jednostce lub zgromadzeniu pod warunkiem, że wszyscy inni postąpią tak samo. Tak powstaje państwo, wielkie ciało na kształt biblijnego potwora Lewiatana, wchłaniający w siebie poszczególne jednostki. Z zawarciem umowy społecznej znika wolność naturalna ludzi, pojawia się życie społeczne (państwo identyfikuje się tu ze społeczeństwem), prawo, chroniona prawem własność, zabezpieczenia życia obywateli ich ekonomicznego działania.

c) Grocjusz ( nie mam pewności czy jest to jest dobrze)

Odrzucał jednak tezę iż suwerenność musi zawsze pozostawać przy narodzie. „ Przede wszystkim należy odrzucić pogląd, jakoby wszędzie i sposób dopuszczający wyjątków władza najwyższa miała należeć do narodu tak, iż wolno narodowi hamować i karać królów, ilekroć z władzy czynią zły

użytek”. Naród może oddać władzę nad sobą w ręce absolutnego monarchy. Grocjusz zauważył analogię między takim poddaniem się władcy a poddaniem w niewolę. Człowiek może poddać się w niewolę np. właścicielowi ziemi, który stawia taki warunek pozwolenia na zamieszkanie na jego majątku. Tak samo cały naród może na rzecz władcy pozbyć się swej wolności, np. z racji barku środków do życia. ( Chyba chodzi tutaj o zagwarantowanie korzystnych warunków życia społeczeństw)

3. Zasady prawno-naturalne ( nie jestem pewien czy to jest dobrze)

a) Grocjusz

Naród oddając monarsze władzę, nie musiał jej przekazywać bez żadnych warunków i zastrzeżeń, bo naród ma wolność wyboru. Mógł więc ograniczyć władzę króla, narzucając mu pewne zobowiązania, lub przeprowadzając podział władzy najwyższej, tak by jej część należała do króla, a część do narodu lub zgromadzenia. Grocjusz lojalnie uznaje, iż lud może wystąpić przeciw władcy, który łamię zastrzeżenia i warunki umowne. Nie jest więc Grocjusz obrońca despotyzmu w każdych warunkach, jako bezwzględnie wiążącej formy ustroju. Bezwzględnie obowiązują warunki umowy, zgodnie z zasadą (prawno naturalną) , iż umowy należy dotrzymywać ( pacta sunt servanda). Także naród musi dotrzymywać umowy nawet jeśli żałuję, że oddał królowi pełnię władzy.

4. Stan natury ludzkiej

a) Hobbes

Punktem wyjścia systemu politycznego Hobbesa było pesymistyczne założenie, iż człowiek to istota rządzona przez namiętności. Człowiek z natury jest egoistą.. Ludzie nie mają zamiaru godzić się z równością: każdy chce mieć więcej dóbr, więcej władzy i więcej szacunku do innych. To musiało już u zarania u ludzkich dziejów prowadzić do wszelakich konfliktów, rabunków, przemocy etc. Zasadą stanu naturalnego jest subiektywna wolność naturalna która daje każdemu prawo do każdej rzeczy nawet do ciała drugiego człowieka (jego dóbr). Nie może natomiast w stanie naturalnym znaleźć zastosowania w obiektywne prawo natury, odkrywane rozumem. Nakazuje ono człowiekowi dążyć do pokoju i zrezygnować

w imię pokoju z wolności naturalnej na rzecz praw innych ludzi, dotrzymywać umów, odwdzięczaś się za dobrodziejstwa etc.

Monteskiusz

Wstęp

Pod koniec XVIII wieku we Francji zaczęto odczuwać wyraźne niezadowolenie z powodu działania monarchii absolutnej stosowanej przez dynastię Burbonów. Coraz żywiej zaczęto się interesować monarchią konstytucyjną wprowadzoną w Wielkiej Brytanii biorąc ją za swoisty wzór połączenia tradycyjnego poszanowania władzy oraz nowoczesnego zwrócenia się ku interesom społeczeństwa.
Na to wszystko pojawił się Charles Louis Montesquieu (czyt. „Szarl Lui Mąteskiu”) czyli po spolszczeniu - Monteskiusz. Pochodził ze szlacheckiej rodziny, przez pewien czas sprawował urząd prezesa parlamentu w Bordeaux jednak sprzedał ten urząd i zaczął podróżować po Europie studiując prawo i obyczaje innych państw. Jego dzieła bardzo szybko stały się popularne w Europie Zachodniej.

Stan naturalny i umowa społeczna

Nie udało mi się znaleźć nic związanego z tym zagadnieniem. Monteskiusz opierał się w dużej mierze na poglądach Locke'a więc sądzę, że ten podpunkt powinien być odnośnikiem do umowy społecznej w wersji angielskiego filozofa.

Odpowiedzialność władz

Ustawodawca powinien cechować się umiarkowaniem. Jednak dlatego, że władza po pewnym czasie zdeprawuje nawet szlachetnych władców to ustrój państwa powinien być tak krojony by zawierał mechanizmy hamujące despotyczne zapędy władcy. Stąd idea trójpodziału oraz pogląd, że poszczególne władze maja się wzajemnie hamować.

