ortografia, Dokumenty do szkoły, przedszkola; inne, Edukacja polonistyczna (zintegr.)


Nauczanie ortografii w klasach I-III

Cele nauczania ortografii narzucają konieczność stosowania w nauczaniu ortografii określonych norm, takich jak:

Aby nauczanie ortografii było skuteczne, należy nie tylko umiejętnie stosować wymienione zasady, ale również dobrać odpowiednie metody. Zależnie od przyjętych kryteriów różnie się je klasyfikuje. Jedna z propozycji to:

W okresie wczesnoszkolnym należy łączyć aktywność manipulacyjną z aktywnością poznawczą i rozwijaniem myślenia. Takie działanie jest najbardziej adekwatnym do właściwości psychicznych dziecka w tym okresie i najogólniej można nazwać je metodami działania językowego. Należą do nich:

Istotnym składnikiem efektywnego organizowania procesu kształcenia są środki dydaktyczne, które dostarczają uczniom określonych bodźców sensorycznych działających na wzrok, słuch, dotyk, co ułatwia bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości.

Na środki dydaktyczne składają się zarówno pomoce naukowe, a więc przedmioty, które wykorzystuje nauczyciel, jak i przedmioty indywidualnego wyposażenia ucznia.

Najbardziej przydatne są: tablice ortograficzne, rysunkowe, foliogramy, zestawy wyrazów, zagadki, krzyżówki i inne. „Modnym” obecnie i lubianym przez dzieci środkiem dydaktycznym jest komputer. Ucząc dzieci poprawnej pisowni z wykorzystaniem multimedialnych programów komputerowych , uczniowie szybciej przyswajają sobie materiał ortograficzny.

Trzeba jednak pamiętać, aby nie było zbyt dużo środków dydaktycznych i były one prawidłowo dobrane do zagadnień. Wskazane są też częste zmiany ich rodzaju.

W kształceniu poprawnego pisania stosuje się różne grupy ćwiczeń. Wszystkie są ze sobą powiązane. Można więc przyjąć, że w procesie kształcenia poprawności ortograficznej poszczególne grupy ćwiczeń pełnią określone funkcje:

Typy ćwiczeń:

Ćwiczenia, które określają rodzaj działania językowego to:

Formy ćwiczeń w pisaniu:

Prawidłowa organizacja przepisywania zmierza do kształcenia umiejętności:

- słuchania i rozumienia poleceń,

- całościowego spostrzegania materiału przeznaczonego do pisania,

- poprawnego odczytywania tekstu i zdawania sobie sprawy z jego treści,

- dokonywania analizy gramatyczno - ortograficznej.

- sprawdzania własnej pracy z wzorem.

- odczytanie i zrozumienie treści materiału przeznaczonego do pisania,

- analiza gramatyczno - ortograficzna,

- odczytywanie i próba powtarzania zapamiętanego tekstu do pisania,

- pisanie z pamięci,

- sprawdzenie z wzorem.

W zależności od celu dyktanda wyróżniamy trzy zasadnicze jego typy:

- dyktanda wprowadzające, które zaznajamiają uczniów z nowym materiałem, wprowadzając nowe zagadnienia ortograficzne.

- dyktanda utrwalające mają na celu utrwalenie przyswojonego materiału w zakresie poznanych reguł pisowni, wyrobienie i utrwalenie nawyków ortograficznych..

W zależności od sposobu przeprowadzenia dyktanda utrwalające mogą wystąpić w postaci kilku wariantów, jako:

- dyktando sprawdzające obejmuje tylko ten materiał ortograficzny, który został uprzednio opracowany i utrwalony.

W nauczaniu ortografii trzeba pamiętać, aby nie dopuścić do popełniania błędów. Dlatego należy:

Każdy nauczyciel powinien odpowiednio planować swoją pracę, materiał rozkładać równomiernie na cały rok i dobierać kolejny stopień trudności W wyższej klasie. Zapobiega to pominięciu pewnych partii materiału i nagromadzeniu treści.

Podstawową umiejętnością w wieku wczesnoszkolnym jest umiejętność czytania i pisania. Podczas nauki pisania bardzo ważne jest, aby oprócz prawidłowego kreślenia znaków uczeń opanował ortografię i miał nawyk jej stosowania. Proces kształcenia umiejętności ortograficznych zależy od wielu czynników. Są to: sprawnie działający analizator wzrokowy

i słuchowy, dobra koncentracja uwagi, pamięci, myślenia, sprawność ruchów ręki i narządów mowy. Dziecko zapisany wyraz spostrzega wzrokowo i wymawia go. Wymówiony wyraz kojarzy z akustycznym wyobrażeniem słuchowym i jego optycznym obrazem, a zapisanie wyrazu wzmacnia zapamiętanie obrazu graficznego i ruchowego. Przy takim połączeniu czynności powstają w umyśle dziecka skojarzenia pomiędzy spostrzeżeniami wzrokowymi, słuchowymi i ruchowymi narządów mowy oraz ruchów ręki. Muszą one być utrwalone poprzez ćwiczenia w dostrzeganiu i zapamiętywaniu wyrazów, aż do momentu wytworzenia u uczniów nawyku ortograficznego. Ogromną rolę odgrywa tu koncentracja. Dziecko musi się dokładnie skupić na danym wyrazie. Brak koncentracji powoduje niedokładne zapamiętanie wyrazu i popełnienie błędów podczas pisania. Potrzebne są do tego systematyczne ćwiczenia oraz znajomość zasad ortografii. Podczas ćwiczeń uczeń nabywa nawyku poprawnego pisania wyrazów. Wyniki nauczania zależą również od aktywności uczniów na lekcji. Ogromną rolę spełnia dobra motywacja, a więc pochwała, dobry stopień, ciekawe zajęcia, ćwiczenia budzące zainteresowanie wśród uczniów ( zagadki, krzyżówki, łamigłówki, zabawy….)

