Materiały szkoleniowe -II, PEDAGOGIKA II STOPNIA


ANIMACJA SPOŁECZNO-KULTURALNA

Podstawy teorii i metodyki

Materiały szkoleniowe

Autor: BARBARA JEDLEWSKA

© by Barbara Jedlewska, Lublin 2012

1. Definicje animacji i animatora

Terminy „animacja” i „animator” należą do pojęć wieloznacznych, co znajduje odzwierciedlenie w interpretacji tych kategorii zarówno w ujęciach powszechnych jak i naukowych.

Pojęcie „animacja” pochodzi od słów łacińskich : anima - dusza, animo - obdarzyć duszą, ożywić.

W źródłach leksykalnych funkcjonują dwa zasadnicze pola znaczeniowe animacji. W pierwszym rozumieniu odnosi się ona do ożywiania czegoś (wprawianie w ruch rzeczy martwych, wskrzeszanie idei). Najczęściej określana jest jako metoda, technika pracy filmowej czy teatralnej, a w ostatnim czasie komputerowej, gdzie obserwujemy efekt wprawienia w ruch, ożywienia obiektów martwych-rysunków, obrazów, lalek itp. W tym znaczeniu animator jest specjalistą poruszającym kukiełkami, wykonującym rysunki do filmu animowanego, osobą zajmującą się animacją komputerową. Zakres drugi ma inny sens, gdyż dotyczy ożywiania kogoś (pobudzania, zachęcania, dodawania bodźca do podejmowania różnych aktywności zarówno w odniesieniu do innych osób jak i siebie samego). W tym ujęciu pod hasłem animacja czytamy: wnieść życie, dodać siły, energii, bodźca, zapału, pobudzić, zachęcić, zainspirować, impulsować, rozpalić, wnieść żywotność, tchnąć ducha, wnieść ducha, poruszyć, wzmocnić siły, wzbudzić zainteresowanie czymś, skłonić do działania, zapoczątkować określone przedsięwzięcie, ożywieniem napełniać, dodawać odwagi, udzielać wsparcia, skłaniać kogoś do czynu, pobudzać siły napędowe do działania. Animatorem w tym znaczeniu jest osoba specjalizująca się w realizacji tego typu aktywności w praktyce adresowanej do różnych grup i środowisk (zob. Jedlewska, 2003, s. 52-55)

Wprawdzie w obydwu ujęciach pojawia się wspólny element ożywiania, stanowiący fundamentalną kategorię animacji to jednak każde z nich dotyczy innego adresata i odmiennego typu działalności. Ze względu na reprezentowaną dyscyplinę bez wątpienia interesuje nas drugie znaczenie, które wyraźnie nadaje animacji profil humanistyczno-pedagogiczmy. Ujęcie takie zawarte jest w większości opracowań słownikowych, ale nie we wszystkich. Niektóre podają tylko pierwsze znaczenie, w wielu spotykamy obydwa, przy czym to drugie opatrzone jest kwalifikatorem „przestarzałe” lub „rzadziej”. Charakterystyczne jest to, że im starsze opracowanie tym częściej możemy w nim odnaleźć interesujący nas sens animacji

W słownikach języka polskiego (wyd. 1969, 1978) pod hasłem „animacja” widnieje informacja : 1. film, metoda polegająca na dokonywaniu serii zdjęć, rysunków, plam barwnych kukiełek itp. w poszczególnych fazach ruchu, których wyświetlanie na ekranie daje efekt ożywienia, ruchu ciągłego, 2. uruchamianie lalek w teatrze lalkowym, 3. rzadz. ożywienie, ożywianie (z łac.) „Animator” ma również trzy znaczenia: 1. ten, który ożywia, zachęca, podnieca, wzbudza zainteresowanie i tutaj widnieje dopisek „przestarzałe”, 2. specjalista w zakresie wykonywania filmów animowanych, 3. osoba uruchamiająca kukiełki w teatrze lalkowym.

W Encyklopedii Powszechnej PWN (wyd. 1982, 1997) pod hasłem animacja czytamy: film-dokonywanie serii pojedyńczych zdjęć, rysunków, kukiełek, wycinanek itp. w różnych fazach ruchu: zdjęcia wyświetlane w sposób ciągły dają na ekranie efekt ożywienia martwych kształtów, stosowana w filmie animowanym. Takie ujęcia są charakterystyczne dla większości powszechnie dostępnych źródeł leksykalnych wydawanych w tym okresie. W latach 90-tych obserwujemy już inne postrzeganie animacji i animatora.

Słownik Współczesnego Języka Polskiego (wyd. 1998) definiuje animatora jako: 1. osobę, która wzbudza zainteresowanie czymś, pobudza zachęca, inspiruje. Animator życia kulturalnego, 2. wykonawcę rysunków do filmów animowanych 3. osoba poruszająca lalkami w teatrze kukiełkowym 4. osobę prowadząca grupę dzieci lub młodzieży katolickiej, odpowiadająca za ich wychowanie w duchu religijnym, pogłębianie wiary.

Z punktu widzenia interesującej nas sfery działalności animacyjnej szczególnie ważne są ujęcia analizowanych terminów w aspekcie pedagogicznym.

Włoska Encyklopedia Pedagogiczna zawiera hasło „animacja kulturalna” interpretowane w kontekście działalności edukacyjnej w szkole i społeczno-kulturalnej (animacja środowiska lokalnego) ( 1982, s. 68-72). W Słowniku Języka Włoskiego występuje termin „animator szkolny”, czyli osoba, która realizuje działania animacyjne w środowisku szkolnym. (1990, s. 88).

W polskich leksykonach pedagogicznych animacja długie lata była nieobecna. Tego hasła nie zawierały słowniki pedagogiczne do ponad połowy lat 90-tych, a nawet Encyklopedia Pedagogiczna (wyd. w 1993). Dopiero Wincenty Okoń uznał ten termin za istotny dla tej dziedziny i umieścił to hasło w Nowym Słowniku Pedagogicznym wydanym w 1996 roku. Sformułowana przez niego definicja animacji brzmi: pobudzanie, zachęta, bądź wsparcie jakiejś osoby czy grupy w pracy nad sobą lub nad rozwiązaniem jakichś zadań; w tym znaczeniu animatorem jest wychowawca, który nie dyryguje wychowankiem czy grupą lecz umiejętnie pobudza ich własną aktywność. Animacja występuje w różnej postaci: obok a. edukacyjnej może mieć miejsce a. komunikacyjna (pomoc w nawiązywaniu kontaktu), a. integracyjna ( rozwijanie zdolności do udziału w poczynaniach zespołowych i a. kulturowa (sprzyjanie udziałowi w życiu kulturalnym oraz rozwojowi twórczości kulturalnej.

Literatura naukowa obcojęzyczna i rodzima obfituje ogromną ilością definicji animacji społeczno-kulturalnej i animatora. Szczególnie we Francji, którą uznaje się za kolebkę animacji mamy do czynienia z obfitym dorobkiem teoretycznym z tej dziedziny. Ze względu na wielość interpretacji animacji dokonujemy wyboru definicji rozpoczynając od ujęć klasycznych sformułowanych we Francji, a następnie prezentujemy interpretacje autorów włoskich, niemieckich, angielskich i polskich .

Francuski badacz H. Therry zdefiniował animacją jako metodę, która wyzwala tak u pojedyńczych jednostek jak i w zespołach twórcze inicjatywy, a rolą animatora jest ułatwienie komunikacji międzyludzkiej oraz inicjowanie życia kulturalnego i społecznego (...). Animacja implikuje trzy ściśle powiązane ze sobą procesy: odkrywania, tworzenia związków(organizowania stosunków i twórczości (kreacji).( cyt. za Dąbrowska, 1984, s. 103-104). E. Limbos w swojej definicji wyraźnie odwołuje się do etymologii animacji, gdy pisze: animacja polega na tym, aby tchnąć duszę, sens w grupę, zbiorowość, społeczeństwo i wywołać ożywienie, aktywność (cyt. za: Opaschowski, s. 54). Uważa on, że animacja jest ściśle związana z takimi pojęciami jak aktywność i uczestnictwo i jest zupełnie czymś innym niż „rozpowszechnianie”, którego celem jest spowodowanie konsumpcji produktów kultury. W tym miejscu wyjaśnić należy, ze w krajach zachodnich nie funkcjonuje termin „upowszechnianie” stąd wyżej jego odpowiednik. M Simont definiuje animację społeczno-kulturalną jako sektor życia społeczno-kulturalnego, którego działacze uznają za cel pewne przekształcenie postaw i stosunków międzyjednostkowych oraz zbiorowości, oddziałując bezpośrednio na jednostki. Działanie to realizowane jest bezpośrednio za pomocą różnych zajęć, w których stosuje się metody pedagogiki niedyrektywnej lub aktywnej ( cyt. za: Kopczyńska, s. 37)

