Ziemie polskie w czasie I wojny światowej (1914- 1918)

-Trójporozumienie (Ententa)- Francja, Anglia, Rosja

-Trójprzymierze- Niemcy, Austro- Węgry, Włochy

-działalność organizacji wojskowych w Galicji, kierowanych przez Piłsudskiego i Hallera, służyła koncepcji zorganizowania antyrosyjskiego powstania w Królestwie Polskim- zwolenników nazywano aktywistami (orientacja skierowana na Niemcy).

-Narodowa Demokracja z Dmowskim na czele liczyła na odbudowę państwowości polskiej w związku z Rosją- nazwano ich pasywistami

-1914 Kraków- powstał Naczelny Komitet Narodowy- obejmujący reprezentantów wszystkich stronnictw galicyjskich dążących do rozwiązania sprawy polskiej razem z Austro- Węgrami. Utworzone Legiony Polskie zostały podporządkowane dowódcom austriackim. Późniejszą I brygadą dowodził Piłsudski, który utworzył na terenie Królestwa tajna Polską Organizację Wojskową (POW). Jej komendantem został E. Rydz- Śmigły.

-z inicjatywy Dmowskiego powołano w W-wie Polski Komitet Narodowy - później przeniesiony do Petersburga, ostatecznie KNP ukonstytuowany w Paryżu.

Organizacja władz okupacyjnych

-po wybu WIŚ w kilkudziesięciu miastach powstały Komitety Obywatelskie

-1915 w W-wie utworzono Straż Obywatelską

-5 sierpnia 1915- wojska niemieckie wkraczają do W-wy- rozwiązano niemal wszystkie polskie instytucje, wprowadzono administrację wojskowa i cywilną. Utworzono 2 generałgubernatorstwa, w których zniesiono rosyjski podział na gubernie. Generałgubernatorstwo Warszawskie (GGW) objęło 3/5 obszaru KrPl. Obok administracji cywilnej powstał Zarząd Cywilny, któremu podlegały urzędy powiatowe oraz prezydia policji w W-wie i Łodzi. Na czele powiatów (32) stanęli naczelnicy.

-wzdłuż rzeki Pilicy i Wieprza w kierunku do Bugu przebiegała granica demarkacyjna od Generałgubernatora Lubelskiego (GGL). Administrację wewnętrzną powierzono Krajowemu Komisariatowi Cywilnemu. GGL podzielono na obwody, wkrótce nazwane powiatami (27), na ich czele ustanowiono komendantów.

-samorząd gminny poddano nadzorowi organów powiatowych; wprowadzono samorząd miejski oraz samorząd powiatowy

-rozbudowane struktury żandarmerii; opieką społeczną zajęła się Rada Główna Opiekuńcza

Akt z 5 listopada 1916

Generał- gubernator warszawski (gen. Hans von Beseler) i austriacki (gen. Karl Kuck) ogłosili tekst proklamacji- ziemie wydarte Rosji to terytorium, na którym powstanie KrPl jako państwo samodzielne z dziedziczną monarchią konstytucyjną. Ogłoszenie to naruszające normy prawa międzynarodowego co do jednostronnej organizacji terenów okupowanych wywołało protesty Rosji i jej sojuszników.

-powołanie w grudniu 1916 Tymczasowej Rady Stanu (TRS). Jej członkowie (25) pochodzili z nominacji generał- gubernatorów spośród aktywistów. TRS organem doradczym i opiniodawczym dla władz okupacyjnych, co doprowadziło do dymisji jej członków w sierpniu 1917. ważnym jej osiągnięciem było złożenie w lipcu 1917 pierwszego projektu ustawy zasadniczej dla KrPl.

-wywołany z inicjatywy Piłsudskiego latem 1917 kryzys przysięgowy doprowadził do internowania legionistów z I i III Brygady. Z części II Brygady utworzono Polskie Siły Zbrojne. Brygadier Piłsudski z szefem sztabu Kazimierzem Sosnkowskim zostali osadzeni w twierdzy w Magdeburgu.

-siedzibą utworzonego w sierpniu 1917 Komitetu Narodowego Polskiego stał się ostatecznie Paryż. Z inicjatywy KNP utworzono we Francji pod dowództwem Hallera Armię Ochotniczą „błękitna armia”.

-12 września 1917 powołano (władze okupacyjne) trójosobowo głowę państwa Radę Regencyjną. Do czasu obsady tronu polskiego regentami zostali: arcybiskup w-wski Aleksander Kakowski, książę Zdzisław Lubomirski i hrabia Józef Ostrowski. Był to swoisty organ władzy najwyższej w KrPl. Posiadała uprawnienia ustawodawcze, wykonawcze oraz zwierzchnictwo nad wojskiem. Po utworzeniu RR rozwiązał się w X 1917 galicyjski NKN.

-RR powołała pierwszy rząd pod prezydencją Jana Kucharzewskiego.

-6 lutego 1918- na mocy dekrety RR utworzono Radę Stanu liczącą 110 członków. Poza wirylistami (12)wchodzili do niej członkowie mianowani przez RR. Połowa składu pochodziła z wyborów (55). Nieprzejawiająca aktywności RS została w X 1918 rozwiązana.

-11 listopada 1918 RR ogłosiła dekret, w którym przekazała władzę wojskową i naczelne dowództwo wojsk polskich Piłsudskiemu

-14 listopada 1918 RR rozwiązała się.

Sądownictwo

-utworzono polskie sądownictwo, zwane obywatelskim. Zostało rozwiązane po zajęciu KrPl przez państwa centralne, które wprowadziły swoją strukturę sądów wojskowych. Językiem urzędowym w czynnościach sądowych był j. polski. Jurysdykcję na najniższym szczeblu wypełniały sądy pokoju. Kolejna instancja były sądy okręgowe, a następnie 2 sądy apelacyjne oraz Sąd Najwyższy w W-wie.

II RZECZPOSPOLITA (1918- 1939) POLSKA POD OKUPACJĄ WOJENNĄ (DO 1944/1945)

Odrodzenie państwa polskiego (1918)

Przejściowe formy organizacji władzy państwowej

-28 października 1918 z inicjatywy posłów polskich zasiadających w parlamencie wiedeńskim utworzono w Krakowie Polską Komisję Likwidacyjną (PKL). Posiadała ustawodawcze i wykonawcze uprawnienia, była w istocie rządem dzielnicowym, którego władza sięgała początkowo do Stanu. Głównym zadaniem było doprowadzenie do rozwiązania stosunku prawnopaństwowego Galicji z A-W.

-na Śląsku Cieszyńskim władzę przejęła Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego

-1 listopada 1918 proklamowanie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej przez Ukraińską Radę Narodową - wielomiesięczny konflikt zbrojny

-25 listopada 1918 utworzono w Galicji Wschodniej Tymczasową Komisję Rządzącą, której siedzibą był Lwów

-wojna polsko- ukraińska zakończyła się latem 1919. oddziały ukraińskie wyparto za rzekę Zbrucz.

-z inicjatywy ugrupowań politycznych będących w opozycji do RR w nocy z 6 na 7 listopada 1918 w Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej. Socjalista Ignacy Daszyński stanął na czele rządu, który ogłosił, iż obejmuje władzę do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego. Najważniejszym przedsięwzięciem tego rządu było wydanie 7 listopada 1918 odezwy Do Ludu Polskiego! Robotnicy, włościanie i żołnierze polscy! Zapowiadającej realizację gruntownych reform ustrojowych, społecznych i gospodarczych. Polska miała stać się demokratyczną republiką parlamentarną. Sejm będzie zwołany na podstawie powszechnego bez różnicy płci, równego, bezpośredniego, tajnego i proporcjonalnego głosowania.

-zabór pruski: 3 grudnia 1918 wybrana przez sejm dzielnicowy Naczelna Rada Ludowa z siedzibą w Poznaniu. Wybuchło powstanie wielkopolskie. Organem władzy na wyzwolonym obszarze był Komisariat Naczelnej Rady Ludowej. Wynikiem wpływu Narodowej Demokracji było dążenie do utrzymania odrębności ustrojowych Wielkopolski.

-10 listopada 1918 Piłsudski przybył do W-wy

-14 listopada 1918 Piłsudski jako Naczelny Dowódca Wojsk Polskich wydał dekret mający charakter odezwy do narodu. Misję utworzenia nowego rządu powierzył Daszyńskiemu, jednak temu nie udało się skompletować składu rządu, dlatego zastąpił go Jędrzej Moraczewski. Stanął on 18 listopada 1918 na czele Tymczasowego Rządu Republiki Polskiej

-dekret z 22 listopada 1918 O najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej- Piłsudski postanowił: „Obejmuję, jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, Najwyższą Władzę Republiki Polskiej i będę ją sprawował aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego”

-28 listopada 1918 Piłsudski ogłosił zatwierdzony przez siebie dekret O ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego. Skład miał być wyłoniony na podstawie 5-przymiotnikowego prawa wyborczego. Przyznanie kobietom czynnego i biernego prawa wyborczego. Ukazał się także dekret Piłsudskiego ustalający termin wyborów do Sejmu na dzień 26 stycznia 1919. w lutym tegoż roku w W-wie zebrał się Sejm Ustawodawczy.

-po rozwiązaniu PKL w marcu 1919 utworzono urząd Generalnego Delegata Rządu z szerokimi kompetencjami w zakresie administracji. Wielkopolska uznała rząd centralny dopiero po podpisaniu traktatu wersalskiego. Sejm Ustawodawczy zagwarantował Wielkopolsce odrębność zarządu przez utworzenie Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej.

-po utworzeniu w styczniu 1919 rządu, którego premierem został Ignacy Paderewski KNP przekształcił się czasem w oficjalną delegacje Polski na konferencję pokojowa w Wersalu.

-16 listopada 1918 Piłsudski wystosował do rządów państw walczących i neutralnych podczas WIŚ dokument notyfikujący powstanie odrodzonej Polski.

Granice, terytorium i ludność

-Rada Najwyższa- organ kierujący konferencja wersalską. Formalnie decyzje o przebiegu granic miały być zgodne z zasadą samostanowienia narodów. Zachodnia i północna granica Polski została ustalona w traktacie pokojowym. Tego rodzaju regulacji zabrakło w odniesieniu do granicy wschodniej i południowej.

-Piłsudski był zwolennikiem federacji w postaci wspólnoty wschodnioeuropejskiej, obejmującej niezależną: Litwę, Ukrainę i Białoruś, powiązane z Polską jako hegemonem.

-koncepcja inkorporacyjna, sformułowana przez Dmowskiego, przewidywała bezpośrednie wcielenie do Polski część ziem wschodnich z Wilnem i Lwowem.

-na mocy traktatu pokojowego podpisanego 28 czerwca 1919 z Niemcami niemal całą Wielkopolskę i większość Pomorza Gdańskiego przyznano Polsce.

-o przynależności państwowej Powiśla, Warmii, Mazur i Górnego Śląska miał zadecydować plebiscyt. W wyniku jego przeprowadzenia 11 lipca 1920 na Powiślu, Warmii i Mazurach do Polski przyłączyło jedynie 5 gmin. Na GŚ w plebiscycie 60% opowiedziała się za przyłączeniem go do Niemiec. Obawa przed utrata całości Śląska doprowadziła do wybuchu trzeciego powstania śląskiego 3 maja 1921. W X 1921 Liga Narodów dokonała podziału spornego terenu, Polsce przyznano 29% tego obszaru, gdzie mieszkało 46% ludzi. W czerwcu 1922 nastąpiło oficjalne zjednoczenie Śląska z Polską.

-Gdańsk z okręgiem uzyskał status Wolnego Miasta, poddanego nadzorowi Ligi Narodów. Uprawnienia Polski na tym terytorium uregulowano w konwencji paryskiej 9 listopada 1920.

-10 września 1919- zawarcie traktatu pokojowego z Austrią stanowiło podstawę do wytyczenia granicy południowej. Doszło do sporu o jej przebieg przez ŚC, Spisz i Orawę. Większość tego obszaru przyznano Czechosłowacji. Po podpisaniu układów monachijskich 2/3 Śląska Cieszyńskiego przyłączono do Polski. Na mocy decyzji Rady Ambasadorów Galicja Wschodnia po rzekę Zbrucz została tymczasowo zajęta przez Polskę.

-na wschodzie doszło do konfliktu z Zachodnioukraińską Republiką Ludową i Ukraińską Republika Ludową z centrum w Kijowie. Najgroźniejszym przeciwnikiem Polski była Rosja, z która toczono wojnę w l. 1919-1920.w krytycznej sytuacji militarnej Polska zgodziła się na wycofanie wojsk na linię Curzona. Utworzony w Białym stoku 30 lipca 1920 Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski nie zyskał realnego wsparcia. Słynna kilkudniowa bitwa w-wska w połowie sierpnia 1920 (cud nad Wisłą) zadecydowała o sukcesie militarnym Polski (kampanie tą nazwana 18 decydującą bitwa świata- 15 sierpnia 1920).

-po przerwaniu działań wojennych doszło do zawarcia 18 marca 1921 korzystnego dla Polski pokoju ryskiego.

-od 1918 trwał nie rozstrzygnięty spór o Wileńszczyznę z Litwą. W wyniku akcji gen. Lucjana Żeligowskiego w X 1920 po zajęciu Wilna utworzono Litwę Środkową. Sejm wileński podjął uchwałę o przyłączeniu Wileńszczyzny do Polski, co w marc7u 1922 zostało zaakceptowane przez Sejm Ustawodawczy obradujący w W-wie. Uroczyste zjednoczenie Litwy Środkowej i Polski nastąpiło w kwietniu 1922. faktu tego nie uznała Litwa i ZSRR. Przynależność tą usankcjonowała Rada Ambasadorów 15 marca 1923.

-terytorium odrodzonej Polski liczyło 388,6 tys. km2, co stanowiło 52% obszaru IRP. W 1921 Polska liczyła 27,2 mln, a 1939 35,1 mln osób. Polacy stanowili 69,2%, Ukraińcy 14,3%, Żydzi 7,8%, Białorusini 3,9% i Niemcy 3,9% ogółu ludności.

Ustrój polityczny Polski Niepodległej

-10 lutego 1919 w W-wie rozpoczęły się obrady Sejmu Ustawodawczego. Maciej Rataj: „jest Polska, jest Sejm”.

-z przepisów ordynacji wyborczej wynikało, iż w skład Sejmu miało wchodzić 526 posłów, jednakże w wielu okręgach niemożliwe było przeprowadzanie wyborów ze względu na nadzwyczajne okoliczności- przy końcu kadencji w parlamencie zasiadało 423 posłów.

-Sejm Ustawodawczy był konstytuantą.

Mała Konstytucja z 20 lutego 1919

-cechą charakterystyczną MK jest jej tymczasowość i niepełność

-do czasu uchwalenia ustawy zasadniczej Sejm Ustawodawczy powierzył Piłsudskiemu dalsze sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa

-wg MK „władzą suwerenną i ustawodawczą w Polsce jest Sejm Ustawodawczy”(art. 1)- oznaczało to odejście od zasady podziału władz; naczelnik państwa jest „przedstawicielem państwa i najwyższym wykonawcą uchwał Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych”. Do uprawnień Naczelnika Państwa zależało powoływanie rządu na podstawie porozumienia z Sejmem”.

-MK przyjęła zasadę odpowiedzialności Naczelnika Państwa i rządu przed sejmem; akty państwowe Naczelnika wymagały kontrasygnaty właściwego ministra

-wprowadzała ustrój parlamentarny z jednoczesnym pozbawieniem Naczelnika m.in. inicjatywy ustawodawczej i prawa do rozwiązywania parlamentu.

-tekst MK kilkakrotnie nowelizowany obowiązywał jeszcze po uchwaleniu w 1921 ustawy zasadniczej, aż do czasu ukonstytuowania się najwyższych władz RP (grudzień 1922)

Ustrój polityczny wg Konstytucji RP z 17 marca 1921

-spośród 3 projektów opracowanych przez Biuro Konstytucyjne Rządu w 1919 jeden z nich, określano jako francuski, przyjmował republikańską formę rządu i jednolity charakter państwa (wzorowano się głównie na praktyce ustrojowej III Republiki Francji)

-Komisja Konstytucyjna- opracowanie własnego projektu. Liczne spory i polemiki: czy parlament ma być jedno- czy dwuizbowy; zakres władzy i trybu obierania głowy państwa; statusu Kościoła katolickiego; mniejszości narodowych.

-cechą charakterystyczną ustawy zasadniczej była wynikająca z treści jej postanowień dominacja sejmu nad organami władzy wykonawczej.

-daleko sięgające ograniczenia kompetencji prezydenta

-tekst Konstytucji marcowej obejmuje Wstęp poprzedzony apostrofą sakralną „W imię Boga Wszechmogącego!” Wszechmogącego 126 artykułów podzielonych na 7 rozdziałów.

*rozdz. I- określenie podstaw ustrojowych państwa

*rozdz. II- o władzy ustawodawczej

*rozdz. III- o władzy wykonawczej

*rozdz. IV- o sądownictwie

*rozdz. V- regulacja pozycji jednostki

*rozdz. VI- unormowanie zasad zmian i rewizji konstytucji

*rozdz. VII- postanowienia przejściowe

-tekst Konstytucji marcowej został opublikowany w Dzienniku Ustaw RP z 1 czerwca 1921

-postanowiono, że kadencja Sejmu Ustawodawczego będzie trwała do czasu zebrania się obu izb parlamentarnych, co nastąpiło 28 listopada 1922 (wcześniej: uchwalenie ordynacji wyborczych do Sejmu i Senatu)

-objęcie urzędu przez pierwszego Prezydenta RP- 14 grudnia 1922 (ustała władza Naczelnika Państwa)

-uznano, iż odrodzona Polska jest państwem narodu żyjącego z czasach I RP- znalazło to wyraz w preambule, autorstwa ks. Kazimierza Lutosławskiego (odrzucono koncepcję traktowania Polski jako państwa nowego)

-art. 1: „Państwo Polskie jest Rzeczpospolitą”- republikański charakter państwa

-art. 2: „Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu”- pojmowanego jako ogół obywateli. Naród sprawował władzę przez wybieralne organy, co oznaczało przyjęcie demokracji reprezentacyjnej. Nie przewidziano możliwości przeprowadzenia referendum, będącego formą demokracji bezpośredniej. Strukturę państwa oparto na zasadzie trójpodziału władz. „organami w zakresie ustawodawstwa są Sejm i Senat, w zakresie władzy wykonawczej Prezydent RP łącznie z odpowiedzialnymi ministrami, w zakresie wymiaru sprawiedliwości niezawisłe Sądy”. Organy władzy ustawodawczej uzyskały kompetencje wykonawcze, a władza wykonawcza uzyskała pewne uprawnienia ustawodawcze i sądowe.