Tolerancja religijna

Jedyne co znalazłem o tolerancji u Monteskiusza to informacja o tym, że był on zwolennikiem równouprawnienia, współistnienia narodów i ich prawa do samostanowienia. Wiązałbym to z jego umiłowaniem relatywizmu. Filozof nie pozostawiał sobie złudzeń i wiedział, że różnorodność społeczeństwa jest stanem faktycznym i bynajmniej nie nakłaniał do jej likwidacji. Nie ma wątpliwości, że był człowiekiem, który z racji swoich podróży spotkał się z różnymi religiami - najprawdopodobniej te doświadczenia wzbudziły w nim tolerancję.

Duch praw

Jak pisał Monteskiusz - Duch praw polega na „różnych stosunkach, jakie prawa mogą mieć z różnymi rzeczami”. Mówiąc nieco prościej jest to ogół stosunków między normami prawa a warunkami geograficznymi, rodzajem życia, ustrojem, religią, uwarunkowaniami ekonomicznymi oraz stosunkami praw między sobą. Nie ma podziału na lepsze i gorsze duchy praw. Monteskiusz podkreśla, że prawa jednego narodu mogą się wydawać dla innego narodu absurdalne ale trzeba przyjąć, że takie są a rolą badaczy jest odnajdywanie racjonalnego wytłumaczenia dla danych norm.

Relatywizm

Monteskiusz tym odróżnia się od innych współczesnych mu twórców, że odrzuca uniwersalizm. Z racji tego, że wiele w swoim życiu podróżował skupił się na badaniach obyczajów różnych narodów chcąc sprawdzić jaki wpływ na nie miały uwarunkowania historyczne, religijne, kulturowe czy geograficzne. Dobrym przykładem jest niewolnictwo, które uzasadniał fanatyzmem religijnym, pogardą dla innych narodów oraz gorącym klimatem, który rozleniwia ludzi skłaniając do szukania kogoś, kto pracę wykona za nich. Natomiast w Europie niewolnictwo jest niepotrzebne bo zajęcia zbyt uciążliwe wykonują już maszyny a postęp umysłowy zlikwidował fanatyzm oraz pogardę.
Dlatego prawa ludzkie nie powinny być dopasowane do ponadczasowego, ogólnego i uniwersalnego wzorca a raczej powinny być formułowane dla każdego narodu osobno zgodnie z racjonalną oceną warunków życia społecznego.

Podział władzy

Monteskiusz mówi, że w każdym państwie istnieją trzy władze - wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza. Wolności w państwie jeżeli przynajmniej dwie z tych władz są skupione w jednym ręku. A gdy wszystkie trzy są połączone to „wszystko stracone”.
Władzę wykonawczą najchętniej powierzyłby Monteskiusz królowi gdyż ceni ten urząd za sprawność oraz stabilność. Ustawodawstwo sprawować powinien lud, ale w dużych państwach jest to niemożliwe a w małych niedogodne zatem trzeba wprowadzić system przedstawicielski, który podzielony został na u twórcy na dwa ciała: Izbę niższą wybieraną przez wszystkich, a Izba wyższa ma być dziedziczna skupiając „ludzi wyróżniających się rodem, bogactwem i zaszczytami”. Izba wyższa według Monteskiusza powinna mieć ważniejszą role ponieważ gdyby zrównać w prawach arystokrację ze stanami niższymi to przestałaby ona bronić ustroju. Władza sądownicza powinna być wybieralna i powinno się ją co pewien czas zmieniać. Sędzia powinien pochodzić z tego samego stanu co oskarżony i jedynie decydować, którą normę prawną zastosować w danym konkretnym przypadku.
Tak oto władze powinny być „rozdzielone i stopione ze sobą” bo podział to nie separacja. Rzecz polega na tym by trzy władze wzajemnie się hamowały. Najbardziej tyczy się to stosunków między egzekutywą i legislatywą. Bo i Izba wyższa parlamentu ma hamować zapędy Izby niższej ale też król może mieć wobec ustaw prawo weta a organ przedstawicielski musi kontrolować wprowadzanie w życie ustaw dokonywane przez władzę wykonawczą.

Szkoła szkockich moralistów


1. KATEGORIE EKONOMICZNE

a) Społeczeństwo

Według Smitha państwo oraz społeczeństwo powstało wraz z podziałem na bogatych i biednych. Podział ten wynikał z różnic fizycznych i intelektualnych między jednostkami.

Społeczeństwo to zbiór luźnie powiązanych ze sobą jednostek. Ustrój społeczny rodzi się spontanicznie pod wpływam żywiołowo zmieniających się stosunków między ludźmi

b) Gospodarka

Gospodarką rządzą pewne prawa, które są obiektywne - np. prawo popytu i podaży. Praca jest wartością i źródłem bogactwa (protest przeciwko merkantylizmowi uznającemu za źródło bogactwa obrót handlowy). Niczym nie ograniczona gra sił na wolnym rynku (wolna konkurencja) zapewnia wzrost bogactwa jednostki i całego narodu. Państwo powinno stać na straży tej wolności.

c) Państwo

Według Smitha państwo powstało wraz z podziałem na bogatych i biednych - jego podstawowym zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa posiadania, porządku i subordynacji (posłuchu) jednych obywateli względem pozostałych.

Państwo musi bronić społeczeństwa przed gwałtem i napaścią - zarówno zewnętrzną agresją militarną, jak i wewnętrznym uciskiem i niesprawiedliwością, ze strony innych obywateli (dzięki niezawisłym sądom). Państwo musi bez względu na koszty utrzymywać najbardziej potrzebne instytucje użyteczności publicznej np. powszechną oświatę, armię.

