praca archiwalna, Prywatne, Studia


Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Przemyślu

Zamiejscowy Wydział Prawa i Administracji

w Rzeszowie

Studia pierwszego stopnia

Arkadiusz Zdeb

Rola Sił Zbrojnych w zwalczaniu skutków awarii technicznych

i katastrof naturalnych

Praca dyplomowa

napisana na seminarium

prowadzonym przez

dr. Krzysztofa Eckhardta

Rzeszów 2012

SPIS TREŚCI

Wstęp……………………………………………………………………….. 5

  1. Siły Zbrojne - informacje ogólne

    1. Definicja Sił Zbrojnych……………………………………… 7

    2. Siły zbrojne - typy, rodzaje, struktury……………………… 8

    3. Status Sił Zbrojnych w ustawodawstwie polskim…………… 12

    4. Rola i miejsce Sił Zbrojnych w państwie…………………… 16

  2. Klęska żywiołowa w rozumieniu polskiego prawa

    1. Definicja klęski żywiołowej i stanu klęski żywiołowej…….. 19

    2. Definicja katastrofy naturalnej……………………………… 21

    3. Najczęstsze katastrofy naturalne występujące w Polsce

      1. Pożary…………………………………………. 22

      2. Susze…………………………………………… 23

      3. Powodzie……………………………………… 24

      4. Wyładowania atmosferyczne………………….. 26

      5. Silne wiatry……………………………………. 26

      6. Wstrząsy sejsmiczne…………………………… 27

      7. Osuwiska ziemi…………………………………. 28

    4. Definicja awarii technicznej………………………………….. 29

    5. Wybrane przykłady awarii technicznych

      1. Katastrofa budowlana…………………………… 29

      2. Awaria techniczna sieci energetycznej…………. 30

      3. Awaria techniczna sieci gazowej………………….. 30

      4. Awaria techniczna sieci wodnej…………………… 31

      5. Awaria techniczna sieci ciepłowniczej………….. 32

  3. Rola i zadania Sił Zbrojnych podczas sytuacji kryzysowych w szczególności w zwalczaniu skutków katastrof naturalnych i awarii technicznych

    1. Pojęcie zarządzania kryzysowego…………………………… 32

    2. Zadania i zasady działania Sił Zbrojnych określone w aktach prawnych

      1. Ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym

obowiązku obrony RP………………………... 36

      1. Ustawa z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski

żywiołowej……………………………………. 36

      1. Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu

kryzysowym…………………………………… 37

      1. Rozporządzenie Rady Ministrów

z 20 lutego 2003 r w sprawie szczegółowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu ……………………………38

      1. Rozporządzenie Rady Ministrów

z 06 maja 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w czasie stanu wyjątkowego…..39

    1. Użycie Sił Zbrojnych w zagrożeniach niemilitarnych……… 40

    2. Krajowy System Ratownictwa oraz Bataliony

Ratownictwa Inżynieryjnego………………………………… 42

    1. Udział Sił Zbrojnych w likwidacji różnych sytuacji kryzysowych

      1. Zwalczanie powodzi i zjawisk lodowych……… 46

      2. Akcje gaśnicze i usuwanie skutków pożarów…. 49

      3. Usuwanie awarii chemicznych

i wypadków radiacyjnych……………………… 51

      1. Działania przeciwepidemiczne………………… 52

      2. Akcje odśnieżania……………………………… 53

      3. Działania Marynarki Wojennej RP……………. 54

    1. Zaangażowanie wojska w akcję przeciwpowodziową

maj - czerwiec 2010 r.

3.6.1. Informacje wprowadzające…………………….. 55

3.6.2. Zaangażowanie Sił Zbrojnych w akcję w Małopolsce 57

3.6.3. Zaangażowanie Sił Zbrojnych w akcję na

Dolnym Śląsku………………………………… 61

3.6.4. Zaangażowanie Sił Zbrojnych w akcję

na Podkarpaciu………………………………….… 62

Zakończenie………………………………………………………………… 64

Bibliografia…………………………………………………………………. 66

Wstęp

Siły Zbrojne mają do spełnienia wiele funkcji, w tym ochronę i obronę kraju, udział w stabilizacji sytuacji międzynarodowej, wspieranie organów państwowych w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego Polski. W ostatniej grupie mieści się jedno z najważniejszych zadań Sił Zbrojnych RP w czasie pokoju, którym zgodnie ze Strategią Bezpieczeństwa Narodowego, jest udzielanie pomocy władzom cywilnym w razie zagrożeń niemilitarnych. Do zagrożeń tego typu należy zaliczyć m.in. katastrofy naturalne czy awarie techniczne, których likwidacja spoczywa zarówno na służbach cywilnych, jak i na wojsku. Możliwość użycia Sił Zbrojnych RP we wskazanych powyżej sytuacjach kryzysowych normują odpowiednie przepisy i rozporządzenia.

Należy zwrócić uwagę, że obszar naszego kraju jest narażony na występowanie zarówno zagrożeń naturalnych, jak i cywilizacyjnych. Zjawiska naturalne wiele razy przyjmowały charakter katastrofy, a nawet klęski żywiołowej, kiedy to ogłaszano stan klęski żywiołowej. Wraz z ocieplaniem się klimatu wzrasta częstotliwość i siła występowania powodzi, huraganów czy długotrwałych susz. Obok zagrożeń niezależnych od człowieka występują też te związane z jego działalnością (np. indukowane wstrząsy sejsmiczne jako rezultat prac górniczych), mogące być przyczyną katastrof i awarii technicznych.

Celem głównym niniejszej pracy jest określenie roli Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w zwalczaniu skutków katastrof naturalnych i awarii technicznych.

Pod względem konstrukcyjnym praca składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym podano ogólne informacje dotyczące Sił Zbrojnych, w tym Sił Zbrojnych RP. W tym rozdziale można m.in. odnaleźć definicję sił zbrojnych, ich typy, rodzaje, strukturę, rolę Sił Zbrojnych w państwie, ponadto określono status Sił Zbrojnych na podstawie Konstytucji RP. Drugi rozdział poświęcono klęskom żywiołowym, podano m.in. definicję klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej, awarii technicznej. Scharakteryzowano najczęściej pojawiające się w Polsce katastrofy naturalne ze szczególnym uwzględnieniem ich przyczyn i skutków, opisano też wybrane rodzaje awarii technicznych typu katastrofa budowlana, awaria sieci energetycznej czy gazowej.

Najważniejszą część pracy stanowi rozdział III zatytułowany „Rola i zadania Sił Zbrojnych podczas sytuacji kryzysowych z naciskiem na zwalczanie skutków katastrof naturalnych i awarii technicznych”. W tym rozdziale podano zadania i zasady użycia Sił Zbrojnych w określonych sytuacjach kryzysowych uwzględnione w odpowiednich aktach prawa (m.in. w ustawie o stanie klęski żywiołowej czy w ustawie o powszechnym obowiązku obrony RP). Szczegółowo opisano udział wojska w likwidacji poszczególnych sytuacji kryzysowych (podrozdziały 3.5.1. do 3.5.5.) typu zwalczanie powodzi, akcje gaśnicze, odśnieżania czy zwalczanie awarii chemicznych). Jako konkretny przykład udziału wojska w zwalczaniu zagrożeń posłużył opis zaangażowania polskich Sił Zbrojnych w akcję przeciwpowodziową w maju i czerwcu 2010 r. Podsumowanie wcześniejszych rozważań zawarto w zakończeniu pracy.

1. Siły Zbrojne - informacje ogólne

    1. Definicja Sił Zbrojnych

Definicja najczęściej stosowana w teorii i praktyce sztabowej pochodzi ze „Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” i jest ona następująca: „wyspecjalizowany organ państwa, przeznaczony do ochrony i obrony jego interesów przez wykorzystanie go jako czynnika odstraszania przed agresją lub - w razie konieczności - prowadzenia walki zbrojnej aż do osiągnięcia założonego celu politycznego”. Rozwinięcie definicji zawiera podział sił zbrojnych uwzględniający różne kryteria w tym: charakter prowadzonych działań (ten punkt widzenia pozwala wydzielić wojska operacyjne, ponadto siły i środki obrony terytorialnej), struktury organizacyjne (siły zbrojne regularne i nieregularne), środowisko prowadzonych działań (siły lądowe, powietrzne, marynarka wojenna).

Definicja sił zbrojnych bardzo zbliżona do powyższej znajduje się w „Słowniku podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa”, jej pierwszy człon brzmi następująco: „wyspecjalizowany organ państwa przeznaczony do ochrony i obrony jego interesów przez możliwość zastosowania przemocy zbrojnej”. W dalszej części definicji zawarto klasyfikację sił zbrojnych ze względu na różne kryteria.

Nieco inną definicję można znaleźć w „Małej encyklopedii wojskowej” - siły zbrojne to „wojsko, armia i środki wydzielone przez państwo do zabezpieczenia jego interesów i prowadzenia walki zbrojnej, ujęte w całość organizacyjną składającą się z różnych pod względem rodzaju i wielkości wojskowych jednostek i związków. Siły zbrojne dzielą się zwykle na poszczególne rodzaje sił zbrojnych, w skład których wchodzą rodzaje wojsk i rodzaje służb”.

Należy zaznaczyć, że przytoczone powyżej definicje (tak jak i większość obecnie stosowanych) odwołują się do państwa nowoczesnego, które posiada monopol na siły zbrojne, stanowiące instrument polityki państwowej. Inna sytuacja miała miejsce w rzeczywistości przednowoczesnej (swoje armie posiadały wówczas różne podmioty i organizacje), podobnie dzieje się we współcześnie kształtujących się społecznościach - nie wszystkie państwa zdołały utrzymać monopol na przemoc zbrojną.

    1. Siły zbrojne - typy, rodzaje, struktury

W literaturze można odnaleźć kilka typologii sił zbrojnych w zależności od przyjętych kryteriów. M. Weber wydzielił następujące typy armii: złożone z niewolników, poddanych, składające się z ludzi wolnych oraz armie najemne. J. J. Wiatr armie świata podzielił na: składające się z ogółu poddanych (narodowe armie masowe), rekrutowane spośród klasy uprzywilejowanej (np. armie feudalne) oraz armie najemne/zawodowe. Z kolei P. Allum wyróżnił siły najemne, stałe oraz wojska okresu przejściowego. W powyższych typologiach brak armii typu policyjnego.

Obecnie najbardziej aktualny jest podział Z. Trejnisa na trzy główne typy sił zbrojnych: regularne masowe armie, wojska zawodowe oraz armie typu milicyjnego. Armie masowe opierają się na powszechnej okresowej niepłatnej służbie poborowej, czas ten wynosi obecnie około 6 miesięcy (a w XX w. 2, 3 lata), kadra zawodowa stanowi do kilkunastu procent armii, czas pozostania w rezerwie to około 20, 30 lat. Era armii masowych przemija. Z kolei armia zawodowa opiera się na zaciągu opłacanych ochotników, którzy podpisują umowę na czas określony, a po zakończeniu służby pozostają w rezerwie. Cechą armii tego typu jest wysoki profesjonalizm i elitarność, do wojsk zawodowych należą najemne. Armie milicyjne występowały głównie w starożytności (m.in. wojska wielu państw Grecji, w tym Aten) i średniowieczu. W czasach nowożytnych wojska omawianego typu odegrały znaczną rolę w powstaniach (np. w powstaniu kościuszkowskim), rewolucjach, walkach narodowowyzwoleńczych. Siły militarne oparte na tym systemie działały do 1939 roku m.in. w Kanadzie, Australii czy Nowej Zelandii. Armie typu milicyjnego charakteryzują się tym, że posiadają niewielką część stałą, zawodową, która stanowi nikły odsetek armii mobilizowanej w sytuacjach wojny. Należy zaznaczyć, że większość współczesnych armii trudno zakwalifikować jednoznacznie do któregoś z trzech modeli sił zbrojnych wprowadzonych przez Z. Trejnisa.

Inną klasyfikację sił zbrojnych przeprowadzili J. Marczak i J. Pawłowski. Badacze za kryterium podziału przyjęli charakter polityki państwowej i wyróżnili trzy typy armii: o charakterze ofensywnym, interwencyjnym i obronnym. Siły ofensywne stosowane są w polityce ekspansji, do tych sił należy zaliczyć przede wszystkim jednostki zdolne do przerzutu na znaczne odległości, inwazji i opanowania obcego terytorium, wykonania uderzeń lotniczo - rakietowych. Oddziały interwencyjne mogą być komponentem sił szybkiego reagowania, posiadają je państwa stosujące politykę globalną, ponadregionalną. Siły interwencyjne tworzą nie tylko mocarstwa, ale też i pewne organizacje, np. zostały utworzone w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego. Ostatni rodzaj sił wyróżniony przez Marczaka i Pawłowskiego to siły obronne, posiadają je państwa nastawione pokojowo, które prowadzą politykę nieofensywną. Działanie wojsk tego typu ma na celu utrzymanie suwerenności i integralności terytorialnej państw.

Stosując klasyfikację uproszczoną wszystkie wojska można ogólnie podzielić na ofensywne lub defensywne. Kwestia ta stanowiła centralny przedmiot badań i dyskusji w drugiej połowie ubiegłego wieku. Wówczas ustalono m.in. podział rodzajów broni na środki defensywne i ofensywne (do drugiej grupy zaliczono przede wszystkim: samoloty i śmigłowce bojowe, artylerię dużego kalibru oraz bojowe wozy piechoty). Dokonując podziału sił zbrojnych na obronne i ofensywne bierze się pod uwagę jeszcze takie elementy jak: organizacja, cechy systemu mobilizacji, stopień gotowości, rozmieszczenie oraz ukierunkowanie szkolenia wojskowego. Klasyfikacja sił zbrojnych na ofensywne i defensywne nie ma we współczesnych czasach praktycznego zastosowania.

Obok państwowych sił zbrojnych działają różnego typu niepaństwowe grupy zbrojne, czyli siły opozycyjne o wyraźnych celach politycznych, funkcjonujące niezależnie od państwa, posiadające efektywną strukturę dowodzenia. Do grup tych zalicza się m.in.: międzynarodowe organizacje terrorystyczne, kartele narkotykowe i grupy przestępcze, ruchy narodowe i separatystyczne oraz prywatne firmy wojskowe. Według IISS (Internatinal Institute for Strategic Studiem) w 2008 roku istniało na świecie ponad 340 niepaństwowych grup zbrojnych.

Dokonując klasyfikacji sił zbrojnych ze względu na rodzaje i ich strukturę można wydzielić siły uderzeniowe i siły ogólnego przeznaczenia. Siły uderzeniowe stanowią zazwyczaj mniejszą część armii, to jednostki najlepiej wyszkolone i uzbrojone, przeznaczone do szybkich manewrów i silnych rozstrzygających uderzeń. Natomiast oddziały ogólnego przeznaczenia składają się głównie z piechoty, często mobilizowanej doraźnie, są używane w celu utrwalenia skutków działań sił uderzeniowych oraz obrony i utrzymania terytorium.

Powyższemu podziałowi odpowiada w znacznym stopniu klasyfikacja sił zbrojnych na operacyjne i wojska obrony terytorialnej. „Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” definiuje wojska operacyjne jako „zasadniczą cześć sił zbrojnych, przeznaczonych do prowadzenia działań bojowych, niezależnie od istniejących podziałów terytorialnych. W ich skład wchodzą: wojska lądowe, siły powietrzne i marynarka wojenna”. Wojska operacyjne prowadzą działania na terenie macierzystego państwa, jak i poza jego granicami. Odznaczają się dużą mobilnością, a żołnierze w większości należą do kadry zawodowej. Na określenie wojsk operacyjnych używa się także terminów takich jak: wojska regularne, stałe, polowe, liniowe. Z kolei wojska obrony terytorialnej (OT) to „część sił zbrojnych przewidziana do realizacji zadań obrony określonych obszarów na terytorium kraju. Stanowią je jednostki ogólnowojskowe i rodzajów wojsk formowane z miejscowych zasobów i rezerw osobowych, przeznaczone głównie do prowadzenia regularnych i nieregularnych działań bojowych w rejonach ich odpowiedzialności, do wsparcia wojsk operacyjnych, udzielania pomocy obronie cywilnej w akcjach ratunkowych”.

W armiach świata występuje klasyczny podział na rodzaje sił zbrojnych z uwzględnieniem właściwego im środowiska funkcjonowania. Kryterium to pozwala wydzielić trzy podstawowe rodzaje sił zbrojnych: siły lądowe, morskie oraz siły powietrzne. Wojska lądowe są przeznaczone do prowadzenia działań wojennych na terenach lądowych, mogą zająć i utrzymywać dany obszar. Z kolei marynarka wojenna to rodzaj sił zbrojnych, których teren działań stanowi morze i strefa brzegowa. Natomiast wojska lotnicze i obrony powietrznej (siły powietrzne) są przeznaczone do „odparcia agresji przeciwnika powietrznego (…) W okresie pokoju nadzorują przestrzeń powietrzną RP i utrzymują gotowość do przeciwdziałania jej naruszeniom”. Wydzielenie trzech rodzajów sił zbrojnych jest wystarczające w przypadku większości armii świata, jednak w niektórych państwach funkcjonują też inne rodzaje sił zbrojnych takie jak np.: wojska kosmiczne, rakietowe, powietrznodesantowe, specjalne czy piechota morska. W polskich siłach zbrojnych obok wojsk lądowych, sił powietrznych i marynarki działają jeszcze wojska specjalne.

