Dr Krystyna Gutowska, Pracownia Filozofii p. 516, KNSiA

WYKŁAD l

24.02.2004

Przyszłość - oczekiwanie na to, co później będzie oczekiwaniem (wg Sw. Augustyna) Teraźniejszość - moment przemiany tego, co przyszłe w to, co przeszłe (wg Sw. Augustyna)

E.Levinas -teraźniejszość to zanikanie, rozpoczynanie czegoś, co staje się przeszłością

R. Ingarden - mówił o niedoskonałości tego, co istnieje w czasie, bo to wszystko przemija

„nie bycie już więcej teraźniejszym", to, co istnieje nie może zachować aktualności, jest to

wyblakły sposób istnienia - w teraźniejszości zostaje cos, co nas odsyła do tego, co już

przeminęło

Husserl - porównuje doświadczenie teraźniejszości do ogonu komety - cos, co było

teraźniejszością staje się przeszłością i pozostawia swój ślad (ogon)

Przeszłość - trwa w przedmiotach dopóki one trwają. Czasem trwają one nie zmieniona przez bardzo długi czas np. monumenty, wielkie budowle; czasem jednak częściowo się zmienia

Dlaczego chronimy przeszłość:

• poczucie tożsamości i przynależności - przeszłość stanowi cześć naszego życia;

żywa tradycja - spór o wartości, które odziedziczyliśmy. Ślady przeszłości pozwalają nam tworzyć poczucie tożsamości i przynależności

• „majątek duchowy" - dzięki przeszłości jej śladom, stajemy się wrażliwsi,

poznajemy dawne kultury, prądy; często majątek ten ma tez wartość ekonomiczna

• związek kultury narodowej z suwerennością państwową - cala ochrona zabytków zaczęła się w okresie nacjonalizacji, naród to pamięć zbiorowa, ataki na narody często konfiskują jego dobra narodowe - prowadzenie wojny z dobrami kultury (choć istnieją traktaty zabraniające tego) np. Polska w czasie zaborów, II Wojny Światowej; utrata dobra kulturowego może być analogiczna z utrata suwerenności

• Lepiszcze wspólnoty europejskiej - rola wspólnego dziedzictwa jest bardzo ważna w

procesie integracji, jest to najlepsze lepiszcze dla tej wspólnoty, dzięki dobrom kultury

łatwo zbudować poczucie wspólnoty

Wspólne dziedzictwo (prof. Tomaszewski) - kultura europejska jest jak tort złożona z różnych warstw (style, prądy, zjawiska), z których każdy ma inny zasięg, ani są równe (e jednakowych miejscach są cieńsze bądź grubsze). Przekrój przez Polskę byłby podobny do przekroju przez Czechy, ale poszczególne warstwy mogą mieć różna grubość. Należy wytworzyć poznać świadomości z innymi krajami, bo każdy element przyrody jest wspólnym dobrem. Należy dostrzegać, uwypuklać, szanować to, co jest różnorodne krajobrazie europejskim.

„Myśli o danej Polsce" - (Jasienica) zwraca uwagę na to ze Polska rozwija się inna droga, gdyż jest to teren bardzo rozległy, Polak nie mógł objąć góry, równiny, morza - myślenie regionalne

Dobra kultury - kulturalny i artystyczny dorobek ludzkości polegający na artystycznemu wartościowaniu; nikt nie zmusza nas do przyjęcia spadku, dobra kultury ulegaj ą klasyfikacji (są ideologiczne-klasowe i racjonalistyczno - socjalistyczne wg. prof Tomaszewskiego)

Dziedzictwo kultury - jest kwestia umowna, nie ma charakteru politycznego, nie wszystkie dobra staja się dziedzictwem kultury. Ideałem jest to iż wszystkie dobra kultury uznamy za dziedzictwo. Kto nie potrafi przyjąć całości dobra jako dziedzictwo nie jest jej godzien, nie powinno dokonywać się klasyfikacji.

Dziedzictwo przeklęte - cos, czego się wstydzimy, co chcielibyśmy wymazać z pamięci. Po zniszczeniach wojennych zaczęto mobilitowac obiekty modernistyczne do rangi zabytku (nie musza mieć nawet 50 lat). A. Riegl uznał ze zabytki nie musza mieć wartości artystycznej. Zaczęto rozszerzać pojecie zabytku. W latach 80 objęto opieka konserwatorska obiekty socjalistyczne.

Architektura wernakularna (rodzima) - architektura przekazywana przez lokalna tradycje,

powstała bez udziału architekta(inaczej rodzima)

ICOMOS - Międzynarodowa Rada Zabytków i Miejsc Zabytkowych

Przestano ja traktować jako margines kultury stylowej, obojętna. Za zabytki zaczęto

traktować np. staroświecki wygląd miasta a nie tylko pojedyncze obiekty, również plany

miast, np. :Elbląg stal się zabytkiem. Nowe kamienice, stylizowane na dawne nie są

zabytkami, ale podtrzymują zabytkowość planu.

Zabytek: sale BHP w Gdańsku, brama nr 2, o tym ze stały się one zabytkami zdecydowały historyczne wydarzenia

W. Japouir zabytek rozszerzono na dobra materialne np. ceremonia poznania herbaty. Uznano ja za element dziedzictwa kulturowego. Również nazwy zabytków powinny być chronione.

Tradycyjnie myślano o zabytkach w kontekście ochrony biernej, administracyjno-prawnej i

czynnej ochronie - konserwacja. Wiązano ochrony zabytku z odtworzeniem silnej

państwowości. Przełomem w ochronie był okres Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Pojawiło

się pojecie zabytku narodowego - wiązało się to z koncepcja powszechnego prawa

własności dóbr kulturowych. Powstały muzea publiczne, zapoczątkowano powszechna

inwentaryzacje.