Państwo może interweniować w życie gospodarcze społeczne i polityczne wtedy gdy albo jednostki same poproszą o pomoc, albo w sytuacji zakłócenia porządku publicznego.

Zadania państwa:

-ochrona wolności obywateli

-utrzymywanie instytucji publicznych, organizacja robót publicznych

-przestrzeganie prawa i sprawiedliwości

-troska o wychowanie akademickie i religijne

Smith opowiada się za tanim państwem, pobierającym możliwie jak najmniej podatków. Według niego władza istnieje przede wszystkim po to aby bronić własności i wolnej konkurencji.

d) Prawo

Smith głosi liberalną teorię prawa - uważa, że szczegółowa reglamentacja prawna tłumi aktywność jednostki, sprzyja bierności w dysponowaniu pracą i kapitałem.

2. Między egoizmem a sympatią - człowiek wg. Smitha

Fundamentalnym dorobkiem Smitha jest rozprawa "Rozważania nad bogactwem narodów". Dzieło to przenika duch indywidualizmu. Człowiek według Smitha jest wolny i egoistyczny, w swoim postępowaniu kieruje się wyłącznie żądzą zysku. Ale poprzez koncentrację na własnym interesie przyczynia się do dobra ogólnego

Smith stworzył koncepcję „zwierciadeł”. Według niej ludzie dla siebie są zwierciadłami. Dobre uczynki w stronę jakiegoś człowieka powodują w jego zachowaniu powstanie również dobrego uczynku który jest okazywany kolejnej osobie i tak w koło. To, że jesteśmy dla siebie mili i chcemy współżyć jest czystą kalkulacją - ludzie, którzy nie chcą współżyć są odrzucani od społeczeństwa.

Według Smitha, istota żyjąca w izolacji nie jest obiektywnie moralna, bo nie ma odniesienia w stosunku do innych - jest moralna tylko dla siebie i tylko z jej punktu widzenia.
Dla Smitha moralność to efekt integracji w społeczeństwie.


3. Własność prywatna: aspekt moralny, społeczny i polityczny

Od własności prywatnej Smith wyprowadzał istnienie państwa, które miało swój pierwszy cel w jej ochronie. Warunkiem istnienia wolnego rynku i wolnej konkurencji jest istnienie własności prywatnej. Własność prywatna stymuluje ludzi do działania (umożliwia pomnażanie bogactwa) i tworzy podziały społeczne. Tylko tyle udało mi się znaleźć.

4. Koncepcja stowarzyszenia obywatelskiego (Ferguson, Hutcheson, Millar, Hume)

Szkoccy moraliści udowadniali, że człowiek ma tendencję do zrzeszania się nie ze względu na zamiar, ale jest to zakorzenione w instynkcie człowieka, który skłania go do tego rodzaju działań. Jest to podświadome i instynktowne działanie. Według nich człowiek ma naturalną chęć do życia stowarzyszonego i jest to charakter umowy społecznej.

Hume -krytykował umowę społeczną. Według niego podstawę życia społecznego stanowi natura ludzka, której główną cechą jest zdolność współodczuwania z innymi ludźmi, będąca fundamentem wszelkiej moralności

Hurcheson - według niego człowiek jest członkiem społeczności, który działa dla swojego i jej dobra. Ludzie "Nie będąc doskonale mądrzy i dobrzy" nie zawsze mogą usłyszeć głos, który nakazuje im czynić dobro. Dlatego też spontanicznie wiążą się w wspólnoty, ustanawiają prawa i instytucje wzmacniające "głos", który Hutchenson łączył z prawem natury lub rozumem.

Ferguson - negował teorie stanu natury, umowy społecznej, twierdząc że człowiek zawsze żył we wspólnotach, a więzi społeczne powstały nie w wyniku kalkulacji, a instynktownych dążeń ludzi. Według niego interesy własne jednostek muszą być przezwyciężone przez bezinteresowną miłość do innych jednostek, aby mogło istnieć społeczeństwo w którym jednostka ludzka będzie szanowana. Społeczeństwo wyłoniło się w samorzutnym, przez nikogo nie zaprojektowanym procesie dokonującym się dzięki dostosowywaniu się człowieka do zmiennych okoliczności.

Millar - ???




Constant, Bentham, Mill

1. Benjamin Constant

Wolność

Według Benjamina Constanta wolność to ściśle sprecyzowane prawa podmiotowe, indywidualne, przysługujące jednostce z tej racji, iż jest ona obywatelem w państwie, przez państwo chronionym. Granicą wolności jest wolność drugiego człowieka.

Demokracja nowoczesna i starożytna

Demokrację starożytną poddał Constant bezlitosnej krytyce. Nie chodziło mu jednak o ograniczenie uprawnień do głosowania (np. kobiet czy cudzoziemców) ale o charakterystyczny dla owej epoki sposób pojmowania wolności indywidualnej. Obywatel był całkowicie wolny w sferze publicznej (politycznej) tzn. mógł brać udział w głosowaniach i wyborach ale równocześnie, ten sam obywatel, był zniewolony w sferze prywatnej. Działo się tak dlatego, że prawo większości do podejmowania decyzji było nieograniczone tzn. cokolwiek postanowiło zgromadzenie, obywatel musiał się podporządkować - stawał się więc niewolnikiem władzy ludowej większości.

Demokracja nowożytna według Constant'a, nie negując wolności publicznej, wnosi jeszcze do życia prawa osobiste, z których mogą korzystać jednostki. Twierdził on, że podstawowe wolności człowieka (w sferze publicznej, prywatnej, ekonomicznej, własności prywatnej) nie mogą podlegać żadnym ograniczeniom.

