Psychologia rozwojowa - skrypt wykłady, NoR I rok, semestr II, psychologia rozwojowa


Psychologia rozwojowa

Psychologia rozwojowa to dział psychologii; koncentruje się nad rozwojem psychologii.

Psychologia rozwojowa zajmuje się rozwojem człowieka od jego strony psychicznej, zmianami zachodzącymi w zachowaniu i umiejętnościach.

1882r. - okres powstawania psychologii rozwojowej. Była ona utożsamiana z psychicznym rozwojem dziecka, współcześnie ten zakres się rozszerzył na psychologię człowieka dorosłego czy starego. Obecnie psychologia rozwojowa to okres od poczęcia do śmierci. Pierwsze dzieło „Dusza dziecka”.

Podział według okresu rozwojowego - wiek stanowi o podziale, ale istotne jest to, co stanowi kryterium podziału: pamięć, ciało, inteligencja itp.

Rozwój przebiega u człowieka indywidualnie.

Psychologia rozwojowa sięga do psychologii ogólnej. Psychologia rozwojowa i psychologia wychowawcza mają wiele wspólnego. Psychologia wychowawcza zajmuje się procesem wychowania, korzysta w dużym stopniu z psychologii rozwojowej.

Psychologia rozwojowa współpracuje z:

Jakie problemy stoją przed psychologią rozwojową?

  1. Co jest źródłem rozwoju człowieka?

Trwał spór czy o rozwoju człowieka decydują czynniki wewnętrzne, wrodzone, czy zewnętrzne. Dwa czynniki - biologizm i socjalizm konkurowały ze sobą. Współcześnie twierdzi się że oba czynniki są ważne. Rozwój jest wypadkową tych dwóch czynników zewnętrznego i wewnętrznego.

  1. Co na prawdę wpływa na człowieka?

Badania na bliźniakach jednojajowych - badamy siłę wpływu środowiska; np. badania ich inteligencji w wieku 20 lat, jeżeli byli oni rozłączeni trudno ich zbadać (wpływ czynników zewnętrznych-środowiska). Jednak okazało się, że inteligencja w bardzo dużym stopniu jest uwarunkowana genetycznie, a nie zależy od środowiska, w którym dziecko jest wychowywane. Zaś aspiracje: pesymizm, optymizm są podatne na wpływ środowiska.

  1. Czy tak na prawdę coś się zmienia?

Czy to, co w człowieku jest najważniejsze „JA” jest stałe? Czy to „JA” podlega zmianie? Zmiany w dzieciństwie mają charakter progresywny - widzimy postęp, który prowadzi do coraz lepszej doskonałości. A zatem czy taki charakter ma także rozwój rozumowy, czyli psychiczny? Co się dzieje w wieku lat 50 bo na początku widzimy, że się rozwija. Inteligencja w późnych latach spada, ale na starość wzrasta mądrość.

Podział na zmiany (ilościowy i jakościowy):

  1. Czy rozwój człowieka ma proces ciągły?

Czy proces ten ma charakter zwrotów, zmian w różnych kierunkach? Są różne koncepcje psychologiczne.

Harlok - podaje, że mamy 4 rodzaje zmian:

Dynamika rozwoju:

Akceleracja dotyczy antropogenezy bada jakie zmiany zachodzą odnośnie byłego pokolenia. Rozwój fizyczny - jesteśmy wyżsi aniżeli przodkowie, również jakość naszego życia biologicznego jest wyższa. Ale czy mamy lepszą pamięć, wyobraźnię czy inteligencję? Pewnie stoimy wyżej ale trudno to zbadać, są przeciwnicy którzy twierdzą, że ludzkość się degeneruje np. Rousseau.

  1. Czym powinna zajmować się psychologia rozwojowa?

  2. Czy powinna szukać stałych praw, czy zajmowaniem się jako takim?

  3. Czy szukać tego, co człowieka różni?

  4. Czy szukać jakichś prawidłowości, czy skupiać się na różnorodności?

  5. Na ile na rozwój można wpływać, jak wpływać i kiedy wpływać?

W życiu człowieka są okresy krytyczne - człowiek jest otwarty w danym okresie na ludzi, jest możliwość manipulowania człowiekiem np. nauka czytania i pisania - można zacząć wcześniej, ale w rezultacie nic to nie daje dziecko z dalszą nauką nie wyprzedza rówieśników wiec jest to obojętne, kiedy zaczniemy uczyć małe dzieci pisać czy chodzić. W pewnych okresach życia dzieci zaczynają być podatne na samodzielność i trzeba te okresy wykorzystywać, gdy prześpimy ten okres dziecko stanie się „maminsynkiem”. Jednak nie można przesadzać i w drugą stronę nie możemy zmuszać małego dziecka do sprzątania klocków, bo nie jest ono na to gotowe. Trzeba wyczuć odpowiedni czas.

Metody badań w psychologii rozwojowej.

Są trzy typy badań:

  1. Badania podłużne - badamy dziecko tą samą metodą w różnych odstępach czasu, np. badamy co roku rozwój mowy danego dziecka. Badania możemy przeprowadzać na wsi i w mieście. Dochodzimy do wniosku, że: w wieku 2 lat nie ma różnicy; w wieku 4 lat w mieście jest lepszy rozwój; w wieku 6 lat różnica zanika.

  2. Badania poprzeczne - bierzemy grupy osób o tym samym wieku np. 10 dzieci dwuletnich, 10 dzieci sześcioletnich itp. i badamy je wyciągając średnie z danych grup. Na ile są one dokładne? Mogą być różnice np. gdy trafimy na wybitnie zdolnych czterolatków to ich poziom może być taki jak sześciolatków. Ważny jest więc odpowiedni dobór przy badaniach. Im większa grupa tym lepsze badania.

