NOTATKI Z HISTORII POWSZECHNEJ XX w. cz.2

System sojuszy państw niedemokratycznych w latach 30. i 40. XX wieku

Temat nr 26

• układ włoski-niemiecki 1936

• podpisany pomiędzy Hitlerem i Mussolinim

• deklaracja pomocy dla nacjonalistów generała Franco w Hiszpanii

• w zamian za zaakceptowanie włoskiego ataku na Etiopię Włochy obiecały popierać niemieckie dążenia do odzyskania kolonii

• ustalono wspólny program zwalczania komunizmu

• pakt antykominternowski

• zawarty w 1936 roku przez Niemcy i Japonię do wspólnej walki ze zorganizowaną działalnością Międzynarodówki Komunistycznej

• w 1937 roku przyłączyły się Włochy

• w latach 1937-1940 do paktu przyłączyły się Hiszpania, Węgry, Bułgaria, Rumunia i Słowacja

• pakt stalowy

• formalny sojusz niemiecko-włoski o charakterze polityczno militarnym z 1939 roku

• wzajemna przyjaźń

• nienaruszalność granic i integralność terytoriów obu państw

• wzajemna pomoc w wypadku zagrożenia interesów którejkolwiek ze stron

• Pakt Trzech (pakt berliński)

• trójstronny układ polityczno-wojskowy zawarty przez III Rzeszę, Włochy i Japonię

• zakładał podział stref wpływów - Niemcy otrzymać mieli Europę, Włochy Bałkany i Afrykę, Japonia Daleki Wschód

• w latach 1940-1941 do paktu przyłączyły się Bułgaria, Węgry i Rumunia

• każda z podpisujących stron obiecywała sobie pomoc gospodarczą, ekonomiczną, polityczną i militarną

Reżimy satelickie i okupacyjne

Temat nr 28

• Węgry

• od 1920 roku monarchia konstytucyjna z regentem admirałem Miklosem Horthym na czele

• przez cały okres międzywojenny Węgry dążyły do rewizji pokoju z Trianon, na mocy którego utraciły 73% terytorium

• kolejni premierzy Gombos i Daranyi we współpracy z Niemcami widzieli możliwość odzyskania utraconych terytorów

• dzięki poparciu III Rzeszy premierowi Imrediemu udało się doprowadzić do rewizji postanowień z Trianon:

• I arbitraż wiedeński

• 2 XI 1938

• rozsądzony przez Ribbentropa i Ciano

• przyznanie Węgrom południowej Słowacji z Koszycami i Rusi Zakarpackiej

• II arbitraż wiedeński

• 30 VIII 1940

• przyznanie Węgrom Siedmiogrodu

• w zamian za poparcie Niemiec w kwestii Siedmiogrodu premier Teleki Pal przystąpił do Paktu Trzech

• po przejęciu władzy przez Horthyego Pal popełnił samobójstwo, a Węgry zacieśniły współpracę z Hitlerem, którą zakończyło dopiero wkroczenie Rosjan, mimo że Horthy usiłował zawrzeć separatystyczny pokój z aliantami

• Rumunia

• król Karol II miał nastawienie prozachodnie, popierał Polskę i zdelegalizował działającą w Rumunii faszystowską Czarną Gwardię

• po klęsce Polski i Francji król został zmuszony do zbliżenia z Niemcami, tym bardziej że na mocy porozumienia Ribbentrop-Mołotow ZSRR zagarnął Bukowinę

• w wyniku arbitraży wiedeńskich i tzw. traktatu z Krajowej Rumunia utraciła Siedmiogród na rzecz Węgier i Dobrudżę na rzecz Bułgarii

• utrata Siedmiogrodu spowodowała abdykację króla Karola II i przejęcia władzy przez dowodzącego armią generała Iona Antonescu - Rumunia wystawiła najliczniejszą armię posiłkową do wojny z ZSRR oraz silnie gospodarczo wspomogła III Rzeszę, przystąpiła do paktu antykominternowskiego i Paktu Trzech

• w obliczu klęski III Rzeszy pod przewodnictwem króla Michała I dokonano przewrotu i aresztowano Antonescu - Rumunia przeszła na stronę aliantów i wypowiedziała wojnę III Rzeszy

• Bułgaria

• w wyniku II arbitrażu wiedeńskiego oraz tzw. traktatu z Krajowej Bułgaria dzięki niemieckiemu poparciu odzyskała w 1940 roku od Rumunii Dobrudżę

• armia bułgarska wzięła w 1941 roku udział w wojnie na Bałkanach po stronie III Rzeszy, brała również udział w wojnie z ZSRR

• w 1943 roku umarł car Borys III, a na tron wstąpił carewicz Symeon II, wówczas 6-letni

• władzę w kraju sprawowali de facto faszyści aż do zajęcia Bułgarii przez wojska ZSRR

• Norwegia

• kolaboracja organizowana przez Vidkunga Quislinga, który w latach 1933-1939 kontaktował się z Alfredem Rosenbergiem i Adolfem Hitlerem, a w przededniu niemieckiego ataku na Norwegię zdradził i przekazał hitlerowcom plany norweskiej obrony

• po zwycięstwie Niemiec stanął na czele Partii Jedności Narodowej, a 1 II 1942 został premierem Norwegii, prowadząc politykę całkowitej uległości wobec Niemców

• po wojnie schwytany i skazany na karę śmierci, stracony w VI 1945

• Francja

• 22 VI 1940 roku Petain podpisał rozejm z Niemcami i na mocy porozumienia utworzył na południu strefę niezależną z siedzibą rządu (m.in. Darlan, Laval) w Vichy

• osądził poprzednich premierów i dygnitarzy państwowych, prowadził politykę całkowitej uległości wobec Niemców

• rząd w Vichy zwalczał de Gaulle'a, ruch oporu, współpracował przy eksterminacji Żydów

• po wkroczeniu wojsk niemieckich na nieokupowane ziemie francuskie w XI 1942 Petain zdobył się tylko na protest, nie podając się do dymisji - aresztowali go Niemcy w 1944 roku

• Słowacja

• w wyniku osłabienia Czech w IX 1938 roku zgodzono się na federalizm państwowy - w Bratysławie powołano rząd z ks. Jozsefem Tiso na czele

• w III 1939 po zajęciu przez Hitlera Pragi z inicjatywy Niemiec Słowacja ogłosiła niepodległość i opowiedziała się po stronie Niemiec, uznając ich supremację militarną i polityczną

• ks. Tiso starał się wykorzystać zakres autonomii i na Słowacji ludziom żyło się stosunkowo najlżej i najbezpieczniej ze wszystkich krajów satelickich

• w wyniku arbitraży wiedeńskich Słowacja straciła na rzecz Węgier Ruś Zakarpacką i Słowację Południową z Komarnem i Koszycami

• wraz z wypowiedzeniem wojny ZSRR na Słowacji wzrosły tendencje antyniemieckie, a w 1944 roku wybuchło nawet powstanie, które zostało jednak stłumione - Słowacja pozostała w obrębie wpływów niemieckich aż do wkroczenia wojsk radzieckich

Kolaboracja i ruch oporu w czasie II wojny światowej

Temat nr 29

• ruch oporu - narodowowyzwoleńczy i antyfaszystowski ruch antuokupacyjny, który rozwinął się w czasie II wojny światowej i skierowany był przeciw hitlerowskiej okupacji

• najwcześniej powstał w Polsce i w Czechosłowacji, potem w krajach kolejno zajmowanych przez Niemcy - Danii, Norwegii, Belgii, Holandii, Luksemburgu, Francji, Grecji, Jugosławii i na ziemiach ZSRR - we Włoszech, Bułgarii, Słowacji, Węgrzech i Rumunii był on formą oporu wobec faszystowskiego rządu

• na terenie Europy zachodniej większość ruchów oporu korzystała z pomocy brytyjskiego SOE i realizowała jego polecenia

• elementami wspólnymi dla wszystkich cywilnych ruchów oporu w Europie było: bojkotowanie prasy i świąt okupacyjnych, słuchanie radia BBC, drukowanie i kolportowanie prasy podziemnej, absencja i łamanie dyscypliny pracy, umieszczanie na murach i płotach napisów antyniemieckich, wywiad polityczny i wojskowy na rzecz aliantów

• charakterystyka działań ruchu oporu w poszczególnych krajach:

• Czechosłowacja:

• strajki i sabotaże w miejscach pracy

• udany zamach na Reincharda Heydricha z SS

• działalność partyzancka

• powstania w Pradze i na Słowacji w przededniu wejścia wojsk radzieckich

• Dania:

• działalność partyzantki zmusiła hitlerowców do ogłoszenia stanu wyjątkowego

• spontaniczne manifestacje z okazji świąt narodowych

• wybitne postacie: Hans Christian Hansen

• Norwegia:

• zatapianie niemieckich okrętów w fiordach

• działalność partyzancka

• spontaniczne manifestacje z okazji świąt narodowych

• Belgia:

• działalność partyzancka

• spontaniczne demonstracje z okazji świąt narodowych

• pomoc zestrzelonym pilotom alianckim

• Holandia:

• działalność partyzancka

• pomoc w operacji Market-Garden

• pomoc zestrzelonym pilotom alianckim

• Luksemburg:

• bojkot referendum w sprawie przyłączenia Luksemburga do III Rzeszy

• Francja:

• działalność partyzancka

• pomoc podczas operacji Overlord

• ruch oporu organizowany przez Jeana Moulina

• spontaniczne demonstracje z okazji świąt narodowych

• wydawanie prasy podziemnej w ogromnych ilościach

• przechowywanie zabytków kultury

• powstania w Paryżu i Marsylii

• wybitne postacie: Jean Moulin, Herve Bazin, Andre Malraux

• Grecja:

• działalność partyzancka

• rywalizacja partyzantki komunistycznej z narodową

• Jugosławia:

• regularna wojna i wyzwolenie znacznej części kraju przez partyzantów Josipa Broz Tity

• wsparcie udzielone Ticie przez Amerykanów i Brytyjczyków umożliwiło im rozprawienie się z czetnikami - inną formacją partyzancką

• Węgry:

• forma oporu wobec władz faszystkowskich

• wybitne postacie: Arpad Goncz

• Rumunia:

• forma oporu wobec rządów faszystowskich generała Antonescu

• aktywność partyzantki komunistycznej

• tereny ZSRR

• działalność UPA

• partyzantka wykonująca polecenia sztabu radzieckiego

• Włochy:

• pomoc przy zdobywaniu miast przez aliantów

• złapanie i zamordowanie Mussoliniego

• wybitne postacie: Alcide de Gasperi, Pietro Badoglio

• w wielu krajach Europy rywalizowały ze sobą partyzantki komunistyczna i prawicowa

• w szczytowym momencie w armiach podziemnych w Europie służyło ponad 5 milionów ludzi

• kolaboracja - dobrowolna współpraca z siłami okupującymi i działanie na szkodę własnego państwa i narodu