-w regulacji pozycji jednostki kierowano się koncepcją państwa liberalnego- interes jednostki przeważał nad interesem państwa.

Organy władzy ustawodawczej

-w skład parlamentu wchodziły dwie izby: Sejm i Senat, o nierównorzędnej pozycji. Kadencja członków Sejmu w liczbie 444 posłów i Senatu składającego się ze 111 senatorów wyłanianych w 5- przymiotnikowych wyborach trwała 5 lat.

-czynne prawo wyborcze posiadały osoby mające ukończone 21 lat w wyborach do Sejmu, a 30 lat w wyborach do Senatu. Tego uprawnienia nie przyznano wojskowym będącym w służbie czynnej.

-bierne prawo wyborcze do Sejmu posiadały osoby, które ukończyły 25 lat, a co do Senatu wymóg ten podniesiono do 40 lat, nie wyłączając wojskowych w służbie czynnej.

-członków obu izb traktowano jako przedstawicieli całego narodu, których nie wiązały instrukcje wyborców (art. 20).

-wprowadzono zasadę incompatibilitas. Posłowie i senatorowie nie mogli wykonywać płatnej służby państwowej, poza pewnymi wyjątkami, jak np. w odniesieniu do ministrów i profesorów wyższych uczelni.

-posłowie i senatorowie posiadali immunitet parlamentarny zwalniający ich od odpowiedzialności karnej z tytułu sprawowania mandatu. Przejawem pewnego uprzywilejowania było przyznanie im nietykalności.

-obok norm konstytucyjnych organizacje wewnętrzną i tryb postępowania izb określały ich regulaminy.

-na czele sejmu i senatu stali obieralni marszałkowie.

-w obu izbach przyjęto sesyjny tryb prac parlamentarnych

-przeważająca część uchwał wymagała uzyskania zwykłej większości głosów przy obecności 1/3 ustawowej liczby posłów (quorum).

-dla prawomocności najwyższych uchwał wymagana była kwalifikowana większość przy równoczesnym podwyższeniu quorum.

-uprawienia elekcyjne parlamentu polegały na wyborze przez Zgromadzenie Narodowe Prezydenta.

-najważniejszym uprawnieniem parlamentu było ustawodawstwo. „Nie ma ustawy bez zgody Sejmu wyrażonej w sposób regulaminowo ustalony” (art. 3).

-inicjatywa ustawodawcza należała do sejmu i rządu, z pominięciem senatu. Senat miał jedynie możliwość wnoszenia poprawek do aktów prawnych uchwalonych przez Sejm. Poprawki senatu mogły być odrzucone przez sejm większością 11/20 głosów. Ustawy uchwalone przez sejm i senat podpisywał prezydent i zarządzał ich ogłoszenie w dzienniku Ustaw RP.

-senat nie uzyskał równorzędnego stanowiska także w zakresie funkcji kontrolnych parlamentu. Pociąganie do odpowiedzialności parlamentarnej i konstytucyjnej członków gabinetu było wyłącznie uprawnieniem Sejmu.

-obie izby uzyskały prawo interpelacji

-Konstytucja wprowadziła NIK w celu kontroli finansowej administracji finansowej

-ustawa konstytucyjna z 15 lipca 1920 ustanawiająca autonomię województwa śląskiego przewidywała utworzenie organu ustawodawczego pod nazwą Sejmu Śląskiego, liczącego 48 posłów. Rozciągnięcie mocy obowiązującej ustaw uchwalonych przez parlament ogólnopolski na teren województwa śląskiego wymagało ich zatwierdzenia przez Sejm Śląski.

-niemożność zawierania trwałych koalicji stronnictw sejmowych prowadziła do powoływania gabinetów pozaparlamentarnych zwanych fachowymi

Władza wykonawcza

-prezydent stał na czele władzy wykonawczej

-obok prezydenta organem władzy wykonawczej byli ministrowie tworzący Radę Ministrów

-sejm i senat połączone w ZN dokonywały wyboru prezydenta, którego kadencja trwałą 7 lat

-w razie konieczności prezydenta zastępował marszałek sejmu

-prezydent nie ponosił odpowiedzialności parlamentarnej i cywilnej; mógł być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej. Postawienie w stan oskarżenia prezydenta wymagało uzyskania większości 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Postępowanie to przewidziano w wypadku dopuszczenia się przez prezydenta zdrady kraju, przestępstwa karnego oraz pogwałcenia ustawy zasadniczej. Organem powołanym do rozpatrzenia i orzekania w tych sprawach był Trybunał Stanu.

-uprawnienia prezydenta:

*reprezentacja państwa w stosunkach międzynarodowych

*przyjmował przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych i wysyłał przedstawicieli RP za granicę

*zawierał umowy międzynarodowe, umowy handlowe i inne, pociągające za sobą obciążenia finansowe państwa (zgoda sejmu)

*wypowiedzenie wojny i zawieranie pokoju (zgoda sejmu)

*zwoływał, zamykał i odraczał sesje zwyczajne i nadzwyczajne obu izb parlamentarnych

*posiadał prawo rozwiązania sejmu po uzyskaniu zgody senatu

*powoływał/ odwoływał premiera, a na jego wniosek poszczególnych ministrów, stosując się do woli większości parlamentarnej

*obsadzał na wniosek rządu wyższych stanowisk cywilnych i wojskowych

*zwierzchnik sił zbrojnych, konstytucja zakazywała jednak sprawowania przez niego naczelnego dowództwa w czasie wojny (art. 46)

*wydawał rozporządzenia i inne akty urzędowe, za kontrasygnata premiera i odpowiedniego ministra (art. 44)

*mianowanie sędziów

*stosowanie prawa łaski

-rząd pod przewodnictwem premiera będące pierwszym między równymi (primus inter pares)

*najważniejszym zadanie rządu było określenie ogólnego kierunku polityki wewnętrznej i zagranicznej Polski

*w praktyce głównie rząd korzystał z prawa inicjatywy ustawodawczej, był także uprawniony do wydawania rozporządzeń wykonawczych i innych aktów prawnych, w tym uchwał.

-ministrowie odpowiadali za kierunek polityki Rady Ministrów i ponosili parlamentarną i konstytucyjną odpowiedzialność za działalność kierowanych przez siebie resortów.

-wniosek o udzielenie wotum nieufności dla rządu lub ministra wymagał uzyskania poparcia zwykłej większości głosów w sejmie.

-odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter indywidualny- ponosił ją minister w wyniku niezgodności jego działania z konstytucja i ustawami

Wolność, prawa i obowiązki obywatelskie

-prawa przysługujące obywatelom (art. 87): polityczne, obywatelskie, wolnościowe i społeczne

-konstytucja marcowa wysunęła obowiązki przed prawa obywatelskie- „Pierwszym obowiązkiem obywatela jest wierność dla RP: (art. 89). Dalsze obowiązki obejmowały: szanowanie i przestrzeganie konstytucji i innych aktów prawnych, służbę wojskową, ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych. Ponadto „obowiązek wychowania swoich dzieci na prawach obywateli i zapewnienie im co najmniej początkowego wykształcenia” (art. 94).

-prawa wyborcze do obu izb parlamentarnych, organów samorządowych oraz prawo piastowania urzędów i stanowisk publicznych to prawa polityczne

-prawa obywatelskie- równość wobec prawa (art. 96), prawo do ochrony życia, wolności i mienia. Prawo do dochodzenia w drodze sądowej odszkodowania z tytułu bezpodstawnego postępowania organów państwa.

-konstytucja marcowa gwarantowała wolność: słowa, sumienia i wyznania, pracy, nauki i nauczania, zamieszkania i pobytu na terytorium państwa, przesiedlania się i wychodźstwa, zgromadzania się oraz zawiązywania stowarzyszeń i związków. Zapewniano także grupową ochronę mniejszości narodowych, etnicznych i wyznaniowych. Konstytucja marcowa „uznaje wszelką własność, jako jedną z najważniejszych podstaw ustroju społecznego i porządku prawnego” i równocześnie dopuszcza „zniesienie lub ograniczenie własności, czy to osobistej, czy zbiorowej ze względów wyższej użyteczności, za odszkodowaniem”

-prawa społeczne- „praca jako główna podstawa bogactwa RP pozostawać ma pod szczególną ochroną Państwa” (art. 102). Akt ten zapewniał każdemu obywatelowi prawo do ochrony pracy. Wprowadzono ochronę macierzyństwa. Zakazano wykonywania pracy zarobkowej przez dzieci poniżej 15 roku życia. Gwarantowano prawo do ubezpieczenia społecznego w razie braku pracy i niezdolności do pracy.

Nowela sierpniowa (2 VIII 1926)

-do 1926 utrzymał się w Polsce system rządów parlamentarnych w skrajnej postaci.

-postulowano o wzmocnienie władzy wykonawczej

-po dokonaniu zbrojnego zamachu stanu (12- 15 maja 1926) Stanisław Wojciechowski ustąpił z urzędu, jego obowiązki przejął marszałek sejmu Maciej Rataj. Rząd przyjął dymisję. ZN wybrało na prezydenta Piłsudskiego, który urzędu nie przyjął.

-z inicjatywy rządu doszło do uchwalenia 2 sierpnia 1926 Ustawy zmieniającej i uzupełniającej Konstytucję RP z dnia 17 marca 1921, znanej jako Nowela sierpniowa.

-na mocy tego aktu prezydent uzyskał uprawnienia do rozwiązywania na wniosek Rady Ministrów parlamentu przed upływem kadencji.

Pozbawiono Sejm prawa samorozwiązywania się.

-prezydent został uprawniony do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w okresie pomiędzy kadencjami Sejmu i Senatu. Prezydent mógł wydać rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie ustawodawstwa państwowego w czasie trwania kadencji parlamentu. Wprowadzono wymóg ich przedstawienia w ciągu 14 dni podczas najbliższego posiedzenia sejmu, który mógł uchylić tego rodzaju akty prezydenta.

-prezydent uzyskał specjalne uprawnienia budżetowe. W przypadku gdy parlament nie uchwalił i nie odrzucił projektu uchwały budżetowej, prezydent ogłaszał jako ustawę budżet w brzmieniu przedstawionym przez rząd.

Na wniosek o wotum nieufności dla rządu nie można było głosować podczas posiedzenia, na którym został zgłoszony.

-prezydent uzyskał prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy do czasu wybrania sejmu i senatu II kadencji, co nastąpiło 1928.

-Nowela sierpniowa rozszerzała kompetencje prezydenta i rządu kosztem parlamentu

-1928- powstał BBWR- to rodzaj partii politycznej opartej na osobie i autorytecie Piłsudskiego

-występujące w obronie parlamentu kluby centrum i lewicy zawiązały porozumienie międzypartyjne- Centrolew

-w odpowiedzi na zorganizowanie w 1930 kongresu Centrolewu nastąpiło rozwiązanie przez prezydenta parlamentu przed upływem kadencji. Wkrótce aresztowano, z naruszeniem przepisów prawa, kilkunastu przywódców opozycji i osadzono ich w twierdzy wojskowej w Brześciu nad Bugiem.

-w wyborach do sejmu i senatu III kadencji (1930- 1935) BBWR zdołał zdobyć 2/3 mandatów w Sejmie

-12 maja 1935- śmierć Piłsudskiego- doprowadziła do dekompozycji obozu pomajowego.

Ustrój polityczny wg Ustawy Konstytucyjnej z 23 IV 1935

-zgodnie z art. 125 Konstytucji marcowej, drugi z kolei Sejm, który został wybrany w 1928 był uprawniony do rewizji ustawy zasadniczej bez współudziału Senatu. Projekt nowelizacji konstytucji złożony w 1928 w imieniu klubu BBWR był przedmiotem prac Komisji Konstytucyjnej, jak i obrad plenarnych.

-1931- BBWR złożył projekt nowej konstytucji. Referentem generalnym projektu został Stanisław Car. Dorobek dyskusji konstytucyjnej ogłoszono w „Nowym Państwie”. Marszałek sejmu skierował do grona prawników Ankietę Konstytucyjną. W 1933 zakończono prace nad projektem nowej ustawy zasadniczej. Projekt ten stał się dla Cara podstawą do przedstawienia tez konstytucyjnych (63), których treść wywołała sprzeciw posłów opozycyjnych. Przyjęta pod ich nieobecność uchwała Sejmu została uznana przez opozycję za antydemokratyczna i nielegalną, mimo uzyskania kwalifikowanej większości głosów. Przyjęty 26 stycznia 1935 przez Senat projekt ustawy zasadniczej ponownie stał się przedmiotem obrad Sejmu. Tekst ten został przyjęty w wersji opracowanej przez Senat.

-prezydent Ignacy Mościki złożył 23 kwietnia 1935 podpis na rękopiśmiennym oryginale Ustawy Konstytucyjnej. Jej tekst został ogłoszony w Dzienniku Ustaw 24 kwietnia 1935.

-uchylono moc obowiązującą konstytucji z 1921 poza niektórymi postanowieniami regulującymi pozycje jednostki. Moc prawną utraciła Nowela sierpniowa i ustawa konstytucyjna z 1920 nadająca autonomię Śląska.

-tekst konstytucji kwietniowej jest b zwięzły, liczy 81 artykułów podzielonych na 14 rozdziałów

*rozdz. I- podstawowe zasady ustrojowe- „Rzeczpospolita” (art. 1- 10)- „Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli”

*rozdz. II- prezydent

*rozdz. III- rząd

*rozdz. IV- Sejm

*rozdz. V- Senat

*rozdz. VI- ustawodawstwo

*rozdz. VII- budżet

*rozdz. VIII-siły zbrojne

*rozdz. IX- wymiar sprawiedliwości

*rozdz. X- administracja państwowa

*rozdz. XI- kontrola państwowa

*rozdz. XII- stan zagrożenia państwa

*rozdz. XIII- zmiany konstytucji

*rozdz. XIV- przepisy końcowe

Prezydent

-kadencja 7 lat

-kandydata wyłania Zgromadzenie Elektorów składające się z osób wybranych przez Sejm (50) i Senat (25) oraz wirylistów (5)

-ustępujący prezydent mógł wskazać kandydata na swego następcę. W wypadku kiedy prezydent skorzystałby z tej możliwości wybór między dwoma kandydatami następowałby w drodze głosowania powszechnego.

-w odróżnieniu od Konstytucji marcowej akt z 1935 przekazywał marszałkowi Senatu uprawnienia prezydenta w sytuacji, gdy urząd ten był opóźniony

-konstytucja kwietniowa przyznawała prezydentowi nadrzędny charakter nad pozostałymi organami państwa. Z mocy tego aktu jego zwierzchnictwu podlegały: rząd, Sejm, Senat, siły zbrojne, sądy i kontrola państwowa. „Na czele Państwa stoi Prezydent RP. W jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna władza” (art. 2)- zasada koncentracji władzy państwowej w osobie prezydenta. „Na nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii”- wskazuje na odpowiedzialność moralną prezydenta.

-prezydentowi przyznawano w ustawie zasadniczej uprawnienia osobiste (prerogatywy) i uprawnienia zwykłe

-akty urzędowe prezydenta wydawane w ramach prerogatyw nie wymagały kontrasygnaty. Do prerogatyw prezydenta konstytucja z 1935 zaliczyła w szczególności wskazanie swego następcy, mianowanie i odwoływanie premiera, I prezesa Sądu Najwyższego, prezesa NIK, Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. Do uprawnień osobistych prezydenta należało także rozwiązywanie parlamentu przed upływem kadencji, wyznaczanie na czas wojny swego następcy oraz stosowanie prawa łaski. Pozostałe akty prawne wymagały kontrasygnaty premiera i odpowiedniego ministra.

-konstytucja kwietniowa przyznawała prezydentowi kompetencje ustrojodawcze, ustawodawcze, wykonawcze i kontrolne. Uzyskał nadzwyczajne uprawnienia na czas wojny.

-zróżnicowane formy inicjatywy ustrojodawczej. Uchwalenie projektu zmiany konstytucji przedstawionego przez prezydenta wymagało jedynie zwykłej większości głosów. Jednocześnie prezydent otrzymał prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany ustawy zasadniczej, którego ponowne rozpatrzenie mogło nastąpić dopiero w następnej kadencji parlamentu.

-szeroki i zróżnicowany zakres kompetencji ustawodawczych- wydawanie dekretów z mocą ustawy. Na zasadzie wyłączności, tzn. bez udziału parlamentu, prezydent regulował organizację rządu i administracji państwowej. Wydawał także dekrety z mocą ustawy z tytułu zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi.

-prezydent miał prawo, z wyjątkiem niektórych spraw, w tym dotyczących zmiany ustawy zasadniczej, wydawania dekretów z mocą ustawy w razie konieczności państwowej pomiędzy kadencjami izb ustawodawczych.

-prezydent zwoływał, otwierał, odraczał i zamykał sesje Sejmu i Senatu.

-w stosunku do ustaw uchwalonych przez obie izby prezydentowi przysługiwało prawo weta zawieszającego.

-nadzwyczajne kompetencje na czas wojny- prezydent wyznaczał swojego następcę, zarządzał wprowadzenie stanu wojennego, podczas którego wydawał dekrety z mocą ustawy w zakresie całego ustawodawstwa państwowego, państwowego pewnymi wyłączeniami, w tym co do zmiany ustawy zasadniczej i przedłużenia kadencji Sejmu i Senatu.

Pozycja rządu

-„Rząd kieruje sprawami państwa, niezastrzeżonymi innym organom władzy” (art. 25). Rząd podejmował także decyzje w sprawach przekazywanych mu przez ustawy.

-posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej

-premier, rząd i poszczególni ministrowie wydawali rozporządzenia wykonawcze

-członkowie gabinetu odpowiadali politycznie przed prezydentem i z tego tytułu mogli być przez niego odwołani

-rząd ponosił solidarną, a ministrowie indywidualna odpowiedzialność o charakterze parlamentarnym przed sejmem i senatem

-premier i ministrowie mogli być pociągani do odpowiedzialności konstytucyjnej przed trybunał Stanu. Stosowny wniosek składał prezydent lub izby połączone, tj. sejm i senat.

Władza ustawodawcza

-liczbę posłów zmniejszono do 208; w każdym z 104 okręgów wybierano po 2 posłów z jednej listy ustalanej przez zgromadzenie okręgowe, obejmujące przedstawicieli samorządu terytorialnego, gospodarczego i zawodowego. Stojący na czele komisarz wyborczy, pochodził z nominacji ministra spaw wewnętrznych. Po raz pierwszy w czasach IIRP partie polityczne zostały pozbawione prawa wysuwania kandydatów na posłów i senatorów. Przy wyłanianiu składu sejmu odrzucono zasadę proporcjonalności, a zasada powszechności została ograniczona.

-czynne prawo wyborcze przysługiwało osobom, które ukończyły 24 lata

-bierne prawo wyborcze uzyskały osoby liczące 30 lat

-przyjęcie zasady elitaryzmu, dotyczyło wyborów do senatu, liczącego 96 członków. Spośród nich 32 pochodziło z nominacji prezydenta. Pozostali w liczbie 64 byli wyłaniani w drodze pośrednich, dwustopniowych wyborów. Delegaci wybrani na zebraniach obwodowych wchodzili do wojewódzkiego kolegium wyborczego wyłaniającego senatorów.

-czynne prawo wyborcze do senatu uzyskały te spośród osób mających ukończone 30 lat, które jednocześnie odpowiadały jednemu z określonych wymogów. Krąg wyborców obejmował osoby z tytułu zasługi, wykształcenia i zaufania

-bierne prawo wyborcze przyznano osobom, które ukończyły 40 lat

-ograniczono zakres immunitetu parlamentarnego

-„Posłowie odpowiadają za działalność niezwiązaną z uczestnictwem w pracach Sejmu na równi z innymi obywatelami” (art. 42)

-zamiast klubów parlamentarnych utworzono „grupy regionalne”, obejmujące posłów i senatorów z jednego województwa.

-„Sejm sprawuje funkcje ustawodawcze i kontrolę nad działalnością Rządu, nadto do Sejmu należy ustalanie budżetu i nakładanie ciężarów na obywateli” (art. 31)- wyłączenie sejmu z funkcji rządzenia państwem

-nastąpiło zrównanie dekretów wydawanych przez prezydenta z ustawami

-przejawem samodzielnej kompetencji kontrolnej parlamentu była możliwość interpelowania rządu oraz udzielania mu absolutorium

-konstytucja kwietniowa wzmocniła kompetencje Senatu- wyrazem tego był m.in. udział tej izby w postępowaniu o pociągnięcie ministrów do odpowiedzialności parlamentarnej i konstytucyjnej

-utrudniono odrzucenie przez Sejm poprawek senatu w toku postępowania legislacyjnego. W tym celu niezbędne było uzyskanie większości 3/5 głosów w Sejmie

-2 września 1939 sejm i senat zebrały się na sesji nadzwyczajnej w celu „rozpatrzenia spraw związanych ze stanem wojny”- ostatnie posiedzenie sejmu i senatu IIRP

Organizacja administracji publicznej

-bezpośrednia realizacja funkcji wykonawczej państwa należy do administracji publicznej.

-ze względu na zasadę terytorialną, administracje publiczną podzielono w Polsce na administrację centralną i terytorialną, inaczej zwaną lokalną.

-administracja terytorialna obejmowała administrację rządową i samorząd

-w obrębie administracji rządowej występowały 2 struktury

a)administracja ogólna, zwana polityczną

b)administracja specjalna

-cechą charakterystyczną administracji rządowej było zespolenie z organami administracji ogólnej wielu dziedzin administracji specjalnej—administracja ogólna= administracja zespolona; administracja specjalna= administracja niezespolona

-zasada hierarchiczno- instancyjna- organy niższe podlegały organom wyższego stopnia

-samorząd dzielił się na terytorialny (powszechny) oraz na gospodarczy i zawodowy

Administracja centralna

-centralnym organem administracji publicznej była Rada Ministrów

-jednym z jej zadań była koordynacja działalności administracyjnej ministrów oraz określenie struktury organizacyjnej ministerstw

-premier sprawował ogólne kierownictwo i nadzór w sprawach personalnych całej administracji

-prezesa RM zastępował wicepremier

-organem pomocniczym premiera i rządu był urząd noszący nazwę prezydium Rady Ministrów

-ministrowie kierowali odpowiednimi resortami administracji państwowej

-ministrów zastępowali podsekretarze stanu (wiceministrowie)

-w ciągu pierwszych lat po odzyskaniu niepodległości znacznie zwiększyła się liczba resortów (16)

-w 1939 liczba minister zmniejszyła się do 11

-funkcjonowały liczne urzędy centralne, m.in. Główny Urząd Statystyczny i Dyrekcja Monopoli Państwowych

Administracja terytorialna

Podział administracyjny państwa

-w sposób ewolucyjny ukształtowano podział administracyjny państwa na województwa, powiaty i gminy.

-Ustawa o tymczasowej organizacji zarządu byłej Dzielnicy Pruskiej z 1 sierpnia 1919- utworzono 2 województwa: pomorskie i poznańskie

-Ustawa tymczasowa o organizacji władz administracyjnych II instancji z 2 sierpnia 1919- terytorium byłego Królestwa Polskiego podzielono na 5 województw: warszawskie, białostockie, kieleckie, lubelskie i łódzkie.

-utworzone na podstawie ustawy konstytucyjnej z 15 lipca 1920 województwo śląskie objęło ziemie wchodzące w skład zaboru pruskiego i austriackiego

-na mocy ustawy z 3 grudnia 1920 o tymczasowej organizacji byłego zaboru austriackiego powstały 4 województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie

-na Kresach Wschodnich zgodnie z ustawą z 4 lutego 1921 wyodrębniono 3 województwa: nowogródzkie, poleskie i wołyńskie

-Konstytucja z 1921 stanowiła, iż „Dla celów administracyjnych Państwo Polskie podzielone będzie w drodze ustawodawczej na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie, które będą równocześnie jednostkami samorządu terytorialnego” (art. 65)

-na podstawie ustawy z 22 grudnia 1925 utworzono województwo wileńskie

-Miasto stołeczne Warszawa stanowiło specjalną jednostkę administracyjną niewchodzącą w skład województwa

-w wyniku kilkuletnich prac (1919- 1925) Polskę podzielono na 16 województw

-rozporządzenie prezydenta z 19 stycznia 1928 O organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej zawierało podział na województwa, powiaty, gminy miejskie i wiejskie. Akt ten przewidywał uchwalenie ustawy o ustroju samorządowym W-wy, czego nie zrealizowano w praktyce.

-zgodnie ze stanem z 1 kwietnia 1939 terytorium Polski obejmowało 16 województw oraz miasto stołeczne Warszawę, 264 powiaty, 611 gmin miejskich i 3195 gmin wiejskich.

Administracja rządowa

Administracja ogólna

-organy administracji ogólnej usytuowano jedynie w powiatach i województwach

-organem pierwszej instancji był starosta, a organem drugiej instancji wojewoda

-w gminach miejskich i wiejskich funkcje władz administracji ogólnej wypełniały organy samorządu terytorialnego

-spośród organów terytorialnej administracji rządowej najważniejszą rolę odgrywał wojewoda

-początkowo przyjęto dwustopniowy system administracji ogólnej (starosta- organy centralne)

-jednocześnie istniał trójstopniowy system organizacji administracji nie zespolonej

-rozporządzenie prezydenta z 19 stycznia 1928 o organizacji władz administracji ogólnej. Akt ten określił pozycję wojewody i starosty oraz ich stosunki z pozostałymi organami administracyjnymi. Ponadto ustanawiał organy administracji ogólnej wojewodów i Komisarza Rządu na miasto stołeczne W-wę, starostów powiatowych i grodzkich oraz organy samorządu terytorialnego w zakresie zleconym przez przepisy prawne.

-na czele administracji województwa stał wojewoda, pochodzący z nominacji prezydenta, na wniosek ministra spraw wewnętrznych uchwalony przez rząd. Wojewoda podlega osobowo ministrowi spraw wewnętrznych; nadto był podporządkowany służbowo premierowi i ministrom z zależności od załatwianych spraw. Wojewoda występował w dwojakiej roli, jako przedstawiciel rządu w województwie oraz jako szef administracji ogólnej. W sytuacjach nadzwyczajnych wojewoda przejmował kierownictwo całej administracji rządowej na terenie województwa. Wojewoda był zobowiązany do zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego w województwie i w związku z tym uprawniony do wydawania stosownych przepisów, w tym rozporządzeń porządkowych.

-Wojewodzie podporządkowana była policja państwowa. Na terenie województwa policja kierował komendant wojewódzki.

-wojewoda sprawował też nadzór nad prasą, stowarzyszeniami, zgromadzeniami oraz samorządem.

-ponadto ponadto pewnymi wyłączeniami, sprawował administrację: przemysłu i handlu, rolnictwa, opieki społecznej, komunikacji, wyznań oraz kultury i sztuki, skarbową

-do współdziałania z wojewodą utworzono ciała kolegialne w postaci Rady Wojewódzkiej i Wydziału Wojewódzkiego. W skład Rady Wojewódzkiej wchodziły osoby wybrane przez organy samorządu powiatowego i miejskiego, a przewodniczył jej wojewoda, który był zobowiązany w szczególności do przedstawienia Radzie sprawozdania o ogólnym stanie województwa. Rada Wojewódzka była w istocie organem opiniodawczym. Wydział Wojewódzki składał się z wojewody lub wicewojewody, 2 innych urzędników państwowych oraz trzech członków wybranych przez Radę Wojewódzką. Wydział Wojewódzki był organem doradczym wojewody. Rada Wojewódzka i Wydział Wojewódzki mogły być rozwiązane przez ministra spraw wewnętrznych.

-występujące w okresie IIRP odrębności ustrojowe dotyczyły województw: pomorskiego, poznańskiego, śląskiego.

*określenie ustroju na obszarze województwa śląskiego należało do kompetencji Sejmu Śląskiego. W województwie tym organami administracji byli wojewoda i Śląska Rada Wojewódzka. W jej skład wchodził wojewoda, wicewojewoda oraz 5 członków wybranych przez SŚ. Był to kolegialny organ współdziałający z wojewodą w wypełnianiu funkcji administracji ogólnej. Województwie śląskiemu podlegały szkoły powszechne i średnie oraz administracja skarbowa, co świadczyło o pełniejszej realizacji zasady zespolenia administracji państwowej na Śląsku.

-administracja ogólna w stolicy należała formalnie do Komisarza Rządu miasta stołecznego W-wa. Stanowisko to było równorzędne wojewodzie. W 1928 stolicę podzielono na powiaty grodzkie, w których organami administracji ogólnej byli starostowie grodzcy. Niektóre sprawy z zakresy administracji ogólnej rząd przekazał Zarządowi Miejskiemu (Magistratowi) W-wy, jako organowi wykonawczemu samorządu.

-administrację w powiecie sprawował starosta pochodzący z nominacji ministra spraw wewnętrznych. Urzędnik ten podlegał wojewodzie. W powiecie starosta był zarówno przedstawicielem rządu, jak i szefem administracji ogólnej i działów z nią zespolonych. Najważniejszym zadaniem starosty było zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego w powiecie. Jednostkami policji w powiecie kierował komendant powiatowy.

-W miastach wydzielonych, tj. liczących ponad 75 tys. mieszkańców, administrację wykonywał starosta grodzki. Jego pozycja odpowiadała staroście powiatowemu. Wzorem W-wy, administracja powiatu miejskiego Gdyni kierował Komisarz rządu.

Administracja specjalna

-dokonano podziału kraju na okręgi dla potrzeb kilku administracji specjalnych. Dotyczyło to ministerstw: Spraw Wojskowych, Sprawiedliwości, Skarbu, Poczt i telegrafów, Reform Rolnych. Częściowo odnosiło się to do resortu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, przemysłu i Handlu, Komunikacji oraz Opieki Społecznej.

-dla celów wojskowych Polska została podzielona na 10 okręgów korpusów. Administracja wojskową kierowali dowódcy okręgów korpusów, którym podlegały komendy garnizonów oraz powiatowe, a później rejonowe komendy uzupełnień.

-w zakresie administracyjnym obok I prezesa Sądu Najwyższego ministrowi sprawiedliwości podlegali prezesi sądów: apelacyjnych, okręgowych i grodzkich, grodzkich także prokuratorzy sądów poszczególnych instancji.

-minister skarbu stał na czele administracji skarbowej

-do 1932 Ministerstwu Reform Rolnych podlegały okręgowe i powiatowe urzędy ziemskie. Po zniesieniu tego ministerstwa urzędy ziemskie podporządkowano wojewodom i starostom.

-dla potrzeb administracji oświaty Polskę podzielono na okręgi szkolne (10). Na ich czele stał kurator wypełniający swoje zadania przy pomocy kuratorium. Okręgi szkolne dzieliły się na obwody, kierowane przez inspektorów szkolnych. Obwód obejmował od jednego do kilku powiatów. Inspektor był organem administracji szkolnej pierwszej instancji w stosunku do szkolnictwa powszechnego, publicznego i prywatnego.

-jednostkami terenowymi Ministerstwa Przemysłu i Handlu były okręgowe i miejscowe urzędy miar, jak i wyższe urzędy górnicze

-dla potrzeb komunikacji terytorium państwa podzielono na okręgi kolejowe (9)

-okręgowi i obwodowi inspektorzy pracy podlegali ministrowi opieki społecznej

Samorządy

Samorząd terytorialny

-za pośrednictwem samorządu następował udział czynnika obywatelskiego w wykonywaniu administracji publicznej

-„RP, opierając swój ustrój na, zasadzie szerokiego samorządu terytorialnego, przekaże przedstawicielstwu samorządu właściwy zakres ustawodawstwa, zwłaszcza z dziedziny administracji, kultury i gospodarstwa, który zostanie bliżej określony ustawami państwowymi” (art. 3 Konstytucja marcowa)

-decydujące znaczenie dla funkcjonowania samorządu terytorialnego miała ustawa „Scaleniowa” z 23 marca 1933. Wprowadziła ona w zasadzie jednolity ustrój samorządowy w Polsce

-wg konstytucji z 1935 powołano samorząd wojewódzki, powiatowy i gminny

-na podstawie konstytucji marcowej jednostki samorządu terytorialnego pokrywały się z jednostkami podstawowego podziału administracyjnego państwa. Decyzje dotyczące samorządu podejmowały organy wybieralne. Jednostkom samorządu terytorialnego przyznano zarówno osobowość cywilnoprawną, jak i osobowość publicznoprawną.

-współdziałanie organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego na szczeblu powiatu i województwa z organami administracji ogólnej

-na wszystkich szczeblach samorządu terytorialnego występował podział na organy uchwalające i wykonawcze

-ustawa „scaleniowa” wprowadziła samorząd terytorialny w gminach miejskich i wiejskich oraz w powiatach

-gminy zbiorowe składały się z gromad i osad

-w samorządzie gromadzkim organem uchwałodawczym była rada lub zebranie gromadzkie; natomiast organem wykonawczym był sołtys

-w gminie wiejskiej organem uchwałodawczym była rada gminy, wyłaniana w wyborach pośrednich w jawnym głosowaniu; organem wykonawczym był zarząd gminy, w skład którego wchodził wójt z ławnikami

-w gminach miejskich w powszechnych wyborach powoływano rady miejskie. Z ich wyboru pochodził zarząd miasta, obejmujący burmistrza z ławnikami

-w miastach wydzielonych zarząd miasta stanowił prezydent z ławnikami

-w powiatach zamiast sejmików w wyborach pośrednich w drodze jawnego głosowania wyłaniano rady powiatowe- były to organy uchwałodawcze. Z ich wyboru pochodził wydział powiatowy, będący organem wykonawczym samorządu powiatowego, na czele którego stał starosta.

-w województwach poznańskim i pomorskim utrzymywał się na podstawie przepisów pruskich samorząd wojewódzki

-w trybie wyborów pośrednich sejmiki powiatowe i rady miejskie wyłaniały skład sejmiku wojewódzkiego, będącego organem uchwałodawczym. Natomiast organem wykonawczym był wydział wojewódzki, na czele którego stał starosta krajowy. W pozostałych województwach istniały jedynie rady Wojewódzkie i Wydziały Wojewódzkie.

-wyrazem odrębności ustroju stolicy było uznanie w ustawie z 1938 iż W-wa stanowi jednocześnie jednostkę samorządu gminnego, powiatowego i wojewódzkiego.

-ustawa „scaleniowa” z 1933 rozszerzyła zakres nadzoru nad samorządem terytorialnym. Nadzór ten sprawowały organy administracji ogólnej, tj. minister spraw wewnętrznych, wojewodowie i starostowie. Uprawnienia te przysługiwały także organom wykonawczym samorządu wyższego stopnia. W tym trybie następowało zatwierdzanie wyborów: sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, jak i rozwiązywanie organów uchwałodawczych i wykonawczych wszystkich szczebli samorządu terytorialnego.

Samorząd gospodarczy i zawodowy

-samorząd gospodarczy- forma przymusowego zrzeszania osób zajmujących się określoną dziedziną wytwórczości

-w okresie IIRP wykształciły się następujące rodzaje samorządu gospodarczego:

a)przemysłowo- handlowy

b)rzemieślniczy

c)rolniczy

- odpowiednio do tego ich jednostkami organizacyjnymi były: Izby Przemysłowo- Handlowe, Izby Rzemieślnicze oraz Izby Rolnicze. Izby te tworzyły organizacje o charakterze ogólnokrajowym. Zadaniem izb była reprezentacja i obrona interesów gospodarczych ich członków wobec władz państwowych.

-samorząd zawodowy- obejmował poszczególne grupy zawodowe. Zrzeszały się one w celu reprezentacji i obrony swych interesów.