  3. Połączenie badań poprzecznych i podłużnych - badamy grupy 100 dzieci 2, 4, 6-cioletnich, badania powtarzamy na tych samych dzieciach za 2 lata. Unikamy przez to minusów z dwóch pierwszych metod. Jest to metoda najbardziej prawdopodobna.

Rozwój dziecka w okresie ciąży

I. Okres prenatalny

Zapłodnienie - jedna komórka jajowa + jeden plemnik. Każde połączenie było by inne, niepowtarzalne.

Rozwój uwarunkowany genetycznie, chociaż jest też wpływ środowiska.

9 miesięcy - dzieli się na 3 trymestry (okresy 3 miesięczne).

Pierwszy trymestr - miesiące 1-3

Pierwszy miesiąc:

Najbardziej intensywny rozwój, komórka dzieli się, każda ma identyczne wyposażenie. Dziecko codziennie podwaja swoją wagę. Tworzą się początki mózgu, i układu nerwowego. W 21 dniu zaczyna pracować serce (tętno wysokie 110/120).

Drugi miesiąc:

Wykształca się ruch, nie wyczuwalny, ale widoczny na badaniach. 43 dzień to pierwsza aktywność mózgu (zaczątek świadomości). Wielkość dziecka 3 cm, waga 1gram, dziecko w tym czasie ma palec w buzi.

Pierwsze dwa miesiące to:

Trzeci miesiąc:

Widać narządy płciowe, duża wrażliwość dziecka, pod koniec 3 miesiąca dziecko ma 14 gram i 7,5 cm. Dziecko nie leniuchuje, pod konie 3 miesiąca połyka wody płodowe. Pierwsze ruchy oddechowe, tlen pobiera z krwią płynąca przez pępowinę.

Ruch -

1 ruch to falowanie

2 ruch to drganie

3 ruch to podskakiwanie

4 ruch to taniec dziecka

Drugi trymestr - miesiące 4 - 6

Udoskonalenie tego, co jest, zwiększenie masy ciała, dojrzewanie psychologiczne, zmiana proporcji. Wykształcają się linie papilarne na palcach. Proces mielnizacji - tworzy się osłonka mielinowa, przyspieszenie rozwoju układu nerwowego. W 5 miesiącu waga ciała 400 gram. Kobieta wyczuwa ruchy dziecka. Stare komórki są wymieniane na nowe. Poza komórkami nerwowymi, które są stałe, inne są wymieniane. Ustala się sen dziecka i czuwanie Matka śpi, dziecko tez śpi. Dziecko ssie kciuk. Nie ma to wpływu na rozwój - jest to tylko trening przed ssaniem piersi. W 6 miesiącu największa sprawność ruchowa. Potem dziecko jest większe i ruch ma skrępowany. Dziecko reaguje na środowisko - np. odkurzacz, krzyki.

Trzeci trymestr - miesiąc 7 do narodzenia

Wykształca się osobowość, reakcja na stresy. Każde dziecko inaczej reaguje np. jedno połyka wody, inne jest apatyczne. Tworzą się nowe odruchy. Doskonalą się funcie zmysłu, zwłaszcza słuchu: lewe ucho -muzyka, prawe ucho słucha mowy.

Pamięć - rytm bicia serca matki np. dziecko przy nim usypia dobrze je zna. Zapamiętuje mowę matki np. gdy matka jest głuchoniema, to dziecko będzie później miało rozwój mowy. Dziecko lubi bardziej muzykę klasyczną, spokojną, nowoczesna mniej lubiana, dziecko lubi instrumenty o niskiej częstotliwości np. flet, wiolonczela, fagot. Pierwsze emocje dziecka są pochodne do emocji matki, czyli współprzeżycie z matką. W 7 miesiącu u mężczyzn - reakcja prącia - trening przed przyszłością. 97% dzieci rodzi się zdrowych, najpierw niszczy się organizm matki a potem dziecka.

Matka i Ojciec w okresie ciąży

Matka

Okres ciąży jest związany z kryzysem psychicznym, są przemiany, to pewne wyzwanie dla matki. Mogą one spowodować większe szczęście ale i mogą być nie korzystne zmiany.

Zmieniają się relacje: małżeństwo - rodzina.

Zmienny stosunek emocjonalny do otoczenia.

I trymestr - niepokój kobiety - wykrycie zahamowania miesiączki - dwa tygodnie po poczęciu. Rozchwianie równowagi, skrajności itp. Pojawiają się wymioty, nudności: Pojawiło się n owe życie, więc to intruz, coś innego - można powiedzieć, ze to obrona. Zahamowanie miesiączki, a jest to atrybut kobiecości, pełnia jej rozwoju, a to może być odebrane jako wada. Powiększanie się piersi, kobieta skoncentrowana jest na sobie. Dziecko wydaje się nie realne, trudno kochać takie dziecko - występuje lęk.

Występują też:

Relacja z Ojcem:

Kobieta jest podatna na sugestie, słucha opinii innych, tu może podjąć decyzję o aborcji. Ważne są kontakty z lekarzem ginekologiem, kobieta ma się czuć tam bezpieczna.

Drugi trymestr - złoty okres ciąży, najlepsza forma kobiety. Ciąża jest zjawiskiem publicznym - widoczna. Kobieta czuje dumę, stan błogosławiony. Ale są też kobiety, które chcą to ukryć i maskują ciążę za pomocą ubrań. Zmieniają się smaki, apetyt. Kobiety przejadają się i dlatego tak często przybierają na wadze, po porodzie trudno wrócić do normalnej wagi. Pojawiają się fantazje, marzenia jakie dziecko będzie jakie imię. Pierwsze rozmowy z dzieckiem - monologi.