Podział władzy

• władza reprezentatywna trwała (izba wyższa parlamentu)

• władza reprezentatywna opinii (izba niższa parlamentu)

• władza królewska (panuje ale nie rządzi)

• władza wykonawcza (rząd)

• władza sądownicza (niezawisła, oddzielona od pozostałych władz)

• władza municypalna (lokalna, samorządowa)

2. Jeremy Bentham

Utylitaryzm

Filozofia, która zasadę etyczną sprowadza do użyteczności, przy czym miarą użyteczności był stopień zaspokojenia przyjemności. Wg Benthama dobre jest każde działanie, które w społeczności zwiększa sumę przyjemności i zmniejsza sumę przykrości.

Polityczne, społeczne i moralne skutki utylitaryzmu

Zgodnie z filozofią utylitaryzmu, intencja czynu nie ma większego znaczenia etycznego - ważne jest tylko, czy daje on więcej efektów korzystnych czy szkodliwych. Wydawać się może, że skoro nie ma moralności, a jedyne co się liczy to korzyść, to brakuje tutaj przysłowiowego „hamulca” dla różnych działań, co prowadziłoby do totalnej degrengolady. Jednak zwolennicy idei utylitaryzmu twierdzą, że nieprzestrzeganie podstawowych zasad współżycia społecznego (takich jak dotrzymywanie umów czy prawdomówność) przynosi jednostce szkody w postaci degeneracji i wykluczenia z życia społecznego, które to przeważają nad korzyściami np. finansowymi. Biorąc więc pod uwagę kryterium użyteczności, zachowania skrajnie nieetyczne, nie są korzystne.

3. John Stuart Mill

Pojęcie i granice wolności, indywidualizm

Wolność to dla Milla odwrotność ucisku i przymusu; człowiek wolny powinien ograniczać swą wolność o tyle, by nie przeszkadzać innym. Zdawał sobie Mill sprawę, z kolizji między interesem zbiorowym i indywidualnym toteż stwierdził, że sposobem na poradzenie sobie z tym problemem jest wytyczenie wyraźnej granicy, której, dla zabezpieczenia interesów jednostki, nie wolno przekroczyć. Granicę tę ustala autor następująco: „Jedynym celem usprawiedliwiającym ograniczenie przez ludzkość, swobody działania jakiegokolwiek człowieka, jest samoobrona. Jedynym celem, dla osiągnięcia którego ma się prawo sprawować władzę nad członkiem cywilizowanej społeczności, wbrew jego woli, jest zapobieżenie krzywdzie innych”.

` Stosunek do demokracji i parlamentaryzmu

Jeśli wyznaczona granica wolności jednostki zostanie przekroczona, grozi społeczeństwu despotyzm albo „tyrania większości”. Wola ludu jest właściwie wolą najbardziej aktywnej części ludu, czyli tych, którzy za większość chcą uchodzić. Wolność musi się zatem chronić nie tylko przed organami państwa ale przed tyranią opinii publicznej. Mill widział raczej szansę utrzymania wolności w samowiedzy dojrzałego społeczeństwa, które wybierze rząd reprezentatywny. Rząd reprezentatywny, czyli demokratyczny, polega na tym, że społeczeństwo wybiera swoich przedstawicieli: „Prawa i interesy czyjekolwiek wtedy tylko nie będą zaniedbane, jeżeli zainteresowani sami mają siłę i ochotę do ich bronienia”.

Ewolucja społecznej nauki kościoła w XIX i XX w.

1. Nowe zasady organizacji życia społecznego, ekonomicznego i politycznego w doktrynie Leona XIII (Rerum Novarum, Graves de communi).

Leon XIII był pierwszym papieżem czasów nowożytnych, który rozumiał potrzebę "uwspółcześnienia" ówczesnej polityki kościoła. W pełni rozumiejąc nowe warunki społeczno-polityczne (rozwój partii politycznych, parlamentaryzmu, konsolidacja klasy robotniczej, itd) Leon XII stanął po stronie systemu kapitalistycznego. Doktrynę polityczną kościoła rozwijały liczne encykliki papieskie - rozpoczęły one proces wielkich przemian w kościele, który trwa do dzisiaj.

a) Życie społeczne

- Filozofią kościoła pozostała nauka św Tomasza z Akwinu, uzupełniona i przystosowana do potrzeb schyłku XIX w. Neotomiści uważali, że człowiek powinien podporządkować wszystkie swoje czynności i dążenia celowi najwyższemu (zbawieniu) i poznaniu Boga - doskonaleniu religijno - moralnemu.

-Leon XIII utożsamił społeczny podział pracy z podziałem klasowym w społeczeństwie. Według niego podział czynności w społeczeństwie jest rzeczą konieczną - takim stworzył je Bóg. Papież identyfikował podziały klasowe z naturalnymi różnicami w uzdolnieniach, zdrowiu i zainteresowaniach jednostek ludzkich. Na tej podstawie wnioskował, że członkowie klas posiadających górują nad resztą społeczeństwa cnotą, są lepsi i rozumniejsi, a ubóstwo jest rezultatem niedostatków moralnych. Likwidacja klas jest więc niemożliwa, oznaczałaby likwidację społeczeństwa - tym samym błądzą socjaliści, którzy to postulują

-Społeczeństwo ludzkie nie jest równe - życie społeczne wymaga różnorodności, a ona jest możliwa tylko wtedy gdy ludzie się różnią, m.in. majątkiem. Nierówność to stan normalny, wynika ona z opartej na nierówności natury człowieka.