Podstawowym zadaniem nauki ortografii w klasach I- III jest osiągnięcie przez uczniów umiejętności i nawyku poprawnego pisania oraz kontroli własnego tekstu. Poprawność ortograficzna dotyczy tych wyrazów, których pisownię wyjaśniają poznane zasady oraz tych, które muszą być przyswojone w sposób pamięciowy, ale przeznaczone dla danej klasy.

Często uczniowie znają zasady ortograficzne, a nie umieją zastosować ich w zapisywanych wyrazach. Mówimy wtedy o zaburzeniach procesów psychicznych, tzn. uczeń może nie zapamiętać obrazu graficznego wyrazu, nieuważnie słucha nauczyciela, nieumiejętnie przeprowadza kolejne operacje myślowe, nieprawidłowo postrzega. Czasami przyczyną są: - dysgrafia, która jest wynikiem zaburzeń motoryki

- dysortografia, gdy uczeń zna zasady ortografii, ale nie może poprawnie odtworzyć wyrazów o pisowni fonetycznej

- przyczyny zewnętrzne, które spowodowane są zaniedbaniami pedagogicznymi, jak źle przeprowadzona obserwacja, mało ćwiczeń, pośpiech, brak systematyczności.

Poniższa tabela przedstawia ogólny rejestr zagadnień ortograficznych przewidzianych

do opracowywania w klasach I - III

Wśród treści kształcenia języka polskiego objętych programem nauczania, znajdują się zagadnienia ortograficzne, które realizowane są kolejno w klasach I - III. Dobór i układ zagadnień ortograficznych oraz zakres ich realizacji ilustruje poniższa tabela.

Zagadnienia

Zakres zadań szczegółowych

ortograficzne

Klasa I

Klasa II

Klasa III

1

2

3

4

Pisanie spółgłosek miękkich

Pisanie wyrazów ze spółgłoskami miękkimi w różnych pozycjach

Ćwiczenia utrwalające pisownię wyrazów ze spółgłoskami miękkimi

Wielka litera

Wielka litera na początku zdania.

Wielka litera w pisowni imion i nazwisk oraz znanych dzieciom nazw miast, ulic, rzek, gór.

Wielka litera w korespondencji.

Wielka litera w korespondencji.

Wielka litera w tytułach utworów, książek i czasopism dla dzieci.

Pisownia wyrazów z zanikiem dźwięczności

Pisownia wyrazów z zanikiem dźwięczności na końcu i w środku wyrazu. Wykorzystanie form dla uzasadnienia pisowni np.: sad - sadu, i rodziny wyrazów ławka - ława.

Pisownia wyrazów z ą, ę.

Pisownia wyrazów z ą, ę w różnych pozycjach.

Pisownia wyrazów z ą, ę w różnych pozycjach ze szczególnym uwzględnieniem form czasownika, np.: zdjął - zdjęła.

Pisownia wyrazów z ó - u, rz - ż, h - ch

Pisownia często spotykanych wyrazów z ó i rz wymiennymi.

Wykorzystanie różnych form liczby rze­czownika dla uzasadnienia pisowni np.: stół - stoły, aktor - aktorzy.

Pisownia częściej spotykanych wyrazów z rz i ó niewymiennymi.

Pisanie wyrazów z ó i rz wymiennymi. Wykorzystanie zmienności form i rodziny wyrazów dla uzasadnienia pisowni.

Pisownia częściej spotykanych wyrazów z rz, ó niewymiennymi.

Pisownia wyrazów z ó, rz, ż wymiennymi (wykorzystanie zmie­nności form i wyra­zów pokrewnych).

h, ó, rz, ó niewymienne w często spotykanych wyrazach. Tworzenie wyrazów pokrewnych.

Pisownia najczęściej spotykanych wyrazów z h

Utrwalenie i poszerzenie wyrazów z h

Pisownia wyrazów z rz po spółgłoskach

Pisownia zakończeń: -ów, -ówka, -ówna,
-unek.

Pisownia przyimka z rzeczownikiem

Ćwiczenia w poprawnym stosowaniu form gramatycznych, zwłaszcza przy użyciu przyimków, np.: do, przy, od, z, na, w, koło, (bez wprowadzania terminu „przy­imek”)

Praktyczne ćwiczenie ortograficzne z zastosowaniem w zdaniu tego samego przyimka z różnymi rzeczownikami, różnych przyimków z tym samym rzeczownikiem (bez wprowadzania terminu „przy­imek”).

Utrwalenie pisowni przyimka oddzielnie od rzeczownika na przykładzie zestawień: w sali, w dużej sali (bez wprowadzania terminu „przy­imek”).