Trzeci trymestr - kobieta zmęczona, pojawia się senność, pojawiają się lęki przed porodem, strach przed bólem porodowym. Obawa o zdrowie dziecka, o to czy będzie normalne.

Mężczyzna

Komunikacja z dzieckiem nienarodzonym

Diagnostyka prenatalna

Badanie USG. To standardowe badanie (są wątpliwości czy jest bezpieczne). Krótkie badanie jest zalecane. Może ono nam pokazać, czy dziecko rozwija się prawidłowo, poprzez długość kości możemy stwierdzić wagę dziecka. USG mówi czy mamy do czynienia z ciąż pojedynczą lub mnogą, a także określa płeć dziecka. Urządzenie to bada regularne bicie serca.

Szkoła rodzenia

W Polsce inspirowana przez ruchy chrześcijańskie ( dr Fijałkowski)

Przygotowują do porodu. Ćwiczenia oddechowe - zmniejszają ból i przyspieszają poród, są to zajęcia edukacyjne, bo mówią jak się zająć noworodkiem, co zabrać do szpitala, gdzie rodzić itd.

Narodziny

Narodziny to ważny moment dla psychiki dziecka. Można zaobserwować i zwierzęta po narodzinach szybciej przystosowują się do życia. U człowieka okres ten jest bardzo długi. Konsekwencje tego są:

3 fazy porodu:

  1. Skurcze macicy - występują co 10, 5, 1 min. w zależności od bliskości porodu. Faza ta trwa od kilku godzin do doby. U kobiet, które rodzą już kolejny raz czas tej fazy skraca się do kilku godzin.

  2. Przejście dziecka przez drogi rodne - występuje inny rodzaj skurczów

tzw. skurcze parte. Faza ta trwa do 30 min i kończy się urodzeniem dziecka.

  1. Kobieta wydala z siebie łożysko i błony, trwa to do 40 min.

Sfera psychiczna

Dokonały się zmiany w psychice odnośnie porodu - zmieniła się mentalność rodzenia. Dawniej poród był odbierany w domu przez położną, jednak odnotowywano większą ilość zgonów, dlatego przeniesiono odbieranie porodu do szpitala, co było wskaźnikiem cywilizacji. Szpital jednak był odbierany jako miejsce gdzie są ludzie chorzy i tak też traktowano kobiety w ciąży. Wraz ze zmianą miejsca odbierania porodu pojawiły się różne metody jego odbierania współcześnie jednak są one krytykowane. Rozwinęła się pomoc dla porodów zagrożonych, ale to tylko 2-3% z całości. Nastąpiło nadużywanie interwencji lekarzy w przypadkach, gdy nie było to konieczne:

Współcześnie odrzuca się te metody, gdyż poród powinien być naturalny.

Co głoszą zwolennicy porodów naturalnych?

Badania na dzieciach raczkujących - dzieci te miały dostęp do „szwedzkiego stołu”, na początku obiadały się słodyczami jednak później dobierały posiłki w sposób racjonalny i optymalny.

W Polsce był W. Fjałkowski. Współcześnie „Gazeta wyborcza” miała artykuły

„Rodzić po ludzku”:

Istotne jest spojrzenie na poród przez potrzeby dziecka - Le Boyer „Narodziny bez przemocy”:

Już godzinę po porodzie dziecko powinno być karmione piersią matki. Dziecko powinno być zawsze blisko matki.

Skala Apgar - ocenia stan dziecka po porodzie, wyróżnia 5 kategorii, za które otrzymujemy od 0 do 2 punktów, tak więc max. 10 ptk.

  1. Bicie serca

  2. Oddech

  3. Odruchy

  4. Napięcie mięśniowe

  5. Zabarwienie skóry

Masa ciała dziecka powinna być od 2 do 3.5 kilogramów, a wzrost 49-54 cm.

Niepełnosprawność dziecka:

Te informacje burzą wyobrażenia rodziców, dlatego ważna jest rozmowa z rodzicami o niepełnosprawności dziecka już w okresie prenatalnym.

Nasuwa się więc pytanie czy potrzebny jest szpital do porodu. Popularne są teraz porody w domu w obecności położnej. W Holandii najczęściej poród odbywa się w domu w obecności położnej, warunkiem jest bliskość szpitala - nie większa niż 30 min. Jeśli w trakcie porodu występują komplikacje można kobietę przetransportować do szpitala. Śmiertelność przy tych porodach jest taka sama jak w szpitalach.

Odruchy dziecka po porodzie:

Karmienie piersią

Dawniej uważano, że karmienie piersią jest niehigieniczne i nieeleganckie, mówiono, że jest to odruch zwierzęcy, więc ludzie odchodzili od tej metody. Wszystkie podręczniki pisały o karmieniu pokarmem sztucznym.

Współcześnie, czyli od kilku lat, zwyczaje się zmieniły. Badania dowiodły, że pokarm matki jest najlepszym i optymalnym pokarmem dla dziecka. Podniesiono psychologiczne aspekty karmienia piersią. Przez 6 miesięcy życia dziecko ma być karmione piersią matki.

Zalety karmienia piersią:

Wady karmienia piersią:

Zawsze w pokarmie matki ustala się stała równowaga między podażą a popytem. Nigdy mleka nie brakuje, ani nie ma go za dużo.

Laktacja - zdolność karmienia piersią może się pojawić również u kobiet, które nie urodziły dziecka, ale przystawiają dziecko do piersi, aby ssało.

Dzieci mają krótki nosek by móc swobodnie oddychać przy ssaniu piersi.

