1. Pierwotniaki układu moczowo-płciowego, pokarmowego, krwi i tkanek:

1. Trichomonas vaginalis-rzęsistek pochwowy

Budowa i rozwój. Ciało trofozoitu kształtu owalnego lub gruszkowatego, długości 10-30 µm. Pierwotniak posiada 4 wici i błonkę falująca jako organellum ruchu. W przedniej części jądro owalne lub wrzecionowate, oraz 5 wici (mastigonta)(4 wolne wychodzą razem z kanału okołowiciowego, a ostania daje początek błonie falującej) tworzą charakterystyczny układ zwany kariomastigontem. Obok jądra aksostyl - pałeczka osiowa wystają poza pellikulę na biegunie tylnym w postaci kolca. Główka aksostylu(ważna część cytoszkieletu) łączy się z pętlą. Rzęsistek łatwo zmienia kształt i może wytwarzać nibynóżki. Odżywia się nabłonkiem dróg rodnych i moczowo-płciowych oraz płynami ustrojowymi. Ma właściwości beztlenowca (nie stwierdzono u niego mitochondriów a w hydrogenosomach wytwarza się wolny wodór w przemianie koenzymu A z kwasem pirogronowym). Zarażenie następuje trofozoitem przy kontaktach seksualnych, używanie tych samych urządzeń sanitarnych (np. miednice, gąbki, ręczniki) co osoba zarażona. Rozmnaża się przez podział podłużny rozpoczynający się od podziału kinetosomów, wici i jądra.

Objawy. Kobiety: najpierw w pochwie, następnie przedostaje się do szyjki macicy, rzadko poza ujście zewnętrzne, często umiejscawia się w gruczołach Bartholina, Skenego i cewce moczowej. Świąd, upławy, wypryski wokół warg sromowych, stan zapalny, owrzodzenia śluzówki pochwy, bóle podczas stosunków płciowych, pieczenie narządów płciowych, czerwone plamki w pochwie i na powierzchni szyjki, przekrwienie i obrzęk brodawek łącznotkankowych i powiększenie grudek chłonnych w ścianie pochwy. Mężczyźni: najpierw napletek, żołądź oraz cewka moczowa następnie gruczoł krokowy, bywa, że przedostaje się do kanalików wprowadzających jąder i najądrzy. Zapalenie żołędzia i (lub) napletka, cewki i pęcherza moczowego, świąd, pieczenie, kłucie i ból wzdłuż cewki moczowej, częstomocz, obrzęk, zaczerwienienie, ropna wydzielina z prącia. Czasem ostre zapalenie gruczołu krokowego czy najądrzy z podwyższoną temperaturą, dreszczami, bolesnym częstomoczem.

Stwierdzono ze u mężczyzn 4-6 razy częściej zarażenie jest bezobjawowe. Dla przebiegu zarażenia istotne jest stężenie estrogenów w organizmie żywiciela. W pochwie w zarażeniach bezobjawowych może obok rzęsistka występować pałeczka kwasu mlekowego, różne gatunki bakterii i grzyby drożdżopodobne.

Diagnostyka: badanie wymazów z pochwy - treść szyjki macicy i pochwy, wydzielina cewki moczowej, treść spod napletka i z cewki moczowej lub wydzieliny z prącia; barwienie Giemsy, oraz metoda fluorescencji

Leczenie: Metronidazol, Tinidazol - ornidazol, nimorazol, seknidazol, chlorchinldol, natamycynę, nifuratel

2. Entamoeba histolytica- pełzak czerwonki

Pasożytuje w postaci trofozoitu i cysty w jelicie grubym człowieka.

Budowa i rozwój: Nie wykryto u niej mitochondriów charakterystycznych dla cyst innych pełzaków.