W rodzajach sił zbrojnych wyróżnia się rodzaje wojsk i służb. W polskim wojsku występują następujące rodzaje wojsk: zmechanizowane oraz pancerne, obrony przeciwlotniczej, rakietowe, artylerii, łączności i informatyki, logistyki, inżynieryjne, chemiczne, specjalne, aeromobilne, rozpoznania i walki radioelektronicznej. Podział ten w pełni odnosi się do wojsk lądowych, większość wymienionych powyżej rodzajów wojsk występuje również w polskich siłach powietrznych i morskich. Do sił powietrznych należą: lotnictwo, wojska radiotechniczne i wojska obrony powietrznej, natomiast w skład Marynarki Wojennej RP wchodzą: lotnictwo i piechota morska, okręty podwodne i nawodne, siły brzegowe i specjalne, pomocnicze jednostki pływające. W polskim wojsku obok rodzajów wojsk występują następujące służby: wywiadu i kontrwywiadu wojskowego, żandarmeria, służba zdrowia. W hierarchicznej strukturze sił zbrojnych występują trzy poziomy dowodzenia: strategiczny (domena sztabu generalnego), operacyjny (najczęściej stanowią go dowództwa rodzajów sił zbrojnych, związków operacyjnych) i taktyczny (tworzą go dowództwa związków taktycznych, oddziałów i pododdziałów).

    1. Status Sił Zbrojnych w ustawodawstwie polskim

Art. 26 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku ustala status Sił Zbrojnych, zakres ich działania oraz sposób funkcjonowania w państwie. Artykuł ten brzmi następująco: „1. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. 2. Siły Zbrojne zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli”.

Ust. 1 określa zakres przeznaczenia Sił Zbrojnych oraz rodzaj pełnionych funkcji. Jak wynika z treści ustawy, forma realizacji zadań to „służenie ochronie”. Nie jest to pojęcie, z którego płyną klarowne dyspozycje natury prawnej. Kierunkiem działalności tych służb jest ochrona wartości określonych w konstytucji, „służenie” oznacza, że Siły Zbrojne nie są w pełni samodzielne, ale podporządkowane organom władzy publicznej. W art. 26 zrezygnowano z tradycyjnego zwrotu „stania na straży” i zastąpiono go „służeniem ochronie”, ochronę można utożsamiać ze stanem bycia w gotowości do pełnienia zadań obronnych w przypadku ewentualnego niebezpieczeństwa. Konieczność do zapewnienia państwu ochrony stanowi podstawę do istnienia Sił Zbrojnych, ich swoistą funkcję i zakres działalności. „Służenie ochronie” staje się obroną państwa podejmowaną w przypadku zbrojnej napaści na kraj lub w razie konieczności wspólnej obrony przeciw agresji. Konstytucja nie określa dokładnie w jakiej sytuacji Siły Zbrojne mogą zostać użyte poza granicami RP.

Wyodrębnienie w ustawie zasadniczej statusu Sił Zbrojnych należy uznać za szczególne wyróżnienie tej organizacji. Na podstawie art. 26 ust. 1 i ust. 2 można wyróżnić trzy zasady ustrojowe regulujące pozycję Sił Zbrojnych: zasadę służebności w zakresie powierzonych zadań, zasadę neutralności w sprawach politycznych oraz zasadę podległości cywilnej i demokratycznej kontroli. Pierwsza z wymienionych zasad zostaje wyeksponowana i pozwala na istnienie innych zasad dotyczących funkcjonowania Sił Zbrojnych (ust. 2). „Na podstawie wyeksponowanego usytuowania zasady służebności Sił Zbrojnych - w zakresie zadań realizowanych przez nie w państwie - nie można stwierdzić, że ma ona konstytucyjnie ważniejsze znaczenie niż pozostałe zasady lub że ma nad nimi przewagę”. Zasady konstytucyjne, o których mowa, pozostają we wzajemnym związku, zachodzi pomiędzy nimi taka zależność, że spełnienie zadań Sił Zbrojnych zawartych w art. 26 ust. 1 wymaga urzeczywistnienia zasad ustalonych w ust. 2 tego artykułu. Zasady ustrojowe dają gwarancję, że Siły Zbrojne znajdują się pod cywilną kontrolą i pełnią funkcję służebną wobec zadań państwa w dziedzinie obronności, ponadto są neutralne w sprawach politycznych. Zasada służebności zawarta w ust. 1 określa granice kompetencji Sił Zbrojnych, także zadania struktury obronnej państwa, które wiąże z celami. Zasady neutralności Sił Zbrojnych i podległości kontroli precyzują sposób funkcjonowania Sił Zbrojnych oraz określają warunki konieczne do spełnienia zadań określonych w ust. 1. Wszystkie zasady ustanowione w art. 26 umożliwiają prawidłowe działanie państwa w dziedzinie obronności (zagwarantowanie bezpieczeństwa zewnętrznego) i określają działalność Sił Zbrojnych w tym zakresie. Określenie w Konstytucji RP zasad dotyczących Sił Zbrojnych jest gwarantem, że siły te nie zostaną wykorzystane w innych celach i nie będą samodzielnie wykonywały nieprzewidzianych zadań. Zasady konstytucyjne odnoszące się do Sił Zbrojnych są, o czym była już mowa, ze sobą powiązane, bowiem służebny charakter działalności sił ma miejsce wówczas, gdy organizacja wojskowa podlega kontroli, bowiem to właśnie kontrola pozwala wyegzekwować zasadę służebności. Z kolei podległość cywilnej, demokratycznej kontroli pozwala zachować neutralność i zapobiega angażowaniu Sił Zbrojnych po stronie grup politycznych, co gwarantuje neutralność w sprawach politycznych. Zasada politycznej, partyjnej neutralności armii oznacza ograniczenia udziału żołnierzy w życiu publicznym państwa, w tym możliwości przynależności do organizacji społecznych, tworzenia własnych organizacji, sprawowania określonych funkcji. Znajduje to potwierdzenie w wyroku z 2002 roku w sprawie ustawowych zakazów przynależności do partii politycznych. W 14 punkcie uzasadnienia tej decyzji można przeczytać: „Neutralność Sił Zbrojnych w sprawach politycznych (…) ma dwa aspekty. Po pierwsze oznacza ona, że Siły Zbrojne nie mogą stanowić autonomicznego podmiotu w strukturze politycznej państwa, zdolnego do wywierania wpływu na decyzje polityczne konstytucyjnych organów państwa (…) Drugim aspektem politycznej neutralności Sił Zbrojnych jest wyłączenie tej struktury państwowej ze sfery bezpośredniego oddziaływania partii politycznych”

Szczególne wyróżnienie Sił Zbrojnych w konstytucji świadczy o ich podmiotowości i specyficznym przedmiocie działalności. Szczególne zadania i odrębność organizacyjna Sił Zbrojnych RP nie nadaje im statusu organów państwowych ani samodzielności podmiotowej prawa publicznego. Rodzaje zadań wymienione w art. 26 ust. 1 dotyczą sfery działalności odnoszącej się do zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego, dlatego też Siłami Zbrojnymi w myśl konstytucji nie są wszystkie wojskowe formacje uzbrojone, ale tylko te, które stoją na straży bezpieczeństwa zewnętrznego kraju. Zadanie to ma dla Sił Zbrojnych charakter zasadniczy, natomiast charakter pomocniczy stanowi udział w obronie bezpieczeństwa wewnętrznego kraju. „Do polskiej tradycji konstytucyjnej należy wyraźne oddzielenie funkcji Sił Zbrojnych w zakresie bezpieczeństwa zewnętrznego od zadań ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego, które należą do innych organów państwa, w realizacji których Siły Zbrojne mogą być użyte, jednakże w określonych warunkach”. Wyjątkowo Siły Zbrojne mogą być użyte w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, do ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego, także w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej.

W ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 listopada 1967 roku (w dziale pierwszym tej ustawy) znajdują się pewne informacje na temat Sił Zbrojnych RP, szczególnie ich zadań i uprawnień. W art. 3 ust. 1 można przeczytać, że Siły Zbrojne RP stoją „na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego oraz jego bezpieczeństwa i pokoju”. Dodatkowe zadania tych sił zawarto w art. 2, mogą one „brać udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach antyterrorystycznych i z zakresu obrony mienia, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego, oczyszczania terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu, a także w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego”. Rozwinięciem zadań i uprawnień Sił Zbrojnych podanych w art. 3 ust. 1 jest ust. 2 a, w którym mowa o takich zadaniach jak: „ochrona niepodległości państwa, niepodzielności jego terytorium oraz zapewnienie bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic”, podczas realizacji tych zadań Siły Zbrojne mają prawo do „stosowania środków przymusu bezpośredniego, użycia broni i innego uzbrojenia”.

Ponadto w ustawie o powszechnym obowiązku obrony RP wymienione zostają cztery rodzaje polskich Sił Zbrojnych, a mianowicie Wojska Lądowe, Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna oraz Wojska Specjalne. Ustawa określa także zakres działania dowódców poszczególnych rodzajów wojsk (art. 13 a), Dowódcy Operacyjnego Sił Zbrojnych (art. 13 b) oraz Szefa Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych (art. 13 c). Przywołana ustawa z 1967 roku zawiera w swoich treściach zdecydowanie więcej informacji na temat Sił Zbrojnych niż Konstytucja RP z 1997 roku. W ustawie o powszechnym obowiązku służby wojskowej zostały sprecyzowane zadania i funkcje tych służb, które mają szerszy zakres niż tylko obrona zewnętrzna kraju.

    1. Rola i miejsce Sił Zbrojnych w państwie

Rola i znaczenie sił zbrojnych są odmienne w różnych stanach funkcjonowania kraju, w stanach stosunków międzynarodowych takich jak: pokój, kryzys, wojna. Warto wyjaśnić znaczenie tych terminów, bowiem w słownikach są różnie definiowane. Najbardziej pożądanym stanem jest pokój, „jego podstawę stanowi nie tylko brak wojny czy stosowania przemocy w stosunkach międzynarodowych, lecz owocna współpraca państw (…)”. Stanem pomiędzy pokojem a wojną jest pośredni stan kryzysu. Kryzys ma miejsce wówczas, kiedy dochodzi do załamania się procesu rozwoju, sytuacja ta grozi utratą inicjatywy oraz koniecznością przyjęcia niekorzystnych warunków, kryzys wymaga podjęcia kroków zaradczych. R. Wróblewski wśród sytuacji kryzysowych wyróżnia dwie grupy: z dominacją czynników wewnętrznych (m.in.: klęski żywiołowe, katastrofy ekologiczne, przewroty polityczne, kryzysy ekonomiczne) oraz zdarzenia z dominantą czynników zewnętrznych (np. interwencje zbrojne, wojny domowe, przygotowania państw sąsiednich do ataku). W stosunkach między państwami może nastąpić kryzys, jest to wówczas kryzys międzynarodowy - „(…) stan trudności w stosunkach wzajemnych między państwami. Obejmuje on przeciwstawność roszczeń, demonstrację niezadowolenia, rywalizację, konflikt międzynarodowy, a w skrajnej postaci wojnę”. Wojnę należy zdefiniować jako „konflikt zbrojny między państwami, blokami państw, narodami lub klasami społecznymi, (to) kontynuacja polityki środkami przemocy w celu osiągnięcia określonych interesów politycznych, ekonomicznych lub ideologicznych”.

Największe znaczenie siły militarne odgrywają oczywiście w stanie wojny, pełnią wówczas rolę pierwszoplanową, co wynika z samej definicji sił zbrojnych. Wynik starć wojskowych przesądza o osiągnięciu założonych celów, a zniszczenie armii przeciwnika to jeden z warunków wygrania wojny. W czasie kryzysu siły zbrojne odgrywają także znaczną rolę, czasem nawet pierwszoplanową, ale już niekoniecznie rozstrzygającą, jak ma to miejsce w przypadku wojny. W czasie pokoju rola sił zbrojnych nie ogranicza się tylko do przygotowań wojennych, większą wagę posiada funkcja odstraszania potencjalnych agresorów, na pierwszym planie natomiast znajduje się funkcja wspierania polityki państwa. „Znacznie szerzej pojmuje się rolę sił zbrojnych jako instrumentu wsparcia polityki zagranicznej we współczesnej teorii i praktyce. Ich role i miejsce w państwie, funkcję sił zbrojnych jako instrumentu polityki, można dobrze odczytać poprzez cele strategii bezpieczeństwa, strategii obronnej państwa, a następnie strategii wojskowej, z której bezpośrednio generuje się zadania dla sił zbrojnych”.

Ogólny cel strategii militarnej to obrona i ochrona przy pomocy odpowiednich środków substancji państwa, a także jego interesów przez zagrożeniami wojskowymi, ponadto celem jest wspieranie polityki państwa, również przy użyciu środków militarnych. Do celów pośrednich w zakresie obrony i ochrony państwa należą m.in.: zapobieganie powstawaniu zagrożeń, a w razie powstania ich ograniczanie, zapewnienie nienaruszalności oraz suwerenności państwowej, obrona bytu państwowego i narodowego w razie pojawienia się zagrożeń. Cele pośrednie w zakresie wspierania polityki to: obrona interesów państwowych na arenie międzynarodowej, wywiązywanie się ze zobowiązań międzynarodowych i koalicyjnych w zakresie wykorzystania sił zbrojnych, a także branie udziału w obronie trwałości państwa, jego praworządności i porządku publicznego.

Powyższe cele są realizowane poprzez wykorzystanie sił zbrojnych w formach pośrednich lub bezpośrednich. Bezpośrednie użycie sił zbrojnych to zaangażowanie się w konflikt zbrojny, co wiąże się z podjęciem walki zbrojnej w postaci obrony militarnej lub agresji (podstawowe formy agresji to: inwazja, okupacja, bombardowanie innego państwa, użycie przeciw niemu jakiejkolwiek broni, wysyłanie zbrojnych grup przeciw temu państwu). W czasach współczesnych bezpośrednie użycie sił militarnych przyjmuje bardzo często formę misji niewojennych. Natomiast do działań pośrednich sił zbrojnych należą m.in.: obecność militarna, blokady, ćwiczenia, demonstracje zbrojne, zaopatrywanie się w środki walki, pomoc wojskowa. Z celami strategicznymi wiążą się misje (najczęściej wymienia się trzy ich rodzaje: misje orężne, nieorężne i koordynacyjne) oraz zadania sił zbrojnych.

Z kolei zadania można powiązać z funkcjami sił zbrojnych, które najogólniej dzieli się na funkcje zewnętrzne i wewnętrzne. Pierwsza z podanych funkcji wiąże się z utrzymaniem bezpieczeństwa zewnętrznego państwa oraz z ochroną jego interesów, w tym z podejmowaniem czynności umożliwiających trwanie i rozwój organizmu państwowego jako członka społeczności międzynarodowej. Natomiast funkcja wewnętrzna polega na utrzymaniu ładu społecznego, porządku publicznego, wewnętrznego bezpieczeństwa. Funkcję tę należy rozpatrywać w trzech kategoriach, a siły zbrojne traktować jako środek przemocy, pomocy oraz instytucję służącą integracji społeczeństwa. Wojsko jako środek przemocy na użytek wewnętrzny może być wykorzystane w sytuacji poważnych zamieszek, których policja nie jest w stanie opanować, także w stanie zaistnienia konfliktów etnicznych na szeroką skalę. Wojsko może zostać użyte w akcjach ratunkowych, podczas zabezpieczania życia, zdrowia i mienia osób. Działania tego typu mają miejsce w wyjątkowych sytuacjach, które spowodowane zostały klęskami żywiołowymi i katastrofami różnego typu. Wówczas ogłaszana jest pełna mobilizacja, wykorzystywane są zarówno wojska operacyjne, jak i terytorialne (gwardie narodowe). Kolejna funkcja wewnętrzna sił zbrojnych polega na integracji społeczeństwa, w nowo powstających państwach armia stanowi jeden z czynników państwotwórczych, wojsko odgrywa dużą rolę w procesie kształtowania poczucia tożsamości i świadomości narodowej.

Siły zbrojne decydują o potędze państwa na arenie międzynarodowej (potencjał militarny jest wymieniany obok takich kategorii jak: obszar, liczba mieszkańców, zasoby naturalne, gospodarka, jakość życia). Siła militarna i zasięg jej oddziaływania jest jednym z atrybutów decydujących o mocarstwowości danego państwa. Ważną funkcją armii na arenie międzynarodowej jest w czasie pokoju stabilizacja środowiska, którą utrzymuje się głównie poprzez zachowanie równowagi sił zbrojnych.