Pisownia przyimka w stopniu wyższym i najwyższym

Pisownia przymiotnika w stopniu wyższym i najwyższym

Pisanie liczebników

Pisanie liczebników typu dziewiętnaście, sześćdziesiąt, sześćset

Znaki interpunkcyjne

Kropka, pytajnik, wykrzyknik na końcu zdania. Przecinek przy wyliczaniu

Kropka, pytajnik, wykrzyknik na końcu zdania. Przecinek przy wyliczaniu

Stosowanie znaków interpunkcyjnych na końcu zdania oraz przy wyliczaniu

Skróty

Pisanie używanych przez dzieci skrótów: ulica - ul.; numer - nr; dnia - dn.; strona - s.; obywatel - ob. Pisanie skrótów wprowadzonych na matematyce.

Utrwalanie skrótów poznanych w klasie I. Pisanie i praktyczne zastosowanie dalszych: doktor - dr; pod tytułem - pt.; i tak dalej - itd. Pisanie skrótów wprowadzonych na lekcjach matematyki.

Pisanie i praktyczne stosowanie najczęściej używanych skrótów (m.in. matematycznych).

Dzielenie wyrazów przy przenoszeniu

Przenoszenie części wyrazów (w związku z podziałem wyrazu na sylaby)

Zagadnienia programowe umieszczone w tabeli na etapie nauczania początkowego można podzielić na dwie grupy i nazwać je umownie zagadnieniami podstawowymi i uzupełniającymi.

„Zagadnienia podstawowe obejmują te problemy ortograficzne, które w klasach I - III trzeba utrwalić, a uczniowie powinni osiągnąć nawyk bezbłędnego pisania. Są to:

Zagadnienia uzupełniające to pozostałe problemy ortograficzne wykazane w tabeli. Wprowadzone w klasach I - III będą przedmiotem analizy również w klasach starszych. Niektóre z nich zgodnie z programem należy utrwalić na etapie nauki początkowej i wymagań poprawności i automatyzacji pisania w zakresie słownictwa ucznia. Dotyczy to:

Zrozumienie pozostałych zagadnień uzupełniających wymaga bogatej wiedzy z różnych działów kształcenia językowego, stąd w nauczaniu ortografii w klasach I - III można traktować je jako wstępną orientację w problemie, a wyniki ograniczyć do umiejętności poprawnego zapisu. Do zagadnień tych zalicza się:

Spostrzeżenia odgrywają szczególne znaczenie w tworzeniu nawyku poprawnego pisania wyrazów, których zapis nie jest zgodny z wymową i nie można do nich zastosować żadnej reguły. Wpływają także na zdobycie wprawy ortograficznej.

Ważną rolę w procesie zapamiętywania wyrazów trudnych ortograficznie odgrywa koncentracja uwagi. Uwaga jest to „... proces

psychiczny polegający na skoncentrowaniu czynności poznawczych na określonym przedmiocie, zdarzeniu ...” .

Ryszard Więckowski w nauczaniu ortografii wyróżnia dwa działy.
Pierwszy to przyswojenie przez uczniów materiału ortograficznego przewidzianego programem szkolnym. Drugi, wynikający z błędów popełnionych przez uczniów, bazuje na dostrzeżonych przez nauczyciela brakach.
Nauczanie ortografii jest bardzo złożoną pracą umysłową. Czynnikiem decydującym o powodzeniu w nauce, a w nauczaniu ortografii w szczególności, jest dobra organizacja pracy. Polega ona przede wszystkim na planowaniu i zastosowaniu ogólnych zasad dydaktyki.
Działalność nauczyciela w organizowaniu nauki, w tym nauki ortografii, powinna opierać się na obowiązującym programie nauczania. W programie określono, że uczeń po ukończeniu klasy trzeciej powinien: przestrzegać poprawności ortograficznej w zakresie poznanych zasad i opracowanego, bliskiego mu słownictwa, sprawdzać i według wzorca poprawiać napisany tekst. Podstawowym zatem zadaniem nauki ortografii w klasach początkowych jest osiągnięcie przez uczniów umiejętności i nawyku poprawnego pisania oraz kontroli własnego tekstu.
Na poszczególne zagadnienia ortograficzne składaj± się zadania szczegółowe, które obejmuj± pisownię: spółgłosek miękkich, wyrazów wielką literą, wyrazów z zanikiem dźwięczności, wyrazów z „ę”, ”ą”, wyrazów z „ż - rz”, „u - ó”, „h -ch”, przyimka z rzeczownikiem, „nie” z różnymi częściami mowy, przymiotnika w stopniu wyższym i najwyższym, liczebników, a także znaki interpunkcyjne, skróty, dzielenie wyrazów przy przenoszeniu. Wymienione treści programowe to problemy otwarte lub zamknięte. Problemy otwarte to wprowadzone w klasach I - III zagadnienia, które będą przedmiotem dalszej analizy ortograficznej w klasach wyższych. Nieliczne problemy zamknięte obejmują zagadnienia, z zakresu których uczniowie powinni osiągnąć nawyk bezbłędnego pisania. Należy tu wymienić pisownię spółgłosek miękkich oraz wyrazów z zanikiem dźwięczności.