• w formie urzędowej kolaboracja z okupantem istniała właściwie w trzech tylko krajach Europy:

• Norwegia

• kolaboracja organizowana przez Vidkunga Quislinga, który w latach 1933-1939 kontaktował się z Alfredem Rosenbergiem i Adolfem Hitlerem, a w przededniu niemieckiego ataku na Norwegię zdradził i przekazał hitlerowcom plany norweskiej obrony

• po zwycięstwie Niemiec stanął na czele Partii Jedności Narodowej, a 1 II 1942 został premierem Norwegii, prowadząc politykę całkowitej uległości wobec Niemców

• po wojnie schwytany i skazany na karę śmierci, stracony w VI 1945

• Francja

• 22 VI 1940 roku Petain podpisał rozejm z Niemcami i na mocy porozumienia utworzył na południu strefę niezależną z siedzibą rządu (m.in. Darlan, Laval) w Vichy

• osądził poprzednich premierów i dygnitarzy państwowych, prowadził politykę całkowitej uległości wobec Niemców

• rząd w Vichy zwalczał de Gaulle'a, ruch oporu, współpracował przy eksterminacji Żydów

• po wkroczeniu wojsk niemieckich na nieokupowane ziemie francuskie w XI 1942 Petain zdobył się tylko na protest, nie podając się do dymisji

• w 1944 roku w obliczu alianckiej inwazji na Francję został przez Niemców uwięziony i przewieziony do Sigmaringen

• Ukraina

• zbrojne oddziały ukraińskie, między innymi „własowcy” i SS „Galizien”

Powstanie Wielkiej Koalicji

Temat nr 30

• powstanie Wielkiej Koalicji stało się możliwe po ataku Niemiec na ZSRR i japońskiej napaści na Pearl Harbour

• 11 III 1941 roku kongres USA przyjął ustawę „Lend-Lease” - prezydent miał prawo sprzedaży, pożyczki lub dzierżawy sprzętu wojskowego państwom walczącym z Niemcami

• 14 VIII 1941 roku - Karta Atlantycka

• określiła cele wojenne koalicji

• deklarowała:

• nienaruszalność terytorialną

• poszanowanie praw narodów do własnej formy rządów

• swobodny dostęp do surowców naturalnych

• współpracę międzynarodową

• swobodę handlu i żeglugi

• wyrzeczenie się stosowania siły

• bezpieczeństwo socjalne wszystkich ludzi

• swój podpis na Karcie ZSRR opatrzył zastrzeżeniem, że nie będzie przestrzegać punktu dotyczącego nienaruszalności granic z okresu przedwojennego

• 1 I 1942 roku - Deklaracja Narodów Zjednoczonych

• podpisana przez 26 państw koalicji

• prowadzenie wojny aż do całkowitej kapitulacji Niemiec i Japonii

• współpraca gospodarcza

• podstawa utworzenia ONZ

• konferencje koalicjantów w 1943 roku dotyczące wspólnego stanowiska wobec działań prowadzonych na frontach II wojny światowej:

• Casablanca - Roosevelt i Churchill - decyzja o prowadzeniu wojny do całkowitej kapitulacji państw Osi, plany inwazji na Sycylię i Półwysep Apeniński

• Quebec - Roosevelt i Churchill - plany wojny we Włoszech i na Dalekim Wschodzie

• Kair - Roosevelt, Churchill i Czang Kaj-Szek - niepodległość Chin i przyłączenie Mandżurii i Tajwanu, niepodległość Korei

• 28 XI - 1 XII 1943 roku - Konferencja Wielkiej Trójki w Teheranie:

• decyzja o otwarciu drugiego frontu w Europie

• pomoc dla partyzantów Tity w Jugosławii

• niepodległość Iranu i Austrii po zakończeniu wojny

• rezygnacja z planów inwazji na Bałkanach

• ustalenie wschodniej granicy Polski na Linii Curzona

• wstępne ustalenia dotyczące podziału Niemiec

• 4-11 I 1945 roku - Konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie

• wyznaczenie zakresu działań poszczególnych armii w ostatnim okresie wojny

• podział Niemiec i Berlina na 4 strefy okupacyjne, ustanowienie Sojuszniczej Rady Kontroli oraz reparacji ze strony niemieckiej

• 3 miesiące po zakończeniu wojny w Europie Stalin miał przystąpić do wojny z Japonią w zamian za Wyspy Kurylskie, południowy Sachalin, wpływy w Mongolii i północnej Korei

• utworzenie rządów koalicyjnych w Jugosławii i Polsce, potwierdzenie wschodniej granicy Polski

• utworzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych

• 17 VII - 2 VIII 1945 roku - Konferencja w Poczdamie

• skład: Józef Stalin, Harry Truman, Clement Atlee

• demilitaryzacja, demonopolizacja gospodarki, demokratyzacja życia i denazyfikacja Niemiec w granicach z 1937 roku podzielonych na 4 strefy

• podział Austrii na 4 strefy okupacyjne i kontrola nad nią do 1955 roku

• określenie polskich granic

• na 11 lat przekazanie Francji Zagłębia Saary

Geneza, cele, struktury, sukcesy i porażki ONZ

Temat nr 31

• geneza utworzenia ONZ

• spotkanie Roosevelta i Churchilla na pancerniku „Prince of Wales” na Oceanie Atlantyckim, zakończone podpisaniem Karty Atlantyckiej - 14 VIII 1941

• podpisanie 1 I 1942 Deklaracji Narodów Zjednoczonych przez 26 państw walczących z Hitlerem

• konferencja w Dumbarton Oaks - VIII-X 1944

• konferencja założycielska w San Fransisco - 25 IV 1945 - 26 VI 1945

• 24 X 1945 - podpisanie Kart Narodów Zjednoczonych

• członkostwo:

• grupa założycielska - 50 państw i Polska, sygnatariusze Deklaracji Narodów Zjednoczonych i Karty NZ

• członkiem może być każde państwo, które przekona Radę Bezpieczeństwa że jest dobre, przyjazne i nieszkodliwe - w praktyce każde ubiegające się

• istnieje możliwość wykluczenia z ONZ, ale jak na razie nigdy się takie coś nie zdarzyło

• cele:

• utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• rozwijanie międzynarodowej współpracy w kwestii rozwiązywania problemów

• zadbanie o równość wszystkich ludzi na ziemi

• struktura:

• Zgromadzenie Ogólne

• wszystkie państwa ONZ, każde ma jeden głos

• zatwierdza członkostwo nowych państw i nowego sekretarza

• sprawy pokoju i bezpieczeństwa, rewizje Kart NZ

• Rada Bezpieczeństwa

• organ wykonawczy, 5 członków stałych, 5 wybieranych na rok, a 5 na dwa lata przez Zgromadzenie Ogólne - wybierani według klucza geograficznego

• prawo weta

• sprawy bezpieczeństwa i wysyłania wojsk ONZ

• Rada Gospodarczo-Społeczna

• 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na 3 lata

• rozwiązywanie zagadnień postępu gospodarki, kultury i zdrowia

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

• organ sądowy, rozpatruje sprawy międzynarodowe

• Sekretariat

• na czele stoi Sekretarz Generalny, którego wybiera Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa

• dotychczasowi sekretarze:

• Trygve Lie

• Dag Hammarskjold

• U Thant

• Kurt Waldheim

• Javier Perez de Cuellar

• Boutros Boutros Ghali

• Koffi Annan

• Rada Powiernicza

• sprawowała kontrolę nad obszarami powierniczymi

• agencje wyspecjalizowane:

• ILO - Międzynarodowa Organizacja Pracy

• FAO - Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa

• UNESCO - Organizacja do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury

• WHO - Światowa Organizacja Zdrowia

• Bank Światowy - Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju

• IDA - Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju

• IFC - Międzynarodowa Korporacja Finansowa

• IMF - Międzynarodowy Fundusz Walutowy

• ICAO - Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego

• UPU - Powszechny Związek Pocztowy

• ITU - Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny

• IMO - Międzynarodowa Organizacja Morska

• FAD - Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa

• IAEA - Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej

• UNICEF - Fundusz Pomocy Dzieciom

• UNRWA - Agencja do spraw Pracy i Opieki Społecznej

• UNHCR - Urząd Wysokiego Komisarza do Spraw Uchodźców

• rola, działanie, sukcesy i porażki

• działalność Rady Bezpieczeństwa często hamował brak porozumienia pomiędzy mocarstwami

• w 1950 roku ONZ wysłała swoje wojska, głównie amerykańskie, do pomocy Korei Południowej

• wprowadzenie sankcji dyplomatycznych wobec Rodezji Południowej (1966)

• wprowadzenie embarga na dostawy broni do Afryki Południowej (1977)

• interwencje wojsk ONZ:

• Cypr (1964)

• Wzgórza Golan (1974)

• Liban (1978)

• sukcesy z lat 1989-1990

• powstrzymanie konfliktu w Zatoce Perskiej

• wspólna akcja przeciw Irakowi

• asystowanie przy wycofywaniu się Rosjan z Afganistanu

Eksport rewolucji a kształtowanie się systemu komunistycznego w Europie Środkowej w II połowie lat 40. XX wieku

Temat nr 32

• Czechosłowacja

• po powrocie z emigracji prezydent Edward Benesz powołał w 1945 koalicyjny Rząd Frontu Narodowego Czechów i Słowaków, który przeprowadził reformę rolną, znacjonalizował przemysł i wprowadził system demokracji parlamentarnej

• w wyborach 1946 Komunistyczna Partia Czechosłowacji uzyskała 38% głosów i utworzyła rząd z Klementem Gottwaldem na czele - Benesz widząc, że Gottwald zmierza do podporządkowania kraju Stalinowi zrezygnował z urzędu i wyjechał z kraju

• władzę przejęli komuniści, a uchwalona przez nich konstytucja określała ustrój demokracji ludowej

• Węgry

• ponieważ w czasie wojny Węgrzy stali po stronie faszystów Stalin miał wolną rękę na tym terenie

• w wyborach 1945 zwyciężyła Partia Drobnych Rolników, jednak rząd utworzyli komuniści z Laslo Rajkiem na czele

• rozpoczęły się aresztowania opozycji i fałszerstwa wyborcze (1947 i 1949), w wyniku których na Węgrzech ugruntowała się władza komunistów

• Rumunia

• po wkroczeniu Armii Czerwonej aresztowano i skazano generała Antonescu, a króla Michała I zmuszono do powołania komunistycznego rządu z Gheorghiu-Dejem i Aną Pauker w składzie

• sfałszowano wybory i rozpoczęto prześladowania opozycji

• w 1947 roku król Michał I abdykował i wyjechał z kraju, w którym władzę przejęli już komuniści

• Albania

• w Albanii zaraz po wojnie zniesiono monarchię a kraj szybko znalazł się pod kontrolą Komunistycznej Partii Albanii, na czele której stał Enver Hodża