Czasy napoleońskie - nowy aspekt dla ochrony zabytków, masowa wywózka zabytków,

Napoleon chciał pozyskać nowe zabytki, w związku z tym kraje zaczęły chronić swoje

zabytki wydając pewne nowe zapisy w prawie.

Dziedzictwo kulturowe w kontekście wykorzystania zarządzania m.in. polega to na

kontrolowaniu procesów zmian.

Zabytki niematerialne z połowy XX wieku np. nazwy geograficzne. Po drugiej wojnie

światowej zaczęto mówić o

1989 „Mały słownik ochrony zabytków"

Organizacje i towarzystwa mają ogromną rolę w ruchu zabytków. Organizują różne wystawy, dbają o zabytki.

Od połowy XIX wieku zaczyna się interesować się sama historia zabytku, robiono rysunki techniczne, malowano obrazy. Literatura romantyczna umieszczała w zamkach. 1926 instytut muzealny międzynarodowy, pierwsze posiedzenie w Genewie.

Karta Ateńska 1931 (nie mylić z kartą Ateńską dotyczącą zasad planowania urbanistycznego z 1933 roku)

UNESCO- Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw oświaty i kultury- powstało w 1946 roku.

przyjęta przez Międzynarodową Komisję Współpracy Intelektualnej zaaprobowana przez zgromadzenie Ligi Narodów 1932.

ICOM- Międzynarodowa Rada Muzeów przy UNESCO pierwsze zgromadzenie odbyło się w Paryżu w 1948 roku.

Komitet do spraw zabytków, zespołów zabytkowych i wykopalisk archeologicznych (20

państw) utworzony w 1949 roku w Paryżu na posiedzeniu ekspertów w gmachu UNESCO.

Międzynarodowe Centrum Studiów nad konserwacją i Rejestracją Dóbr Kultury utworzone

przez ICOM w Rzymie w 1959 roku z inicjatywy UNECSO.

Konferencja Haska w Hadze - od tej pory zaczęto używać pojęcia dobra kultury.

Karta wenecka 1964 rok- Międzynarodowa Karta Konserwacji i Rejestracji Zabytków i

Miejsc Zabytkowych efekt drugiego Międzynarodowego Kongresu Architektów i Techników

Zabytków.

Międzynarodowa Rada Zabytków i Miejsc Zabytkowych- ICOMOS zrzesza 68 krajów

zgromadzenie konstytucyjne w czerwcu 1965 roku w Polsce.

Zarządzanie zabytkami dzisiejsza ochrona:

• Opieka nad zabytkami, czyli codzienna dbałość o zachowanie zabytków w należyty sposób

• Badanie

• Dokumentowanie

• Interpretacja

• Prezentacja

• Ochrona administracyjno- prawna

• Współczesne wykorzystywanie

Co grozi zabytkom:

• Ideologia

• Zła interpretacja

• Naturalne niszczenie

• Migracje

• Przemoc

• Złe zrozumienie

• Funkcji zabytku

• Nieprofesjonalne zachowanie osób, np.

• Nagłe wydarzenie

Dopuszczalna ingerencja konserwowania druga połowa XX wieku- dyskusja na temat konserwacji:

• Postawa zwolenników uzupełniania bilansów

• Puryści- nie robić nic, zostawić tak jak jest nie uzupełniać, gdy w Wenus Medycejskiej uzupełniono braki pozbawiono ja wielu walorów artystycznych.

E. Viollet le Duć 1814-1875- nazywano go purystą, bo chciał usunąć naleciałości poprawiane, przerabiane, po usunięciu późniejszych przeróbek ma zostać budowla, której w pierwotnym stylu z epoki, w której została rozpoczęta, budowla musi być w stanie czystym, ulepszenie stylowe to usunięcie autentyczności.

Na początku XX wieku doktryna konserwatorsko- wartościowa wkład każdej epoki do

zabytków powinien być doceniony, stylowa jedność nie powinna być celem.

Przy decyzji o konserwacji musimy wziąć pod uwagę dalsze funkcje, jeśli np. figura ma

funkcjonować w kościołach musimy ja odnowić, jeśli w muzeum możemy przyjąć postawę

purystów.

Po drugiej wojnie światowej całe miasta historyczne były zagrożone, często starówki były

zburzone. Konserwatorzy nie byli przygotowani wiedzieli co zrobić z jednym zabytkiem,

ale co z całym miastem.

Zmieniło się spojrzenie na konserwację zabytków. Uważano, że trzeba chronić wartość

zabytku niematerialną, więc nie ważna substancja, z czego zrobiony jest zabytek, ale to, aby

istniał. Nie wystarcza sama ochrona, ale potrzebne jest zarządzanie.

Zmian zatrzymać nie wolno, ale trzeba nimi kierować, bo gdy są zbyt szybkie w ludzkiej

psychice czynią się duże straty. Procesów modernizacyjnych nie można wykluczyć,

zatrzymać. Zarządzanie dziedzictwem jest zarządzaniem zmianą. Jest próba kontroli, regulacji

procesów modernistycznych. Zarządzanie zmieniającą się funkcją.

Powstał przy ICOMOS Komitet Międzynarodowych Miast. Opracował międzynarodową

kartę ochrony miast historycznych- Waszyngton 1987- ochrona historycznych miast oznacza

niezbędne zabiegi dla ich ochrony, konserwacji i restauracji, jak również ich spójność

rozwoju i harmonijnego dostosowania do współczesnego życia. Nie wolno nigdy zapominać,

że ochrona historycznych miast i dzielnic dotyczy przede wszystkim mieszkańców. Plan

ochrony historycznego miasta musi uzyskać akceptację mieszkańców. Polepszenie warunków

mieszkaniowych powinno stanowić jeden z podstawowych celów ochrony historycznego

miasta. Pod warunkiem niezakłócania harmonii zespołu, wprowadzenie elementów o

charakterze współczesnym może przyczynić się do jego wzbogacenia. Dla zapewnienia

zaangażowania i udziału mieszkańców, należy zapewnić ogólna informację poczynając od

wieku szkolnego, należy wspierać działania społecznych stowarzyszeń powołanych dla

rewaloryzacji miasta.