0x01 graphic

Poprawianie błędów ortograficznych:

  1. przekreślenie niewłaściwej litery lub wyrazu i pisanie nad tym formy poprawnej,

np.

  1. zamazanie litery lub wyrazu i napisanie u góry poprawnej formy.

„Poprawiając błędy nauczyciel nie powinien ich podkreślać, gdyż w ten sposób wzmacnia je tylko w pamięci uczniów”. Wielu nauczycieli preferuje poprawianie błędów przez podkreślanie, ponieważ jest to sposób wygodny, łatwy, bo szybki i nie wymagający dużego wysiłku. Niestety, „Poprawiając w ten sposób nauczyciele nie likwidują błędów ortograficznych, lecz jeszcze bardziej utrwalają niewłaściwą pisownię”. Zamazywanie błędów lub stosowane częściej w nauczaniu początkowym zaklejanie niewłaściwych form poprawia wyniki w nauczaniu ortografii, gdyż uczeń nie widzi niepoprawnych słów i w ten sposób utrwala sobie tylko dobre wzory.

Drugim nie mniej ważnym zagadnieniem jest klasyfikacja błędów ortograficznych. Klasyfikacja błędów ułatwia określenie zasad oceniania dyktand, stąd znajomość tej klasyfikacji jest nauczycielom nieodzowna. Ponadto w czasie zajęć lub w czasie poprawiania dyktand nauczyciel powinien przybliżać i wyjaśniać dzieciom które błędy są poważne, a które są traktowane łagodniej i dlaczego. Oto tradycyjny podział błędów ortograficznych dostosowany do wymagań w szkole podstawowej:

KLASYFIKACJA BŁĘDÓW ORTOGRAFICZNYCH

Rodzaj błędu

Typ błędu

RAŻĄCE

Użycie „u” zamiast „ó” i odwrotnie

Błędne zapisy „rz” i „ż”

Błędy w zakresie łącznego i rozdzielnego pisania „nie”
z rzeczownikami, przymiotnikami, przysłówkami i liczebnikami

Błędne użycie wielkiej i małej litery

Pisownia „ę, ą” oraz połączeń literowych „on, om, en, em”

Błędne zapisy „h” i „ch”

Błędy w zakresie łącznego i rozdzielnego pisania „by”
z czasownikami w formie osobowej

Błąd w przenoszeniu wyrazów

DRUGORZĘDNE

Błędne oznaczenie miękkości

Błędy w zakresie łącznego i rozłącznego pisania wyrażeń przyimkowych

Błędne użycie „i” i „j”

Brak kropki, znaku zapytania lub wykrzyknika na końcu zdania, brak przecinka w wyliczeniu

Zakończenia -dzki, -cki, -wstwo

Błędy w zakresie łącznego i rozdzielnego pisania „nie” z imiesłowami, przysłówkami odprzymiotnikowymi

Pisownia przyimków złożonych

Pisownia wyrazów z partykułami „no” i „że”

Pisownia „by” z czasownikami nieosobowymi

TRZECIORZĘDNE

Omyłka (brak literki, kreski, haczyka),

Brak przecinka lub innego znaku interpunkcyjnego w środku zdań

Zasady pisowni polskiej

Pisowania "u" i "ó"

Pisownia wyrazów z "ó"

"ó" piszemy w dopełniaczu l. mn. rzeczowników rodzaju męskiego:

butów dębów, synów

w końcówkach -ów, -ówna, ówka:

Kraków, Tarnów, klasówka, pocztówka, złotówka

wyjątki: zasuwka, skuwka

na początku wyrazów bardzo rzadko:

ósmy, ów, ówczesny, ówdzie

"ó" piszemy, gdy w formach pokrewnych wymienia się na "o","e" lub "a":

dwóch - dwoje, szósty - sześć, skrócić - skracać

"ó" pisane jest zawsze w wyrazach:

chór, córka, góra, kłótnia, król, krótki, kłódka, mózg, płótno, próżny, późno, równy, skóra, złoto, żółty, żółw, tchórz, próba, róż, spódnica, odór, cóż, na umór, protokół, który,wówczas, w ogóle

Pisownia wyrazów z "u"

literę "u" piszemy w wielu przyrostkach najczęściej spotykane to -uch, -uga, -ulec, -un, -unek, -ur, -us, -uszek, -uszka, -utki:

leniuch, szaruga, hamulec, opiekun, rysunek, wilczur, dzikus, garnuszek, staruszka, malutki

w kocówkach czasowników -uję, -ujesz, -uje:

kupuje, hamujesz, psuje

w końcówce -uj w czasownikach:

spróbuj, rysuj

wyjątki: stój, bój, spokój, pokój

zawsze przez u piszemy wyrazy:

bruzda, chrust, dłuto, kłuć, kurtyna, płakać, pruć, tłumaczyć tłumok, żuraw, zasuwka, skuwka, humor.