• Bułgaria

• po wkroczeniu Armii Czerwonej władzę przejęła Bułgarska Partia Komunistyczna z Georgi Dymitrowem na czele

• sfałszowano wybory do parlamentu, rozpoczęły się czystki

• w 1946 roku sfałszowano referendum, w wyniku którego pozbawiono korony cara Symeona II

• w 1947 roku wprowadzono ustrój demokracji ludowej

• po śmierci Dymitrowa w 1949 roku władzę w Bułgarii przejął Czerwenko

• Jugosławia

• w myśl postanowień jałtańskich powołano w III 1945 roku rząd koalicyjny składający się z komunistów i rządu emigracyjnego oraz rozpisano nowe wybory

• w XI 1945 roku odbyły się sfałszowane wybory parlamentarne, w których 90% głosów otrzymał komunistyczny Front Narodowy

• w I 1946 roku uchwalono komunistyczną konstytucję i ogłoszono Jugosławię Federacyjną Ludową Republiką

• rozpoczął się terror i likwidacja opozycji

• początek konfliktu Belgradu z Moskwą - Tito chciał stworzyć federację bałkańską z udziałem Jugosławii i Bułgarii

• w 1948 roku Kominform oskarżył Titę o „błędy i odstępstwa” - kraj otworzył się na zachód, zaniechano kolektywizacji, uchwalono nową konstytucję tworzącą w Jugosławii komunizm samorządowy

• państwa „demokracji ludowej” zerwały stosunki z Jugosławią, a ta przestała wspierać komunistycznych partyzantów generała Marcosa

Reformy społeczno-ekonomiczne w Europie Środkowej po II wojnie światowej

Temat nr 33

• kolektywizacja rolnictwa - przymusowe łączenie prywatnych gospodarstw wiejskich w ogromne kombinaty, przy jednoczesnym wywłaszczeniu chłopa z ziemi - przeprowadzona w typowo radzieckiej formie we wszystkich krajach bloku wschodniego oprócz PRL

• nacjonalizacja przemysłu i handlu - przejęcie przez państwo głównych gałęzi przemysłu, a także likwidacja zakładów prywatnych, przejęcie banków i towarzystw ubezpieczeniowych oraz ich majątków, zlikwidowanie sektora prywatnego

• przestawienie gospodarki - nastawienie gospodarki na przemysł ciężki, głównie hutniczo-górniczy lub zbrojeniowy, dostrojenie jej do potrzeb przemysłu, a nie obywateli

• wprowadzenie gospodarki centralnie planowanej

• likwidacja opozycyjnych partii politycznych lub stowarzyszeń - utworzenie jednej lub dwóch partii hegemonów i orbitujących wokół nich, całkowicie im podporządkowanych, partyjek lub stowarzyszeń pseudopolitycznych

• wprowadzenie kultury realnego socjalizmu

• kult Stalina

• likwidacja monarchii

• 1946 - Albania

• 1946 - Węgry

• 1947 - Rumunia

Procesy integracyjne w Europie Wschodniej

Temat nr 35

• Kominform - Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych

• międzynarodowy ośrodek polityczny i ideologiczny partii komunistyczny utworzony we IX 1947 roku w Wilczej Górze koło Szklarskiej Poręby na naradzie przedstawicieli partii komunistycznych Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Jugosławii, Polski, Rumunii, Węgier, Włoch i ZSRR

• w teorii miała być to organizacja umożliwiająca współpracę pomiędzy światowymi partiami komunistycznymi - w praktyce ZSRR dążył do utworzenia w miejsce rozwiązanej w 1943 roku III Międzynarodówki organizacji, za pomocą której mógłby kontrolować wszystkie partie o charakterze komunistycznym

• siedzibą Kominformu był najpierw Belgrad, potem Bukareszt

• działalność Kominformu nie spełniła pokładanych w nim przez ZSRR nadziei z powodu:

• oporu Władysława Gomułki i nie powołaniu ostatecznie wspólnego sekretariatu organizacji, który mógłby umożliwić faktyczne wpływanie przez ZSRR na inne partie

• konfliktu WKP(b) z Komunistyczną Partią Jugosławii i wystąpieniu Tity z bloku radzieckiego

• głównymi działaczami Kominformu byli: Główni działacze: J. Berman, A. Zawadzki, T. Kostow, W. Czerwenkow, G. Gheorghiu-Dej, M. Rákosi, M. Farkas, A.A. Żdanow, G.M. Malenkow, J. Duclos, R. Slánský, P. Togliatti

• organizacja wydawała własną gazetę, dwutygodnik „O trwały pokój, o demokrację ludową!”

• działalność Kominformu sprowadzała się do podejmowania uchwał o kolektywizacji wsi i wprowadzaniu uniwersalnej drogi do socjalizmu - jego działalność została w 1953 roku po śmierci Stalina ograniczona, natomiast w 1956 roku instytucję zlikwidowano

• RWPG - Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej

• międzynarodowa organizacja gospodarcza państw socjalistycznych założona w I 1949 roku na podstawie konwencji podpisanej przez Albanię, Bułgarię, Czechosłowację, NRD (1950), Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR

• w 1962 roku z RWPG wystąpiła Albania

• w 1964 roku umowę o współpracy z RWPG zawarła Jugosławia

• w V 1973 porozumienie o współpracy gospodarczej z RWPG podpisała Finlandia

• w 1972 roku do RWPG przyjęta została Kuba, a w 1978 roku Wietnam

• status obserwatora przy RWPG posiadały Korea Północna i Chiny Ludowe

• zadaniami RWPG było przyspieszenie postępu, uprzemysłowienie, wzrost rozwoju gospodarczego i poprawę poziomu życia w państwach bloku radzieckiego

• początkowo dotyczyła tylko spraw handlu zagranicznego, z czasem objęła inne dziedziny ekonomii i gospodarki

• nigdy nie wykorzystała swojego potencjału, gdyż nie była używana racjonalnie, lecz stanowiła najczęściej narzędzie w ręku ZSRR do załatwiania swoich własnych najpilniejszych problemów gospodarczych i aprowizacyjnych

• przestała istnie w 1989 roku, formalnie rozwiązana została w 1991 po rozpadzie ZSRR

• Układ Warszawski - Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej

• europejski sojusz wojskowo-polityczny ZSRR i państw od niego uzależnionych

• ustanowiony 14 V 1955 w Warszawie przez Albanię (wystąpiła w 1968), Bułgarię, Czechosłowację, NRD, Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR, wszedł w życie 6 VI 1955

• podpisanie Układu było reakcją na powstanie NATO i remilitaryzację RFN, zaś celem było ujednolicenie struktur wojskowych w bloku radzieckim, ścisłe ich podporządkowanie Moskwie oraz prawne usankcjonowanie pobytu wojsk radzieckich na terenach NRD, Polski, Rumunii i Węgier

• układ obowiązywał 20 lat z automatycznym przedłużeniem na 10 lat o ile żadna ze stron go nie wypowie, w 1975 roku przedłużono go o 10 lat, a w 1985 o kolejne 20

• organy:

• Doradczy Komitet Polityczny

• Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych z siedzibą w Moskwie i kierowane przez dowódców radzieckich

• w ramach układu doszło w 1968 roku do inwazji na Czechosłowację, w której nie wzięła udziału armia rumuńska

• w wyniku rozpadu bloku radzieckiego Układ Warszawski stracił rację bytu - formalnie rozwiązano go 1 VII 1991 na posiedzeniu w Pradze

Rewolucja kubańska i jej konsekwencje

Temat nr 36

• Kuba była hiszpańską kolonią, która uzyskała niepodległość w 1898 roku dzięki amerykańskiej pomocy wojskowej i porażce Hiszpanii w wojnie z USA

• mimo teoretycznie demokratycznych rządów Kuba była państwem autorytarnym

• w latach 30. na czele klasy politycznej stał płk Fulgencio Batista de Zaldivar, który w 1940 roku ustanowił własną dyktaturę

• w 1944 roku Batista został obalony i władzę na 4 lata przejął Ramon Grau San Martin

• 1952 - Batista powraca do władzy

• gospodarka kubańska była monokulturowa, nastawiona tylko na uprawę trzciny cukrowej i turystykę - w praktyce była całkowicie uzależniona od USA, co wywołało wzrost nastrojów nacjonalistycznych

• aktywności nabrały działania grupy lewicujących intelektualistów pod przywództwem braci Fidela i Raula Castro - 26 VII 1953 podjęli oni próbę przejęcia władzy, ale ich atak na koszary Moncada nie powiódł się - Fidel trafił do więzienia, ale założony przez Raula „Ruch 26 lipca” zyskał popularność

• w 1955 roku Fidel Castro został zwolniony i wyemigrował do Meksyku, gdzie przgotowywał kolejny zamach stanu - gdy jesienią 1956 roku na Kubie wybuchły zamieszki, Castro wydesantował się wraz ze swoim oddziałem, lecz został rozbity przez wojska Batisty i musiał uciekać w góry Sierra Madre

• w górach Castro szybko zorganizował partyzantkę, a przewagę w walce z wycieńczonym już Batistą (wojna domowa trwała już od kilku lat) dała mu pomoc radziecka, dzięki której mógł podjąć ofensywę - 1 I 1959 roku Batista uciekł z kraju, a oddziały kierowane przez Che Guevarę zajęły Hawanę

• formalnie Batistę przepędził spisek wojskowych pod dowództwem generała Cantillo, ale już po kilku tygodniach Kubą władał niepodzielnie Fidel Castro

• 17 V 1959 - reforma rolna i własnościowa wymierzona w obcy kapitał i amerykańskie pieniądze zainwestowane w plantacje i przetwórnie trzciny cukrowej, rok później zaś Castro nacjonalizował bez odszkodowań najpierw amerykańskie rafinerie ropy, a potem pozostałe przedsiębiorstwa

• stosunki z USA gwałtownie pogorszyły się i jesienią 1960 roku rząd USA nałożył embargo handlowe na Kubę, a 3 I 1961 zerwał stosunki dyplomatyczne

• z pomocą przyszedł Kubie ZSRR, który kupował obłożony embargiem cukier i wspomagał w handlu ropą - pomoc dla Kuby wynosiła około 2 miliardów $ rocznie

• w 1961 roku Castro stanął na czele Komunistycznej Partii Kuby i zaprowadził rządy absolutne na wyspie, co skończyło się usunięciem jej w 1962 roku z Organizacji Państw Amerykańskich

• w wyniku terrorystycznych rządów Castro w ciągu 10 lat Kubę opuściło 700 tysięcy ludzi

• inwazja w Zatoce Świń:

• operacja przygotowana przez CIA - po ataku powietrznym na Kubę (15 IV 1961) doszło do desantu wyszkolonych i uzbrojonych emigrantów w Zatoce Świń - liczyli oni na wywołanie powstania w Hawanie, jednak aparat bezpieczeństwa Castro zorganizował jednego dnia aresztowanie 200 tysięcy ludzi i inwazja się załamała