Karmienie dziecka piersią zasadniczo trwa ok. 6 miesięcy, ale to nie jest reguła.

Dziecko po narodzinach (do 12 roku życia - początek dojrzewania)

Rozwój ruchowy:

  1. Postawa - przyjmowanie pewnych postaw, pozycji

  2. Lokomocja - przemieszczanie się

  3. Przemieszczanie jednych części ciała względem innych

Rozwój cefalokaudalny - wzrost, najszybciej rozwija się głowa, później tułów, a na końcu nogi.

Rozwój proksymodystalny - najszybciej rozwijają się części przy kręgosłupie np. układ nerwowy, im dalej od kręgosłupa i układu nerwowego tym wolniejszy rozwój.

Ruch zaczyna się od ruchów ogólnych, ruch całego ciała, aż do ruchów specyficznych poszczególnych części ciała.

Ruchy cykliczne - to ruchy regularne

Ruchy a-cykliczne - ruchy nieregularne

Cechą zdrowego dziecka jest ruchliwość.

Lokomocja

Pierwsze ruchy to próby przetaczania się (będąc w pozycji leżącej). Ważnym momentem jest podniesienie głowy u dziecka leżącego na brzuchu (mięśnie dziecka są już dość silne). Kolejnym etapem umiejętności jest przewracanie się z brzucha na plecy i później z pleców na brzuch. Jest to dla dziecka wstęp do turlania i siadania (dziecko siada z pozycji leżenia na brzuchu).

Siedzenie następuje ok. 8,9 miesiąca. Około 6 miesiąca dzieci pełzają, jest to wstęp do nauczenia się raczkowania. Przed raczkowaniem jest przysiad podparty i kołysanie na boki. Raczkowanie występuje ok. 8 miesiąca, jednak nie jest to regułą, gdyż są dzieci, które nie raczkują. Około 9 miesiąca dziecko stoi podpierając się o jakiś przedmiot, a ok. 10,11 miesiąca dziecko stawia pierwsze samodzielne kroki.

Rodzice często symulują dzieci by chodziły (chodzik), jednak pediatrzy uważają to za niezbyt korzystne, gdyż ważniejszy jest rozwój naturalny. Dziecko w czasie raczkowania i pierwszych samodzielnych kroków szkoli techniki upadania i amortyzacji.

Aspiracje rodziców nie przynoszą efektu, gdyż wcześniejsze chodzenie nie ma wpływu na dalszy rozwój dziecka.

Rozwój chodu u dziecka.

  1. Na początku występuje dużo ruchów niepotrzebnych - synkinezja - są to np. ruchy głową, ręce wyciągnięte do przodu, z czasem te ruchy zanikają.

  2. Pokonywanie przeszkód - trudne przeszkody dziecko pokonuje raczkując, a później znów wstaje. Około 2 roku życia dziecko potrafi wchodzić na schody, ale jest to krok dostawny. Rok 3 to pierwszy bieg, czyli obie nogi oderwane od podłoża, kroki są jednak krótkie na całych stopach, dopiero w wieku 6 lat dziecko ładnie biega na końcach palców. Około 7 roku życia dziecko ma opanowane podobne umiejętności, co dorosły.

  3. Ruchy manipulacyjne - przemieszczanie jednych części ciała względem innych.

Proces spostrzegania - percepcja

Zmysły rozwijają się od okresu ciąży.

Słuch - okres prenatalny. W 2 tygodniu po urodzeniu widać ruch ku dźwiękowi. Słuch ulega obniżeniu. Dziecko różnicuje znaczenie dźwięków - słuch fonetematyczny - widzi różnicę pomiędzy poszczególnymi słowami.

Wzrok - okres prenatalny. Ostrość jest bardzo ograniczona - widzi na odległość 20 cm, czyli odległość od piersi do twarzy matki. Ok. 2-3 tygodnia dziecko ma umiejętność śledzenia przedmiotów. Dzieci półtoramiesięczne reagują bardziej na twarz. Ok 4 miesiąca dziecko potrafi odróżnić osoby bliskie od obcych. Na początku dziecko widzi kontrasty. W wieku 3 lat dziecko odróżnia 4 barwy. Ta zdolność rozwija się do 17 roku życia.

Percepcja dziecka związana jest z synkretyzmem - trudność z odróżnieniem przedmiotów z tła i przedmiotów współistniejących.

Orientacja w czasie - dziecko żyje teraźniejszością. „Wczoraj” to cała przeszłość dla dziecka. Podobnie przyszłość - jest niejasna. Charakterystyczna jest umiejętność świadomość jednostki czasowej:

Rozwój uwagi dziecka

Jest to umiejętność redukcji bodźców niepotrzebnych. Dziecko ma umiejętność uwagi mimowolnej. Dziecko o temperamencie cholerycznym trudniej skupia uwagę.

Pamięć

Dotyczy 3 procesów: nabywania doświadczeń, przechowywania i przypominania.

Mechanizmy obronne pozwalają nam zapamiętać pewne obrazy na zawsze. U dziecka w pierwszych latach życia jest to pamięć mimowolna - nienastawiona na zapamiętanie. Pamięć dowolna - ok. 5 roku życia - można daną rzecz zapamiętać, tutaj ważną rolę odgrywa szkoła. Trudność w nauczaniu polega na przewadze pamięci mimowolnej nad pamięcią dowolną. Jeszcze ośmioletnie dzieci bardziej funkcjonalną mają pamięć mimowolną.

Pamięć krótkotrwała - świeża pamięć, zapamiętywanie treści przed chwilą dostarczonych. W wieku 3 lat dziecko może powtórzyć tylko ciąg 2 liczb, 5 lat to 3 liczby, 10 lat to 6 liczb, 12 lat to 7 liczb, osoba dorosła może zapamiętać ciągi 9, 10, 11 liczbowe. Pamięć ta zanika szybko.