Pisownia "ż" i "rz"

Pisownia wyrazów z "ż"

"ż" piszemy gdy w innych formach wyrazów lub wyrazach pokrewnych wymienia się na g, z, ź, s, dz, h:

może - mogę; mrożony - mroźny; papież - papieski; mosiężny - mosiądz; móżdżek - mózg; drużyna - druh

w końcówkach -aż, -eż rzeczowników rodzaju żeńskiego:

młodzież, odzież, sprzedaż

Wyjątki: twarz, macierz

po literach l, ł, n, r:

ulżyć, łżeć, branża, rżysko

w partykule -że:

skądże, róbże, także, mówże, jakże

w wyrazach:

gżegżółka, mżawka, żal, żur, żart, żyto, żenić się, żółty, żarłok, żuraw, żegluga, żyletka, żongler, żyrandol, żuk, żyrant, żubr, reportaż, żądać

Pisownia wyrazów z "rz"

"rz" piszemy gdy w innych formach wyrazów lub wyrazach pokrewnych wymienia się na r:

dworzec - dworca; morze - morski; pierze - pióro

po spółgłoskach p, b, g, t, d, k, g, ch, j, w:

przygoda, brzoza, mistrz, drzewo, krzyk, grzywa, chrzan, ujrzeć, wrzesień

Wyjątki: kształt, bukszpan, kszyk (ptak), pszenica, pszczoła, gżegżółka, piegża

w formach stopnia wyższego i najwyższego przymiotników po wyżej wymieniowych głoskach piszemy sz:

większy, młodszy, cieplejszy

"rz" piszemy w przyrostkach -arz, -erz:

gospodarz, piekarz, macierz

"rz" piszemy w wyrazach:

rzut, rzeka, rząd, rzecz, rzadki, orzech, rzemień, rzepa, rzeźba

Pisownia wyrazów z "ch"

"ch" piszemy gdy wymienia się na sz:

mucha - muszka, piechota - pieszo, ruchomy - ruszać, blacha - blaszka

"ch" piszemy w wyrazach:

chory, chlustać, chwalić, chować, echo, chaos, chór, cholesterol, charakter, choleryk, chronologia, chirurg, chemia

Pisownia wyrazów z "h"

"h" piszemy gdy wymienia się na h, ż, z, dz:

błahy - błazen, wahać - waga, druh - drużyna

"h" piszemy w wyrazach:

hipoteza, heroizm, hipika, historia, handel, herbata, hańba, hardy.

"h" piszemy w wyrazach rozpoczynających się od hiper-, hipo-:

hiperbola, hipokryta

"ę" wymienia się na "ą", "ą" wymienia się na "ę":

wziąłem - wzięłam, zacząłem zaczęłam

w rzeczownikach l. poj. piszemy -ą, a w l .mn. -om

idę z kobietą, daję kobietom

"ę" piszemy w bierniku l. poj. rzeczowników rodzaju żeńskiego:

matkę, historię, mapę

"ę" piszemy w pierwszej osobie l. poj. czasu teraźniejszego:

myję, szyję, sprzedaję

poprawnie czasownik włączyć w formie wielokrotnej brzmi włączać, a jego pochodnymi są:

załączyć - załączać itp.

"j" piszemy po spółgłoskach c, z, s wymawianych twardo:

sesja, lekcja, poezja, kolacja - kolacji

"ii" piszemy wtedy, gdy wyraz w mianowniku kończy się na -ia:

linia - linii, armia - armii, Maria - Marii

wyjątki: ziemi, głębi, skrobi, rękojmi

"-i" piszemy, gdy wyraz kończy się na "-nia" po spółgłosce:

pralnia - pralni, powierzchnia - powierzchni

Pisownia "by" rozdzielnie

"by" piszemy rozdzielnie po bezokoliczniku:

czekać by, uszyć by

"by" piszemy po imiesłowach biernych zakończonych na -no, -to:

skończono by, zamknięto by

po wyrazach winien, powinien:

winien by, powinien by

oraz po zaimkach przysłownych:

dlaczego by, dokąd by, tak by, którędy by, wtedy by, jak by (w znaczeniu w jakis sposób)

Pisownia "by" łączna

"by" piszemy łącznie z osobowymi formami czasowników:

uszyłabym, wracałby, poszliby

z partykułami innymi:

anieby, niechby, czyżby, nużby, oby, bodajby

z wszystkimi spójnikami:

aby, aczkolwiekby, chybaby, ażeby, jakoby, gdyby, jakby, przecieżby, żeby

"nie" z czasownikami pisze się osobno:

nie ma, nie pił, nie był

wyjątki: niedomagać, niepokoić, niecierpliwić

"nie" z rzeczownikami pisze się razem:

niepogoda, niewypał, niepalenie

"nie" z przymiotnikami w stopniu równym pisze się razem, a w stopniu wyższym i najwyższym osobno:

niedobry, nie lepszy, nie najlepszy

niełatwy, nie łatwiejszy, nie najłatwiejszy

"nie" z przysłówkami pochodzącymi od przymiotników w stopniu równym pisze się razem, a w stopniu wyższym i najwyższym oddzielnie.

niedobrze, nie lepiej, nie najlepiej

"nie" z przysłówkami pochodzącymi od innych części mowy pisze się rozdzielnie:

nie bardzo, nie całkiem, nie zaraz

"nie" z liczebnikami piszemy oddzielnie:

nie raz, nie dwoje

wyjątki: niejeden (w sensie wielu), nie jeden (hotel odwiedził)

Ortografia na sprawdzianie w szkole podstawowej

(zasady i przykłady)

1. Pisownia zmiękczeń (w tym zakończeń bezokoliczników)

np. słońce, zieleń, cienie, cichnie, gryźć, iść, jechać.