Zarażenie następuje przez jamę ustną postacią cysty, która w dolnym odcinku jelita cienkiego lub górnym jelita grubego uwalnia - ekscytacja, czterojądrowy trofozoit (metacysta) dzielący się na 8 potomnych. Dalsze podziały w świetle jelita grubego doprowadzają do wytworzenia bardzo licznej populacji trofozoitów, z których znaczna część przechodzi w postacie cysty -encystacja i jest wydalana z kałem.

Objawy: pełzakowica jelitowa oraz w części przypadków wieloogniskowa pozajelitowa. Wystąpienie objawów wiąże się z inwazją tkankową trofozoitów do błony podśluzowej i warstwy mięśniowej jelita grubego oraz powstawaniem zmian rozsianych - grudki z żółtym lub szarym środkiem otoczone czerwonym rąbkiem, płytkie owrzodzenia z martwiczym dnem, dobrze odgraniczone od otoczenia. Obejmują całe jelito grube, lecz najczęściej występują w kątnicy i okrężnicy oraz w epicy i odbytnicy. Towarzyszą temu stałe krwotoki, w ostrej pełzakowicy jelitowej - czerwonka pełzakowata - biegunka z domieszką krwi, bóle brzucha, gorączka, dreszcze, nudności, wzdęcia, powiększenie i bóle wątroby. Gdy przechodzi w przewlekłą dochodzi do rozdęcia i zapalenia jelita grubego, stany podgorączkowe, powiększenie wątroby, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zwężenie światła jelita na skutek powstania blizn ściągających. W razie przedostania się pełzaka do narządów miąższowych powstają ropnie, np. ropień wątroby(zmniejszenie masy ciała, temperatura, powiększenie i bolesność wątroby, ropień jest widoczny w postaci jamy wypełnionej gęstą, czekoladową masą a ściany są nierówne, miękkie), bądź np. pełzakowate zapalenie wątroby(podniesiona temperatura, dreszcze, zlewy potne, silny ból w podżebrzu prawym, powiększenie wątroby). Mogą występować również ropnie w prawym płucu, opłucnej, worka osierdziowego również zmiany w mózgu w postaci pojedynczych lub mnogich ropni.

Diagnostyka: rozmaz świeżego kału w czasie biegunki - wykrywa się trofozoity i cysty.

Leczenie: Metronidazol, dehydroemetyna, chlorchina, kliochinol, paromocyna, m=tinidazol, ornidazol, seknidazol

3. entamoeba coli- pełzak okrężnicy

Przynajmniej około 50 % ludzi jest zakażonych tym gatunkiem pełzaka, przy czym zakażenie odbywa się przez usta. Spożycie wraz z pokarmami lub płynami nie obronionych pełzaków nie powoduje zakażenia, gdyż trofozoity giną w żołądku zabite wydzielanym tam kwasem solnym i fermentami trawiącymi. Wskutek tego tylko obronione, czyli encystowane ameby mogą zakażać człowieka. Cysty przechodzą nieuszkodzone przez przełyk, żołądek, ekscytują się prawdopodobnie w jelicie cienkim i dochodzą do jelita grubego, gdzie osiedlają się na stałe. Pełzak okrężnicy żyjąc w świetle jelita dzieli się co pewien czas, podobnie jak wolnożyjące pełzaki i w ten sposób się rozradza. Czasami jednak pełzak przestaje pobierać pokarm, ruchy jego stają się coraz wolniejsze, zaokrągla się i w końcu tworzy dokoła ciała błonkę, czyli cystę. Wewnątrz niej jądro dzieli się mitotycznie i powstają dwa jądra. Te znów się dzielą dając cztery jądra, które po dalszym podziale utworzą osiem jąder. Zazwyczaj więc cysty tego gatunku są ośmiojądrowe, i wraz z kałem zostają wydalane na zewnątrz. Ponieważ ich odporność na wysychanie, zimno i inne czynniki jest dosyć znaczna, nic dziwnego, że przy niezbyt dokładnym przestrzeganiu zasad higieny dostają się one wraz z pokarmami i wodą do przewodu pokarmowego niezakażonych jeszcze osobników. drugiej strony raz zakażony osobnik nie pozbywa się łatwo swego komensala i różne środki lekarskie niewiele pomagają. Pełzak okrężnicy jest więc doskonale dostosowany do współżycia z człowiekiem. Nie szkodzi mu wprawdzie, ale łatwo uzyskuje dostęp do niego i zagnieździwszy się raz w jelicie, nie daje się z niego łatwo usunąć. Taki rodzaj współżycia może więc trwać bardzo długo, bo przez cały ciąg, życia żywiciela, czyli gospodarza. Niewątpliwie współżycie pełzaka okrężnicy z człowiekiem, lub jego przodkami datuje się od bardzo dawnych czasów. Stąd też człowiek jest wyłącznym i jedynym żywicielem