• czołgi Castro rozbiły desant i wzięły emigrantów do niewoli, skąd wykupiły ich potem USA

• zbliżenie radziecko-kubańskie

• VII 1962 - wizyta w Moskwie kubańskiej misji wojskowej z Raulem Castro na czele

• uzgodnienie zainstalowania na Kubie wyrzutni rakiet balistycznych średniego i małego zasięgu, a także budowę lotnisk, dostawę samolotów i 22 tysięcy radzieckich żołnierzy

• kryzys kubański

• 4 IX 1962 prezydent John F. Kennedy powiedziła, że USA nie zgodzą się na rozmieszczenie na Kubie rakiet i samolotów - ambasador ZSRR Dobrynin zapewniał, że nic takiego się nie dzieje

• 15 X Amerykanie zyskali zwiadowcze zdjęcia, na których widać montaż wyrzutni w San Cristobal

• radykałowie skupieni wokół Deana Achesona doradzali zmasowany atak na Kubę, Robert Kennedy i Robert McNamara doradzali blokadę Kuby

• kiedy minister spraw zagranicznych ZSRR, Andriej Gromyka, jeszcze raz zaprzeczył doniesieniom amerykańskim prezydent Kennedy nazwał go kłamcą i 24 X wprowadził kwarantannę Kuby w odległości 180 km od wyspy

• statki amerykańskie nie przepuściły kolejnej dostawy radzieckiego sprzętu, doszło do przepychanek, oba kraje postawiły w gotowości swoje armie i arsenały jądrowe

• w obliczu planowanego amerykańskiego zmasowanego ataku na Kubę Chruszczow posłał tam Mikojana, a prezydentowi Kennedy'emu zaproponował wycofanie rakiet w zamian za obietnice nieinterwencji - gdy zorientował się, że Amerykanie nie zaatakują zarządał także wycofania rakiet Jupiter z Turcji - Kennedy zignorował to i odpowiedział tylko na pierwszy list - sytuacja stawała się napięta, bowiem 27 X kubańska obrona przeciwlotnicza zestrzeliła amerykański samolot zwiadowczy

• 28 X Chruszczow zaakceptował warunki amerykańskie i wycofał rakiety z Kuby - doszło do chwilowego ochłodzenia stosunków kubańsko-rosyjskich

Sytuacja w Afganistanie w ostatnich trzech dekadach XX wieku

Temat nr 37

• na początku lat 70. władzę w Afganistanie sprawował król Zaher Szach

• długotrwała susza z lat 1970-73 doprowadziła do śmierci 80 tysięcy osób, mimo pomocy żywnościowej z Rosji, USA i Chin

• w wyniku napięcia wewnętrznego doszło do zamachu stanu w wyniku którego władzę przejął w 1973 roku generał Mohammed Daud Chan, stając się premierem, prezydentem, ministrem obrony i ministrem spraw zagranicznych

• w 1977 roku Daud wprowadził w życie konstytucję, jednak systematycznie odsuwał od władzy lewicę opierając się na arystokracji i elementach konserwatywnych

• w IV 1978 roku doszło do kolejnego zamachu stanu w wyniku którego zginął Daud Chan wraz ze swoimi współpracownikami, a władzę przejęła Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu z Mohammadem Tarakim na czele, który zaraz potem przegnał z kraju swego rywala, Babraka Karmala

• wprowadzenie reformy rolnej i kulturalnej i próba zmiany kraju według modelu komunistycznego spowodował opór tradycyjnej ludności i islamistów - w III 1979 roku wybuchło w Heracie pierwsze islamskie powstanie

• rozpoczęła się wojna domowa, która miała podłoże tak polityczne (starcia pomiędzy frakcjami L-DPA, umiarkowaną Parczam [Sztandar] i radykalną Chalk [lud]), jak i narodowościowe (właściwi Afgańczycy, tzw. Patenowie, stanowili tylko ok. 50% ludności kraju)

• we IX 1979 roku Taraki został zamordowany przez swojego bliskiego współpracownika, wicepremiera Amina

• w obawie przed wybuchem rewolucji islamskiej w Afganistanie (jak to miało miejsce w sąsiednim Iranie), Leonid Breżniew podjął decyzję o interwencji wojskowej ZSRR

• 27 XII 1979 - desant komandosów KGB na Kabul, zamordowanie Amina i osadzenie na stołki Bebraka Kemala, który szybko poprosił o pomoc wojskową ZSRR

• w obliczu interwencji ZSRR poza strefami wpływów tego państwa prezydent USA Jimmy Carter nałożył na ZSRR embargo dostaw żywności i technologii, Zgromadzenie Ogólne ONZ wezwało Rosjan do wycofania się, a niektóre państwa zachodnie zbojkotowały olimpiadę Moskwa'80

• rozpoczęła się długa, trwająca prawie 10 lat wojna partyzancka pomiędzy wojskami rosyjskimi i mudżahedinami - w międzyczasie (1986) u władzy w Afganistanie Kemala zastąpił przywódca tajnej policji, Mohammad Nadżibullah

• dobrze uzbrojone i wyćwiczone oddziały mudżahedinów korzystały ze wsparcia wojskowego USA i Chin, operowały zaś z terytorium Pakistanu

• w obliczu braku sukcesów, wielkich strat i angażowanie blisko półmilionowej armii ZSRR postanowił wycofać w II 1989 roku swoje wojska z Afganistanu, pozostawiając na stołku Nadżibullaha, z którym Moskwa zawarła jednostronny pokój

• opozycja nie uznała rządów Nadżibullaha, po czym podzieliła się na dwa obozy - sunnickie i szyickie

• ugrupowania opozycyjne utworzyły radę parlamentarną, a następnie rząd rebeliancki - w wyniku kompletnego braku wsparcia dla Nadżbibullaha po nieudanym puczu w Moskwie (1991) generał Dostum obalił Nadżibullaha (IV 1992), umożliwiając zdobycie Kabula Ahmedowi Massudowi i ustanowieniu prezydentem B. Rabbaniego ze Stowarzyszenia Muzułmańskiego

• w wyniku protestów islamistów z Partii Muzułmańskiej i krótkiej wojny domowej (1992-1993) na mocy porozumienia z Islamabadu premierem został przywódca muzułmanów, Hekmatjar

• po obustronnych konfliktach wybuchła nowa wojna domowa pomiędzy zwolennikami Hakmatjara i B. Rabbaniego - do walk w latach 1993-1995 włączyli się Talibowie, na krótko opanowując nawet Kabul

• w latach 1995-1997 Hakmatjar i B.Rabbani usiłowali tworzyć wspólny front przeciw Talibom, ale ci w wyniku udanych ofensyw wojskowych opanowali Kabul (1996), potem prawie cały (95%) kraj i zmusili prezydenta i premiera wraz z parlamentem do ucieczki, tworząc z Afganistanu szeriat - państwo koraniczne (1997 - Rada Najwyższa w Kabulu) z mułłą M.Rabbanim na czele

• w międzyczasie władzę w Afganistani przejął mułła Omar

• w wyniku wspierania terrorystów, prawdopodobnego ukrywania Osamy Bin Ladena na interwencję w Afganistanie zdecydowały się po wydarzeniach 11 IX 2001 USA - w oparciu o mudżahedinów opozycyjnego wobec Talibów Frontu Północnego wyparli wojska afgańskie aż do południowej granicy, po czym rozpoczęły akcję likwidacji ostatnich bastionów Talibów

• kraj wstąpił na drogę odnowy i odbudowy, prezydentem został Mohamed Karzaj

Powstanie i rozwój Ruchu Państw Niezaangażowanych

Temat nr 39

• powstał z inicjatywy Mahatmy Gandhiego na konferencji w Bandungu w IV 1955 roku

• założyciele:

• 29 państw

• premier Indii Neru

• prezydent Egiptu Gamal Naser

• przywódca Jugosławii Josip Tito

• prezydent Indonezji Suharno

• cele:

• zachowanie neutralności w zimnej wojnie

• uniknięcie satelizacji

• ochrona pokoju na świecie

• wpływanie na skuteczną działalność ONZ

• zasady:

• poszanowanie podstawowych praw człowieka oraz celów i zasad Karty NZ

• poszanowanie suwerenności i integralności wszystkich narodów

• uznanie równości wszystkich ras i wszystkich narodów małych i dużych

• wstrzymanie się od interwencji i mieszania się w sprawy wewnętrzne innego kraju

• poszanowanie prawa każdego kraju do obrony indywidualnej lub zbiorowej zgodnie z Kartą NZ

• wstrzymanie się od wykorzystania układów o obronie zbiorowej w imię egoistycznych interesów któregoś z wielkich mocarstw oraz wstrzymanie się każdego kraju od wywierania nacisku na inne kraje

• wstrzymanie się od aktów lub gróźb agresji oraz stosowania siły przeciwko integralności terytorialnej lub niezależności politycznej któregokolwiek kraju

• regulowanie wszystkich sporów między krajami środkami pokojowymi

• rozwijanie wspólnych interesów i współpracy

• poszanowanie sprawiedliwości i zobowiązań międzynarodowych

• w VII 1956 roku ci sami przywódcy w czasie spotkania zadecydowali o nie wiązaniu się z blokami wojskowymi

• od 1961 roku odbywały się regularnie konferencje na szczycie RPN

• na konferencji kairskiej w VI 1961 roku sprecyzowano zasady zachowania militarnej neutralności

• w latach 70. RPN zajął się problemami ekonomicznymi - na szczycie w Kolombo w 1976 roku podjęto próbę utworzenia wspólnoty surowcowej, która pomogłaby zrównoważyć dysproporcje w stanie bogactwa krajów niezaangażowanych

• w szczytowym momencie na przełomie lat 70/80 Ruch zrzeszał ponad 100 państw

• wraz z odejściem charyzmatycznych liderów, końcem zimnej wojny i kolonializmu Ruch stracił na znaczeniu i stał się organizacją dalszego plan

Konflikt północnoirlandzki

Temat nr 40

• w 1916 roku wybuchło w Ulsterze powstanie wielkanocne przeciw Brytyjczykom - w obliczu wojny ni można była ani interweniować, ani rozmawiać

• 1918 - wybory w Irlandii wygrywa Sinn Feinn, a Irlandia ogłasza w 1919 roku niepodległość nieuznawaną przez Wielką Brytanię - premier George tworzy oddzielny parlament dla Ulsteru, wydzielonych 6 hrabstw na północy wyspy

• kompromis udało się wypracować dopiero w 1920 roku:

• ustawa o Irlandii:

• podział kraju na Irlandię i Ulster, wyznaczenie dla obu jednostek własnych rządów i parlamentów

• pierwszym premierem Irlandii został sir James Craig

• w 1921 roku protestancka większość w Ulsterze usamodzielniła się od Irlandii, której niepodległość uznała w XII 1921 roku Wielka Brytania

• w wyniku działalności lorda Craigavona, premiera Irlandii Północnej, spacyfikowano separatystyczne dążenia katolickiej mniejszości w Ulsterze i rozprawiono z broniącą prześladowanych IRA