2. Klęska żywiołowa w rozumieniu polskiego prawa

2.1. Definicja klęski żywiołowej i stanu klęski żywiołowej

Termin klęska żywiołowa zostaje po raz pierwszy prawnie zdefiniowany w dekrecie z dnia 23 kwietnia 1953 r. o świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych. W art. 1 miano klęski żywiołowej otrzymują wszelkie zdarzenia żywiołowe, które zagrażają życiu większej liczbie osób lub bezpieczeństwie ich mienia, mogą wywołać zakłócenia funkcjonowania gospodarki narodowej, szczególnie komunikacji miejskiej na skutek nadmiernych opadów śniegu. Znaczenie terminu zostaje zawężone do jednej przyczyny, a mianowicie opadów śniegu, dlatego też definicja z 1953 r. nie jest wystarczająca w obecnej rzeczywistości, ponieważ klęski wywołują także inne zdarzenia żywiołowe.

Powszechnie stosowana, pełna definicja klęski żywiołowej znajduje się w ustawie z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej w art. 3 i brzmi ona następująco: „katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem”.

Definicję klęski żywiołowej można także odnaleźć w różnych słownikach, np. w „Popularnej encyklopedii powszechnej”, w której klęska żywiołowa zostaje określona jako zdarzenie żywiołowe, które zagraża bezpieczeństwu mienia lub życia większej liczby osób albo może wywołać spore zakłócenia gospodarki danego kraju. Natomiast w „Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” można przeczytać, że klęska żywiołowa to zdarzenie powodujące lub mogące spowodować degradację środowiska i stwarzające poważne niebezpieczeństwo dla zdrowia, życia ludzi bądź innych zasobów przyrodniczych oraz działalności gospodarczej.

R. Paczuski definiuje klęskę żywiołową jako rodzaj nadzwyczajnego zagrożenia środowiska, wywołanego siłami przyrody, o groźnych skutkach dla otoczenia, ponieważ zagraża życiu lub zdrowiu ludzi, bezpieczeństwu ich mienia oraz środowisku. Klęska żywiołowa jest stanem nadzwyczajnego zagrożenia, który wymaga przeprowadzenia akcji ratowniczych z udziałem organów państwowych, nie można wykluczyć też potrzeby pomocy międzynarodowej.

Z omawianym pojęciem wiąże się stan klęski żywiołowej. W cytowanej ustawie z dnia 18 kwietnia 2002 roku pojawiają się informacje na temat tego, w jakich sytuacjach i na jakich obszarach może być on wprowadzony. Według art. 2 stan klęski żywiołowej „może być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia”. Stan klęski żywiołowej może zostać wprowadzony przez Radę Ministrów (z własnej inicjatywy bądź na wniosek odpowiedniego wojewody) na obszarze, na którym pojawiła się klęska żywiołowa (katastrofa naturalna lub awaria techniczna), także na terenie, na którym wystąpiły bądź mogą wystąpić skutki tejże klęski. Stan klęski żywiołowej zawsze wprowadza się na czas określony (do 30 dni), który jest niezbędny, by móc usunąć skutki klęski lub im zapobiec.

Stan klęski żywiołowej jest jednym z trzech konstytucyjnie określonych stanów nadzwyczajnych, do których należą jeszcze stan wojenny i wyjątkowy. „Stan klęski żywiołowej różni się (…) od pozostałych stanów nadzwyczajnych tym, że nie zostaje wywołany konfliktami czy napięciami społecznymi, a czynnikami uzasadniającymi jego wprowadzenie są zdarzenia związane z działaniem sił natury albo awarie techniczne”. Wystąpienie klęski żywiołowej nie zawsze prowadzi do ogłoszenia stanu nadzwyczajnego.

2.2. Definicja katastrofy naturalnej

W polskim prawie przez katastrofę naturalną rozumie się „zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu”. Katastrofa naturalna może być także spowodowana działaniem terrorystycznym.

W „Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” termin katastrofa naturalna otrzymuje lapidarne objaśnienie: żywiołowa klęska typu: powódź, posucha, pożar, trzęsienie ziemi i morza, atak szarańczy, itp.. W tym samym słowniku omawiany termin pojawia się przy definicji katastrofy ekologicznej, która zostaje wyjaśniona jako trwałe zniszczenie lub uszkodzenie dużego obszaru środowiska przyrodniczego, o negatywnym wpływie na zdrowie, a nawet życie ludzi. Można rozróżnić katastrofy wywołane przez ludzi (antropogeniczne) oraz katastrofy naturalne (nieantropogeniczne) - spowodowane przez czynniki bardziej niezależne od człowieka.

2.3. Najczęstsze katastrofy naturalne występujące w Polsce

2.3.1. Pożary

W „Multimedialnej nowej encyklopedii powszechnej PWN” pożar zostaje zdefiniowany jako proces spalania, który zachodzi bez kontroli poza miejscem do tego przeznaczonym i przynosi straty materialne. Podczas pożaru pojawiają się takie czynniki szkodliwe jak: dym, wybuchy, toksyczne produkty spalania, wzrost temperatury, co w konsekwencji prowadzi często do naruszenia konstrukcji budynków i urządzeń oraz innych strat materialnych. Pożar powstaje przez dostarczenie bodźca energetycznego do miejsca, w którym znajdują się palne materiały, konieczna jest obecność tlenu lub innego utleniacza. Zawiązaniu się pożaru służy nagromadzenie sporej ilości materiałów palnych oraz nieprzestrzeganie przepisów o ostrożności. Zagrożenie pożarowe jest większe w okresie upałów i suszy. Wszystkie pożary, ze względu na miejsce powstania, można podzielić na: zewnętrzne, wewnętrzne oraz przestrzenne.

Do najczęstszych przyczyn pożarów należą: lekceważenie przepisów ochrony przeciwpożarowej, niezachowanie ostrożności przy posługiwaniu się ogniem (w tym wypalanie traw) i substancjami łatwopalnymi, nieprawidłowe magazynowanie substancji niebezpiecznych, samozapalenie, wady urządzeń instalacji elektrycznych oraz grzewczych, posługiwanie się prowizorycznymi urządzeniami grzewczymi, wyładowania atmosferyczne, umyślne podpalenia. Pożar niesie ze sobą poważne konsekwencje, do jego skutków należy zaliczyć: zagrożenie życia i zdrowia ludzi i zwierząt, straty materialne (w tym utrata dorobku całego życia), katastrofę ekologiczną, konieczność ewakuacji (ludzi, zwierząt oraz w miarę możliwości mienia) z zagrożonego terenu, utrudnienia w transporcie, przerwanie procesów technologicznych.

2.3.2. Susze

Susza ma miejsce wówczas, kiedy na danym terenie występuje długotrwały niedostatek opadów lub ich całkowity brak. Stan ten powoduje poważne zachwianie równowagi wodnej, czego skutkiem jest deficyt wody, uszkodzenie lub zniszczenie upraw, zmniejszenie i wyczerpanie zasobu wód podziemnych oraz wilgoci w glebie. Susza pojawia się, gdy transpiracja i parowanie przez dłuższy czas są wyższe niż opady. Jest ona największym zagrożeniem dla rolnictwa niemal na całym świecie. Można wyróżnić cztery podstawowe rodzaje suszy:

  1. stała - występuje na obszarze o bardzo suchym klimacie, tutejsza roślinność przystosowała się do braku wody, natomiast uprawy rolne uzależnione są od regularnego, sztucznego nawadniania;

  2. okresowa - pojawia się na obszarach o klimacie z porami wilgotną i suchą, uprawia się tu rośliny plonujące w porze wilgotnej;

  3. nieprzewidywalna - spowodowana nietypowym na danym terenie brakiem opadów, może pojawić się niemal na całym świecie, ale najczęściej w klimacie wilgotnym i półwilgotnym, najczęściej jest krótkotrwała;

  4. niewidoczna - występuje głównie porą letnią, wówczas wysokie temperatury powietrza zwiększają parowanie i transpirację, a deszcze nie rekompensują strat wody, w rezultacie można zaobserwować zmniejszone plony.

W „Multimedialnej nowej encyklopedii powszechnej PWN” susza zostaje określona jako długotrwały okres z dużym niedoborem lub całkowitym brakiem opadów atmosferycznych, występuje najczęściej w półroczu letnim. Wyróżniono tu dwa rodzaje suszy: atmosferyczną - długotrwały okres braku lub niedoboru opadów, połączony z występowaniem wysokich temperatur oraz suszę glebową, cechującą się niedostateczną zawartością wody w glebie przy dużej transpiracji, czego efektem jest usychanie roślin (susza glebowa to następstwo suszy atmosferycznej). Susza to zjawisko rozwijające się powoli, często trudno dokładnie wyznaczyć zakres jej oddziaływania oraz przedział czasowy. Susza powoduje wzrost zagrożenia pożarowego oraz ekologicznego. Zmniejszenie zasobów wód pociąga za sobą konsekwencje dla środowiska naturalnego, gospodarki, rolnictwa. Wpływ na wystąpienie suszy ma nie tylko przyroda, ale i człowiek, np. poprzez naruszenie naturalnych ekosystemów wodnych, niewłaściwe zabiegi melioracyjne.

Polska to kraj o ubogich zasobach wodnych. Suszę odnotowuje się raz na 4 do 7 lat. Zmiany klimatyczne powodują, że susze mogą pojawiać się w okresie wiosennym. Suszy najczęściej towarzyszą upały. Do najczęstszych konsekwencji wystąpienia suszy należy zaliczyć: straty w rolnictwie związane z przesuszeniem gleby i wydatnym zmniejszeniem plonów, zwiększenie groźby pożarów na skutek wysuszenia ściółki leśnej, wielkoobszarowe pożary lasów, które zagrażają pobliskim zabudowaniom, powodują straty materialne, czasem katastrofę ekologiczną oraz utrudniają korzystanie z pobliskich dróg, niski poziom wody w rzekach ogranicza możliwość jej użycia do celów gaśniczych, obniżenie poziomu wód, niedobór lub brak wody w studniach, konieczność dowozu wody dla ludności, co wiąże się z dodatkowymi kosztami, niski poziom wód ściekowych może wywołać skażenie środowiska, towarzyszące suszy upały mogą uszkodzić drogi i linie kolejowe, co w konsekwencji prowadzi do wypadków komunikacyjnych.

2.3.3. Powodzie

Powódź można zdefiniować jako ekstremalny przypadek wezbrania (podniesienia stanu wody w rzece), który staje się przyczyną zniszczenia środowiska, mienia oraz infrastruktury, mogący spowodować śmierć ludzi i zwierząt. Szerzej rozbudowana definicja pojawia się w „Multimedialnej nowej encyklopedii powszechnej PWN” i brzmi ona następująco: „zalanie przez wodę terenów, zazwyczaj nadbrzeżnych, powodujące szkody gospodarcze i społeczne; przyczynami powodzi bywają bądź obfite i długotrwałe opady deszczu (powódź opadowa), bądź nagły spływ wód roztopowych (p. roztopowa); dodatkowo potęgują powódź zatory lodowe i śryżowe (p. zatorowa); (…) powódź może być wywołana także krótkotrwałą silną ulewą (tzw. oberwanie chmury) lub działaniem sztormów morskich (p. sztormowa)”. W innym miejscu można przeczytać, że powódź powstaje głównie na skutek wezbrania cieku wodnego, wyraźnego podniesienia stanu wody w morzu, może być także wywołana awarią urządzeń piętrzących wodę. Na terytorium naszego kraju występują najczęściej powodzie opadowe (szczególnie w górach i na wyżynach) oraz roztopowe (głównie na obszarach nizinnych), czasem tworzą się zatory lodowe (np. na Wiśle). Brak regularności w częstotliwości występowania powodzi. Wezbrania katastrofalne w skutkach są wynikiem nałożenia się dwóch niekorzystnych układów: warunków pogodowych i stosunków retencyjnych dorzecza. Komitet Gospodarki Wodnej Państwowej Akademii Nauk uznał, że wezbrania przynoszące szkody powodziowe pojawiają się w naszym kraju przeciętnie co 3 - 3,5 roku.

Obok naturalnych przyczyn powstawania powodzi dużą rolę odgrywają czynniki antropogeniczne. Człowiek, zagospodarowując tereny dorzeczy, zastępując lasy gruntami ornymi czy pastwiskami, zakłóca w ten sposób naturalny obieg wody. Niekorzystny wpływ mają nieprawidłowe zabiegi melioracyjne, na skutek osuszania bagien i torfowisk zmniejszeniu uległa retencja wielu dorzeczy. Do nieracjonalnych działań należy osadzanie wałów przeciwpowodziowych zbyt blisko koryta rzeki, by móc wykorzystać doliny do innych celów. Regulacja rzeki poprzez pogłębianie koryta powoduje większy spadek i szybszy przepływ wody, co paradoksalnie może zwiększyć zagrożenie powodziowe.

Powódź jest zjawiskiem brzemiennym w następujące skutki: zagrożenie zdrowia oraz życia ludzi i zwierząt, straty materialne w mieniu prywatnym oraz w infrastrukturze (zniszczone/uszkodzone budynki, drogi, mosty), zalane pola uprawne, szamba, wysypiska śmieci, skażenie gleby i wody, przedostanie się do środowiska niebezpiecznych substancji chemicznych, zagrożenie epidemią takich chorób jak m.in.: czerwonka, dur brzuszny, salmonelloza, tężec, nieprzejezdność szlaków komunikacyjnych, co powoduje utrudniony dojazd dla pojazdów specjalnych takich jak karetki pogotowia, policja, straż pożarna, uwolnienie chorobotwórczych bakterii z zalanych cmentarzy, zniszczone/uszkodzone urządzenia i obiekty chroniące przed powodzią, trudności w zaopatrywaniu w wodę pitną.

2.3.4. Wyładowania atmosferyczne

Wyładowania atmosferyczne tworzą się w chmurach burzowych, gdzie znajdują się mechanizmy separacji ładunków elektrycznych, to skutkuje wyładowaniami w obrębie chmur oraz między chmurami a powierzchnią naszej planety. Wyładowania atmosferyczne, choć bezpośrednio nie przynoszą klęsk żywiołowych, mogą jednak powodować pożary lasów, budynków, zakłócać działania niektórych urządzeń, stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia osób (w tym śmiertelne porażenia).

2.3.5. Silne wiatry

Wiatr to poziomy ruch powietrza względem powierzchni ziemi. Powstaje on w atmosferze w wyniku oddziaływania sił tworzących się w niejednorodnym polu ciśnienia. Do oceny prędkości wiatru używa się skali opracowanej przez F. Beauforta. Przyczyną wiatru jest niejednakowy rozkład ciśnienia na powierzchni ziemi. Im większa różnica ciśnień między dwoma punktami i mniejsza odległość między nimi, tym większą prędkość ma wiatr.

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego, w której tworzą się lokalne wiatry (np. górskie), wichury oraz trąby powietrzne. Najbardziej typowym zjawiskiem jest wichura, która może wystąpić na terenie całego kraju i spowodować katastrofalne skutki w postaci zniszczeń gospodarstw (głównie zerwanie dachów), uszkodzeń linii wysokiego napięcia, utrudnień na drogach, a nawet ofiar śmiertelnych. Szczególnie niebezpieczne zagrożenie stanowi trąba powietrzna - silny wir o prędkości przemieszczania się 8 - 11 m/s. Trąba przyjmuje postać ciemnego leja, który zwęża się ku dołowi i dochodzi do powierzchni ziemi. Ogromna siła ssąca, która się wyzwala, porywa samochody, ludzi, dachy, wyrywa drzewa z korzeniami i przenosi na znaczne odległości. W Polsce trąby powietrzne tworzą się latem, od czerwca do lipca, co roku można odnotować kilka zjawisk tego typu.

Silne wiatry typu wichury czy trąby powietrzne są trudne do przewidzenia. Praktycznie nie można się im przeciwstawić i zatrzymać żywiołu, można jedynie minimalizować skutki zagrożenia poprzez ostrzeganie o nadciągających silnych wiatrach i informowanie o zasadach zachowania podczas ich wystąpienia. Silne wiatry mogą spowodować następujące skutki: zagrożenie życia i zdrowia ludzkiego, uszkodzenia budynków (głównie dachów), zerwanie linii wysokiego napięcia (przerwy w dostawie energii elektrycznej), niedrożność dróg spowodowaną wiatrołomami, co utrudnia działania służb ratowniczych, awarie w zakładach pracy, przerwy w kursowaniu pociągów, autobusów, zakłócenia w lotach, zniszczenia upraw, katastrofy budowlane i morskie.

2.3.6. Wstrząsy sejsmiczne

Trzęsienie ziemi powstaje wskutek nagłego przemieszczenia się mas skalnych w obrębie skorupy ziemskiej, co powoduje wytworzenie drgań rozchodzących się w postaci fal sejsmicznych. Fale te po dojściu do powierzchni dają się odczuć jako wstrząsy. W. Mizerski wyróżnia trzy typy trzęsień ziemi, z czego w Polsce zachodzą dwa: zapadowe oraz tektoniczne. Wstrząsy tektoniczne tworzą się na skutek nagłego rozładowania naprężeń zgromadzonych w skałach. Natomiast wstrząsy zapadowe powstają w rezultacie osiadania stropów skalnych nad pustą przestrzenią przy powierzchni skorupy ziemskiej. Trzęsienia zapadowe spowodowane są czynnikami naturalnymi bądź działalnością człowieka, w tym eksploatacją górniczą (tąpnięcia, wstrząsy indukowane).

Wstrząsy sejsmiczne występujące na terenie Polski zazwyczaj są słabe i mają charakter zapadowy. Najgroźniejsze trzęsienia to te wywołane osiadaniem stropów wyrobisk górniczych, zachodzą m.in. na obszarze Górnośląskiego Zagłębia Węglowego i Lubińsko - Głogowskiego Okręgu Miedziowego. Takie tąpnięcia mogą spowodować szkody na powierzchni, jednak najbardziej niebezpieczne są dla górników. Trzęsienia zapadowe mogą być także rezultatem osiadania stropów jaskiń krasowych (ma to miejsce na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej), a także próżni w obrębie formacji solnych (na Pomorzu).

Na terenie naszego kraju trzęsienia ziemi mogą skutkować: zagrożeniem życia oraz zdrowia ludzi i zwierząt, uszkodzeniem budynków, infrastruktury drogowej, kolejowej, sieci ciepłowniczych, wodociągowych, kanalizacyjnych, gazowych i telekomunikacyjnych, ponadto uszkodzeniem linii wysokiego napięcia.

2.3.7. Osuwiska ziemi

Poprzez termin osuwisko należy rozumieć „szybkie zsuwanie się mas skalnych po stoku pod wpływem siły ciężkości, także nazwa nagromadzonego w ten sposób materiału skalnego (…). Warunkiem powstawania osuwiska jest duże nachylenie stoku i odpowiednia budowa geologiczna”. Bezpośrednią przyczynę osunięcia ziemi stanowi najczęściej podcięcie stoku przez rzekę, kipiel morską, zwietrzenie skał, nasiąknięcie wodą, trzęsienie ziemi lub działalność człowieka. W wyniku osunięcia się ziemi mogą zostać naruszone lub ulec całkowitemu zniszczeniu konstrukcje budynków, osuwiska powodują zniszczenie infrastruktury drogowej i sieci przesyłowych różnego typu, stanowią zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego.

2.4. Definicja awarii technicznej

W ustawie o stanie klęski żywiołowej pojawia się następująca definicja awarii technicznej: „gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych powodujące przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości”. Awaria techniczna może być także wywołana działaniem terrorystycznym. Po wystąpieniu awarii technicznej, w uzasadnionych przypadkach, może zostać ogłoszony na danym terenie stan klęski żywiołowej.

2.5. Wybrane rodzaje awarii technicznych

2.5.1. Katastrofa budowlana

Katastrofa budowlana ma miejsce wówczas, kiedy dochodzi do zniszczenia obiektu budowlanego lub jego części, w tym m. in. konstrukcyjnych elementów rusztowań.

Najczęstsze przyczyny powstania katastrofy budowlanej to: zły stan techniczny budynku, błędy w jego projekcie i podczas budowy, wybuchy wewnątrz budynku, zastosowanie w wykonawstwie materiałów niedopuszczonych do tego celu, także przyczyny naturalne: obsunięcia ziemi, powodzie, pożary, niebezpieczne warunki meteorologiczne (długotrwałe mrozy, upały, intensywne opady śniegu, silne wiatry), wahający się poziom wód gruntowych. Katastrofa budowlana stanowi zagrożenie dla życia oraz zdrowia ludzi znajdujących się w obiekcie lub w jego pobliżu, skutkuje dużymi stratami materialnymi, zniszczeniem budynków mieszkalnych oraz użyteczności publicznej, może dojść do powodzi wskutek uszkodzenia wału przeciwpowodziowego, także do pożaru lub skażenia środowiska w wyniku uszkodzenia urządzeń zawierających substancje niebezpieczne.

2.5.2. Awaria techniczna sieci energetycznej

Awarie techniczne tego typu są najczęściej wywołane samoistnymi uszkodzeniami elementów sieci, oddziaływaniem czynników pogodowych lub działaniem osób trzecich. Przerwy w dostawie energii elektrycznej powodują zakłócenia w ogólnym funkcjonowaniu społeczeństwa, w działaniu zakładów pracy i administracji publicznej. „Najgroźniejszym zdarzeniem mogą być rozległe awarie systemu typu „blackout” i zmasowane awarie sieci elektroenergetycznej, które powodują niesprzyjające czynniki pogodowe (klęski żywiołowe), powodujące poważne zakłócenia w dostawach energii elektrycznej na większych obszarach”. Do najczęstszych przyczyn wystąpienia awarii systemu energetycznego należą czynniki pogodowe typu huragany, intensywne opady śniegu, powódź, szadź osadzająca się na drutach. Rozległa awaria systemowa może być rezultatem bardzo niskich temperatur bądź stanu głębokiego deficytu mocy w systemie elektroenergetycznym. Awaria może także zaistnieć w wyniku uszkodzenia czy zaburzenia działania systemu telekomunikacyjnego, informatycznego, monitorowania, sterowania bądź ataku terrorystycznego.

Awaria systemu energetycznego skutkuje zakłóceniami w funkcjonowaniu społeczności objętych tą awarią - przerwy w dostawie prądu powodują m.in. przerwy w dostarczaniu wody, brak oświetlenia ulic i groźbę wypadków, przerwy w kursowaniu komunikacji elektrycznej, zatrzymanie procesów technologicznych. Opisywane awarie przynoszą ogromne straty materialne w infrastrukturze technicznej systemu energetycznego, na których usuniecie trzeba ponieść wysokie koszty. Ponadto pojawiają się utrudnienia w prowadzeniu działań ratowniczych, wyłączeniu ulegają systemy ochrony obiektów.

2.5.3. Awaria techniczna sieci gazowej

Awaria tego typu może zaistnieć na skutek: błędów człowieka - uszkodzeń sieci podczas prowadzenia prac ziemnych oraz podczas obsługi sieci gazowej, złego ogólnego stanu technicznego sieci, korozji gazociągu, niekorzystnych warunków atmosferycznych, kradzieży gazu lub elementów sieci, ataków terrorystycznych.

Awaria sieci gazowej powoduje: niebezpieczeństwo dla zdrowia oraz życia ludzi (możliwe wybuchy), straty materialne, zagrożenie dla środowiska, zakłócenia pracy zakładów przemysłowych, przerwy w dostawie gazu do osób prywatnych, problemy z ogrzewaniem budynków.

2.5.4. Awaria techniczna sieci wodnej

Taka awaria może powstać na skutek zakłócenia funkcjonowania ujęć wody, magistrali i rurociągów, wówczas nastąpią przerwy w dostawach wody do osób prywatnych i zakładów pracy. Awaria techniczna zasilania w wodę może być dwojakiego rodzaju:

Do najczęstszych przyczyn powstania awarii należą błędy człowieka, niekorzystne warunki pogodowe (głównie silne mrozy) oraz awarie urządzeń w ujęciach wody. Ponadto do awarii przyczyniają się dłuższe przerwy w dostawach energii elektrycznej, skażenie wody w zbiornikach, z których jest ona czerpana oraz (rzadziej) ataki terrorystyczne.

Awarie techniczne zasilania w wodę skutkują: zagrożeniem dla życia oraz zdrowia ludzi, koniecznością dostaw wody do ludności, utrudnieniami w gaszeniu ewentualnych pożarów, obniżeniem stanu sanitarno - higienicznego, katastrofami ekologicznymi na skutek uwalniania się chloru w oczyszczalniach ścieków, uszkodzeniem lub wyłączeniem z ruchu odcinków dróg, na które wypływa woda, ogólnymi stratami materialnymi.

2.5.5. Awaria techniczna sieci ciepłowniczej

O awarii technicznej sieci ciepłowniczej można mówić wtedy, gdy wystąpi nieplanowana, długotrwała (powyżej 8 godz.) przerwa w dostawach ciepła. Najtragiczniejsze skutki takiej awarii pojawią się podczas silnych mrozów.

Przyczyny wystąpienia awarii technicznej sieci ciepłowniczej to: zły stan ogólny urządzeń ciepłowniczych, korozja, uszkodzenie rurociągów podczas robót ziemnych, wady materiałowe rur przesyłowych, silny mróz, sabotaż, kradzież elementów sieci, zalanie sieci wodami gruntowymi, niekorzystne oddziaływanie substancji chemicznych oraz prądów wodnych.

Awaria sieci ciepłowniczej skutkuje: zakłóceniem działania zakładów przemysłowych, przerwami w dostawach ciepła do osób prywatnych (wzrost zachorowalności głównie zimną), trudnościami z ogrzaniem budynków typu: szpitale, szkoły, domy pomocy społecznej, ważne urzędy, zagrożeniem dla ludzi na skutek poparzenia (zwłaszcza zimną), stratami materialnymi na różnych płaszczyznach.

  1. Rola i zadania Sił Zbrojnych podczas sytuacji kryzysowych z naciskiem na zwalczanie skutków katastrof naturalnych i awarii technicznych

3.1. Pojęcie zarządzania kryzysowego

Poprzez zarządzanie kryzysowe należy rozumieć działalność organów publicznej administracji stanowiącą element kierowania bezpieczeństwem narodowym. Działalność ta polega na: 1) zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, 2) reagowaniu na ich wystąpienie i w miarę możliwości przejmowaniu nad nimi kontroli poprzez zaplanowane działania, 3) przywróceniu stanu pierwotnego. W „Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” pod hasłem zarządzanie kryzysowe znajduje się następująca definicja: „reagowanie na nadciągający lub już trwający kryzys i usuwanie jego skutków w cyklu zdarzeń i czynności, od przewidywania i planowania antykryzysowego wraz z reagowaniem na codzienne zdarzenia, aż po zakończenie odbudowy ze zniszczeń (przygotowanie, reagowanie, odbudowa).

Proces zarządzania kryzysowego składa się z następujących faz: zapobiegania, przygotowywania, reagowania oraz odbudowy.

Pierwsza faza ma na celu zapobiec zagrożeniu oraz zminimalizować potencjalne straty. W tej fazie realizowane są m.in. takie zadania jak: prace legislacyjne, analiza przyczyn i charakteru zagrożeń, analiza społeczno - ekonomiczna skutków tych zagrożeń, planowanie operacyjne, organizowanie, tworzenie rezerw i zapasów, edukacja społeczeństwa, szkolenie odpowiednich służb, tworzenie systemów zabezpieczających, racjonalne zagospodarowanie przestrzenne, egzekwowanie przepisów.

W następnej fazie realizuje się przedsięwzięcia planistyczno - organizacyjne, które mają na celu osiągnięcie gotowości do starcia z zagrożeniami, które godzą w ludzi, ich dobra i środowisko. Faza przygotowawcza obejmuje: weryfikację planów, ćwiczenia i treningi, doraźne szkolenia, odtwarzanie rezerw, organizowanie stanowisk kierowniczych, alarmowanie i powiadamianie.

Podczas fazy reagowania realizowane są przedsięwzięcia likwidujące źródła zagrożeń, a także ograniczające ich rozmiar, skutki, ponadto ma miejsce ratowanie i pomoc poszkodowanym. Wskazane zadania są realizowane m.in. poprzez: organizowanie ośrodków kierowania, mobilizowanie odpowiednich służb, informowanie władz i ludności, ewakuację, zapewnienie porządku, wsparcie przez siły zbrojne.

Ostatnia faza, wchodząca w skład procesu zarządzania kryzysowego, to odbudowa. Wówczas realizowane są przedsięwzięcia mające na celu usunięcie przyczyn i skutków zagrożeń, przywrócenie normalnego funkcjonowania społeczeństwa, gospodarki oraz środowiska. Wykonywane zadania można podzielić na krótkoterminowe oraz długoterminowe (te drugie trwają do zakończenia procesu odbudowy terenu dotkniętego kryzysem: klęską, katastrofą lub awarią). Ponadto istotne jest wyciągnięcie wniosków z każdej sytuacji kryzysowej, doskonalenie metod oraz środków prognozowania.

Zdaniem J. W. Michniaka w skład zarządzania sytuacją kryzysową wchodzą trzy komplementarne działania: zapobieganie sytuacji kryzysowej, sterowanie rozwojem tejże sytuacji oraz likwidacja zaistniałych skutków. Zapobieganie sytuacjom kryzysowym to inaczej monitorowanie wewnętrznej i zewnętrznej sytuacji, ostrzeganie władz i społeczeństwa oraz likwidowanie czynników kryzysogennych. Działania zapobiegawcze obejmują swoim zakresem wszystkie sfery funkcjonowania państwa. Celem sterowania rozwojem sytuacji kryzysowej jest zmniejszenie szkodliwych skutków oraz przywrócenie normalnych warunków. Z kolei kierowanie likwidacją skutków sytuacji kryzysowej ma ważne znaczenie ekonomiczne, społeczne i polityczne. Należy pamiętać o tym, że brak likwidacji skutków może wywołać na powrót sytuację kryzysową. Podjęcie działań zmierzających do likwidacji sytuacji kryzysowej obejmuje zazwyczaj sześć etapów planistyczno - wykonawczych: prognozę rozwoju sytuacji, ocenę (diagnozę), opracowanie wariantów działania, wybór odpowiedniej metody działania, planowanie i przygotowanie działań, realizację planów.

Z pojęciem zarządzania kryzysowego wiąże się pojęcie bezpieczeństwa państwa. Bezpieczeństwo to obejmuje nie tylko obszar militarny, w jego zakres wchodzi także zdolność ochrony ludności, ich mienia i środowiska przyrodniczego przed zagrożeniami typu: klęski żywiołowe, katastrofy, awarie techniczne. Zagrożenie bezpieczeństwa państwa to taki układ zdarzeń wewnętrznych bądź w kontaktach międzynarodowych, w którym może dojść do ograniczenia warunków bytowych, rozwoju wewnętrznego lub utraty/naruszenia suwerenności państwa. Zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego to także działania zagrażające jakości życia mieszkańców lub ograniczające dokonywanie wyborów politycznych w ramach danego państwa.

Do realizacji strategii bezpieczeństwa państwa służą, obok dyplomacji, siły zbrojne, które podejmują działania płynące z planów reagowania kryzysowego i obrony państwa. Siły zbrojne, obok zadań obronnych (w czasie wojny), stabilizacyjnych i prewencyjnych (w czasie pokoju), wykonują zadania z zakresu reagowania kryzysowego. Zadania te wykonują na mocy następujących ustaw:

Przeciwdziałanie zagrożeniom bezpieczeństwa powszechnego wymaga działalności i współpracy różnych instytucji i organizacji. Ważną rolę odgrywa wojsko. „Ze względu na potencjał ludzki, wysoki stopień zorganizowania, hierarchiczną strukturę umożliwiającą kierowanie zespołami ludzkimi w praktycznym działaniu, szybkość reakcji posiadany sprzęt, itp. udział pododdziałów Sił Zbrojnych RP w systemie bezpieczeństwa powszechnego jest niezbędny”. Siły Zbrojne RP mogą być użyte do przeciwdziałania sytuacjom kryzysowym, w tym m.in.: do zwalczania klęsk żywiołowych, awarii technicznych. Siły te wspierają organy administracji publicznej, wówczas, gdy użycie innych sił, środków jest niemożliwe lub niewystarczające lub gdy nie posiadają one sprzętu, który znajduje się tylko na wyposażeniu wojska.

3.2. Zadania i zasady działania Sił Zbrojnych określone w aktach prawnych

3.2.1. Ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP

W art. 3 tejże ustawy można przeczytać, że Siły Zbrojne RP stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego, także jego bezpieczeństwa i pokoju. Ponadto mogą brać udział w akcjach zwalczania klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków, w działaniach antyterrorystycznych, akcjach poszukiwawczych, ratowania mienia i życia ludzkiego, oczyszczania terenu z niebezpiecznych materiałów wybuchowych. W razie potrzeby Siły Zbrojne mogą uczestniczyć w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Podczas realizacji zadań wyznaczonych przez konstytucję, w razie konieczności, Siły Zbrojne mają prawo do zastosowania środków przymusu bezpośredniego, użycia broni i innego uzbrojenia, w sposób adekwatny do zagrożenia i we właściwych granicach prawa. To samo prawo przysługuje Siłą Zbrojnym podczas pobytu poza granicami państwa.

      1. Ustawa z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej

Art. 18. ust.1. tejże ustawy informuje o okolicznościach użycia Sił Zbrojnych w czasie stanu klęski żywiołowej: „jeżeli użycie innych sił i środków jest niewystarczające, Minister Obrony Narodowej może przekazać do dyspozycji wojewody, na którego obszarze działania występuje klęska żywiołowa, pododdziały lub oddziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań związanych z zapobieżeniem skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięciem”. W powyższym przypadku, Siły Zbrojne wykonują zadania określone przez wojewodę i zostają pod dowództwem przełożonych służbowych. Szczegółowe zasady udziału oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu określi Rada Ministrów. W swoim rozporządzeniu uwzględni:

3.2.3. Ustawa z dn. 26.04.2007 r. o zarządzaniu kryzysowym

Ustawa ta wyznacza właściwe organy zajmujące się zarządzaniem kryzysowym, określa ich zadania oraz zasady działania. Według ustawy sytuacja kryzysowa to taka sytuacja, która jest następstwem zagrożenia i prowadzi do zerwania lub naruszenia więzów społecznych, przy jednoczesnym zakłóceniu w działaniu instytucji publicznych. Sytuacja taka nie wymaga wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych. W ustawie o zarządzaniu kryzysowym kilkakrotnie mowa jest o Narodowym Systemie Pogotowia Kryzysowego (NSPK), należy przez niego rozumieć zadania i procedury realizowane przez Siły Zbrojne RP oraz organy administracji rządowej, które mają na celu zapobiec sytuacjom kryzysowym, reagować w przypadku ich wystąpienia oraz przygotować do przejmowania nad nimi kontroli.

W sytuacji kryzysowej Siły Zbrojne mogą zostać wykorzystane w przypadku, gdy „użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub niewystarczające, o ile inne przepisy nie stanowią inaczej, Minister Obrony Narodowej na wniosek wojewody, może przekazać do jego dyspozycji pododdziały i oddziały Sił Zbrojnych RP (…), wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego”. W realizacji tych zadań uczestniczą oddziały Sił Zbrojnych, zgodnie z ich przygotowaniem oraz według wojewódzkiego planu reagowania kryzysowego. Plan ten podlega uzgodnieniu z organami wskazanymi przez Ministra Obrony Narodowej. Siły Zbrojne mogą zostać przekazane do całkowitej dyspozycji wojewody w składzie etatowym, bądź jako tworzone na ten cel zgrupowania zadaniowe. Użycie Sił Zbrojnych podczas wystąpienia sytuacji kryzysowej, nie może przeszkodzić w realizacji zadań, które wynikają z Konstytucji RP oraz umów międzynarodowych. Koordynowanie działań Sił Zbrojnych ma na celu sprawne ich włączenie do realizacji zaplanowanych zadań, z uwzględnieniem miejsca oraz czasu ich użycia, a także sposobu współpracy z innymi oddziałami.

3.2.4. Rozporządzenie Rady Ministrów z 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych RP w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu

W rozporządzeniu zostają określone następujące kwestie:

Rozporządzenie określa rodzaje działań podejmowanych przez Siły Zbrojne w sytuacji klęski żywiołowej, są one następujące:

Udział oddziałów Sił Zbrojnych w wykonywaniu powyższych działań ma miejsce na podstawie planu reagowania kryzysowego, który zostaje opracowany przez wojewódzki zespół reagowania kryzysowego lub przez Rządowy Zespół Koordynacji Kryzysowej (jeśli stan klęski żywiołowej ogłoszono na obszarze większym niż województwo). Plany reagowania kryzysowego podlegają uzgodnieniu z Ministrem Obrony Narodowej w kilku zakresach: warunków użycia Sił Zbrojnych, składu i wyposażenia oddziałów, ich zabezpieczenia logistycznego (także przez jednostki organizacyjne, które działają na terenie województwa), korzystania przez Siły Zbrojne z infrastruktury technicznej. Oddziały i pododdziały Sił Zbrojnych zostają przekazane do dyspozycji wojewody w składzie etatowym, bądź jako doraźne zgrupowania zadaniowe. Koordynacją udziału oddziałów Sił Zbrojnych w działaniach prewencyjnych lub ratowniczych zajmują się odpowiednie organy, w zależności od terenu występowania zagrożeń. Organy te przekazują zadania dla oddziałów Sił Zbrojnych wyłącznie ich dowódcom, którzy z kolei wydają podwładnym odpowiednie rozkazy.

3.2.5. Rozporządzenie Rady Ministrów z 06 maja 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP w czasie stanu wyjątkowego

Rozporządzenie to określa zasady użycia Sił Zbrojnych RP podczas stanu wyjątkowego, w celu przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Działania Sił Zbrojnych mogą być prowadzone samodzielnie lub przy współpracy z innymi służbami, formacjami uzbrojonymi. Minister Obrony Narodowej wyznacza oddziałom Sił Zbrojnych zadania, a decyzje przekazuje dowódcom wedle procedur obowiązujących w Siłach Zbrojnych RP. W swojej decyzji Minister Obrony Narodowej określa m.in.: jakie jednostki zostaną użyte, ich zadania, obszar i czas wykonywania zadań, system dowodzenia, współpracujące organy administracji rządowej, ograniczenia dotyczące użycia posiadanego sprzętu. Działania oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych koordynują: dowódca właściwego rodzaju sił, Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej lub Szef Wojskowych Służb Informacyjnych, a w przypadku wydzielenia oddziałów Sił Zbrojnych z więcej niż jednego rodzaju wojsk - Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

    1. Użycie Sił Zbrojnych w zagrożeniach niemilitarnych

W ramach Systemu Zarządzania Kryzysowego, Siły Zbrojne RP mogą brać udział w następujących działaniach:

W razie potrzeby przeciwdziałania zagrożeniom niemilitarnym oraz usuwania skutków klęsk żywiołowych, wojsko może użyć wyspecjalizowanych sił, przeznaczonych do odpowiednich celów, do jednostek tych należy zaliczyć:

    1. Bataliony (Kompanie) Ratownictwa Inżynieryjnego - koncentrują się na prowadzeniu akcji ewakuacyjnych i ratowniczych oraz prac drogowo - inżynieryjnych, wymuszonych przez skutki klęski żywiołowej;

    2. Zespoły Rozpoznania Biologicznego - rozpoznają rodzaje środków biologicznych i określają granice ich oddziaływania;

    3. Chemiczno - Radiacyjne Zespoły Awaryjne (ChRZA) - usuwają skutki działań Toksycznych Środków Przemysłowych, prowadzą prace odkażające oraz dezaktywizujące środki chemiczne;

    4. Grupy Naziemnego Poszukiwania - poszukują załóg samolotów, pomagają podczas wypadków lotniczych i morskich (także cywilnych);

    5. Grupy Ratownictwa Lotniczego - j.w.;

    6. Minerskie Patrole Oczyszczania - likwidują przedmioty wybuchowe, amunicję.

W celu sprawnego i efektywnego użycia Sił Zbrojnych RP do przeciwdziałania zagrożeniom niemilitarnym, powstał w Sztabie Kryzysowym MON „Plan użycia oddziałów i pododdziałów wojska w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych”, opracowano także następujące szczegółowe plany działania w konkretnych sytuacjach:

Wykorzystanie Sił Zbrojnych w sytuacji kryzysowej może mieć miejsce tylko po spełnieniu odpowiednich procedur. Użyciem oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych kieruje Minister Obrony Narodowej przy współudziale Zespołu Kierownictwa MON. O użyciu wydzielonych pododdziałów mogą zadecydować: Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, dowódca: rodzaju sił zbrojnych, korpusu, flotylli, okręgu czy jednostki wojskowej. „Podstawą podjęcia działań związanych z uruchomieniem oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP do udziału w reagowaniu na sytuacje kryzysowe jest pisemne zapotrzebowanie wojewody o udzielenie pomocy przez Siły Zbrojne RP kierowane do dowódcy poprzez szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego”. Wprowadzenie oddziałów do akcji kryzysowej może odbyć się trzema sposobami: podstawowym, alarmowym i nakazowym.

    1. Krajowy System Ratowniczy oraz Bataliony Ratownictwa Inżynieryjnego

Krajowy System Ratowniczy to „wykonawczy element systemu bezpieczeństwa obywatelskiego, zapewniający podejmowanie działań ratowniczych w przypadku zagrożeń dla życia, zdrowia, mienia i środowiska”. KSR obejmuje ratownictwo w wielu dziedzinach, w tym m.in. ratownictwo podczas pożarów, techniczne, chemiczne, ekologiczne, medyczne, podczas powodzi i katastrof naturalnych, poszukiwanie osób zaginionych, górskie, górnicze, wodne. W skład KSR wchodzą m.in. organy samorządu terytorialnego, wojewódzkiej i powiatowej administracji zespolonej oraz centralnej administracji rządowej, samorządowe jednostki organizacyjne, organy administracji niezespolonej, Państwowa Straż Pożarna, służby awaryjne, ochotnicze straże pożarne, organizacje humanitarne. KSR jest zorganizowany na czterech poziomach: gminnym, powiatowym, wojewódzkim oraz krajowym. Omawiany system ratowniczy ma na celu m.in.:

Do zadań Krajowego Systemu Ratowniczego należy:

Na gruncie polskim z szeroko pojętym ratownictwem związane są wojska inżynieryjne. Tradycję polskiej inżynierii polowej można odnaleźć już w średniowieczu, a w XVII w. działalność rozpoczęły wyspecjalizowane oddziały saperskie i minerskie. Wojska te spełniają takie zadania jak: rozpoznanie inżynieryjne, urządzanie przepraw, likwidacja zniszczeń spowodowanych przez nieprzyjaciela lub klęski żywiołowe, służba pożarnicza, ratownictwo, komunikacja, rozbudowa infrastruktury. Wojska inżynieryjne wykonują wiele działań antykryzysowych.

Do akcji gotowych jest, w razie wystąpienia klęski żywiołowej, ponad 10 tys. żołnierzy i tysiące urządzeń. Wojska inżynieryjne stanowią 8,8 % potencjału polskich Sił Zbrojnych. w ich skład wchodzą: pułk inżynieryjny i drogowo - mostowy, 2 brygady saperów, 2 bataliony saperów marynarki wojennej, 4 bataliony saperów związków taktycznych, 2 bataliony ratownictwa inżynieryjnego, 2 bataliony remontu lotnisk, 14 kompanii saperów w brygadach pancernych, 2 kompanie inżynieryjne wojsk lotniczych, 3 ośrodki przechowywania sprzętu, pododdziały w Wojskach Specjalnych i centrach szkoleniowych. Wojska inżynieryjne są dobrze finansowane, na ich unowocześnianie wydaje się niemal połowę środków przeznaczonych na modernizację armii. W wojskach tych postępuje mechanizacja i robotyzacja, wprowadzane są nowinki techniczne.

Jednostkami wyspecjalizowanymi w prowadzeniu działań ratowniczo - logistycznych w sytuacjach kryzysowych, w tym w przypadku klęsk żywiołowych są bataliony ratownictwa inżynieryjnego:

W skład każdego batalionu wchodzą 3 kompanie (ewakuacyjna oraz 2 ratownictwa inżynieryjnego), 3 plutony (remontowy, zaopatrzenia, medyczny) oraz sekcja służby zdrowia. Bataliony zostały w taki sposób rozmieszczone na terenie kraju, by w chwili zaistnienia sytuacji kryzysowej, mogły szybko zareagować. Spośród wielu zadań wykonywanych przez bataliony należy wymienić:

W tym miejscu zostaną krótko scharakteryzowane dwie wybrane formacje spośród wymienionych na początku, tj. 2. oraz 3. batalion. Brzeski Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego powstał w 1999 r. jako jednostka do wykonywania zadań ewakuacyjno - ratowniczych, niesienia pomocy ludności cywilnej w sytuacjach klęsk żywiołowych. 2. batalion działa na obszarze województwa opolskiego i śląskiego oraz w zachodniej Małopolsce. Jednostka wojskowa współpracuje z Centrum Zarządzania Kryzysowego, Państwową Strażą Pożarną oraz innymi jednostkami ratowniczymi. Batalion może wykonywać następujące zadania: ewakuacja ludności, akcje ratownicze, dostarczanie zaopatrzenia (głównie wody i żywności) na tereny objęte klęską żywiołową, budowa tymczasowych przepraw wodnych, prace inżynieryjne, w tym odbudowa infrastruktury.

3. Batalion Ratownictwa w Nisku utworzono 1 stycznia 2001 r. Jednostka wykonuje różne prace na rzecz lokalnej społeczności; specjalizuje się w zadaniach inżynieryjnych, a wiec pomaga w akcjach ratowniczo - gaśniczych, przeciwpowodziowych, usuwania skutków klęsk czy katastrof, ponadto żołnierze podejmują zadania saperskie i pontonowe. 1 lipca 2011 r. w ramach reorganizacji polskiego wojska 3. Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego został przemianowany w 3. Batalion Inżynieryjny.

    1. Udział Sił Zbrojnych w likwidacji poszczególnych sytuacji kryzysowych

3.5.1. Zwalczanie powodzi i zjawisk lodowych

Przedsięwzięcia tego typu są realizowane przez siły zbrojne na podst. „Planu udziału Sił Zbrojnych RP w zwalczaniu powodzi i zjawisk lodowych”. Do akcji kierowane są głównie wojska inżynieryjne, które koncentrują się na takich zadaniach jak:

Do udziału w akcjach przeciwpowodziowych przewidziano ok. 16 tys. żołnierzy, którzy mają do dyspozycji m.in.: ponad 120 transporterów pływających, ponad 100 łodzi z silnikami zaburtowymi, 1,5 tys. samochodów, 40 śmigłowców, 1 samolot transportowy.

Wojsko uczestniczące w akcji przeciwpowodziowej jest zorganizowane w różnego typu grupy: stałe, interwencyjne, ewakuacyjno - ratunkowe, minerskie, pododdziały do usuwania zniszczonej infrastruktury. Do zadań grup stałych należy ochrona obiektów zagrożonych przez spływ lodu i wód powodziowych. Grupy stałe są wydzielane zazwyczaj ze składu wojsk inżynieryjnych i wzywane kilka dni przed zbliżającym się kruszeniem lodów. Skład grup jest uzależniony głównie od wielkości obiektu, także od gotowości do jego obrony, a zadania wojska wynikają z planu bądź instrukcji obrony obiektu/regionu. W zasadzie grupa stała ochrania jeden obiekt, jednak można jej przydzielić więcej obiektów, jeśli leżą one w niewielkiej odległości od siebie.

Inny typ organizacji wojsk to grupy interwencyjne, wyznaczane najczęściej z wojsk inżynieryjnych wyspecjalizowanych w posługiwaniu się materiałami wybuchowymi i wykonywaniem wszelkich prac na lodzie. Grupy interwencyjne chronią obiekty/regiony, które wymagają doraźnej ochrony. Oddziały mogą działać posługując się samochodami lub śmigłowcami, z takim nagromadzeniem środków, które umożliwiają funkcjonowanie przez 3 do 5 dni.

Obok grup stałych i interwencyjnych tworzy się po wystąpieniu powodzi grupy ewakuacyjne i ratunkowe, które spełniają następujące zadania: ewakuacja ludności i jej mienia, naprawa wałów przeciwpowodziowych, oczyszczanie wody, wypompowywanie wody z zalanych obiektów. Do ewakuacji ludności wojsko najczęściej wykorzystuje samobieżne transportery pływające PTS - M, które jednorazowo mogą przewieźć ponad 70 osób. Właściwym rozwiązaniem funkcjonalnym jest tworzenie grup transportowych w składzie jeden PTS oraz jedna - dwie łodzie.

Ważnym elementem akcji zapobiegającej powodzi jest niszczenie zatorów lodowych. Do miejsc tworzenia się zatorów kierowane są grupy składające się z załogi śmigłowców i odpowiednio przeszkolonych saperów. Grupy te przewożą materiał wybuchowy i umieszczają go na czole zatoru, celem zniszczenia zatoru lodowego. By zapobiec rozprzestrzenianiu się powodzi, wojska interwencyjne naprawiają i podwyższają wały przeciwpowodziowe. Zadania te mogą wykonywać współdziałając z ludnością cywilną, jednostkami ratowniczo - gaśniczymi oraz innymi pododdziałami wojskowymi.

Podczas prac wojska inżynieryjne dysponują sprzętem roboczym typu koparki, spycharko - ładowarki. Innym zadaniem wojsk inżynieryjnych jest urządzanie punktów wydobywania wody (ze studni lub z otwartych zbiorników wodnych) i jej oczyszczania, by zaspokajać bieżące potrzeby ludności. Pododdziały urządzają punkty ujęcia o wydajności do 8000 dm3/godz. Transportem i badaniem wody zajmują się już inne pododdziały (medyczne, logistyczne) bądź siły wyznaczone przez władze. Wojska inżynieryjne zajmują się również wypompowywaniem wody z zalanych obiektów przy użyciu pomp motorowych.

Siły przeznaczone do likwidacji skutków powodzi mogą tworzyć zgrupowania sił inżynieryjnych: bataliony (kompanie) ratownictwa inżynieryjnego, pododdziały z brygad saperów, bataliony drogowo - mostowe, bataliony saperów, pododdziały saperów ogólnowojskowych. Zgrupowania wojsk mogą być użyte do przywrócenia sprawności infrastruktury komunikacyjnej, usuwania przeszkód piętrzących wodę i blokujących szlaki komunikacyjne, czasem do doraźnej naprawy zabezpieczeń przeciwpowodziowych. Inna grupa zadań to usuwanie osuwisk ziemi na liniach kolejowych, naprawa dróg i mostów, budowa tymczasowych mostów, zabezpieczanie przepraw pontonowych.

Podczas powodzi, z także w czasie likwidacji szkód popowodziowych konieczne jest rozpoznanie oraz ustalenie stopnia zagrożenia regionów. Ma to na celu pozyskanie wiarygodnych informacji o żywiole i gwarantuje właściwą organizację akcji ratowniczej. Rozpoznanie mogą prowadzić grupy rekonesansowe lub specjalne pododdziały rozpoznania. W razie konieczności w trybie alarmowym mogą być uruchomione pododdziały ratownictwa - bataliony lub kompanie ratownictwa inżynieryjnego. Każdy pododdział otrzymuje rejon, za który ponosi odpowiedzialność. Ważną rolę w akcjach przeciwpowodziowych odgrywają kompanie ewakuacyjne, posiadające na wyposażeniu transportery pływające PTS, łodzie saperskie lub desantowe.

3.5.2. Akcje gaśnicze i usuwanie skutków pożarów

Zasady wykorzystania Sił Zbrojnych w ramach akcji przeciwpożarowej zostały określone w „Planie udziału Sił Zbrojnych RP w akcjach ratowniczo - gaśniczych i usuwaniu skutków pożarów przestrzennych”. Do akcji gaśniczych kieruje się jednostki wszystkich rodzajów Sił Zbrojnych, zdolnych do wsparcia Państwowej Straży Pożarnej (PSP). W jednostkach wojskowych ogółem utrzymuje się ponad 6,5 tys. żołnierzy wyposażonych w niezbędny sprzęt do tego typu akcji.

Siły zbrojne podczas działań ratowniczo - gaśniczych wykonują następujące zadania:

Zasadniczą rolę odgrywają siły i środki Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej (WOP), która jest odpowiedzialna za realizację zadań Państwowej Straży Pożarnej. WOP wykonuje w Sił Zbrojnych RP zadania PSP, a są to w szczególności:

Realizując powyższe zadania, Wojskowa Ochrona Przeciwpożarowa podejmuje w szczególności czynności kontrolno - rozpoznawcze i prowadzi akcje ratownicze. Do czynności kontrolno - rozpoznawczych należą m.in.: kontrola wypełniania przepisów, które informują o zabezpieczeniu pożarowym, rozpoznanie zagrożeń pożarowych, kontrola sprzętu i urządzeń pożarniczych, wstępne określanie przyczyn, okoliczności powstania pożaru i jego rozprzestrzeniania. W akcjach ratowniczych na obszarach będących w zarządzie Sił Zbrojnych uczestniczą przede wszystkim wojskowe straże pożarne, również przy współpracy z PSP oraz siłami i środkami wyznaczonymi z wojska. Wojskowe straże pożarne działają także poza terenami będącymi w użytkowaniu Sił Zbrojnych, w rejonach wzajemnej pomocy.

Zgodnie z planem, o którym była mowa powyżej, w sytuacji kryzysowej, zostają wydzielone odpowiednie siły i środki, są to głównie jednostki sprzętu chemicznego, inżynieryjnego, samochody oraz śmigłowce. Oddziały sił zbrojnych wykonują zadania stawiane przez funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej, jednocześnie pozostają pod dowództwem odpowiedniego dowódcy jednostki wojskowej. Aby wsparcie ze strony wojska przebiegało sprawnie, należy rozwijać współpracę Sił Zbrojnych i Straży Pożarnej, organizować wspólne ćwiczenia przygotowujące do udziału w realnych akcjach przeciwpożarowych.

3.5.3. Usuwanie awarii chemicznych i wypadków radiacyjnych

W Siłach Zbrojnych RP funkcjonuje Podsystem Wczesnego Ostrzegania (PWO), który ma za zadanie rozpoznawanie skażeń i ich monitoring. W skład WSO wchodzą: Centralny Ośrodek Analizy Skażeń, 7 Ośrodków Analizy Skażeń, stacjonarne punkty monitoringu, 13 stacji do automatycznej rejestracji natężenia promieniowania gamma. Ponadto obok PWO działają Chemiczno - Radiacyjne Zespoły Awaryjne (ChRZA), których celem działalności jest likwidacja awarii technicznych z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi (są to głównie Toksyczne Środki Przemysłowe) oraz wypadkami radiacyjnymi. ChRZA zostają tworzone doraźnie z komórek kierowania oraz pododdziałów wojsk różnego typu: inżynieryjnych, chemicznych, wojskowej służby zdrowia, lotnictwa transportowego wojsk lądowych, pododdziałów zabezpieczenia. W skład ChRZA wchodzą następujące jednostki: dowództwo, grupa operacyjna i zbioru danych, patrol powietrznego rozpoznania skażeń, oddział ratownictwa.

Do najważniejszych zadań ChRZA należy zaliczyć:

Na terytorium kraju funkcjonuje kilka grup Chemiczno - Radiacyjnych Zespołów Awaryjnych, którym przydzielono strefy odpowiedzialności (województwa):

Do wykonywania najtrudniejszych zadań przeznaczona jest Wojskowa Grupa Specjalistów Ratownictwa Chemicznego (WGSRChem), w skład której wchodzą specjaliści w zakresie obsługi sprzętu, wyposażeni w odpowiedni sprzęt ochronny i pomocniczy. WGSRChem może działać samodzielnie lub z oddziałem ratownictwa. Przerzut WGSRChem do epicentrum zagrożeń odbywa się najczęściej przy użyciu śmigłowców, pozostałe jednostki ChRZA przemieszczają się samodzielnie, czyli na etatowych środkach transportu.

3.5.4. Działania przeciwepidemiczne

Organem, który monitoruje sytuację epidemiologiczną i zabezpiecza przed wystąpieniem epidemii jest w Siłach Zbrojnych RP Wojskowa Inspekcja Sanitarna. W jej ramach działają podmioty zwane Wojskowymi Ośrodkami Medycyny Prewencyjnej (WOMP), rozlokowane na obszarze całego kraju i obejmujące zasięgiem oddziaływania poszczególne województwa: WOMP w Gdyni - pomorskie i zachodniopomorskie; WOMP w Bydgoszczy - kujawsko - pomorskie, wielkopolskie, łódzkie; WOMP w Krakowie - podkarpackie, małopolskie, lubelskie i świętokrzyskie; WOMP we Wrocławiu - lubuskie, opolskie, dolnośląskie i śląskie; WOMP w Modlinie - podlaskie, mazowieckie, warmińsko - mazurskie.

W składzie każdego WOMP znajdują się mobilne jednostki, najważniejsze z nich to:

Ponadto w ramach działań przeciwepidemicznych funkcjonują Szpitale Wojskowe z oddziałami obserwacyjno - zakaźnymi oraz Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii (WIHiE), który uczestniczy w likwidacji masowych zachorowań, doskonali metody wykrywania skażeń, bierze udział w zwalczaniu nadzwyczajnych stanów zagrożeń środowiskowych, pełni zadania ośrodka referencyjnego w ochronie przed bronią biologiczną.

3.5.5. Akcje odśnieżania

Zgodnie z „Planem udziału Sił Zbrojnych RP w akcji odśnieżania” „pododdziały i oddziały mogą być użyte do odśnieżania szlaków komunikacyjnych oraz obiektów infrastruktury o istotnym znaczeniu dla sprawnego funkcjonowania państwa tylko wówczas, kiedy siły i środki resortu infrastruktury zostały w całości wykorzystane”. To oznacza, że Siły Zbrojne nie są odpowiedzialne za utrzymanie przejezdności szlaków komunikacyjnych, ale tylko wspierają jednostki resortu infrastruktury. Siły Zbrojne uczestniczące w omawianych w tym rozdziale akcjach, wykorzystują, w zależności od potrzeb, sprzęt inżynieryjny i ewakuacyjny, a także do dystrybucji żywności, wody pitnej, artykułów pierwszej pomocy na terenach nieprzejezdnych z powodu dużych opadów śniegu. Gotowość sił i środków wojskowych przeznaczonych do udziału w akcjach odśnieżania, utrzymywana jest tylko w okresie zimowym, co stanowi fakt oczywisty ze względu na sezonowość zagrożenia.

3.5.6. Działania Marynarki Wojennej RP

W przypadku zaistnienia „klasycznych sytuacji kryzysowych” (tym mianem określa się klęski żywiołowe, awarie techniczne, katastrofy lotnicze oraz morskie), na wniosek właściwych władz Marynarki Wojennej, zostają wydzielone odpowiednie siły do przeciwdziałania, zwalczania lub likwidacji skutków zaistniałych klęsk żywiołowych, awarii, katastrof i skażeń trującymi środkami przemysłowymi, a także do udziału w misjach humanitarnych.

Udział Sił Morskich RP w operacjach kryzysowych polega m.in. na:

Na polskim wybrzeżu najczęściej występują takie klęski żywiołowe jak: powodzie, huragany, obfite opady śniegu. W przypadku sytuacji spowodowanych wyżej wymienionymi klęskami wydzielone siły Marynarki Wojennej wykonują zadania pomocnicze, polegające na przywracaniu funkcjonowania infrastruktury, także na niesieniu pomocy bezpośredniej. Potencjał lotniczy, który posiada marynarka, umożliwia prowadzenie akcji ratowniczych oraz operacji ewakuacyjnych przy wykorzystaniu śmigłowców.

Likwidacja skutków katastrof oraz awarii technicznych, w tym usuwanie zanieczyszczeń „sprowadza się nie tylko do zadań pomocniczych, jak w przypadku klęsk żywiołowych, ale również do wydzielenia specjalistycznych zespołów (Chemiczno - Radiacyjne Zespoły Awaryjne ChRZA). Realizować one będą zadania specjalistyczne, do których należy zaliczyć wykrycie i usuwanie różnorodnych substancji chemicznych, w tym środków trujących”. Służba zdrowia MW może zostać zobligowana do wykonywania przedsięwzięć przeciwepidemiologicznych. Marynarka Wojenne RP może udzielić szerokiego wsparcia logistycznego w działaniach antykryzysowych, ponieważ dysponuje specjalistycznym sprzętem i fachowcami z różnych dziedzin (logistycy, saperzy, chemicy, itp.).

    1. Zaangażowanie wojska w akcję przeciwpowodziową maj - czerwiec 2010 r

3.6.1. Informacje wprowadzające

W Polce w maju i czerwcu 2010 r. miała miejsce powódź, która dotknęła wiele województw: dolnośląskie, kujawsko - pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, podkarpackie, śląskie, pomorskie, świętokrzyskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie. Siły Zbrojne RP wsparły służby ratownicze w akcji przeciwpowodziowej na terenie 14 województw, w rejonie 300 miejscowości.

Grupy kierowane do akcji wykonywały powierzone im zadania w porozumieniu z władzami samorządowymi - burmistrzami, wójtami oraz innymi służbami biorącymi udział w walce z żywiołem. Wojewodowie złożyli 270 wniosków z prośbą o pomoc wojska, do wsparcia ruszyło 7,5 tys. żołnierzy, którzy dysponowali około 90 PTS - ami i 40 śmigłowcami. Z terenów zalanych ewakuowano ponad 7,5 tys. osób i ponad 5 tys. zwierząt gospodarskich. Ponadto wojsko pomagało w budowie i wzmacnianiu wałów przeciwpowodziowych (łączna długość około 250 km). Skierowane do akcji śmigłowce znajdowały się w powietrzu ponad 550 godzin, znalazło się w tym ponad 130 lotów ratowniczych połączonych z ewakuacją 65 osób. Ponadto śmigłowce wykonywały zrzuty worków z piaskiem i bloków betonowych do umacniania wałów.

W szczytowym okresie akcji bezpośrednio w działania jednocześnie zaangażowanych było prawie 5 tys. żołnierzy operujących 250 jednostkami sprzętu. W gotowości do natychmiastowego użycia pozostawało kolejne 3700 żołnierzy. Wojsko udzieliło wsparcia poszkodowanym w postaci bezpłatnych dostaw żywności, środków czystości, ubrań. Do połowy czerwca odbyło się ponad 70 transportów z pomocą dla powodzian (ogółem prawie 500 t. żywności, 7,5 t. środków higieny, ok. 180 tys. przedmiotów zaopatrzenia mundurowego). Wojska chemiczne prowadziły dezynfekcję na terenach popowodziowych, a oddziały inżynieryjne rozpoczęły odbudowę zniszczonych mostów oraz dróg. Wojskowe patrole rozminowywania były często wzywane do odnajdowanych po opadnięciu wody niewypałów i niewybuchów.

Siły Zbrojne skutecznie wspierały krajowy system zarządzania kryzysowego i reagowały bardzo szybko na apel wojewodów. Wojsko rozpoczęło działania po otrzymaniu pierwszego wniosku od wojewody o taką pomoc, tj. 17 maja 2010 r. „Profesjonalizm wojska był widoczny w bardzo dobrze funkcjonującym systemie kierowania i monitorowania sytuacji, szybkim reagowaniu i właściwym zabezpieczeniu logistycznym. W systemie całodobowym sprawnie działały sztaby i grupy kryzysowe od szczebla Ministra Obrony i Sztabu Generalnego WP poprzez rodzaje sił zbrojnych w tym szczególnie Wojsko Lądowe i Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych RP a skończywszy na poziomie Wojewódzkich Sztabów Wojskowych, dywizji i brygad”.

Szczególnie trudna sytuacja powodziowa wystąpiła w województwie małopolskim, śląskim i podkarpackim.

      1. Zaangażowanie Sił Zbrojnych w akcję w Małopolsce

Na terenie Małopolski jednostki wojskowe wydzielające siły i środki do akcji kryzysowych znajdowały się w pełnej gotowości od godzin porannych 17 maja 2010 r., by wspierać działania ratownicze prowadzone przez siły pozamilitarne na obszarach dotkniętych powodzią. „W związku z intensywnymi opadami deszczu i wzrostem stanu wód w dorzeczu Wisły oraz wzrastającym zagrożeniem powodziowym, a szczególnie biorąc pod uwagę ukształtowanie terenu południa województwa - teren podgórski oraz czas reakcji na szybkości wezbrania potoków i dopływów Wisły na rzece Ropa, Poprad i Uszwica, od dnia 17.05.2010 r. godz. 8.00. zostały rozwinięte elementy kierowania Systemu Zarządzania Kryzysowego WSzW w Krakowie Grupa Operacyjna i Zespoły Operacyjne podległe WKU”.

Po czterech godzinach od wpłynięcia wniosku wojewody małopolskiego z prośbą o wsparcie ze strony Sił Zbrojnych, pierwsze oddziały wojskowe rozpoczęły swoje działania. Od 17 maja do 9 czerwca funkcjonowała Grupa Operacyjna Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego oraz (w zależności od potrzeb) osiem Zespołów Operacyjnych podległych Wojskowej Komendzie Uzupełnień.

W pierwszym etapie, trwającym od 17 do 20 maja 2010 r., najpierw działania podjęły siły i środki z jednostek wojskowych stacjonujących na terenie województwa małopolskiego, do których następnie dołączyły specjalistyczne jednostki inżynieryjno - saperskie z Śląskiego Okręgu Wojskowego i Wojsk Lądowych. Teren działań tych sił obejmował następujące powiaty: wadowicki, krakowski, oświęcimski, wielicki, bocheński, brzeski, dąbrowski (wzdłuż rzeki Wisły). Wymienione powyżej jednostki podjęły zadania związane z umacnianiem wałów powodziowych, ewakuacją ludności, zwierząt i mienia. Do działań w tych regionach zostały skierowane zespoły, w składzie których znaleźli się żołnierze z następujących jednostek: 6 BPD (6 Brygada Powietrznodesantowa), 5 BDow w Krakowie (5 Batalion Dowodzenia), 1 Bdm (1 Batalion drogowo - mostowy), 3 bratinż (3 batalion ratownictwa inżynieryjnego) oraz 10 BLog (10 Brygada Logistyczna). W związku z zalaniem znacznych obszarów w powiatach tarnowskim i dąbrowskim, wojewoda podjął decyzję o wysadzeniu wałów przeciwpowodziowych w rejonie Wietrzychowic oraz o rozkopaniu wałów w okolicach Szczucina, aby umożliwić powrót wody do koryta Wisły (w działaniach tych także uczestniczyli żołnierze).

Kiedy sytuacja ustabilizowała się, w drugim etapie działań (21 - 30 maja) w powiatach brzeskim, bocheńskim i dąbrowskim, Siły Zbrojne realizowały zadania dotyczące udrażniania przepustów i rowów, odprowadzania wody z zalanych obszarów i odkażania terenów popowodziowych. W czynnościach tych brali udział m.in. żołnierze z 5 Bchem (5 Batalion Chemiczny) oraz z 25 BKP (25 Brygada Kawalerii Powietrznej), którzy dysponowali śmigłowcami pomocnymi podczas akcji odbudowy wyrw w wałach przeciwpowodziowych. Organizowana była także pomoc humanitarna dla poszkodowanej ludności - dostawy żywności i innych materiałów z wojska. Od 2 czerwca do miejscowości Lanckorona wysłano psychologów z Pracowni Psychologicznej w Krakowie, którzy udzielali wsparcia psychologicznego ludności poszkodowanej na skutek osuwisk ziemi.

Druga fala powodziowa w Małopolsce pojawiła się wskutek opadów deszczu w rejonach górskich w nocy z 3 na 4 czerwca. To wywołało zagrożenie powodziowe i raptowne wezbranie rzek: Poprad, Ropa, Biała i Uszwica, co skutkowało podniesieniem poziomu Wisły (stan ponadalarmowy). Pojawiły się podtopienia okolic przyrzecznych (Wisły i jej dopływów) oraz osuwiska gruntów, m.in. w Lanckoronie i miejscowości Kłodna, które spowodowały liczne katastrofy budowlane.

Druga fala powodziowa spowodowała liczne zagrożenia, toteż ponownie użyto sił i środków wojskowych złożonych z żołnierzy 6 BPD, 5 BDow, 1 BR OP (1 Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej), 3 bratinż, 1 Bdm oraz 10 BLog. 5 Bchem (Brygada Chemiczna) Tarnowskie Góry dezynfekowała tereny popowodziowe, a żołnierze z 6 BPD, 5 BDow i 1 BR OP prowadzili prace porządkowe i udrażniali przepusty. Ponadto pomagano władzom lokalnym w odbudowie mostów i dróg.

Jedną z najbardziej zagrożonych gmin w województwie małopolskim, która sporo ucierpiała w czasie powodzi w 2010 r., była gmina Wietrzychowice. Autorowi niniejszej pracy udało się dotrzeć do dokumentów świadczących o skali problemu i roli Sił Zbrojnych podczas powodzi, a mianowicie do trzech wniosków wójta gminy L. Zabiegały skierowanych do wojewody małopolskiego.

1) Wniosek o udzielenie pomocy w postaci żołnierzy Sił Zbrojnych wraz ze sprzętem do odkażania z dnia 24.05.2010 r.

„Wójt Gminy Wietrzychowice zwraca się do Wojewody Małopolskiego z prośbą o udzielenie pomocy w postaci 40 żołnierzy Sił Zbrojnych do odkażania zalanych budynków i udzielenia pomocy mieszkańcom, którzy doznali strat podczas powodzi w miejscowościach Wola Rogowska i Jadowniki Mokre położonych na terenie Gminy Wietrzychowice.

Od dnia 15 maja Gmina Wietrzychowice walczy ze skutkami powodzi, która wystąpiła na terenie Gminy w związku z bardzo intensywnymi opadami deszczu a zwłaszcza z dwukrotnym przerwaniem wału przeciwpowodziowego na rzece Uszwica w msc. Kwików Gmina Szczurowa, oraz miejscowości Książe Kopacze w/w Gminy. Użycie żołnierzy wraz ze sprzętem na terenie w/w miejscowości w chwili obecnej jest konieczne do odkażenia zalanych budynków zwłaszcza mieszkalnych”.

2) Wniosek o udzielenie pomocy w postaci żołnierzy Sił Zbrojnych do prac porządkowych z dn. 27.05.2010 r.

„Wójt Gminy Wietrzychowice zwraca się z prośbą do Wojewody Małopolskiego o udzielenie pomocy w postaci 40 żołnierzy Sił Zbrojnych do udzielenia pomocy mieszkańcom w postaci wykonywania prac porządkowych, którzy doznali strat podczas powodzi w miejscowościach Wola Rogowska i Jadowniki Mokre położonych na terenie Gminy Wietrzychowice. Użycie żołnierzy do prac porządkowych na terenie w/w miejscowości w chwili obecnej jest konieczne do udzielenia pomocy mieszkańcom gminy”.

Wnioski wójta gminy Wietrzychowice z prośbą o wsparcie ze strony wojska potwierdziły znaczącą rolę Sił Zbrojnych w akcji przeciwpowodziowej, szczególnie podczas prac porządkowych i odkażania zalanego terenu.

Zaangażowanie wojska w akcję przeciwpowodziową na terenie Małopolski oznaczało realizację następujących zadań:

W sumie w akcji przeciwpowodziowej na terenie województwa małopolskiego w maju i czerwcu 2010 r. brało udział około tysiąc żołnierzy z różnych jednostek (Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych, Sił Specjalnych). Żołnierze mieli do dyspozycji 200 jednostek sprzętowych, w tym: PTS - y, IRS - y, pompy, łodzie, agregaty prądotwórcze, kuchnie polowe, stacje uzdatniania wody, samochody osobowe, terenowe, ciężarowe oraz śmigłowce (por. tabela poniżej)

Tab. 1. Zaangażowanie sił i środków Sił Zbrojnych RP w akcję przeciwpowodziową w Małopolsce „Powódź maj - czerwiec 2010 r.” (wg stanu na 07.06.2010 r).

RSZ

SOW

Razem

Żołnierze

940

64

1004

Samochody

83

11

94

PTS

1

8

9

Łodzie

4

9

13

Śmigłowce

5

0

5

IRS

6

0

6

Stacje uzdatniania wody

2

0

2

Cysterny wody

5

2

7

Pompy

16

9

25

Inne (agregaty, kuchnie polowe)

12

16

28

Źródło: Powódź maj - czerwiec 2010 WSzW w Krakowie, dokument uzyskany dn. 15.06.2012 r. w WKU Tarnów

Działania Sił Zbrojnych w Małopolsce podczas akcji przeciwpowodziowej należy ocenić wysoko, wojskowi byli zaangażowani, dyspozycyjni, kompetentni, co potwierdzają zarówno władze samorządowe, jak i miejscowa ludność.

      1. Zaangażowanie Sił Zbrojnych w akcję na Dolnym Śląsku

Na terenie Dolnego Śląska, w czasie dwóch fali powodziowych, pododdziały Sił Zbrojnych były jedną z najbardziej mobilnych formacji. Wspierały akcję przeciwpowodziową w powiatach nadodrzańskich, dla większej efektywności działań zgrupowania wysyłano w miejsca przechodzenia fali kulminacyjnej.

Pierwsze pododdziały wojska dysponujące pływającym transporterem (PTS) zostały skierowane do działań przez wojewodę 19 maja rano w celu zabezpieczenia ewakuacji ludności powiatu oławskiego. Dwa dni później do akcji dołączyło ponad 150 żołnierzy. W momencie pojawienia się zagrożenia dla powiatu wrocławskiego i samego Wrocławia, wojewoda skierował do działań 500 żołnierzy, jedną łódź i jeden PTS. Starosta wrocławski otrzymał do dyspozycji 100 żołnierzy, a Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej - 8 łodzi wojskowych. W dniach 21 - 26 maja pomoc dotarła do następujących powiatów: wołowski (285 żołnierzy), głogowski (420), lubiński (50). W ciągłej gotowości do akcji ratowniczo - ewakuacyjnych czekały 2 śmigłowce MI 8. Poszkodowani otrzymali wsparcie od wojskowych psychologów.

Ogółem w czasie pierwszej fali powodziowej na rzece Odrze do działań przeciwpowodziowych użyto ponad 1,5 tys. żołnierzy, 16 łodzi, 10 transporterów samochodowych oraz kilkanaście innych jednostek sprzętu. W związku z pojawieniem się drugiego wezbrania na rzece, na początku czerwca wojewoda skierował do akcji 200 żołnierzy, tylu samo otrzymał do dyspozycji prezydent Wrocławia. 5 czerwca do działań w powiecie oławskim skierowano dodatkowo 100 żołnierzy, a 8 czerwca 130 żołnierzy przekierowano do działań w powiecie głogowskim. Ogółem w czasie przejścia drugiej fali powodziowej przez województwo śląskie użyto ponad 600 żołnierzy, 4 łodzie, 4 transportery pływające, a także inny sprzęt wojskowy.

3.6.4. Zaangażowanie Sił Zbrojnych w akcję na Podkarpaciu

W drugiej połowie maja 2010 r., w związku z zagrożeniem powodziowym na terenie Podkarpacia, Minister Obrony Narodowej na wniosek wojewody podkarpackiego skierował w obszary zagrożone siły i środki Sił Zbrojnych. Wojsko realizowało swoje zadania w dwóch etapach.

W pierwszym - od 18 do 28 maja - działania były prowadzone w powiecie mieleckim (gminy Borowa, Czermin), tarnobrzeskim (gminy Baranów Sandomierski i Gorzyce, miejscowości: Trześń, Sokolniki, Furmany) i mieście Tarnobrzegu. Łącznie brało w nich udział prawie 300 żołnierzy, 11 amfibii, 2 śmigłowce, 9 łodzi oraz inne środki transportowe. W tym czasie wojsko wykonywało następujące zadania:

W pierwszym etapie akcji przeciwpowodziowej na Podkarpaciu najwięcej żołnierzy uczestniczyło z następujących jednostek wojskowych: 21 Brygada Strzelców Podhalańskich Rzeszów (153 żołnierzy), 1 Batalion Drogowo - Mostowy Dęblin (52), 1 Brygada Pancerna (49), 3 Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego Nisko (17), 4 Batalion Ratownictwa Inżynieryjnego Głogów (9).

Po przejściu pierwszej fali dotychczasowe siły i środki wojska zostały wycofane do swoich macierzystych jednostek wojskowych. Po obfitych opadach deszczu w dniu 3 czerwca nastąpiło drugie wezbranie na rzekach Podkarpacia, co spowodowało konieczność ponownego użycia Sił Zbrojnych w rejonach zagrożonych. W drugim etapie akcji przeciwpowodziowej (3 - 17 czerwca) wojsko działało w powiatach: tarnobrzeskim, mieleckim, stalowowolskim. jasielskim, ropczycko - sędziszowskim. W działania zaangażowanych było prawie 600 żołnierzy, 2 śmigłowce, 8 amfibii, 7 łodzi. W drugim etapie akcji udział brały takie jednostki jak m.in.: 25 Brygada Kawalerii Powietrznej Tomaszów Mazowiecki, 6 Brygada Desantowo - Szturmowa, 3 Brygada Zmechanizowana Lublin, 21 Brygada Strzelców Podhalańskich, 3 Batalion Radiotechniczny Sandomierz, 8 Baza Lotnictwa Transportowego, 1 Batalion Drogowo - Mostowy Dęblin. Z zasobów Ministerstwa Obrony Narodowej przekazano poszkodowanym w powodzi żywność (ponad 200 ton) i inne środki materiałowe (ponad 40 tys. kpl/sztuk).

Zakończenie

Siły Zbrojne oprócz działań obronnych, stabilizacyjnych i prewencyjnych podejmują zadania z zakresu reagowania kryzysowego. Mogą być użyte do przeciwdziałania sytuacjom kryzysowym, w tym do zapobiegania i likwidacji skutków katastrof naturalnych i awarii technicznych. Wojsko udziela wsparcia siłom cywilnym w sytuacjach, gdy użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub nie daje rezultatu, także wtedy, gdy niezbędny jest sprzęt będący na wyłącznym wyposażeniu wojska. Zadania i zasady działania Sił Zbrojnych, także podczas różnych sytuacji kryzysowych (w tym typu klęski żywiołowe czy awarie techniczne), określają takie akty prawne jak: ustawa o powszechnym obowiązku obrony RP, ustawa o stanie klęski żywiołowej, ustawa o zarządzaniu kryzysowym, rozporządzenie dotyczące udziału Sił Zbrojnych w zapobieganiu skutkom klęsk żywiołowych i ich usuwaniu, rozporządzenie w sprawie udziału Sił Zbrojnych w czasie stanu wyjątkowego.

W sytuacjach zagrożeń niemilitarnych Sił Zbrojnych mogą brać udział w następujących działaniach: akcje poszukiwawczo - ratownicze, gaszenie pożarów, działania przeciwepidemiczne, akcje odśnieżania, akcje przeciwpowodziowe i przeciwlodowe, likwidacja skutków awarii chemicznych. W strukturze wojska polskiego są wyznaczone odpowiednie siły wyspecjalizowane do brania udziału w odpowiednich akcjach, do zgrupowań tych należy zaliczyć: Bataliony (Kompanie) Ratownictwa Inżynieryjnego, Zespoły Rozpoznania Biologicznego, Chemiczno - Radiacyjne Zespoły Awaryjne, Minierskie Patrole Oczyszczania. W celu sprawnego użycia Sił Zbrojnych powstał w Sztabie Kryzysowym MON „Plan użycia oddziałów i pododdziałów wojska w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych”, opracowano także plany szczegółowe dotyczące działań wojska w konkretnych sytuacjach, np. „Plan udziału Sił Zbrojnych RP w zwalczaniu powodzi i zjawisk lodowych”, „Plan udziału Sił Zbrojnych w akcji odśnieżania”, „Plan działań przeciwepidemicznych”. O użyciu oddziałów i pododdziałów decyduje Minister Obrony Narodowej, a podstawę do podjęcia działań stanowi pismo od wojewody z prośbą o udzielenie wsparcia.

W Polsce Siły Zbrojne są najczęściej używane podczas takich sytuacji kryzysowych jak powódź czy pożar przestrzenny. Do zwalczania powodzi kierowane są głównie wojska inżynieryjne, które koncentrują się na akcjach ewakuacyjnych, dostarczaniu wody i żywności, naprawie wałów przeciwpowodziowych, wypompowywaniu wody, odbudowie zniszczonej infrastruktury (głównie dróg i mostów). W wojskach inżynieryjnych tworzone są grupy stałe, interwencyjne, ewakuacyjne i ratunkowe, każda z tych grup posiada inny zakres zadań. Z kolei podczas akcji gaśniczych Sił Zbrojnych wykonują następujące zadania: walka z pożarem, akcje ewakuacyjne, izolowanie terenów objętych żywiołem, patrolowanie zagrożonych obszarów. Zasadniczą rolę odgrywają wówczas siły i środki Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej, która jest odpowiedzialna za realizację zadań Państwowej Straży Pożarnej. Z kolei w usuwanie awarii chemicznych i wypadków radiacyjnych zaangażowane są Chemiczno - Radiacyjne Zespoły Awaryjne, które usuwają przyczyny i skutki awarii, określają sfery zasięgu skażenia. Pododdziały Sił Zbrojnych mogą być także użyte podczas akcji przeciwepidemicznych oraz do odśnieżania ważnych szlaków komunikacyjnych bądź obiektów infrastruktury. Na przestrzeni ostatnich lat polscy żołnierze wykazali się szczególnie podczas akcji przeciwpowodziowej w maju i czerwcu 2010 roku.

Bibliografia

1) Literatura

  1. Bajkiewicz - Grabowska E., Mikulski Z., Hydrologia ogólna, PWN, Warszawa 2007.

  2. Balcerowicz B., Siły zbrojne w stanie pokoju, kryzysu, wojny, Scholar, Warszawa 2010.

  3. Brzeziński M., Stany nadzwyczajne w polskich konstytucjach, Warszawa 2007.

  4. Doraźne Zgrupowania Zadaniowe Sił Zbrojnych RP, [w:] Powódź 2010 - przyczyny i skutki, red. E. J. Lipińska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Rzeszów 2011.

  5. Drab - Kurowska A., Zagrożenia środowiska powodowane przez człowieka, [w:] Gospodarka a środowisko i ekologia, red. W. Małachowski, CeDeWu, Warszawa 2007.

  6. Eckhardt E. oblem zakresu konstytucjonalizacji instytucji stanu nadzwyczajnego - uwagi ogólne, [w:] Studia z prawa konstytucyjnego, red. J. Posłuszny, J. Buczkowski, K. Eckhardt, Przemyśl - Rzeszów 2009.

  7. Encyklopedia Britannica. Edycja polska, red. W. Wolarski, t. 41, Kurpisz, Poznań 2004.

  8. Falecki J., Udział specjalistycznych sił i środków wojska polskiego w działaniach ratowniczych, [w:] II Konferencja naukowa „Zarządzanie kryzysowe”, red. K. Chwesiuk i in., Akademia Morska w Szczecinie, Szczecin 16.06.2004.

  9. Gołębiewski J., Ratownictwo w sytuacji kryzysowej, [w:] II Konferencja naukowa „Zarządzanie kryzysowe”, red. K. Chwesiuk i in., Akademia Morska w Szczecinie, Szczecin 16.06.2004.

  10. Graniczny M., Mizerski W., Katastrofy przyrodnicze, PWN, Warszawa 2007.

  11. Kowalkowski S., Użycie sił inżynieryjnych podczas powodzi, „Przegląd wojsk lądowych”, kwiecień 2008, nr 4 (010).

  12. Kukułka J., Leksykon pokoju, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1987.

  13. Lisowski G., Rola i zadania Sił Zbrojnych RP w systemie zarządzania kryzysowego państwa, [w:] Przedsiębiorczość i zarządzanie. Bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe - aktualne wyzwania. Współczesne aspekty bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego, red. M. Włodarczyk, A. Marjański, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Łódź 2009.

  14. Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, red. Cz. Mojsiewicz, Atla2, Wrocław 1997.

  15. Mała encyklopedia wojskowa, t. 3, MON, Warszawa 1971.

  16. Marczak J., Pawłowski J., O obronie militarnej Polski przełomu XX/XXI wieku, Bellona, Warszawa 1995.

  17. Meteorologia i klimatologia, red. K. Kożuchowski, PWN, Warszawa 2005.

  18. Michniak J. W, Dowodzenie w operacjach antykryzysowych i połączonych, AON, Warszawa 2003.

  19. Mizerski W., Geologia dynamiczna, PWN, Warszawa 2006.

  20. Multimedialna Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1999.

  21. Paczuski R., Klęski żywiołowe [w:] Wielka encyklopedia prawa, red. E. Smoktunowicz, C. Kosikowski, Wyd. Prawo i Praktyka Gospodarcza, Białystok - Warszawa 2000.

  22. Pikulski S., Podstawowe zagadnienia bezpieczeństwa publicznego, [w:] Prawne i administracyjne aspekty bezpieczeństwa osób i porządku publicznego w okresie transformacji ustrojowo - gospodarczej, red. W. Bednarek, S. Pikulski, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego, Olsztyn 2000.

  23. Popularna encyklopedia powszechna, t. 8, Kraków 1995.

  24. Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, PWN, Warszawa 1994.

  25. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, red. W. Łepkowski, Wyd. 2, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2002.

  26. Smaga M., Zarządzanie kryzysowe - wybrane zagadnienia, [w:] Prawne i administracyjne aspekty bezpieczeństwa osób i porządku publicznego w okresie transformacji ustrojowo - gospodarczej, red. W. Bednarek, S. Pikulski, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego, Olsztyn 2000.

  27. Szubrycht T., Charakterystyka działań ratowniczych realizowanych przez Siły Morskie w sytuacjach kryzysowych, [w:] II Konferencja naukowa „Zarządzanie kryzysowe”, red. K. Chwesiuk i in., Akademia Morska w Szczecinie, Szczecin 16.06.2004.

  28. Śnierzyński M., Struktura Bezpieczeństwa Narodowego w Polsce, [w:] Przedsiębiorczość i zarządzanie. Bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe - aktualne wyzwania. Współczesne aspekty bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego, red. M. Włodarczyk, A. Marjański, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Łódź 2009.

  29. Trejnis Z., Siły zbrojne w państwie demokratycznym i autorytarnym, Adam Marszałek, Toruń 1997.

  30. Ura E., Klęska żywiołowa. Stan nadzwyczajny a sytuacja nadzwyczajna (szczególna) [w:] Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, red. J. Kisielnicki, A. Letkiewicz, K. Rajchel, E. Ura, Wydział Wydawnictw i Poligrafii Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Warszawa 2010.

  31. Wołpiuk W. J., Siły zbrojne w regulacjach Konstytucji RP, Scholar, Warszawa 1998.

  32. Wróblewski R., Wprowadzenie do strategii wojskowej, BUWIK, Warszawa 1998.

  33. Wróblewski R., Zarys teorii kryzysu, AON, Warszawa 1996.

2) Akty prawne

  1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 - z późn. zm.).

  2. Ustawa z dn. 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2007 nr 89 poz. 590 - z późn. zm.).

  3. Ustawa o stanie wyjątkowym z dn. 21 czerwca 2002 roku (Dz.U. 2002 nr 113 poz. 985)

  4. Ustawa z dn. 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. 2002 nr 62 poz. 558 - z późn. zm.).

  5. Ustawa z dn. 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 2004 nr 241 poz. 2416).

  6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 6 maja 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w czasie stanu wyjątkowego (Dz.U. 2003 nr 116 poz. 1090).

  7. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu (Dz.U. 2003 nr 41 poz. 347).

  8. Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dn. 24 sierpnia 1992 r. w sprawie zasad i trybu wykonywania zadań przez Wojskową Ochronę Przeciwpożarową (Dz.U. 1992 nr 66 poz. 334)

3) Strony internetowe

  1. Bartnicki A., Wykorzystanie pododdziałów inżynieryjnych Sił Zbrojnych RP w logistycznym zabezpieczeniu sytuacji kryzysowych, [w:] Transcomp - XIV Conference, dostęp w Internecie na www.czasopismologistyka.pl, data dostępu 01.05.2012 r.

  2. Lalka J., Szopa M., Wojska inżynieryjne wczoraj i dziś, dostęp w Internecie na www.polska _zbrojna.pl, data dostępu 01.05.2010 r.

  3. Lorenz H., Wiatr w Polsce jako element zagrożenia, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 2005, dostęp w Internecie na www.imgw.pl, data dostępu 29.04.2012 r.

  4. Marek H., Współczesne zagrożenia naturalne Polski w świadomości społeczeństwa, na przykładzie reprezentatywnej grupy mieszkańców miasta Rybnika i powiatu rybnickiego (woj. śląskie), dostęp w Internecie na www.seminarium.21/edu.pl, data dostępu 29.04.2012 r.

  5. Michalski S., Powódź testem sprawności zawodowej armii, dostęp w Internecie na www.polska-zbrojna.pl, data dostępu 01.05.2012 r.

  6. Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego, Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego, Gdańsk 2008, dostęp w Internecie na www.uw.gda.pl, data dostępu 29.04.2012 r.

  7. Raport z akcji powodziowej maj - czerwiec 2010 r., Dolnośląski Urząd Wojewódzki, Wrocław czerwiec 2010 r., dostęp w Internecie na www.czkw.wroc.pl, data dostępu 29.04.2012 r.

  8. Wojnarowski J., Udział Sił Zbrojnych, służb, straży inspekcji i agencji w systemie reagowania kryzysowego, dostęp w Internecie na www.docs9.chomikuj.pl, data dostępu 28.04.2012 r.

  9. www.jednostki-wojskowe.pl, data dostępu 28.04.2012 r.

4) Inne

  1. Powódź maj - czerwiec 2010 WSzW w Krakowie, dokument uzyskany dn. 15.06.2012 r. w Wojskowej Komendzie Uzupełnień w Tarnowie.

  2. Udział sił wojskowych w akcji przeciwpowodziowej, dokument uzyskany dn. 08.06.2012 r. w Wojskowej Komendzie Uzupełnień w Tarnowie.

  3. Wnioski wójta gminy Wietrzychowice do wojewody małopolskiego, dokumenty uzyskane dn. 14.06.2012 r. w Starostwie Powiatowym w Tarnowie.

  4. Wyrok z 10 kwietnia 2002 roku, K 26/00, Ustawowe zakazy przynależności do partii politycznych dotyczące osób pełniących różne funkcje.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, red. W. Łepkowski, Wyd. 2, Warszawa 2002, s. 115 - 116.

Tamże, s.116

Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994, s. 24.

Mała encyklopedia wojskowa, t. 3, Warszawa 1971, s. 151.

B. Balcerowicz, Siły zbrojne w stanie pokoju, kryzysu, wojny, Warszawa 2010, s. 24.

Tamże, s. 38 - 39.

Z. Trejnis, Siły zbrojne w państwie demokratycznym i autorytarnym, Toruń 1997, s. 141.

B. Balcerowicz, Siły zbrojne…, s. 40 - 42.

J. Marczak, J. Pawłowski, O obronie militarnej Polski przełomu XX/XXI wieku, Warszawa 1995, s. 157.

B. Balcerowicz, Siły zbrojne…, s. 43 - 44.

Tamże, s. 45.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa…, s. 146.

B. Balcerowicz, Siły zbrojne…., s. 45.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa…, s. 145.

Tamże, s.145

B. Balcerowicz, Siły zbrojne..., s. 46 - 48.

W. J. Wołpiuk, Siły Zbrojne w regulacjach Konstytucji RP, Warszawa 1998, s. 12.

Tamże, s. 12 - 15.

B. Balcerowicz, Siły zbrojne… s. 58.

Wyrok z 10 kwietnia 2002 roku, K 26/00, Ustawowe zakazy przynależności do partii politycznych dotyczące osób pełniących różne funkcje, s. 5, pkt 14.

Tamże, s. 21.

J. Kukułka, Leksykon pokoju, Warszawa 1987, s. 154.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa..., s. 57.

R. Wróblewski, Wprowadzenie do strategii wojskowej, Warszawa 1998, s. 145 - 146.

Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, red. Cz. Mojsiewicz, Wrocław 1997, s. 187.

Mała encyklopedia..., s. 494.

B. Balcerowicz, Siły zbrojne..., s. 29.

Przez pojęcie funkcja należy rozumieć zestaw potencjalnych, powtarzanych działań, zmierzających do osiągnięcia celu istnienia danej instytucji.

E. Ura, Klęska żywiołowa. Stan nadzwyczajny a sytuacja nadzwyczajna (szczególna), [w:] Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, red. J. Kisielnicki, A. Letkiewicz, K. Rajchel, E. Ura, Warszawa 2010 s. 113.

Popularna encyklopedia powszechna, t.8, Kraków 1995, s. 164.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa…, s. 53.

R. Paczuski, Klęski żywiołowe [w:] Wielka encyklopedia prawa, red. E. Smoktunowicz, C. Kosikowski, Białystok - Warszawa 2000, s. 336.

Art. 4 i 5 ustawy z dn. 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. 2002 nr 62 poz. 558 - z późn. zm.)

Szerzej na temat stanu nadzwyczajnego m.in. w: M. Brzeziński, Stany nadzwyczajne w polskich konstytucjach, Warszawa 2007 oraz K. Eckhardt, Problem zakresu konstytucjonalizacji instytucji stanu nadzwyczajnego - uwagi ogólne, [w:] Studia z prawa konstytucyjnego, red. J. Posłuszny, J. Buczkowski, K. Eckhardt, Przemyśl - Rzeszów 2009.

E. Ura, Klęska żywiołowa…, s. 120.

Stan nadzwyczajny może być wprowadzony w sytuacji, kiedy likwidacja kryzysu lub ograniczenie jego skutków nie są możliwe przy zastosowaniu zwykłych środków prawnych. Stan nadzwyczajny znosi niektóre prawa obywatelskie. Wprowadzenie stanu wyjątkowego ze względu na klęskę żywiołową nakłada pewne obowiązki świadczeń osobistych i rzeczowych.

Art. 3 ust.1 pkt 2 oraz art. 3 ust. 2 ustawy o stanie klęski żywiołowej.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa…, s. 51.

Tamże, s. 51

Multimedialna nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1999.

Na temat ochrony przeciwpożarowej zwięźle w S. Pikulski, Podstawowe zagadnienia bezpieczeństwa publicznego, [w:] Prawne i administracyjne aspekty bezpieczeństwa osób i porządku publicznego w okresie transformacji ustrojowo - gospodarczej, red. W. Bednarek, S. Pikulski, Olsztyn 2000, s. 103.

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego, Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego, Gdańsk 2008, s. 24, dostęp w Internecie na www.uw.gda.pl, data dostępu 29.04.2012 r.

Encyklopedia Britannica. Edycja polska, red. W. Wolarski, t. 41, Poznań 2004, s. 241.

Marek H., Współczesne zagrożenia naturalne Polski w świadomości społeczeństwa, na przykładzie reprezentatywnej grupy mieszkańców miasta Rybnika i powiatu rybnickiego (woj. śląskie), s. 37, dostęp w Internecie na www.seminarium.21/edu.pl/, data dostępu 29.04.2012 r.

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego..., s. 13.

E. Bajkiewicz - Grabowska, Z. Mikulski, Hydrologia ogólna, Warszawa 2007, s. 177.

MNEP PWN.

A. Drab - Kurowska, Zagrożenia środowiska powodowane przez człowieka, [w:] Gospodarka a środowisko i ekologia, red. W. Małachowski, Warszawa 2007, s. 158 - 159.

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego…, s. 9.

MNEP PWN.

Meteorologia i klimatologia, red. K. Kożuchowski, Warszawa 2005, s. 133.

H. Lorenc, Wiatr w Polsce jako element zagrożenia, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 2005, dostęp w Internecie na www.imgw.pl, data dostępu 29.04.2012 r.

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego…, s. 11.

W. Mizerski, Geologia dynamiczna, Warszawa 2006, s. 270, 276.

M. Graniczny, W. Mizerski, Katastrofy przyrodnicze, Warszawa 2007, s. 18 - 19.

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego…, s. 38.

MNEP PWN.

Art. 3 ust.1 pkt 2 ustawy o stanie klęski żywiołowej.

Podrozdziały 2.5.1. do 2.5.5. (włącznie) powstały głównie w oparciu o Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego…, s. 32 - 36.

Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego…, s. 33.

Art. 2 Ustawy z dn. 26 kwietnia 2007r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2007 nr 89 poz. 590 - z późn. zm.)

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa…, s. 154.

M. Śnierzyński, Struktura Bezpieczeństwa Narodowego w Polsce, [w:] Przedsiębiorczość i zarządzanie. Bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe - aktualne wyzwania. Współczesne aspekty bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego, red. M. Włodarczyk, A. Marjański, Łódź 2009, s. 62 - 63.

J.W. Michniak, Dowodzenie w operacjach antykryzysowych i połączonych, Warszawa 2003, s. 14.

R. Wróblewski, Zarys teorii kryzysu, Warszawa 1996, s. 46.

Dokładniej na ten temat w następnych rozdziałach niniejszej pracy.

M. Śnierzyński, Struktura Bezpieczeństwa Narodowego w Polsce…, s. 67.

Art. 25 ust.1 ustawy z dn. 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 2007 nr 89 poz. 590 -

z późn. zm).

Więcej na temat Batalionów Ratownictwa Inżynieryjnego w następnym rozdziale.

J. Wojnarowski, Udział Sił Zbrojnych, służb, straży inspekcji i agencji w systemie reagowania kryzysowego, s. 343 - 344, dostęp w Internecie na www.docs.chomikuj.pl, data dostępu 28.04.2012 r.

W. Pigoń, Sposoby użycia sił i środków wojska do działań w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych, [w:] II Konferencja naukowa, „Zarządzanie kryzysowe”, red. K. Chwesiuk i in., Akademia Morska w Szczecinie, Szczecin 16.06.2004, s. 146.

Ustawa o krajowym systemie ratowniczym, projekt z dn. 27.05.2003.

J. Gołębiewski, Ratownictwo w sytuacji kryzysowej, [w:] II Konferencja naukowa, s. 77 - 78.

J. Lalka, M. Szopa, Wojska inżynieryjne wczoraj i dziś, dostęp w Internecie na www.polska _zbrojna.pl, data dostępu 01.05.2012 r.

A. Bartnicki, Wykorzystanie pododdziałów inżynieryjnych Sił Zbrojnych RP w logistycznym zabezpieczeniu sytuacji kryzysowych, [w:] Transcomp - XIV International Conference, s. 136, dostęp w Internecie na www.czasopismologistyka.pl, data dostępu 01,05,2012 r.

www.jednostki-wojskowe.pl, data dostępu 28.04.2012 r.

Rozdział powstał w oparciu o artykuł S. Kowalkowski, Użycie sił inżynieryjnych podczas powodzi, „Przegląd wojsk lądowych”, kwiecień 2008, nr 4 (010), s. 20 - 25.

J. Falecki, Udział specjalistycznych sił i środków wojska polskiego w działaniach ratowniczych, [w:] II Konferencja naukowa, dz. cyt., s. 41.

J. Falecki, Udział specjalistycznych sił i środków wojska polskiego…, s. 42.

Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dn. 24 sierpnia 1992 r. w sprawie zasad i trybu wykonywania zadań przez Wojskową Ochronę Przeciwpożarową (Dz.U. 1992 nr 6 poz. 334).

J. Wojnarowski, Udział Sił Zbrojnych..., s. 347.

Rozdział powstał w oparciu o J. Falecki, Udział specjalistycznych sił i środków wojska polskiego…, s. 43 - 44.

Rozdział powstał w oparciu o J. Falecki, Udział specjalistycznych sił i środków wojska polskiego..., s. 44 - 45

J. Wojnarowski, Udział Sił Zbrojnych..., s. 346.

Należy zwrócić uwagę, że Plan udziału Marynarki Wojennej RP w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowych ma charakter niejawny. Rozdział powstał w oparciu o T. Szubrycht, Charakterystyka działań ratowniczych realizowanych przez Siły Morskie w sytuacjach kryzysowych, [w:] II Konferencja naukowa, s. 102 - 106.

T. Szubrycht, Charakterystyka działań ratowniczych…, s. 106.

S. Michalski, Powódź testem sprawności zawodowej armii, dostęp w Internecie na www.polska-zbrojna.pl, data dostępu 01.05.2012 r.

Tamże

Rozdział powstał w oparciu głównie o Udział sił wojskowych w akcji przeciwpowodziowej, dokument uzyskany dn. 08.06.2012 r. w Wojskowej Komendzie Uzupełnień w Tarnowie.

Powódź maj - czerwiec 2010 WSzW w Krakowie, dokument uzyskany dn. 15.06.2012 r. w WKU Tarnów.

Wnioski wójta gminy Wietrzychowice do wojewody małopolskiego, dokumenty uzyskane dn. 14.06.2012 r. w Starostwie Powiatowym w Tarnowie.

Raport z akcji powodziowej maj - czerwiec 2010 r., Dolnośląski Urząd Wojewódzki, Wrocław czerwiec 2010, dostęp w Internecie na www.czkw.wroc.pl, data dostępu 29.04.2012 r.

Doraźne Zgrupowania Zadaniowe Sił Zbrojnych RP, [w:] Powódź 2010 - przyczyny i skutki, red. E. J. Lipińska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Rzeszów 2011, s. 190 - 191.

5


Wyszukiwarka