4. Giardia lamblia-ogoniastek jelitowy

5. Plasmodium vivax- zarodziec ruchliwy malarii

Pasożytuje w wątrobie w hepatocytach, komórkach siateczki i śródbłonkowych oraz krwinkach czerwonych krwi obwodowej.

Budowa i rozwój:. Żywicielem pośrednim pasożyta jest człowiek. W organizmie człowieka rozmnaża się bezpłciowo - schizogonia. Żywicielem ostatecznym jest komar z rodzaju Anopheles samica komara widliszka. W ciele komara parazyt rozmnaża się płciowo - sporogonia. Występuje przemiana pokoleń.

Zakażony komar ssąc krew wprowadza do organizmu człowieka sporozoity. Sporozoity wraz z krwią płyną do wątroby, zajmując hepatocyty oraz makrofagi, w których następuje dalszy ich rozwój - schizogonia poza krwinkowa. Sporozoity stają się okrągłe i wytwarzają postacie pierścienia, a następnie schizonta właściwego, który dzieląc się wielokrotnie rozpada się na merozoity zarażające następne hepatocyty i makrofagi a po kilku podziałach też krwinki czerwone. W erytrocytach następuje schizonia krwinkowa. Część merozoitów pozostaje w wątrobie w postaci hipnozoitów w wątrobie, jako rezerwuar pasożyta w ustroju. Zarodziec w krwince wytwarza postać pierścienia i schizonta, następnie merozoity i progamety Schizont dojrzały - merocyt ulega podziałom (merulacji), rozpadając się na 16 merozoitów zarażających krwinki, a część przekształca się w progamety- mikro- i makrogametocyty. Dochodzi do masowego pękania krwinek. Podczas wysysania krwi komar pobiera mikro- i w makrogametocyty, które w ciele komara przekształcają się w mikro- i makrogamety i dochodzi do zapłodnienia -sporogonni, w czasie której w środkowym odcinku przewodu pokarmowego komara powstaje ruchliwa zygota - ookineta, która przebija ścianę przewodu pokarmowego i osiedla pod nabłonkiem, przekształcając się w oocystę. Oocysta przechodzi w sporocystę, która po podziale daje sporozoity. Sporozoity przedostają się do ślinianek komara i wraz ze ślina opuszczają ciało owada.

Objawy: zimnica trzydniowa - trzeciaczka: początek to bóle głowy, mięśni, stawów, zaburzenia oddychania, bóle w klatce piersiowej, brzucha i nudności. Dreszcze, gorączka, zaburzenia świadomości, następnie ustąpienie objawów i zlewne poty i wymioty. Takie gorączki pojawiają się co 48 h. Utrzymuje się powiększenie wątroby, po kilku tygodniach napady stają się lżejsze aż ustają i występuje zimnica utajona. Może wystąpić niedokrwistość w skutek rozpadu erytrocytów wywołanego namnażaniem zarodźców. P.vivax uszkadza wiele narządów.