Zdaniem J. P. Imhofa animacja jest metodą integracji i partycypacji. Jest każdym działaniem w grupie lub w stosunku do grupy (zbiorowości lub środowiska) zmierzającym do rozwijania komunikacji miedzy ludźmi i nadawania struktury życiu społecznemu, przy zastosowaniu metod półdyrektywnych ( ibid., s. 38). R. Laborie pisze, że animacja to zajęcia prowadzone przez osoby, które się zbierają i same określają treść zajęć w zależności od celów społecznych i kulturalnych[...] zajęcia oświatowe poza czasem pracy obejmujące życie rodzinne, życie miasta, czy wsi, czas wolny, działalność sportową itd. Jest to teren przede wszystkim stowarzyszeń dobrowolnych lub instytucji półpublicznych. Tam właśnie zrodziło się pojecie animacji społeczno-kulturalnej, którego semantyka wyraża intencje wyzwolenia kultury, wiążąc je ze zjawiskami życia zbiorowego, rozszerzania życia kulturalnego na problemy życia codziennego ( cyt. za Besnard, s. 345). P. Besnard przez animację rozumie każda akcję w grupie (kolektywie, środowisku) zmierzającą do rozwoju komunikacji wewnętrznej i zbudowania struktury życia społecznego, jest metoda integracji i uczestnictwa ( cyt. za: Żebrowski, s. 11).J. Charpentreau sformułował następującą definicje animacji kulturalnej: animacja kulturalna polega na zaoferowaniu jak największej liczbie osób możliwości kulturalnych w różnych aspektach życia człowieka ( cyt. za: Kopczyńska, s. 38). P. Harvois twierdzi, że animacja powinna stać się pedagogika rozumienia, inwencji [..] wprowadzać stosunki równości, w których przezwyciężone zostaną relacje hierarchiczne; organizować relacje o większej swobodzie i większej autonomii, pozwalać na bardziej osobisty wybór zajęć i relacji, ożywiać przez uznanie autonomicznego podmiotu, biorącego udział w rozwoju świata, do którego należy , nie zważać na swój cel przekazywania umiejętności działania, uwzględniać różnorodność sytuacji ( cyt. za: Besnard, s. 345).

W Niemczech w roku 1979 przyjęto następującą definicje animacji: Animacja to czynności jednostki lub grupy, które pobudzają i inspirują , ożywiają stosunki miedzy jednostkami i grupami, wyzwalają zdolności przeżywania i wyrażania, wzmacniają zdolności krytyki i możliwości opiniowania, zachęcają do kształcenia się i rozwijania zdolności do samodzielnego, odpowiedzialnego działania ( cyt. za: Dąbrowska, 1984, s. 104). Wśród niemieckich teoretyków najbardziej jest u nas znany Horst Opaschowski. Określił on animację jako pobudzanie i rozwijanie twórczości, komunikacji międzyludzkiej, integracji i uczestnictwa (ibidem).

We Włoszech animacja ma rożne wymiary - społeczny, personalistyczny, edukacyjny co znajduje odzwierciedlenie w definiowaniu tego pojęcia. Najbardziej powszechne jest rozumienie animacji jako metodyki oddziaływania edukacyjnego poprzez nowatorskie formy dydaktyczne w szkole pojedyncze i kompleksowe działania kulturotwórcze a także jako narzędzie walki klasowej o nową kulturę, czy styl edukacji dzieci i młodzieży. Zdaniem włoskich pedagogów animacja ma wspomagać dojrzewanie i rozwój człowieka jako osoby ( Lewicki, s. 175-179).

W Anglii animację społeczno-kulturalną wiąże się najczęściej z przedsięwzięciami tzw. artystów społeczności. Polega ona na impulsowaniu „kolektywnej twórczości” mającej na celu pobudzenie, zachęcanie i wspieranie zbiorowej aktywności społeczności lokalnej na rzecz tworzenia wspólnego dzieła sztuki ( Taborska, s. 73-74).

W hiszpańskojęzycznej literaturze naukowej dotyczącej animacji i eksponuje się koncept metodyczny i pedagogiczny tego paradygmatu, podkreślając szczególne znaczenie technik pracy grupowej i środowiskowej oraz wartość pedagogiki uczestniczącej w realizacji procesu animacji społeczno-kulturalnej (pod za: Kobylarek, s. 38). Na gruncie teorii hiszpańskiej i południowoamerykańskiej animacja definiowana jest jako „zbiór technik wpływu społecznego, opierających się na koncepcji pedagogiki uczestniczącej i mających pobudzać działalność oraz aktywność wolontariuszy, które przy czynnym współudziale innych osób budują osnowę grupy lub określonej społeczności i które przejawiają się w różnych obszarach aktywności społeczno-kulturowej powodującej wzbogacenie jakości życia” ( cyt. za ibidem)

Nasza rodzima literatura przedmiotu również zawiera bogactwo definicji animacji. Pierwsze interpretacje ( lata 70-80) były w pewnym sensie „odwzorowaniem” obcych, głównie francuskich ujęć. Potem pojawia się coraz więcej prób analizy zjawiska w kontekście polskich warunków, dookreślenia istoty pojęcia i specyfiki w odniesieniu do funkcjonujących powszechnie terminów„upowszechnianie kultury”, edukacja kulturalna”, czy „działalność kulturalno-oświatowa”.

Józef Kargul bardzo syntetycznie ujmuje istotę animacji dowodząc, że jest nią indywidualna aktywność jednostki ludzkiej, ożywianie tej aktywności, stwarzanie dla niej warunków, realizowanie jej rozmaitych wymiarów ( 1997, s. 132). Zdaniem Lecha Ostasza animacja kulturalna ma dwa wymiary - szeroki i wąski. W szerokim sensie jest nią jakiekolwiek ożywianie, wspieranie i organizowanie aktywności skierowanych na procesy i efekty kulturowe [...] w wąskim sensie to działania z intencją i z metodycznością, służące internalizacji elementów kultury przez dzieci i dorosłych ( s. 315).Dla Andrzeja Mencwela i skupionych wokół jego szkoły antropologów animacja kultury jest stosowaną antropologią kulturową ( zob. Godlewski, s. 65).Anna Schindler proponuje spojrzenie na animację w aspekcie filozoficzno-pragmatycznym: Proponuję przyjąć, iż animacja jest: ideą, myślą programową i metodą, sposobem działania urzeczywistniającym ideę, myśli. Istotą animacji, zdaniem tej autorki jest inspirowanie podmiotu do autentycznego, aktywnego i twórczego uczestnictwa w kulturze (2003, s. 5, 2000, s. 13).W moich definicjach animacji eksponuję przede wszystkim jej walory humanistyczne i pedagogiczne. Jedna z nich brzmi: Animacja jest metodą edukacji kulturalnej. Jest sposobem oddziaływania mającym na celu wychowanie i kształcenie jednostek, grup i środowisk (społeczności) przez kulturę i do kultury w jej szerokim ujęciu. Polega na stosowaniu na stosowaniu serii zabiegów wyzwalających twórcze potencjały, pobudzających i motywujących do kreatywnych działań, integrujących ludzi miedzy sobą, ale także otaczającym światem (wytworami kultury, przyrodą), wspomagających rozwój duchowy, autokreację, pobudzających ciekawość poznawania i potrzebę tworzenia kultury (lokalnej, narodowej, globalnej), wspierających i promujących aktywność kulturalną i społeczną ( 2003, s. 137).

Chyba najstarsza a jednocześnie najkrótsza znana u nas definicja animatora została sformułowana we francuskim Ośrodku Marly-le- Roi w 1955 i brzmi: Animatorem jest ten, kto inicjuje impulsy, sprzyja im i rozwija je (cyt. za Dąbrowska 2001, s. 125)

Paula Foulquie uważa, ze animator to ten, który spontanicznie bądź z racji pełnionej funkcji ożywia środowisko przekazując inicjatywę innym osobom (cyt. za Żebrowski, s. 30)). P. Mouliner zwraca uwagę, ze animator nie jest „fabrykantem publiczności, ani specjalistą ani nauczycielem, ale „odkrywcą tajemnic innych” ( cyt. za Besnard, s. 362). Ch, Hermelin twierdzi, że animator to jedna z wybitnych osobistości naszej współczesności: mianem animatora określamy ludzi działających wedle wskazań nowego ducha czasu -ducha animacji. Podobnie wysoką rangę nadaje animatorowi R. Escarpit uznając animatora za postać ważną, potrzebną a nawet niezbędną, gdyż podejmuje bardzo trudne dzieło, a jest nim organizacja wymiany międzyludzkiej (ibid., s. 41).

W rozumieniu angielskich badaczy animator jest „artystą społeczności [...] a jego główne zadanie polega na pomaganiu ludziom, żeby stawali się bardziej świadomi swojej sytuacji życiowej i sił twórczych oraz na zapewnianiu środków i materiałów potrzebnych do aktywizacji zdolności a także potencjału artystycznego w obrębie grupy (Taborska, s. 71).