• w 1929 roku zniesiono zasadę proporcjonalnej reprezentacji w parlamencie - od tego czasu w parlamencie Irlandii Północnej władzę niepodzielnie sprawowali protestanci

• kryzys gospodarczy wzmógł niepokoje i niesnaski religijne, których nie przerwał nawet wybuch II wojny światowej - Irlandia Północna jako część Wielkiej Brytanii w wojnie uczestniczyła, podczas gdy południowa Irlandia pod przywództwem Eamona de Valery pozostała do 1945 roku neutralna

• w czasie wojny do Irlandii Północnej przybyło wielu robotników z południa, jednak by nie zachwiali oni proporcji wyznaniowych byli ściśle ewidencjonowani i nie mieli prawa pozostania w Irlandii Północnej na stałe

• po wojnie gospodarczo Irlandia Północna rozwijała się dużo szybciej niż na południu

• w 1949 roku unioniści zabezpieczyli się „ustawą o Irlandii”, która mówiła, że bez zgody parlamentu brytyjskiego Irlandia Północna nie przestać być częścią Wielkiej Brytanii

• w latach 1956-1962 w Ulsterze wybuchały rozruchy spowodował dyskryminowaniem katolików - premier Terrence O'Neill i premier Irlandii Sean Lemass usiłowali ułożyć dobrosąsiedzkie stosunki i polepszyć pozycję katolików w Irlandii Północnej, co nie spodobało się protestanckim konserwatystom

• do działań antykatolickich włączono Zakon Orański - jego marsze i parady kończyły się zawsze burdami i bijatykami pomiędzy protestantami i katolikami

• w Irlandii Północnej powstało Stowarzyszenie Praw Obywatelskich, które domagało się reform korzystnych dla katolików i organizowało masowe demonstracje rozpędzane przez policję - w wyniku upadku koalicji w 1969 roku upada rząd O'Neilla, a nowy rząd zobligowany jest przez Londyn do przeprowadzenia reform - mnożą się akty terroru i nienawiści, aktywizuje się IRA, do Irlandii Północnej przybywają brytyjskie jednostki wojskowe

• nowy rząd Faulknera próbował załagodzić sytuację poprzez aresztowania i internowania ekstremistów, ale w praktyce oznaczało to tylko internowanie katolików powiązanych z IRA

• 30 I 1972 - masakra w „Derry”, tzw. „krwawa niedziela” - Londyn zawiesza parlament i rząd północnoirlandzki i przejmuje władzę

• lata 1970-1980 to nieudane próby porozumienia - dopiero gdy wybory do parlamentu dały w 1982 roku prawie 30% głosów katolikom (10% Sinn Feinn, 18% katolicka socjaldemokracja)

• w 1985 roku rozpoczęły się rozmowy unionistów z Sinn Feinn na temat pokojowej współpracy i zawieszenia zbrojnej działalności IRA

• porozumienie z Hillsborough dało Irlandii możliwość zabierania głosu doradczego w sprawie Irlandii Północnej, w której spadło poparcie dla grup ekstremalnych, co umożliwiło zbliżenie polityczne

• w 1992 roku po klęsce republikanów w wyborach do parlamentu swoją działalność wznowiła IRA

• w 1997 roku premierem Wielkiej Brytanii został Tony Blair, który wypracował porozumienie podpisane w Wielki Czwartek 1998 roku:

• wybory do parlamentu Irlandii Północnej i koalicyjny rząd

• powstanie Rady Parlamentarnej złożonej z parlamentarzystów brytyjskich, która kontrolować będzie najważniejsze dziedziny życia w Irlandii Północnej

• porozumienie w V 1998 roku poparło ponad 80% mieszkańców Irlandii Północnej

• dalej walkę prowadziła Prawdziwa IRA, która nadal organizowała zamachy (m.in. w Omagh)

• w ostatnich wyborach najwięcej głosów otrzymały partie opowiadające się za pokojem - premierem Irlandii Północnej został przywódca unionistów David Trimmble, a wicepremierem katolik Seamus Mallon

Problem kurdyjski

Temat nr 41

• Kurdowie - sunniccy islamiści, używający języka kurdyjskiego, którego początki sięgają XI wieku - obecnie na świecie żyje około 25 milionów Kurdów

• w XIX wieku, głównie w latach 1826-1885 Kurdowie wzniecali wiele powstań antytureckich

• w 1908 roku w Stambule powstał Kurdyjski Komitet Narodowy

• po klęsce Turcji w I wojnie światowej w traktacie z Sevres (1920) była mowa o utworzeniu autonomii kurdyjskiej, która z czasem miała stać się niepodległym państwem - w wyniku wygranej Turcji w wojnie z Grecją 1921-1922 i niemożności egzekwowania postanowień z Sevres zawarto w 1923 roku w Lozannie nowy traktat, w którym Kurdystan podzielono pomiędzy Republikę Turecką, Iran i brytyjski mandat w Iraku (w tym roponośne tereny Mosulu)

• rząd turecki traktował Kurdów jak Turków (tzw. Turków Górskich) i na siłę asymilował ich, zakazywał używania kurdyjskiej kultury i języka

• podejmowane przez Kurdów zrywy były brutalnie tłumione przez armię turecką, a ludność kurdyjską przesiedlano do Anatolii - część Kurdów wybrała emigrację do Syrii i Iraku

• w 1926 roku podpisano ostateczny traktat graniczny turecko-iracki w którym uzgodniono ostateczne szczegóły podziału Kurdystanu

• w 1946 roku Kurdowie zamieszkujący Azerbejdżan irański powołali w Mahabadzie Republikę Kurdyjską, którą poparli Kurdowie iraccy wraz z rodem al-Barzani

• armia irańska zlikwidowała Republikę, a jej przywódców straciła - do ZSRR udało się zbiec Mohammedowi al-Barzaniemu, założycielowi Kurdyjskiej Partii Demokratycznej, który w 1958 roku powrócił do Iraku i stanął na czele powstania kurdyjskiego, które zakończyło się podpisaniem w 1970 roku układu z Saddamem Husajnem o kurdyjskim prawie do autonomii

• w obliczu oscylowania polityki irackiej w kierunku Moskwy Amerykanie i szach Iranu Reza Pahlawi wspierali Kurdów przeciw Irakowi, lecz nie udzielili pomocy wybuchłemu w 1974 roku antyirackiemu powstaniu - Kurdów spacyfikowano i wysiedlono, wielu z nich uciekło do Turcji i dalej do Niemiec

• w 1975 roku powstałaPatriotyczna Unia Kurdystanu Dżalaba Talabaniego

• gdy w Iranie władzę przejęli islamiści ajatollaha Chomeiniego Amerykanie wspierali znowu Kurdów, tyle że tym razem irańskich

• podczas wojny iracko-irańskiej (1980-1988) kurdyjscy peszmerges („wojownicy śmierci”) współpracowali z Iranem i odzyskali większą część Kurdystanu z Mosulem, Kirkukiem i Al-Sulajmaniją - po zakończeniu wojny Irak zdecydowaną ofensywą rozbił siły kurdyjskie

• po przegranej przez Irak wojnie z Kuwejtem w 1991 roku Kurdowie znowu wzniecili powstanie przeciw Saddamowi, znowu krwawo stłumione - z kraju uciekło ponad 2 miliony Kurdów

• niewielką autonomię udało się uzyskać Kurdom od Saddama, niewielką od Turcji - w 1992 roku odbyły się nieuznane przez Bagdad wybory do Kurdyjskiego Zgromadzenia Narodowego, które wygrała koalicja KPD i PUK

• w 1994 roku wybuchła między tymi dwoma partiami wojna domowa zakończona interwencją iracką w 1996 roku i amerykańskimi akcjami antyirackimi

• w 1999 roku zatrzymano i skazano w Turcji na śmierć Abdullacha Ocalana, przywódcę Partii Pracujących Kurdystanu, którą rząd turecki oskarżał o zamachy i terroryzm

Upadek apartheidu na południu Afryki

Temat nr 44

• 1961 - Związek Południowej Afryki rządzony przez białych występuje z Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, a premier H.F. Verwoerd proklamował zmianę nazwy państwa na Republikę Południowej Afryki, której prezydentem został C. Swart

• główną siłą, która angażowała się w walkę przeciwko polityce apartheidu był założony w 1912 roku Afrykański Kongres Narodowy, który został zdelegalizowany w 1960 roku - do 1985 roku trwały twarde, rasistowskie rządy białych potomków holenderskich osadników, aż pewne działania na rzecz zniesienia apartheidu podjął F. de Klerk

• przełomem okazało się dojście de Klerka do władzy prezydenckiej w 1989 roku - w mowie wygłoszonej w II 1990 roku z okazji otwarcia parlamentu zerwał on z polityką apartheidu oraz zniósł zakaz działania ANC i 32 innych organizacji politycznych

• doprowadził również do uwolnienia więzionego od 27 lat przywódcy ANC, Nelsona Mandeli

• podjęto rozmowy w ramach Konwencji na Rzecz Demokratycznej Afryki Południowej - uzgodnione w 1991 roku reformy konstytucyjne umożliwiły Afrykanom wejście do rządu

• po zlikwidowaniu apartheidu zniesiono międzynarodowe sankcje, zakaz handlu i inwestowania w RPA - w 1992 roku sportowcy tego kraju wystąpili na igrzyskach Barcelona'92 po raz pierwszy od czasu olimpiady Rzym'60

• największym zagrożeniem procesu demokratyzacji RPA stała się rywalizacja dwóch głównych ugrupowań czarnej ludności - lewicowego ANC i konserwatywnej Partii Wolności - Inkatha

• w latach 1990-1992 w krwawych starciach pomiędzy zwolennikami obu stronnictw zginęło ponad 7 tysięcy osób

• w IV 1994 roku przeprowadzono wybory, w których uczestniczyli po raz pierwszy wszyscy obywatele kraju - zwycięstwo odniósł ANC

• w międzyczasie w życie weszła tymczasowa konstytucja gwarantująca równość wszystkich ras

• w V 1994 roku parlament wybrał na prezydenta Nelsona Mandelę

• w VI 1994 roku RPA zostało ponownie przyjęte do Brytyjskiej Wspólnoty Narodów i otrzymało miejsce w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ

• w 1999 roku prezydenta-legendę Mandelę zastąpił Thabo Mvuyelwa Mbeki

Źródła integracji zachodnioeuropejskiej

Temat nr 45

• Plan Marshalla

• po wojnie Europie groziła rewolucja z powodu biedy i zniszczeń wojennych, która mogła liczyć na zbrojne poparcie ZSRR

• plan opracowano w 1947 roku - zakładał on daleko idącą pomoc ekonomiczną w kwestii odbudowy Europy ze zniszczeń wojennych

• plan pobudził inicjatywy federacyjne wskazując, że płaszczyzna gospodarcza jest najbardziej realną drogą wcielania ich w życie