Diagnostyka. Preparat utrwalony barwiony sporządzany w postaci cienkiego rozmazu barwiony metodą Giemsy, Preparat grubej kropli nieutrwalany barwiony barwnikiem Giemsy, immunofluorescencja.

Leczenie. Chlorchina, hydroksychlorchina, amodiachina, chinina, Pirymetamina

Epidemiologia. Zapobieganie zimnicy polega głównie na biologicznym i chemicznym zwalczaniu komarów w różnych stadiach rozwojowych. Zapobieganie przedostawaniu się komarów do pomieszczeń mieszkalnych.

6. Toxoplasa gondii

Budowa i rozwój. Ma kształt rogalikowaty, zaostrzony w przedzie ciała i wyposażony w aparat apikalny. Jądro leży centralnie, pasożytuje w różnych tkankach człowieka. Podczas schizogonii w organizmach ptaków i ssaków wytwarzają się wewnątrzkomórkowe trofozoity, w czasie sporogonii opisanej tylko u kotowatych tworzą się wydalane do środowiska zewnętrznego oocysty (sporocysty) zawierające sporozoity. Trofozoity, zwane tachyzotiami (endozoity) lub bradyzoitami (cystozoity) nie różnią się miedzy sobą morfologicznie, są inwazyjne podobnie jak sporozoity. Są kształtu łukowatego lub owalnego. Na jednym biegunie znajduje się ciało biegunowe tzw. Kompleks apikalny z charakterystycznym pierścieniem, od którego odchodzą do połowy długości komórki włókna przebiegają w błonie komórkowej. Toksoplazma rozmnaża się bezpłciowo w kom orkach różnych narządów i monocytach przez wytwarzanie w obrębie trofozoitu 2 komórek siostrzanych. W ostrej fazie inwazji w komórce żywiciela następuje szybkie mnożenie się tachyzoitów(postacie trofozoitów wytwarzające się w pseudocystach). Po wielokrotnej reprodukcji komórki żywiciela ulegają zniszczeniu a uwolnione tachyzoity atakują dalsze komórkipowstanie ognisk zapalnych i martwiczych. W przewlekłej inwazji powstają cysty zawierające liczne bradyzoity - dalsze formy schizogonii. Cysta otacza się otoczką własną, błoną zniszczonej komórki i po pewnym czasie tkanką łączną ulegającą zwapnieniu. Rozmnażanie płciowe przebiega w komórkach nabłonkowych błony śluzowej jelita cienkiego kota domowego (żywiciel ostateczny). Postaciami inwazyjnymi dla kota ą tachyzoity, bradyzoity lub sporozoity drogą pokarmową. Dostając się do błony jelita ulegają zaokrągleniu tworząc postać schizonta, który dzieli się na merozoity. Część przekształca się w gametocyty, które przekształcają się w gamety, które łączą się tworząc zygotę wpadającą do światła jelita - oocystę, która w ciągu 3 tyg. Przekształcą się w sporocystę będącą miejscem kształtowania się 2 sporoblastów i w każdym z nim 4 sporozoitów, które są inwazyjne dla ptaków i ssaków ( też człowieka). Z pokarmem pochodzenia zwierzęcego mogą dostać się przez usta postacie bradyzoitów w cystach lub tachyzoitów w pseudocystach a ze skażonym kalem kota postacie sporozoitów w sporocystach. Uwalnianie postaci inwazyjnych następuje w jelicie cienkim gdzie wnika wybiórczo do makrofagów oraz komórek siateczki lub śródbłonka i monocytów, następnie przenosi się tworząc pseudocysty do węzłów chłonnych, mięśni porzecznie prążkowanych i gładkich, do OUN, gałki ocznej. Rzadko wrotem zakażenia jest uszkodzona skóra lub błona śluzowa. Cysty wypełnione bradyzoitami o małej aktywności w tkankach stanowią najważniejszy rezerwuar pasożyta.