Pamięć długotrwała - nie jest automatyczna, wymaga uchwycenia znaczenia, związków logicznych.

Reminiscencja - dzieci bezpośrednio po wydarzeniu pamiętają bardzo mało, jednak po tygodniu możne nam opowiadać o tym zdarzeniu godzinami. Wraz z upływem czasu dzieci lepiej wydobywają treści z pamięci. Próbuje się to wyjaśnić siłą emocji, które blokują pamięć.

Wyobraźnia - pojawia się w wieku kilkunastu miesięcy, nie jest to typ twórczy, dopiero z czasem staję się ona bujna, ale jest mimowolna. Do 3 roku życia dziecko nie odróżnia fikcji od rzeczywistości, dziecko kreuje świat dowolnie.

Animizm (uduchawiają rzeczywistość, ożywiają) i antropomorfizm (nadają cechy ludzkie rzeczą, zwierzętom). 2 typy wyobrażeń - twórcze i odtwórcze.

Mowa

Mowa u zwierząt jest statyczna ( jest to odtwarzanie, nie budujące ). Mowa ludzka żyje, jest twórcza, rozwija się. 50 lat temu uważano, że dziecko uczy się na zasadzie naśladowania. Później okazało się, że język jest nam wrodzony ( nie ma wrodzonego zasobu słów czy odmiany ). Jest wrodzona kompetencja językowa - reguły wymagające dostarczenia materiału. Pierwsze dźwięki wydawane przez dziecko to krzyk niezróżnicowany, na wszystkie sytuacje. Od 2 miesiąca następuje różnicowanie, wydaje teraz dźwięki głużenia (gruchanie), piski, pomruki, mlaski. Jest ono wrodzone, ale dzieci, które same się słyszą, powodują zwiększenie tych czynników. Od 5 miesiąca następuje gaworzenie, czyli powtarzanie sylab „ma”, „ba”, „ta”, „to”. Te sylaby nie mają dla dziecka konkretnego znaczenia. Dziecko więcej „mówi”, gdy my do niego mówimy. Przez te dźwięki dziecko wyraża emocje. W 10 miesiącu pojawiają się pierwsze słowa złożone z 2 sylab: „mama”, „tata”, które są naśladowaniem za dorosłymi. W wieku 12 miesięcy pojawiają się słowa wskazujące: „tu”, „to”, „nie”. Pierwsze słowa mają silny związek z kontekstem ( holofraza ). Słowa są wieloznaczne np. „mama” to wszystkie kobiety. Pojawiają się onomatopeje np. „brum”, „titit”. 1,5-roczne dziecko rozwija składnię, łączy wyrazy. Najczęściej jest to podmiot i orzeczenie np. „pies hau-hau”. Mówi się o mowie telegraficznej - zaoszczędzenie na wydarzeniach. Myślenie wyprzedza mowę. Ok. 3 roku dziecko jest w stanie powiedzieć zdanie złożone. Już kilkuletnie dziecko potrafi posługiwać się językiem potocznym. Zasób słów:

Jest to zasób słownika czynnego, ale o wiele większy jest zasób słownika biernego - rozumienie wybiega przed mówienie. Bliźniacy wolniej rozwijają swój słownik. Dużo szybszy jest rozwój jedynaków. Ostateczny stan rozwoju zależy od wielu czynników np. inteligencji.

Fleksja (odmiana wyrazów) - 1,5-roczne dziecko deklinuje, najpierw rzeczowniki potem przymiotniki i zaimki. Później są czasy: teraźniejszy i przeszły, na końcu przyszły. Dzieci mylą rodzaje, używają dużo neologizmów dziecięcych np. „pan naprawnik”, „męczydło”(ciężka praca)

Mowa dialogowa - tę umiejętność zdobywają dzieci stopniowo, ale mówi się, że zdolność tą posiadają od początku. Prowadzenie rozmów rozpoczyna się w wieku przedszkolnym. Na umiejętność słuchania i wspólny język potrzeba czasu, za to rozwija się żargon.

Myślenie

Przebiega stopniowo. Są 3 rodzaje myślenia:

  1. Sensoryczno-motoryczne (zmysłowo-ruchowe) - myślenie praktyczne z działaniem. Przejawia się przez manipulację przedmiotami, wyciąganie wniosków o przydatności przedmiotu. Według J. Piageta trwa on przez pierwsze 2 lata. Ten okres kończy się zjawiskiem interioryzacji (uwewnętrznienie myślenia).

  2. Konkretno-wyobrażeniowe - według J. Piageta ma 2 fazy:

  1. Logiczno-pojęciowe - absurdalne, niezależne od empirii, wyobrażenie (myślenie) na liczbach.

Rozwój pojęć:

Rozwój definiowania - pytamy, co to jest? Małe dzieci udzielają definicji tautologicznych: „pies to pies”. W przedszkolu pojawiają się definicje celowe: „pies pilnuje domu”. Pod koniec przedszkola są definicje opisowe: „pies goni koty”. Początek wieku szkolnego to definicje rodzajowe: „pies to zwierzę”. W wieku 10, 12 lat definicje są pełne.

Rozwój rozumowania:

Rozwój emocjonalny dziecka

Rozwój ten zajmuje człowiekowi całe życie. W okresie prenatalnym tworzy się orientacja emocjonalna. Zależy ona od reakcji matki. Od 4 miesiąca dziecko poprzez ruch demonstruje swoje potrzeby. Moment porodu rzutuje na całe życie. Okres niemowlęcy do 1 roku życia:

Przywiązanie do matki, jednak różne środki przywiązania do matki.