WNIOSKI:

Najważniejsze harmonijne włącznie substancji zabytkowej we współczesne życie mieszkańców

Karta krakowska 2000 r. - właściciel zabytku ma pewne obowiązki, państwo może go wspierać, najważniejsza jest edukacja i rozwój zrównoważony. Projekt Hallandzki- model konserwacji zabytków wiąże się ochroną zabytków i likwidacja bezrobocia, wyznacza się zabytki do renowacji i przysposabia się bezrobotnych do takich prac, osoby przeszkolone szkolą następnie innych.

Pojawia się rozumienie zasobów dziedzictwa kulturowego jako nieodnawialnych jak dobro

naturalne, które możemy wykorzystać natomiast kulturowe różnią się tym, że tworzą nową

wartość.

Koncepcja wielorakiego wykorzystania wartości historyczne i naukowe stawianie na równi z

estetyką i rekreacją. Takie samo prawo wykorzystywania zabytków w celach rekreacyjnych

jak i naukowych. Musi być zagwarantowany publiczny dostęp.

Najważniejsze zasady współczesnego myślenia o dziedzictwie:

1. konieczność traktowania dziedzictwa kulturowego jako własności publicznej, do której wszyscy członkowie społeczeństwa muszą mieć zapewniony dostęp i o której maj ą prawo być wyczerpująco i przystępne informowani, którą maj ą prawo wykorzystać na różne sposoby i za którą też wszyscy są w jednakowym stopniu odpowiedzialni

2. uznanie, że zmiany mają charakter konieczny i nieodwracalny i nie chodzi o to, by zatrzymać rozwój w stanie „dawności", zmianami jednak trzeba zarządzać, aby w ich toku zachować jak najwięcej wartości dziedzictwa kulturowego

3. zasada przymusu - potrzeba zachowania dziedzictwa dla przyszłych pokoleń, a więc ograniczenia niszczących sposobów wykorzystywania dziedzictwa, technik badawczych i ingerencji w zabytkową substancję do minimum na rzecz wykorzystywania w sposób nieniszczący, nieniszczących technik poznawania dziedzictwa i konserwacji zapobiegawczej

4. odejście od koncepcji ochrony wyizolowanych z otoczenia pojedynczych zabytków na rzecz ochrony całych fragmentów historycznego krajobrazu kulturowego

5. konieczność powiązania ochrony dóbr kultury z ochroną środowiska naturalnego w ramach zintegrowanej ochrony środowiska człowieka

6. konieczność ścisłego powiązania ochrony dziedzictwa kulturowego z planowaniem zagospodarowania przestrzennego

7. potrzeba uwzględnienia społecznej zabytku i związanych z nim niematerialnych wartości kulturowych w planowaniu wszelkich działań dotyczących dziedzictwa kulturowego

8. nacisk na pozaprawne środki ochrony dziedzictwa kulturowego, a przede wszystkim na edukację i mądrą popularyzację, prowadzącą do włączania się szerokich kręgów społeczeństwa do działań na rzecz konserwacji dziedzictwa kulturowego

Dzięki propagowaniu kultury można podnieść jakość życia i dać nowe miejsca pracy —> z broszury niemieckiej

Doświadczenie kanadyjskie- konserwatorzy przedstawiali się jako eksperci pejzażu miejskiego składali wizytę podupadającym sklepom i namawiali żeby odnowić stare

kamienie i nie mówiąc nic o konserwacji uzyskali większe poparcie społeczne i zaczęto odnawiać starą ulicę —> częściej trzeba wymyślić sposób na przekonanie mieszkańców, niż mówić o wartości duchowej dziedzictwa kulturowego

• postrzeganie dziedzictwa jako pozbawionego znaczenia dla rozwoju dzisiejszych i przyszłych problemów ludzkości

• postrzeganie dziedzictwa jako ciężaru, o którym współczesność wolałaby zapomnieć

• przerażenie dziedzictwem jako potencjalnym lub rzeczywistym źródłem wrogości, nienawiści i wojen pomiędzy grupami etnicznymi lub kulturowymi

• uznanie, że dziedzictwem w wystarczający sposób opiekują się profesjonaliści

• zbrukanie ideałów ochrony dziedzictwa przez prywatne ( najczęstsze błędy w myśleniu o dziedzictwie, )

konserwacja- działanie mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku,

zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań, remont

prowadzony metodami respektującymi eksponującymi wartości zabytkowe

rewaloryzacja- to konserwacja wzbogacona działaniami na rzecz przywrócenia zatraconych

wartości zabytkowych

adaptacja to konserwacja z uwzględnieniem zmian wynikających z dostarczenia zabytku do

pełnienia nowej funkcji

restauracja- działanie mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych

zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtwarzanie jego części oraz

dokumentowanie tych działań

rekonstrukcja- to wierne odtwarzanie bądź nieistniejących zabytków w całości bądź

brakującego elementu obiektu zabytkowego.

Rewitalizacja (przywracanie życia) to trwałe przywracanie sił żywotnych np. upadającym

obiektom, dzielnicom lub miejscowościom.

Nie można chronić wszystkiego. Pojawia się pytanie jakie kryteria podjąć przy wyborze. Niektórzy teoretycy mówią że selekcja i tak się dokonaj e więc lepiej ją dokonywać świadomie, mówią, że nie wszystkie elementy dziedzictwa mogą być zachowane w całej rozciągłości, trzeba zostawić tylko najbardziej reprezentatywne elementy. Amerykanie proponują kryterium istotności. Uznanie tego kryterium powoduje uznanie części dziedzictwa za nieistotne. Inni mówili, że wszystkie obiekty są istotne dopóki nie udowodnimy, że dany zabytek jest nieistotny. Wielu teoretyków uważa, że klasyfikacja pomogłaby w praktyce, ale przyniosłaby zbyt duże straty. W Anglii przyjmuje się kryterium wagi narodowej. W Polsce i innych krajach np. ranga obiektów przeszłej rzeczywistości i reprezentacyjność dla regionu lub okresu, unikatowość i stan zachowania, planowane inwestycje, zgodność z polityką rządu.