• Pakt Brukselski (Unia Zachodnia)

• podpisany w III 1947 roku w Dunkierce sojusz wojskowy Francji i Wielkiej Brytanii, podyktowany zagrożeniem ze strony ZSRR

• do sojuszu przystąpiły neutralne zazwyczaj Belgia, Holandia i Luksemburg

• blokada Berlina w 1948 roku sprawiła, że zaistniała potrzeba stworzenia sojuszu wojskowego państw zachodnioeuropejskich z udziałem USA - w IV 1949 roku powstał Pakt Północnoatlantycki (NATO)

• wraz z utworzeniem NATO upadły francuskie koncepcje utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej i Europejskiej Wspólnoty Politycznej

• Unia Zachodnioeuropejska (UZE)

• ustanowiona na mocy tzw. układów paryskich, które przekształcały Unię Zachodnią w Unię Zachodnioeuropejską poprzez włączenie do niej RFN i Włochy oraz zakładane przyjęcie RFN do NATO

• Rada Europy

• idea Winstona Churchilla z 1943 roku

• utworzenie Rady Europy w 1949 roku było odpowiedzią na apel kongresu federalistów w Hadze (1948) - mimo oporów rządów narodowych Rada Europy nigdy nie stała się organem decyzyjnym, jednak poprzez spotykanie się regularne delegacji parlamentów europejskich udało się wypracować nową jakość w europejskich stosunkach politycznych

• dzięki działalności międzynarodowej Rady i zawieraniu Konwencji dokonało się kulturalne, administracyjne i prawne zbliżenie krajów Europy

Rozwój integracji zachodnioeuropejskiej

Temat nr 46

• etap pierwszy (1945-1958)

• 1946 - pierwsza proeuropejska konferencja w Herstein - program dla Unii Europejskich Federalistów

• 1946 - przemówienie Winstona Churchilla w Zurychu - propozycja Stanów Zjednoczonych Europy

• 1947 - Europejska Unia Parlamentarna - projekt konstytucji federalnego państwa europejskiego

• 1946-1947 - Plan Marshalla, utworzenie OECC (Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej) przekształconej pod końcu planu w OECD

• 1948 - Wielka Brytania, Francja, Holandia, Belgia i Luksemburg zawierają Pakt Brukselski o charakterze militarnym

• 1949 - powstanie NATO

• 1949 - Rada Europy - państwa sygnatariusze Paktu Brukselskiego oraz Szwecja, Włochy, Irlandia, Norwegia, Dania

• 1951 - Traktat Paryski - ustanowienie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (Plan Schumana) - Belgia, Holandia, luksemburg, RFN, Włochy, Francja

• 1954 - Unia Zachodnioeuropejska - Wielka Brytania, Francja, Holandia, Belgia, Luksemburg, RFN, Włochy - wspólna polityka europejska w zakresie obronności i bezpieczeństwa

• 1955 - spotkanie ministrów spraw zagranicznych w Messynie, powstanie komisji Spaaka

• 1957 - powstanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej - sygnatariuszami były państwa członkowskie EWWiS

• etap drugi (1958-1969)

• 1960 - powstaje Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) - Wielka Brytania, Austria, Portugalia Szwajcaria, Szwecja, Norwegia, od 1970 Islandia

• 1961-1963 - układ stowarzyszeniowy z Grecją, Turcją, państwami afrykańskimi

• 1965-1966 - polityka „pustego krzesła” prowadzona przez generała de Gualle'a

• 1967 - rozpoczęcie wdrażania Wspólnej polityki Rolnej

• 1968 - osiągnięcie unii celnej

• etap trzeci (1969-1986)

• 1972 - podpisanie układów akcesyjnych z Wielką Brytanią, Irlandią, Danią i Norwegią

• 1973 - zwołanie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

• 1974-1976 - początek efektywnego działania Rady Europejskiej, ustanowienie powszechnych wyborów do Parlamentu Europejskiego

• 1978 - powstaje Europejski System Walutowy, wprowadzenie ECU

• 1979 - pierwsze powszechne wybory do Parlamentu Europejskiego

• 1981 - akces Grecji

• 1983-1984 - deklaracje i uchwały Parlamentu w sprawie Unii Europejskiej

• 1985 - podpisanie układu z Schengen

• 1985 - układy akcesyjne z Hiszpanią i portugalią

• etap czwarty (1986-1992)

• 1986 - podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego

• 1988 - powołanie Komisji Delorsa w sprawie urzeczywistnienia Unii Gospodarczej i Walutowej

• 1989 - stowarzyszenie z EWG państw powstałych po rozpadzie bloku radzieckiego

• 1989 - szczyt w Stasburgu - decyzja o kontynuowaniu działań na rzecz wprowadzenia Unii Europejskiej

• etap piąty (po 1992)

• 1992 - podpisanie Traktatu o Unii Europejskiej (Maastricht)

• 1993 - wchodzi w życie wspólny rynek

• 1994 - akces Austrii, Finlandii i Szwecji

• 1999 - EURO staje się oficjalną walutą UE

• 2001 - Traktat z Nicei - przyjęcie 10 nowych państw do Unii 1 V 2004 roku, określenie podziału głosów w Komisji Europejskiej

Narodziny KBWE/OBWE

Temat nr 47

• 22 XI 1972 - spotkanie w Helsinkach przedstawicieli 32 państw europejskich oraz Kanady i USA

• do spotkania mogło dojść dzięki częściowemu rozluźnieniu i odprężeniu w stosunkach między wrogimi obozami - załagodzenie konfliktu w Wietnamie, przyschnięcie sprawy podziału Niemiec, kryzys energetyczny i walutowy

• przed szczytem w Helsinkach prezydent USA Richard Nixon za namową Henry'ego Kissingera odwiedził Moskwę oraz podjął nieoficjalne negocjacje z przedstawicielami Chińskiej Republiki Ludowej

• rozmowy w Helsinkach toczyły się w czterech rundach

• pierwsza (22 XI - 15 XII) - poszczególne delegacje potwierdziły gotowość ich państwa do udziału w konferencji i przedstawiły własny punkt widzenia

• druga (15 I - 8 II 1973) - dyskutowano na temat porządku dziennego i przedstawiono projekty dokumentów

• trzecia (26 II - 19 IV) - ustalono porządek dzienny i koncepcje obrad

• czwarta (25 IV - VI 1973) - przyjęto projekty 96 zaleceń szczegółowych i procedurę obrad

• negocjacje toczyły się pod auspicjami ONZ i przy wyjątkowo intensywnej działalności dyplomatycznej

• mimo braku całkowitej zgodności udało się wyodrębnić zagadnienia, którymi zajęła się konferencja

• współpraca w dziedzinie bezpieczeństwa

• współpraca w dziedzinie humanitarnej i praw człowieka

• współpraca w dziedzinie gospodarczej

• sama konferencja przebiegała w 3 etapach

• Helsinki (VII 1973) - ministrowie spraw zagranicznych przedstawiali projekty

• Genewa (IX 1973 - VII 1975) - redagowanie dokumentów

• Helsinki (30 VII - 1 VIII 1975) - spotkanie szefów rządów i głów państw - podpisanie Akty Końcowego KBWE

• przyjęty Akt Końcowy KBWE zakłada zasady współpracy w tak założeniach, jak:

• poszanowanie równości i suwerenności praw narodów

• powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia siły

• nienaruszalność granic

• integralność terytorialna państwa

• pokojowe załatwianie sporów

• nieingerencja w sprawy wewnętrzne

• poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności

• równouprawnienie i prawo do samostanowienia

• współpraca między państwami

• wykonanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego

• postanowienia konferencji nie były aktem politycznym, tylko ustaleniem pewnych zasad i norm postępowania - oddalały one widmo zbrojnej konfrontacji dwóch obozów i przyczyniły się do późniejszych rozmów o rozbrojeniu

• nie zawsze udawało się przestrzegać postanowień z Helsinek

• była to niezwykle korzystna umowa przy jednoczesnym stałym obniżaniu zdominowanego przez małe i biedne państwa ONZ - USA i ZSRR traciły zainteresowanie tą organizacją, gdyż bardzo trudno była tam przepchnąć swoje inicjatywy

• na szczycie KBWE w Budapeszcie w 1994 roku organizację przemianowano na OBWE - Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

XX Zjazd KPZR i jego konsekwencje

Temat nr 48

• po śmierci Stalina do roli największych ideologów ruchu robotniczego pretendować zaczęli Mao-Tse Tung i Włoch Palmiro Togliatti - aby zachować inicjatywę Chruszczow, który przechwycił władzę pozbywając się Berii, sukcesora Stalina, postanowił zaproponować zmiany

• w ZSRR od władzy odsunięto Malenkowa, z Chruszczowem najbliżej współpracowali Bułganin i Mikojan

• XX Zjazd KPZR:

• 14-25 II 1956

• odrzucenie stalinowskich meto zarządzania państwem

• każdy kraj mógł dojść do socjalizmu własną drogą

• poparcie parlamentarnych dróg działania komunistów na zachodzie

• wezwanie do koegzystencji z innymi systemami politycznymi

• tajny referat Chruszczowa

• wygłoszony pod koniec zjazdu 25 II 1956

• „O kulcie jednostki i jego następstwach”

• ujawnienie części zbrodni systemu stalinowskiego - raport komisji Pierwuchina

• krytyka Stalina i kultu jego osoby

• referat wygłoszono mimo sprzeciwów Kaganowicza i Mołotowa

• tajny charakter referatu - miał on pozostać tylko do wiadomości zainteresowanych, nie przeprowadzono nad nim dyskusji

• postulowanie powrotu do leninowskich metod pracy

• konsekwencje zjazdu:

• odejście od stalinizmu

• „odwilż”

• wypadki w Polsce i na Węgrzech

• usunięcie w 1957 roku z KPZR grupy prostalinowskiej (Malenkow, Kaganowicz, Mołotow, Szepiłow)

• odsunięcie od władzy nad armią Żukowa

• konsolidacja władzy w rękach Chruszczowa

• rozkład wielu struktur komunistycznych na Zachodzie

Węgierski „Październik”

Temat nr 49

• proces destlinizacji państwa i społeczeństwa trwał od wiosny 1953 roku

• pod presją Chruszczowa w VII 1953 roku z funkcji premiera Węgier zrezygnował dotychczasowy przywódca stalinowskiego skrzydła w Komunistycznej Partii Węgier, Matyas Rakosi, ustępując miejsca Imre Nagyowi

• nieudane wdrażanie reform przez Nagya spowodowało irytację Kremla i zastąpienie go w 1955 na stanowisku premiera przez Andreasa Hegedusa - przy okazji ostatecznie pozbyto się z partii Rakosiego, a stanowisko I sekretarza objął Erno Gero

• przez Węgry przelewała się właśnie fala antysocjalizmu i nastrojów antyrosyjskich - odbywały się masowe demonstracje, okazywano solidarność z Gomułką i zmianami zachodzącymi w Polsce, słuchano „Radia Wolna Europa”

• demonstracja z 23 X 1956 roku przekształciła się w zbrojne wystąpienie ludności domagającej się poszanowania suwerenności Węgier i usunięcia wojsk radzieckich

• w nocy 23/24 X 1956 KC Węgierskiej Partii Pracującej wystąpił do ZSRR i pomoc w utworzeniu nowego rządu - premierem ponownie został Nagy, który wcześniej złożył samokrytykę, a I sekretarzem Janos Kadar

• rząd Nagya proklamował stan wyjątkowy, ale walki dalej trwały, pochłaniając ofiary - na stronę rebeliantów przeszli niektórzy wojskowi, do kraju zaczęli wracać emigranci polityczni

• w takiej sytuacji Nagy porozumiał się z walczącymi i zawarto rozejm - ZSRR uszanował suwerenność Węgier i zadeklarował chęć dwustronnej współpracy i przyjaźni

• premier Nagy utworzył nową Węgierską Socjalistyczną Partię Robotniczą, w której przewagę mieli zwolennicy reform, kontrolę nad wojskiem oddano zbuntowanym generałom Maleterowi i Kiralyemu

• 31 X 1956 - Nagy ogłasza wystąpienie Węgier z Układu Warszawskiego i ogłasza je państwem neutralnym, próbuje wynegocjować usunięcie wojsk radzieckich z Węgier

• w kraju narasta napięcie, coraz głośniej mówi się o potrzebie utworzenia rządu z kardynałem Jozsefm Mindszentym na czele, który ma poparcie Kościoła i USA

• przywódcy radzieccy, informowani na bieżąco przez ambasadora w Budapeszcie, Andropowa, odbyli szereg konsultacji z przywódcami innych państw komunistycznych

• 1 XI inspirowani przez ambasadora lojaliści względem Moskwy utworzyli w Szolnok Węgierskie Rewolucyjne Centrum i powołali robotniczo-chłopski rząd z Kadarem na czele

• 4 XI o 4.00 rano ruszyła na teren Węgier właściwa inwazja sowiecka, powstanie zostało złamane, rozpętano aparat terroru

• premier Nagy schronił się w ambasadzie Jugosławii, skąd podstępnie wykradziono go, aresztowano i stracono 19 VI 1958 - w ambasadzie USA przebywał kardynał Mindszenty

• operację radziecką potępiło ONZ, jednak będący przed wyborami prezydent USA Eisenhower nie poparł powstania węgierskiego

• w odpowiedzi na żądania ONZ wycofania wojsk radzieckich z Węgier Kadar uznał to za wtrącanie się w wewnętrzne sprawy Węgier

Praska „Wiosna”

Temat nr 50

• sytuacja w Pradze była gorąca po brutalnym stłumieniu przez władzę demonstracji studenckich na jesieni 1967 roku

• narastała krytyka konserwatywnego komunizmu uprawianego przez kierownictwo Komunistycznej Partii Czech, na której czele od śmierci Klementa Gottwlada stał przywódca partyjnego „betonu” - Antonin Novotny

• 4 I 1968 - na czele partii staje Aleksander Dubcek, liberał i zwolennik zmian przeprowadzanych pod hasłem „socjalizm z ludzką twarzą” - Antonin Novotny pozostał na stanowisku prezydenta

• w całym kraju zaczynały panować tendencje demokratyczne, co nieco zaniepokoiło Kreml

• władze w Moskwie ostrzegły Dubceka, by nie przekroczył określonych granic i uważał na możliwość wybuchu kontrrewolucji

• postępowały zmiany demokratyczne - w IV 1968 roku KPCz założył możliwość istnienia niezależnych stronnictw politycznych i organizacji społecznych, ograniczenia cenzury i liberalizacji życia w kraju

• wobec możliwości utraty wpływów w Czechosłowacji w Warszawie zgromadzili się w VII 1968 roku Gomułka, Breżniew, Kadar, Ulbricht i Żiwkow, którzy wysłali do przywódców Czechosłowacji list, w którym ostrzegali przed tolerowaniem wrogów socjalizmu

• w międzyczasie Antonina Novotnego na stanowisku prezydenta zastąpił Karel Svoboda

• list spowodował konsolidację społeczeństwa czechosłowackiego i przygotowania do obrony już ustanowionych wartości demokratycznych

• w obliczu realnej groźby odłączenia się Czechosłowacji od obozu sowieckiego w nocy 20/21 VIII 1968 wojska ZSRR, Polski, Węgier, Bułgarii i NRD wkroczyły na terytorium Czechosłowacji

• prezydent Svoboda wydał wojsku rozkaz pozostania w koszarach, dzięki czemu uniknięto rozlewu krwi

• wojska interwencyjne szybko objęły kontrolę nad całym państwem, aresztując działaczy demokratycznych i opozycję

• po paru dniach Kreml przystąpił do rozmów ze Svobodą, Dubcekiem i innymi działaczami - ostatecznie wszystkich ich pozostawiono na zajmowanych stanowiskach, ale faktycznie pozbawiono władzy

• wojska interwencyjne wycofały się w kraju późną jesienią 1968 roku, pozostały jedynie, na dłużej, wojska radzieckie

• w pierwszych dniach po inwazji władze pozostawiły otwartą zachodnią granicę, przez co umożliwiły emigrację wszystkim opozycjonistom i niezadowolonym, pozbywając się ich tym samym z kraju

• państwa zachodnie potępiły agresję wojsk Układu Warszawskiego, nie podejmując żadnych działań poza tym

• w ciągu następnych tygodni komuniści opanowali sytuację w kraju, miejsce Dubceka na stanowisku przewodniczącego KPCz zajął lojalny wobec Moskwy Gustav Husak, a w kraju rozpętano nagonkę i akcje represyjne wobec ludzi zaangażowanych w demokratyzację Czechosłowacji.

Jesień ludów

Temat nr 51

• Węgry

• w roku 1988 powstało wiele licznych grup odwołujących się do Października'56

• V 1988 - Janos Kadar ustąpił ze stanowiska sekretarza generalnego WSPR, jego stanowisko objął nastawiony liberalnie Karoly Grosz

• nastąpiła liberalizacja życia, urządzono uroczysty pogrzeb Imre Nagya

• powstawały nowe partie polityczne i stowarzyszenia (Węgierskie Forum Demokratyczne, Związek Wolnych Demokratów), WSPR przemianowała się na Węgierską Partię Socjalistyczną

• VIII 1988 - Węgry otwierają granicę zachodnią

• na jesieni 1989 roku zorganizowano na wzór Polski obrady „trójkątnego stołu”

• III 1990 - wybory do parlamentu - WFD 34.8%, ZWD 22.1%, WPS 8.6%

• Prezydentem został Arpad Goencz z ZWD, a premierem Jozsef Antal z WFD

• Czechosłowacja

• jesienią 1989 roku ożywiły się siły demokratyczne

• 17 XI 1989 - wielka demonstracja zaatakowana przez siły porządkowe, wielu rannych i aresztowanych, powstaje Forum Obywatelskie z Vaclavem Havlem na czele

• komuniści wycofali się, przekazując władzę w ręce Forum - „aksamitna rewolucja”

• 29 XII 1989 - prezydentem zostaje Vaclav Havel

• przeprowadzono niezbędne reformy ustrojowe, nadano niezależność Słowacji

• w 1990 roku utworzono samodzielne republiki Czechów i Słowaków, które połączono w system federacyjny - na czele rządu federalnego stał Mikulasz Calfa, na czele rządu czeskiego Vaclav Klaus, na czele rzędu słowackiego najpierw Jonasz Czarnogórski, potem Vladimir Mecziar

• Rumunia

• w Rumunii do jesieni 1989 roku panował policyjny i dyktatorski system Ceausescu

• 22 XII 1989 - mniejszość węgierska w Timisoarze, świadoma tego co dzieje się na Węgrzech, zorganizowała demonstracje, brutalnie stłumione przez policję

• usiłowano wprowadzić stan wyjątkowy, ale zbuntowała się służba bezpieczeństwa, która 25 XII aresztowała dyktatora wraz z całą rodziną - skazano ich na śmierć i w trybie natychmiastowym rozstrzelano

• władzę przejął Front Ocalenia Narodowego, który okazał się być opanowany przez komunistów - prezydentem został Ion Iliescu, którego władze umocniły wygrane przez FON wybory parlamentarne w V 1990 roku

• po stłumieniu buntów górników i studentów przeprowadzono w 1992 roku kolejne wybory, które umocniły pozycje Iliescu

• Bułgaria

• w Bułgarii wrogo odnoszono się do Turcji i Jugosławii, nie było natomiast nastrojów antyradzieckich

• prowadzono akcję bułgaryzowania ludności tureckiej, spierano się z Jugosławią o Macedonię

• w kraju szalały nepotyzm i korupcja, co zniechęciło ludzi do dyktatora, Todora Żiwkowa

• w XI 1989 doszło do rozłamu w Bułgarskiej Partii Komunistycznej - obalono Żiwkowa, partię przemianowano na Bułgarską Partię Socjalistyczną, po czym przystąpiono do reform

• prezydentem został Peter Mładenow, a premierem Andrej Łukanow

• siły demokratyczne zjednoczyły się w Unię Sił Demokratycznych, a mniejszość turecka w Ruch na Rzecz Swobód

• w obliczu trudnej sytuacji ekonomicznej powołano koalicyjny rząd Dymitra Popowa

• X 1991 - wybory parlamentarne, nieznacznie wygrane przez USD - prezydentem został Żeliu Żeliew, a premierem Filip Dymitrow

• Albania

• do roku 1990 Albanią rządzili komuniści prochińscy wywodzący się klanu Tosków

• pod naciskiem studentów i inteligencji stojący na czele partii i państwa Ramiz Alia dokonał niezbędnych reform, zaś partię komunistyczną przekształcono w Albańską Partię Socjalistyczną - sam Alia objął w 1990 roku stanowisko prezydenta Albanii

• opozycja utworzyła Partię Demokratyczną, która 22 III 1992 wygrała wybory parlamentarne

• prezydentem Albanii został przywódca opozycji, kardiolog dr Sali Berisha

• wraz z demokratami do głosu doszedł inny znamienity klan albański - Tropi

• NRD

• komunistyczne państwo niemieckie było silnie zmilitaryzowane i zdyscyplinowane

• w 1989 roku zorganizowano uroczyste obchody 40 rocznicy powstania NRD - do entuzjazmu Honeckera wyraźnie nie przyłączył się Gorbaczow

• w wyniku otwarcia granicy z Austrią przez Węgry uciekło do RFN wielu wschodnich Niemców

• w wielu miastach NRD zaczęto organizować manifestacje na rzecz demokratyzacji NRD, a następnie połączenia z RFN - powstały pierwsze partie opozycyjne