  1. Dzieci lękowo - unikające

  2. Dzieci ufnie - przywiązane

  3. Dzieci lękowo - ambiwalentne

Reakcje dziecka przy kontakcie z innym dzieckiem:

  1. okresy równowagi przypadają u dzieci na szesnasty tydzień - uśmiech, trzydziesty szósty - czterdziesty - kontakty społeczne: pa pa, tosi tosi, około dwunastego miesiąca dzieci są pogodne, pewne siebie

  2. do szóstego roku jest u dziecka czas większej stabilizacji i spokoju, albo odwrotnie

Zależy to u dziecka od kilku czynników np. temperament

Okres poniemowlęcy.

To drugi, trzeci rok życia u dzieci.

Według Eriksona kształtuje się albo poczucie harmonii, albo poczucie wstydu i zwątpienia.

Autonomia dzieci w drugim i trzecim roku życia polega na tym, że stają one się coraz bardziej samodzielne fizycznie. Wymagają mniejszej opieki, niż we wcześniejszych okresach rozwoju. Same się ubierają, jedzą, załatwiają potrzeby biologiczne.

Rozwój emocji - pojawiają się takie emocje jak: duma, poczucie winy, siły, dziecko może czuć się zakłopotane.

Dziecko mające osiemnaście miesięcy - „krąży ulicą jednokierunkową pod prąd”. Dziecko dwuletnie osiąga stabilizację. Zaczynają rozumieć oczekiwania wyrażane przez ich rodziców. Pojawia się szereg lęków:

  1. Lęki rozwojowe - nie wymagają żadnej terapii

  2. Lęki słuchowe - dzieci boją się gwałtownych dźwięków, nie lubią ciemnych barw, plam

  3. Lęki przestrzenne

  4. Lęki przed dużymi zbliżającymi się przedmiotami

Dzieci są wrażliwe na nieobecność mamy. Dwu i pół latek jest dzieckiem nieznośnym, jest strasznie uparty (chce i nie chce w jednym momencie).

Wszystko ma być na swoim miejscu (musi być poukładane). Dominują stwierdzenia: „ja zrobię” „ty zrobisz”. Najlepiej odwrócić uwagę dziecka, skierować jego wzrok na coś innego.

Wiek Przedszkolny

Obejmuje wiek od 3 do 6 roku życia. Dziecko w wieku przedszkolnym rozwija inicjatywę, rozwija wolę, którą stara się wprowadzić w życie. Rodzice powinni umożliwić dziecku realizację swojej sprawności fizycznej. Należy odpowiadać na pytania dziecka. Dziecko będzie oczekiwało odpowiedzi zwrotnych. Pozwolić dziecku korzystać z jego fantazji np. wyobrażony przyjaciel. Dzieci są bardziej otwarte, spokojniejsze, dla trzylatków bardzo ważni stają się ludzie.

Około trzy i pół roku dochodzi do ponownego załamania równowagi. Brak koordynacji ruchowej, dziecko może przez to wyrażać brak zachowania równowagi emocjonalnej. Domaga się by być kochane, lubiane przez własnych rodziców. Może u dziecka pojawić się zazdrość o brata czy siostrę. Lęki wizualne. Lęk utrzymujący się przez cały okres przedszkolny, wczesnoszkolny - lęk przed ciemnością. Dzieci obawiają się włamywaczy, obcych osób, mogą uciekać. Dzieci boją się wyjścia rodziców.

Zachowanie u czterolatka jest nie do opanowania, zarówno fizyczne jak i emocjonalne w relacjach z ludźmi. Niszczenie przedmiotów, impulsywność w zachowaniu motorycznym. Śmiech - jest powodowany czymś, lub istnieje bez konkretnego powodu. Gwałtowne wybuchy złości - tupanie, kładzenie się na ziemi, uderzanie głową, często istnieje u nich wulgarny język. W relacjach z ludźmi dzieci nie słuchają rodziców, ludzi, którzy do nich mówią. Są oporne w kontakcie, lubią się przechwalać.

Dziecko cztero i pół letnie jest znaczniej spokojniejsze, jest na tyle inteligentne, że zaczyna z rodzicami dyskutować. W tym czasie rodzice mogą się dużo nauczyć od dziecka. Dziecko zaczyna mówić o swoich uczuciach, emocjach, potrzebach. Wszystkie nietypowe zachowania Nadal występuje lęk przed ciemnością, strach przed zwierzętami.

Piąty rok życia dziecka. Jest spokojne, pewne siebie, jest stabilne. Takie dziecko potrafi spełniać oczekiwania rodziców. Dziecko lubi przebywać w otoczeniu dorosłych. Lubi przebywać z mamą, pomagać jej, wykonywać proste polecenia.

Okres od pięć i pół do sześć i pół. Załamanie. Dziecko jest przyrównywane do dwu i pół latka. Takie dziecko jest nie do wytrzymania. Dzieci w tym wieku reagują gwałtownie: śmieją się, płaczą. Ponieważ są pełne wigoru, są radosne, mają wielu przyjaciół, pojawiają się oszustwa i drobne kradzieże. Dochodzi do dużego natężenia lęku: Lęki słuchowe. Dzieci obawiają się, że coś kryje się pod ich łóżkiem. Dzieci obawiają się tego, że jak nie matki, ona nie wróci.

Dzieci boją się pobicia.