W Polsce w 1961 wprowadzono klasyfikację :

Klasa O - najwyższa wartość historyczna, naukowa, estetyczna w skali światowej, mogą być

uznane za pomnik historii.

Klasa l - nieprzebudowywane w nowszych czasach, reprezentatywne w skali kraju, dobrze

zachowane.

Klasa 2 - reprezentatywne dla regionu lub przebudowywane przy zachowaniu znacznej części

danej substancji.

Klasa 3 - zabytki o przeciętnej lub mniejsze ale bezdyskusyjnej wartości artystycznej,

zabytkowej, historycznej.

Klasa 4 - pierwotnie zaliczały się do wyższych klas, ale zły stan techniczny wyklucza

skuteczną konserwację, a wartość historyczna, artystyczna, naukowa jest minimalna.

Tę klasyfikację uchylono w 1973 ale spowodowała ona bardzo wieli strat „brzytwa w rękach szaleńca" - bo uniemożliwiała interwencję konserwatorską tam gdzie to często było możliwe. Klasyfikacja trwała 10 lat a skutki jej trwają do dziś nie tylko ze względu na zabytki ale też ze względu na zabytki ale też w świadomości np. funkcjonuje takie pojęcie jak zabytki klasy zerowej w mowie potocznej. Argumentacja: w publicznych wystąpieniach administracji pojawiały się opinie o niemożliwości utrzymania wszystkich obiektów. Środki wydawane na konserwację to róż......... która ma na celu sprawienie przyjemności wąskiej grupie osób i

lepiej budować obiekty nowe na odpowiednim poziomie technicznym. Chciano zetrzeć związek z przeszłością. Myślenie o nieproduktywności wydatków na zabytki.

Lista dziedzictwa kulturowego.

16 listopada 1972 Konferencja Generalna UNESCO, Na swej 17 sesji w Paryżu przyjęta konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Polska ratyfikowała ją 29 września 1976. Opublikowana jest w Dzienniku Ustaw z 1976 nr 32 póz. 190.

Każde państwo musi mieć służbę ochrony kultury, musi prowadzić badania naukowe na ten temat. Konwencja definiuje jako: konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego określa iż „dziedzictwem kulturowym" są: zabytki, dzieła architektury, dzieła monumentalnej rzeźby i malarstwa, napisy, jaskinie, budowle a także elementy i zgrupowania tych elementów o charakterze archeologicznym, zespoły budowli oddzielnych lub łączonych ze względu na swą architekturę. Jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową powszechną wartość. Z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki, miejsca zabytkowe-dzieła człowieka i przyrody, jak również strefy a także stanowiska archeologiczne mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historycznego, artystycznego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego.

Mocą konwencji powołano przy UNESCO Międzynarodowy Komitet Światowego dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego( Komitet Dziedzictwa Światowego). Zadaniem Komitetu jest realizacja postanowień konwencji, a w szczególności:

-tworzy listę światowego dziedzictwa

-ustala, aktualizuje i rozpowszechnia „listę dziedzictwa światowego w niebezpieczeństwie"

-ustala w jaki sposób i na jakich warunkach będą wykorzystywane zasoby utworzonego jednocześnie Funduszu Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego.

Na liście dziedzictwa światowego w niebezpieczeństwie mogą pojawić się obiekty rzeczywiście zagrożone np. szybkim rozwojem miast, przemysłu ..., turystyki, zwracając się o pomoc musimy przedstawić kosztorys. Lista ujmuje zabytki na których opiekę dane państwo nie ma pieniędzy, a są one szczególnie zagrożone.

Dobra kwalifikujące się do wpisu powinny stanowić bądź

-dzieła geniuszu ludzkiego

-świadectwo wielkiego oddziaływania w danej epoce i w danej strefie kulturowej, wpływa na rozwój architektury, sztuki monumentalnej, technologii na planowanie miast lub ukształtowanie krajobrazu

-jedyny lub co najmniej rzadko spotykany dowód tradycji kulturowej lub cywilizacji wciąż istniejącej lub wymarłej

-wybitny przykład rodzaju budowli lub zespołu architektonicznego i technologicznego lub krajobrazu odzwierciedlającego w sposób charakterystyczny pewne etapy ważne dla historii ludzkości

—zamienny przykład osiedla ludzkiego i tradycyjnego zagospodarowania terenu typowego dla danej kultury

—przykład bezpośredniego i materialnego powiązania ze zdarzeniami i tradycjami wciąż

żyjącymi, z ideami i wierzeniami albo z dziełami sztuki, literatury mającymi wyjątkową

wartość powszechną (ten warunek jest stosowany tylko w szczególnych przypadkach lub w

połączeniu z innymi warunkami).

Odnosi się to do obiektów nieruchomych. Muszą być chronione w danym państwie, muszą

być autentyczne, w rzadkich przypadkach dopuszcza rekonstrukcję.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i jej zabytków.

Estetyzacja dotyczy głębokiej i powierzchniowej rzeczywistości.

Głęboka estetyzacja dotyczy np. teorii naukowych, kryteria estetyczne wkraczaj ą też do sfery

moralności, często mówimy, że ktoś zachował się ładnie lub nieładnie. To jest ślad że kryteria

estetyczne zastępuj ą inne dziedziny. Zamiast mówić o obowiązku, dobrze mówimy o smaku.