Objawy. Istnieje kilka postaci klinicznych toksoplazmozy: węzłowa (najczęściej u młodych ludzi i dzieci: powiększenie i bóle węzłów chłonnych, głównie karkowych, szyjnych i potylicznych, stan podgorączkowy lub gorączka, bóle mięśniowe, łatwe męczenie się, bóle głowy i zapalenie gardła), narządu wzroku (zmiany zapalne i zwyrodnieniowe w siatkówce i naczyniówce, zaburzenia widzenia, światłowstręt, nadmierne widzenie), neurologiczna -ogólna (stan zapalny mózgowia, ropień mózgu, zmienność nastrojów, zaburzenia ruchowe, bóle głowy, niedowład połowiczy, padaczka), wrodzona, przewlekła (każda postać może przybrać charakter przewlekły: bóle mięśni, zaburzenia snu, bóle stawów, nadmierna potliwość), płucna i sercowa (zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego)

Toksoplazmoza występuje w formie aktywnej lub utajonej. Ma zdolność przenikania przez łożysko do krwi płodu wywołując toksoplazmozę wrodzoną. Zakażenie (śródmaciczne) płodu jest niebezpieczne, bowiem konsekwencją tego są zaburzenia rozwojowe: wodogłowie, małogłowie, zwapnienia w mózgu, uszkodzenie wzroku, wrodzone wady serca i nerek. Pasożyt przenika do płodu w razie wystąpienia parazytozy u matki, zwłaszcza, gdy jest seroujemna, czyli nie posiada przeciwciał i wcześniej nie zetknęła się z pierwotniakiem.

Diagnostyka. Preparaty utrwalone z wód płodowych, płynu mózgowo-rdzeniowego, biopsje węzłów chłonnych lub szpiku kostnego i wykrywa się trofozoity.

Leczenie. Sulfonamidy, Pirymetamina, Bactrim, azytormycyna, spiromycyna, pirymetaminę i sulfadoksynę.

7. Naegleria flowei

to pierwotniak pasożytniczy występujący u człowieka i wywołujący negleriozę - pierwotne pełzakowate zapalenie opon mózgowych i mózgu

Występowanie:Pierwotniak ten jest kosmopolityczny czyli jego zasięg obejmuje cały świat, występuje również w Polsce. Jest pospolity w jeziorach i basenach kąpielowych , a także w wilgotnych glebach i powietrzu.

Postacie: Naegleria fowleri występuje w postaci trofozoitu i cysty. Znane są dwa typy trofozoitów : pełzakowaty i wiciowaty.

Trofozoit pełzakowaty ma zdolność przekształcania się w wiciowaty i odwrotnie, w zależności od środowiska.

Zarażenie: następuje przez jamę nosowo - gardłową (trofozoit z wicią lub cysta) tylko w środowisku wodnym

Objawy: Choroba ujawnia się po 2-3 dniach od chwili zarażenia. Proces chorobowy jest bardzo ostry i najczęściej kończy się śmiercią w 5-6 dniu. N. fowleri tworzy w substancji szarej mózgu liczne ogniska martwicze, którym towarzyszy odczyn zapalny ze strony opon.

Najczęstsze objawy to : Ból głowy w okolicy czołowej, brak łaknienia, nudności, wymioty, wysoka gorączka, niepokój, sztywność karku, halucynacje węchowe, wzmożone ciśnienie płynu mózgowo- rdzeniowego, wysoka leukocytoza z neutrofilią

Wykrywanie:preparaty bezpośrednie, preparaty trwałe barwione, hodowla na podłożach agarowych lub na bulionie mięsnym, biopsja, analiza antygenów, diagnostyka serologiczna, materiały biologiczne, preparaty histopatologiczne

Najczęściej jednak inwazję N.fowleri rozpoznaje się pośmiertnie, stwierdzając obecność tych pasożytów w tkance mózgowej.