Wiek wczesnoszkolny

Obejmuje okres od 6 do12 roku życia. U człowieka tworzy się poczucie przedsiębiorczości, lub poczucie niższości. Dzieci dużo rozumieją ze swego otoczenia, starają się być sprawcze. Zaczynają w pełni uczestniczyć w życiu społecznym. Dzieci starają się ulepszać świat. Trzeba nawiązać współpracę z dzieckiem, na tyle na ile to dziecko może nam pomóc. Znaczenie rodziców staje się nieco mniejsze na rzecz grupy rówieśniczej. Tworzą się pierwsze przyjaźnie, część z nich przetrwa przez długie lata. Najpierw przyjaźnie oparte na wspólnej zabawie, wspólnym uczestnictwie w jakichś kółkach i partnerskim działaniu.

Głębsze przyjaźnie, którym towarzyszą rozmowy o ich problemach, emocje, przeżycia, wspólne rozwiązania. Do około dziesiątego roku życia dzieci bawią się z przedstawicielami tej samej płci, po dziesiątym roku życia zaczynają się tworzyć przyjaźnie damsko - męskie. Część dzieci jest odrzucona przez rówieśników, tworzy się poczucie odrzucenia przez rówieśników. Dziecko siedmioletnie jest bardziej spokojne. Jest skryte, mniej pokazuje swoje uczucia, jest łatwe we współżyciu dla rodziców. Dużo narzeka, ma cechy malkontenta. Mają zbyt wygórowane wymagania. U siedmiolatków jest bardzo dużo lęku, występują lęki wizualne.

Dla ośmiolatka nie ma rzeczy niemożliwych, są infantylni, bardzo szybcy w swoim działaniu, bardzo awanturniczy, są wrażliwy. Samokrytykę trzymają w środku. Dziecko jest otwarte na kontakty ze światem zewnętrznym, lubi przebywać w towarzystwie rówieśników. U dziewięciolatków - wiek potencjalnie neurotyczny. Lęki są mniej intensywne, zaczyna się powoli wygaszać lęk przed ciemnością. Dziecko jest najbardziej posłuszne, chętne do współpracy, chętnie wykonuje polecenia. Jakie są sposoby rozładowywania przez dzieci emocji? Szesnaście sposobów wyładowania emocji przez dziecko:

To co najbardziej niepokoi są napady wściekłości przejawiające się jako krzyk, rozpaczliwy płacz, gryzienie. 1,5; 2,5 i 6 lat. Nie należy bić dzieci, które mają napad wściekłości. Należy ustalić przyczynę (zmęczenie, przeciążenie, głód mogą być przyczynami). Nasilone ssanie kciuka ok. 6 miesiąca i 1, 5 roku.

Traci na znaczeniu nie u wszystkich jak dziecko kończy dwa lata. Ma to związek z okresem prenatalnym. Dziecko może także ssać kołnierz własnej bluzki, prześcieradło. Jak przeciwdziałać? Należy szukać przyczyny. Rodzice powinni unikać momentów, kiedy dziecko jest głodne, albo przemęczone.

Zabawa

Są 4 czynniki, które wchodzą w konstrukcję zabawy:

Dla Freuda zabawa jest przejawem tendencji nieświadomych. Jest to pochodzenia psychoseksualnego. Dziecko zaspakaja swoje potrzeby przez zabawę. Potrzeby z fazy oralnej dziecko zaspakaja przez ssanie różnych przedmiotów. W fazie analnej dziecko bawi się kałem, a zaspokaja się bawiąc się babkami z piasku. W fazie falicznej dziecko zaspokaja emocje przez zabawę misiami, lalkami.

Teoria J. Piageta - celem zabawy jest uczenie się, powiększanie inteligencji. Rodzaje zabawy rozwijają się z wiekiem, są 4 etapy:

Głównym celem zabawy jest rozwój wszystkich funkcji. Przez zabawę wchodzimy w społeczeństwo. Gdyby nie zabawa byłoby trudno wejść w środowisko. Dziecko posiada prawo do zabawy.

Zabawy ruchowe

Pierwszym przejawem jest machanie rączkami i nóżkami. Od 2 roku życia pojawia się baraszkowanie, wspinanie, zapasy.

Istnieją teorie oparte na zabawach ruchowych.

Zabawy przedmiotami

Około 9 miesiąca pojawia się ssanie, później grzechotanie przedmiotami, rzucanie nimi. Następnie dziecko ogląda to, co trzyma. Wtedy widać już rozróżnianie przedmiotów ( ulubione przedmioty ). W 21 miesiącu dziecko szuka przedmiotu, którego chce. Ruchy emancypacyjne mówią, że u dzieci nie ma preferencji na lalkę czy samochód ale na przedmioty:

Chłopcy mają tendencję by bawić się „na kresach”, bawić się w rozproszeniu. Dziewczynki bawią się w centrum, mają lepszy kontakt z dorosłymi, dlatego przeważnie są bardziej kochany niż chłopcy. Na choroby psychiczne zapada kilka razy więcej chłopców niż dziewczyn.

Zabawy fantazyjne

Dziecko tworzy swoją rzeczywistość. Na początku są to zabawy ściśle naśladowcze (widzi sprzedawcę i bawi się w sklep). Z czasem w zabawach pojawiają się nowe motywy (twórczość dziecka). Od 1,5 - 2 roku życia pojawiają się zabawy w sklep, lekarza, pociąg. Dziecko poprzez zabawę uczy się roli społecznej.

Swobodne kształtowanie

Zabawa z przedmiotami, substancjami, które dają się łatwo kształtować i modelować jak np. plastelina, piesek.

Zabawy mową i zabawy z regułami

Wymyślanie rymów, słów (ale nie neologizmów). Reguły kształtują dzieci. Zabawa w chowanego, dwa ognie, gry planszowe. Te zabawy uczą cierpliwości, uczą umiejętności przegrywania.