Mówi o tym wiersz „Potęga smaku" Herberta, który mówi o komunizmie w kategoriach

estetycznych. Estetyzacja powierzchniowa - otoczenie kształtowane jest w taki sposób aby

sprawiało wrażenie ładności.

Anestetyzacja - znieczulenie w sferze zmysłowej, psychicznej na fakty estetyczne.

Zasady k... czu:

- zasada niedostosowania

- kumulacji synestezji

- przeciętności

- komfortu

Smak dobry - wiąże się z dystansem do samego siebie, społeczny, rozumny. Smak afirmatywny - świadome upodobanie do dzieł o małej wartości artystycznej.

Czego potrzebujemy chroniąc dziedzictwo kulturowe:

dobrego rozumnego smaku

Kamp - postawa zobojętnienia na wszystko co nie jest estetyzowani, nie czyni różnicy między przedmiotem unikatowym a produkowanym ...Chęć zabawy tym co dawne(stosunek ludyczny), nie tylko pozytywny stosunek do rzeczy dawnych ale też ładnych, traktowanie wszystkiego z przymrużeniem oka, bawienie się, stylizowanie życia ale z dystansem, nie żyjemy w otoczeniu które jest dawne, ale jak dawne.

Metody zachowania dziedzictwa

Estetyzacja, stylizacja, włączanie w elementy nowe pozostawianie elementów koń.......

............. niezmienionych.

—koncepcja prof. Zakwatowicza- w niektórych krajach postanowiono zachować gruzy. Jednak w wieku krajach zabytki odbudowano. Do roku 1990 takie decyzje traktowano jako odstępstwo od zasad konserwacji dziedzictwa. Uważano to za niszczenie autentyczności. Dyskusje na temat rozumienia autentyczności wszczęli Japończycy, odbyło się kilka konferencji, na których ostro dyskutowano zabytek jest:

—dokumentem

—wytworem artystycznym

— jest dziełem ukształtowanym przez upływ czasu KAŻDA INGERENCJA JEST PRZESZKODĄ!!!

Karta Wenecka i Ateńska opierały się na tych dwóch zasadach. Rozszerzenie koncepcji zabytku doprowadziło do rozszerzenia działań konserwatorskich. Powstały nowe wartości tzn. widzenie obiektu na tle całego zespołu spowodowało nowe zasady i formy działania. Drugą fala było rozciągnięcie zabytku na wszelka architekturę tradycyjną............... poszerzyła się liczba zabytków co wymusza liberalizację zasad działań

konserwatorskich. Trzeci aspekt rozszerzenia koncepcji zabytku było to uznanie wartości dziedzictwa. Jeśli myślimy nie o pojedynczym obiekcie lecz o dziedzictwie- problem ochrony wiąże się z ochrona wartości materialnych i niematerialnych pojawiło się pojecie kreacji konserwatorskiej.

W 1994 roku rząd Japonii zgłosił wątpliwość zapytano się czy powszechna praktyka rozbieranie budynków drewnianych i zastąpienie nowymi elementami nie będzie naruszeniem autentyczności. Świątynia istniejąca w XII wieku jest rozbierana i budowana na nowo. Jest cały rytuał odnawiania mocy co 20 lat. Wynikało tez ze względów technicznych bo wytrzymałość materiałów organicznych w Japonii jest niska. W Japonii panuje pogląd aby materiał był taki sam ale nie ten sam. Ważne są tradycyjne metody budowli. Temat autentyczności stał się tematem konferencji w Neapolu w Bergen i w Nara. Dokument w Nara stwierdza, że wszelkie oceny dotyczące wartości przypisywanej dziedzictwu mogą być odmienne. Dziedzictwo kulturowe powinno być oceniane w kontekście kulturowym kultury do której przynależy. Oceny o autentyczności mogą być związane z wieloma źródłami, którymi mogą być materiał, forma, otoczenie, nastrój i wrażenie. Jak również inne czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. To doprowadziło do zmiany koncepcji konserwatorskich. Szczególnie z zakresie rekonstrukcji. Podstawową zasadą jest szacunek dla autentycznej substancji jeśli może być zachowana. Substancja jest często źródłem wiedzy o technologii budowy. Istnieje często rozbieżność między autentycznością a pięknem. Problem starych witraży, które obrosły brudem...... szkło. Przyjęto rozwiązanie kompromisowe zdjęto brud, ale

nie jest on tak przezroczysty i kolorowy jak w średniowieczu, ale zachowano substancję. Punkt widzenia archeologa, historyka sztuki czasami rozbiega się z turystami i ludźmi mieszkającymi w tym otoczeniu. Możliwości rozpoznawania falsyfikatu

• analiza składu chemicznego farb

• różne inne badania laboratoryjne

• analiza stylistyczna ( brak jednolitości stylu) Świat sztuki i przedmiotów historycznych jest umowny. Nigdy nie możemy być pewni czy dane dzieła są autorstwa twórcy.

Hań Van Meegeren jeden z najsławniejszych fałszerzy obrazów, Holender, był oskarżony o sprzedawanie dóbr kultury narodowej niemieckiej. Przyznawał się do fałszerstwa, że sprzedawał kopie. Ale ponieważ groziła Mu kara śmierci wolał przyznać się do fałszerstwa. Więc nie wiadomo co z wyprzedawanych oryginałów jest falsyfikatem czy oryginałem. Nie wiadomo też czy nie sprzedawał kopii innym, o których nie było mowy na procesie. Wykład 6 Korzyści jakie pociąga za sobą wpis do rejestru zabytków:

• promocja

• obowiązki i doskonalenie systemu zarządzania, okresowe raporty o stanie, płacenie

składek Obiekty na liście dziedzictwa światowego:

1. Stare Miasto w Krakowie( rok 1978)

2. Kopalnie soli w Wieliczce( r 1978)

3. Tereny obozów zagłady w Oświęcimiu( r 1979 kontrowersyjne bo zabytek powinien mieć wielkie znaczenie w historii ludzkości pozytywnie, ale przeważył element, że jest to przykład unikatowy)

4. Las Puszcza Białowieska( 1979 i 1980 + Białoruś)

5. Stare Miasto w Warszawie( 1980)

6. Stare Miasto w Zamościu( 1992)

7. Stare Miasto w Toruniu(19970

8. Zamek w Malborku(19970

9. Zespół Kulturowo -Krajobrazowy Kalwarii Zebrzydowskiej 1999)

10. Świątynie Pokoju w Świdnicy i Jaworze (2000)

11. Haczów i Bliznę - dwa unikatowe kościoły z Podkarpacia i cztery kościoły z

Małopolski: z Binarowej (Krośnieńskie) , Lipnicy , Murowej i Dębna

Podhalańskiego i Sękowej

=>1 jako oryginalny i integralny zespół architektoniczne - urbanistyczny o wysokich walorach historycznych dokumentalnych i estetycznych =>2 jako wysokiej autentyczności dzieło geniusza ludzkiego, unikatowy zabytek sztuki, techniki funkcjonująca od XIII w. Częściowo zachowane są dawne urządzenia, artystyczny wystrój wnętrz

=>3 jako dokument pamięci świata, świadectwo przestrogi, symbol reprezentatywny dla miejsc ludobójstwa i martyrologii

=>4jako reliktowy ekosystem i siedlisko chronionych gatunków zwierząt =>5 jako wyjątkowe świadectwo naukowej rekonstrukcji struktury historycznej o ogromnym znaczeniu naukowo - emocjonalnym, miasto - symbol =>6 jako autentyczny, reprezentatywny dla swojej epoki układ urbanistyczny o wysokich walorach historycznych i estetycznych

=>7 jako wysokiej autentyczności zespół urbanistyczny o imponującym poziomie artystycznym, szczególnie malowniczo położony posiadający solidne zabezpieczenie finansowe i prawno - organizacyjne

=>8 jako wyjątkowe dzieło średniowiecznej architektury militarnej i rezydencjonalnej, pomnik historii, sztuki i myśli konserwatorskiej =>9jako reprezentatywny przykład parku kalwaryjnego unikatowy i wybitny obszar historycznego krajobrazu komponowanego o perfekcyjnym zespoleniu wartości przyrodniczych oraz wysokich wartościach symbolicznych i emocjonalnych V l O jako wybitne dzieła architektury o oryginalnej technologii dokument integralności i trwałości wielokulturowej tradycji ziemi Śląska

==>11 są to unikatowe drewniane gotyckie kościoły zbudowane w XV i XVI wieku techniką zrębową z belek jodłowych .

Druga lista na którą wpisuje się najważniejsze elementy ludzkości Lista pamięci świta:

1. rękopis traktatu Mikołaja Kopernika De revolution bus libri sex Biblioteki Jagiellońskiej

2. dzieła Fryderyka Chopina ze zbiorów towarzystwa im. Fryderyka Chopina i Biblioteki Narodowej w Warszawie

3. archiwum Ringelbluma z Archiwum Getta Warszawskiego, unikatowy zespół dokumentów z Żydowskiego Instytutu Historycznego wydobyty z gruzów Getta Warszawskiego obejmujący niezwykłe zapisy urzędowe i prawne ilustrujące los Żydów w okresie II wojny światowej

4. tablice z 21 postulatami z sierpnia 1980

5. akt Konfederacji Warszawskiej z 1573 r. Która wprowadziła wolność religijną,

zbierania się i druku

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 14 sierpnia 2003 r. ustawa została podpisana przez prezydenta

Art3 l) zabytek nieruchomości lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły będące dziełem

człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź

zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość

historyczną, artystyczną lub naukową

Zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy będący powierzchniową, podziemną lub

podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka złożoną z nawarstwień

kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź śladów albo zabytek ruchomy, będący

tym wytworem

Krajobraz kulturowy - przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności

człowieka zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze.

Otoczenie - teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do

rejestru zabytków, w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed

szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych.

Art6 ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania :

• zabytki nieruchome będące w szczególności krajobrazami kulturowymi układami urbanistycznymi...... i zespołami budowlanymi, dziełami architektury i budownictwa,

dziełami budownictwa obronnego i obiektami techniki cmentarzami i parkami ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości bądź instytucji

• zabytki ruchome będące w szczególności dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje ....oraz pamiątkami historycznymi wytworami techniki instrumentami muzycznymi wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji

• zabytki archeologiczne będące w szczególności pozostałościami terenowymi

pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyskami, k...... reliktami

działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej Atr6 ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego placu ulicy lub jednostki osadniczej. Art7 formami ochrony zabytków są:

1. wpis do rejestru zabytków

2. uznanie za pomnik historii

3. utworzenie parku kulturowego

4. ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego OPCHRONĄ NIE SĄ OBJĘTE MATERIAŁU ARCHIWALNE => W TEJ USTAWIE, GDYŻ ONA ICH NIE DOTYCZY

Atr4 ochrona zabytków polega w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu :

1. zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie

2. zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbki dla wartości zabytków

3. udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków

4. przeciwdziałanie kradzieży zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę

5. kontrola stanu zachowania i przeznaczenia zabytków

6. uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska

Do rejestru zabytków nie wpisuje się obiektów, które są częścią inwentarza muzeum lub

będącymi częścią zasobów bibliotek.

Atr2 w zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się ochronę zabytków. Ważne aby

zabytki były w ewidencji gminy.