Wymiar sprawiedliwości

-Konstytucja marcowa uznawała niezawisłe sądy za organy narodu w zakresie wymiaru sprawiedliwości (art. 2)

-wg konstytucji kwietniowej również sądy poddano zwierzchnictwu prezydenta (art. 3), jednakże z wykluczeniem jego wpływu na wyrokowanie

-w czasach IIRP sądy dzieliły się na sądy powszechne, orzekające w zakresie spraw karnych i cywilnych, oraz szczegółowe, utworzone do rozstrzygania specjalnych kategorii spraw. Norma konstytucyjna stała się jawność rozpraw sądowych.

-działały nadto organy pełniące funkcje pomocnicze w systemie sądowym, do których należały: prokuratura, adwokatura, notariat oraz Prokuratura Generalna

- w momencie odzyskania niepodległości na terytorium Polski obowiązywały 4 odrębne systemy prawne. Przystąpiono do prac nad unifikacją sądownictwa. Ich ukoronowaniem było rozporządzenie prezydenta z 6 lutego 1928 ustanawiające prawo do ustroju sądów powszechnych. Akt ten wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1919 i był wielokrotnie nowelizowany.

Zasady przewodnie sądownictwa

1)niezawisłość sędziów, którą wzmacniał immunitet sędziowski

2)nominacja sędziów

3)wyłączna kompetencja sądów w sprawach wymiaru sprawiedliwości

4)udział czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości

5)wyłączenie z kompetencji sądów uprawnienia do badania legalności aktów ustawodawczych. Prawnie dopuszczalna była ocena przez sądy zgodności aktów niższego rzędu z ustawami. Konstytucja kwietniowa zakazała nawet badania ważności aktów ustawodawczych (art. 64).

6)hierarchiczno- instancyjna budowa sądownictwa

-zakaz przynależności sędziów do partii politycznych

-zasadą była nominacja sędziów przez prezydenta, co dotyczyło także sędziów grodzkich

-konstytucja marcowa dopuszczała wybór sędziów pokoju przez ludność (art. 76). Jednak do końca istnienia IIRP nie powołano sędziów pokoju.

-„Do orzekania o zbrodniach, zagrożonych cięższymi karami i o przestępstwach politycznych będą powołane sądy przysięgłych”(art. 83)

Sądy powszechne

-merytoryczne rozpatrywanie spraw następowało w sądach I instancji. Słuszność zapadłych w nich orzeczeń badały sądy II instancji. Kontrola sądów niższej instancji co do prawidłowego stosowania prawa stanowiła właściwość sądu III instancji.

-do końca 1928 utrzymywała się struktura obejmująca sądy okręgowe i apelacyjne.

-dekretem Naczelnika Państwa z 8 lutego 1919 utworzono Sąd Najwyższy

-po unifikacji sądownictwa powszechnego istniały w Polsce następujące sądy: grodzkie, okręgowe, apelacyjne oraz SN.

-drobne sprawy karne i cywilne rozpatrywały jednoosobowo w I instancji sądy grodzkie; w ważniejszych sprawach cywilnych i karnych sądami I instancji były sądy okręgowe. Sądy te rozpatrywały też odwołania od orzeczeń sądów grodzkich. Sądy okręgowe dzieliły się na wydziały. Przy sądach okręgowych powoływano wydziały handlowe pochodzące z nominacji ministra sprawiedliwości (z udziałem ławników). W skład trybunału obok przewodniczącego i sędziów (2) wchodziła ława przysięgłych (12), orzekająca większością 2/3 głosów jedynie o winie oskarżonego.

-w sprawach przekazanych przez ustawy sądy apelacyjne orzekały w I instancji. W II instancji rozpatrywały apelacje od orzeczeń sądów okręgowych. Sprawy rozpatrywano zasadniczo w składzie 3 sędziów.

-najwyższą instancja dla sądów był SN. Wyrokował on w sprawach przekazanych przez ustawę. SN rozpatrywał kasacje od wyroków sądów II instancji. Czuwał nad jednolitością orzecznictwa sądowego. SN dzielił się na izby: cywilne (2), karną i dla spraw adwokatury. Wydawał orzeczenia zarówno w składach 3- jak i 5- lub 7- osobowych, a nadto w składzie całej izby bądź zgromadzenia ogólnego.

Sądy szczegółowe

-wojskowe, pracy i wyznaniowe. Także: Trybunał Stanu, Trybunał Kompetencyjny oraz Najwyższy Trybunał Administracyjny

-sądy wojskowe podlegające nadzorowi ministra spraw wojskowych wyrokowały w sprawach osób wojskowych, a w pewnym zakresie także osób cywilnych. Sądy te orzekały na podstawie kodeksów wojskowych: karnego i postępowania karnego

-sądy pracy utworzono w 1928 do rozstrzygania spornych spraw cywilnych wynikających w szczególności ze stosunków pracy. Później rozstrzygały także spory wypływające ze stosunku chałupniczego. Skład sądu pracy obejmował sędziego zawodowego oraz 2 ławników. Odwołania od orzeczeń sądów pracy kierowano do sądów okręgowych.

-sądy wyznaniowe dla wyznań: rzymskokatolickiego, ewangelickiego, prawosławnego.

-Trybunał Stanu- organ właściwy do osądzenia osób pociągniętych przez Sejm do odpowiedzialności konstytucyjnej. Dotyczyło to prezydenta i ministrów, wobec których mogły być także orzeczone kary na podstawie kodeksy karnego. Przewodniczącym TS istniejącego od 1921 był I prezes SN, a jego członkowie pochodzili z wyboru Sejmu (8) i Senatu (4). Do TS od 1935 wchodziło jedynie 6 członków spoza składu parlamentu powoływanych przez prezydenta.

-Trybunał Kompetencyjny- rozstrzygał spory między organami administracji państwowej a sędziami. Powołany w 1925.

-sądy administracyjne miały orzekać o legalności aktów administracji rządowej i samorządowej. W 1922 powołano jedynie Najwyższy Trybunał Administracyjny w W-wie. Skład Trybunału obejmujący I prezesa, prezesów i sędziów, był mianowany przez prezydenta. NTA dzielił się na 2 izby. NTA był sądem kasacyjnym i dlatego oddalał lub uchylał zaskarżona decyzje administracyjną.

-prokuratura jako organ państwowy powołany do ścigania przestępstw. Funkcję naczelnego prokuratora oraz nadzór nad pozostałymi prokuratorami sprawował minister sprawiedliwości. Utworzono Prokuraturę Sądu Najwyższego, prokuratury sądów apelacyjnych oraz prokuratury sądów okręgowych. Minister sprawiedliwości mógł powołać prokuratury sądów grodzkich.

-adwokaturę uznano za wolny zawód spełniający zarówno funkcje publicznoprawne, jak i prywatnoprawne. Cecha charakterystyczna była jej niezawisłość od władz państwowych.

-regulacja prawna z 1933 traktowała notariuszy jako funkcjonariuszy publicznych. Notariusz był uznawany za osobę zaufania publicznego. Uprawnienie do mianowanie/ odwoływania notariuszy przyznano ministrowi sprawiedliwości. Wprowadzono przymus notarialny.

-w celu obsługi prawnej Skarbu Państwa utworzono w 1919 Prokuraturę Generalną podlegającą ministrowi skarbu. Urząd ten był adwokatem Skarbu Państwa.

Sytuacja prawna związków wyznaniowych

-najbardziej konsekwentnym rzecznikiem systemu rozdziału państwa od Kościoła okazała się Polska Partia Socjalistyczna (PPS)

-Narodowa Demokracja dążyła do nadania Polsce charakteru państwa wyznaniowego, w którym wyznanie rzymskokatolickie uzyskałoby pozycję religii panującej.

-zagadnienia wyznaniowe zajmowały sporo miejsca w tekście Konstytucji marcowej. Postanowienia te utrzymała konstytucja kwietniowa, pozbawiona już inwokacji religijnej.

-„Wszystkim obywatelom poręcza się wolność sumienia i wyznania. Żaden obywatel nie może być z powodu swego wyznania i przekonań religijnych ograniczony w prawach przysługujących innym obywatelom” (art. 111 konstytucji marcowej)

-pewnym ograniczeniem wolności sumienia i wyznania było wprowadzenie przez konstytucję marcową obowiązku nauki religii dla uczniów do 18 roku życia, uczęszczających do szkół w całości lub w części utrzymywanych przez państwo lub władze samorządowe.

-określenia stanowiska związków wyznaniowych- zasada równouprawnienia wszystkich związków wyznaniowych. Jednocześnie konstytucja marcowa rozróżniała związki wyznaniowe prawnie uznane oraz prawnie nieuznane.

-uprzywilejowane miejsce wśród związków uznanych de iure uzyskało wyznanie rzymskokatolickie, które wg konstytucji marcowej „zajmuje w państwie naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań” (art. 114)

-konstytucja marcowa przyjęła, iż stosunek państwa do Kościoła katolickiego zostanie uregulowany w konkordacie

-konstytucja marcowa wprowadziła 2 sposoby regulacji statusu związków wyznaniowych prawnie uznanych. Związki te uzyskał prawo: urządzania zbiorowych i publicznych nabożeństw; samodzielnego prowadzenia swoich spraw wewnętrznych; posiadania majatku ruchomego i nieruchomego oraz nauczania religii w szkołach państwowych.

-podział ludności pod względem wyznaniowym na podstawie spisu ludności z 1921: katolicy 75%, prawosławni 10,5%, wyznawcy religii mojżeszowej 10,5%,protestanci 3,7% oraz wyznawcy innych religii 0,3% ogółu mieszkańców.

Kościół katolicki

-„Kościół rzymskokatolicki rządzi się własnymi prawami. Stosunek Państwa do Kościoła będzie określony na podstawie układu ze Stolicą Apostolską, który podlega ratyfikacji przez Sejm” (art. 114 konstytucji marcowej).

-10 lutego 1925 doszło w Rzymie do zawarcia konkordatu, który został ratyfikowany przez Sejm w marcu 1925, a przez Senat w kwietniu. Akt ten wszedł w życie 3 sierpnia 1925 i obowiązywał do 12 września 1945.

-przywilejem wobec duchownych było zwolnienie ich od obowiązku służby wojskowej.

-„Żadna część RP nie będzie zależała od biskupa, którego siedziba znajdowałaby się pooza granicami Państwa Polskiego”.

-granice prowincji kościelnych dostosowano do granic państwowych. Uczynił to papież Pius XI w bulli z 28 października 1925

-terytorialna struktura Kościoła katolickiego obejmowała 5 metropolii:

*gnieźnieńsko- poznańską

*warszawską

*lwowską

*krakowską

*wileńską

-w ich skład wchodziło 16 diecezji, w tym gdańska, obejmująca obszar Wolnego Miasta Gdańska

-siedzibą prowincji kościelnej obrządku greckokatolickiego liczącego 2 diecezje był Lwów; miasto to było także ośrodkiem obrządku ormiańskiego

-w latach 30. XX w. wprowadzono obrządek bizantyjsko- słowiański dla wiernych przechodzących z prawosławia na katolicyzm, co głównie dotyczyło dawnych unitów.

-konkordat uprawniał prezydenta do zgłoszenia sprzeciwu przy nominacji arcybiskupów i biskupów. Po mianowaniu przez papieża byli oni zobowiązani do złożenia przysięgi wierności wobec prezydenta.

Związki wyznaniowe mniejszości religijnych

-„Kościoły mniejszości religijnych i inne prawnie uznane związki religijne rządzą się same własnymi ustawami, których uznania Państwo nie odmówi, o ile nie zawierają postanowień sprzecznych z prawem” (art. 115 konstytucji marcowej)

-uprawnienia związków wyznaniowych uznanych de iure o nie określonym stosunku do państwa mają zastosowanie wyłącznie w obrębie jednej dzielnicy.

-w 1919 na mocy dekretu Naczelnika Państwa uregulowano pozycję wyznawców religii mojżeszowej, którzy z mocy prawa weszli do Żydowskiego Związku Religijnego.

-w czasach II RP jedynym nowym związkiem wyznaniowym uznanym przez państwo był Wschodni Kościół Staroobrzędowców. Jego uznanie zawierało rozporządzenie prezydenta z 1928.

Państwowość polska w latach 1939- 1945

-1 września 1939 prezydent mianował Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych na stanowisko Naczelnego Wodza. Prezydent zarządził ogłoszenie stanu wojennego. Rada Ministrów wprowadziła stan wyjątkowy, co uprawniało ją do zawieszenia swobód obywatelskich.

-powołano nowy urząd Głównego Komisarza Cywilnego i komisarzy cywilnych przy terytorialnych dowództwach wojskowych. W W-wie obowiązki komisarza cywilnego pełnił Stefan Starzyński. Główny Komisarz Cywilny sprawował, poza pewnymi wyłączeniami, całość administracji rządowej.

-23 sierpnia 1939- pakt Ribbentrop- Mołotow, do którego dołączono tajny protokół dodatkowy dotyczący Polski ze względu na rozgraniczenie stref interesów Niemiec i ZSRR w Europie Wsch. Granica ta „przebiegać będzie w przybliżeniu do linii rzeki Narwi, Wisły i Sanu”.

-w nocy z 6/7 września 1939 ze stolicy ewakuowały się naczelne organy państwowe włącznie z Naczelnym Wodzem.

-17 września Wacław Grzybowiski, ambasador RP w Moskwie, nie przyjął noty rządu radzieckiego podpisanej przez Mołotowa.

-Naczelny Wódz, marszałek Edward Śmigły- Rydz, wydał 17 września tzw. Dyrektywę ogólną- zakładała jedynie działania obronne polskich jednostek wojskowych w wypadku ataku Armii Czerwonej.

-w sposób oczywisty złamane zostały przepisy dotyczące kompetencji władz okupacyjnych zawarte w IV konwencji haskiej z 1907- zgodnie z tym aktem, organom państwa okupacyjnego nie przysługiwały uprawnienia władzy ustawodawczej.

-wkroczenie wojsk radzieckich przesądziło o opuszczeniu kraju przez prezydenta, rząd, a także Naczelnego Wodza. 17 września ukazał się komunikat rządu, w którym protestowano przeciwko jednostronnemu zerwaniu przez Rosję paktu o nieagresji.

-w nocy z 17/18 członkowie najwyższych władz RP przekroczyli granicę polsko- rumuńską.

-28 września 1939- Niemcy i ZSRR zawarły traktat o granicach i przyjaźni

Ustrój ziem polskich pod okupacja niemiecką

Ziemie włączone do Rzeszy

-obszar okupacji niemieckiej wynosił 188 tys. Km2. niemal połowa tych ziem (92 tys. Km 2) zamieszkanych przez ponad 10 mln osób, została inkorporowana do Niemiec na mocy dekretu kanclerza Hitlera 8 października 1939 O organizacji administracji wschodnich terytoriów włączonych do Rzeszy.

-1 września 1939 włączono do Rzeszy Wolne Miasto Gdańsk

-wschodnimi terytoriami Rzeszy stały się: Pomorze, Poznańskie, Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie i część województw łódzkiego, w-wskiego, krakowskiego oraz Suwalszczyzna. Na terytorium tym utworzono 2 okręgi Rzeszy. Okręg Gdańsk- Prusy Zachodnie dzielił się na 3 rejencje: gdański, kwidzyński i bydgoski. W skład Kraju Warty wchodziły 3 rejencje: inowrocławska, poznańska i łódzka. W 1941 powstała prowincja górnośląska ze stolica w Katowicach. Pozostałe ziemie polskie przyłączono do prowincji Prusy Wschodnie i Śląsk. Po napaści Niemiec na ZSRR do Rzeszy włączono okręg białostocki.

-okręgi Rzeszy i prowincje dzieliły się na rejencje. Niższymi jednostkami podziału administracyjnego były powiaty wiejskie i miejskie. Formalnie najwyższym urzędem rzeszy dla obszarów wcielonych był minister spraw wewnętrznych. Administracje okręgu Rzeszy sprawował namiestnik mianowany przez kanclerza Rzeszy, będący jednocześnie kierownikiem Narodowo- Socjalistycznej Niemieckiej Partii Pracy- NSDAP. Namiestnik kierował administracją zespoloną oraz sprawował nadzór nad niektórymi działami administracji niezespolonej.

-od 1939 rozszerzono kompetencje nadprezydentów w prowincjach, do których włączono ziemie polskie.

-administracją rejencji kierował prezydent rejencji.

-na czele powiatu wiejskiego stal starosta, a miejskiego burmistrz

-szczególna rolę w strukturze niemieckiego aparatu państwowego odgrywała SS. SS była policja polityczną powołana do niszczenia wrogów wewnętrznych Rzeszy.

-na ziemiach polskich rozbudowano strukturę policji państwowej, jej ważnym składnikiem była tajna policja państwowa- Gestapo. Ponadto powołano policję: kryminalna, porządkową i specjalne, w tym kolejową i pocztową.

-świadomie zróżnicowano sytuację prawna Polaków zamieszkałych na ziemiach wcielonych do Rzeszy. Do pierwszej grupy należeli obywatele polscy i gdańscy narodowości niemieckiej przyznający się do swego pochodzenia- ich pozycja prawna została zrównana z obywatelami niemieckimi. Druga grupa obejmowała obywateli polskich pochodzenia niemieckiego mających powiązania z polskością- Mazurzy, Kaszubi, Ślązacy- przyznano im niemiecka przynależność państwową z możliwością jej odwołania. Trzecia grupę stanowili obywatele narodowości polskiej, którym nadano status poddanych Rzeszy. Dotyczyło to także Żydów i Cyganów, traktowanych jako bezpaństwowców.

-pozbawienie Polaków i Żydów majątku nieruchomego nieruchomego ruchomego przez wywłaszczenie. Realizacji tego celu służyło także wysiedlanie Polaków i Żydów do Generalnego Gubernatorstwa.

-w stosunku do ludności polskiej wprowadzono przymus pracy.

Generalne Gubernatorstwo

-utworzone z części zajętego terytorium na mocy dekretu Hitlera z 12 X 1939 O administracji okupowanych ziem polskich. Powierzchnia- 96 tys. Km2, ok. 12 mln mieszkańców. Objęło w całości obszar województwa kieleckiego i lubelskiego oraz części województw: w-wskiego (ze stolicą), łódzkiego, krakowskiego i lwowskiego. W 1941 GG zwiększyło się o 48 tys. Km2, a ludność o 5 mln.

-GG nie stanowiło części Rzeszy, od której oddzielone była granicą: celną, dewizową, walutową i policyjną.

-wprowadzono odrębny system monetarny i uzyskało ono osobowość prawną pod względem majątkowym.

-językiem urzędowym w administracji był niemiecki, w ograniczonym zakresie dopuszczano używanie języka polskiego i ukraińskiego.

-stojący na czele całej administracji, włącznie z sądową, gg Hans Frank był bezpośrednio odpowiedzialny przed kanclerzem Rzeszy, który go mianował.

-w rękach gg, mającego siedzibę w Krakowie, będącego jednocześnie kierownikiem NSDAP w GG, skupiona została niemal całość władzy państwowej.

-funkcje wykonawcze i doradcze przy gg spełniał rząd kierowany przez sekretarza stanu. W jego skład, obok kilkunastu kierowników wydziałów administracyjnych, wchodził wyższy dowódca SS i policji.

-w Berlinie znajdował się przedstawiciel gg.

-GG dzieliło się początkowo na 4 dystrykty: krakowski, radomski, lubelski i w-wski. Z przyłączonych w 1941 ziem obejmujących przedwojenne województwa: stanisławowskie, tarnopolskie i lwowskie (część), utworzono dystrykt pod nazwą Galicja ze stolicą we Lwowie. Administrację dystryktu sprawował szef innym obywatelom wyznania i przekonań religijnych ograniczony w prawach przysługujących ministrowi skarbu.h cywilnych wykonaw..ww,

dystryktu, zwany od 1941 gubernatorem.

-w powiatach administracją kierowali starostowie powiatowi i starostowie miejscy. Z czasów polskich utrzymano w miastach burmistrzów oraz wójtów (wójtów sołtysów) w gminach wiejskich. Burmistrzów i wójtów powoływali i odwoływali gubernatorzy dystryktów. Jedynie najniższe urzędy administracyjne obsadzali Polacy i Ukraińcy, natomiast wszystkie kierownicze stanowiska zajmowali Niemcy.

-formalnie ustawy norymberskie z 1935 nie obowiązywały z GG. W praktyce Żydzi byli dyskryminowani i prześladowani. Wyrazem tego był wymóg noszenia przez Żydów opaski z gwiazdą Dawida.

Ziemie polskie pod okupacją radziecką (do 1941)

-ZSRR zagarnął obszar 201 tys. Km2, zamieszkany przez ok. 13,4 mln osób, w tym ok. 5 mln stanowili Polacy.

-bezpośrednio po aneksji ziem polskich na krótko władzę przejęły Zarządy Tymczasowe. Znajdowały się one pod kontrolą organów bezpieczeństwa wewnętrznego, które podlegały Narodowemu Komisariatowi Spraw Wewnętrznych- NKWD

-na mocy decyzji władz radzieckich ziemie polskie włączono do Białoruskiej i Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. 6 X 1939 zarządzono wybory do zgromadzeń ludowych Zachodniej Białorusi oraz Zachodniej Ukrainy. „Zgromadzenia Narodowe” obradujące w Białymstoku i we Lwowie podjęły jednogłośne uchwały o włączeniu ziem polskich do białoruskiej i ukraińskiej republiki radzieckiej.

-w toku obrad Rady Najwyższej ZSRR na sesji 2 listopada 1939 podjęto uchwałę o wcieleniu ziem polskich do Białoruskiej i Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

-mocą aktu Rady Najwyższej ZSRR z 29 listopada 1939 nadano radzieckie obywatelstwo polskim osobom znajdującym się 2 listopada 1939 na obszarze zachodnich obwodów Białorusi i Ukrainy. Osoby te uzyskały radzieckie dowody tożsamości. Nastawiła tym samym utrata obywatelstwa polskiego.

-Polacy zostali zobowiązani do służby wojskowej w Armii Czerwonej

-uznając pretensje Litwy do Wileńszczyzny, ZSRR w układzie z 10 X 1939 odstąpili jej to terytorium liczące ok. 6,9 tys. Km2, zamieszkujące ok. 0,5 mln osób. W zamian na Litwie rozmieszczono radzieckie bazy wojskowe. Na obszarze tym zaczęło obowiązywać prawo litewskie, językiem urzędowym stał się język litewski.

-3 sierpnia 1940 przyłączenie Litwy do ZSRR; władze radzieckie wcieliły do Litwy wschodnią część Wileńszczyzny

-w wyniku wojny radziecko- niemieckiej w 1941 niemiecka okupację wojenną rozciągnięto na ziemie polskie anektowane przez ZSRR. Część z nich została przyłączona do GG. Reszta została podzielona między Komisariat Rzeszy dla Ukrainy, Okręg Generalny Białoruś i Okręg Generalny Litwa. Okręgi te weszły w skład Kraju Wschodu ze stolicą w Rydze.

Władze II RP na emigracji..

-członkowie władz polskich zamierzali skorzystać z „prawa przejazdu” przez Rumunię do Francji. Pod presja Niemców zostali internowani w Rumunii.

-rezygnacja Mościckiego ze stanowiska prezydenta, który zgodnie z postanowieniem Konstytucji kwietniowej wyznaczył swego następcę. Na mocy antydatowanego zarządzenia ogłoszonego 17 września 1939 w Kutach wskazał najpierw na gen. Bolesława Wieniawę- Długoszewskiego, który głównie ze względna sprzeciw Francji nie objął urzędu. Następnie w tym samym trybie wyznaczył Władysława Raczkiewicza, byłego marszałka Senatu.

-podstawą ustroju RP na emigracji była Konstytucja kwietniowa, jej oryginał wraz z pieczęcią otrzymał Raczkiewicz.

-po złożeniu przysięgi Raczkiewicz objął 30 września 1939 urząd prezydenta. Następnie odwołał rząd Felicjana Sławoja- Składowskiego powierzając misje utworzenia nowego gabinetu gen. Władysławowi Sikorskiemu. Do utworzonego przez niego 6 X 1939 rządu koalicyjnego weszli przedstawiciele opozycji (PPS, Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Pracy zwanych „wielka” ,bądź „grubą czwórką”).Sikorski był jednocześnie premierem i Naczelnym Wodzem oraz Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych. Równocześnie ograniczona została rola prezydenta w l. 1939- 1945. Raczkiewicz zrezygnował z prerogatyw prezydenta. Zobowiązanie to nie mające charakteru aktu prawnego zyskało miano umowy lub porozumienia paryskiego. Tekst przemówienia z 30 września 1939 został ogłoszony na łamach Monitora Polskiego zyskując charakter oficjalny.

-po śmierci Sikorskiego (4 lipca 1943) pozycja prezydenta uległa wzmocnieniu. W praktyce parokrotnie dochodziło do rozbieżności między prezydentem a premierem. Najważniejszy spór wyniknął po podpisaniu 30 lipca 1941 przez Sikorskiego w Londynie układu z ambasadorem radzieckiem Iwanem M. Majskim (układ Sikorski- Majski).

Z kolei w czasie pełnienia funkcji premiera przez Stanisława Mikołajczyka (od lipca 1943 do listopada 1944) wbrew jego woli prezydent mianował Naczelnym Wodzem gen. Kazimierza Sosnkowskiego.

-prezydent uzyskał na czas wojny możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy poza materią określoną postanowieniami Konstytucji kwietniowej, co dotyczyło m.in. zmiany ustawy zasadniczej.

-najważniejszą rolę w systemie organów państwowych na emigracji odgrywała rada Ministrów.

-oficjalna siedziba prezydenta i rządu we Francji znajdowała się w Angers; po ewakuacji władz do WB siedziba został Londyn

-obok premiera w skład rządu wchodziło kilku wicepremierów i ministrów bez teki oraz stosunkowo niewielu ministrów kierujących resortami.

-wydawano Dziennik Ustaw RP i Monitor Polski. Na emigracji wznowił działalność NIK.

-dekretem z 9 grudnia 1939 prezydent powołał Radę Narodową zwana później Radą Narodową RP, obradującą w siedzibie rządu. Był to organ doradczy prezydenta i rządu. W jej skład wchodziło najpierw 15, a potem 22 członków mianowanych przez prezydenta na wniosek premiera. Obok członków największych partii politycznych powołano do RN przedstawicieli mniejszości narodowych oraz Kościoła katolickiego. RN istniała z przerwami od 30 grudnia 1939 do 21 marca 1945 i była uprawniona do składania opinii w różnych sprawach, które formalnie nie wiązały prezydenta i rządu.

Polskie Państwo Podziemne

-ustanowioną przez gen. Michała Karaszewicza- Tokarzewskiego w nocy z 26 na 27 września 1939 Służba Zwycięstwu Polski (SZP) w założeniu swym miała być jedyną organizacją wojskowo- polityczną w kraju. Cieszyła się ona poparciem przedwojennych opozycyjnych partii politycznych.

-utworzenie Komitetu Ministrów dla Spraw Kraju pod przewodnictwem gen. Kazimierza Sosnkowskiego- organ ten był upoważniony do decydowania o organizacji podziemia w kraju

-z inicjatywy Sikorskiego SZP została przekształcona w Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) o charakterze ściśle wojskowym. Siedziba Komendy Głównej ZWZ był Paryż. W 1940 Komendantem Głownym ZWZ został gen. Stefan Rowecki- Grot.

-ostatecznie w 1940 całą władze w kraju przejął Cyryl Ratajski jako Główny Delegat Rządu urzędujący w W-wie w randze ministra. Poza reprezentacją polityki rządu w kraju, jego najważniejszym zadaniem było utworzenie i rozbudowa podziemnej administracji. Przedmiotem sporu był zakres uprawnień Delegata Rządu wobec struktur wojskowych podlegających Naczelnemu Wodzowi. Nadrzędność pozycji Delegata Rządu wyrażała się podczas podejmowania decyzji politycznych w ważnych sprawach dotyczących wojska.

-obok Głównego delegata rządu powołano delegatów okręgowych i powiatowych. Odrębna organizacje uzyskała W-wa. Delegaci okręgowi i powiatowi kierowali administracją rządową zespoloną. Delegat Rządu realizował swoje zadania przy pomocy Delegatury Rządu, dzielącej się na szereg departamentów.

-poza wymiarem sprawiedliwości PPP przejawiało szczególną aktywność w dziedzinie: informacji, kultury, oświaty i opieki społecznej.

-od stycznia 1944 Delegat Rządu na Kraj zajmował stanowisko wiceprezesa rady Ministrów. W lipcu 1944 do składu Rady Ministrów powołano 3 zastępców Delegata Rządu. W następstwie tego ówczesny Delegat Jan Stanisław Jankowski utworzył podziemna Krajową Radę Ministrów. W jej skład wchodził wicepremier i 3 ministrów. KRM spełniała funkcje rządu do momentu powrotu najwyższych władz państwowych do Polski.

-powstał Polityczny Komitet Porozumiewawczy, który został przekształcony w Krajową reprezentacje Polityczną, obejmującą przedstawicieli SL, SP, SN oraz PPS „W-R-N”.

-dekret prezydenta z 1 września 1942 przewidywał utworzenie Rady Jedności Narodowej o poszerzonym składzie, obejmującym 17 członków. Do RJN weszło po 3 przedstawicieli 4 głównych partii, a także 3 osoby reprezentujące mniejsze ugrupowania polityczne oraz przedstawiciel Kościoła katolickiego i ruchu spółdzielczego. W sytuacjach szczególnych zbierała się Komisja Główna licząca 5 członków. Na czele Rady stanął Kazimierz Pużak. RJN uznała się za podziemny parlament w kraju. Był to organ doradczy przedstawiający swoje opinie w sprawach wnoszonych przez Delegata Rządu. Rada mogła formułować propozycję do Rządu RP. Ważnym rezultatem działalności RJN było opracowanie w 1944 deklaracji programowej O co walczy Naród Polski.

-nazwa Armia Krajowa występuje od 14 lutego 1942. na jej czele stał dowódca AK. W grudniu 1944 utworzono stanowisko Komendanta Sił Zbrojnych w kraju. Organem dowodzenia była Komenda Główna AK obejmująca m.in. Biuro Informacji i Propagandy. Dla potrzeb wojska zorganizowano Administrację Zmilitaryzowaną, która została scalona z administracja Delegatury Rządu.

-struktura terytorialna ZWZ-AK ulegała licznym zmianom. Zasadniczo występował podział na obszary, obejmujące kilka województw. Okręg stanowiło województwo. Obwód obejmował powiat. Na czele tych jednostek stali komendanci.

-AK podporządkowały się Bataliony Chłopskie i część NSZ

Walka Cywilna

-utworzono Kierownictwo Walki Cywilnej

-Kierownictwo Dywersji (Kedyw) zostało podporządkowane Kierownictwu Walki Konspiracyjnej

-w 1943 obie struktury połączono w Kierownictwo Walki Podziemnej na czele z Komendantem Głównym AK

-podczas „akcji Burza” było od 250 tys. Do 400 tys., a nawet 600 tys. Żołnierzy, podoficerów i oficerów.

-Polska Partia Robotnicza istniejąca od 5 stycznia 1942- jej formacją wojskową była Gwardia Ludowa, przekształcona w styczniu 1944 w Armie Ludową.

-w nocy z 31 grudnia 1943 na 1 stycznia 1944 powstała Krajowa Rada Narodowa- deklarowała współpracę z ZSRR zyskując w maju 1944 uznanie ze strony Związku Patriotów Polskich działającego w Moskwie

-Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego określał KRN jako jedyne legalne źródło władzy państwowej. Władze wykonawcza przejął PKWN.

-dowódca AK gen. Tadeusz Komorowski „Bór” po porozumieniu z Delegatem Rządu Jankowskim w ramach akcji „Burza” wydał rozkaz o rozpoczęciu 1 sierpnia 1944 powstania w stolicy Polski

-klęska Powstania Warszawskiego zapoczątkowała proces rozkładu struktur PPP. Jednym z przejawów tego była decyzja z 15 stycznia 1945 o formalnym rozwiązaniu AK.

-podczas konferencji w Jałcie (4- 11 luty 1945) ustalono, iż wschodnia granica Polski przebiegać będzie zgodnie z linia Curzona. Zdecydowano o podziale Europy na strefy wpływów. Polska znalazła się w radzieckiej strefie wpływów. Rząd RP w Londynie odrzucił uchwały jałtańskie. Natomiast RJN zdecydowała się je uznać, licząc na udział reprezentantów PPP w nowym rządzie. Czołowi przywódcy PPP zostali jednak aresztowani przez radzieckie władze bezpieczeństwa w Pruszkowie.

-1 lipca 1945 ustała działalność RJN. W czasie procesu 16 przywódców Polski Podziemnej powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej z udziałem członków SL. Premierem został Edward Osóbka- Morawski, a wicepremierami Stanisław Mikołajczyk i Władysław Gomułka. Rząd ten zyskał uznanie międzynarodowe, jednocześnie cofnięto je rządowi RP w Londynie. Oznaczało to zakończenie okresu dwuwładzy.

Sądownictwo

-w czasie IIWŚ istniały sądy Polski Podziemnej

-na obszarach wcielonych do rzeszy ustanowiono sądy wyjątkowe. Obok niemieckich sądów powszechnych istniały sądy szczególne, a także sądownictwo policji i NSDAP. Sądem najwyższej instancji był Wyższy Sąd Krajowy. Sądy te utworzono w okręgach i prowincjach Rzeszy. W rejencjach działały Sądy Krajowe, a w powiatach znajdowały się Sądy Powiatowe jako najniższa instancja. Sądy szczególne obejmowały wojskowe sądy polowe, rozpatrujące sprawy o szpiegostwo, oraz wojskowe sądy doraźne, zastąpione przez cywilne sądy specjalne, zajmujące się głównie przestępstwami popełnionymi na terenie działań wojennych. Najwyższym sądem specjalnym był Trybunał Ludowy w Berlinie wyrokujący w sprawach politycznych. Jednoosobowo orzekające organy policji i Gestapo podejmowały decyzje o osadzaniu Polaków w obozach zagłady.

-w GG wprowadzono sądy niemieckie dzielące się na sądy powszechne i specjalne oraz sądy polskie

-w sprawach nie podlegających kompetencji sądów niemieckich, co głównie odnosiło się do spraw cywilnych, właściwymi były sądy polskie, w których stosowano dwuinstancyjne postępowanie. Były to sądy: grodzkie, okręgowe i apelacyjne, których wyroki poddano kontroli Wyższego Sądu Niemieckiego.

-na ziemiach polskich zajętych przez ZSRR przestało obowiązywać prawo polskie, tu obowiązywała Konstytucja ZSRR z 5 grudnia 1936. Sąd Najwyższy wybierany na 5- letnią kadencję, co również odnosiło się do sądów obwodowych. Z kolei obwody dzieliły się na rejony, będące siedzibami najniższych sądów pod nazwą sądów ludowych, których składy wybierano na 3 lata.

-Wyjątkową rolę w ZSRR odgrywały organy bezpieczeństwa wewnętrznego podległe NKWD- organy te były uprawnione do wymierzenia kary pozbawienia wolności w obozach pracy na okres od 3- 15 lat oraz wysiedlenia (do 5 lat).

-podziemny wymiar sprawiedliwości: obok sądownictwa państwowego wymiarem sprawiedliwości zajmowały się stronnictwa polityczne posiadające własne formacje wojskowe. Występował więc dualizm polegający na współdziałaniu sądownictwa państwowego i partyjnego. Sądownictwo specjalne Polski Podziemnej uznaje się za legalna jurysdykcję państwową wyrokującą w imieniu RP.

-wojskowy wymiar sprawiedliwości: legalizacja Sądów Kapturowych nastąpiła na mocy uchwały Komitetu Rady Ministrów dla Spraw Kraju z 16 kwietnia 1940. Sądy kapturowe w toku tajnych rozpraw skazywały na śmierć w sprawach o: zdradę, szpiegostwo, prowokacje, denuncjacje, nieludzkie prześladowanie i krzywdzenie ludności polskiej. Przed sądami tymi funkcjonującymi w strukturze organizacyjnej ZWZ zapadały jedynie wyroki skazujące lub uniewinniające. Sądy Kapturowe przemianowano na Wojskowe Sądy Specjalne o charakterze jednoinstancyjnym przy strukturach ZWZ-AK

-dekret Rządu RP z 1942 - obok utrzymanych Wojskowych Sądów Specjalnych powołano odrębne Cywilne Sądy Specjalne przy delegaturach okręgowych. Utworzono jeszcze ciała kolegialne, które nazwano Komisjami Sądzącymi Walki Podziemnej. Komisje te piętnowały osoby naruszające zasady Kodeksu moralności obywatelskiej ogłoszonej w 1941. Komisje mogły orzec naganę, infamię, tj. wykluczenie ze społeczeństwa polskiego, konfiskatę, jak i kary cielesne.

Sytuacja związków wyznaniowych podczas II wojny światowej

-w Kraju Warty organem realizującym politykę wyznaniowa było Ministerstwo Rzeszy do Spraw Kościelnych

Kościół katolicki

-wybuch IIWŚ spowodował opuszczenie kraju przez kardynała Augusta Hlonda, prymasa Polski. Tak samo postąpili ordynariusze diecezji chełmińskiej i włocławskiej.

-położenie Kościoła katolickiego w Kraju warty było rezultatem postępowania namiestnika Arthura Greisera. W odróżnieniu od reszty ziem wcielonych do Rzeszy w Kraju Warty Kościół katolicki pozbawiony został osobowości prawnej prawa publicznego i to z mocą wsteczną od 1 września 1939. utworzenie zrzeszenia religijnego noszącego nazwę Kościół Rzymskokatolicki dla katolików niemieckich. W rezultacie w Kraju Warty powstał niemiecki i polski Kościół katolicki.

-na terenie GG zamknięto KUL

-od początku lat 30. w ZSRR przeprowadzono przymusową ateizację

-w trakcie IIWŚ papież Pius XII nie potępił jednoznacznie najazdu Niemiec na Polskę. Nie zostały też polepione zbrodnie hitlerowskie.

-nominacja bpa gdańskiego Carla M. Spletta w charakterze administratora apostolskiego diecezji chełmińskiej w 1939. odegrał on czynną rolę w germanizacji Polaków

-postępowanie papieża było sprzeczne z przepisami polskiego konkordatu z 1925

Mniejszości religijne

-metropolita Kościoła greckokatolickiego arcybp Andrzej Szeptycki współpracował z władzami niemieckimi. Był przychylny ukraińskiemu ruchowi nacjonalistycznemu i jednocześnie występował przeciwko terrorowi wobec Polaków.

POLSKA LUDOWA 1944- 1989

-wola Stalina przesądziła o kształcie ustrojowym przyszłej Polski jako państwa komunistycznego

-wzmocniła się pozycja PPR jako partia hegemonistyczna

Ustrój państwa w okresie przejściowym (1944- 1947)

-w listopadzie 1943 czyniono w Moskwie zabiegi o utworzenie nowego rządu w postaci Polskiego Komitetu Narodowego, w którym większość stanowiliby komuniści

-Krajowa Rada Narodowa została uznana przez Stalina „za przedstawicielstwo narodu polskiego”, KRN podporządkowane były ZPP oraz Armia Polska utworzona w ZSRR

-ustrój państwa do czasu uchwalenia w 1947 Małej Konstytucji trafnie określa się jako przejściowy. Był to okres prowizorium konstytucyjnego.

Organy władzy ludowej

-jednym z podstawowych dokumentów zawierających koncepcję ustroju społeczno- politycznego przyszłej Polski była Deklaracja KRN uchwalona na jej pierwszym posiedzeniu 1 stycznia 1944

-w dniach 20- 21 lipca 1944 ukonstytuował się w Moskwie PKWN jako organ wykonawczy KRN. Formalne utworzenie PKWN nastąpiło na mocy ustawy KRN z 21 lipca 1944. Wg tego aktu KRN „powołuje Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego jako tymczasową władzę wykonawczą dla kierowania walką wyzwoleńczą narodu, zdobycia niepodległości i odbudowy państwowości polskiej”. Tekst tej ustawy podpisanej przez Bolesława Biureta jako Przewodniczącego KRN zamieszczono na czele pierwszego nru Dziennika Ustaw RP z 15 sierpnia 1944. Przewodniczącym PKWN został Edward Osóbka- Morawski, a wiceprzewodniczącymi Andrzej Witos i Wanda Wasilewska. W składzie tego organu znajdowali się przedstawiciele PPR i lewicowych odłamów przedwojennych partii: PPS, SL i Stronnictwa Demokratycznego oraz członkowie ZPP. PKWN będący formalnie komitetem KRN stał się faktycznym rządem. Manifest deklarował iż KRN jest jedynym legalnym źródłem władzy w Polsce. Wg Manifesty KRN i PKWN działają na podstawie konstytucji marcowej. Podstawowe założenia konstytucji będą obowiązywać aż do zwolania wybranego w głosowaniu powszechnym, bezpośrednim, równym, tajnym i stosunkowym Sejmu Ustawodawczego. Zarazem ogłoszono, że emigracyjny rząd w Londynie opiera się na bezprawnej, faszystowskiej konstytucji kwietniowej.

-manifest stwierdzał, iż PKWN obejmuje władzę na wyzwolonych terenach Polski przez hierarchiczną strukturę wojewódzkich, powiatowych, miejskich i gminnych rad narodowych.

-w wyniku połączenia Armii Ludowej z Armią Polską w ZSRR utworzono w lipcu 1944 Wojsko Polskie (ok. 290 tys.)

-KRN był to podziemny parlament. Pozycję ustrojową KRN określała głównie ustawa z 11 września 1944 O organizacji i zakresie działania rad narodowych. Członkom KRN przysługiwał tytuł posła, uzyskali nawet immunitet poselski. W skład wchodzili: delegaci różnych organizacji, w tym politycznych; przedstawiciele wojewódzkich rad narodowych; przedstawiciele organizacji polskich za granica oraz osoby dokooptowane.

-KRN miała różnorodne kompetencje. Poza ustawodawstwem, było to planowanie gospodarki publicznej, włącznie z uchwalanie budżetu; ustalanie stanu liczebnego armii; kontrola działalności organów władzy wykonawczej. KRN podejmowała decyzji w ważnych sprawach politycznych i międzynarodowych. Sprawowała nadzór nad radami narodowymi.

-Prezydium KRN- przewodniczący i wiceprzewodniczący KRN oraz Naczelny Dowódca WP. Wykonywało wszystkie uprawnienia KRN z wyjątkiem ustawodawstwa między posiedzeniami podziemnego parlamentu.

-PKWN uzyskał w bardzo szerokim zakresie prawo wydawania dekretów z mocą ustawy, które wymagały zatwierdzenia przez prezydium KRN

-pozycję Przewodniczącego KRN uregulowała ustawa z 11 września 1944 o kompetencjach tego urzędu. Akt ten wymienia Prezydenta KRN, któremu powierzono uprawnienia marszałka Sejmu. Jednocześnie powierzono mu zastępowanie Prezydenta RP uznając, iż urząd ten jest opróżniony. Dlatego Prezydent KRN sprawował funkcje głowy państwa.

-ustawa z 31 grudnia 1944 O powołaniu Rządu Tymczasowego RP. Prezydent KRN mianował E. Osóbkę- Morawskiego na stanowisko prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek powołał ministrów, których liczba wzrosła do 15. Formalnie KRN sprawował kontrole nad rządem, w rzeczywistości rolę tę spełniało Prezydium KRN.

-Rząd Tymczasowy był kontynuatorem polityki PKWN. Rząd umacniał i rozbudowywał struktury władz administracyjnych. Niezależnie od Milicji Obywatelskiej i organów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego powołano Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

-podpisanie przez rząd Tymczasowy ze Stalinem 21 kwietnia 1945 układu o przyjaźni i współpracy. Nastąpiło formalne uzależnienie Polski od ZSRR.

-w wyniku pertraktacji w czasie obrad Wielkiej Trójki podczas konferencji w Jałcie zawarto kompromis. Polegał na przekształceniu Rządu Tymczasowego po złożeniu dymisji (28 czerwca 1945) w Tymczasowy Rząd jedności Narodowej. Tego samego dnia powołał go Prezydent KRN. W nowym rządzie znalazło się 5 polityków obozu londyńskiego. TRJN, którego prawna podstawę funkcjonowania stanowiła ustawa z 31 grudnia 1944, został rozwiązany w lutym 1947 wkrótce po zebraniu się Sejmu Ustawodawczego.

Kształt terytorialny Polski po II wojnie światowej

-stanowisko konferencji w Teheranie (1943) dotyczące obszaru Polski zostało potwierdzone w Jałcie (1945). Kryterium etniczne przyjęto za podstawę wytyczenia nowej polskiej granicy wschodniej. Miała ona przebiegać zgodnie z linia Curzona.

-decyzje dotyczące przebiegu granic państwowych Polski zapadły podczas konferencji w Poczdamie (17 lipca- 2 sierpnia 1945). Na mocy układu z 2 sierpnia Polsce przekazano terytoria niemieckie na wschód od linii biegnącej od Morza Bałtyckiego, bezpośrednio na zachód od Świnoujścia, a stąd wzdłuż Odry do zbiegu tej rzeki z Nysą Łużycką i wzdłuż niej do granicy czechosłowackiej. W granicach Polski obok byłego Wolnego Miasta Gdańska i Pomorza Zachodniego znalazła się większość Prus Wschodnich, jednakże bez Królewca z okręgiem zajętym przez ZSRR. Zachodnia granica państwowa została potwierdzona w układach: z 6 lipca 1950 z Niemiecką Republiką Demokratyczną, a 7 grudnia 1970 z Republiką Federalna Niemiec. Ostatecznie uznanie tej granicy nastąpiło w konwencji z 14 listopada 1990 podpisanej z Polska przez zjednoczone Niemcy.

-wskutek utracenia mocy prawnej układu z 1938 do Czechosłowacji powrócił Śląsk Zaolziański.

-obszar Polski po zakończeniu IIWŚ wynosił 312,5 tys. Km2, co oznaczało pomniejszenie o ok. 77tys. Km2. Ze spisu ludności z 14 lutego 1946 wynikało, że liczba ludności zmniejszyła się do 24 mln. Straty wojenne wyniosły ok. 6 mln.

Sejm Ustawodawczy (1947- 1952)

Referendum (1946). Wybory parlamentarne (1947)

-w Polsce Ludowej stosunkowo późno przeprowadzono wybory parlamentarne, co stanowiło przedmiot konfliktu miedzy obozem rządzącym a opozycyjnym PSL utworzonym w 1945 przez Stanisława Mikołajczyka. Partia ta opowiedziała się za rychłym przeprowadzeniem wyborów.

-z inicjatywy PPR nastąpiło uchwalenie ustawy z 27 kwietnia 1946 O głosowaniu ludowym. Sformułowano 3 pytania o następującej treści:

1)czy jesteś za zniesieniem Senatu?

2)czy chcesz utrwalenia w przyszłej Konstytucji ustroju gospodarczego, zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?

3)czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?

-utworzony w celach wyborczych Blok Stronnictw Demokratycznych- PPR, PPS, SL i SD- apelował o głosowanie 3x Tak

-PSL wzywało do głosowania „nie” na pytanie dotyczące zniesienia Senatu

-termin referendum wyznaczono na 30 czerwca 1946

-ustawa z 22 września 1946 zawierająca Ordynację wyborczą do Sejmu Ustawodawczego określała zasady i tryb wyborów parlamentarnych. SU składa się z 444 posłów, w ten sposób wprowadzono jednoizbowy parlament. Ordynacja opierała się na 5- przymiotnikowych wyborach. Czynne prawo wyborcze uzyskały osoby po skończeniu 21 lat. Bierne prawo wyborcze przyznano osobom po ukończeniu 25 lat. Ordynacja ta odmawiała prawa wybieralności na podstawie decyzji Państwowej Komisji Wyborczej osobom, które przeciwdziałały walce zbrojnej z okupantem.

-decyzja KRN wybory do SU wyznaczono na 19 stycznia 1947. Bezpośrednio, tj. w okręgach wybrano 372 posłów. Pozostałe mandaty w liczbie 72 zawierały listy państwowe.

-Państwowa Komisja Wyborcza ogłosiła, iż Blok Stronnictw Demokratycznych uzyskał 80,1 % głosów, co zapewniło jego uczestnikom 394 mandaty. Na PSL głosowało 10,3 % wyborców, dzięki czemu uzyskali 28 mandatów. Stronnictwu Pracy przypadło 12 mandatów. Do SU wybrano także 5 posłów katolickich.

Tryb pracy i funkcje parlamentu

-SU był przede wszystkim konstytuantą, ale również miał określić podstawy organizacji państwa w okresie poprzedzającym uchwalenie nowej ustawy zasadniczej.

-po przeprowadzeniu wyborów parlamentarnych nastąpiło samorozwiązanie się KRN

-sejm zbierał się na sesje zwyczajne i nadzwyczajne, zwoływane przez Prezydenta RP. Był on zobowiązany do zwołania sesji nadzwyczajnej na żądanie 1/3 ustawowej liczby posłów.

-Inicjatywę ustawodawcza posiadał sejm (grupa 10 posłów), rada Państwa i rząd.

-następowała zmiana pozycji posła przez odejście od mandatu wolnego. W jego miejsce ustanowiono mandat związany.

-SU wybrany na 5- letnia kadencję spełniał następujące funkcje:

*ustrojodawczą- uchwalenie nowej konstytucji

*ustawodawczą- dotyczyło w szczególności: konstytucji, ordynacji wyborczej, budżetu, ustroju samorządu, ratyfikacja umów międzynarodowych. Dopuszczano do wydawania przez rząd dekretów z mocą ustawy głównie w okresie między sesjami parlamentu.

* kontrolną- udzielanie absolutorium rządowi

*a nadto ustalał podstawowe kierunki polityki państwa.

-nieznaną dotąd formą aktów prawnych Sejmu były narodowe plany gospodarcze

Mała Konstytucja z 19 II 1947

-w pierwszym dniu obrad SU S. Mikołajczyk zakwestionował jego prawo do określenia tymczasowego ustroju państwa.

-na podstawie projektu rządowego z 4 lutego 1947 uchwalono Ustawę Konstytucyjna o wyborze Prezydenta RP zawierającą wiele rozwiązań z ustawy zasadniczej z 1921. wybór prezydenta na 70 letnia kadencję następował w tajnym głosowaniu na posiedzeniu SU, przy obecności co najmniej 2/3 ustawowej liczby posłów. Integralna część ślubowania Prezydenta RP stanowił zwrot „Tak mi dopomóż Bóg”, który wypowiedział B. Bierut wybrany na ten urząd 5 lutego 1947. był on jedynym kandydatem. Przyjęto zasadę niełączenia funkcji prezydenta z wszystkimi innymi urzędami, nie wyłączając mandatu poselskiego. Zakres kompetencji prezydenta określiła Mała Konstytucja z 1947.

-po rozwiązaniu TRJN powołano nowy rząd, którego premierem został Józef Cyrankiewicz

-sejm przystąpił do określania podstawowych zasad funkcjonowania państwa. Wyłoniono przez sejm Komisja Specjalna opracowała projekt regulacji oparty na koncepcji ustrojowej PPR i PPS

-19 lutego 1947 uchwalono przy sprzeciwie 17 posłów Ustawę Konstytucyjną o ustroju i zakresie działania najwyższych organów RP (art. 1- 32) (tzw. Mała Konstytucja).

*rozdz. I- regulacja pozycji najwyższych organów RP

*rozdz. II- Sejm Ustawodawczy

*rozdz. III- prezydent

*rozdz. IV- Rada Państwa

*rozdz. V- rząd

*rozdz. VI- NIK

*rozdz. VII- wymiar sprawiedliwości

*rozdz. VIII- przepisy przejściowe

*rozdz. IX- przepisy końcowe

- jej postanowienia z woli SU miały obowiązywać „Do czasu wejścia w życie nowej konstytucji RP” (art. 1)

-cech MK z 1947 jest tymczasowość i niepełność. Poza regulacją znalazły się w szczególności zasady ustroju społeczno- gospodarczego oraz sfera praw i wolności obywatelskich.

-nową kategorią aktów prawnych SU były ustawy konstytucyjne jako akty nadrzędne nad ustawami zwykłymi. Do tej kategorii należy właśnie MK.

-SU uznano za „organ władzy zwierzchniej Narodu Polskiego”

-klasyfikację najwyższych organów państwowych zawiera art. 2, zgodnie z którym najwyższym organem w zakresie ustawodawstwa był SU, w zakresie władzy wykonawczej prezydent, Rada Państwa i rząd oraz w zakresie wymiaru sprawiedliwości niezawisłe sądy. MK przyjęła zasadę trójpodziału władz.

-wraz z ustanowieniem terenowych organów jednolitej władzy państwowej w 1950, także rady narodowe uzyskały charakter organów przedstawicielskich.

-Rada Państwa- w jej skład wchodził przewodniczącym, którym był prezydent, marszałek sejmu i wicemarszałkowie, a na czas wojny Naczelny Dowódca WP. Kompetencje Rady Państwa obejmowały w szczególności nadzór nad radami narodowymi, zatwierdzanie dekretów z mocą ustawy oraz wprowadzenie stanu wojennego i wyjątkowego na wniosek rządu.

-MK wprowadziła ustrój parlamentarno- gabinetowy

-prezydent pochodzący z wyboru SU nie ponosił przed nim odpowiedzialności politycznej.

-akty prezydenta wymagały dla swej ważności kontrasygnaty przez premiera i odpowiedniego ministra.

-prezydent podlegał odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu w wypadku dopuszczenia się zdrady kraju, pogwałcenia ustawy zasadniczej oraz w wypadku popełnienia przestępstwa karnego.

-funkcje władzy wykonawczej prezydent sprawował za pośrednictwem odpowiedzialnych ministrów

-wzmocnienie pozycji prezydenta nastąpiło przez personalne połączenie ze stanowiskiem przewodniczącego rady Państwa. Ponadto B. Bierut sprawował obowiązki sekretarza generalnego, generalnego następnie przewodniczącego Komitetu Centralnego PPR.

-Deklaracja w przedmiocie realizacji praw i wolności obywatelskich z 22 lutego 1947- akt ten obok tradycyjnego katalogu praw i wolności zawierał jeszcze niektóre prawa socjalne, jak prawo do pracy i prawo do nauki

Prace przygotowawcze nad ustawa zasadnicza Polski Ludowej

-utworzono na Kongresie Zjednoczeniowym z 15 grudnia 1948 Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

-w czerwcu 1949 sekretariat KC PZPR powołał 2 komisje pod przewodnictwem ówczesnego ministra sprawiedliwości Henryka Świątkowskiego. Komisje te zbierały się na wspólnych posiedzeniach marca 1951. Jedna z komisji oznaczona jako A była roboczą, a drugą B określano jako ideologiczna. Zadaniem tych komisji było opracowanie projektu nowej konstytucji. Członkowie komisji nie uznali za konieczne przyjęcia koncepcji „konstytucji bilansu” sformułowanej przez Stalina.

-rezultatem prac komisji był Projekt Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z 8 września 1950 opatrzony klauzulą: ściśle poufny. Projekt ten stał się przedmiotem obrad Biura Politycznego. W miejsce trójpodziału władz projekt wprowadzał zasadę jednolitej władzy państwowej. Prezydent miał pochodzić z wyboru jednoizbowego parlamentu. Zwiększono skład Rady Państwa.

-na podstawie ustawy konstytucyjnej z 26 maja 1951 O trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polski Ludowej została powołana Komisja Konstytucyjna. W jej skład weszły 103 osoby, w tym 61 posłów. Wobec niedotrzymania terminu złożenia tekstu projektu konstytucji, kadencje SU przedłużono do lipca 1952.

-Episkopat Pilski opracował memoriał Katolickie postulaty konstytucyjne- „Założenia Konstytucji powinny być dobre i zdrowe zarówno pod względem filozoficznym i moralnym”, „RP jako społeczna i polityczna zbiorowość katolickiego narodu powinna być w konstytucji ujęta jako prawo chrześcijańskie”. Złożył kolejne Katolickie postulaty konstytucyjne- wystąpiono przeciwko zasadzie oddzielenia Kościoła od państwa.

-projekt ustawy zasadniczej stał się przedmiotem rozpoczętej 18 lipca 1952 debaty sejmowej. Zainaugurowana została znanym referatem B. Biureta, mówiącego za Stalinem, iż Konstytucja winna być podsumowaniem, bilansem, uwieńczeniem dokonanych już przemian społecznych, politycznych i gospodarczych

Ustrój polityczny według Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z 22 VII 1952

-uznano, że PRL jest państwem dyktatury proletariatu, w którym kierownicza rolę winna spełniać partia komunistyczna. Najważniejszym jej celem było zbudowanie socjalizmu w Polsce.

-konstytucja ta zawierała liczne postanowienia, których istota nie doczekała się realizacji

-uznała państwo za wartość najwyższą, nie wprowadzono do niej postanowień, które by służyły ochronie pozycji jednostki przed omnipotencją, czyli wszechwładzą, państwa

-konstytucja PRL obowiązywała od 22 lipca 1952 do grudnia 1992

-jednolity tekst ustawy zasadniczej poprzedzony Wstępem, po nowelizacji z 10 lutego 1976 liczy 106 artykułów podzielonych na 11 rozdziałów:

I- ustrój polityczny

II- ustrój społeczno- gospodarczy

III- naczelne organy władzy państwowej

IV- NIK

V- naczelne organy administracji państwowej

VI- terenowe organy władzy i administracji państwowej

VII- sąd i prokuratura

VIII- podstawowe prawa i obowiązki obywateli

IX- zasady prawa wyborczego

X- godło, barwy, hymn i stolica PRL

XI- zmiany konstytucji

-stosunkowo obszerny katalog praw i wolności obywatelskich. Następujące kategorie praw: polityczne, socjalne, kulturalno- oświatowe oraz wolności obywatelskie. Obowiązki: przestrzeganie prawa, obrona ojczyzny i służba wojskowa, czujność wobec wrogów narodu oraz strzeżenie i umacnianie własności społecznej.

-przyjęcie zasady jednolitości władzy państwowej w ustawie zasadniczej z 1952 przesądziło o kształcie systemu organów państwowych w PRL.

-konstytucja zawierała następujące grupy organów: władzy państwowej, administracji państwowej, sądowych, prokuratury oraz kontroli państwowej.

-szczególnie doniosłą rolę wyznaczała organom władzy państwowej- określenie to odnosiło się do organów przedstawicielskich, których skład pochodzi z wyborów. Dotyczy to sejmu, Rady Państwa i rad narodowych. Organy władzy państwowej posiadały kompetencje prawodawcze.

-organy administracji państwowej to organy wykonawcze. W grupie tej występują zarówno organy kolegialne, jak i jednoosobowe.

-wraz z przywróceniem w l. 1957- 1976, a następnie od 1980 NIK jako organu niezależnego od rządu, wyodrębniono grupę organów kontroli finansowej państwa.

Naczelne zasady ustrojowe

-większość naczelnych zasad ustrojowych zamieszczono w rozdz. I Ustrój polityczny.

-formę państwa określił art. 1, wg którego „Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej”

-najważniejszą zasadą była zasada ludowładztwa- zasada zasad. Władz w PRL należy do ludu pracującego miast i wsi. Tym samym ustrojodawca odrzucił zasadę zwierzchnictwa narodu. PRL „ogranicza, wypiera i likwiduje klasy społeczne, żyjące z wyzysku robotników i chłopców”.

-z zasady ludowładztwa wynikają dalsze zasady naczelne:

*sojusz robotniczo- chłopski

*kierownicza rola partii klasy robotniczej- od nowelizacji w 1976 „Przewodnią siłą społeczeństwa w budowie socjalizmu jest PZPR”. Konstrukcja ta była sprzeczna z zasadą pluralizmu politycznego.

*system przedstawicielski

*odpowiedzialność przedstawicieli przed wyborcami

*praworządność

*zasady współdziałania władzy państwowej i administracji z ludem

-sejm i rady narodowe pochodziły z 4- przymiotnikowych wyborów: powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych.

Sejm

-naczelnymi organami władzy państwowej były Sejm i Rada Państwa. Były to organy o nierównorzędnej pozycji- „Najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm PRL” (art. 15)

-czynne prawo wyborcze przysługiwało po ukończeniu 18 lat, a bierne po skończeniu 21

-dopiero ordynacja wyborcza do Sejmu z 1985 dopuszczał możliwość. Odwołania posła; ordynacja ta wprowadziła również listę krajową, z której miano wybierać do 15% posłów

-zasada, iż 1 poseł reprezentuje 60 tys. Wyborców. W 1960 ustalono, iż Sejm liczy 460 posłów. Kadencja sejmu trwała 4 lata.

-konstytucja nie przyznawała sejmowi prawa do samorozwiązania się, zarazem żaden z pozostałych organów państwowych nie mógł rozwiązać sejmu przed upływem kadencji. Skrócenie kadencji sejmu wymagało każdorazowo uchwalenia odpowiedniej ustawy konstytucyjnej

-rozbudowano wewnętrzna strukturę sejmu, którego organami były: Prezydium Sejmu, komisje sejmowe, Konwent Seniorów i sekretarze Sejmu.

-pracami parlamentu kierowało Prezydium Sejmu, składające się z marszałka i wicemarszałków. W skład tego organu początkowo wchodzili wyłącznie przedstawiciele PZPR, ZSL i SD

-Konwent Seniorów był organem pomocniczym mającym zapewnić sprawny tok prac sejmowych. Jego skład obejmował członków Prezydium Sejmu i przedstawicieli klubów poselskich.

-ważnym organem sejmu były stałe komisje, których głównym zadaniem był udział w postępowaniu legislacyjnym. Przewidziano także powołanie komisji nadzwyczajnych.

-Sekretarze Sejmu byli powoływani do pełnienia funkcji pomocniczych w stosunku do marszałka i prezydium Sejmu

-inicjatywa ustawodawcza przysługiwała Radzie Państwa, rządowi i posłom.

-urząd marszałka w sejmie PRL stale powierzano członkowi ZSL

-sejm zbierał się 2 razy w roku na sesje zwyczajne zwoływane przez radę Państwa. Przewidziano możliwość zwołania sesji nadzwyczajnych. W ramach sesji odbywały się posiedzenia zwoływane przez Prezydium Sejmu

-w 1982 utworzono prze Sejmie Radę Społeczno- Gospodarczą

-Sejm PRL spełniał następujące funkcje:

*ustrojodawczą

*ustawodawczą

*kontrolną

*sprawował ogólne kierownictwo państwem i gospodarką narodową

*był organem nadrzędnym nad pozostałymi organami państwowymi

*powoływanie/ odwoływanie wielu organów państwowych: Rady Państwa, rządu, prezesa NIK, członków Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego oraz rzecznika praw obywatelskich

-skutkiem likwidacji rzędu Prezydenta RP było przejecie przez sejm jego uprawnień jako zwierzchnika władzy wykonawczej

Rada Państwa

-drugi naczelny organ władzy państwowej

-stanowiła organ kolegialny, którego tryb postępowania określał regulamin Rady Państwa

-usytuowanie Rady Państwa między Sejmem a Rada Ministrów stanowiło w istocie naruszenie zasady jednolitości i koncentracji władzy najwyższej PRL

-pozycja Rady Państwa była wzorowana na Prezydium Rady Najwyższej ZSRR

-w jej skład, liczący początkowo 15 osób, był wybierany przez Sejm. Na czele rady państwa stał przewodniczący, którym stale był przedstawiciel PZPR. Do jej składu należało 4 zastępców przewodniczącego, sekretarz oraz 9, a następnie 11 członków.

-Rada Państwa stanowiła emanację Sejmu i pełniła swoje obowiązki po upływie kadencji parlamentu do momentu wyboru jej nowego składu. W okresie między kadencjami sejmu Rada Państwa sprawowała kontrole nad Radą Ministrów

-była uprawniona do wydawania dekretów z mocą ustawy w okresie między sesjami sejmu. Nie mogła dokonać zmiany konstytucji ani uchwalić budżetu przez wydanie dekretu z mocą ustawy. Akty te dla swojej ważności wymagały zatwierdzenia na najbliższej sesji Sejmu.

-Radzie Państwa powierzono dokonywanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw

-w okresie między sesjami sejmu dokonywała zmian w składzie rządu, powoływała sędziów i prokuratora generalnego

-sprawowała nadzór nad radami narodowymi

-obok zwoływania sesji sejmowych zarządzała wybory do parlamentu

-przysługiwała jej inicjatywa ustawodawcza i wykonywała szereg uprawnień w charakterze głowy państwa, w związku z tym reprezentowała PRL na zewnątrz, przyjmowała listy uwierzytelniające, jak i odwołujące przedstawicieli dyplomatycznych

-ratyfikowała i wypowiadała umowy międzynarodowe

-stosowała prawo łaski

-wprowadzała stan wojenny

-w l. 80. przy przewodniczącym Rady Państwa utworzono Radę Konsultacyjną jako forum dyskusyjne z przedstawicielami opozycji politycznej

Rada Ministrów

-do naczelnych organizacji administracji państwowej zalicza się rząd, premiera i ministrów. Do tej kategorii dodano także przewodniczących komisji i komitetów, którzy pełnili funkcje naczelnych organów administracji państwowej, jak m.in. Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego.

-w skład rządu chodził premier jako przewodniczący, wicepremierzy, ministrowie oraz przewodniczący komisji i komitetów sprawujących funkcje naczelnych organów administracji państwowej. Od 1976 w skład Rady Ministrów wchodził prezes NIK.

-Prezydium rządu obejmowało premiera i wicepremierów

-konstytucja postanawiała, iż urząd ministra tworzy się w drodze ustawy

-minister stoi na czele wyodrębnionego działu administracji. Określa się go jako ministra resortowego. Minister kierował jednoosobowo resortem. Do pomocy miał wiceministrów (podsekretarze stanu). Powoływał ich premier na wniosek ministra. Osobna kategorie stanowili ministrowie bez teki, czyli wypełniające zadanie określone przez premiera.

-posiedzenia rządu zwoływał premier i im przewodniczył

-RM była powoływana i odwoływana przez Sejm

-wg prawa Rada Państwa nie mogła odwołać premiera. Jednakże wypadek taki z naruszeniem konstytucji miał miejsce w 1954

-w związku z działalnością sejmu pozostawało prawo inicjatywy ustawodawczej dla rządu. Wyłącznie RM składała sejmowi projekt budżetu oraz narodowego planu gospodarczego

-RM posiadała kompetencje w stosunku do całej administracji

-sprawowała ogólny kierunek w dziedzinie obronności kraju i organizacji sił zbrojnych PRL

-istotną funkcja było wykonywanie ustaw. Organ ten wydawał rozporządzenia wykonawcze na podstawie ustaw.

-ministrowie byli uprawnieni do wydawania rozporządzeń i zarządzeń

Podział administracyjny. Terenowe organy władzy i administracji państwowej.

-przez kilkadziesiąt lat utrzymano trójstopniowy podział administracyjny państwa na województwa, powiaty i gminy

-w l. 1944-45 przywrócono następujące województwa: lubelskie, białostockie, w-wskie, kieleckie, krakowskie, łódzkie, poznańskie i pomorskie

-zniesiono autonomie województwa śląskiego

-na mocy dekretu z 30 marca 1945 utworzono województwo gdańskie

-po powołaniu zarządu Ziem Odzyskanych Rada Ministrów w drodze rozporządzenia z 29 maja 1946 utworzyła województwa: olsztyńskie, szczecińskie i wrocławskie

-powstałe do 1946 województwa (14) przetrwały do 1950

-na podstawie ustawy z 28 czerwca 1950 powstały województwa: koszalińskie, opolskie i zielonogórskie. Zmieniono tez nazwy województw: pomorskiego (bydgoskie) i śląskiego (katowickie).

-liczba województw wzrosła do 17 i stan ten przetrwał do 1975

-ważna zmianą było zastąpienie gminy gromadą jako jednostka podziału terytorialnego stopnia podstawowego na mocy Ustawy o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych z 25 września 1954. W związku z tym w miejsce 3 tys. Gmin powołano ok. 8800 gromad, których liczba w następnych latach zaczęła maleć.

-w 1972 zniesiono gromady zastępując je gminami, których utworzono ponad 2300. zlikwidowano osiedla jako jednostki podziału administracyjnego.

-najdalej idące zmiany wprowadziła Ustawa o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa z 28 maja 1975- na tej podstawie z dniem 1 czerwca 1975 zwiększono liczbę województw do 49. równocześnie zniesiono powiaty (390)

-utrzymana została formalnie struktura samorządu terytorialnego oparta na przepisach ustawy „scaleniowej” z 1933

-zasadnicze znaczenie dla administracji terytorialnej miała ustawa z 20 marca 1950 O terenowych organach jednolitej władzy państwowej oparta na wzorach radzieckich. Na mocy tego aktu nastąpiła likwidacja samorządu terytorialnego w Polsce. Nastąpiła nacjonalizacja mienia samorządowego.

Wymiar sprawiedliwości

-konstytucja PRL postanawiała, że wymiar sprawiedliwości sprawują: Sąd Najwyższy, sądy wojewódzkie, powiatowe i szczególne. Naczelnym organem sądowym był Sąd Najwyższy, którego skład na 5-letnie kadencje wybierała Rada Państwa.

Ustrój sądownictwa

-poza sądownictwem państwowym powołano sądy społeczne z 1965. nie wymierzały one kary, wydawały orzeczenia w drobnych sprawach karnych i m.in. o naruszenie zasad współżycia i ładu społecznego.

-poza systemem sądowym usytuowany jest Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu

-przyjęto dwuinstancyjny system sądownictwa

Sąd Najwyższy objął nadzór nad orzecznictwem sądów wojskowych i sądów ubezpieczeń społecznych

-SN został podporządkowany Radzie Państwa

-Prezes SN składał jej corocznie sprawozdanie z działalności sądu

-skład SN obejmował pierwszego prezesa, prezesów i sędziów

-SN dzielił się na 4 izby: Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Cywilną, Karną i Wojskową

-na czele SN stoi pierwszy prezes powoływany i odwoływany przez sejm na wniosek prezydenta. Powołuje on prezesów stojących na czele izb SN.

-do czasu powołania sądów apelacyjnych w 1990 SN rozpoznawał odwołania od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji przez sądy wojewódzkie i sądy szczególne.

Sądy powszechne

-rozstrzyganie wszelkich spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego i rodzinnego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie przekazanych do właściwości innych sądów.

-struktura sądów powszechnych była ściśle związana z podziałem administracyjnym. Sądami powszechnymi były sądy wojewódzkie i powiatowe. Po reformie administracji z 1975 utworzono sądy rejonowe (dla jednej lub kilku gmin)

-do 1975 w każdym powiecie powołano sąd powiatowy jako sąd I instancji. Organem sądu rejonowego jest prezes. Wyższym szczeblem w strukturze sądów powszechnych jest sąd wojewódzki orzekający w ważniejszych sprawach w I instancji. Organami sądu wojewódzkiego są: prezes, zgromadzenie sędziów i kolegium sądu wojewódzkiego.

-prezesi sądów powszechnych pochodzą z nominacji ministra sprawiedliwości.

Sądy szczególne

-Naczelny Sąd Administracyjny, sądy wojskowe oraz sądy pracy i ubezpieczeń społecznych

-w l. 1945- 1947 funkcjonował Najwyższy Trybunał Narodowy powołany dla osądzenia zbrodniarzy wojennych

-na mocy ustawy z 31 sierpnia 1980 utworzono Naczelny Sąd Administracyjny. Został on powołany do sprawowania sądowej kontroli legalności decyzji administracyjnych. Siedzibą NSA jest W-wa. Minister sprawiedliwości powołał kilkanaście jego ośrodków zamiejscowych. W jego skład wchodzi prezes, wiceprezesi, prezesi ośrodków zamiejscowych oraz sędziowie.

-dekret PKWN z 23 listopada 1944 utworzył sądy wojskowe. Sądami I instancji były sądy garnizonowe, sądy okręgów wojskowych oraz sąd marynarki wojennej. Odwołania od orzeczeń tych sądów rozpatrywał Najwyższy Sąd Wojskowy, później Izba Wojskowa SN

-sądy ubezpieczeń społecznych oraz Trybunał Ubezpieczeń Społecznych działały do końca 1974. W 1975 powołano okręgowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych.

Prokuratura

-Ustawa o Prokuraturze RP z 20 lipca 1950

-urząd Prokuratora Generalnego utworzono w celu ugruntowania praworządności ludowej, ochrony mienia społecznego i ścigania przestępstw

-struktura jednoosobowych organów hierarchicznie podporządkowanych i formalnie niezależnych od władz terenowych

-na mocy nowelizacji konstytucji w 1989 prokuratura została podporządkowana ministrowi sprawiedliwości pełniącemu także funkcję Prokuratora Generalnego RP

Położenie prawne związków wyznaniowych

-uchwała z 12 września 1945 przyjęta przez rząd- konkordat zawarty między RP a Stolicą Apostolską przestał obowiązywać

-w sierpniu 1945 utworzono administratury apostolskie we Wrocławiu, Opolu, Gorzowie, Gdańsku i Olsztynie. Administratorzy apostolscy podlegali bezpośrednio prymasowi Polski. Rząd nie przyjął do wiadomości tych nominacji

-po zawarcie 6 lipca 1950 układu z NRD o uznaniu zachodniej granicy Polski rząd nakazał usunięcie administratorów apostolskich na Ziemiach Odzyskanych. W ten sposób rząd zmierzał do likwidacji stanu tymczasowego organizacji kościelnej na tych obszarach. W następstwie tego kapituły wybrały wikariuszy kapitulnych. W obawie przed schizmą arcybp Stefan Wyszyński, prymas Polski, udzielił im jurysdykcji kanonicznej. Papież Pius XII dokonał w 1951 nominacji tytularnych bpów polskich na administratury apostolskie. Duchowni ci, w charakterze wikariuszy arcybpa gnieźnieńskiego, objęli stanowiska. W 1967 Stolica Apostolska mianowała administratorów apostolskich z uprawnieniami bpów rezydencjalnych.

-14 kwietnia podpisano Porozumienie między przedstawicielami Rządy RP i przedstawicielami Episkopatu- utrzymanie nauki religii w szkołach, istnienie zakonów, prasy i stowarzyszeń zakonnych. Kościół katolicki deklarował lojalność wobec Polski Ludowej.

-charakterystyczne dla polityki wyznaniowej Polski Ludowej były przepisy Dekretu o tworzeniu, obsadzaniu i znoszeniu duchowych stanowisk kościelnych z 1953. naruszenie postanowień ustawy zasadniczej PRL wywołało protest ze strony Episkopatu Polski wyrażony w słynnym memorandum pod nazwą Non possumus. Internowanie prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego. 26 października 1956 prymas Polski powrócił na stolicę arcybiskupią gnieźnieńsko- warszawską.

-papież Paweł VI wydał 18 czerwca 1972 Konstytucję Apostolską Episcoporum Poloniae coetus. Utworzono 4 nowe diecezje: opolską, gorzowską, szczecińsko- kamieńską i koszalińsko- kołobrzeską. Powołano arcybpa we Wrocławiu, który stał się stolicą nowej prowincji (metropolii). Nastąpiły nominacje bpów ordynariuszy w Opolu, Gorzowie, Szczecinie, Koszalinie i Olsztynie. Tym samym ustał stan tymczasowości organizacji administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich.

-w 1972 w Polsce istniało 5 prowincji (metropolii), 7 archidiecezji i 20 diecezji.

-we współczesnej Polsce utrzymano historycznie wykształconą strukturę administracyjną Kościoła katolickiego, w skład której wchodzą prowincje (metropolie), diecezje, dekanaty i parafie. Organizacja terytorialna Kościoła rzymskokatolickiego wg stanu z 1986 obejmowała 5 prowincji: gnieźnieńską, krakowską, wrocławską i poznańską oraz 5 diecezji poza prowincjami.

-diecezje były podzielone na dekanaty, których w 1986 było 776. w ich skład wchodziło 8101 parafii.

-Jan Paweł II osobiści ustanowił nową organizację kościelną w Polsce. Decyzję tę wyraża treść bulli Totus Tuus Poloniae unitas z 25 marca 1992. utworzenie nowych diecezji (13) i metropolii (8). W wyniku tych zmian istnieje 39 diecezji terytorialnych zgrupowanych w 13 metropoliach

-prowincje kościelne (5) uzyskały nową srukturę terytorialną- metropolie: przemyska, szczecińsko- kamieńska, gdańska, warmińska, białostocka, częstochowska, katowicka i lubelska.

-papież ustanowił diecezję łódzką archidiecezją bezpośrednio podporządkowaną Stolicy Apostolskiej. Postanowił, iż tytuł Prymasa Polski pozostaje związany z historycznym dziedzictwem i relikwiami Św. Wojciecha w Archidiecezji Gnieźnieńskiej, dlatego ks. Kard. Józef Glemp, jako kustosz relikwii Św. Wojciecha czczonych w Katedrze Gnieźnieńskiej, będzie nadal nosić tytuł Prymasa Polski

-sobór lwowski ogłosił 7 marca 1946 zniesienie unii, w wyniku czego włączono Kościół greckokatolicki do Rosyjskiej Prawosławnej Cerkwi. Władza polskie aresztowały, a następnie deportowały do Związku Radzieckiego bpa przemyskiego Jasyfa Kocyłowskiego wraz z sufraganem Hrihoryjem Łakotą.

-w 1946 papież mianował prymasa Augusta Hlonda specjalnym delegatem dla wiernych obrządków wschodnich.

-represje wobec duchownych, z których część osadzono w centralnym Obozie pracy w Jaworznie

-generalnym wikariuszem prymasa Polski dla wiernych obrządku greckokatolickiego od końca 1981 był ks. Jan (Iwan) Martyniak, który w 1989 uzyskał sakrę biskupią.

-największe spośród wyznań nierzymskokatolickich maja swoja reprezentację w działającej od 1945 Polskiej Radzie Ekumenicznej. Grupuje ona Kościoły ewangelickie, katolickie i prawosławny. Kościół ewangelicko- augsburski, ewangelicko- reformowany i Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

-uchwalenie 17 maja 1989 3 ustaw wyznaniowych- PRL jest państwem świeckim, neutralnym w sprawach religii i przekonań. Wszystkie związki wyznaniowe są niezależne od państwa przy wykonywaniu swoich funkcji religijnych. Poszanowanie wolności sumienia i wyznania. Gwarancją wolności sumienia jest oddzielenie Kościołów i innych związków wyznaniowych od państwa.

-negocjacje między delegacją rządu RP na czele z Krzysztofem Skubiszewkim jako ministrem spraw zagranicznych a delegacją Stolicy Apostolskiej pod przewodnictwem nuncjusza, arcybpa Józefa Kowalczyka. Po uzgodnieniu wspólnego tekstu konkordatu w maju 1993nasyapiło jego uroczyste podpisanie 28 lipca 1993.

„Okrągły stół”. Prace parlamentarne nad konstytucją III Rzeczpospolitej

-obrady okrągłego stołu zainaugurowane 6 lutego 1989

-najważniejszy dokument okrągłego stołu to Stanowisko w sprawie reform politycznych z 5 kwietnia 1989

-nowelizacja Konstytucji PRL z 7 kwietnia 1989 oraz ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu

-w sejmie większość mandatów (65%) zapewniono koalicji rządzącej, a jedynie 35 % (161 mandatów) przyznano opozycji.

-29 grudnia 1989 doszła do skutku kolejna jej nowelizacja o przełomowym znaczeniu. Skreślono Wstęp do konstytucji. Przywrócono tradycyjna nazwę państwa. Suweren został naród w rozumieniu wspólnoty równoprawnych obywateli. Usunięto regulacje dotyczące przewodniej roli PZPR.

-7 grudnia 1989 powołano najpierw sejmową, a następnie senacką komisje konstytucyjną. Obie komisje działały niezależnie od siebie.

-w 1990 Bronisław Geremek, przewodniczący Komisji Konstytucyjnej Sejmu, wyrażał przekonanie, że nowa konstytucja powinna być gotowa przed wyborami parlamentarnymi przewidzianymi na wiosnę 1991, uchwalić ją powinien Sejm i Senat, czyli Gromadzenie Narodowe, po uchwaleniu konstytucję mogłoby legitymizować ogólnonarodowe referendum.

-prace nad senackim projektem zakończono w kwietniu 1991, a sejmowym w sierpniu 1991. powstały także indywidualne i zespołowe projekty pozaparlamentarne o charakterze partyjnym (4) i prywatnym (5). Zbiór 11 sygnowanych Projektów konstytucyjnych 1989- 1991 wydało drukiem Wydawnictwo Sejmowe. Komisja Konstytucyjna Senatu opracowała w 1990 Ankietę Konstytucyjną skierowana do kilkudziesięciu uczonych i polityków oraz Episkopatu Polski.

-wyłoniony w wyborach 27 października 1991 parlament przystąpił do kontynuacji prac przygotowawczych nad nowa ustawą zasadniczą. Jej powstanie miało poprzedzić uchwalenie Małej Konstytucje z inicjatywy prezydenta.

-spór dotyczący podmiotu uprawnionego do uchwalenia konstytucji: Zgromadzenie Narodowe czy Naród w drodze referendum?

-na podstawie kompromisowego projektu z 23 kwietnia 1992 uchwalono Ustawę konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP. Akt ten wszedł w życie 29 września 1992. „Konstytucję RP, uchwaloną przez Sejm i Senat połączone w Zgromadzenie Narodowe, przyjmuje Naród w drodze referendum konstytucyjnego”. Ustawa przesądziła o ty, iż prezydent zarządza referendum, do udziału w którym upoważnieni zostali wszyscy obywatele posiadający czynne prawo wyborcze do Sejmu. Prezydent jest zobowiązany do podpisania przyjętej w referendum ustawy zasadniczej. Podmiotami uprawnionymi do przedstawienia Zgromadzeniu Narodowemu projektu nowej ustawy zasadniczej są: Komisja Konstytucyjna, grupa 56 członków ZN oraz prezydent. Uprawnienia tego nie uzyskał rząd.

-w skład Komisji Konstytucyjnej wchodzi 46 posłów i 10 senatorów. Jej obradami kieruje przewodniczący i zastępca, z których jeden jest posłem, a drugi senatorem. Prawo uczestniczenia w posiedzenia Komisji ograniczono do przedstawicieli: prezydenta, Rady Ministrów oraz Trybunału Konstytucyjnego.

-w terminie do 30 kwietnia 1993 złozono w sekretariacie Komisji Konstytucyjnej 7 projektów spełniających wymogi ustawy konstytucyjnej z 23 kwietnia 1992:

I- projekt uchwalony przez Komisję Konstytucyjna Senatu I kadencji podpisany przez parlamentarzystów ze Zjednoczenia Chrześcijańsko- Narodowego

II- projekt podpisany przez członków Klubu Parlamentarnego SLD

III- projekt podpisany przez członków Klubu Parlamentarnego „Unia Demokratyczna”

IV- projekt podpisany przez parlamentarzystów PSL oraz m.in. członków Kół Parlamentarnych Unii Pracy oraz Mniejszości Niemieckiej

V- projekt podpisany przez prezydenta RP

VI- projekt podpisany przez posłów Konfederacji Polski Niepodległej

VII- projekt podpisany głównie przez członków Parlamentarnego Klubu Porozumienia Centrum

- teksty te opublikowano w specjalnym numerze Biuletynu wyd. przez Komisje Konstytucyjną.

-przekazano jej nadto 5 projektów niespełniających wymogów (m.in. projekty Unii Polityki Realnej i Stronnictwa Demokratycznego)

-w wyniku wyborów parlamentarnych z 19 września 1993 ukształtowała się nowa konfiguracja polityczna charakteryzującą się utworzeniem silnej koalicji z dominującą w niej rolą SLD oraz PSL.

-wybór nowego składu Komisji Konstytucyjnej- rozważano możliwość nowelizacji ustawy konstytucyjnej z 23 kwietnia 1992

-22 kwietnia 1994 została ona znowelizowana przez Sejm. W ciągu 3 miesięcy, tj. do 5 września 1994 dopuszczono możliwość złożenia projektu konstytucji popartego przez co najmniej 500 tys. Obywateli.

-w styczniu 1994 nastąpiło inauguracyjne zebranie Komisji Konstytucyjnej koalicji prawicowej. Ustalono, że projekt ustawy zasadniczej tej koalicji będzie alternatywny wobec tekstu opracowanego przez Komisję Zgromadzenia Narodowego

-następnie powstała Komisja powołana przez Komisję Krajową NSZZ „Solidarność”, została ona usytuowana przy Klubie senackim NSZZ „S”. formalnie pracami tej komisji kierował Marian Krzaklewski. Nie doszło do połączenia się obu komisji i nie powołano Narodowej Rady Konstytucyjnej, którą proponowało Porozumienie Centrum.

Mała Konstytucja z 17 X 1992

-z inicjatywy posłów Klubu Parlamentarnego „Unia Demokratyczna” do laski marszałkowskiej złożono projekt Ustawy Konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP z 1 lutego 1992. wnioskodawcy występowali o tymczasowe ustalenie relacji między legislatywą a egzekutywą w celu ich harmonijnego współdziałania. Projekt ten stał się przedmiotem prac Komisji Nadzwyczajnej pod przewodnictwem Tadeusza Mazowieckiego. W dniu 1 sierpnia 1992 Sejm uchwalił Małą Konstytucję, którą Senat pierwotnie zamierzał odrzucić. Po ustosunkowaniu się do poprawek Senatu ustalono tekst Ustawy Konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawcza i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym z dnia 17 października 1992. Ustawa ta weszła w życie 8 grudnia 1992.

-uzupełnienia MK: Karta Praw i Wolności oraz Karta Społeczna i Ekonomiczna, która została odrzucona przez Sejm

-tekst MK obejmuje 78 artykułów podzielonych na 6 rozdziałów:

I- zasady ogólne

II- Sejm i Senat

III- Prezydent RP

IV- Rada Ministrów

V- samorząd terytorialny

VI- przepisy przejściowe

VII- przepisy końcowe

-MK uchyliła moc obowiązującą Konstytucji PRL poza wskazanymi wyłączeniami

-w Zasadach ogólnych określono podstawy organizacji RP jako demokratycznego państwa prawnego w ten sposób, że: „Organami państwa w zakresie władzy ustawodawczej są- Sejm i Senat RP; w zakresie władzy wykonawczej- Prezydent RP i Rada Ministrów; w zakresie władzy sądowniczej- niezawisłe sądy”. MK z 1992 przyjęła więc zasadę trójpodziału władzy.

-Sejm i Senat nadal będą wybierane na 4- letnia kadencję. Wprowadzono zasadę proporcjonalności w wyborach do Sejmu i zasady wolnych wyborów do Senatu. Przyjęto konstrukcje mandatu wolnego, w związku z czym posłowie i senatorowie nie mogą być odwołani przez wyborców. Określono zakres niełączenia mandatu posła i senatora z niektórymi funkcjami i stanowiskami, w tym z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, wojewodą i ambasadorami. Nie wprowadzono natomiast zakazu łączenia mandatu parlamentarnego ze stanowiskiem ministra. Obie izby maja uprawnienia do powoływania organów państwowych.

-Zracjonalizowano procedurę przyjmowania ustawy budżetowej. W wypadku nieuchwalenia jej po upływie 3 miesięcy od złożenia projektu Sejmowi możliwe jest rozwiązanie parlamentu.

-obok sejmu także prezydent ma prawo zarządzenia referendum.

-wprowadzono ważną zmianę do trybu postępowania z uchwaloną przez sejm ustawą, która senat może przyjąć lub wprowadzić poprawki albo ja odrzucić (bezwzględna większość głosów). Pozwoli to na uniknięcie sytuacji, gdy sejm nie był w stanie ani przyjąć, ani odrzucić propozycji senatu, co określano jako tzw. Pat legislacyjny. W uzasadnionych wypadkach możliwe jest wnoszenie projektów jako pilnych, co przysługuje tylko Radzie Ministrów. RM mogła także wydawać dekrety z mocą ustawy, ograniczając tym samym kompetencje parlamentu.

-Sejm może być rozwiązany z mocą własnej uchwały, co wymaga uzyskania 2/3 ustawowej liczby posłów. W określonych przypadkach uprawnienie do rozwiązania parlamentu uzyskał także prezydent. Rozwiązanie sejmu pociąga za sobą zakończenie kadencji senatu. ZN miało prawo do uchwalenia konstytucji RP.

-MK wzmocniła konstytucyjna pozycję prezydenta. „Prezydent RP jest najwyższym przedstawicielem Państwa Polskiego w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych”. Jest także najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. Prezydent nie może pełnić żadnego innego urzędu. Zwołuje i przewodniczy posiedzeniom RM. Ma prawo wystąpienia z orędziem do obu izb.

-sposób formowania rządu- inicjuje i zamyka prezydent. Desygnuje on prezesa RM, a na jego wniosek powołuje rząd. Premier przedstawia sejmowi program rządu i występuje o wotum zaufania, co wymaga bezwzględnej większości głosów. W razie niepowodzenia tej misji, wyboru premiera i składu rządu dokonuje sejm bezwzględną większością głosów. Jeśli do tego nie dojdzie, inicjatywa przechodzi kolejno do prezydenta, a następnie do sejmu, z tym, iż w tej sytuacji wystarczy zwykła większość. Po wyczerpaniu tych możliwości prezydent może albo rozwiązać sejm, albo powołać na 6 miesięcy premiera i rząd. Jednak jeśli w tym okresie nie dojdzie do uchwalenia wotum zaufania, jak i wotum nieufności dla rządu, to wówczas prezydent rozwiązuje sejm. Do prezydenta należy, na wniosek premiera, dokonywanie zmian na stanowiskach poszczególnych ministrów. Wniosek o wotum nieufności dla rządu wymaga uzyskania bezwzględnej większości głosów.

-MK umożliwiła zastosowanie zasady konstruktywnego wotum nieufności przez powiązanie wniosku w tej sprawie z jednoczesnym wyborem nowego premiera.

-MK wzmocniła pozycje rządu. „RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczna RP. RM kieruje całością administracji rządowej”. Nadal RM sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym. Do rangi konstytucyjnej podniesiono zasadę kolegialności prac rządu. Wzmocniono pozycję premiera.

-w zakresie samorządu terytorialnego dotychczasowa regulacja ograniczała się do gminy.

w I instancji. sprawach kajacy łano sąd powiatowy jako sąd I instancji. i przez sądy wojewódzkie i sądy szczególne. ólne. państ

3

---