W opinii Józefa Kargula animatorem społeczno-kulturalnym jest osoba kreująca sytuacje animacyjne - to człowiek, który umie ożywiać pobudzać do działania, starać się tchnąć duszę, kreując atmosferę, w której każdy może być sobą, stara się nadawać sens stosunkom międzyludzkim przez umożliwienie autentycznego komunikowania się ludzi ( s. 133). Małgorzata Komorowska i Lidia Rybotycka prezentują zgodny pogląd, że animator jest kimś, kto łączy w sobie cechy , umiejętności i talent potrójny: pedagoga, psychologa i artysty (s. 81).

Chyba najbardziej rozbudowaną definicją animatora kultury zaproponował o. prof. Leon Dyczewski: animatorem kultury jest ten, kto dopełnia wiedze, doświadczenia życiowe oraz przeżycia ludzi, z którymi wchodzi w kontakt, rozbudza ich zainteresowania, ukazuje nowe ideały i wzory życia, prowadzi dialog nad możliwościami i sposobami rozsądnego zaspokajania ujawnionych i jeszcze ukrytych potrzeb kulturalnych [...]. Jasno widzi nowe i lepsze życie, kocha te wizje, ale jeszcze bardziej kocha ludzi. Akceptuje ich takimi jakimi są w nadziei, że mogą być lepsi. Szanuje każdy przejaw ich dobrej woli, najmniejsze zainteresowanie tym, co nowe i lepsze, wspomaga ich wysiłki ku lepszemu życiu, Metodą jego pracy nie jest komenderowanie ludźmi lecz uruchamianie drzemiących w nich sił. Wartość jego działania przejawia się nie tyle w tym co sam wymyśli i czyni lecz w tym, co potrafi wydobyć z ludzi wśród których pracuje ( s. 209).

2. Główne założenia animacji społeczno-kulturalnej

Główne idee animacji sprowadzają się do:

Z powyższych założeń wynika główny cel i jednocześnie zakładany efekt animacji, który sprowadza się do wykreowania człowieka - wolnego, ale jednocześnie odpowiedzialnego, jednostki rozumnej, wrażliwej i uczuciowej, zdolnej do krytycznego oglądu rzeczywistości i budowania jej najbardziej wysublimowanych wymiarów. Człowiek jako „dojrzały owoc animacji” potrafi nie tylko żyć w strukturze demokracji obywatelskiej, ale także ją tworzyć i udoskonalać.

Istota animacji zawiera się w trzech procesach, które określił francuski badacz H. Thery: ( pod. za Żebrowski, 1987, s. 11)

  1. proces odkrywania, polegający na tworzeniu takich warunków, aby każda jednostka i grupa mogła ukazać się sama sobie i mogła ujawnić swój wewnętrzny kapitał (potrzeby, pragnienia, marzenia, talenty). W animacji kulturalnej proces ten dokonuje się poprzez kontakt z dziełami i twórcami

  2. proces tworzenia związków, inaczej zwany procesem organizowania stosunków, polegającym na kształtowaniu kontaktów i budowaniu więzi ludzi miedzy sobą (międzygrupowych, międzypokoleniowych, międzykulturowych) jak też więzi z dobrami i twórcami kultury. U podstaw tego typu związków leży wzajemne zrozumienie i porozumienie, akceptacja lub sprzeciw (konflikt)

  3. proces twórczości, inaczej zwany procesem kreacji polegający na rozmiłowaniu w szeroko rozumianej aktywności twórczej, gdzie główny akcent pada nie tyle na efekt procesu kreacji ile na sam proces tworzenia. Następuje ona dzięki sprzężeniu jednostek i grup z ich otoczeniem poprzez ekspresje, inicjatywę i działania twórcze.

Na interpretacji Thery'ego bazuje większość współczesnych ujęć animacji funkcjonujących w literaturze obcej i rodzimej.

O swoistości animacji decydują:

Zadania i wartość animacji można analizować z różnych perspektyw. Z naszego punktu widzenia szczególnie istotna jest optyka antropologiczno-pedagogiczna.

W ujęciach antropologicznych paradygmat animacji funkcjonuje w rozumieniu antropologii stosowanej oznacza stwarzanie warunków, w których jednostki i grupy mogą realizować swoje potrzeby w ramach kultury samodzielnie przez siebie odkrytej lub wynalezionej. Działania animacyjne mają ogromne znaczenie w odnajdywaniu i wyzwalaniu sił utajonych tkwiących w środowiskach lokalnych, ich rozwijaniu i integrowaniu dla wspólnego dobra, kształtowaniu świadomości regionalnej, umacnianiu przekonania o walorach regionu, dodawaniu sił i zapału w walce o wspólna, lepszą przyszłość. W obliczu procesów globalizacyjnych animacja stanowi wielką szansę w odbudowywaniu i kształtowaniu własnej tożsamości kulturowej społeczności lokalnych z jednoczesnym otwarciem na inne kultury. Zabiegi animacyjne służą m. innymi uwrażliwianiu na te wartości środowiska (regionu), które decydują o jego wrażliwości kulturowej, kształtowaniu dumy z przynależności do danej grupy, kształtowaniu umiejętności współdziałania i zaangażowania w sprawy swojej małej ojczyzny, umacniania więzi z własną kulturą. Wspomagają proces rewitalizacji tradycyjnych wartości, rozumienia i przeżywania tekstów kulturowych, kształtowaniu postaw tolerancji i szacunku dla inności. Tak pojęta animacja nie jest tożsama ani nawet zbliżona do tradycyjnego paradygmatu upowszechniania kultury, czy uczestnictwa w kulturze Określa bowiem nowy model działalności oparty na aktywności, twórczości, samodzielności, wrażliwości, przeciwstawny bierności, imitacji, receptywności Konieczne tu są przedsięwzięcia stworzone od podstaw, zagospodarowujące nieznane dotąd, czy też nie wyartykułowane potrzeby i aspiracje jednostek, grup i społeczności lokalnych. Chodzi o nowatorskie projekty animacyjne, innowacyjne formy i metody działania dostosowane do własnych, autentycznych potrzeb (zob. Godlewski, s. 64-65).

Z perspektywy pedagogicznej animacja jawi się jako ogromna szansa edukacji współczesnych społeczeństw. Już przed wielu laty Bogdan Suchodolski dowodził, że sens ma tylko edukacja o charakterze animacyjnym. Jego stanowisko popiera dziś coraz liczniejsze grono teoretyków i praktyków. Animacji nadano miano humanistycznej koncepcji edukacyjnej na miarę epokowych wyzwań, skutecznej metody edukacji permanentnej, a nawet najskuteczniejszego wyrazu autoedukacji. Animacja jest przede wszystkim koncepcją pedagogiczną - z przekonaniem uzasadnia tę tezę wielu współczesnych pedagogów( zob. m. inn. Kargul, Jankowski, Zebrowski, Gajda, Nowak, Kubinowski, Idzikowski, Jedlewska).

Model edukacji bazującej na koncepcji animacji społeczno-kulturalnej ma charakter specyficzny, odmienny od tradycyjnego. Realizowane zadania nie mogą ograniczać się do przekazywania wiedzy i umiejętności czy też propagowania odgórnie ustalonych aksjologicznych kanonów. W tym modelu chodzi o przygotowanie podmiotu do samodzielnych , kreatywnych przedsięwzięć poprzez zastosowanie serii zabiegów wyzwalających twórcze potencjały, pobudzających i motywujących do aktywności, wspomagających rozwój, dodających wiarę we własne możliwości. Tak pojęta edukacja ma służyć kształtowaniu m. innymi zdolności inspirowania, zachwycania, zauroczenia, fantazjowania, radości poznawania, wzruszania, zaciekawienia, refleksji, radości tworzenia, samodzielności myślenia. W kontekście działalności wychowawczej animacja rozumiana jest jako: sposób oddziaływania wychowawczego polegający na pobudzaniu wychowanka do aktywności, dynamizowanie wychowanka, troska o jego własne zaangażowanie w procesie socjalizacji, aktywność dydaktyczna na rzecz przyswojenia sobie przez wychowanka sposobów porozumiewania się, nabywania zdolności, wyrażanie się i komunikowanie z innymi . W edukacji szkolnej i pozaszkolnej animacja nie może być zarezerwowana dla konkretnego przedmiotu nauczania, czy też jedynie formy artystycznej działalności. Ma być powszechnym programem pobudzania aktywności społeczno-kulturalnej, który obejmuje nie tylko samych uczniów ale także nauczycieli, rodziców i cała społeczność skupioną wokół danej placówki edukacyjnej. Stanie się ona wówczas prawdziwym ogniskiem animacji środowiskowej. W tak pojętym modelu o środkiem animacji może być wiele podmiotów m. innymi biblioteka publiczna.

3. Wartości i zasady

Dbając o harmonię między duchowością a pragmatyzmem animacja społeczno-kulturalna jest wierna zarówno wartościom głęboko humanistycznym jak i utylitarnym, a przede wszystkim następującym (por.. Jedlewska, 2000a , 2003)

Uznanie równowartości różnych tożsamości, stylów życia, kultur, grup, środowisk i społeczności jest z punktu widzenia animacji kwestią zasadniczą. Kategoria „Innego” jako podmiotu autonomicznego (wolnego, niezależnego i równouprawnionego a jednocześnie odpowiedzialnego) jawi się jako kluczowa. „Inny” (pod względem koloru skóry, poglądów, zachowań, itp.) ma swój „głos” - wolność samookreślenia, która dokonuje się w odniesieniu do wartości i w stosunkach międzyludzkich. Ma możliwość podejmowania decyzji i dokonywania własnych wyborów. Wolność łączy się z odpowiedzialnością za siebie i innych, bowiem wolność osobista dopiero wtedy ma sens. Należy podkreślić, że tak pojęta wolność wyborów i zachowań nie może być mylona z postawą neutralizmu aksjologicznego, oznaczającego brak jakiegokolwiek wartościowania, całkowitą akceptację wszelkich przejawów rzeczywistości społeczno-kulturalnej i brak ich waloryzacji. W przypadku animacji chodzi o subiektywizm i relatywizm aksjologiczny, polegające na tym, ze każda jednostka ma prawo do swobodnych wyborów wartości, do ocen według własnych kryteriów

Wartości te mają fundamentalne znaczenie w budowaniu współczesnej cywilizacji, w ratowaniu, umacnianiu i rozwijaniu jej humanistycznego oblicza. Miłość rozumiana szeroko, jako uczucie i postawa może być rozpatrywana w wymiarze jednostkowym i wspólnotowym i odnosić się zarówno do człowieka jak i do małej i dużej Ojczyzny. Ma silny wpływ na kształtowanie osobowości, może się przyczynić do podniesienia jego wartości czyniąc go lepszym dla siebie i innym. W przypadku wspólnoty ludzkiej stanowi siłę jednoczenia „Cywilizacji Miłości” jako przeciwwagi dla świata agresji, terroryzmu, konsumpcji. Zasadniczą rolę w kreacji takiej wspólnoty we współczesnym społeczeństwie wielokulturowym odgrywają postawy tolerancji, czyli przyzwolenia na istnienie cudzej inności oraz szacunku dla inności. Wartości te mają ogromne znaczenie w konstytuowaniu tożsamości kulturowej - jej utrwalaniu i wzbogacaniu. Tożsamość kulturową określa się jako rodzaj uczucia, stanu świadomości członków zbiorowości (społeczności), którzy sami siebie rozpoznają w danej kulturze i identyfikują się zarówno z przeszłością jak i z jej teraźniejszym obliczem). Równie istotny jest tutaj aspekt poczucia więzi z daną kulturą jak świadomości własnej inności, odrębności kulturowej

Istotą demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego, które stanowi grunt dla działalności animacyjnej jest jego pełne upodmiotowienie. Poszczególne podmioty angażują się w sprawy jego rozwoju w poczuciu równych praw i obowiązków. Postawy współodpowiedzialności, solidarności i autentycznego, autotelicznego zaangażowania w działania na rzecz wspólnoty są podstawą i warunkiem rozwoju humanizmu społecznego, który stanowi ideę ruchu samorządowego. Solidarność zakłada wykluczenie rywalizacji, co ma niekwestionowane znaczenie w obliczu dominującego trendu orientacji na sukces skażony patologią. Chodzi o wzajemne wspieranie, wzmacnianie się, podejmowanie wspólnych przedsięwzięć, efektywne wykorzystanie lokalnego i regionalnego kapitału. W zdecentralizowanym systemie zarządzania umiejętność samorządzenia jest kompetencją warunkującą trwanie i rozwój jednostek, grup, społeczności, państwa

Funkcjonowanie we współczesnej rzeczywistości bez kompetencji pragmatycznych jest trudne i ograniczone. Wskazane kategorie aksjologiczne należą do kluczowych dla społeczeństw zorientowanych na rozwój. Postawy kreatywne i przedsiębiorcze są niezbędne w kontekście obecnej sytuacji rynkowej. Trzeba być silnym kreatorem, innowatorem, wierzyć w siebie, nie dać sobą manipulować itp. Animacja promuje takie postawy. Zakłada, że każdy ma takie potencjały, tylko trzeba je umiejętnie wydobyć, pielęgnować i rozwijać, sprzyja innowacji kwestionując myślenie i działanie odtwórcze i schematyczne. Kreatywność stanowi kluczową kategorie w koncepcji animacji. Kreatywność nie jest zarezerwowana dla geniuszy, ale jest możliwa w przypadku każdej jednostki ludzkiej. Sztukę myślenia i działania w ten sposób może posiąść każdy przekonują znawcy zagadnienia. Koncepcja animacji taki pogląd przyjęła i lansuje. Przedsiębiorczość rozumiana jako postawa lub zachowanie manifestuje się w zaradności, ekspansywności i innowacyjności. Cechują ją niezależność, ambicja w dążeniu do celu, skuteczność i efektywność w podejmowanych przedsięwzięciach. Działaniom przedsiębiorczym towarzyszą przedsięwzięcia ekspansywne i innowacyjne. Ekspansywność polega na wytyczaniu sobie ambitnych zadań i celów, których realizacja pozwoli na przekroczenie stanu dotychczasowych osiągnięć. To umiejętność dostrzegania i zdobywania nisz. Postawa innowacyjna charakteryzuje się zdolnością i umiejętnością stałego poszukiwania, wdrażania i upowszechniania innowacji. Aktywność w tym zakresie polega na zaangażowaniu we procesy wprowadzania wszelkich modyfikacji, ulepszeń, od drobnych usprawnień po rewolucyjne zmiany. Działanie innowacyjne jest przedsięwzięciem trudnym, gdyż towarzyszy mu niepewność i ryzyko. Innowacje wprowadzić może ten, kto potrafi wygenerować nowe pomysły i je wdrażać. Jednocześnie takie przedsięwzięcia są dziś konieczne tak w skali globalnej jak lokalnej i jednostkowej w różnych sferach życia ludzkiego. Właśnie taki typ aktywności animacja kształtuje i wspiera.

Wskazane wartości stanowią aksjologiczne filary animacji społeczno-kulturalnej. Stąd wyłania się zasady, będące swoistym drogowskazem w realizacji przedsięwzięć o charakterze animacyjnym:

  1. Zasada prymatu indywidualizmu nad kolektywizmem

  2. Zasada subietywizmu w miejsce neutralizmu aksjologicznego

  3. Zasada relatywizmu w miejsce uniwersalizmu

  4. Zasada prymatu autotelizmu nad instrumentalizmem

  5. Zasada innowacyjności w miejsce schematyzmu

  6. Zasada aktywności w miejsce bierności

  7. Zasada autentyczności zamiast pozoranctwa

  8. Zasada tolerancji, szacunku i uznania w miejsce krytyki i odrzucania

  9. Zasada partnerstwa i solidarności w miejsce dominacji. rywalizacji i konkurencyjności

10. Zasada inspirowania, wspierania i koordynowania zamiast sterowania i kontrolowania (por. Kargul. 1997, s. 134-135, Jedlewska, 2000 c, s. 36, Schindler, 2003, s. 19).

4. Zakres działalności animacyjnej

Najczęściej mówi się o dwóch zakresach działalności animacyjnej w skali makro i mikro mikro.

Wymiar makrozakresowy (określany też jako globalny) oznacza całokształt procesu pobudzania, ożywiania i inspirowania ludzi do aktywności społeczno- kulturalnej. W ten zakres wchodzą zarówno wszelkie sformalizowane jak spontaniczne nieinstytucjonalne oddziaływania. W tak szeroko rozumianym sensie animacją jest każde działanie mające charakter ożywiania i wspierania aktywności skierowanych na procesy i efekty kulturowe. Drugi zakres ma charakter węższy, określany mikrozakresowym. W tym rozumieniu działalność animacyjna ma charakter wyłącznie intencjonalny i realizowana jest w oparciu o profesjonalne programy z zastosowaniem swoistej metodyki (por. Idzikowski, Ostasz).

Animacja może być realizowana na kilku poziomach:

Poziom pierwszy, (makrospołeczny) dotyczy systemu instytucjonalnego. Na tym szczeblu główna funkcja animacji sprowadza się do uelastycznianie, a wiec modyfikowania i modernizowania struktur. Ma to niezmiernie istotne znaczenie dla naszych zmurszałych instytucji kulturalno-oświatowych. Może je ożywiać, wnieść ducha nowej energii, innowację. Socjologowie wyróżniają dwa typy instytucji - reaktywne i proaktywne (wśród nich kreatywne). Pierwsze wykazują się biernością, a ich jedynym celem jest adaptacja i przetrwanie. Panuje marazm i nuda, dominuje schematyzm myślenia i działania. Instytucje tego typu nie stymulują postaw twórczych, ale wręcz je hamują. Instytucje reaktywne otwarte są na innowację, tętnią życiem. Jest tu miejsce dla fantazji i marzeń, dla rozwoju osobowości. Jakże ważna jest tutaj rola animacji, która może wnieść w „stare” mury nowe idee i siły dzięki czemu będą miały szansę nie tylko przetrwać, ale się rozwijać. Służy też wzmacnianiu ich autorytetu, który w wiele przypadkach utraciły (jak np. niejedna szkoła czy dom kultury).

Na poziomie drugim (mezzospołecznym) animacja funkcjonuje jako metoda środowiskowa. Jej celem jest wyzwalanie i ożywianie sił społecznych (zarówno tych, które są ujawniane jak i utajonych) tkwiących w środowiskach lokalnych i dużych grupach społecznych po to, by poprzez nie i dzięki nim dokonywać celowych racjonalnych i konstruktywnych przeobrażeń w sferze życia społeczno-kulturalnego. Warto w tym miejscu zaznaczyć specyfikę animacji w odniesieniu do innych, znanych wcześniej koncepcji aktywizacji i rozwoju społeczności lokalnych. Ma ona nieco szerszy wymiar, gdyż z jej punktu widzenia ważna jest nie tylko aktywność służąca wspólnemu dobru, ale przede wszystkim rozwój poszczególnych jednostek. Dlatego też zbliżonych znaczeniowo koncepcji „aktywizacja” i „animacja” nie należy utożsamiać. Realizowana na tym poziomie animacja ma ogromne znaczenie w aspekcie obserwowanego dziś w coraz szerszej skali myślenia w kategoriach etnicznych, poszukiwanie swoich korzeni. Głośne idee regionalizmu i małej ojczyzny, powszechnie znane jest hasło - kategoryczny imperatyw „myśl globalnie działaj lokalnie !” znajdują oczywiste uzasadnienie w obliczu procesów globalizacyjnych i unifikacyjnych. „Region”, „wspólnota lokalna”, „moja ojczyzna” stanowią szczególna wartość dla mieszkańców „globalnej wioski”. I chociaż pole semantyczne tych kategorii jest zróżnicowane to powszechnie wiadomo, że chodzi o pewną przestrzeń, zbiorowość, określone więzi, miejsce, gdzie można się zatrzymać, poczuć pewniej, być po prostu „u siebie”. Współczesny regionalizm ma inny wymiar niż dawny, romantyczny ruch, który miał charakter „odświętny”, gdyż głównie koncentrował się na zwyczajach, obrzędach, języku itp. Dziś to swoisty instrument interwencji w sferę życia codziennego wspólnoty obywateli. Regionalizm rozumiany jest jako ruch społeczny mający kilka odmian: ruchy, których głównym celem jest zachowanie własnej odrębności społeczno-kulturowej, niekiedy nawet wyłączenie i ochrona własnej zbiorowości terytorialnej; ruch odbudowy i kultywowania dawnej tożsamości regionalnej; ruchy dbające o lokalny koloryt kultury; różnego rodzaju aktywności grupowe na rzecz budowania społeczeństwa obywatelskiego (kreacja postaw demokratycznych, samorządności, decentralizacja itp.) Podobnie jest z małą ojczyzną, której współczesny sens wykracza poza rozumienie tej kategorii nadane przez jej twórcę Stanisława Ossowskiego. To nie jest już tylko najbardziej naturalne środowisko człowieka, bezpieczna przestrzeń, która chroni przed zagrożeniami kolektywnej rzeczywistości. Dziś mała ojczyzna to źródło tożsamości i jednocześnie źródło energii jako wielkie obywatelskie wyzwanie. To miejsce kreacji postaw jednostek, przestrzeń przekształcania się grup we wspólnotę społeczną skupioną wokół wspólnych celów i wartości. I niezależnie od tego czy jest biedna czy bogata w sensie ekonomicznym to zawsze ma swój mniejszy lub większy kapitał stanowiący wartość niczym niezastąpioną. Oddolne inicjatywy społeczne na rzecz pielęgnowania i rozwoju małej ojczyzny mają wyzwalać , pobudzać i wspierać ruch animacji poprzez działania różnych formalnych i nieformalnych struktur. Chodzi o stymulowanie i wspieranie inicjatyw , dodawanie zapału, odwagi, budzenie wiary we własne siły, pomoc w pokonywaniu wszelkich barier ekonomicznych, psychologicznych, socjologicznych, politycznych. W tym znaczeniu animacja społeczno-kulturalna jest metodą organizacji środowiskowych ognisk życia kulturalnego tak, aby włączyć jak najwięcej podmiotów, docierając nie tylko do sil ujawnionych ale przede wszystkim utajonych, które jeszcze nie mają świadomości poczucia sprawstwa. Obudzić te siły, zmotywować je i wesprzeć to szczególnie ważna rola profesjonalnie działających animatorów w środowiskach lokalnych. W praktyce najczęściej jednak koncentrujemy się i na tych podmiotach, które już są aktywne. W dziedzinie życia społeczno-kulturalnego głównie bazuje się na kapitale działających już aktywnie organizacji, stowarzyszeń, fundacji. Nierzadko odpowiedzialność za rozwój kultury powierzamy jedynie tym instytucjom, które mają taki zapis w szyldzie (np. dom kultury, centrum kultury itp.). Z punktu widzenia animacji taka polityka jest niewłaściwa, gdyż niezgodna z istotą współczesnej koncepcji.

Trzeci poziom (mikrospołeczny) dotyczy działalności animacyjnej realizowanej z małymi grupami i jednostkami. Zadaniem jest wyzwalanie potencjałów twórczych, które tkwią w jednostce. Budzi ducha twórczej aktywności, dodaje zapału i wiary we własne siły. Stwarza możliwość rozwoju jednostki na tle grup, w których zdobywa i doświadczenie i umiejętność życia społecznego. W grupie uczy się solidarności, odpowiedzialności zbiorowej, wolności i demokracji. Tutaj jednostka uzyskuje świadomość własnych możliwości, potwierdza swoją wartość (autonomia wewnętrzna), akceptuje własną rolę w grupie (autonomia zewnętrzna) integruje się z grupą i rozwija własne potrzeby( autonomia indywidualna), aktywnie uczestniczy w grupie (autonomia grupy). Efektem działań animacyjnych powinny być zmiany zauważalne w zachowaniach i postawach jednostek i grup m.in. w zakresie: przyrostu wiedzy, rozwoju umiejętności, zachowań, hierarchii wartości.

5. Cechy osobowościowe i kompetencje animatora

Osobę, która wdraża w praktyce idee animacji określa się mianem animatora kultury (społeczno-kulturalnego). Jego główna rola sprowadza się, zgodnie z założeniami do wyzwalania potencjałów twórczych tkwiących w jednostkach i grupach, pobudzania ich aktywności, kreacji twórczych postaw, sublimacji kultury. Animator wchodzi w środowisko po to, aby dokonać w nim konkretnych zmian w dziedzinie życia społeczno-kulturalnego, w postawach poszczególnych grup i jednostek.

Spośród licznych walorów osobowych animatora najczęściej wymieniane są: osobiste zaangażowanie, komunikatywność, empatia, otwartość, inicjatywność, autentyczność, dojrzałość, obiektywizm, wyobraźnia, elastyczność, inwencja twórcza, wytrwałość. Dzięki tym cechom animator jest zdolny do podejmowania pozytywnego obrazu innych i siebie samego, do podejmowania działań o charakterze intencjonalnym i transgresyjnym. Za najważniejsze umiejętności animatora społeczno-kulturalnego uznaje się ( Jedlewska, 2003, s. 158, Kopczyńska s. 183-184).

Charakter pracy animatora powoduje, że musi łączyć jednocześnie kilka funkcji i ról - pedagoga, pracownika socjalnego, terapeuty oraz specjalisty w zakresie jakiejś dziedziny sztuki, techniki czy sportu, a pod względem metodycznym jest łącznikiem w nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich, pomocnikiem w zakresie budzenia motywacji i doradcą w wyborze zainteresowań (animator - specjalista ds. budzenia motywacji!). W związku z tym powinien być przygotowany do realizacji takich zadań jak:

Istotą działań animatora jest niesienie zmiany. Wyraźnie jest eksponowana jest jego rola jako inspiratora i moderatora społecznego dialogu, twórczo zaangażowanego w społeczną zmianę. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że animator musi się bronić przed liderostwem. Wartość jego pracy mierzy się nie tyle tym, co sam stworzył i osiągnął, nie jego osobistymi sukcesami ale tym, czy i w jakim stopniu wydobył od osób animowanych twórczy potencjał i przyczynił się do realizacji ich zamierzeń.

Do najistotniejszych zadań animatora kultury w kontekście współczesnych wyzwań należy:

Animator zaprasza ludzi do wspólnego podróżowania po świecie kultury, sztuki - narodowej - europejskiej - światowej. Pełniąc rolę przewodnika wzbudza „pokusy” kontaktu z nią. Nie ogranicza się do przekazywania wiedzy, ale „opracowuje” teksty kulturowe, uczy ich rozumienia i interpretowania, sublimuje potrzeby kulturalne, impulsuje potrzeby ekspresji. Uczy ludzi jak się fascynować, zauroczyć, zatrzymać, westchnąć, przeżyć, wzruszyć. I nawet, jeśli nie dostrzega zewnętrznych objawów owej fascynacji u jednostki to nie zaprzestaje, nie zostawia jej, gdyż wierzy, że ona ma w głębi swej duszy utajony potencjał który należy uwolnić. Do wspólnego podróżowania zaprasza jak najwięcej ludzi. Najkorzystniej, aby proces animacji rozpoczął już od najmłodszych lat - w rodzinie, w przedszkolu i trwał całe ludzkie życie. Szczególnie ważne są działania animatora w grupach dzieci i młodzieży przedszkolnej i szkolnej, oby jak najwcześniej wyrobić nawyk kontaktu ze z różnymi dziedzinami kultury sztuki, umiejętność jej krytycznego odbioru i wzbudzić chęć tworzenia, rozniecać iskry kreatywności.

Animator powinien być w wielu miejscach obecny. Najważniejsze, aby był wszędzie tam, gdzie są ludzie. Obszar możliwości funkcjonowania animatora kultury jest ogromny, a jego rola ma charakter wielofunkcyjny. Animator jest inicjatorem doradcą, przewodnikiem, sublimatorem. Pełni funkcje sprzymierzeńca, hermenuty (tłumacza), także arteterapeuty czy szerzej, kulturoterpety. Swoistą cechą tej roli jest efemeryczność i dwukierunkowość. Animator „przemieszcza” się z miejsca na miejsce, z grupy na grupę i stąd może w dość krótkim czasie pobudzić. wiele różnych inicjatyw. Jego praca może mieć charakter jednodziedzinowy - gdy animator porusza się w obszarze jednej sfery (np. określonej dyscypliny (teatr, taniec) ale tez może funkcjonować jako na płaszczyźnie wielodziedzinowej jednocześnie impulsując aktywności w obszarze rożnych dziedzin życia społeczno-kulturalnego. Animator pobudzając innych pobudza także siebie. Następuje tutaj wiec proces animacji zwrotnej. Warto również zwrócić uwagę, ze animatorem nie musi być osoba dorosła. Jest nim często człowiek młody, a nawet dziecko, które może zainspirować rodziców, czy rodzinę do wspólnej, twórczej aktywności ( zob. Jedlewska, 2003, s. 239-241).

6. Techniki animowania

6.1. Techniki budowania charyzmatu i pobudzania entuzjazmu

W działalności animacyjnej umiejętność budowania charyzmatu i sztuka pobudzania entuzjastycznych postaw należą w moim przekonaniu do kluczowych. Charyzmatyczna osobowość i entuzjastyczne postawy warunkują każde działanie od etapu wyjścia poprzez kolejne kroki animowania, aż do punktu finalnego, czyli oczekiwanego rezultatu przedsięwzięcia. Tylko charyzmatyczny, entuzjastycznie, wręcz obsesyjnie zaangażowany w sprawę animator może rozbudzić takie cechy u osób animowanych. Przecież, jak mówi się o tym powszechnie „trzeba samemu płonąc, aby móc zapalać innych”. Nie wystarczy „iskra” musi być „duży ogień” - radzą doświadczeni animatorzy. Metodyka animacji to swoista sztuka „zaiskrzania”, utrzymywania „żaru” (zob. Enkelemann, Mc Ginnis, Belitz, Kopmayer).

Pojęcie charyzma pochodzi od greckich słów: „charismata” (dary) i „charyty”(greckie boginki wdzięku i uroku osobistego): Eufrosyne (radość i piękno), Talia (rozkwit) i Aglaja (świetność). Ich odpowiednikami w rzymskiej mitologii były Gracje. W czasach starożytnych ludzi obdarzanych charyzmą uważano za ulubieńców bogów. Współcześnie i charyzma jest określana jako umiejętność kierowania na siebie i koncentrowania przez dłuższy czas na sobie uwagi innych ludzi, sztuka urzekania swoim czarem wewnętrznym, witalnością, optymizmem, entuzjazmem. Charyzma wyraża się pogodą ducha, radością życia, umiejętnością zachwycania się, podziwiania innych i siebie samego.

Głównym filarem charyzmy jest entuzjazm, metaforycznie porównywany do gejzeru, wulkanu, czy adrenaliny. Termin pochodzi od greckiego słowa „enthousiasmos”, co oznacza inspiracja, zapał, chęć działania). Prawdziwy entuzjazm musi być wielki, niezachwiany, obsesyjny i niepohamowany, a dopiero wówczas będzie „zaraźliwy”.

Współczesna literatura naukowa i popularna zawiera znaczący dorobek wiedzy teoretycznej i metodycznej z tej dziedziny. Tutaj jedynie zasygnalizujemy problem przedstawiając wybrane propozycje:

J. Belitz, doradza jak pozyskiwać entuzjazm ze źródeł wewnętrznych i zewnętrznych (s. 164-168) :

Bardziej konkretną propozycja jest trening entuzjazmu opracowany przez znanego psychologa Wiliama Jamesa ( pod. za: Kopmayer, s. 104-105) Oparty jest na metodzie „JAK GDYBYŚ” i zawiera szereg technik pobudzania entuzjazmu logicznie uporządkowanych „krok po kroku” etapów stawania się entuzjastą. Naczelna zasada brzmi: „Działaj tak JAK GDYBYŚ był entuzjastycznie nastawiony, wówczas w rzeczywistości zaczniesz odczuwać go i działać.” Metoda ta była wielokrotnie prezentowana, stosowana, akceptowana i weryfikowana podczas prowadzonych warsztatów (także organizowanych przeze mnie z różnymi grupami na terenie kraju). Oto jej krótki opis. Trening obejmuje kilka etapów. Na początek zaleca są następujące ćwiczenia:

  1. Zgadzaj się. Musisz się entuzjastycznie zgadzać! Zgadzaj się i okazuj entuzjazm.

  2. Podziwiaj. Żeby działać Jak Gdybyś był entuzjastycznie nastawiony musisz podziwiać. Im bardziej będziesz podziwiał tym więcej będzie w Tobie entuzjazmu.

  3. Osiągaj różne rzeczy. Im więcej osiągniesz dzięki entuzjazmowi tym większy będzie twój entuzjazm.

  4. Przyspieszaj. Powiększając swoje osiągnięcia dzięki entuzjazmowi przyspieszaj swój entuzjazm, żeby przyspieszyć osiągnięcia.

Kiedy już energia zostanie wyzwolona trzeba skumulować siłę i dodać następujące elementy:

  1. Pochwała. Bądź pełen entuzjazmu w chwaleniu innych. Nie ma człowieka, który byłby w stanie oprzeć się połączonym siłom pochwały i entuzjazmu.

  2. Radość. Niech Twój entuzjazm ujawnia się w radości. Promieniuj! Płoń!

  3. Współpracuj. Angażuj się entuzjastycznie! Przyłączaj się do innych Niech inni przyłączają się do Ciebie. Nie ma żadnych granic jeśli chodzi o osiągnięcia, do których można dojść dzięki entuzjastycznej współpracy.

  4. Zarażaj. Entuzjazm jest zaraźliwy. Będzie bardziej zaraźliwy jeśli będziesz go wszędzie okazywał. Kiedy nauczysz się wywoływać epidemie entuzjazmu będziesz w stanie poprowadzić tłumy.

Aby uzyskać oczekiwany rezultat należy uwzględnić jeszcze następujące cztery czynniki:

  1. Bezinteresowność. Entuzjazm musisz z innymi dzielić bezinteresownie. Entuzjazm promieniuje więc go nie żałuj. Pomagaj innym, żeby i oni mogli zapłonąć! Ich promieniowanie entuzjazmem skierowane będzie również na Ciebie.

  2. Niepohamowanie. Prawdziwy entuzjazm musi być niepohamowany. Nieśmiały entuzjazm w ogóle entuzjazmem nie jest. Brak pewności siebie to właściwie tchórzostwo! Im bardziej będziesz w swoim entuzjazmie niepohamowany, tym więcej siły dzięki niemu zyskasz.

  3. Trwałość. Twój entuzjazm musi być niezachwiany i tak wielki, żeby nic nie było w stanie go zniechęcić.

  4. Zdecydowanie. Postępuj śmiało, nie wahaj się, jeśli chodzi o okazywanie entuzjazmu! Nie czekaj, znajdź kogoś względem kogo mógłbyś okazywać swój entuzjazm.

6.2. Techniki pracy z grupą

W literaturze można spotkać wiele różnych propozycji technik pracy z grupą. Interesujący, a jeszcze mało powszechna u nas jest propozycja autora hiszpańskiego - Ezeqiiela Andera-Egga, który wyróżnił cztery następujące kategorie technik pracy z grupą w odniesieniu do animacji społeczno-kulturalnej: (pod. za: Kobylarek, s. 43).

1. Techniki inicjujące , które służą wstępnej integracji poszczególnych członków w ramach grupy i przygotowaniu odpowiedniej atmosfery twórczej pracy

2. Techniki kohezji (integrujące), mające na celu umocnienie spójności grupy i wzmacnianiu wewnętrznych sił integracyjnych. Autor wyróżnia tu techniki tworzące strukturę grupy (tasowanie ról, rozdział pozycji społecznych, budowanie związków i zależności), techniki budujące zaufanie, techniki projekcji ( budowanie identyfikacji z grupą i poczucia przynależności)

3. Techniki twórczości, które umożliwiają realizację zadań grupy i organizują różne rodzaje dyskusji nad problemami, prze czym ważne jest, aby członkowie osiągnęli konsensus oraz potrafili stworzyć atmosferę odpowiedzialności.

4. Techniki mediacji mają służyć rozpoznaniu formy, kierunku oraz siły interakcji i pozycji w grupie poszczególnych jej członków oraz ewaluacji funkcjonowania grupy jako całości, a także określeniu poziomu facylitacji poszczególnych osób i zespołów.

6.3. Strategia animacji środowisk lokalnych - fazy i etapy

Teraz skoncentrujemy się na metodyce animacji środowisk lokalnych. Omówimy etapy i grupy czynności, które należy kolejno realizować, by profesjonalnie i efektywnie przebiegał proces animacji środowiska.

Pierwsza faza, przygotowawcza (zwana jest preanimacją) obejmuje czynności takie jak m. innymi zbieranie informacji, ocenę sytuacji, opracowanie koncepcji i programu działania, promocja programu realizowane w kolejności:

czynności diagnostyczne

diagnoza środowiska polegająca na zdobyciu informacji i sporządzeniu mapy zasobów. Ważne jest, aby była to kompleksowa fotografia (nie tylko ilościowa, ale przede wszystkim jakościowa) uwzględniająca wszystkie komponenty środowiska, m.in. zasoby ludzkie, materialne, kulturę, tradycje, stosunki międzyludzkie, potencjalne zagrożenia, istniejące i możliwe wsparcia dla animacji, walory turystyczne i inne, trendy rozwoju środowiska. Chodzi o informacje możliwie kompletną. Im pełniejsza tym większa szansa na realizacje przedsięwzięcia i oczekiwany efekt końcowy. To jest bardzo ważne i należy pamiętać, ze nie można ograniczać się do badania potrzeb (my te potrzeby mamy przecież dopiero rozbudzić). Niektóre zasoby mogą nam się wydawać mało istotne z perspektywy aktualnej sytuacji, ale należy je wziąć pod uwagę, być może jutro będą miały wartość kluczową. Często ograniczamy się do danych statystycznych dotyczących ludności. Trzeba dowiedzieć się kim są Ci ludzie, jakie maja poglądy, pasje itp. Niezmiernie cenne będą informacje dotyczące różnic kulturowych. Stosując metodę badania otoczenia zwaną stakeholders rozpoznamy interesariuszy dowiemy się kto może być udziałowcem, partnerem w naszym programie. Niech naszymi partnerami będą ludzie z różnych sfer (politycy, ludzie biznesu itp.) Poszerzajmy pole widzenia podmiotów, a nie co niestety często ma miejsce) zawężajmy do podmiotów mających profil stricte związany z naszą dziedziną. Rozpoznajemy przeszkody, ich rodzaje i przyczyny (opór natury politycznej, socjologicznej, psychologicznej, instytucjonalnej (administracyjnej itp.) Szukamy ognisk wsparcia (środowiskowe autorytety, walory turystyczne, osiągnięcia jakichś grup, struktura zawodowa itp.), Badamy rynki, szukamy liderów i nisz rynkowych.

czynności koncepcyjne i organizacyjne - opracowanie projektu i wniosku o dotację, ustalenie sposobu organizacji pracy, podział zadań

Po rozpoznaniu zasobów przystępujemy do opracowania koncepcji (projekty, programy). Jest to etap bardzo trudny, wymagający wiedzy, umiejętności formułowania klarownych celów, zadań, wielowariantowych zadań, wskaźników pomiaru efektów, syntetycznych ujęć itp. Sprawia to trudność nawet animatorom z dużym doświadczeniem. Jeśli dobrze opracujemy koncepcję możemy się starać o rożne formy wsparcia. Największe szanse powodzenia mają projekty, które:

Do najczęściej spotykanych błędów należą:

II. Faza aplikacyjna (zwana też realizacyjną )

czynności motywacyjno-promocyjne, monitoring, koordynacja

Na tym etapie upowszechniamy informacje o zamierzeniu w całym środowisku organizując kampanię promocyjną. Stosujemy różne formy i środki reklamy, strategię public relations, która służy budowaniu dobrego wizerunku nas samych i naszej inicjatywy. Chodzi o to, żeby środowisko zrozumiało problem, zainteresowało się naszym zamierzeniem i uznało, że jest to rzecz nie tylko ważna, ale niezbędna ze społecznego punktu widzenia. Nasz pomysł musi zachwycić, zaintrygować, porwać! Niezbędne są na tym etapie działania pobudzające entuzjazm tak u projektodawców, jak osób, które będą projekt realizowały. Entuzjastyczny stosunek do sprawy i wiara we własne siły pozwoli, jak pamiętamy znieść wszelkie przeciwności i osiągnąć sukces. Pozyskaliśmy partnerów, wolontariuszy, teraz trzeba ich zintegrować, podsycać ich energie, organizować dla nich szkolenia. Niezmiernie ważne są czynności wspierające. Należy doceniać wysiłek każdego, kto choćby w najmniejszym stopniu przyczynia się do realizacji projektu słowem, gestem, umożliwieniem podjęcia nowego zadania. Trzeba pamiętać o syndromie „słomianego zapału”. Wiele osób szybko porywa się ale jeszcze szybciej ich zapał gaśnie. Dlatego też tak bardzo istotne są różnego rodzaju wzmocnienia inicjatorów. Łatwiej ich stracić , a ciężko pozyskać nowych. Na tym etapie konieczny jest monitoring, który traktujemy jako element naszej codziennej pracy, a nie czynność dodatkową. Śledząc na bieżąco sytuację będzie można dokonywać uelastycznień, oczywiście nie burząc głównej idei i zasadniczej konstrukcji zamierzenia. Oczywista jest koordynacja działań wszystkich podmiotów zaangażowanych w realizację projektu.

III Faza zakończenie i ocena

pomiar efektów, krytyczna ocena

Na tym etapie następuje pomiar końcowych efektów w oparciu o wskaźniki opracowane w fazie koncepcyjnej. Sprawdzamy o ile, w jakim stopniu w jakim zakresie rzeczywiste rezultaty są zgodne z zaplanowanymi.

7. Porady doświadczonych animatorów

Prezentuję wybrane wypowiedzi doświadczonych animatorów życia społeczno-kulturalnego działających w różnym czasie i miejscu na terenie naszego kraju:

Bibliografia

  1. Akademickie kształcenie animatorów i menedżerów kultury w Polsce - koncepcje, doświadczenia, wyzwania, (red), B. Jedlewska, Lublin 2006

  2. Animacja kulturalna jako problem pedagogiczny, (red.) J. Gajda, Lublin 1994

  3. Animacja kultury Doświadczenie i przyszłość,(red.) G. Godlewski, I. Kurz, A. Mencwel, M. Wójtkowski, Warszawa 2002

  4. Animacja społeczno-kulturalna wobec przemian cywilizacyjnych. Animacja-animator i jego kształcenie (red.) K. Hrycyk, Wrocław 2000

  5. Animacja współpracy środowiskowej, (red.) M. Mendel, Toruń 2000

  6. Animacja kulturalna i społeczno-wychowawcza w środowiskach lokalnych (red.) J. Żebrowski, Gdańsk 2003

  7. Besnard P., Problematyka animacji społeczno-kulturalnej [w:] Rozprawy o wychowaniu (red. ) M, Debesse, G. Mialaret t. 2, Warszawa 1988

  8. Belitz J., Sukces - pełnią życia. Jak uruchomić wbudowane w nas mechanizmy sukcesu, Katowice 1999

  9. Dąbrowska E., Osoba animatora i koncepcja jego kształcenia,[w:] Dylematy animacji kulturalnej (red.) J, Gajda, W. Żardecki, Lublin 2001

  10. Dąbrowska E., Analiza sytuacji animacyjnych, (red) A. Gładysz. „Pedagogika Pracy Kulturalno-Oświatowej” 1984 nr 6

  11. Dyczewski, Kultura polska w procesie przemian, Lublin 1993

  12. Dylematy animacji kulturalnej (red.) J. Gajda, W. Żardecki, Lublin 2001

  13. Edukacja i animacja społeczno-kulturalna dorosłych. Diagnoza -potrzeby-prognozy,(red.) A. Horbowski, J. Potoczny, Rzeszów 2007