Atr3 określa zasady zagospodarowania zabytków

Ustawa z 31 stycznia 1959r o cmentarzach i chowaniu zmarłych

Ustawa z 28 lipca 1983r o podatku od spadków i darowizn

Ustawa z 6 kwietnia 1984r o fundacjach

Ustawa z 15 listopada 1984r o podatku rolnym

Ustawa z 17 maja 1989r prawo geodezyjne i kartograficzne

Ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990r

Ustawa z 28 września 1991 r o lasach

Ustawa z 16 października 1991 r o ochronie przyrody

Ustawa z 25 października 1991 r o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej

Ustawa z 27 października 1994r o autostradach płatnych

Ustawa z 3 lutego 1995r o ochronie gruntów rolnych i leśnych

Ustawa z 21 listopada 1996r o muzeach

Ustawa z 20 czerwca 1997r prawo o ruchu drogowym

Ustawa z 21 sierpnia 1997r o gospodarce nieruchomościami

Ustawa z 4 września 1997r o działach administracji rządowej

Ustawa z 5 czerwca 1998r o samorządzie wojewódzkim

Ustawa z 5 czerwca 1998r o samorządzie powiatowym

Ustawa z 27 kwietnia 2001 r prawo ochrony środowiska

Autentyczność to jedna z wartości zabytkowych, która sprawia, że jest to prawdziwy przekaz

a przeszłości. W średniowieczu wiązała się potwierdzeniem autentyczności relikwiów

świętych(kryterium była możliwość wystąpienia cudów)

Dzisiejsze pojęcie autentyczności zaczyna się tworzyć w XVIII wieku. Dziś przywiązuje się

wagę do wszystkich epok. Autentyczne są nawarstwiania się warstw działalności człowieka w

różnych epokach. Po II wojnie światowej autentyczność to autentyczność substancji

zabytkowej. W odbudowie starego miasta w Warszawie uznano autentyczność formy, skoro

nie można zachować autentyczności substancji.

WYKŁAD 7

Kolekcjonerstwo- zbieranie przedmiotów związanych z zainteresowaniem. Istnieje od tak

dawna jak przedmioty, które da się przechować. Pierwsze akty zbieractwa można dostrzec już

u człowieka prehistorycznego.

Dwa źródła kolekcjonerstwa :

• ciekawość

• zwyczaje agonistyczne- rywalizacja, współzawodnictwo. Wraz z rozwojem

cywilizacji kolekcjonerstwo zaczęło mieć inny kształt —>• skarbce królewskie, skarby

kościelne.

Pierwsze wykopaliska archeologiczne były związane z poszukiwaniem reliktów. Gromadzenie reliktów miało też znaczenie polityczne. Pielgrzymki do kościołów nie były tylko po to by spotkać Boga ale też aby zobaczyć przedmioty z Nim związane. Kolekcje były włączone do czegoś co nazywano darem dydaktycznym kościołów . Kolekcja zawsze była elementem prestiżu, oznaka przynależności do środowiska. Człowiek najczęściej zwraca uwagę nie na historyczne ale na psychologiczne kolekcjonerstwo. Pierwotny impuls zbierania to chęć posiadania.

Kolekcja- zespół przedmiotów naturalnych lub wytworów ludzkiej działalności poza obszarem działalności gospodarczej poddanej szczególniej opiece i wystawionej do oglądania. Kolekcja nie istnieje bez kolekcjonera. Bez kogoś kto wierzy ,że uda mu się zebrać całość pełny zbiór. Ostatni zdobyty element kolekcji przeistacza kolekcjonera w kustosza zbioru tego kto ich dogląda dba i wystawia. Przetrwanie kolekcji jest możliwe dzięki wtopieniu jej w instytucję kulturową. Muzeum jako instytucja nigdy nie ma takiej pasji kolekcjonerskiej dlatego nie można lekceważyć kolekcjonerów prywatnych, którzy skupiają się na tym co sobie wybrali czym się interesują a muzeum musi uzupełniać zbiory z wielu dziedzin. Kolekcjoner nie musi dysponować dużym budżetem jest w stanie bardzo wiele poświęcić dla swej kolekcji. Kolekcje są czymś przemijającym z osoby kolekcjonera. Zbiory prywatne- pokazywane tylko tym którym chciano je pokazać (zwiedzających było bardzo niewielu) Z pewną intencją wyjaśnieniem komentarzem. Pozostałe np. kościelne to zbiory publiczne. Kolekcjoner nie ma obowiązku eksponowania tego co historycznie ważne, tylko to co ważne dla niego. Zbiory publiczne cechują się większym konserwatyzmem mają kształtować gusta, kształcić, mają pokazywać historię sztuki techniki. Wobec muzeów stawia się wymagania kulturowe. Widz muzealny chce iść do muzeum lub uczestniczy np. w wycieczce szkolnej. Muzeów jest bardzo dużo. Spotykamy się z eksplozją muzealną jest to miejsce edukacyjne możemy tam szybko i plastycznie dostrzec przemiany zachodzące w dziejach jakiegoś przedmiotu. Służą one także turystyce i także zarabiają pieniądze, ten czynnik ekonomiczny staje się dziś podstawowy. Jest to ogromny kapitał, który powinien zarabiać.

Jak zorganizować ekspozycję muzealną, aby muzea zarabiały . Domy historyczne, skanseny przemysłowe i handlowe w jakiś sposób przypominają muzeum. Instytucje stricte muzealne jako instytucje naukowe i nastawiane na widzów są jednym z elementów muzeum. W USA Kanadzie Anglii i Francji powstają parki tematyczne- w naturalne otoczenia wtapiają się makiety miast itp. Istota jest powiązanie rozrywki z edukacją. Motyw podróży w czasie powroty do dawnej epoki. Prototypem są amerykańskie centra rozrywkowe. Europejskie parki tematyczne odchodzą od kiczowatych disneyowskich gdyż proponują one tematykę związaną z historią kulturą i wykorzystują oryginalne otoczenie ( np. zamki). Rzuciły one muzeom wyzwanie, gdyż są one nieosiągalne przez muzea średnie parki przyciągają około 2-4 min. Turystów rocznie a wielkie około 20 min. Muzea są uboższe i nie przyciągaj ą tak wielu ludzi. Przeciętny czas pobytu w muzeach 1-2 godziny w parku 6-7 godzin. Co zapewnia sukces parków tematycznych:

a) perfekcja w obsłudze publiczności

b) proponowanie atrakcji i przeżyć które oddziałują na wszystkie zmysły wprowadza się np. żywe postacie historyczne literackie

c) zwięzłość i prostota w podawaniu informacji

d) wprowadzanie obiektów autentycznych jeśli to możliwe

e) bezpośredni udział w proponowanym przeżyciu lub przygodzie Ćwiczenia nr 6

„ Krajobraz miejski w warunkach demokracji i wolnego rynku" W Krosiński pozytywne:

• Bystrzyca Kłodzka - ładny wygląd miasta uzyskany w sposób harmonijny pomiędzy poszczególnymi instytucjami szczególnie Radą Gminy i zespołem konserwatorskim oraz mieszkańcami

• Dobczyce - projekt wybrany w drodze konkursu pojawiły się różne idee wybrano projekt bardziej realistyczny ze względów finansowych

• Elbląg- impulsem do budowy starego miasta były badania archeologiczne wyjątkowy na skalę projekty pierwsze kamienice zbudowane z pomocy miasta pozostałe

wybudowane przez właścicieli respektujących narzucony wygląd miasta i wskazówki konserwatorów

• Głogówek- ludzie w drodze referendum pozwolili się opodatkować na rzecz

zabytkowego szpitala ważne zaangażowanie lokalnej prasy pomógł również kapitał niemiecki

• Kalwaria Zebrzydowska - punktem wyjścia było studium krajobrazowe które podało sugestie do projektu miasta

• Kazimierz Dolny - dobry autorytet konserwatora który nie pozwolił zepsuć wyglądu starego miasta jego duże zaangażowanie i stała obserwacja

• Wiśnicz- najpierw konsultowano z mieszkańcami w jaki sposób planują rozwój miejscowości oni podjęli informację że chcieliby miejsca pracy w turystyce. Aby zatrzymać turystów przez miasto poprowadzono drogę szybkiego ruchu zrezygnowano z obwodnicy zaczęto stwarzać mechanizmy skłaniające do zatrzymania się w miasteczku. Pobliskie wsie zapewniały różnorodne atrakcje

• Zakopane- przekonano mieszkańców aby odrestaurowali swoje domy przy częściowym wsparciu finansowym stworzono żywy skansen

• Zespół wsi Pojezierza Drawskiego - nie było inicjatywy władzy ogólna sytuacja

sprawiła że sami mieszkańcy postawili na rozwój turystyki zaczęli porządkować swoje otoczenie

• Zamek Berliński- wahających się mieszkańców można przekonać robiąc makietę l: l co pozwala im się przyzwyczaić

• Rheinsberg- zrezygnowano z kultury wysokiej na rzecz turystyki kultury masowej komercyjnej ze względów ekonomicznych

• Zespół dworski Badingen - zdecydowano o przyjęciu opcji nastawionej na turystykę poprzez referendum

• Rewaloryzacja miasteczka Duńska Bystrzyca- przykład kompromisowy zamiast czekać na pieniądze odnowiono obiekty choć trochę niezgodnie z zasadami gdyż częściowo odremontowane choć bardziej autentyczne miasteczka nie przyciągałyby turystów. Jednak osiągnięto nijaki niezadowalający efekt negatywne :

• Janowiec - był problem dogadania się ze wszystkimi mieszkańcami problemu nie rozumiał tez samorząd

• Kolejka koło Kasprowego wierchu -nieudolności organizacyjne nieumiejętność zgrania w czasie

1.Na czym polega doktryna puryzmu w renowacji zabytków?

PURYZM - Viollet - Le - Duc - czysty, czystość stylowa, tendencja konserwatorska ktora polega na odrzucaniu nalecialosci pozniejszych i przywroceniu jednej formy, dawnego stylu, ujednolicenie stylu. Krytycy puryzmu - John Ruski - nie potrzebne jest restaurowanie tego, co było wielkością i pięknem w architekturze. „konserwujce dobrze wasze pomniki a nie potrzebna będzie restauracja”. Restauracja to „zniszczenie najradykalniejsze, jakie budowla może znieść”.Podobnie myślał Camillo Boito: „zabytki - jak książki - chciałbym czytać bez skrótów, przeróbek, dodatków”

2. Na czym polega koncepcja wielorakiego wykorzystania dziedzictwa i konsekwencje tej koncepcji?

Koncepcja wielorakiego wykorzystania wartości historyczne i naukowe stawianie na równi z

estetyką i rekreacją. Takie samo prawo wykorzystywania zabytków w celach rekreacyjnych

jak i naukowych. Musi być zagwarantowany publiczny dostęp.

3. Jakie przedmioty i zjawiska mogą być nośnikami pamięci o przeszłości?

Przeszłość odzwierciedla się bowiem praktycznie w każdym przedmiocie i zjawisku,

które trwa do dziś. W konsekwencji nośnikiem pamięci o przeszłości, przynajmniej potencjalnym,

jest dosłownie wszystko

Symbole religijne - zarówno relikwie, które często są

rzeczywistymi fragmentami przeszłości, jak i przedmioty, które jedynie symbolicznie zaświadczają

dawne wydarzenia

Kościół (Kościoły) jest (są) nośnikami pamięci także jako instytucje - w ich strukturze odbijają

się bowiem nawarstwienia kolejnych wieków

Nośnikiem pamięci jest prawo

Nośnikami pamięci są miejsca i przedmioty związane z życiem znanych postaci, wydarzeniami,

zjawiskami historycznymi

Przedmioty codziennego użytku też mogą być nośnikami pamięci

---