2. Pisownia spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych

Sprawia uczniom wiele problemów, gdyż inaczej mówimy, a inaczej piszemy.

Spółgłoska dźwięczna, która znajduje się w sąsiedztwie spółgłoski bezdźwięcznej lub występuje na końcu wyrazu traci swoją dźwięczność, np. słodki, trawka, pokrzywa, twardy, prośba, chleb, łeb, śnieg.

Tu też można uwzględnić zasady dot. pisowni przedrostków roz-, bez-, wz-, wez-, ws-, wes- oraz zakończeń -ski, -cki, -dzki, -stwo, -ctwo, -dztwo, -śba,- źba.

Uwaga! Nie wszystkie programy wprowadzają pojęcie przedrostka.

3. Pisownia wyrazów z ó

a) wymiennym (na o, e), np. ogród - ogrody, pióro - pierze;

b) niewymiennym, np. chór, róża, wróbel, jaskółka, góra, wzgórze;

c) w zakończeniach rzeczowników -ów, -ówka, -ówna (tu też D. lm. rodz. męskiego, np. psów), np. Kraków, głodówka, Szczepaniakówna.

Uczniowie powinni znać pisownię wyrazów: ósemka, ósmy, ósmoklasista, ów, ówdzie, ówczesny.

4. Pisownia wyrazów z u

a) we wszystkich formach osobowych czasowników czasu teraźniejszego i trybu rozkazującego zakończonych na - uje, -uj, (-uję, -ujesz itp.) w myśl rymowanki: w czasowniku - uje się nie kreskuje, np. zgaduje, zgaduj, zgaduję, zgadujesz;

b) na początku i na końcu wielu wyrazów, np. upał, na dachu.

Uczniowie powinni znać pisownię wyrazów: zasuwka, wsuwka, skuwka.

5. Pisownia wyrazów z rz

a) wymiennym (na r), np. żołnierz - żołnierski; marzec - marcowy;

b) niewymiennym, np. kołnierz, korzeń, rzadki, rzut, jarzębina;

a) po spółgłoskach: p, b, t, d, k, g, j, w, ch, np. przygoda, brzydko, potrzeba, drzewo, krzew, grzech, wrzosy, spójrz, chrzan;

Uczniowie powinni znać pisownię wyjątków: pszenica, pszczoła, kształt, wszystko, wszędzie, obszar (i wyrazy pokrewne)

Nie muszą jednak znać rzadziej występujących w języku wyjątków: bukszpan, Pszczyna.

Trzeba pamiętać że: -szy (-sza, -sze) i -ejszy (-ejsza, -ejsze) piszemy zawsze w formach stopnia wyższego i najwyższego przymiotników, nawet po wymienionych spółgłoskach np. większy, największy.

b) w zakończeniach rzeczowników: -mistrz, -mierz, -arz, -erz, np. zegarmistrz, kątomierz, kalendarz, kołnierz.

Uczniowie powinni znać pisownię zapożyczonych rzeczowników rodz. męskiego zakończonych na -aż, np. witraż, garaż, montaż, bagaż, wiraż, reportaż, bandaż, masaż, kolportaż, łupież, pejzaż, papież.

6. Pisownia wyrazów z ż

a) wymiennym (na g, dz, h, s, z, ź), np. krążyć - krąg, pieniążek - pieniądz, grożę - grozić, mażę - mazać;

b) niewymiennym, np. bażant, pożytek, różnica, żarówka, księżniczka;

c) w rzeczownikach rodzaju żeńskiego zakończonych na -aż, -eż, np. młodzież.

Uczniowie powinni znać pisownię wyjątków: twarz, potwarz, macierz.

7. Pisownia wyrazów z ch

a) wymiennym (na sz), np. mucha - muszka;

b) niewymiennym, np. chmura, choroba, chuligan, pechowiec, kucharz;

c) zawsze na końcu wyrazów, np. duch, puch, mech (wyjątek: druh);

d) po spółgłoskach, np. schować, wschód, wchodzić, tchórz.

8. Pisownia wyrazów z h

a) wymiennym ( na g, z, ż), np. wahać się - waga, błahy - błazen, druh - drużyna;

b) niewymiennym, np. hak, haft, herbata, hałas, hamulec, handel;

c) w wyrazach obcego pochodzenia rozpoczynających się cząstkami hipo-, hydro-, hiper-, np. hipokryta, hydrofor, hiperbola;

d) po spółgłosce z, np. zhańbić, zharmonizować.

9. Pisownia wyrazów z ą, ę

a) w wyrazach rodzimych, np. pociąg, związek, jęczy lub w wyrazach całkowicie spolszczonych, np. ksiądz, kolęda

b) ę w M., B., W. lp. niektórych rzeczowników rodzaju nijakiego, np. cielę, imię.

c) ę w B. lp. i ą w N. lp. w zakończeniach rzeczowników i przymiotników np. B. matkę, kolegę; N. dobrą matką, z kolegą

d) ą, ę w zakończeniach czasowników: - w 1 os. lp. np. idę

- w 3 os. lm. czasu teraźniejszego np. robią

- w czasie przeszłym np. zdjął.