  14. Enkelman N., Charyzma, Warszawa 2000

  15. Godlewski, G., Animacja i antropologia, [w:] Animacja kultury. Doświadczenie i przyszłość, Warszawa 2002

  16. Idzikowski B., Edukacja kulturalna -miedzy szkołą a instytucjami kultury, [w:] Edukacja kulturalna dzieci i młodzieży, (red.) B. Idzikowski, E. Narkiewicz-Niedbalec, Zielona Góra 2000

  17. Jankowski D., Edukacyjne intencje i aspekty animacji kulturalnej{w:] Dylematy animacji kulturalnej(red. J, Gajda, W. Żardecki, Lublin 2001

  18. Jedlewska B. Animacja strategią budowania partnerskiego modelu edukacji kulturalnej społeczności lokalnych, [w:] Animacja współpracy środowiskowej, (red.) M. Mendel, Toruń 2002 (a)

  19. Jedlewska B. , Animacja jako metoda edukacji kulturalnej społeczności lokalnych [w] Animacja społeczno-kulturalna i wychowawcza w społecznościach lokalnych, (red.) J. Żebrowski, Gdańsk 2002 (b)

  20. Jedlewska B., Animacja kulturalna jako koncepcja edukacyjna w duchu nowego humanizmu [w:] O nowy humanizm w edukacji (red.) J. Gajda, Kraków 2000 (a)

  21. Jedlewska B., Animacja społeczno-kulturalna szansą realizacji nowych zadań edukacyjnych, [w:] Edukacja zorientowana na XXI wiek, (red. ) J. Gajda, Lublin 2000 (b)

  22. Jedlewska B., Animacja społeczno-kulturalna w edukacji przedszkolnej, [w:] Edukacja przedszkolna na przełomie tysiącleci. Wybrane zagadnienia, (red.) S. Guz, Warszawa 2001(a)

  23. Jedlewska B., Animator kultury - zawód przyszłości, [w:] Animacja społeczno-kulturalna wobec przemian cywilizacyjnych. Animacja - animator i jego kształcenie, (red.) K. Hrycyk. Wrocław 2000 (c )

  24. Jedlewska B., Animatorzy kultury wobec wyzwań edukacyjnych, Lublin, Wydania: 1999, 2001, 2003

  25. Jedlewska B., Bierny zachwyt, złudny optymizm czy twórczy niepokój? -rozważania o aktualnej kondycji i perspektywach rodzimego paradygmatu animacji,[w:] Dylematy animacji kulturalnej, (red.) J. Gajda, W. Żardecki, Lublin 2001(b)

  26. Jedlewska B., Rola animacji społeczno-kulturalnej w utwierdzaniu i wzbogacaniu tożsamości kulturowej środowisk lokalnych, [w:] Kultura i obyczajowość mieszkańców Chorzowa w XIX i XX wieku, (red.) J, Kurek, Chorzów Batory 2001(c)

  27. Jedlewska B., Zawód animatora i menedżera kultury w Polsce: geneza i aktualny status, problemy kształcenia i nowe perspektywy, [w:] Akademickie kształcenie animatorów i menedżerów kultury w Polsce, (red.) B. Jedlewska, Lublin 2006

  28. Jedlewska B., Animator sztuki - profesja dla Europy, [w:] Sztuka -Edukacja - Współczesność, (red.) A. M. Żukowska, Lublin 2007

  29. Jedlewska B., Misja i prestiż współczesnego animatora kultury, [w:} Dom kultury w XXI wieku - wizje, niepokoje, rozwiązania, (red.) B. Jedlewska, B. Skrzypczak, Olsztyn 2009

  30. Kargul J., Od upowszechniania kultury do animacji kulturalnej, Toruń 1997

  31. Kargul J., Animacja społeczno-kulturalna a edukacja kulturalna: czy opozycja?, [w:] Edukacja kulturalna dzieci i młodzieży, (red.) B. Idzikowski, E. Narkiewicz-Niedbalec, Zielona Góra 2000

  32. Kargul J., Animacja kulturalna, [w:] Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, (red.) T. Pilch, Warszawa 2003

  33. Kobylarek A., Animacja społeczno-kulturalna jako metoda aktywizacji środowiska lokalnego, [w:] Tworzyć, zmieniać, aktywizować, .... . Animacja społeczno-kulturalna jako mobilizowanie potencjału indywidualnego i przeciwdziałanie bezradności społecznej, (red.) E. Zierkiewicz we współpracy z W.Wnuk, Wrocław 2006

  34. Komorowska M., Rybotycka L, Animator przewodnikiem po sztuce i życiu,[w:] Sztuka i dorastanie dziecka (red.) M. Tyszkowa , Warszawa-Poznań 1981

  35. Konteksty animacji społeczno-kulturalnej (red.) K. Hrycyk, Wrocław 2004

  36. Kopczyńska M., Animacja społeczno-kulturalna, Warszawa 1993

  37. Kopmeyer M., R., Praktyczne metody osiągania sukcesów, Toruń 1992

  38. Kubinowski D., Zasada konstruktywnego relatywizmu jako postawa aksjologiczna działalności animacyjnej: perspektywa antropologiczno-pedagogiczna,[w:] Dylematy animacji kulturalnej, (red. ) J. Gajda, W. Żardecki, Lublin 2001

  39. Krupa L., ABC skutecznego pozyskiwania środków ze źródeł pozabudżetowych, Tarnów 2003

  40. Lewicki T., Fenomen animacji. O praktyce i teoriach działalności społecznej, kulturowej i wychowawczej we Włoszech, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1993 nr 3 i 4

  41. McGinnis A.L., Sztuka motywacji, Warszawa 1993

  42. Mencwel A., Przyczynić się pomału,[w:] Animacja kultury. Doświadczenie i przyszłość, (red.) G. Godlewski, I. Kurz, A. Mencwel, M. Wójtowski, Warszawa 2002

  43. Nobis A., Od upowszechniania do animacji [w:] Dom kultury w środowisku, (red.) A. Nocuń, Warszawa 1990

  44. Nowak M., Pedagogiczne aspekty pracy animatora kulturalnego, „Rocznik Naukowy Wyższej Szkoły Służb Społecznych w Suwałkach” 1994/95

45.Nuovo Dizionario di Pedagogia, Roma 1982

46. Opaschowski H. W., Einfuhrung in die freizet-kulturelle. Breintenarbeit. Methoden und Modelle der Animation, Bad Heilburunn 1979

47.Ostasz L., Elementy kulturoznawstwa, Olsztyn, 2000

48.Polskie regiony w europejskiej przestrzeni kulturowej. Od projektu do wniosku, Zeszyt Narodowego Centrum Kultury nr 1, 2004

49.Schindler A., Animacja społeczno-kulturalna. Filozofia i praktyka. /Szkic sytuacyjny/. Wrocław 2003 (skrypt niepublikowany)

50.Schindler A., O istocie animacji, [w:] Animacja społeczno-kulturalna wobec przemian cywilizacyjnych. Animacja - animator i jego kształcenie, (red.) K. Hrycyk, Wrocław 2000

51.Szmidt K.J., Problemy twórczości i pomocy w tworzeniu w teorii działalności kulturalno-oświatowej i animacji społeczno-kulturalnej, [w:] Akademickie kształcenie animatorów i menedżerów kultury w Polsce, (red.) B. Jedlewska, Lublin 2006

52.Taborska H., Rola animacyjna sztuki społeczności i sztuka dla społeczności w Anglii, [w:] Animacja kulturalna jako problem pedagogiczny, (red.) J. Gajda, Lublin 1994

53.Tworzyć, zmieniać, aktywizować, .... . Animacja społeczno-kulturalna jako mobilizowanie potencjału indywidualnego i przeciwdziałanie bezradności społecznej, (red.) E. Zierkiewicz we współpracy z Walentyną Wnuk, Wrocław 2006

54.Wybrane problemy animacji kulturalnej, (red.) J. Gajda, Lublin 1993

55. Żebrowski J., Zawód i osobowość animatorów kultury, Gdańsk 1987

56.Żebrowski J., Współczesny wymiar animacji społeczno-wychowawczej i kulturalnej [w:] Animacja kulturalna i społeczno-wychowawcza, (red.) J. Żebrowski, Gdańsk 2003

57.Żebrowski J. Istota i kierunki rozwoju animacji społeczno-kulturalnej, [w:] Akademickie kształcenie animatorów i menedżerów kultury w Polsce, (red.) B. Jedlewska, Lublin 2006

58.Żurakowski B., Animacja społeczno-kulturalna wobec zagadnienia wartości,[w:] Akademickie kształcenie animatorów i menedżerów kultury w Polsce, (red.) B. Jedlewska, Lublin 2006

1. wypowiedzi zostały zebrane w trakcie badań, których pełne wyniki zawiera książka mojego autorstwa , Animatorzy kultury wobec wyzwań edukacyjnych, Wyd. UMCS, Lublin 1999, 2001, 2003

Przytaczam tutaj również fragmenty wypowiedzi jednego z uczestników zajęć w Szkole Animatorów Społecznych zamieszczonej na stronie internetowej www. sas. engo.pl

1

25


Wyszukiwarka