-To nie walka klasowa, ale współpraca pomiędzy robotnikami i właścicielami (solidaryzm społeczny) ma być podstawą nowego porządku społecznego - praca i kapitał się wzajemnie uzupełniają.

b) Życie ekonomiczne

-Własność prywatna jest naturalną podstawą życia społecznego, jest zasadą fundamentalną, świętą i nienaruszalną - kościół uznał więc własność prywatną za prawo natury.

-Według Leona XIII wyzwolenie robotników jest możliwe dzięki upowszechnieniu własności i solidarności robotniczej opartej na związkach i korporacjach zawodowych - które mają być alternatywą, dla tajnych i spiskowych organizacji socjalistycznych.

-Legalne związki zawodowe, wsparte przez burżuazję i duchowieństwo mają działać dla dobra ich członków, ich pomyślności duchowej (przede wszystkim), cielesnej i materialnej. Związki zawodowe powinny gromadzić fundusze socjalne, aby w razie potrzeby pomagać swoim członkom.

-Upowszechnienie własności ma być możliwe dzięki propagowaniu oszczędzania wśród robotników i nabywaniu przez nich akcji przedsiębiorstw w których pracują.

- Leon XIII dopuszcza pewien zakres interwencji państwa w stosunki społeczno gospodarcze. Państwo powinno chronić robotnika (w szczególności kobiety i dzieci) od wyzysku (zbyt długi czas pracy, zbyt uciążliwa praca, itd). Stosunek do pracy powinien być ustalany na podstawie wolnej umowy między pracującym a pracodawcą. Płaca ma starczyć pracującemu na utrzymanie życia - gdy pracodawca narusza ten warunek, ze strony państwa powinien wkroczyć aparat sprawiedliwości.

-Kapitał bez pracy, jak i praca bez kapitału istnieć nie mogą Robotnik musi wiernie wykonywać swoje obowiązki i nie szkodzić pracodawcy, a pracodawca nie może traktować robotnika jak niewolnika, szanować jego godność osobistą i opłacać go tak, by zapewnić mu warunki do godnego życia

c) Życie polityczne

-Leon XIII odrzucał dotychczasową teorię państwa zakładającą, że władza polityczna pochodzi od suwerennego ludu. Papież przypominał, że władza jest pochodzenia boskiego. Uważał, że poddani są winni posłuszeństwo władzy, opór wobec niej jest oporem wobec Boga. Rewolucje są obrazą boskości władzy. Jedynym przypadkiem w którym poddany może odmówić władzy posłuszeństwa jest naruszenie przez władzę prawa naturalnego, lub boskiego.

-Kościół może zaakceptować każdą formę władzy, byle była sprawiedliwa. Ustrój państwa powinien sprzyjać dobru powszechnemu i dobru jednostki. Władza musi być sprawiedliwa, kierować się dobrem ludzi i wzorować się na Bogu.

-Państwo według Leona XIII powinno być silne i prężne - tylko takie może nieść skuteczną pomoc kościołowi. Za ideał organizacji społeczeństwa uznał demokrację chrześcijańską. Ma ona wyrażać skłonność do życia w zgodzie z prawem naturalnym i boskim, z poszanowaniem hierarchii społecznej. Człowiek powinien szanować wszystkich na wszystkich szczeblach społecznych. Ludzie powinni dążyć do tego by robotnicy zarabiali więcej, mogli należycie wypełniać swoje obowiązki wobec siebie i rodziny - i dzięki temu dążyli do zbawienia.

-Podstawowym zadaniem państwa jest stanie na straży elementarnych zasad porządku społeczno-gospodarczego: kapitału i pracy, solidarnych interesów podstawowych klas społecznych i wykonywania obowiązków przez obywateli. Program chrześcijańskiej demokracji umożliwiał ograniczanie swobody osobistej właściciela, gdy domagał się tego interes społeczeństwa. Państwo nie mogło natomiast naruszać własności prywatnej.

-Państwo powinno sprzyjać poprawie obecnego położenia robotników - przez odpowiednie ustawodawstwo i ingerencję w stosunki pracownik-pracodawca (odpowiedni czas pracy, prawo do wypoczynku, prawo do godnego wynagrodzenia)

-Państwo powinno interweniować przede wszystkim gdy zachodzi realne niebezpieczeństwo zakłócenia porządków społecznych. Leon XIII udzielał aparatowi państwowemu pełnego poparcia w walce z "organizacjami niezgodnymi z sprawiedliwością, uczciwością i dobrem powszechnym" - czyli socjalistom i komunistom.

-Papież potępia ruch komunistyczny i socjalistyczny - uważa, że zrealizowanie ich postulatów spowoduje przede wszystkim zubożenie ludności.

2. Ewolucja społecznej i politycznej doktryny Kościoła za pontyfikatu Benedykta XV (Ubi arcano Dei), Piusa XI (Quadragesimo Anno).

a) Benedykt XV 1914-1922

-Złagodził stanowisko kościoła w sprawach politycznych - zezwolił katolikom na uczestnictwo w partiach niewyznaniowych i uznał demokratyczne republiki (np. w Niemczech), zezwolił partiom chrześcijańskim na współpracę z socjaldemokratami.