10. Pisownia wyrazów z om, on, em, en

a) w wyrazach obcego pochodzenia, np. centrum, benzyna, kontynent, kompas (w zakresie czynnego słownictwa uczniów)

b) w zakończeniach rzeczowników w C. lm. -om, np. drzewom, psom oraz -em w N. lp. , np. przyjacielem, psem

11. Pisownia wyrazów wielką literą:

na początku zdania

nazwy i imiona własne (ludzi i zwierząt)

nazwiska, przezwiska, nazwy rodów i rodzin

nazwy części świata, krajów, regionów i ich mieszkańców, przedstawicieli ras ludzkich i plemion

Uwaga! Małą literą piszemy nazwy mieszkańców miast, wsi, osiedli, dzielnic miast, np. łodzianin - mieszkaniec Łodzi, Łodzianin - mieszkaniec regionu Łódzkiego

nazwy geograficzne

Uwaga!

- Jeśli drugi człon nazwy jest rzeczownikiem w mianowniku, to pierwszy

będący rzeczownikiem pospolitym piszemy małą literą, np.

jezioro Wigry

morze Bałtyk (ale: Morze Bałtyckie)

- Przymiotniki utworzone od nazw geograficznych piszemy małą literą, np. polski, europejski

pierwsze wyrazy w tytułach utworów literackich, a także wyrazy, które z zasady piszemy wielką literą, jak imiona czy nazwy geograficzne np. „Ania z Zielonego Wzgórza”.

nazwy ulic, parków, dzielnic i osiedli oraz zabytków, budowli i pomników

Uwaga! Wyrazy: ulica, aleja, dzielnica, osiedle, pomnik są rzeczownikami pospolitymi i jeśli nie wchodzą w skład nazwy własnej zapisujemy je małą literą np. aleja Kopernika, pomnik Mickiewicza.

wszystkie wyrazy w nazwach planet, gwiazd i ich układów

Uwaga! Wyrazy: słońce, ziemia, gwiazda piszemy małą literą, jeśli występują w zdaniu jako rzeczowniki pospolite. np. Wczoraj słońce mocno grzało.

wszystkie wyrazy w nazwach świąt religijnych, państwowych oraz dni świątecznych

Uwaga! Małą literą piszemy nazwy obrzędów zwyczajów, zabaw i uroczystości, np. topienie marzanny, andrzejki, karnawał. 12.Pisownia „nie” (w zakresie czynnego słownictwa)

A. Łącznie piszemy nie z:

rzeczownikami, np. nieszczęście, nieprawda, niezgoda;

przymiotnikami, np. niedobry, nieładny, niekorzystny;

przysłówkami utworzonymi od przymiotników, np. niedobrze, nieładnie.

B Rozdzielnie piszemy nie z:

czasownikami (w formie osobowej i bezokoliczniku), np. nie zrobię, nie zrobić;

Uczniowie powinni znać pisownię wyjątków: niepokoić, niedomagać, niedowidzieć, nienawidzić, niecierpliwić się, niewolić, nieruchomieć

przymiotnikami (w stopniu wyższym i najwyższym), np. nie lepszy, nie najlepszy;

przysłówkami ( w stopniu wyższym i najwyższym), np. nie lepiej, nie najlepiej;

wyrazy do zapamiętania przez uczniów: nie warto, nie można, nie trzeba, nie należy, nie wolno, nie brak, nie potrzeba.

13. Pisownia wyrazów z cząstką by

A. Łącznie piszemy by z:

osobowymi formami czasowników, np. pisałbym;

ze spójnikami, które trzeba zapamiętać : gdyby, jeśliby, jeżeliby, żeby, aby;

B. Rozdzielnie piszemy by z:

bezokolicznikami, np. robić by, pisać by;

wyrazami o funkcji czasownikowej, które trzeba zapamiętać: wolno by, warto by, trzeba by, można by.

Uwaga! Zakończenia form trybu przypuszczającego: -bym, -byś, -by........ są ruchome; można je przenieść przed czasownik i wtedy piszemy rozdzielnie, np. czytałbym albo bym czytał, pisać by albo by pisać.

14. Pisownia wyrażeń przyimkowych (w zakresie czynnego słownictwa uczniów)

a) przyimki z rzeczownikami (przysłówkami, liczebnikami, zaimkami) zasadniczo piszemy rozdzielnie, np. w domu, za domem, przy domu, na przykład, dla nich, do niego, do pierwszego, na co dzień, nade mną, ode mnie, po kolei, po polsku, po prostu, w ogóle;

b) łącznie piszemy kilkadziesiąt wyrażeń przyimkowych, których pisownia została ustalona dłuższą tradycją, np. dlaczego, powoli, potem, wskutek, naprawdę, naraz, nareszcie, znienacka, nadal, nadzwyczaj.

15. Pisownia przyimków złożonych

np. ponad, poprzez, spod, sprzed, znad, zza, spoza.

Błędy interpunkcyjne na sprawdzianie

( naruszane zasady - z przykładami)

PRZECINEK

brak przecinka między wyrazami użytymi w celu wyliczenia

Czytała książki w domu w szkole w parku.

Uczniowie_ nauczyciele i rodzice spotkali się przy ognisku.

brak przecinka między członami powtórzonymi

Bardzo bardzo mi żal tego zajączka.

Wiedział o tym i mój brat i mój wujek.

brak przecinka oddzielającego zdania składowe w zdaniu złożonym

Widziałem obraz który przedstawiał morze.

Zasnął_ gdy tylko się położył. Gdy tylko się położył_ zasnął.

Odgarnął gałęzie_ żeby pomóc zwierzakowi.

Będziemy poruszali się wyznaczonymi szlakami rozbijemy sobie obóz.

Kpił z nauki_ więc nie zdał.

Bardzo się starał_ ale mu nie wychodziło.

KROPKA

brak kropki na końcu zdania

Nie musiał mi tego mówić_

Uwaga: Uczeń w klasie szóstej szkoły podstawowej nie musi znać prawidłowej pisowni skrótów!

ZNAK ZAPYTANIA

brak znaku zapytania zamykającego zdanie pytające

Dlaczego pojechałeś do tego lasu_

Czy już naprawiłeś rower_

DWUKROPEK

brak dwukropka przed przytoczeniem cudzych lub własnych słów

Krzyknąłem_ „Uciekajmy!”

Mama zapytała_ „Czy umyłaś ręce?”

brak dwukropka przed wyliczeniem szczegółów poprzedzonym określeniem ogólnym

Wziąłem wiele potrzebnych rzeczy_ jedzenie, picie, kompas, zegarek, latarkę i pieniądze.

Poznałem następujące części mowy_ rzeczownik, czasownik, przymiotnik i liczebnik.

Uwaga: Uczeń w klasie szóstej szkoły podstawowej nie musi znać reguł związanych ze stosowaniem dwukropka przy wymienianiu tytułów dzieł, nazw i terminów.

MYŚLNIK (pauza)

brak myślnika w zapisie dialogu na początku każdej wypowiedzi

_ Dziadku, weź mnie ze sobą.

_ Nie, Jasiu_ odpowiedział dziadek. _Tym razem zostaniesz w domu.

Uwaga: Uczeń w klasie szóstej szkoły podstawowej nie musi znać zasad związanych ze stosowaniem myślnika przy wtrąceniach.

Błędy językowe najczęściej spotykane w wypowiedziach uczniów szkół podstawowych

dotyczą naruszenia norm gramatycznych oraz niewłaściwego wyboru środków językowych, na przykład:

niepoprawna odmiana wyrazów

Zaczęłem kopać. Podeszłem. Po tym doszłem do wniosku... Muszę wyruszyć w tą daleką drogę. Dałem jeść kotowi. Wstawając, zobaczyłem przed sobą olbrzymie zwierzę.

błędy w budowie zdań (niepoprawny szyk wyrazów lub niewłaściwa kolejność zdań składowych, nieumiejętność wyznaczania granic zdania (kropka, wielka litera), powtarzanie tych samych struktur w obrębie zdania) Znalazłam dużo ukrytych kurek w trawie i opadających liściach z drzew. Obiecałam sobie, że jak najlepiej umiem, zaopiekuję się szkrabami porzuconymi w lesie. Znajduje się tam też basen, w którym można popływać, jest sala gier komputerowych. będziemy poruszali się wyznaczonymi przez trapera szlakami, rozbijemy sobie w lesie obóz i będziemy tam nocowali oprócz nas będą jeszcze nasi rodzice i pan który będzie nas oprowadzał po górach. Widziałem obraz, który przedstawiał morze, które było zielone. Gdy wróciłem z wakacji, wspominałem to wszystko, gdy oglądałem pamiątki.

użycie słów w niewłaściwym znaczeniu lub niepoprawne połączenia wyrazów, zmiana formy związku frazeologicznego Z powodu dwudziestych szóstych urodzin księżniczki, składam jej serdeczne życzenia. Powyższe stwierdzenie motywuję własnym doświadczeniem. Dźwignij słuchawkę... Rozmyślcie, jak bardzo moglibyście się wzbogacić. Wokoło roztaczał się zapach żywicy. Był to fakt rzeczywisty. ...inteligentny umysł... ...posiadał jabłko... Pamiętnik wędrował od ręki do ręki. Wyjeżdżając stamtąd, nie mogła się powstrzymać od uronienia łez.

ubóstwo słownictwa ujawniające się w powtarzaniu wyrazów (np. „mod-nych” słów) oraz w nadużywaniu lub niewłaściwym stosowaniu zaimków Każdy z was ma swój własny ideał człowieka idealnego. Gdy doszliśmy do lasu, szliśmy wąską dróżką. Mam nadzieję, że w lipcu nigdzie nie wyjeżdżasz, bo ponieważ chciałbym Ci zaproponować wyjazd ze mną w góry. Zaczęłem kopać dziurę gdy, już ją wykopałem jakieś 7 metrów od naszego koca. Jak jest ktoś chętny, proszę przyjść na ul. Cezara. Ja osobiście sądzę... Byłem w Afryce, było bardzo fajnie, lecz niebezpiecznie. Mówię Ci, było fajnie, byłem nad Nilem, zwiedziłem fajne piramidy.

S. Szober, Zasady nauczania języka polskiego, Lwów - Warszawa 1930, s. 35.

T. Przybylska, op. cit., s. 29.


Wyszukiwarka