• armia radziecka dostała z Moskwy rozkaz nieangażowania się w sytuację

• ze stanowiska ustąpił Honecker, a wraz z nim stary rząd

• 7 XI 1989 - utworzenie nowego rządu Hansa Modrowa, który otworzył granicę i przekształcił SED w Partię Demokratycznego Socjalizmu, rezygnując z monopolu władzy

• kierownictwo partii na czele z Krenzem wraz z rządem Modrowa opracowało plan zjednoczenia Niemiec - rozwiązanie to zaakceptowało ZSRR, z poparciem USA z inicjatywą zjednoczeniową wystąpił kanclerz RFN, Helmut Kohl

• 18 III 1990 - wybory do Izby Ludowej NRD wygrali chadecy, którzy utworzyli rząd Lothara de Meziere i zaakceptowali plan Kohla

• konferencja 2+4 (RFN,NRD + Francja, USA, Wielka Brytania, ZSRR) ustaliła kształt i charakter federacji niemieckiej, co spotkało się z akceptacją ZSRR

• plan zjednoczenia zakładał podzielenie NRD na 5 landów, które wystąpić miały do RFN z prośbą o przyjęcie w jej granice

• na jesieni 1990 roku wprowadzono ten plan w życie - NRD faktycznie sama się rozwiązała

• rozwarstwienie społeczeństwa (Wessi-Ossi) i aresztowania wśród dawnych komunistów

• 3 X 1990 - ostateczne zjednoczenie Niemiec

• wojska radzieckie miały się wycofać z NRD do 1994 roku (operację finansowało RFN), na terenach b. NRD nie mogły stacjonować wojska NATO

• rząd RFN podpisał układy o nienaruszalności granic z Czechosłowacją i Polską

• wraz z upadkiem NRD stracił rację bytu Układ Warszawski - rozwiązano go 1 VII 1991 roku na posiedzeniu Doradczego Komitetu Politycznego Układu Warszawskiego

Konflikt bałkański

Temat nr 52

• 1990 - wybory parlamentarne we wszystkich 6 republikach federacji (Chorwacja, Słowenia, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra) - w Serbii i Czarnogórze wygrywają postkomuniści, w pozostałych republikach siły nacjonalistyczne

• 25 VI 1991 - po przeprowadzonym referendum parlament Słowenii proklamował niepodległość i wyłamał się z federacji, na co nie chciała się zgodzić Serbia, najsilniejsza z federacyjnych republik, i wysłała na Słowenię wojska w celu przywrócenia w Ljublanie rządów przychylnych federacji

• plany te pokrzyżowała Chorwacja, która w tym samym dniu proklamowała niepodległość - armia serbska skierowała się zamiast do Słowenii na Zagrzeb, co umożliwiło wyłonienie słoweńskiego prezydenta, Milana Kucana, oraz ugruntowanie niepodległości

• wojna domowa w Chorwacji:

• w kraju spierały się dwie grupy narodowościowe:

• prawosławni Serbowie - opowiadający się za pozostaniem w federacji

• katoliccy Chorwaci - domagający się niepodległości

• przez pół roku w kraju trwała wojna partyzancka

• I 1992 - negocjacja Cyrusa Vance'a (USA) - realizacja planu pokojowego zakładającego podział Chorwacjina trzy strefy zdemiltaryzowane obsadzone wojskami ONZ

• wybory prezydenckie w kraju wygrał Franjo Tudjman, a kraj został uznany na arenie międzynarodowej i przyjęty do ONZ

• 22 XI 1991 - niepodległość ogłosiła Macedonia, po tym jak naród w referendum zadecydował o wyjściu z federacji - aby odróżnić nowo powstałe państwo od części Grecji o takiej samej nazwie ONZ uznało państwo jako Jugosłowiańska Republika Macedonii

• wojna w Bośni:

• zróżnicowany skład etniczny Bośni (muzułmanie 45%, Serbowie 28%, katolicy i Chorwaci 18%)

• 15 X 1991 - Bośnia i Hercegowina ogłasza niepodległość

• w kraju wybuchła wojna domowa, każdy walczył z każdym

• w 1992 roku ONZ zaproponowało mediację, ale Serbia nie była tym zaintereswana

• w 1994 roku muzułmanie wystąpili razem z Chorwatami przeciw Serbom - obie strony mordowały ludność cywilną, ciężkie bitwy o Bihac i Sarajewo, Serbowie wyparli muzułmanów z większej części kraju

• do akcji włączyły się siły pokojowe ONZ, a potem NATO, które bombardując pozycje Serbów odblokowały Sarajewo

• 21 XI 1995 - w Dayton podpisano porozumienie odnośnie podziału Bośni, które następnie ratyfikowano w traktacie pokojowym 14 XII w Paryżu - Bośnię podzielono na Federację Chorwacko-Muzułmańską (51% terytorium) i Republikę Serbską (49%)

• 27 IV 1992 - Serbia i Czarnogóra połączyły się tworząc Nową Jugosławię

• VI 1993 - w chorwackiej Krainie ludność decyduje w referendum o przyłączeniu do Nowej Jugosławii - Chorwacja siłą likwiduje w 1995 roku te dążenia

Rozpad ZSRR

Temat nr 53

• wraz z ogłoszonymi przez Gorbaczowa pierestrojką i głasnostią odezwały się narodowe głosy o potrzebie wystąpienia z ZSRR, w samej Rosji powstawały partie i stowarzyszenia opozycyjne

• sytuacja w republikach nadbałtyckich:

• mieszkańcy Litwy, Łotwy i Estonii żądali potępienia układu Ribbentrop -Mołotow i jego skutków dla mieszkańców państw nadbałtyckich

• Litwa

• powstał Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy „Sajudis”

• 17 XI 1988 - Rada Najwyższa LSRR przywróciła język litewski jako język urzędowy i tradycyjne barwy narodowe

• I 1989 - przywrócenie administracji Kościoła Rzymsko-Katolickiego

• ustanowienie 16 II, rocznicy odzyskania niepodległości, świętem państwowym

• II 1990 - „Sajudis” wygrywa wybory do Rady Najwyższej republiki

• 11 III 1990 - przekształcenie LSRR w Republikę Litewską, mimo protestów ZSRR

• Łotwa:

• 1988 - utworzenie Forum Narodowego Łotwy i Ruchu na Rzecz Niezawisłości Narodowej Łotwy

• 22 VII 1989 - Rada Najwyższa ŁSRR potępia pakt Ribbentrop-Mołotow i jego następstwa

• 4 III 1990 - deklaracja niepodległości Łotwy

• Estonia:

• 16 XI 1988 - deklaracja Rady Najwyższej ESRR w sprawie suwerenności Estonii

• XII 1988 - ogłoszenie języka estońskiego językiem państwowym

• V 1989 - potępienie układów z lat 1939-1940

• 2 II 1990 - deklaracja niepodległości Estonii

• Ukraina:

• 1988 - powstanie Ukraińskiego Związku Helsińskiego, który uchwalił „Deklarację Zasad” - za główny cel uznano dążenie do odrodzenia państwa ukraińskiego i przebudowy ZSRR na zasadzie konfederacji niezależnych państw

• powstanie partii opozycyjnych - Partia Zielonych, Ruch na Rzecz Przebudowy Ukrainy, Wolny Związek Zawodowy

• wybory do Rady Najwyższej utrwaliły tendencje niepodległościowe - 10 VII 1989 ogłoszono deklarację suwerenności

• sytuacja na Zakaukaziu

• wiosną 1988 doszło do walk Ormian z Azerami

• niepodległość ogłaszają w 1989 roku Gruzja i Armenia

• do walk dochodzi w Uzbekistanie miedzy Turkami i Uzbekami

• wybory do Rad Najwyższych republik, które odbyły się na początku 1989 roku dały bardzo zróżnicowane wyniki - skończyła się przewodnia rola partii w życiu politycznym

• przewodniczącym Rady Najwyższej został Gorbaczow, który był jednocześnie I sekretarzem KPZR - w 1990 roku wybrano go jeszcze na urząd prezydenta ZSRR - nowelizacja konstytucji wykreśliła zapis o przewodniej roli partii w państwie, władza prezydencka była dość ograniczona

• do wystąpień dochodziło w samym ZSRR, aktywizowało się społeczeństwo, uchwalano manifesty, deklaracje - do dymisji podał się minister spraw zagranicznych ZSRR, Eduard Szewarnadze

• do ostrego konfliktu doszło latem 1991 roku pomiędzy Gorbaczowem i Jelcynem, którego w V 1990 roku wyborcy wybrali większością 53% głosów na prezydenta Federacji Rosyjskiej - poszło o projekt nowej konstytucji ZSRR jako konfederacji państw, który nie podobał się ani Jelcynowi, ani prezydentowi Ukrainy, Leonidowi Krawczukowi

• w VIII 1991 opracowano ostateczny tekst konstytucji ZSRR zakładający istnienie luźnej federacji republik - Gorbaczow udał się na urlop

• 19 VIII 1991 - wybuch puczu Janajewa, który dążył do zatrzymania likwidacji ZSRR i obrony jedności państwa - puczyści Gorbaczowa i nie mieli zbytnio określonego planu działania - do zwalczania puczu energicznie przystąpił Jelcyn, który w dniach 19-21 VIII zdławił pucz i aresztował jego przywódców

• pucz spowodował masowe ogłaszanie niepodległości przez byłe republiki związkowe:

• Ukraina 24 VIII

• Białoruś 25 VIII

• Mołdawia 27 VIII

• Uzbekistan i Kirgistan 31 VIII

• Tadżykistan 9 IX

• Armenia 23 IX

• Azerbejdżan 28 IX

• Turkmenistan 27 X

• twór zwany ZSRR stał się pusty i bezsensowny - Gorbaczow reprezentował to nieistniejące już państwo na forum międzynarodowym, ale w kraju nie miał już żadnej władzy - po puczu Janajewa Jelcyn zdelegalizował KPZR, z której sam rok temu ostentacyjnie wystąpił

• jesienią 1991 Gorbaczow próbował jeszcze wynegocjować nową umowę związkową - udało mu się przekonać prezydenta Krawczuka o potrzebie współdziałania w luźnej federacji z Rosją

• 7-8 XII 1991 - z inicjatywy Krawczuka odbyło się w Białowieży spotkanie prezydentów Ukrainy (Krawczuk), Rosji (Jelcyn) i Białorusi (przewodniczący Rady Najwyższej BSRR, Stanisław Szuszkiewicz)

• uznali, że powołany do życia w 1922 roku ZSRR nie ma racji bytu

• utworzyli Wspólnotę Niepodległych Państw

• do 1994 roku do WNP przyłączyły się Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan, nie przystąpiły kraje nadbałtyckie i Gruzja

• najwyższymi organami WNP były:

• Rada Szefów Państw

• Rada Szefów Rządów

• Decyzje mogły być podejmowane tylko jednomyślnie, każda republika miała prawo weta

• Gorbaczow utracił pełnione dotąd funkcje i przestał odgrywać poważniejszą rolę, a ZSRR formalnie przestał istnieć

---