-Bardziej liberalnie potraktował problem dyskusji nad kwestiami dogmatycznymi - o ile papież nie rozstrzygnął jakiegoś problemu, dyskusja nad nim była możliwa

b) Pius XI 1922-1939

-Odnosił się niechętnie do demokracji - wyrazem tego był zakaz koalicji z socjaldemokratami dla włoskiej partii katolickiej. Uważał, że katolicy powinny się zrzeszać w organizacje podporządkowane hierarchii kościelnej

-W encyklice Ubi arcano dei opowiedział się przeciwko idei rządów reprezentacyjnych, w których "lud bierze zbyt wielki udział w kierowaniu państwem"

-W encyklice Quadragesimo Anno pisał, że człowiek powinien się wyrzekać zarówno indywidualizmu, jak i kolektywizmu. Skrytykował zarówno liberalizm, jak i socjalizm.

- Pius XI w encyklice Quadragesimo Anno postulował o sprawiedliwszy podział dóbr - aby nie koncentrowała ich wąska klasa posiadaczy, lecz aby rozchodziły się szerokim strumieniem wśród pracowników - by mogli sobie i swoim rodzinom zapewnić godne życie.

-Podkreślał znaczenie słusznej płacy, która pozwalała godnie żyć i nie powodowała bezrobocia. Naturalnymi formami organizacji społeczeństwa są według niego niezależne korporacje i stany zawodowe.

-Podkreślał także, że własność prywatna nie może być odebrana człowiekowi, nawet gdyby z nią niesłusznie postępował.

-Opowiadał się za zasadą subsydiarności - państwo mogło spełniać tylko rolę pomocniczą rolę w rozwiązywaniu problemów społecznych. Państwo ma działać tylko tam gdzie nie starczy sama aktywność społeczna - a nie tak jak np. państwo komunistyczne.

3. - Jan XXIII i aggiornamento (Mater et Magistra, Pacem in Terris).

-Jan XXIII był zwolennikiem unowocześnienia (aggiornamento) kościoła. Najważniejszym punktem jego nauczania była zasada subsydiarności państwa.

a) Sam Jan XIII określił encyklikę Mater et Magistra jako sumę nauki katolickiej w sprawach społecznych i gospodarczych - w znacznym stopniu nawiązuje ona do nauczania Leona XII.

-Jan nakazuje traktować człowieka i jego pracę jako coś więcej niż tylko towar. Ponieważ dla większości ludzi jest ona źródłem utrzymania, powinna być oceniana według jej słuszności i sprawiedliwości, nie opłacalności.

-Pracodawcy i pracownicy muszą kierować się zasadą solidarności odrzucając zarówno nieograniczoną konkurencję wynikającą z rynku, jak i walkę klas. Zadaniem państwa jest dbanie o to aby umowy o pracę były sprawiedliwe.

-Papież zwraca uwagę na pozytywny aspekt własności prywatnej, którą wywodzi z prawa natury. Własność sprzyja rozwojowi indywidualnemu i zapobiega marnotrawstwu dóbr.

-Według Jana, pracownicy dużych zakładów powinni brać udział w zarządzaniu nimi. Encyklika podejmuje także problemy chłopów związane z upośledzeniem rolnictwa wobec przemysłu.

b) W encyklice Pacem in terris Jan XXIII szczególnie podkreśla godność człowieka

-Podkreśla, że stosunki między narodami i ludźmi powinny opierać się na prawdzie, sprawiedliwości i wolności - wartości te warunkują godność osoby ludzkiej. Według niego godność człowieka z jednej strony, a prawo naturalne z drugiej stanowią punkt wyjścia do sformułowania praw osoby ludzkiej - pierwotnych i nienaruszalnych.

-Papież podkreśla zarówno prawa osoby ludzkiej, jak i jej obowiązki. W życiu społecznym zaleca współdziałanie ludzi, promuje postawę aktywną.

-Według Jana XIII każde ciało społeczne i instytucja powinny być służebne wobec godności człowieka.

4. Nauki Soboru Watykańskiego II (1963-1965)

Głośne przemiany, jakie miały miejsce w wyniku soboru są określane aggiornamento - uwspółcześnieniem kościoła. Sobór miał nie tylko znaczenie nie tylko w zakresie rozwijania nauki społecznej kościoła, ale też zajął się wewnętrznymi sprawami kościoła, m.in.:

-Wprowadził zasadę ekumenizmu między chrześcijanami

-Wprowadził języki narodowe do liturgii

-Zniesiono przysięgę antymodernistyczną (którą musieli składać wszyscy kapłani, była ona skierowana przeciwko nowym prądom badawczym i poznawczym)

itd..

a) Podstawą nauki społecznej kościoła stał się personalizm chrześcijański.

-Jest on protestem przeciw poświęcaniu człowieka dla takich wartości jak naród i klasa społeczna.

-Personalizm podkreśla godność osoby ludzkiej wynikającą ze stworzenia jej przez Boga.

-Świat powinien być tak zorganizowany, aby zapewnić człowiekowi rozwój jego osobowości, której nie może on począć bez zwrócenia się ku Bogu.

-Celem każdej organizacji i instytucji powinno być zapewnienie tego rozwoju.

-Personalizm potępiał zarówno indywidualizm liberalny i wolny rynek, jak i komunizm i totalitaryzm.

b) Sobór podkreślał dobre strony własności prywatnej - daje ona każdemu przestrzeń potrzebną dla autonomii osobistej i rodzinnej. Można ją uznać za dopełnienie wolności. Kościół nie wykluczył także innych form własności, jeśli służą rozwojowi osoby ludzkiej. Jest to stanowisko ostre wobec Piusa XI, który wykluczał odebranie własności prywatnej - sobór dawał państwu taką możliwość (oczywiście za odpowiednim zadośćuczynieniem) - jeśli służyłoby to dobru ludzi.

c) Podkreślono także pierwszeństwo pracy - Praca ludzka, która polega na tworzeniu i wymianie dóbr lub świadczeniu usług gospodarczych góruje nad innymi elementami życia gospodarczego, ponieważ one mają charakter jedynie narzędzi.

d) Sobór sformułował zasadę powszechnego przeznaczenia dóbr ziemskich: Bóg stworzył wszystkie dobra dla ludzi - tak by dochodziły do nich w słusznej ilości. Dlatego też każda forma własności i praca powinny przyczyniać się do zaspokojenia potrzeb osoby ludzkiej. Stąd kościół niejednokrotnie domagał się od rządzących aby tworząc i egzekwują prawo na pierwszym miejscu stawiali godność osoby ludzkiej.

e) Postulowano obowiązek uczciwego i równego traktowania się państw na arenie międzynarodowej, a także obowiązek pomocy państwom biedniejszym. Jednoznacznie stwierdzono, że przyczyną konfliktów między państwami jest przede wszystkim nierówność gospodarcza. Sobór zobowiązywał państwa rozwinięte do pomocy tym rozwijającym się.

f) Sobór stwierdził, że nie da się ogólnie wskazać który ustrój jest najlepszy. Uznał jednak za zgodny z ludzką naturą ustrój demokratyczny, w którym działają 3 rodzaje władz: ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza.

-Działania tych władz muszą być oparte na prawie.

-Państwo powinno działać dla dobra wspólnego - stwarzania takich warunków społecznych w których ludzie szybciej mogą osiągać doskonałość.

-Żadna władza nie ma prawa naruszać praw człowieka, chrześcijanin nie jest zobowiązany do posłuszeństwa takiej władzy, która to robi.

g) Sobór zajął się też problemem relacji między kościołem a państwem.

-Należy odróżnić to co ludzie czynią jako wierni od tego, co czynią jako obywatele.

-Kościół nie jest powiązany ze wspólnotą polityczną, gdyż obie te grupy są od siebie w swoich dziedzinach niezależne i autonomiczne.

-Kościół może jednak współpracować z władzą dla dobra ludzi, nie pokłada natomiast nadziei w przywilejach i korzyściach oferowanych mu przez władzę.

-Kościół domaga się możliwości głoszenia praw wiary i dokonywania nieskrępowanej oceny moralnej nawet spraw politycznych (tego ostatniego tylko jeśli wymaga tego dobro ludzi).

5. Wybrane problemy jednostki i współczesnego świata w nauce Jana Pawła II.

W kwestiach społecznych JP II jest papieżem o największym dorobku od czasów Leona XII. Pozwala to mówić o nauce społecznej JP II.

-Człowiek jest podmiotem w procesie pracy - ma ona wymiar nie tylko materialny, ale i duchowy. To praca jest dla człowieka, a nie człowiek dla pracy.

-Był przeciwnikiem materialistycznego i ekonomistycznego myślenia o pracy - człowiek nie jest tylko siłą roboczą - takie podejście jest sprzeczne z godnością człowieka. Krytykował zarówno kolektywizm jak i indywidualizm.

-Odrzuca polaryzację ekonomiczną i polityczną społeczeństwa. Nie zgadza się, że państwo jest efektem walk klasowych. Nie jest przeciwnikiem własności prywatnej.

-Praca należy do obowiązku człowieka, przysługują mu też z jej tytułu określone prawa.

-Pokazuje potrzebę istnienia ruchu związkowego - pozwala on realizować ideę solidarności. Podkreślał, że zadaniem związków zawodowych nie jest uprawianie polityki, ale dbanie o dobro wspólne.

Konserwatyzm i jego odmiany

• Pojęcie „konserwatyzmu”

Z łaciny conservare - zachowywać. Postawa, którą charakteryzuje przywiązanie do zakorzenionego w tradycji stanu rzeczy (np. wartości, obyczajów, praw). Pojęcie to jest często błędnie interpretowane jako „niechęć do zmian w ogóle”, co jest nieprawdą (np. konserwatyści za czasów realnego socjalizmu w Polsce chcieli zmiany nawet bardzo). Jeśli już mówić o sceptycyzmie wobec zmian, to wobec zmian gwałtownych (np. rewolucja francuska), które są zaprzeczeniem powolnego, naturalnego procesu rozwoju społeczeństwa (konserwatyzm ewolucyjny).

• Antyoświeceniowe doktryny konserwatyzmu francuskiego:

Joseph de Maistre

Arystokrata, katolik, zaciekły przeciwnik rewolucji. Uważał ją za karę za grzechy, akt sprawiedliwości lub środek regeneracji nałożony przez Opatrzność, za odrzucenie boskiego projektu państwa i społeczeństwa. Maistre postrzegał takie zjawiska jak rodzina, własność, społeczeństwo, władza czy religia za nieprzypadkowe, a więc ufundowane przez Stwórcę i wynikające z natury stworzonego przezeń człowieka. Źródło wszelkiego nieładu odnajdował Maistre już w reformacji, która, negując autorytet religii, doprowadziła do emancypacji rozumu (myśl oświeceniowa) i tym samym prób tworzenia przez ludzi nowego porządku, w sposób sprzeczny z prawami naturalnymi. Maistre był zwolennikiem władzy autorytatywnej („nasz interes nie wyraża się w tym, by jakaś sprawa rozstrzygnięta została w ten czy inny sposób, lecz by stało się to niezwłocznie i bez odwołania”), za modelowe przykłady wspólnot uważał te, o charakterze monarchicznym, hierarchicznym, oparte o katolicką wizję świata (np. Francja XVII wieku).

L. de Bonald

Jeden z głównych przedstawicieli tradycjonalizmu, rojalista i przeciwnik filozofii oświecenia. Zwolennik idei „porządku naturalnego i koniecznego”, która była podstawą doktryny kontrrewolucyjnej. Zgodnie z nią, próba obalenia odwiecznego porządku, ustanowionego przez Boga, jest źródłem wszelkich nieszczęść. Mogą istnieć pewne odstępstwa od normy ale jeśli będą bardziej zdecydowane, prowadzą do powstania „parodii społeczeństwa”. Bonald uważał, że Bóg nie tylko stworzył porządek ale też stale nad nim czuwa. Natura więc nie działa sama przez się - „natura to nic innego jak wola Stwórcy”. Porządek społeczny wyraża się w instytucji rodziny, państwa i kościoła; są one zdeterminowane przez wieczne prawo natury, lecz prawo samo realizuje się poprzez suwerenną władz (akt władzy stanowi prawo pozytywne).

• Konserwatyzm niemieckich romantyków i szkoły historycznej

F. von Hardenberg (Novalis), A. Mϋller - koncepcja społeczeństwa i państwa

Adam Mϋller - czołowy przedstawiciel niemieckiego romantyzmu politycznego. Jego poglądy uzasadniały interesy grup feudalnych. Krytykował kapitalizm oraz klasyczną ekonomię polityczną; często występował przeciw panowaniu pieniądza, „który zastępuje nasz chleb powszedni i słowo Boże”. Był zwolennikiem organicystycznej koncepcji państwa (społeczeństwo funkcjonuje i rozwija się jak żywy organizm, a instytucje społeczne są ze sobą powiązane tak, jak części organizmu). Państwo w jego ujęciu powinno być stanowe i absolutne, obejmujące całokształt życia jednostek, ponieważ tak zostało ono ukształtowane w trakcie procesu dziejowego. W pismach Mϋllera można doszukać się też motywów antysemickich np. odmawiał on Żydom praw cywilnych, oskarżając ich o wrogość wobec chrześcijańskiego państwa.

Novalis - twierdził, że hierarchia stanowa była potrzebna, ponieważ szlachta, duchowieństwo i inteligencja miały przekazywać i tłumaczyć masom wolę suwerena.

Historyzm myśli polityczno-prawnej K. F. von Savigny

Według Savigny, jednostka jest przede wszystkim członkiem swojej rodziny, swojego narodu, państwa; one zaś posiadają przeszłość. W związku z tym, historia nie tylko dostarcza wzorów do naśladowania, ale jest jedynym sposobem,, aby poznać epokę współczesną i współczesne społeczeństwo. Koncepcja ta dotyczy również prawa, jako wyniku przeżyć duchowych dawnych pokoleń. Prawo tworzy się przez wpływ czynnika niematerialnego „ducha” właściwemu każdemu narodowi i jest wyrazem życia danego narodu.

Konserwatyzm patriarchalny C. von Hallera

Hallerowska koncepcja monarchii patriarchalnej, przedstawia państwo jako rodzinę, z ojcem (monarchą) na czele. Dzieci są winne ojcu posłuszeństwo, jednak mogą ufać, że ojciec ich nie skrzywdzi. Koncepcja Hallera całkowicie odrzucała nowożytną ideę państwa, uznając wczesnośredniowieczny feudalizm za „złoty wiek”. Odrzuceniu podlegał ujednolicony system prawny, zawodowa armia, skarb państwa, własność publiczna w ogóle. Haller twierdził, że nie istnieje jeden wspólny cel ale wiele celów prywatnych co prowadzi do oparcia ustroju państwowego jedynie o prawo prywatne. Władca natomiast, sprawuje władzę tylko na obszarze mu przypadającym, nie może zatem rozporządzać życiem i własnością poddanych (podatki były by zaprzeczeniem opieki patriarchalnej).

Narodziny nacjonalizmu

Nacjonalizm nie stanowi samodzielnej ideologii czy filozofii politycznej; nakazuje jedynie odnosić wszystkie działania do interesu narodu. Nie niesie też ze sobą żadnej wizji przyszłego państwa, nie przesądza o jego ustroju politycznym czy społecznym, każe tylko wybić się na niepodległość („najpierw być, potem jak być” A.J. Czartoryski). Za ojczyznę nacjonalizmu można uznać Francję okresu Wielkiej Rewolucji, która to rewolucja wybuchła pod hasłami braterstwa wszystkich francuzów (charakter wewnątrzfrancuski stanowił tezę nacjonalistyczną). Jakobińska myśl patriotyczna była także budowana na motywie „ojczyzny w niebezpieczeństwie”, a obrona ojczyzny wymaga monolitycznej zwartości (ujednolicenie społeczeństwa poprzez świadomość przynależności do jednej wspólnoty - narodu).

---