SZTUKA PIERWSZEJ POŁOWY XX WIEKU
Sztuka pierwszej połowy XX w. opierała się na doświadczeniach drugiej połowy XIX wieku, konsekwentnie je wykorzystywała i rozwijała jeszcze pełniej. Bez względu na stosunek do tematu, artyści uznali, że obraz nie może ślepo i fotograficznie naśladować rzeczywistości, nie może odtwarzać przestrzeni tak, jak czynili to akademicy, natomiast nadali szczególną rangę barwie, która tworzy odpowiedni nastrój i klimat obrazu. Twórcy tego czasu złamali wszelkie kanony piękna, wprowadzili antyestetyzm i często drapieżną deformację. Ten agresywny język formalny, tak w rzeźbie, jak i w malarstwie, miał być protestem przeciw niemoralności naszych czasów, ale także manifestacją wyobraźni, kreatywności wolnego artysty, który nie powinien podporządkowywać się żadnemu oficjalnemu mecenatowi. Natomiast architektura starała się odejść od dekoratywności, zmierzała ku prostocie i funkcjonalizmowi.
Architektura
Willa pani Schroder; Gernt Rietveld
Architektura pierwszej połowy XX w. wyzwoliła się z nadmiaru ornamentyki i zbędnej dekoratywności. Idea takiego tworzenia wzniecona była przez nurty geometrycznej sztuki abstrakcyjnej, wynikała z niechęci wobec mało twórczych kierunków architektonicznych XIX w. i przeładowanej elementami zdobniczymi secesji. Zmiany, jakie zachodziły w architekturze, były wspomagane przez osiągnięcia techniczne, które wykorzystywały doskonalsze materiały budowlane (np. mosiądz i stal). Pomyślano także o urbanistyce, szczególnie dużych aglomeracji. Ulice XIX wieku nie były przystosowane do ruchu samochodowego, trzeba było uwzględnić potrzeby higieniczne rosnących w niezwykłym tempie miast przemysłowych, robotnikom zapewnić mieszkania, rozwiązać problemy infrastruktury. Budownictwo powinno więc rozrastać się szybko i tanio, ale należy pamiętać o estetyce. Prądy racjonalistyczne, funkcjonalizm, prostota wynikające z abstrakcji geometrycznej, neoplastycyzmu holenderskiego i konstruktywizmu rosyjskiego w dużej mierze przyczyniło się do wyglądu XX - wiecznej architektury.
Rzeźba
Księżniczka; Constantin Brancusi
Rzeźba pierwszej połowy XX w. demonstracyjnie odwróciła się od typowych ideałów antycznej rzeźby greckiej i rzymskiej. Proces ten był o tyle radykalniejszy, bardziej burzliwy, niż w malarstwie, ponieważ XIX w. poza secesją, nie utorował nowej drogi, tak jak to uczyniło malarstwo. Rzeźbiarze tego okresu silnie związani byli z ekspresjonizmem, dadaizmem, surrealizmem i abstrakcjonizmem. Naszą uwagę zwracają pewne strukturalne powiązania z plastyką prehistoryczną, archaiczną i prymitywną. Formy stają się kanciaste, mocno stylizowane, rządzące się daleko idąca syntezą, prostą stylizacją, kompozycją otwartą i dynamiczną. Jej nawiązania do rzeczywistości nikną pod wpływem bardzie abstrakcyjnego myślenia, nie mniej jednak w rzeźbie ekspresjonistycznej czy dadaistycznej nie brak gwałtownego buntu. Rzeźbiarz wówczas zaczął sięgać po różne materiały, nawet bardzo nietrwałe.
Malarstwo
Akt; Amadeo Modigliani
Malarstwo pierwszej połowy XX w. konsekwentnie kontynuowało najbardziej awangardowe kierunki drugiej połowy XIX wieku. Malarze cenili sobie siłę koloru, swobodnie zestawiali barwę, tak by prowokowała kontrastami, faktura ich prac czasami była rzeźbiarska, reliefowa. Często lekceważyli perspektywę, poprawność rysunku, wprowadzali widza w świat brzydoty, antyestetyki, deformacji, buntowali się przeciw utartym tematom religijnym, mitologicznym i historycznym, nie znosili malarstwa oficjalnego. Portrety miały być wizerunkiem największych zmagań człowieka, właściwie obrazowały bardziej burzliwe uczucia, niż fizyczną powłokę człowieka. Nadanie szczególnej rangi barwie, która coraz częściej dyrygowała kompozycją, inny stosunek do tematu, który nie był obciążony akademickim mecenatem oraz nowe cele sztuki, która ma prawo rozwiązywać problemy czysto formalne, a nie tylko polityczno - społeczne, stają się powodem myślenia abstrakcyjnego, zdobywającego nowe rejony wyobraźni i wolności artysty współczesnego.
Malarstwo ekspresjonistyczne
Pieta; Oskar Kokoschka
Malarstwo ekspresjonistyczne (łac. expressio - wyrażenie, wyrazistość) jako jeden z przejawów ekspresjonizmu XX - wiecznego wynikało z walki z naturalizmem, z potrzeby spontanicznego, osobistego i publicznego manifestowania własnych uczuć, wątpliwości, lęków czy obaw spowodowanych niepokojącą sytuacją społeczno - polityczną. Ekspresjonizm w malarstwie posługiwał się tymi środkami formalnymi, które wykorzystywali fowiści, ale zmierzał do innych celów. Tematy ekspresjonistyczne były agresywne, drapieżne, bezkompromisowe. W świecie sztuki ekspresjonistycznej ważna była intensyfikacja uczuć, skrajny subiektywizm, pomnażanie siły wyrazu za sprawą koloru, kreski, faktury, deformacji, przejaskrawiania, wyolbrzymiania i doboru tematycznego nie unikającego najtrudniejszych problemów.
Malarstwo kubistyczne
Szlochajaca; Pablo Picasso
Malarstwo kubistyczne zapoczątkowały eksperymenty formalne P. Picassa i G. Braque'a około 1907 roku, które doprowadziły do zerwania z realistycznym przedstawianiem natury. Starano się uchwycić strukturę przedmiotu, a nie jego naturalistyczny wygląd. Okres prekubistyczny, zwany ceznnowskim (około 1907 - 1909) zmierzał za radą Cezanne'a do podkreślenia konstrukcji formy i sprowadzał do podstawowych brył geometrycznych. W kubizmie analitycznym (około 1909 - 1911) doszło do zredukowania roli barwy, wizerunek przedmiotu ujęto z różnych stron, a to spowodowało przenikanie poszczególnych wyglądów owego motywu. Około 1912 r. pojawił się kubizm syntetyczny, który przywrócił wartość barwy, płaszczyznowo i stylizując ukazywał proste przedmioty, kompozycje zaś dopełniał kolaż, czyli naklejane elementy z gazet, szablonowych liter, tektury, tapet. Zastosowanie nowych środków formalnych świadczyło o wielkiej śmiałości artystycznej twórców.
Malarstwo abstrakcyjne
Czarne kreski; Wassily Kandinsky
Malarstwo abstrakcyjne (łac. abstrahere - odrywać) pojawiło się około 1910 roku, kiedy to W. Kandinsky namalował najprawdopodobniej pierwszą akwarelę abstrakcyjną, rozpoczynając w ten sposób triumfalny pochód obrazowania niemimetycznego (nieprzedstawiającego). Malarstwo to pragnęło wyzwolić się od tematu, odejść od rzeczywistości, zrezygnować z naśladownictwa natury, chciało korzystać tylko z barwy i rysunku. Było konsekwentnym rezultatem osiągnięć awangardowego malarstwa przełomu XIX-XX wieku, które sukcesywnie odrywało się od powtarzania motywów realnych. Artyści abstrakcyjni wierzyli, że rezygnując z treści i tematu, potrafią zająć się tylko sprawami formalnymi, wzajemnymi relacjami, jakie zachodzą między liniami a barwą. Już w okresie międzywojennym nastąpił podział na abstrakcję geometryczną i niegeometryczną. Oba te nurty miały ogromny wpływ na dalszy rozwój sztuki współczesnej.
Dadaizm
Wielka szyba; Marcel Duchamp
Dadaizm to kierunek artystyczny rozwijający się w Europie i w Stanach Zjednoczonych w latach 1915 - 1922, zapoczątkowany w Zurichu przez wojennych emigrantów przybyłych tam z całej Europy. Nazwa powstała na skutek przypadkowo wybranego ze słownika słowa "dada", które oznacza w języku francuskim "konik". Dadaiści twierdzili, że na skutek prowadzonych wojen, człowiek sam kompromituje te wartości, w które wierzył, które przez wieki tworzył i pielęgnował, niszczy własną kulturę i jej dziedzictwo. Dadaizm był najbardziej buntowniczym kierunkiem w pierwszej połowie XX w. Skoro działania ludzkości pozbawione są logiki, sztuka powinna łamać wszelkie konwencje i ogólnie przyjęte normy etyczne i estetyczne, powinna szokować i gorszyć tradycjonalistów i mieszczańską publiczność. Dadaiści cenili sobie żart, absurdalne zachowanie, kpinę z największych świętości kulturowych, negowali wartości religijne, wystawiali reprodukcje znanych dzieł, które wulgarnie albo żartobliwie deformowali. Stosowali zaskakujące środki formalne, np. ready - mades, to znaczy gotowe, fabrycznie wykonane przedmioty, które pozbawione swego prawdziwego przeznaczenia, stawały się antydziełami sztuki. Ich prace, najczęściej kompozycje przestrzenne, miały być nie tylko przypadkowe, pozbawione sensu irytujące, ale także nietrwałe. Choć twierdzili, że " [...] gdziekolwiek pojawia się sztuka, znika życie", ich twórczość znacznie wpłynęła na żywotność awangardy XX wieku.
Malarstwo surrealistyczne
Trwałość pamięci; Salvador Dali
Malarstwo surrealistyczne (nadrealistyczne), jak wszystkie inne przejawy surrealistyczne w kulturze, pojawiło się w latach dwudziestych XX w. Tak, jak dadaiści, surrealiści walczyli z ciasnotą umysłową, konwenansami, tradycyjnym myśleniem, atakowali autorytety polityczne i religijne. Wierzyli jednak, że sztuka i artysta ma do spełnienia wielką misję dziejową. Ich działaniami sterował irracjonalizm, nieufność do porządkujących i klasyfikujących funkcji intelektu, pogarda dla zdrowego rozsądku. Poznawali i badali tajemnice świata poprzez głębię psychiki człowieka. Ponieważ człowiek często działa wbrew sobie, wbrew logice i przyjętym zasadom, malarstwo tego czasu kierowało się przypadkowością i niezbadaną tajemnicą, a twórcza wyobraźnia bazowała na niecodzienności, wizyjności, sennych marzeniach i halucynacjach. W obrazach wykorzystywano tradycyjne środki malarskie, ale przedmioty zestawiano w fikcyjny sposób, a narracja tych przedstawień była aluzyjna, metaforyczna i zagadkowa. Podobnie, jak dadaizm, surrealizm osiągnął wielkie znaczenie w rozwoju sztuki XX wieku.
Wyszukiwarka