Zabawy dydaktyczne

Inspirowane przez dorosłych, który kształtuje reguły. Mają na celu rozwój kształcący, rozwój umysłu dziecka.

Rozwój osobowości dziecka

Jaźń, ja, ego to zbiór cech, które kojarzymy z naszą tożsamością. Czemu ja jestem, jaki jestem?

Są elementy dziedziczne naszych cech np. typ układu nerwowego lub temperament. Ale można je modyfikować, nie można ich zmienić. Konflikt natury psychoseksualnej ma wpływ na rozwój osobowości ( trwa to do 5 roku życia). Wtedy tworzy się człowiek. Wtedy pojawia się osobowość, dalszy rozwój to tylko kopiowanie z tego oryginału. Ktoś miękki może się zmienić ( to nie jest niezmienne), te cechy można przekształcać.

Behawioryści - kładli nacisk na wychowanie, które może całościowo stworzyć wybraną osobowość.

Dziecko późno odkrywa swoją osobowość ( ok. 2 roku życia odróżnia siebie od matki). Widać to, kiedy mówi „ja”. Około 3 roku świadomie tworzy się osobowość - wtedy pojawiają się okresy przekory i buntu. Do 5,6 roku życia największy wpływ na rozwój mają rodzice (lub osoby, które najczęściej przebywają z dzieckiem). W wieku szkolnym wpływ mają rówieśnicy. Wielką rolę odgrywa opinia rówieśników. Najlepszy jest wygląd „średni” - nie wychylanie się, nie wyróżnianie się. Dzieci chore są bojaźliwe, zamknięte na rówieśników. U dzieci przedszkolnych i szkolnych rodzi się tendencja imion typowych..

Rozwój moralny i religijny

Rozwój moralny jest związany ze społeczeństwem nawet w grze. Jeśli dziecko nie przestrzega zasad moralnych ma problemy z dostosowaniem się. Tę sferę trudno badać, bo jest problem ze wskaźnikami moralności. Dla moralności ważniejszą rolę odgrywa nie zachowanie ale intencja. Największe osiągnięcia w tej dziedzinie mieli: J. Piaget, Kohlberg. Fazy rozwoju moralnego dziecka:

  1. Faza przedmoralna (amoralizm) - od narodzenia do 2,5 roku życia; trudno tę fazę kwalifikować jakoby zachowania w niej byłyby moralne

  2. Faza egocentryzmu - wynika z praw rozwoju, dziecko nie jest w stanie „uczyć się”, wejść w przeżycia drugiej osoby. Piaget w tej kwestii prowadził doświadczenia na lalkach i dzieciach. Dziecko mówi ze swojego punktu widzenia, dziecko nie jest też w stanie cierpieć tak jak drugie dziecko (bite przez nie) cierpi. Dziecko wykonuje dobre czyny nie z punktu widzenia dobroci, ale z własnego punktu przeżywania (nawet, gdy czyni dobrze). Dziecko robi dobre czyny, by uniknąć kary! Dziecko robi dobre czyny, by uzyskać inne swoje cele (idzie na kompromis z dorosłymi). Zachowanie moralne nie jest celem ale środkiem!!! Etap ten trwa do 5 roku życia.

  3. Faza konformizmu - od 5 do 9 roku życia. Dziecko czyni dobrze, ale motywacją jest zyskanie aprobaty, akceptacji dorosłych (rodziców). Poczucie winy, które się pojawia, zależy od stopnia niespełnienia oczekiwań rodzica. Postawa rodzica wpływa na poczucie winy. Mamy tu do czynienia z fazą „grzecznego dziecka” - według Kohlberga. Ale to nie znaczy, że dziecko jest pełne cnót. Chodzi o zachowanie akceptacji.

  4. Konwencjonalizm moralny - Dziecko zaznajomione z regułami życia stara się im podporządkować. Uważa, że poczucie własnej wartości jest równe z ogólnymi prawami moralnymi. Często pojawia się poczucie wstydu, jako reakcji na swoją „inność moralną”. Dużą rolę odgrywają tu normy grupowe. Faza trwa do 12 roku życia.

  5. Faza pryncypializmu - u dzieci między 13 a 15 rokiem życia. Charakterystyczny jest irracjonalizm postawy i silne przestrzeganie norm moralnych (rygoryzm moralny). Dziecko w tym okresie chce być maksymalnie uczciwym np. nie ściąga. Ale też wyznaje normę, że słabszym trzeba pomóc. I na sprawdzianie, kiedy kolega chce pościągać to występuje konflikt norm. Co wybrać? Może wystąpić satysfakcja, ale też rozbicie, wyrzuty sumienia. Dość wyraźnie jest ukształtowane sumienie.

  6. Faza racjonalizmu (racjonalny altruizm) - między 15 a 17 rokiem życia. Kierowanie się bardziej określonym wynikiem, rezultatem. Uwzględnienie nie tylko suchych czynów, ale też sytuacji, intencji. Jest groźba relatywizmu etycznego np. kłamstwo jast dopuszczalne w niektórych sytuacjach.

Rozwój religijny

Jest to bezpośredni, pozytywny stosunek do religii. Co wpływa na rozwój religijny?

Fazy kształtowania się relacji z Bogiem:

    1. Przedreligijna - dotyczy 1 roku życia, dzieli się na 2 fazy

      • Areligijną - pierwsze półrocze życia nie przejawia religijności

      • Quazireligijną - dziecko kojarzy pewne sytuacje np. pytamy gdzie jest Bozia i dziecko patrzy na Krzyż, lub w czasie modlitwy rodziców dziecko składa rączki, widać chęć naśladowania rodziców

  1. Początki religijności dziecka - dzieli się również na 2 fazy: