1. Resocjalizacja - działalność wychowawcza socjologów, pedagogów, psychologów skierowana wobec ludzi źle przystosowanych do życia w określonej społeczności mająca na celu przystosowanie ich do przyjętych w danej grupie norm społecznych.

Resocjalizacja - ponowne włączenie się do życia społecznego kogoś, kto był pozbawiony przez jakiś czas możności uczestniczenia w nim np. skazany.

Resocjalizacja - proces zmian w obszarze osobowości człowieka, jej celem jest zlikwidowanie lub znaczne zmniejszenie nieprzystosowania społecznego osób, do których jest adresowana.

Resocjalizacja w więzieniu to resocjalizacja penitencjarna - jest procesem niezwykle trudnym z 2ch powodów:

1. gdyż dotyczy przestępców, a zatem osób zwykle zdemoralizowanych i najczęściej wykolejonych przestępców, a więc zorientowanych na świat społeczny antagonistycznie (wrogo);

2. resocjalizacja odbywa się w więzieniu, a więc w warunkach izolacji społecznej, które nie sprzyjają temu procesowi.

Działalność resocjalizacyjna - zespół czynności zmierzających do takiej zmiany cech osobowości jednostki, aby była ona zdolna do funkcjonowania w społeczeństwie. Definicja ta wskazuje istotę procesu resocjalizacyjnego przez cel jaki zamierza się przy jego pomocy osiągnąć. Można wyodrębnić 2 cele różniące się stopniem efektywności:cel minimum i cel maximum.

Podejrzany - osoba względem, której postawiono zarzut popełnionego przestępstwa lub została przesłuchana w charakterze podejrzanego w myśl art. 308 KPK

Oskarżony - z chwilą wniesienia aktu oskarżenia

Skazany - od momentu, gdy zapadł wyrok prawomocny

Przestępstwo jest zbrodnia albo występkiem (art.7 KK)

Zbrodnia - czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienie wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą; występek - czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Przestępstwo - czyn człowieka, osoby fizycznej, która ukończyła 17 lat, zabroniony przez ustawę, pod groźbą kary, jako zbrodnia lub występek, naruszający normę prawną (czyn bezprawny).

Prawo - zbiór norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo w odpowiedniej formie, których realizacja jest zabezpieczona sankcjami tzw. przymusem państwowym. Norma postępowania - wypowiedź sformułowana lub dająca się sformułować w danym języku, która w tym języku wyraża skierowanie do określonej osoby czy osób. Żądanie zachowania się w pewnych okolicznościach czy też zawsze i wszędzie. Mówiąc o definicji prawa, że jest to określony zbiór norm postępowania przyjmuje się, że jest to zbiór usystematyzowany o określonej strukturze a nie jest to zbiór zupełnie przypadkowy. Podkreślić należy, że normy te regulują zachowania doniosłę z punktu widzenia państwa. Należy zaznaczyć, że stanowienie lub uznanie norm odbywa się z zachowaniem określonej procedury w odpowiedniej formie i przez uprawnione organy administracji państwowej.

2. TEORIE KARY

Teorie kary zmierzały i zmierzają do wyjaśniania podstawy kary i do wyjaśniania co jest jej celem. Na bazie tych dociekań utrwaliły się trzy teorie kary:

1. Teoria bezwzględna (absolutne)

2. Teoria względna (relatywne)

3. Teoria mieszana

Teoria bezwzględna - teorie te zakładają iż celem kary jest odpłata, odwet społeczeństwa za popełniony czyn i nie ma żadnych innych celów poza zadaniem dolegliwości sprawcy czynu przestępczego. Dolegliwość jak spada na skazanego jest urzeczywistnienie sprawiedliwości społecznej (Kant, Hegel). Teorie te zakładają iż istnienie państwa nie jest konieczne dla istnienia kary ponieważ odwołuje się do poczucia sprawiedliwości społecznej, główny problem tkwi w rozmiarze stosowanej kary i dostosowania jej dolegliwości do stopnia zawinienia. Istnienie kary jako odwetu eliminuje istnienie wszelkich okoliczności łagodzących. Zasada talionu - odpłata równym złem (oko za oko ząb za ząb)

Teorie względne - kara w myśl tych teorii ma znaczenie społeczne, realizuje ona cele społecznie użyteczne gdyż nie koncentruje się na czynie jako zdarzeniu przeszłym bo nie można naprawić tego co się już stało. Ta teoria głosił pewną myśl którą wypowiedział Seneka: „nikt rozsądny nie karze za to, że popełniono przestępstwo, ale po to aby nie popełniono go więcej” co wskazuje na konieczność stosowania celów prewencyjnych.

Teorie mieszane - pojawia się zasada winy jako wyznacznika górnej granicy winy, wysokości kary. Teoria ta stawia równorzędne cele znaczenie dla kary jako odpłaty za czyn i prewencji indywidualnej i generalnej. Aby zobiektywizować wymiar kary zasadnicza rolę odgrywa zasada winy. Wymiar kary ulega zmianom w zależności od jej celu. W przypadku przewagi prewencji indywidualnej szansa na resocjalizację sprawcy rzutuje na wymiar i warunki odbywania kary.

3. KARY art. 32 KK. Karami są:

1) grzywna,

2) ograniczenie wolności,

3) pozbawienie wolności,

4) 25 lat pozbawienia wolności,

5) dożywotnie pozbawienie wolności.

1. Grzywna to kara kryminalna o charakterze majątkowym orzekana za przestępstwa, przestępstwa skarbowe, wykroczenia lub wykroczenia skarbowe.

Za przestępstwa wymierza się grzywnę w stawkach dziennych w wymiarze od 10 do 360 (reguła), przy czym wysokość stawki dziennej wynosi od 10 do 2000 złotych.

2. Kara ograniczenia wolności stanowi polską odmianę znanej porządkom prawnym wielu państw kary pracy na cele społecznie użyteczne. Stanowi nieizolacyjną alternatywę dla krótkoterminiowego pozbawienia wolności. Stosowana jest wyłącznie za stosunkowo drobne występki. Jej zaletą jest to, że sprawca drobnego przestępstwa nie trafia do zakładu karnego, gdzie mógłby ulec dalszej demoralizacji, natomiast wynikający z niej obowiązek pracy, lub potrącanie części wynagrodzenia za pracę stanowi dla niego realną dolegliwość.

W polskim prawie karnym, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy, wymierza się ją w miesiącach. W wypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary lub wymierzenia kary łącznej wymiar jej nie może przekroczyć 18 miesięcy. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu. Skazany w tym czasie jest zobowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd. Jest ona nieodpłatna, kontrolowana i wykonywana na cele społeczne. Wykonuje się ją w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, w instytucji lub organizacji charytatywnej lub na rzecz społeczności lokalnej, co ustala sąd po uprzednim wysłuchaniu skazanego. Wymiar tej pracy to 20 do 40 godzin miesięcznie (dokładnie ustala go sąd, po wysłuchaniu skazanego - art. 35 § 1 i 3 k.k.).

W przypadku skazanego zatrudnionego można w miejsce obowiązku pracy orzec potrącanie od 10 do 25 % wynagrodzenia miesięcznego na rzecz Skarbu Państwa lub na inny wskazany przez sąd cel społeczny. Taki skazany nie może w okresie trwania kary bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy (art. 35 § 2 k.k.).

Skazany na karę ograniczenia wolności ma obowiazek udzielania sądowi wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary (art.34 kk).

Sąd może wreszcie nałożyć na niego inne obowiązki, w postaci obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, przeproszenia pokrzywdzonego, powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających, naprawienia szkody lub uiszczenia świadczenia pieniężnego (art. 36 § 2 k.k.).W celu zapewnienia prawidłowego przebiegu wykonywania kary sąd może oddać skazanego na czas jej trwania pod dozór (art. 36 § 1 k.k.).

Wykonanie kary ograniczenia wolności można warunkowo zawiesić na okres od 1 do 3 lat.

3. Kara pozbawienia wolności to jeden z najpowszechniejszych rodzajów kar polegający na przymusowym umieszczeniu skazanej osoby na określony czas w zamkniętym i strzeżonym zakładzie karnym. Oprócz konieczności przebywania w zakładzie karnym, dalsze dolegliwości dla osoby skazanej polegają na poddaniu jej rygorom regulaminu więziennego, ograniczeniom w dostępie do niej osób spoza zakładu karnego oraz w kontaktach z takimi osobami, ograniczeniom lub braku możliwości wyjścia na wolność w ramach przepustek oraz stosowaniu kar regulaminowych za przewinienia przeciw dyscyplinie.

W polskim prawie karnym, kara pozbawienia wolności może być wymierzona na okres od jednego miesiąca do 15 lat (przepis art. 37 kk); wymierza się ją w miesiącach i latach, przy czym przepisy szczególne określają górne i dolne granice kar za poszczególne przestępstwa oraz zasady wymiaru kary. Odrębnymi karami w polskim prawie karnym, o charakterze szczególnym, są kara 25 lat pozbawienia wolności i dożywotniego pozbawienia wolności. Odrębną karą, polegającą na tym samym, co kara pozbawienia wolności, jest kara aresztu, wymierzana w Polsce w wymiarze od 5 do 30 dni za niektóre wykroczenia. Analogiczną do pozbawienia wolności karą jest kara aresztu wojskowego, stosowana wobec żołnierzy.

W polskim i wielu innych systemach prawnych, okres, na jaki wymierza się karę pozbawienia wolności, musi być dokładnie określony. Odbywanie kary kończy jej wykonanie, po upływie przewidzianego terminu, albo warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary, o ile nie zostanie ono odwołane. W niektórych innych systemach prawnych istnieje możliwość określenia jedynie minimalnego okresu, przez który kara musi trwać, natomiast decyzja o zwolnieniu lub nie skazanego po upływie tego okresu pozostawiona jest do każdorazowej decyzji sądu. W niektórych systemach prawnych istnieje również możliwość kumulatywnego orzekania kary łącznej pozbawienia wolności, której okres może przekroczyć np. 100 lat (w polskim prawie granice orzekania kary łącznej pozbawienia wolności są takie same, jak kary pozbawienia wolności).

W Polsce, karę pozbawienia wolności wykonuje się w następujących odrębnych rodzajach zakładów karnych, w zależności od skazanej osoby: zakładach karnych dla młodocianych, zakładach karnych dla odbywających karę po raz pierwszy oraz zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych (osób, które uprzednio odbywały już taką karę). Żołnierze odbywają karę aresztu wojskowego również w odrębnym rodzaju zakładu karnego. Karę pozbawienia wolności wykonuje się w Polsce w jednym z trzech systemów: zwykłym, programowanego oddziaływania (polegającego na realizacji przez skazanego programu resocjalizacyjnego oraz terapeutycznym (dla skazanych z zaburzeniami psychicznymi, uzależnieniami, niepełnosprawnych lub upośledzonych umysłowo).

4. Kara 25 lat pozbawienia wolności - rodzaj kary kryminalnej przewidzianej za popełnienie niektórych zbrodni.

Skazany na karę 25 lat pozbawienia wolności może zostać warunkowo zwolniony po odbyciu 15 lat kary (art. 78. § 3. K.k.). Czas pozostały do odbycia kary stanowi okres próby, przy czym nie może on być krótszy niż 2 lata, a dłuższy niż lat 5 (art. 80. § 1. K.k.).

Kara 25 lat pozbawienia wolności została wprowadzona ustawą z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz.U. 1969 nr 13 poz. 94). Była karą zasadniczą, która mogła być orzeczona za przestępstwo zagrożone karą śmierci, a także w innych wypadkach przewidzianych w ustawie (art 30. § 3. d.K.k.).

5. Kara dożywotniego pozbawienia wolności - kara polegająca na osadzeniu skazanego w zakładzie karnym do końca jego życia. Jest to najsurowsza kara przewidziana Kodeksem Karnym z 6 czerwca 1997 r. Jest ona bezterminowa, skazany na tę karę może na podstawie art. 78 par 3 k.k. ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie po 25 latach kary (okres próby trwa 10 lat). Możliwość ubiegania się o przedterminowe zwolnienie nie oznacza, że skazany ma prawo do przedterminowego zwolnienia, sąd bowiem może mu zwolnienia odmówić. Ponadto sąd, który orzekł karę dożywotniego pozbawienia wolności może w swym wyroku ustanowić surowsze ograniczenie do skorzystania z warunkowego przedterminowego zwolnienia, np. 30 lub 40 lat.

4. PRAWO KARNE, MATERIALNE, WYKONAWCZE

Prawo karne sensu largo - zespół przepisów prawnych normujących kwestie odpowiedzialności karnej człowieka za czyny zabronione pod groźbą kary kryminalnej. Prawo karne sensu largo dzieli się wg kryterium przedmiotu regulacji na:

- prawo karne materialne, zwane także prawem karnym sensu stricto, będące zespołem przepisów prawnych normujących:

• czyny będące przestępstwami,

• zasady odpowiedzialności za te czyny

• środki prawne stosowane wobec ich sprawców,

- prawo karne procesowe, określane także jako prawo karne formalne, będące zespołem przepisów prawnych normujących postępowanie w sprawach o czyny zabronione przez prawo karne materialne,

- prawo karne wykonawcze będące zespołem przepisów prawnych normujących wykonywanie:

• kar,

• środków karnych i zabezpieczających oraz

• innych rozstrzygnięć wydawanych w sprawach karnych,

Z prawem karnym związane blisko jest prawo nieletnich, formułuje zasady postępowania z nieletnimi sprawcami czynów karalnych. Jednak nie należy ono do prawa karnego, ponieważ czyny popełniane przez nieletnich co do zasady nie stanowią przestępstw, a odpowiedzialność za nie nie ma charakteru odpowiedzialności karnej. Podobnie bliską prawu karnemu, jednak różną od niego gałęzią prawa jest prawo wykroczeń.

Prawo karne bywa również dzielone wg kryterium zakresu zastosowania na:

• prawo karne powszechne zawierające normy dotyczące wszystkich dziedzin życia społecznego oraz wszystkich osób

• prawo karne indywidualne (prawo karne specjalne), zwane również szczególnym, zawierające normy chroniące szczególną sferę interesów (prawo karne skarbowe) lub dotyczące szczególnej grupy osób (prawo karne wojskowe).

Podstawowymi źródłami aktualnie obowiązującego w Polsce pisanego prawa karnego są ustawy: Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy. Z kolei najważniejszym aktem regulującym prawo karne skarbowe jest ustawa Kodeks karny skarbowy. Ze względu na wagę zabronionych czynów prawo karne możemy podzielić na prawo wykroczeń, zajmujące się czynami o stosunkowo niewielkim stopniu szkodliwości społecznej oraz prawo karne sensu stricto, zajmujące się czynami o większym ładunku szkodliwości społecznej.

W doktrynie wyróżnia się następujące funkcje prawa karnego:

• sprawiedliwościową - oznacza zaspokojenie poczucia sprawiedliwości i osoby pokrzywdzonej, i tzw. społecznego poczucia sprawiedliwości;

• ochronną - ma na celu ochronę dóbr, mających istotne znaczenie dla rozwoju jednostki i funkcjonowania społeczeństwa, przed atakami osób naruszających normy karne; realizowana jest na płaszczyźnie prewencyjnej, represyjnej i zabezpieczającej;

• gwarancyjną - ma zabezpieczać jednostkę przed ingerencją w jej prawa przez władzę pod pretekstem wykonywania funkcji ochronnej.

5. EUROPEJSKIE REGUŁY WIĘZIENNE.

Zmienioną i rozszerzoną wersję Wzorcowych Reguł Minimum Postępowania z Więźniami stanowią Europejskie Reguły Więzienne przyjęte przez Komitet Ministrów Rady Europy w 1987 r. Europejskie Reguły Więzienne są zbiorem zaleceń adresowanych do państw członkowskich Rady Europy, którymi winny one kierować się w swoim ustawodawstwie wewnętrznym i praktyce penitencjarnej.

Część I Europejskich Reguł Więziennych formułuje podstawowe zasady postępowania z osobami pozbawionymi wolności dotyczące poszanowania godności ludzkiej uwięzionych, zakazu dyskryminacji, kontroli jednostek penitencjarnych i ochrony praw osobistych więźniów. Zgodnie z zasadami podstawowymi celem postępowania z więźniami jest utrzymanie stanu ich zdrowia oraz zachowanie szacunku do siebie, a jeśli pozwala na to długość orzeczonej kary — także rozwijanie w nich poczucia odpowiedzialności i wspieranie takich postaw i umiejętności, które zwiększą ich szansę pomyślnej integracji społecznej po zwolnieniu. Część II Reguł określa minimalne standardy zarządzania instytucjami więziennymi w zakresie przyjmowania, rejestracji, rozmieszczania i klasyfikacji więźniów, zapewnienia im odpowiednich warunków bytowych i opieki medycznej, dyscypliny, karania i stosowania środków przymusu, kontaktów ze światem zewnętrznym, opieki religijnej i moralnej, informowania więźniów i zapewnienia im możliwości składania skarg i próśb. Część III odnosi się do personelu więziennego i zawiera m.in. zasady dotyczące doboru, szkolenia, zatrudniania i składu personelu, powoływania i zakresu działania naczelnika zakładu, warunków dopuszczalnego użycia siły wobec więźniów i stałego informowania opinii publicznej o roli systemu więziennego i o pracy personelu. W części IV znajdują się reguły określające sposoby i środki realizacji celu postępowania z uwięzionymi sformułowanego wśród zasad podstawowych.

Reguła 64stanowi, że istotą kary więzienia jest samo pozbawienie wolności, a zatem warunki uwięzienia i rygory więzienne nie powinny zwiększać związanego z tym cierpienia, jeśli nie jest to usprawiedliwione potrzebami segregacji i utrzymania dyscypliny. Zgodnie z regułą 65 w postępowaniu z więźniami należy podejmować wszelkie wysiłki niezbędne dla ustalenia warunków więziennych w taki sposób, aby odpowiadały godności ludzkiej i poziomowi akceptowanemu w danym społeczeństwie, pozwoliły zminimalizować szkodliwe skutki uwięzienia, podtrzymywać i umacniać związki z krewnymi i społecznością pozawięzienną oraz stworzyć sposobność rozwijania zdolności i umiejętności zwiększających szansę pomyślnej readaptacji społecznej po zwolnieniu.

Aby to osiągnąć, należy — w myśl reguły 66 — uwzględnić w postępowaniu z więźniami wszelkie właściwe środki poprawcze, wychowawcze, moralne, duchowe i inne oraz stosować je odpowiednio do indywidualnych potrzeb. Kolejne reguły tej części dotyczą stosowania poszczególnych środków oddziaływania: pracy, edukacji, wychowania fizycznego, sportu i rekreacji, sporo uwagi poświęcają też przygotowaniu więźniów do zwolnienia.

6.   1)  rodzaje zakładów karnych oznacza się literami:

a)    zakład karny dla młodocianych - M,

b)    zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy - P,

c)    zakład karny dla recydywistów penitencjarnych - R,

d)    zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego - W,

  2)  typy zakładów karnych oznacza się cyframi:

a)    zakład karny typu zamkniętego - 1,

b)    zakład karny typu półotwartego - 2,

c)    zakład karny typu otwartego - 3,

  3)  system wykonywania kary oznacza się literami:

a)    system programowanego oddziaływania - p,

b)    system terapeutyczny - t,

3. system zwykły - z.

§ 69. W zakładach karnych dla młodocianych odbywają karę:

  1)  skazani, którzy nie ukończyli 24 roku życia,

  2)  w uzasadnionych przypadkach - skazani jako młodociani, którzy ukończyli 24 rok życia, zwłaszcza jeżeli ich postawa i zachowanie za tym przemawiają, a także jeżeli jest to konieczne ze względu na kontynuację realizacji zadań określonych w indywidualnym programie oddziaływania lub indywidualnym programie terapeutycznym,

  3)  dorośli skazani po raz pierwszy, wyróżniający się dobrą postawą, za ich zgodą, jeżeli jest to uzasadnione potrzebami oddziaływania na skazanych młodocianych, z wyłączeniem zakwalifikowanych do niebezpiecznych oraz skazanych za przestępstwa określone w art. 117-124, art. 127-130, art. 132-136, art. 140 i 141, art. 148 § 1-3, art. 151, art. 156 § 3, art. 158 § 3, art. 166 i 167, art. 170, art. 171 § 1, art. 197-204, art. 207-211, art. 223, art. 247 § 1 i 2, art. 252 § 1 i 2, art. 258 § 2 i 3 i art. 280 § 2 Kodeksu karnego.

§ 70. W zakładach karnych dla skazanych odbywających karę po raz pierwszy odbywają karę:

  1)  pierwszy raz skazani na karę pozbawienia wolności za przestępstwa umyślne,

  2)  skazani odbywający zastępczą karę pozbawienia wolności po raz pierwszy lub orzeczoną w tej samej sprawie co kara pozbawienia wolności,

  3)  skazani na karę pozbawienia wolności za przestępstwa nieumyślne,

  4)  inni dorośli skazani, którzy nie zostali zaklasyfikowani do odbywania kary w zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych, z uwagi na szczególne względy resocjalizacyjne, zwłaszcza gdy przemawia za tym krótki okres uprzednio lub obecnie odbywanej kary albo znikomy stopień demoralizacji i zagrożenia społecznego.

§ 71. W zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych odbywają karę dorośli skazani, o których mowa w art. 86 Kodeksu, chyba że szczególne względy resocjalizacyjne, wymienione w § 70 pkt 4, przemawiają za skierowaniem ich do zakładu karnego dla odbywających karę po raz pierwszy.

§ 72. W zakładach karnych dla odbywających karę aresztu wojskowego wykonuje się tę karę na podstawie odrębnych przepisów.

§ 73. Skazani odbywają karę pozbawienia wolności, z zastrzeżeniem § 74 i § 75, w zakładzie karnym typu półotwartego.

§ 74. W zakładzie karnym typu otwartego mogą przebywać skazani:

  1)  za przestępstwo nieumyślne, a także odbywający zastępcze kary pozbawienia wolności, osoby odbywające kary aresztu oraz skazane kobiety - jeżeli przemawiają za tym ich właściwości i warunki osobiste oraz sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie po dokonaniu przestępstwa albo inne szczególne okoliczności pozwalające przypuszczać, że można wobec nich wykonywać karę w warunkach zmniejszonej izolacji i zabezpieczenia zakładu karnego,

  2)  przebywający w zakładzie karnym typu półotwartego wyróżniający się pozytywną postawą i zachowaniem,

  3)  przebywający w zakładzie karnym typu zamkniętego, wyróżniający się wzorową postawą i zachowaniem, nie wcześniej niż po odbyciu połowy kary pozbawienia wolności, po której mogą być warunkowo przedterminowo zwolnieni,

  4)  skazani na karę dożywotniego pozbawienia wolności wyróżniający się wzorową postawą i zachowaniem, po odbyciu co najmniej 20 lat kary.

§ 75. W zakładzie karnym typu zamkniętego przebywają skazani:

  1)  stwarzający poważne zagrożenie społeczne,

  2)  stanowiący poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu karnego,

  3)  za przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, chyba że szczególne okoliczności przemawiają za osadzeniem w zakładzie karnym innego typu,

  4)  na karę dożywotniego pozbawienia wolności - przed odbyciem 15 lat kary,

  5)  za przestępstwo nieumyślne, odbywający zastępcze kary pozbawienia wolności, osoby odbywające kary aresztu oraz skazane kobiety, a także inni skazani, których właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, zachowanie po dokonaniu przestępstwa, negatywna ocena postawy i zachowania w areszcie śledczym, względy bezpieczeństwa albo inne szczególne okoliczności wskazują, że należy wobec nich wykonywać karę w warunkach zwiększonej izolacji i zabezpieczenia,

  6)  którzy podczas pobytu w areszcie śledczym lub zakładzie karnym naruszali w poważnym stopniu dyscyplinę i porządek,

  7)  przebywający dotychczas w zakładzie karnym typu otwartego lub półotwartego, jeżeli negatywna ocena ich postawy i zachowania, a także względy bezpieczeństwa wskazują, że należy wobec nich wykonywać karę w warunkach zwiększonej izolacji i zabezpieczenia zakładu karnego,

  8)  wobec których zastosowano tymczasowe aresztowanie w związku z toczącym się postępowaniem karnym w innej sprawie,

9. którzy popełnili przestępstwa o znacznym stopniu społecznej szkodliwości, określone w art. 117-124, art. 127-130, art. 132-136, art. 140 i 141, art. 148 § 1-3, art. 154 § 2, art. 156 § 3, art. 158 § 3, art. 163 § 1 i 3, art. 166 i 167, art. 170, art. 171 § 1, art. 173 § 1 i 3, art. 197, art. 200 § 1, art. 207, art. 223, art. 242, art. 247 § 1 i 2, art. 252 § 1 i 2, art. 258, art. 280 § 2 oraz art. 339 § 1-3 Kodeksu karnego, chyba że ich postawa i zachowanie przemawiają za przebywaniem w zakładzie karnym innego typu.

Instytucjonalne i pozainstytucjonalne formy resocjalizacji (z jakiegoś wcześniejszego egzaminu jest to)

Osoby dorosłe za popełnienie przestępstwa mogą zostać odesłane do:

• Zakładu karnego dla młodocianych ( jeżeli nie ukończyli 24 r.ż)

• Zakładu karnego dla odbywających karę po raz pierwszy

• Zakładu karnego dla recydywistów penitencjarnych

• Zakładu karnego dla odbywających karę aresztu wojskowego

7. TYPY ZAKŁADÓW KARNYCH

1. Zamknięte - cele mieszkalne mogą być otwarte w porze dziennej w określonym czasie, skazani mogą być zatrudnieni poza zakładem karnym tylko w pełnym systemie konwojowania. Skazani mają prawo korzystania z zajęć kulturalno - oświatowych i sportowych oraz nauczania wyłącznie na terenie zakładu. Ruch skazanych po terenie zakładu odbywa się w sposób zorganizowany i pod dozorem. Skazani maja prawo korzystania z własnej bielizny i odzieży o ile zgodę wyrazi dyrektor. Mogą korzystać z dwóch widzeń w miesiącu. Dyrektor może zgodzić się na skumulowanie tych widzeń mają prawo do korespondencji, która jest kontrolowana.

2. Półotwarte - cele otwarte w ciągu dnia, w ciągu nocy mogą być zamknięte. Mogą być zatrudnieni poza zakładem w systemie zmniejszonego konwojowania. Mogą korzystać z zajęć kulturalno - oświatowych i kształcenia poza zakładem karnym. Skazani mogą poruszać się po terenie zakładu w czasie i miejscach ustalonych porządkiem wewnętrznym. Mogą korzystać z własnej bielizny, odzieży i obuwia. Przysługują im widzenia nie podlegające dozorowi. Można im udzielać przepustek, nie częściej jednak niż co 2 miesiące i łączny czas 14 dni w roku. Widzenia 3 razy w miesiącu i można je kumulować. Korespondencja i rozmowy telefoniczne mogą być kontrolowane, ale nie muszą.

3. Otwarte - cele są otwarte całą dobę. Zatrudniani są poza zakładem karnym bez konwojenta na pojedynczych stanowiskach. Z zajęć kulturalno - oświatowych, sportowych i nauki mogą korzystać poza zakładem karnym. Mogą poruszać się w zakładzie w czasie ustalonym wewnętrznie, mogą otrzymywać z depozytu pieniądze pozostające do ich dyspozycji. Mogą nosić własną odzież, bieliznę i obuwie. Można udzielać mu przepustek nie częściej niż 1 raz w miesiącu i nie dłużej niż 28 dni w roku. Nieograniczona liczba widzeń. Można przygotowywać dodatkowe posiłki we własnym zakresie. Korespondencja i rozmowy telefoniczne nie kontrolowane.

8. WYKONYWANIE KARY WOBEC KOBIET

Zgodnie z wymaganiami Reguł Minimum ONZ z 1955 r. polski system penitencjarny, podobnie jak inne systemy penitencjarne, stanowi iż „Kobiety odbywają karę pozbawienia wolności odrębnie od mężczyzn" (KKW z 1997 r., art. 87 § l). Funkcjonuje także zasada (art. 87 § 2 KKW), w myśl której „Skazana kobieta odbywa karę w zakładzie karnym typu półotwartego, chyba że stopień demoralizacji lub względy bezpieczeństwa przemawiają za odbywaniem kary w zakładzie karnym innego typu". Według M. Gordon kwestia kobieca w więzieniu była zawsze problemem drugoplanowym ze względu na stosunkowo małą liczbę kobiet. „Żaden z wydanych po uzyskaniu niepodległości regulaminów więziennych nie ustanawiał odrębnego sposobu wykonywania kary wobec kobiet". Jednak w przepisach tych umieszczono wyjątkowe postanowienia dotyczące kobiet, zwłaszcza zaś ciężarnych i matek małych dzieci. Stąd postępowanie z tą kategorią kobiet regulowano różnymi wytycznymi. Wytyczne Dyrektora Centralnego Zarządu Zakładów Karnych z 1975 roku zalecały m.in.: zezwolenie na odbywanie widzeń z dziećmi we własnej odzieży i zezwalanie na poczęstunek słodyczami i owocami oraz na wręczanie dzieciom upominków. Dopuszczały także możliwość udzielenia tym kobietom widzeń z najbliższymi poza terenem zakładu karnego oraz zezwalały na czasowe opuszczanie zakładu karnego na czas do 5 dni (wytyczne dyrektora C.Z.Z.K. z 1975 r.).

W roku następnym po porozumieniu władz więziennych z Ministrami Oświaty

i Wychowania oraz Zdrowia i Opieki Społecznej zalecano:

— niekontrolowanie korespondencji z dziećmi,

— umożliwienie więźniom (także ojcom) realizowanie odwiedzin ich dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, w których przebywały,

— podwyższanie wynagrodzenia za pracę w celu umożliwienia więźniom partycypowania w kosztach utrzymania ich dzieci.

Kolejne wytyczne rozszerzały kwestia odwiedzin na dzieci znajdujące się u krewnych.

Odwołując się do ustaleń międzynarodowych „... z punktu widzenia zdrowia fizycznego a także w interesie sprawiedliwości, konieczne jest ustanowienie w odpowiednich ustawach i przepisach odrębnych praw dla kobiet pozbawionych wolności, konieczne jest też złagodzenie reżimu i dyscypliny więziennej". Według. M. Bramskiej dokonujące się stale zmiany w organizacji i wyposażeniu zakładów karnych przyczyniały się do zmniejszenia dolegliwości izolacji więziennej, ponieważ zapewniały kobietom lepsze warunki sanitarne i bytowe oraz umożliwiały rozszerzanie kontaktów z osobami bliskimi. Służyły też korzystniejszemu przygotowaniu kobiet do wypełniania obowiązków rodzinnych po zwolnieniu z więzienia.

Regulamin wykonywania kary pozbawienia wolności z 1989 roku (w rozdz. 7) już wyraźnie określił zasady odbywania kary przez kobiety. Od tego czasu sprawa wykonywania kary pozbawienia wolności przez kobiety jest określana przez kolejne regulaminy więzienne, tj. z 1995 roku, i z 1999 roku (w rozdz. 5). Regulamin 7. 1999 roku jest w zakresie regulacji praw kobiet, logiczną konsekwencją ustaleń znajdujących się w KKW z 1997 roku, które przytoczyłem na początku tego podrozdziału.

Mimo akcentowania odrębności w traktowaniu kobiet w więzieniu, którą dyrektor

zakładu karnego może poszerzyć przez stosowanie wobec nich rozmaitych odstępstw

od regulaminu, nie zawsze wykonywanie wobec nich kary pozbawienia wolności jest

prawidłowe, np., iż mała liczba kobiet powoduje rozwiązywanie niektórych związanych z tym zagadnień np. klasyfikacji i indywidualizacji, nie respektuje w należnym stopniu przyjętej wobec nich polityki penitencjarnej. Zwraca ona m.in. uwagę, „że często odbywają karę wspólnie młodociane z dorosłymi, recydywistki z karanymi pierwszy raz, alkoholiczki i prostytutki z kobietami o pozytywnej opinii środowiskowej

Z doświadczeń penitencjarnych J. Reichel w Zakładzie Karnym nr l w Grudziądzu wynika, iż bardzo dokuczliwe są często nieprawidłowe stosunki interpersonalne wśród mieszkanek więziennej celi. Wymienione wyżej czynniki to negatywne determinanty oddziaływania penitencjarnego, które zdaniem M. Bramskiej nie służą kształtowaniu tych cech, które mogą mieć decydujący wpływ na dalsze, społecznie pożyteczne zachowania w życiu na wolności.

9. PROBLEMATYKA NIELETNICH.

Zgodnie z art. 10 § l k.k./ odpowiedzialność za popełnienie czynu zabronionego ponosi ten, kto w chwili czynu ukończył 17 lat. Jednak zgodnie z art. 10 § 2 k.k. nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. według k.k. 134, art. 148 § l, 2 lub 3, art. 156 § l lub 3, art. 163 § l lub 3, art. 166, art. 173 § l lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § l lub 2 oraz w art. 280 k.k., może odpowiadać na zasadach określonych w Kodeksie karnym, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Natomiast w stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sad zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają (art. 10 § 4 k.k.).

Tak więc w zasadzie odpowiedzialność karną ponosi osoba, która temperę criminis ukończyła już 17 lat. Ci zaś, którzy w chwili czynu nie maje} jeszcze 17 lat, podlegają odrębnemu reżimowi prawnemu.

Kwestie związane z traktowaniem nieletnich, którzy weszli w konflikt z prawem, reguluje w naszym kraju odrębna ustawa. Jest to ustawa z dnia 26 października 1982 r, o postępowaniu w sprawach nieletnich. W dziedzinie „prawa nieletnich" wydano również wiele rozporządzeń, które w sposób szczegółowy regulują kwestie z nimi związane. Ustalenie zasad odpowiedzialności nieletnich sprawców czynów karalnych nastąpiło na przełomie XIX i XX w. Wpłynął na to rozwój kryminologii, zwrócono także uwagę na odrębność psychospołeczną nieletnich i potrzebę stosowania wobec nich odrębnych środków. Była to ogromna zmiana, gdyż wcześniej, przez wieki, nieletnich traktowano bądź jako nieodpowiedzialne dzieci, bądź jako „małych dorosłych", podlegających złagodzonemu karaniu. W 1854 r. angielska ustawa o postępowaniu z nieletnimi wprowadziła praktykę kierowania nieletnich przestępców do specjalnych szkół poprawczych (reformatory schools) albo poddania ich pod dozór kuratora w ramach tworzącej się probacji. „Kamieniem węgielnym" w tej dziedzinie było, jak się uważa, utworzenie w Chicago w 1899 r. pierwszego sądu dla nieletnich. W pierwszej połowie XX w. nastąpił szybki rozwój sądownictwa dla nieletnich, w Europie pierwsze takie sądy powstały w 1908 r. we Frankfurcie nad Menem i Kolonu, w Polsce — w 1919 r. w Łodzi, Warszawie i Lublinie.

W Polsce międzywojennej tak k.k. z 1932 r. jak i k.p.k. z 1928 r. zawierały unormowania dotyczące postępowania z nieletnimi. Zgodnie z przyjętymi już wówczas koncepcjami, w istotnym zakresie oparte były one na innych zasadach niż przepisy dotyczące

dorosłych. W sprawach nieletnich można zauważyć dwa modele postępowania: model opiekuńczo-wychowawczy albo model poprawczy. Ogólnie biorąc, w modelu opiekuńczo-wychowawczym stosuje się środki nieizolacyjne, np. ustanawia się kuratelę, zobowiązuje się sprawcę do naprawienia wyrządzonej szkody, do przeproszenia pokrzywdzonego, orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów itp. Model poprawczy polega na tym, że nieletniego sprawcę umieszcza się na pewien czas w ośrodku poprawczym. Postępowanie toczy się w sądzie rodzinnym.

Sprawą niezmiernie istotną w postępowaniu z nieletnimi jest ich resocjalizacja, jest to wtórne uspołecznienie osób wykolejonych, czyli pewna odmiana socjalizacji. Postępowanie celowościowe, prowadzące do ponownego zsocjalizowania, nazywane jest oddziaływaniem (wychowywaniem) resojalizacyjnym. Resocjalizacja to procesy zmian, jakie zachodzą w osobowości i zachowaniu.³²² W zasadzie bez znaczenia pozostaje fakt, czy nieletni, który ma być poddany resocjalizacji, przebywa w zakładzie poprawczym, czy nie. Natomiast resocjalizacja w warunkach izolacyjno-zakładowych oraz otwartych wywołuje zastrzeżenia i uwagi krytyczne, a w mniejszym stopniu pochwały. Wychowawcy z zakładów poprawczych przyznają, że w swojej pracy oczekują porażki mierzonej powrotnością ich podopiecznych na drogę przestępstwa po wyjściu z zakładu.

W procesie resocjalizacji nieletnich w warunkach kurateli sądowej niezwykle ważną rolę odgrywają kuratorzy sądowi. W kurateli sądowej występują dwa typy kuratorów: zawodowi i społeczni. Kuratorzy społeczni to najczęściej emerytowani lub czynni nauczyciele, urzędnicy, prawnicy, studenci, funkcjonariusze jednostek zmilitaryzowanych.

Czynnikami istotnymi dla skuteczności dozorów są: predyspozycje osobowościowe i przygotowanie pedagogiczne kuratorów, częstotliwość i miejsce kontaktów z nieletnimi, metody i formy oddziaływań resojalizacyjnych. Pierwszy kontakt z kuratorem może rzutować na cały efekt dozoru. Kurator musi zwracać uwagę, by miejsce spotkania nie było dla nieletniego uciążliwe ani nie wzbudzało negatywnych emocji. Większość pierwszych spotkań kuratora z nieletnim odbywa się w domu rodzinnym nieletniego. Niektórzy kuratorzy wolą jednak, aby takie spotkanie odbyło się w sądzie. Kuratorom brakuje często systematyczności i ciągłości w prowadzeniu dozoru, co w istotny sposób hamuje powrót dozorowanego do normalnego życia w rodzinie i społeczeństwie. Szczególnie istotne w resojalizacji jest dobór metod i form pracy z nieletnimi. Niski poziom wiedzy pedagogicznej i brak predyspozycji wielu kuratorów nie pozwala im odpowiednio zindywidualizować swoich poczynań wobec podopiecznych. Ich metody pracy często ograniczają się do metod słownych niepozbawionych moralizatorstwa. Inne oddziaływania wychowawcze przez nich stosowane to przekonywanie i doradzanie, analizowanie postępowania nieletniego, ocenianie. Kuratorzy straszą konsekwencjami, niewielu z nich udziela pomocy rodzinom nieletniego, niektórzy z nich nie są w stanie sprecyzować stosowanych przez siebie form pomocy samemu nieletniemu. W niektórych przypadkach można zauważyć element represji, zupełnie nieskuteczny w zwalczaniu zachowań dewiacyjnych. Najbardziej efektywnym (rzadziej stosowanym) modelem

pracy kuratora z nieletnim jest model terapeutyczno-opiekuńczy, który polega na zależności wewnętrznej kuratora i podopiecznego. Najmniej efektywny okazał się model oparty na zależności formalno-zewnętrznej kuratora i podopiecznego.

Innym miejscem, w którym nieletni może zostać poddany resocjalizacji, jest zakład poprawczy. Niestety, zakłady poprawcze często traktują swoich wychowanków jako przestępców, czyli patrzą na nich przez pryzmat ich czynów naruszających prawo i z tego powodu nie są najkorzystnieszym miejscem na przeprowadzanie terapii. Nie może to jednak usprawiedliwiać braku takich działań. Najczęściej jednak w polskich zakładach poprawczych istnieje system dyscyplinarno-izolacyjny, w którym stosuje się karę, izolację, środki nacisku i przymusu oraz dyscyplinę opartą na dominacji wychowawcy.³²⁷

Zdaniem Z. Bartkowicza, istnieję powiązania między agresją a wykolejeniem, a jednocześnie możliwości terapii agresorów. Agresywności rozpoznawanej po jej zachowaniowych przejawach, czyli w oparciu o akty szkodzenia innym ludziom, nie da się sprowadzić do samego tylko zachowania. Zaburzenie to jest jednocześnie stanem osobowości i obejmuje sferę emocjonalną i poznawczą. Agresywność rozpatruje się jako produkt uczenia się nie tylko określonych zachowań, ale też sposób emocjonalnego reagowania oraz przyswajania sobie nawyków poznawczych. Jest najbardziej charakterystyczną właściwością osób wykolejonych przestępczo. Istotą antagonizmu destruktywnego, czyli stanu wykolejenia jednostki, są agresywne nastawienia poznawcze i emojonalne, które w sferze zachowaniowej dają o sobie znać jako reakcje negatywne. Wiele sposobów pomocy terapeutycznej może pomóc agresorom, jednak większość z nich oparta jest na zasadach uczenia się. Oprócz oduczania obejmującego sferę zachowaniową, coraz częściej proponuje się oduczanie agresywnych emocji i zmianę wadliwych schematów poznawczych. Najbardziej obiecujący jest kierunek psycho-edukacyjny poszukiwań, uwzględniający wielopłaszczyznową naturę agresji, proponując kompleksową terapię agesorów, także przez zastąpienie jej najwłaściwszą alternatywą — zachowaniem

i skłonnościami prospolecznymi.

1. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Jak wiadomo, kwestie związane z traktowaniem nieletnich, którzy weszli w konflikt z prawem, reguluje odrębna ustawa, czyli ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich (u,p.n.). Ustawa była kilkakrotnie zmieniana, a ostatnio w 2000 r. została gruntownie znowelizowana. Nowelizacja owa weszła w życie 29 stycznia2001 r.

Preambuła do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich stanowi generalną wskazówkę intepretacyjną, mającą stużyć wszystkim organom państwowym, organizajom społecznym i obywatelom, stosującym przepisy tej ustawy, do prawidłowej ich wykładni.

Celami ustawy są; przeciwdziałanie demoralizacji i przestępczości nieletnich i stworzenie warunków do nomalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem; umacnianie funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa. Osiągnięciu tych celów podporządkowane jest stosowanie przewidzianych przez ustawę środków, jak i try-

bów postępowania.

Ustawa posługuje się pojęciem „nieletni" w trzech znaczeniach (art. l § l u.p.n.). W pierwszym znaczeniu „nieletni" to osoby do lat 18., wobec których stosuje się środki wychowawcze w związku z ich demoralizacją. Po drugie, „nieletni" to osoby między 13. a 17. rokiem życia, wobec których toczy się postępowanie o czyny karalne wypełniające znamiona przestępstw lub niektórych wykroczeń. Po trzecie, „nieletni" to osoby, wobec których wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze; osoby te są określone jako nieletni do ukończenia przez nie 21 lat.

Krytycznie ocenia się brak określenia dolnej granicy wieku, poniżej której wyłączona byłaby możliwość prowadzenia postępowania wobec dziecka pod zarzutem demoralizacji.

Zgodnie z art. 2 u.p.n., przewidziane w ustawie działania podejmuje się w wypadkach, gdy nieletni wykazuje przejawy de-moralizacji albo dopuści się czynu karalnego. Wobec tego innymi ważnymi terminami odnoszącymi się do nieletnich, wymienionymi w art. l u.p.n. (i będącymi novum w polskim prawie karnym), są pojęcia „demoralizacji" i „czynu karalnego". Ustawa nie podaje definicji „demoralizacji", traktuje ją bardzo szeroko, co stwarzać może sposobność do dowolnego manipulowanią tym pojęciem. W art. 4 § l u.p.n. jedynie wyliczono okoliczności, które o świadczy o demoralizacji. Są to: uchylanie się od obowiązku szkolnego, używanie alkoholu lub innych środków odurzających, prostytucja, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, naruszenie zasad współżycia społecznego.

Demoralizacja, jak się przyjmuje, oznacza szczególnie intensywną i względnie trwałą postać nieprzystosowania społecznego. Jest to proces odchodzenia od obowiązujących w społeczeństwie wartości moralnych, a przejawiający się niekiedy poprzez przestępczość czy wykolejenie jednostek.³⁴⁰ Termin „demoralizacja" spotkał się z krytyką w literaturze prawniczej, ze względu na nieprecyzyjność i pejoratywny wydźwięk sugerujący winę dziecka za demoralizację.

Następnym istotnym pojęciem jest „czyn karalny". Zgodnie z przepisem art. l § 2 u.p.n., jest to czyn zabroniony przez odpowiednie ustawy jako przestępstwo, przestępstwo skarbowe lub jedno z wymienionych w tym przepisie wykroczeń. Czyn ten może popełnić tylko nieletni, który ukończył 13 lat. Dokonanie takiego czynu przez dziecko młodsze niż 13 lat można jedynie potraktować jako przejaw demoralizacji. Ustawodawca posługuje się terminem „czyn karalny", nie używając w odniesieniu do nieletnich pojęć „przestępstwo" i „wykroczenie". Spowodowane to było rezygnacją z ustalenia winy nieletniego. Brak ustalenia winy stanowi przeszkodę do uznania takiego czynu za przestępstwo lub wykroczenie w sensie prawnokarnym.

2. Środki stosowane wobec nieletnich. Zgodnie z art. 5 u.p.n., wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym; kara może być orzeczona tylko w przypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.

Możliwość orzeczenia tempore criminis nieletniemu kary przewiduje art. 10 § 2 k.k. (wspomniany wyżej), a także art. 13 i 94 u.p.n. Orzekając środki przewidziane wobec nieletnich, sąd bierze pod uwagę zarówno wartość wychowawczą i opiekuńczą środowiska rodzinnego, jak i stopień oraz przyczyny niedostosowania społecznego samych nieletnich.

Przepis art. 6 u.p.n. wymienia środki, jakie wobec nieletnich może zastosować sąd rodzinny. Sąd może:

1) udzielić upomnienia;

2) zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia;

3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;

4) ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania — udzielających poręczenia za nieletniego;

5) zastosować nadzór kuratora;

6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;

7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów;

8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;

9) orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej albo ośrodku szkolno-wychowawczym;

10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;

11) zastosować inne środki zastrzeżone w niniejsze ustawie do właściwości sąd rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Katalog środków wychowawczych, które można orzec względem nieletnich, jest długi. Jednak praktyka pokazuje, że nie wszystkie są wykorzystywane. Wobec nieletniego można orzec więcej niż jeden środek wychowawczy, o ile nie są to środki wykluczające się wzajemnie.

Upomnienie można stosować razem z innym środkiem, zwłaszcza ze zobowiązaniem nieletniego do określonego postępowania. Zwiększa to potencjał wychowawczy tego środka i tworzy szersze podstawy do jego stosowania.

Naprawienie wyrządzonej szkody i pojednanie sprawcy z ofiarą, to środki, które stosowane są od wielu lat w USA i krajach Europy Zachodniej. Niestety, w Polsce nie jest to rozpropagowana forma reakcji na czyn naruszający normy prawne. Podobnie zresztą jak mediacja.

Sąd rodzinny względem nieletniego może zastosować nadzór odpowiedzialny rodziny, jeśli ingerencja osoby trzeciej w życie rodziny jest zbędna. Możliwy jest nadzór organizacji, zakładu pracy czy osoby godnej zaufania. W praktyce jednak sądy najczęściej orzekają nadzór kuratora sądowego. Można nieletniego skierować do ośrodka kuratorskiego, czy ośrodka pracy z młodzieżą.

W stosunku do nieletniego można orzec zakaz powadzenia pojazdów i orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego; charakter tych środków nie jest jednoznaczny, ustawa wymienia te środki, mają one również pewne elementy środka zabezpieczającego, przeciwdziałającego popełnieniu w przyszłości czynu karalnego.

Jeśli istnieje taka konieczność, sąd umieszcza nieletniego w rodzinie zastępczej. Rodziną zastępczą może być małżeństwo lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim. Osoby takie muszą spełnić odpowiednie warunki: dać rękojmię należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej, mieć obywatelstwo polskie i mieszkać w Polsce, korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich, nie mogą być pozbawione praw rodzicielskich i opiekuńczych, nie mogą być chore na chorobę uniemożliwiającą należyte sprawowanie opieki, muszą mieć odpowiednie warunki mieszkaniowe i stałe źródło utrzymania.

Zmianie środowiska wychowawczego służy także (oprócz umieszczenia w rodzinie zastępczej) umieszczenie nieletniego w odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej albo w ośrodku szkolno-wychowawczym.

Wobec nieletnich, którzy popełnili czyn karalny o znamionach przestępstwa, można zastosować środek poprawczy, jakim jest umieszczenie w zakładzie poprawczym (art. 10 u.p.n.).

Zgodnie z art. 10 u.p.n., sąd rodzinny może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, stanowiącego przestępstwo albo przestępstwo skarbowe, jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.

Umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym można warunkowo zawiesić, jeżeli właściwości i warunki osobiste oraz środowiskowe sprawcy, jak również okoliczności i charakter jego czynu uzasadniają przypuszczenie, że mimo niewykonania środka poprawczego cele wychowawcze zostaną osiągnięte (art. 11 u.p.n.).

Zgodnie z art. 12 u.p.n., w razie stwierdzenia u nieletniego upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu łub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym; jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu jedynie opieki wychowawczej, sąd może orzec umieszczenie go w odpowiednie; placówce opiekuńczo-wychowawczej, a w przypadku gdy nieletni jest upośledzony w stopniu głębokimi wymaga jedynie opieki w domu pomocy społecznej.

Zdaniem A. Strzembosza, środki penalne, mimo również resocjalizacyjnych zadań, jakie im się współcześnie niejednokrotnie przypisuje, nigdy nie są pozbawione elementu sprawiedliwej odpłaty, przynajmniej wówczas, gdy mamy do czynienia z karami.

Natomiast środki zabezpieczające maję zadania ochronne. W stosunku do nieletnich, zgodnie z art. 3a § l u.p.n., sąd rodzinny może z inicjatywy lub za zgoda pokrzywdzonego i nieletniego, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego. Rozwiązanie takie wydaje się być korzystne z perspektywy obu stron, jednakże w praktyce stosuje się je bardzo rzadko.

4. Postępowanie w sprawach nieletnich - zagadnienia procesowe. W postępowaniu w sprawach nieletnich istnieją zasadniczo dwa stadia procesu. piewsze to postępowanie przed sadem (rodzinnym, odwoławczym), drugie stadium to postępowanie wykonawcze. Podstadium postępowania przed sądem zawiera następujące fazy: postępowania przedrozpoznawczego, postępowania iii rcm i postępowania in personam (wyjaśniające). Fa/y postępowania rozpoznawczego to postępowanie opiekuńczo-wychowawcze i postępowanie poprawcze.

W sprawach nieletnich model postępowania przebiega w następujący sposób: postępowanie wyjaśniające, postępowanie rozpoznawcze (opiekuńczo-wychowawcze bądź poprawcze), postępowanie odwoławcze i postępowanie wykonawcze.

Postępowanie wyjaśniające rozpoczyna się wydaniem przez sędziego rodzinnego postanowienia o wszczęciu postępowania na podstawie art. 34 § l u.p.n. Jest to odpowiednikiem wszczęcia postępowania w sprawie karnej i jest przejawem zasady legalizmu.³⁵⁴ Postępowanie wyjaśniające prowadzi sędzia rodzinny. Zasada wyłącznej właściwości rzeczowej sądu rodzinnego dla spraw nieletnich jest zgodna z obowiązującą w postępowaniu cywilnym nieprocesowym regułą, że właściwym rzeczowo do orzekania

w sprawach podlegającym temu postępowaniu jest sąd rejonowy. Zasada ta jest również zgodna z podstawowymi aktami wyznaczającymi międzynarodowe standardy praw dziecka i formułowanymi w nich wymaganiami i zaleceniami, jakim powinny sprostać ustawodawstwa poszczególnych państw w zakresie szczególnej ochrony praw dziecka stającego przed sądem, w szczególności zaleceniem, aby sprawy nieletnich rozpatrywane były przez niezawisły organ odnoszący się do dzieci.Celem postępowania jest ustalenie czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego, a w sprawie o czyn karalny, czy rzeczywiście został on przez nieletniego popełniony. Postępowanie to ma ustalić, czy jest potrzeba zastosowania wobec nieletniego środków przewidzianych w ustawie (art. 33 u.p.n.). Zgodnie z art. 35 § l u.p.n., w postępowaniu wyjaśniającym należy zebrać, przeprowadzić i utrwalić dowody dotyczące popełnienia czynu karalnego oraz okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego. Należy zebrać dane dotyczące nieletniego, jego warunków wychowawczych, zdrowotnych i bytowych, a ponadto, zgodnie z § 274 ust. l regulaminu czynności sądów, dane dotyczące sytuacji materialnej nieletniego oraz jego rodziców lub innych osób zobowiązanych do alimentacji.

Stronami postępowania, w tym także postępowania wyjaśniającego, zgodnie z art. 30 u.p.n., są: nieletni, jego rodzice lub opiekun, prokurator. Pokrzywdzony nie ma prawa strony, ma prawo do wnoszenia zażaleń na postanowienie sędziego rodzinnego wydane na podstawie art. 21 u.p.n. o niewszczynaniu postępowania lub jego umorzeniu. Interesy pokrzywdzonego w trakcie postępowania reprezentuje prokurator.

W postępowaniu w sprawach nieletnich, następnym etapem jest postępowanie rozpoznawcze. Może ono przebiegać bądź jako postępowanie opiekuńczo-wychowawcze, bądź jako postępowanie poprawcze.

Postępowanie opiekuńczo-wychowawcze uregulowane jest przez art. 44-47 u.p.n. i podporządkowane jest przepisom k.p.c. — trybu nieprocesowego, prowadzi je sędzia rodzinny. Celem tego postępowania jest konkretyzacja ustaleń dokonanych w postępowaniu wyjaśniającym, skontrolowanie, czy ustalenia te zostały dokonane prawidłowo oraz czy prawidłowe są zamierzenia w zakresie wyboru środka wychowawczego, a następnie orzeczenie go w stosunku do nieletniego. W tym postępowaniu nieletni może mieć obrońcę, natomiast obrońca musi występować w przypadkach, które uzasadniają obronę obligatoryjną już w postępowaniu wyjaśniającym (art. 36 § l u.p.n.).

Postępowanie opiekuńczo-wychowawcze może zakończyć się zastosowaniem środków wychowawczych, zastosowaniem środków leczniczo-wychowawczych, umorzeniem postępowania, przekazaniem sprawy do rozpoznania w trybie postępowania poprawczego, przekazaniem sprawy prokuratorowi, jeżeli ujawniły się okoliczności wskazujące na konieczność zastosowania wobec nieletniego kary w oparciu o art. 10 § 2 k.k., przekazaniem sprawy szkole albo organizacji społecznej.

Postępowanie poprawcze regulują art. 48-55 u.p.n. Postępowanie to podporządkowane jest przepisom k.p.k. i wszczyna je sąd rodzinny z urzędu na podstawie postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym. Stronami postępowania są: nieletni, rodzice lub opiekunowie nieletniego, prokurator. Pokrzywdzonemu nie przysługuje prawo strony. W tym postępowania nieletni musi mieć obrońcę (obrona obligatoryjna). Postępowanie poprawcze rozpoznawane jest na rozprawie, sąd orzeka w składzie ławniczym (jest to wyjątek w postępowaniu w sprawach nieletnich). Podczas rozprawy sąd decyduje i orzeka wyrokiem, czy nieletniego należy umieści w zakładzie poprawczym. Po przeprowadzeniu rozprawy sąd może dojść do przekonania, że wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, wystarczające jest zastosowanie środków wychowawczych przewidzianych w u.p.n., wtedy wydaje postanowienie o zastosowaniu tych środków. Sąd orzeka postanowieniem także o umieszczeniu nieletniego w zakładzie

pomocy społecznej, szpitalu psychiatycznym lub innym zakładzie

leczniczym.

Postępowanie odwoławcze, regulowane przez przepisy art. 58-63 u.p.n., jest kolejnym etapem w postępowaniu w sprawach nieletnich. Środki odwoławcze mogą wnosić strony postępowania: nieletni, jego rodzice lub opiekunowie i prokurator. W postępowaniu w sprawach nieletnich występują dwa rodzaje środków odwoławczych: apelacja i zażalenie,³⁶¹ Środki odwoławcze od orzeczeń wydanych w sprawach nieletnich przez sąd rodzinny rozpoznaje sąd okręgowy, w którego okręgu zapadło orzeczenie lub wydano zarządzenie podlegające zaskarżeniu, w składzie trzech sędziów (art. 58 u.p.n.).

Do rozpoznawania w drugiej instancji spraw należących do właściwości sądów rodzinnych powołane są, co do zasady, wydziały cywilne (odwoławcze) sądów okręgowych; jednak do rozpoznawania w drugiej instancji spraw przeciwko nieletnim o popelnienie czynu karalnego, jeżeli wobec nieletniego zastosowano środek poprawczy lub gdy środek odwoławczy zawiera wniosek o orzeczenie środka poprawczego, właściwy jest wydział karny (odwoławczy) sądu okręgowego.

Apelacja przysługuje stronom od: wyroku orzekającego umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym (art. 55 § 2 u.p.n.); postanowienia orzekającego zastosowanie środka wychowawczego z art. 6 pkt 1-9 u.p.n. (art. 55 § l u.p.n.), tj. postanowienia merytorycznie rozstrzygającego sprawę; postanowienia orzekającego zastosowanie środków leczniczo-wychowawczych i orzekającego uzupełniająco środek wychowawczy (art. 47a w zw. z art. 12 u.p.n.).

Zażaleniem można zaskażyć np. postanowienie sędziego rodzinnego o wszczędu postępowania, postanowienie sędziego rodzinnego o niewszczynaniu postępowania, postanowienie sędziego rodzinnego o umorzeniu postępowania; inne osoby mogą wnieść zażalenie na czynności dokonane podczas postępowania wyjaśniającego, jeśli czynności te naruszyły prawa tych osób; zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienie sądu rodzinnego kończącego postępowanie w sprawie; na postanowienie i zarządzenia przewodniczącego itp.

W postępowaniu zażaleniowym, z wyjątkiem postępowania poprawczego i postępowania prowadzonego przez sąd zwykły w tybie przepisów k.p.k., stosuje się przepisy k.p.c. (art. 59 § 2 u.p.n.). Przepis art. 38 § 3 u.p.n. stanowi, że organem właściwym do rozpoznania zażaleń stron i innych osób na czynności naruszające ich prawa w postępowaniu wyjaśniającym jest sędzia rodzinny, a w wypadku zażalenia na jego czynności jest sąd rodzinny w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.

Warto w tym miejscu wspomnieć o środku zapobiegawczym, jakim jest umieszczenie nieletniego w schronisku dla nieletnich. Z natury rzeczy środek ów może być stosowany tak w postępowaniu wyjaśniającym, jaki w postępowaniu rozpoznawczym i odwoławczym

5. Wykonywanie środków wychowawczych i poprawczych. Postępowanie wykonawcze w sprawach nieletnich reguluje ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich w obszernym dziale IV ustawy, zatytułowanym „Postępowanie wykonawcze". W pięciu rozdziałach szczegółowo omówiono kwestie związane z postępowaniem wykonawczym w sprawach nieletnich, uwzględniając środki wychowawcze i lecznicze (rozdział 2), środek poprawczy (rozdział 3), stosowanie środków przymusu bezpośredniego wobec nieletniego umieszczonego w zakładzie poprawczym, w schronisku dla nieletnich, placówce opiekuńczo-wychowawczej, ośrodku szkolno-wychowawczym (rozdział 4), a także zatrudnianie nieletnich umieszczonych w zakładach poprawczych lub schroniskach dla nieletnich (rozdział 5).

Trzeba zwrócić uwagę na to, że przewidziane dla nieletnich środki wychowawcze, lecznicze i poprawcze, orzeczone w postępowaniu karnym na podstawie art. 10 §4 k.k., wykonuje sąd rodzinny (art. 69 § l infine u.p.n.). Odbywa się to według przepisów u.p.n.

Natomiast orzeczenie o karze, wydane w postępowaniu w sprawach nieletnich, wykonuje sąd właściwy według k.k. w. na podstawie przepisów tego kodeksu (art. 69 § 2 u.p.n.). Oczywiście, wszystkie środki orzeczone na podstawie u.p.n. wykonuje sąd rodzinny według przepisów tejże ustawy (art. 69 § l u.p.n.). Postępowanie wykonawcze, wedle art. 64 u.p.n., należy wszcząć bezzwłocznie, gdy orzeczenie stało się wykonalne. Nakaz bezzwłocznego wszczęcia postępowania wykonawczego, gdy orzeczenie stato się wykonalne, a nie musi być prawomocne, związane jest z przepisem art. 578 k.p.c., który przewiduje wykonalność postanowień sądu opiekuńczego z chwilą ich ogłoszenia, względnie wydania. Pozwala to jak najszybciej podjąć działania zapobiegające demoralizacji nieletniego. Odnosi się tylko do orzeczeń wydanych w postępowaniu opiekuńczo-wychowawczym, ponieważ wykonalność orzeczeń w postępowaniu poprawczym następuje dopiero wtedy, gdy staną się prawomocne.

Przepis art. 65 u.p.n. uwzględnia potrzebę doprowadzenia do prawidłowego wypełniania obowiązków przez rodziców lub opiekunów nieletniego. Łączy się to z założeniem zawartym w preambule ustawy, iż przepisy mają służyć do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej rodzin i ich poczucia odpowiedzialności za

wychowanie nieletnich.

Zgodnie z przepisem art. 65 u.p.n., celem oddziaływań wychowawczych wszystkich środków resocjalizacyjnych jest osiągnięcie korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletnich, które umożliwiłyby im prawidłowy rozwój i funkcjonowanie w życiu społecznym, osobistym. Cele resocjalizacji uwzględniają dobro dziecka, jego interes. Zasada dobra dziecka oznacza danie mu prawa do poprawy swojego postępowania i ukształtowania poczucia odpowiedzialności za swoje zachowanie i wdrożenia do podjęcia społecznie użytecznej pracy. Daje się mu prawo do popełniania błędów i korzystania z przywilejów, które nie przysługują dorosłym popełniającym przestępstwo. Sędzia dla nieletnich stosuje środki wychowawcze i poprawcze, dopiero na dalszym planie stawia wagę czynu zabronionego. W pewnym sensie odmawia karania dziecka. Celem postępowania nie jest sankcjonowanie przeszłości, ale przygotowanie przyszłości nieletniego sprawcy.

Podczas pobytu w placówce opiekuńczo-wychowawczej, w schronisku dla nieletnich oraz w zakładzie poprawczym, nieletniemu zapewnia się nauczanie ogólnokształcące i zawodowe, działalność kulturalno-oświatową i sportową, działalność mającą na celu rozwijanie aktywności społecznej i wdrożenie do pracy użytecznie potrzebnej, a także dostęp do świadczeń zdrowotnych (art. 66 § 2 u.p.n.).

Nieletni może również prowadzić korespondencję, jednak nie może być ona kontrolowana przez dyrektora zakładu, gdy nieletni prowadzi ją z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Rzecznikiem Praw Dziecka oraz organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych w drodze ustawy przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka (art. 66 § 3 u.p.n.).

Nieletni ma prawo do wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych oraz bezpośedniego uczestniczenia w nabożeństwach odprawianych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich. Ma prawo, na podstawie art. 66a u.p.n., do nauki religii, uczestniczenia w lekcjach religii itp.

Ważną rolę w postępowaniu wykonawczym sprawuje sędzia rodzinny. Pełni on nadzór nad wykonywaniem wielu środków wychowawczych, leczniczo-wychowawczych, środka poprawczego i środków tymczasowych. Zgodnie z art, 77 u.p.n.³⁶⁹ nadzór, który sprawuje sędzia rodzinny, obejmuje wykonywanie orzeczeń o umieszczeniu nieletnich w: placówkach resocjalizacynych, opiekuńczo-wychowawczych, zakładach publicznych opieki zdrowotnej i zakładach pomocy społecznej, rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych, kuratorskich ośrodkach pracy z młodzieżą, schroniskach dla nieletnich i zakładach poprawczych, a także decyzji o umieszczeniu nieletnich w policyjnych izbach dziecka. Sędzia rodzinny ma prawo do wstępu w każdym czasie na teren nadzorowanej jednostki oraz do pomieszczeń, w których przebywają nieletni, ma prawo przeglądać dokumenty i żądać wyjaśnień od administracji odpowiednich zakładów, przeprowadzać na osobności rozmowy z nieletnimi oraz ma prawo do badania ich próśb i skarg. W zakres sprawowanego nadzoru wchodzi legalność umieszczenia nieletniego w zakładzie, placówce czy innej instytucji, a także prawidłowość wykonywania orzeczenia.

Jedną z zasad postępowania wykonawczego jest zindywidualizowanie traktowania nieletniego (art. 66 u.p.n.). Sąd rodzinny ma w tym zakresie dużą swobodę przy orzekaniu środków odpowiednich do potrzeb wychowawczych i osobowości nieletniego. Podstawowymi środkami i metodami, które pozwalają na indywidualizację w oddziaływaniu na nieletnich są:

a) typ zakładu (resocjalizacyjny, poprawczy);

b) rodzaj zakładu (w przypadku zakładu poprawczego — np. zakład zwykły, półotwarty, o wzmożonym nadzorze wychowawczym, o wzmożonej opiece psychiatryczno-psychologicznej);

c) grupy wychowawcze;

d) możliwość modyfikowania orzeczonego środka w postępowaniu wykonawczym (art. 79 u.p.n.);

e) możliwość zmiany rodzaju zakładu poprawczego (art. 85 § 2 u.p.n.);

f) możliwość umieszczenia poza zakładem poprawczym na pod-

stawie art. 90 u.p.n.

Jeśli względy wychowawcze za tym przemawiają, sąd rodzinny może zmieniać, zgodnie z art. 79 u.p.n., środki wychowowcze, może odstąpić od stosowania orzeczonego środka wychowawczego. Sąd według przepisu art. 71 u.p.n. może udzielić nieletniemu odroczenia lub przerwy w wykonywaniu środka wychowawczego albo środka poprawczego, w razie jego choroby i z innych ważnych przyczyn.

W przypadku, gdy nastąpi istotna poprawa postawy i zachowania nieletniego, sąd może warunkowo odstąpić od wykonania środka poprawczego (art. 88 u.p.n.). Sąd ma w tym przypadku możliwość elastycznego reagowania, ale jeśli orzeka odstąpienie od wykonania środka poprawczego, stosuje wobec nieletniego środki wychowawcze. Jednak jeśli w okresie próby sąd uzna, że przemawiają za tym względy wychowawcze, może zarządzić w każdej chwili umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym.³⁷²

6. Wykonywanie środków poprawczych. Zgodnie z przepisem art. 85 § l u.p.n., sąd rodzinny, kierując do wykonania orzeczenie o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym, może określić rodzaj tego zakładu. Według art. 85 § 2 u.p.n., zmiana rodzaju zakładu w wypadku określonym w § l oraz przeniesienie nieletniego do zakładu poprawczego o wzmożonym nadzorze wychowawczym wymagają zgody sędziego rodzinnego, chyba że ze względu na szczególne okoliczności sprawy konieczne jest natychmiastowe przeniesienie nieletniego; przeniesienie takie wymaga zatwierdzenia przez sędziego rodzinnego. Zgodnie z art. 85 § 3 u.p.n., w wypadkach, o których mowa w § 2, orzeka w drodze postanowienia sędzia rodzinny sprawujący nadzór nad zakładem poprawczym, w którym nieletni przebywa.

Pobyt nieletniego w zakładzie poprawczym nie może trwać dłużej niż do ukończenia przez niego 21 lat. Artykuł 86 u.p.n. umożliwia wcześniejsze warunkowe zwolnienie nieletniego z zakładu poprawczego. Nie może to nastąpić wcześniej niż przed upływem 6 miesięcy od umieszczenia go w zakładzie. Merytoryczną przesłankę stanowią postępy w wychowaniu nieletniego, pozwalające sądzić, że po zwolnieniu z zakładu nieletni będzie przestrzegał porządku prawnego i zasad współżycia społecznego. O warunkowym zwolnieniu decyduje sąd rodzinny. Konsekwencją negatywnego przebiegu próby jest odwołanie warunkowego zwolnienia i zarządzenie ponownego umieszczenia w zakładzie poprawczym. Negatywny przebieg okresu próby ma miejsce wtedy (art. 87 § 3 u.p.n.), gdy nieletni ulega w tym czasie ponownej demoralizacji lub uchyla się od nałożonych na niego obowiązków lub od nadzoru.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz.U. Nr 124, póz. 1359) wymienia:

1) zakłady resocjalizacyjne:

a) otwarte,

b) półotwarte,

c) zamknięte,

d) o wzmożonym nadzorze wychowawczym;

2) zakłady resocjalizacyjno-rewalidacyjne;

3) zakłady resocjalizacyjno-terapeutyczne.

Wymienione zakłady różnią się charakterystyka kierowanych do nich wychowanków, stopniem ograniczenia wolności i związanej z tym surowości reżimu wychowawczego, a także rozwiązaniami szczegółowymi.

Rozporządzenie reguluje wszelkie kwestie związane z pobytem nieletniego w załadzie poprawczym czy w schronisku dla nieletnich. Określa również rodzaje schronisk dla nieletnich (zwykłe, interwencyjne), a także ich organizację. Reguluje szczegółowe za-

sady kierowania, przyjmowania, przenoszenia i zwalniania nieletnich w zakładach i w schroniskach; ustala szczegółowe zasady pobytu nieletniego w zakładzie lub w schronisku. Określa także sposób wykonywania nadzoru nad zakładami i schroniskami, jak również sposób wykonywania nadzoru pedagogicznego w zakładach i w schroniskach. W rozporządzeniu znalazły się prawa i obowiązki nieletniego przebywającego w zakładzie lub w schronisku, sposób powoływania dyrektora takiej jednostki i określenie jego

obowiązków. W rozporządzeniu uregulowany jest system kar i nagród, jakie może otrzymać nieletni. Przez określenie „rodzaj zakładu" w znaczeniu art. 85 u.p.n.

należy rozumieć zakłady resocjalizacyjne (niezależnie od ich charaktru), resocjalizacyno-rewalidacyjne, resocjalizacyjno-terapeutyczne. Jest tak ponieważ w art. 85 § 2 u.p.n. z zakresu tego pojęcia wyłączono „przeniesienie nieletniego do zakładu poprawczego o wzmożonym nadzorze wychowawczym". W literaturze zwraca się uwagę na to, że tworzenie „rodzajów", a więc kategorii, którą powinna cechować jednolitość, z elementów (zakładów) poważnie się od siebie różniących, np. zakładów otwartych i zamkniętych, nie sposób uznać za rozwiązania poprawne.

Zakład poprawczy (i także zakład wychowawczy) przygotowuje nieletniego do wyjścia na wolność (do zwolnienia). Artykuł 76 § l u.p.n. zobowiązuje organ wykonujący orzeczenie sądu, organy gminy, instytucje państwowe, organizacje młodzieżowe i inne organizacje społeczne do udzielenia odpowiedniej pomocy nie tylko nieletnim zwalnianym z zakładów poprawczych, ale także opuszczającym rodzinę zastępczą i zwalnianym z placówek resocjalizacyjnych, opiekuńczo-wychowawczych i innych zakładów, organizacji i instytucji, jeżeli odpowiednich warunków wychowawczych i bytowych nie mogą im zapewnić rodzice lub opiekun. Należy tak że pomóc nieletnim w integracji ze środowiskiem.

Według art. 90 § l u.p.n., dyrektor zakładu poprawczego może umieścić nieletniego na czas określony poza zakładem, jeżeli przemawiają za tym:

1) względy szkoleniowo-wychowawcze, a w szczególności możliwość zdobycia wykształcenia, zawodu, a także niezbędnych kwalifikacji lub uprawnień,

2) możliwość podjęcia zatrudnienia,

3) potrzeba specjalistycznego leczenia lub

4) szczególne względy rodzinne, a ocena zachowania nieletniego wskazuje, iż będzie możliwe roztoczenie nad nim skutecznego nadzoru.

Dyrektor zakładu poprawczego umieszczając nieletniego poza zakładem, ma obowiązek powiadomić o tym sędziego rodzinnego, który wykonuje orzeczenie. Sąd rodzinny w składzie jednego sędziego może uchylić decyzję dyrektora. Postanowienie sędziego rodzinnego nie jest zaskarżalne.

Ustawą z dnia 29 czerwca 1995 r. o zmianie Kodeksu postępowania karnego, ustawy o ustroju sądów wojskowych, ustawy o opłatach w sprawach karnych i ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich,³⁷⁶ do działu IV u.p.n. dodano rozdział 4, zatytułowany „Stosowanie wobec nieletniego umieszczonego w zakładzie poprawczym lub schronisku dla nieletnich środków przymusu bezpośredniego". Tytuł tego rozdziału i przyjęte w nim rozwiązania zmieniła wspomniana wyżej ustawa z dnia 15 września 2000 r. o zmianie u.p.n., obejmując regulacją prawną stosowanie środków przymusu bezpośredniego również w stosunku do nieletnich umieszczonych w placowe opiekuńczo-wychowawczej oraz w ośrodku szkolno-wychowawczym.

Ustawodawca dopuścił możliwość stosowania środków bezpośredniego przymusu (art. 95a § l u.p.n.) pod warunkiem/ że środki oddziaływania psychologiczno-pedagogicznego okazały się bezskuteczne. Przed zastosowaniem środków przymusu bezpośredniego należy ostrzec nieletniego przed możliwością ich zastosowania (art. 95a § 3 infine u.p.n.).

Ustawa w art. 95a § l u.p.n. wymienia, w jakich okolicznościach można zastosować środki przymusu bezpośredniego. Stosuje się je w celu przeciwdziałania:

1) usiłowaniu targnięcia się nieletniego na życie lub zdrowie własne albo innej osoby,

2) nawoływaniu do buntu,

3) zbiorowej uciecze,

4) niszczeniu mienia powodującemu poważne zakłócenie porządku,

5) samowolnemu opuszczaniu przez nieletniego zakładu poprawczego, schroniska dla nieletnich, placówki opiekuńczo-wychowawczej, ośrodka szkolno-wychowawczego, a także

6. w celu doprowadzenia nieletniego do takiego zakładu, placówki lub ośrodka.

Artykuł 95a § 4 u.p.n. określa, jakie środki przymusu bezpośredniego można zastosować wobec nieletniego. Są to:

1) siła fizyczna,

2) umieszczenie w izbie izolacyjnej,

3) założenie pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa.

Wobec nieletniego dotkniętego kalectwem nie stosuje się założenia pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa, a w stosunku do nieletniej w widocznej ciąży można zastosować jedynie siłę fizyczną (art. 95a § 6 u.p.n.).

Decyzję o zastosowaniu środka bezpośredniego przymusu podejmuje dyrektor zakładu, ośrodka czy placówki, w której umieszczony jest nieletni, a w razie jego nieobeności — zastępujący go pracownik pedagogiczny. Natomiast w razie bezpośredniego, gwałtownego zamachu na życie lub zdrowie osoby, a w szczególności pracownika zakładu, placówki lub ośrodka/ w których nieletni jest umieszczony, decyzję o zastosowaniu takiego środka może podjąć także inny pracownik (art. 95b u.p.n.),

Przepis art. 95d u.p.n. pozwala na zatrudnianie nieletniego umieszczonego w zakładzie poprawczym lub schronisku dla nieletnich, w gospodarstwie pomocniczym zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich, jeżeli ukończył 16 lat i spełnia wymogi określone w Kodeksie pracy. Podstawą zatrudnienia nieletniego może być umowa o pracę lub umowa cywilnoprawna. Z przepisu art. 95d u.p.n. nie wynika, że do zatrudnienia nieletniego mają zastosowanie wyłącznie przepisy k.p.

Do czasu pracy nieletniego stosuje się przepisy art. 202 k.p.(zgodnie z art. 95e u.p.n.). Oznacza to, że czas pracy nieletniego nie może przekroczyć 6 godzin na dobę, w stosunku do nieletniego w wieku do 16 lat, a w stosunku do nieletniego w wieku powyżej 16 lat nie może przekroczyć 8 godzin na dobę.

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich reguluje sytuacje gdy sprawca, wobec którego orzeczono umieszczenie w zakładzie poprawczym, na mocy innego prawomocnego wyroku został skazany na karę pozbawienia wolności. Artykuł 92 § l u.p.n. daje pierwszeństwo wykonania kary pozbawienia wolności. Przedtem jednak sąd rodzinny stwierdza, czy nie zachodzi potrzeba wykonania w pierwszej kolejności środka poprawczego z uwagi na istnienie podstaw do przewidywania jego skuteczności. Natomiast

w razie wykonania kary pozbawienia wolności, orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie poprawczym nie podlega dalszemu wykonaniu (art. 92 § 5 u.p.n.).

Natomiast w razie skazania sprawcy, wobec którego orzeczono umieszczenie w zakładzie poprawczym, na karę ograniczenia wolności, wykonanie tej kary ulega odroczeniu do chwili zwolnienia go z zakładu poprawczego. Przed zwolnieniem, sąd rodzinny decyduje, czy orzeczoną karę ograniczenia wolności wykonać, czy też odstąpić od jej wykonania (art. 93 § l u.p.n.). Na tych samych zasadach sąd rodzinny orzeka przed zwolnieniem wychowanka z zakładu poprawczego co do ewentualnego odstąpienia bądź wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności oraz kary aresztu.

10. ŚRODKI PROBACYJNE - instytucja prawa karnego materialnego i wykonawczego realizująca wychowawcze i szczególnoprewencyjne cele reakcji prawnokarnej sprawcy przestępstwa. Środek probacyjny służy resocjalizacji uznanego za winnego zarzucanego mu czynu zabronionego, zazwyczaj stosowany wobec osób zagrożonych lub skazanych na karę pozbawienia wolności. W tym wypadku instytucja daje szansę sprawcy na poprawę w warunkach wolnościowych, bez wykonywania kary w całości lub części albo uniknięcie kary w przypadku pozytywnego przebiegu próby przy warunkowym umorzeniu postępowania karnego. Ogólnym warunkiem jego zastosowania wobec sprawcy jest pozytywna prognoza kryminologiczna przejawiająca się w założeniu, że dotychczasowa postawa skazanego oraz jego zachowanie po popełnieniu przestępstwa dają duże prawdopodobieństwo przestrzegania przez niego porządku prawnego w przyszłości. Środek probacyjny stosowany jest przez okres próby, podczas którego zachowanie skazanego sprzeczne z nałożonymi na niego obowiązkami może skutkować zarządzeniem wykonania orzeczonej wobec niego kary (art. 75 k.k.), podjęciem warunkowo umorzonego postępowania karnego (art. 68 k.k.) albo odwołaniem warunkowego przedterminowego zwolnienia (art. 160 k.k.w.). W polskim prawie karnym wyróżnia się następujące postaci środków probacyjnych:

• warunkowe zawieszenie wykonania kary

• warunkowe przedterminowe zwolnienie z kary pozbawienia wolności

• warunkowe umorzenie postępowania karnego

• warunkowe zawieszenie wykonania kary grzywny

• uznanie środka karnego za wykonany

• zwolnienie z wykonania części kary ograniczenia wolności

• uznanie kary ograniczenia wolności za wykonaną w części lub całości

Nadto orzekając którąś z trzech pierwszych ww. instytucji prawa karnego, sąd może ustanowić w wyznaczonym okresie próby tzw. obowiązki probacyjne, (czyli takie, które związane są z tymże okresem próby), określone w art. 72 k.k..

11. ORGANY POSTĘPOWANIE WYKONAWCZEGO

Art. 2. Organami postępowania wykonawczego są:
1) sąd pierwszej instancji,
2) sąd penitencjarny,
3) prezes sądu lub upoważniony sędzia,
4) sędzia penitencjarny,
5) dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, a także dyrektor okręgowy i Dyrektor Generalny Służby Więziennej albo osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego oraz komisja penitencjarna,
6) sądowy kurator zawodowy,
7) sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny,
8) urząd skarbowy,
9) odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego,
10) inny organ uprawniony przez ustawę do wykonywania orzeczeń.
Art. 3. § 1. Sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji, jest właściwy również w postępowaniu dotyczącym wykonania tego orzeczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.
§ 2. W sprawach zastrzeżonych w niniejszym kodeksie dla sądu penitencjarnego właściwy jest ten sąd penitencjarny, w którego okręgu przebywa skazany, chyba że ustawa stanowi inaczej. Sądem penitencjarnym jest sąd okręgowy.
§ 3. W stosunku do osób skazanych przez sąd wojskowy, w sprawach określonych w § 2, orzeka wojskowy sąd garnizonowy.
§ 4. (uchylony).
§ 5. (uchylony).

12. KLASYFIKACJA SKAZANYCH art. 82 k.k.w.

§ 1. W celu stwarzania warunków sprzyjających indywidualnemu postępowaniu ze skazanymi, zapobieganiu szkodliwym wpływom skazanych zdemoralizowanych oraz zapewnieniu skazanym bezpieczeństwa osobistego, wyboru właściwego systemu wykonywania kary, rodzaju i typu zakładu karnego oraz rozmieszczenia skazanych wewnątrz zakładu karnego - dokonuje się ich klasyfikacji.
§ 2. Klasyfikacji skazanych dokonuje się mając na względzie w szczególności:
1) płeć,
2) wiek,
3) uprzednie odbywanie kary pozbawienia wolności,
4) umyślność lub nieumyślność czynu,
5) czas pozostałej do odbycia kary pozbawienia wolności,
6) stan zdrowia fizycznego i psychicznego, w tym stopień uzależnienia od alkoholu, środków odurzających lub psychotropowych,
7) stopień demoralizacji i zagrożenia społecznego,
8) rodzaj popełnionego przestępstwa.
§ 3. Podstawą klasyfikacji są w szczególności badania osobopoznawcze.

13. CELE WYKONYWANIA KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Począwszy od 1932 r. kolejne kodeksy karne formułowały zasady i dyrektywy sądowego wymiaru kary, nie określały jednak wprost celu wykonania kary. Cele wykonania kary pozbawienia wolności po raz pierwszy określone zostały expressis verbis w regulaminach wykonywania tej kary z 1955 i 1966 r. Przepisy regulaminowe przyjmowały jako wyłączny cel wykonywania kary pozbawienia wolności realizację zadań w zakresie oddziaływania indywidualnoprewencyjnego. Podobne rozwiązanie zawierał k.k.w. z 1969 r. Zgodnie z art. 37 § l tego kodeksu wykonywanie kary pozbawienia wolności miało na celu kształtowanie społecznie pożądanej postawy skazanego, a zwłaszcza powinno wdrażać go do społecznie użytecznej pracy oraz przestrzegania porządku prawnego i tym samym przeciwdziałać powrotowi do przestępstwa. Treść zacytowanych przepisów wskazywała na to, że cele wykonywania kary pozbawienia wolności według kodyfikacji karnej z 1969 r. sprowadzone zostały do zadań zmierzających do resocjalizacji skazanego rozumianej jako wtórne uspołecznienie osób wykazujących skłonności asocjalne. Kodeks karny wykonawczy z 1997r. ujmuje cele wykonania kary pozbawienia wolności inaczej niż czynił to poprzedni kodeks. Artykuł 67 § l k.k.w. stanowi, że wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się

od powrotu do przestępstwa. Określając cele wykonywania kary pozbawienia wolności w art. 67 § l k.k.w., ustawodawca nie wspomniał o ochronie społeczeństwa. W Kodeksie karnym wykonawczym i regulaminie wykonywania kary pozbawienia wolności znajduje się jednak szereg przepisów zmierzających do takiego ukształtowania wykonywania tej kary, które zapewni ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo skazanych w zakładach karnych. Artykuł 73 § l k.k.w. stanowi, iż w zakładach karnych utrzymuje się dyscyplinę i porządek w celu zapewnienia bezpieczeństwa i realizacji zadań kary pozbawienia wolności, w tym ochrony społeczeństwa przed przestępczością.

1.Podmioty wykonywania kary pozbawienia wolności.

Kara pozbawienia wolności wykonywana jest w zakładach karnych. Artykuł 72 § 3 k.k.w. przewiduje, że zakłady karne mogą być tworzone jako samodzielne zakłady albo jako wyodrębnione oddziały zakładów karnych lub aresztów śledczych. Takie rozwiązanie umożliwia funkcjonowanie w ramach jednej jednostki penitencjarnej różnych zakładów karnych (np. zakładu zamkniętego

i półotwartego dla recydywistów penitencjarnych) zorganizowanych jako wyodrębnione oddziały tej samej jednostki. Pozwala to na stosowanie wobec skazanych zasady wolnej progresji bez konieczności przemieszczania ich do innej jednostki penitencjarnej.

Zgodnie z art. 78 § l k.k.w. karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym wykonują funkcjonariusze Służby Więziennej oraz pracownicy tego zakładu.

*Służba więzienna.

Zadania Służby Więziennej, jej organizację i status prawny funkcjonariuszy reguluje ustawa o Służbie Więziennej. W myśl ustawy jednym z podstawowych zadań Służby Więziennej jest prowadzenie działalności resocjalizacyjnej, głównie poprzez organizowanie dla osób pozbawionych wolności pracy sprzyjającej zdobywaniu kwalifikacji zawodowych, organizowanie nauczania oraz zajęć kulturalno-oświatowych. Jednocześnie ustawa zobowiązuje tę służbę do ochrony społeczeństwa przed osobami osadzonymi w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz do zapewnienia porządku i bezpieczeństwa w jednostkach penitencjarnych. Stosownie do postanowień ustawy Służba Więzienna jest formacją apolityczną, umundurowaną, uzbrojoną i podległą Ministrowi Sprawiedliwości.

Służba Więzienna posiada własną strukturę organizacyjna która obejmuje:

- Centralny Zarząd Służby Więziennej,

- okręgowe inspektoraty Służby Więziennej,

- zakłady karne i areszty śledcze,

- ośrodki szkolenia i doskonalenia kadr.

Centralnym Zarządem Służby Więziennej oraz całą służbą kieruje Dyrektor Generalny Służby Więziennej. Ustawa o Służbie Więziennej przyznaje mu szerokie kompetencje i zobowiązuje go m.in. do:

- tworzenia warunków dla prawidłowego i praworządnego wykonywania kary pozbawienia wolności,

- ustalania kierunków pracy resocjalizacyjnej,

- sprawowania nadzoru nad organizacją i działalnością podległych jednostek,

- ustalania metod i form wykonywania zadań służbowych przez funkcjonariuszy,

- kształtowania polityki kadrowej i zasad szkolenia funkcjonariuszy.

Ogniwem pośrednim pomiędzy Centralnym Zarządem Służby Więziennej i zakładami karnymi są okręgowe inspektoraty Służby Więziennej kierowane przez dyrektorów okręgowych. Ich zadaniem jest stały nadzór nad podległymi jednostkami oraz koordynacja działań w nadzwyczajnych sytuacjach, wymagających na przykład użycia sił kilku jednostek.

* Dyrektor zakładu karnego

Zakładem karnym kieruje dyrektor zakładu. Zgodnie z art. 7ust. 3 ustawy o Służbie Więziennej może nim być jedynie oficer tej służby.

Do podstawowych uprawnień dyrektora przyznanych mu przez k.k.w. należy zaliczyć:

- ustalanie porządku wewnętrznego zakładu karnego,

- podejmowanie decyzji dotyczących zatrzymania lub cenzurowania korespondencji skazanych,

- wydawanie skazanym zezwolenia na podjęcie zatrudnienia na podstawie umowy o pracę lub na wykonywanie pracy na własny rachunek,

- wydawanie skazanym zezwolenia na podjęcie nauki poza zakładem karnym oraz na udział w konsultacjach i zdawanie egzaminów poza zakładem,

- przyznawanie skazanym nagród związanych z opuszczeniem zakładu karnego na określony czas,

- przyznawanie skazanym ulg oraz tzw. przepustek losowych,

- wymierzanie skazanym najsurowszych kar dyscyplinarnych,

- składanie wniosków o warunkowe przedterminowe zwolnienie oraz zażaleń na postanowienia sądu odmawiające takiego zwolnienia, w sytuacji gdy sam wystąpił z wnioskiem o zwolnienie,

- wydawanie zarządzeń dotyczących ograniczenia uprawnień skazanych i wprowadzenia pewnych zakazów na określony czas w wypadkach uzasadnionych szczególnymi względami sanitarnymi lub zdrowotnymi albo poważnym zagrożeniem bezpieczeństwa zakładu. Szerokim uprawnieniom dyrektora zakładu karnego odpowiadają równie szeroko zakreślone obowiązki. Dyrektor ponosi pełną odpowiedzialność za prawidłowe funkcjonowanie zakładu. Ustawa o Służbie Więziennej (art. 7 ust. 5) wśród jego obowiązków wymienia w szczególności:

-zapewnienie praworządnego wykonywania kary pozbawienia wolności,

-zapewnienie bezpieczeństwa i porządku w podległej jednostce,

-racjonalne wykorzystanie środków finansowych,

-zapewnienie odpowiedniego doboru kadry oraz dyscypliny i właściwego wykonywania przez nią obowiązków,

-nadzorowanie działających w ramach zakładu szkół, szpitali i ambulatoriów,

-wykonywanie poleceń wydawanych w ramach nadzoru penitencjarnego,

-zapewnienie właściwego współdziałania zakładu z instytucjami samorządowymi i społecznymi, kościołami i związkami wyznaniowymi oraz osobami godnymi zaufania.

2.Sędzia penitencjarny

Sędzia penitencjarny jest sędzią sądu okręgowego. Zgodnie z k.k.w. do niego należy sprawowanie nadzoru penitencjarnego oraz współdziałanie w wypadkach określonych w kodeksie z administracją więzienną przy podejmowaniu decyzji dotyczących wykonywania kary pozbawienia wolności.

Nadzór penitencjarny według art. 32 k.k.w. obejmuje nadzór nad legalnością i prawidłowością przebiegu wykonywania kary pozbawienia wolności oraz innych kar i środków skutkujących pozbawienie wolności. Jedną z form sprawowania nadzoru penitencjarnego jest wizytacja jednostek penitencjarnych. Artykuł 33 k.k.w. uprawnia sędziego penitencjarnego do nieograniczonego wstępu w każdym czasie do zakładów karnych i innych miejsc, w których przebywają osoby pozbawione wolności oraz do swobodnego poruszania się po ich terenie, przeglądania dokumentów, żądania wyjaśnień od administracji jednostek, przeprowadzania z osobami pozbawionymi wolności rozmów na osobności oraz badania ich wniosków, skarg i próśb. Zakres i formy sprawowania nadzoru penitencjarnego uregulowane zostały szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Oprócz sprawowania nadzoru penitencjarnego sędzia penitencjarny powołany jest do współdziałania z administracją zakładu karnego przy podejmowaniu określonych decyzji dotyczących wykonywania kary pozbawienia wolności.

I tak na przykład art.145 § 3 k.k.w. wymaga zgody sędziego penitencjarnego na wymierzenie skazanemu najsurowszej kary dyscyplinarnej, a art. 139 § 6k.k.w. — zgody na przyznanie pewnym kategoriom skazanych nagrody związanej z opuszczeniem na określony czas zakładu karnego.

3.Komisja penitencjarna

Artykuł 75 S l k.k.w. stanowi, że w zakładach karnych działają komisje penitencjarne. Komisje penitencjarne pojawiły się w polskim systemie penitencjarnym w roku 1970 wraz z wejściem w życie k.k.w. z 1969 r. Komisja penitencjarna jest organem kolegialnym, tzn. podejmującym decyzje zespołowo. W jej skład wchodzą funkcjonariusze Służby Więziennej oraz pracownicy zakładu powołani przez dyrektora. Dla zapewnienia odpowiedniej pracy komisji w jej składzie powinni znajdować się poza przedstawicielami najważniejszych służb zakładu także zatrudnieni tam specjaliści z zakresu psychologii, pedagogiki i medycyny. Zgodnie z art. 75 § 2 k.k.w. do udziału w pracach komisji dyrektor zakładu może zaprosić inne osoby godne zaufania, a zwłaszcza przedstawicieli stowarzyszeń, fundacji, organizacji i instytucji, do zadań których należy współdziałanie przy wykonywaniu kary pozbawienia wolności oraz pomoc w społecznej readaptacji skazanych, a także przedstawicieli kościołów i innych związków wyznaniowych. Na mocy przepisów k.k.w. do zakresu działania komisji

penitencjarnej należy:

- kierowanie skazanych do odpowiedniego typu i rodzaju zakładu karnego oraz systemu wykonywania kary, o ile nie określił tego sąd karny w wyroku skazującym,

- ustalanie indywidualnych programów oddziaływania na skazanych i dokonywanie ocen ich realizacji,

- dokonywanie ocen okresowych postępów skazanego w resocjalizacji,

- ustalanie okresu niezbędnego dla przygotowania skazanego do życia po zwolnieniu z zakładu.

Poza zadaniami wymienionymi w k.k.w. do komisji penitencjarnej należy również dokonywanie czynności określonych w regulaminie, takich jak na przykład kwalifikowanie skazanych do nauczania, kwalifikowanie skazanych jako niebezpiecznych, opiniowanie projektu porządku wewnętrznego zakładu karnego.

4.Kurator.

Kurator sądowy odgrywa ważną rolę przy wykonywaniu kary ograniczenia wolności i środków probacyjnych. Jeśli chodzi o wykonywanie kary pozbawienia wolności, to Kodeks karny wykonawczy przypisuje kuratorom sądowym szereg zadań w okresie poprzedzającym opuszczenie przez skazanego zakładu karnego. Ustalony przez komisję penitencjarną czas niezbędny do przygotowania skazanego do życia po zwolnieniu z zakładu karnego powinien być wykorzystany m.in. do nawiązania kontaktu z kuratorem sądowym. . Zgodnie z art. 165 § 3 k.k.w. zadaniem kuratora sądowego w tym wypadku jest ustalenie razem ze skazanym zakresu niezbędnej pomocy w społecznej readaptacji oraz sposobu jej udzielenia. Inne uprawnienia i obowiązki kuratorów sądowych w zakresie wykonywania kary pozbawienia wolności Kodeks karny wykonawczy zastrzega dla kuratorów zawodowych.

Artykuł 167 § l k.k.w. przewiduje zastosowanie dozoru sądowego kuratora zawodowego wobec skazanego, który odbył w całości orzeczoną karę pozbawienia wolności i przed zwolnieniem z zakładu karnego zwrócił się do sądu penitencjarnego z wnioskiem o orzeczenie takiego dozoru. Również sądowy kurator zawodowy uprawniony jest na mocy art. 161 § 2 i art. 162 § 3 k.k.w. do złożenia wniosku o warunkowe przedterminowe zwolnienie skazanego oraz do złożenia zażalenia na postanowienie sądu odmawiające zwolnienia, jeżeli sam z takim wnioskiem wystąpił.

14. FUNDUSZ POMOCY POSTPENITENCJARNEJ

Art. 43. § 1. Tworzy się Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej, zwany dalej "Funduszem", którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości.
§ 2. Fundusz jest państwowym funduszem celowym.
§ 3. Przychodami Funduszu są środki pieniężne pochodzące z:
1) potrąceń w wysokości 20 % wynagrodzenia przysługującego za pracę skazanych zatrudnionych w formach określonych w art. 121 § 2,
2) wykonania kar dyscyplinarnych, o których mowa w art. 143 § 1 pkt 7,
3) spadków, zapisów i darowizn,
4) dotacji, zbiórek i innych źródeł.
§ 4. Wydatki Funduszu przeznacza się na udzielanie pomocy osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz ich rodzinom. W wyjątkowych wypadkach ze środków tych można udzielić pomocy również osobom pokrzywdzonym przestępstwem i ich rodzinom.
§ 5. Stowarzyszenia, fundacje, organizacje i instytucje, o których mowa w art. 38 § 1, jak również kościoły i inne związki wyznaniowe mogą otrzymywać z Funduszu środki na udzielanie pomocy, w tym na zapewnienie czasowego zakwaterowania osobom zwolnionym z zakładu karnego lub aresztu śledczego.
§ 6. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, zakres i tryb udzielania pomocy osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych, rodzinom tych osób, pokrzywdzonym przestępstwem i ich rodzinom, a także sposób podziału środków Funduszu, z uwzględnieniem terminów i rodzajów świadczeń w ramach udzielanej pomocy oraz sposobu ich rozliczania.

15. PRAWO DO OBRONY

art. 6

Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć.

• skazanemu przysługuje całokształt uprawnień, które umożliwiają odpieranie zarzutów i przedstawianie własnych racji (obrona w znaczeniu materialnym) oraz prawo do korzystania z pomocy i zastępstwa obrońcy (obrona formalna).

• Zasada ta jest fundamentalną zasadą prawa karnego, w tym także prawa karnego wykonawczego. Zaliczyć można ją do najważniejszych z katalogu praw człowieka. Zasada ta znajduje swoje potwierdzenie w Konstytucji RP (art. 42 ust.2) oraz licznych dokumentach międzynarodowych.

• obrona materialna wyrażana jest przez przyznanie skazanemu całego katalogu środków służących do prezentowania własnych racji w toku tego postępowania. Chodzi tu o inicjowanie postępowań incydentalnych, uczestniczenie w nich i prawo do zaskarżania zapadłych w tych postępowaniach rozstrzygnięć i decyzji (np.: art. 6 kkw, art. 7 kkw, art. 22 kkw i szereg innych).

• ujęciu formalnym jest wyrażona expressis verbis w art. 8 § 1 kkw, gdzie ustawodawca stwierdza, że w postępowaniu wykonawczym skazany może korzystać z pomocy obrońcy ustanowionego w tym postępowaniu. Zgodnie z art. 8 §2 kkw w postępowaniu przed sądem skazany musi mieć obrońcę, jeżeli: jest głuchy, niemy lub niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, nie ukończył 18 lat oraz jeżeli nie włada językiem polskim.

• ważnym zastrzeżeniem w odniesieniu do korzystania z pomocy obrońcy w toku postępowania wykonawczego jest okoliczność wynikająca z brzmienia art. 8 § 1 kkw in fine. Zaznaczony fragment zmusza nas do przyjęcia konstrukcji, w ramach, której dla skutecznego umocowania obrońcy potrzebne jest jego wyraźne ustanowienie w toku tego postępowania, a jeżeli skazany miał obrońcę w poprzednich stadiach procesu to musi ustanowić go na nowo.

16. ZASADA INDYWIDUALIZACJI

• Zasad ta oznacza, iż postępowanie wykonawcze, w toku realizacji celów stawianych poszczególnym karom i środkom reakcji na przestępstwo powinno być procesem dopasowanym do indywidualnych potrzeb skazanego. Zasada ta realizowana jest wyraźnie w toku wykonywania środków probacyjnych oraz kary pozbawienia wolności.

• Chodzi o uwzględnianie w toku postępowania wykonawczego konkretnych cech danego skazanego. Organy postępowania wykonawczego w toku wykonywania orzeczeń powinny opierać się w szczególności na analizie: danych osobowych skazanego; informacji dotyczących życia rodzinnego skazanego; kontaktów społecznych skazanego; przyczyn i okoliczności popełnienia przez skazanego przestępstwa; uprzedniej karalności; stopnia podatności skazanego na wpływy podkultury przestępczej; zachowań wskazujących na możliwość występowania zaburzeń psychicznych albo uzależnienia od alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych; umiejętności przystosowania się skazanego do warunków i wymagań zakładu oraz środowiska w którym przebywa; wyników badań psychologicznych, a także psychiatrycznych.

• Uwzględnienie powyższych okoliczności stwarza możliwość rzeczywistego dopasowania sankcji do konkretnego sprawcy i jest zaprzeczeniem mechanicznego podejścia do problematyki wykonywania kar, a przy uwzględnieniu zasady elastyczności w modyfikowaniu kar i innych środków reakcji na przestępstwo jest wyrazem racjonalnej i nowoczesnej polityki wykonywania kar.

17. ZASADA RESOCJALIZACJI WŚRÓD CELÓW KARY

• Ideę resocjalizacji zaliczyć należy do fundamentalnych zasad prawa karnego wykonawczego, mimo krytyki tego typu metod postępowania ze skazanymi. Działalność resocjalizacyjna rozumiana jako zespół czynności zmierzających do zmiany cech osobowości jednostki, tak aby była ona zdolna do funkcjonowania w społeczeństwie jest odbiciem celów jakie nasz ustawodawca stawia karze pozbawienia wolności, karze ograniczenia wolności, a także przed środkami probacyjnymi oraz niektórymi środkami karnymi.

• W odniesieniu do kary ograniczenia wolności ustawodawca w art. 53 § 1 kkw stwierdza, że postępowanie wykonawcze ma tu na celu wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego.

• Wykonywanie kary pozbawienia wolności, w myśl art. 67 § 1 kkw, ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.

18. ZASADA PODMIOTOWOŚCI

• Zasada podmiotowości wyrażona jest wprost w art. 5 §1 kkw. W powołanym przepisie możemy przeczytać, że skazany jest podmiotem określonych w niniejszym kodeksie praw i obowiązków.

• Podkreślenie podmiotowości skazanego jest skutecznym mechanizmem umacniającym jego pozycję w prawie karnym wykonawczym, ma to istotne znaczenie w kontekście założeń postępowania wykonawczego, gdzie niejednokrotnie skazany wobec organów wykonawczych pozostaje w stosunku uzależnienia i podległości. Dlatego ogromnie ważne jest precyzyjne określenie elementów stosunku prawnego łączącego skazanego z organami prawa karnego wykonawczego i to zarówno w sferze praw skazanego jak i jego obowiązków.

• „Pierwszy raz w polskim prawie karnym wykonawczym stwierdzono w sposób tak dobitny, że skazany jest podmiotem określonych w kodeksie karnym wykonawczym praw i obowiązków. Oznacza to, że skazany nie może być traktowany jako przedmiot zabiegów i oddziaływań wychowawczych, resocjalizacyjnych, jako przedmiot środków przymusu (...), ale że w całym procesie wykonywania orzeczeń muszą być zachowane jego podmiotowe prawa, związane z położeniem prawnym, w jakim się znajduje, i przestrzegane przez niego oraz organy wykonania orzeczeń obowiązki związane z prawidłowym wykonaniem orzeczeń.”[S.Pawela, Kodeks karny wykonawczy. Praktyczny komentarz, Warszawa 1999 r., s. 30

19. TYMCZASOWE ARESZTOWANIE - to jeden ze środków zapobiegawczych, których zastosowanie przewiduje i dopuszcza w pewnych okolicznościach kodeks postępowania karnego. Środki zapobiegawcze to tzw. środki przymusu karnoprocesowego. Stosowane są w stosunku do oskarżonego (podejrzanego) w celu zapewnienia prawidłowego przebiegu procesu karnego w szczególności poprzez uniemożliwienie oskarżonemu uchylania się od wymiaru sprawiedliwości i utrudnienia postępowania karnego. Możliwe do zastosowania - oprócz tymczasowego aresztowania - są następujące środki zapobiegawcze: poręczenia (majątkowe i społeczne), dozór Policji, zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu, nakaz powstrzymania się od określonej działalności, nakaz powstrzymania się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów oraz zakaz opuszczania kraju (połączony ewentualnie z zatrzymaniem paszportu).

20. DOZÓR ELEKTRONICZNY

USTAWA

z dnia 7 września 2007 r.

o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru

elektronicznego

Art. 2. 1. System dozoru elektronicznego jest jednym z systemów wykonywania kary pozbawienia

wolności, polegającym na kontrolowaniu zachowania skazanego przebywającego poza zakładem karnym

przy użyciu aparatury monitorującej, czyli urządzeń elektronicznych oraz instalacji i systemów, które

zawierają służące tej kontroli podzespoły elektryczne lub elektroniczne, zwanej dalej "środkami

technicznymi".

2. Kontrolowanie zachowania skazanego, o którym mowa w ust. 1, dotyczy przestrzegania przez

skazanego nałożonego na niego przez sąd penitencjarny obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu

lub w innym wskazanym miejscu w wyznaczonym czasie, jak również obowiązku powstrzymania się od

przebywania w określonych miejscach lub zakazu zbliżania się do określonej osoby.

3. Wykonywanie przez skazanego nałożonych na niego przez sąd penitencjarny obowiązków podlega

ścisłej kontroli i ma na celu wychowawcze oddziaływanie i zapobieganie powrotowi do przestępstwa lub

przestępstwa skarbowego.

4. Do środków technicznych zalicza się:

1) nadajnik - urządzenie radiowe, wytwarzające energię wielkiej częstotliwości dla potrzeb

radiokomunikacji, zakładane na rękę lub nogę skazanego, wysyłające sygnały odbierane przez

elektroniczne urządzenia rejestrujące lub centralę monitorowania, biorące udział w identyfikowaniu

aktualnego miejsca pobytu skazanego;

2) elektroniczne urządzenie rejestrujące:

a) stacjonarne urządzenie monitorujące - urządzenie radiowe, rejestrujące sygnały wysyłane przez

pozostający w zasięgu monitorowania nadajnik i przekazujące je do centrali monitorowania,

instalowane na stałe w miejscu stałego pobytu skazanego lub w innym miejscu wskazanym przez

sąd penitencjarny, umożliwiające komunikację telefoniczną między skazanym a organami

postępowania wykonawczego w czasie przebywania skazanego w tym miejscu,

b) przenośne urządzenie monitorujące - urządzenie stosowane przez sądowych kuratorów

zawodowych, pracowników upoważnionego podmiotu dozorującego oraz przez osobę, do której

skazanemu zakazano się zbliżać, zawierające odbiornik radiowy, rejestrujące sygnały wysyłane

przez pozostający w zasięgu monitorowania nadajnik, przechowujące uzyskane informacje o

przestrzeganiu przez skazanego nałożonego na niego przez sąd penitencjarny obowiązku

pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wskazanym miejscu w wyznaczonym czasie,

jak również obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach lub zakazu

zbliżania się do określonej osoby, wyposażone w interfejs, w rozumieniu ustawy z dnia 16 lipca 2004

r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800, z późn. zm.1)), pozwalający na przekazanie

tych informacji do centrali monitorowania, biorące udział w identyfikowaniu aktualnego miejsca

pobytu skazanego;

3) centralę monitorowania - centrum komputerowe wyposażone w narzędzia do przetwarzania danych

osobowych, w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z

2002 r. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.2)), do rejestrowania, gromadzenia, odtwarzania, przechowywania,

zabezpieczenia i przekazywania uprawnionym organom informacji odnoszących się do przestrzegania

przez skazanego nałożonego na niego przez sąd penitencjarny obowiązku pozostawania w miejscu

stałego pobytu lub w innym wskazanym miejscu w wyznaczonym czasie, jak również obowiązku

powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach lub zakazu zbliżania się do określonej

osoby.

4a. Przenośne urządzenie monitorujące może być stosowane zamiast lub obok stacjonarnego

urządzenia monitorującego.

5. Środki techniczne powinny zapewniać odpowiedni zasięg monitorowania, przez który rozumie się

największą odległość, z jakiej elektroniczne urządzenie rejestrujące jest w stanie odebrać i zarejestrować

sygnał radiowy wysyłany przez nadajnik, umożliwiający właściwe wykonanie kary pozbawienia wolności w

systemie dozoru elektronicznego.

Warunki odbywania przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego

Art. 6. 1. Sąd penitencjarny może udzielić zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności

nieprzekraczającej jednego roku w systemie dozoru elektronicznego skazanemu na taką karę,

posiadającemu określone miejsce stałego pobytu oraz zgodę osób pełnoletnich wspólnie z nim

zamieszkujących, jeżeli jest to wystarczające do osiągnięcia celów kary oraz jeżeli względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą jego osadzenia w zakładzie karnym, a udzieleniu takiego zezwolenia nie stoją na przeszkodzie warunki mieszkaniowe skazanego umożliwiające funkcjonowanie systemu dozoru elektronicznego, a także możliwości techniczno-organizacyjne wykonywania tego dozoru przez upoważniony podmiot dozorujący, zwane dalej "warunkami technicznymi". Jeżeli skazany rozpoczął już odbywanie kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym, należy mieć ponadto na względzie dotychczasowe zachowanie skazanego w czasie odbywania kary.

2. Do skazanego, któremu wymierzono dwie lub więcej niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno, nieprzekraczających w sumie jednego roku, przepisy ust. 1

stosuje się odpowiednio.

3. Zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie udziela się skazanemu w warunkach określonych w art. 64 § 2 Kodeksu karnego.

Art. 7. Przepisy niniejszej ustawy stosuje się także do skazanego, wobec którego orzeczono zastępczą karę pozbawienia wolności za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Art. 8. 1. W czasie odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego skazany

ma obowiązek określonego zachowania się, w szczególności:

1) pozostawania we wskazanym przez sąd penitencjarny miejscu w wyznaczonym czasie, chyba że

przepisy ustawy stanowią inaczej;

2) udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru

elektronicznego i wykonywania nałożonych na niego obowiązków, a zwłaszcza kontaktowania się z

sądowym kuratorem zawodowym oraz umożliwienia mu wejścia do mieszkania, w którym zainstalowano stacjonarne urządzenie monitorujące;

3) noszenia nadajnika;

4) dbania o powierzone mu elektroniczne urządzenie rejestrujące i nadajnik, a zwłaszcza ich ochrony

przed utratą, zniszczeniem, uszkodzeniem lub uczynieniem niezdatnymi do użytku;

5) poddania się czynnościom kontrolnym upoważnionego podmiotu dozorującego mającym na celu

sprawdzenie prawidłowości funkcjonowania elektronicznego urządzenia rejestrującego oraz nadajnika;

6) w przypadku zainstalowania stacjonarnego urządzenia monitorującego - odbierania połączeń

telefonicznych przychodzących do tego urządzenia;

7) (uchylony).

2. Sąd penitencjarny może nałożyć na skazanego obowiązki określone w art. 72 Kodeksu karnego.

3. Sąd penitencjarny, na wniosek prokuratora lub sądowego kuratora zawodowego, może orzec wobec skazanego zakaz zbliżania się do określonej osoby, za zgodą tej osoby, lub nałożyć na skazanego obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach.

Art. 8a. Udzielając zezwolenia, o którym mowa w art. 6 ust. 1, sąd penitencjarny określa rodzaj

podlegających zainstalowaniu środków technicznych niezbędnych do kontrolowania zachowania skazanego przebywającego poza zakładem karnym, przy uwzględnieniu miejsca, czasu, rodzaju i sposobu wykonywania obowiązków oraz zakazów nałożonych na skazanego.

Art. 10. Obowiązek określony w art. 8 ust. 1 pkt 1 obejmuje pozostawanie skazanego w miejscu stałego pobytu lub w innym wskazanym miejscu w wyznaczonym czasie; jednocześnie sąd penitencjarny określa przedziały czasu w ciągu doby i w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany ma prawo się oddalić z miejsca stałego pobytu lub innego wskazanego miejsca, na okres nieprzekraczający 12 godzin dziennie, w szczególności w celu:

1) świadczenia pracy;

2) wykonywania praktyk religijnych lub korzystania z posług religijnych;

3) sprawowania opieki nad osobą małoletnią, osobą niedołężną lub chorą;

4) kształcenia i samokształcenia oraz wykonywania twórczości własnej;

5) korzystania z urządzeń lub zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych;

6) komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem oraz wybranym przez siebie przedstawicielem, o którym mowa w art. 42 Kodeksu karnego wykonawczego;

7) komunikowania się z podmiotami, o których mowa w art. 38 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego;

8) utrzymywania więzi z rodziną lub innymi bliskimi osobami;

9) korzystania z opieki medycznej lub udziału w terapii;

10) dokonania niezbędnych zakupów.

Art. 28. 1. Sąd penitencjarny uchyla zezwolenie na odbycie przez skazanego kary pozbawienia

wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli:

1) skazany, odbywając karę w tym systemie, naruszył porządek prawny, w szczególności popełnił

przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, uchyla się od wykonania nałożonych obowiązków lub

orzeczonego środka karnego;

2) odwołano przerwę w wykonywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego z

powodu innego niż ustanie przyczyny, dla której przerwa została udzielona;

3) skazany w czasie wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego został osadzony w zakładzie karnym w związku z zastosowaniem tymczasowego aresztowania lub

wykonaniem kary w innej sprawie.

2. Sąd penitencjarny może odstąpić od uchylenia zezwolenia, o którym mowa w ust. 1, w wyjątkowych

przypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami.

Warunki i tryb orzekania o udzieleniu skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego

Art. 38. Orzekanie w przedmiocie udzielenia zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w

systemie dozoru elektronicznego należy do sądu penitencjarnego, w którego okręgu skazany przebywa.

Art. 39. W sprawach o udzielenie skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w

systemie dozoru elektronicznego sąd penitencjarny orzeka na wniosek skazanego lub na wniosek jego obrońcy, prokuratora, sądowego kuratora zawodowego lub dyrektora zakładu karnego.

Organizowanie i kontrolowanie wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru

elektronicznego

Art. 56. 1. Czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary pozbawienia

wolności w systemie dozoru elektronicznego wykonują sądowy kurator zawodowy, podmiot prowadzący centralę monitorowania i upoważniony podmiot dozorujący.

2. Czynności, o których mowa w ust. 1, powierza się sądowemu kuratorowi zawodowemu tego sądu, w okręgu którego ta kara jest lub ma być wykonywana.

3. Zadaniem sądowego kuratora zawodowego jest pomoc w readaptacji społecznej skazanego.

Kontrola ścisłego wykonywania przez skazanego nałożonych na niego obowiązków i poleceń ma na celu wychowawcze oddziaływanie i zapobieganie powrotowi do przestępstwa.

4. Sądowy kurator zawodowy, któremu powierzono czynności określone w ust. 1, nawiązuje

niezwłocznie kontakt ze skazanym, informując go o jego obowiązkach i uprawnieniach.

5. Sądowy kurator zawodowy może składać wnioski o ustanowienie, rozszerzenie lub zmianę

obowiązków, o których mowa w art. 8 ust. 2, albo o zwolnienie od wykonywania tych obowiązków.

---