Leczenie: amfoterecyna B, Ketokonazol, Mikonazol, Sulfonamidy

2. Robaki płaskie:przykłady pasożytów układu pokarmowego i krwionośnego:

1. Fasciola hepatica- motylica wątrobowa

Przywra pasożytująca w wątrobie i drogach żółciowych człowieka, przeżuwaczy domowych i dzikich i innych. Pasożyt dwudomowy. Żywicielem ostatecznym jest ssak (dzik, świnia, przeżuwacze, duże gryzonie, człowiek), a pośrednim - bezkręgowiec błotniarka moczarowa Galba truncatula. U ssaków pasożytuje głównie w układzie żółciowym, rzadziej w trzustce, płucach czy węzłach chłonnych.

Cykl rozwojowy. Zapłodnione jaja wraz z żółcią zostają przesunięte do jelit, a następnie wydalone z kałem. Gdy jaja przedostaną się na podmokłą glebę, na mokrą roślinność, do rowów melioracyjnych, wówczas wylęgają się z nich orzęsione, pływające larwy - dziwadełka (miracidia), które pływają w wodzie i żyją kosztem zapasowego glikogenu zgromadzonego w komórkach ciała. Larwy wnikają aktywnie do jamy oddechowej, a następnie wątrobotrzustki ślimaka - błotniarki i orzęsiony nabłonek odpada i przekształcają w workowate sporocysty. Ze sporocyst powstają redie, a z tych z kolei ogoniaste cerkarie zaopatrzone na bokach w dobrze rozwinięte gruczoły skorupkotwórcze(cystogenne). Cerkarie wydostają się z ciała ślimaka przez otwór oddechowy do wody i swobodnie pływają przez 30-34 godziny poszukują. W budowie zawierają układ wydalniczy, przyssawkę, układ nerwowy i pokarmowy. Następnie tracą ogonek, wpełzają na rośliny, otaczają się osłonką i czekają na swojego żywiciela, będąc odpornym na wysychanie i wahania temperatury. Są to metacerkarie. Gdy żywiciel spożyje rośliny z maleńkimi metacerkariami wówczas pasożyt uwalnia się w przewodzie pokarmowym pod wpływem soków trawiennych i przedostaje do układu żółciowego lub trzustki, przebija ścianę jelit i wykorzystując naczynia krwionośne układu żylnego wrotnego aktywnie przedostaje się przez jamę otrzewnej. Osiąga dojrzałość płciową i składa ok. 6000 jaj dziennie.

Objawy fascjolozy: gorączka, bóle mięśni i stawów, nudności, wymioty, dreszcze, powiększenie i bóle wątroby i trzustki, żółtaczka, niedokrwistość, niekiedy bezobjawowo.

Diagnostyka. W kale i w treści dwunastniczej stwierdza się jaja pasożyta. Badania serologiczne

Leczenie. Prazykwantel (zaburzenia funkcji i oskórka i natychmiastowy skurcz mięśni, co prowadzi do unieruchomienia pasożyta), niklozamid(gromadzenie kwasu mlekowego w skutek blokowania cyklu kwasu cytrynowego u pasożyta), dehydroemetyna (lek pełzakobójczy działający też na przywry)

2. Schistosoma haematobium- przywra krwi

pasożytnicza przywra. Wywołuje chorobę zwaną schistosomatozą lub bilharcjozą. W organizmie człowieka żyje w naczyniach krwionośnych i żywi się krwią. Postać dorosła może żyć nawet do kilkunastu lat. Wymiary i dymorfizm płciowy Dymorfizm płciowy jest wyraźny, samce są większe, szersze i krótsze od samic i różnią się pokrojem ciała - mają bruzdę, do której wchodzi samica. Samce osiągają długość 10-15 mm i szerokość 1 mm, a samice długość 15-20 mm i szerokość 0,3 mm.

Występowanie : Północna Afryka, Bliski Wschód, Indie, Australia. Wolnożyjące stadia larwalne żyją w środowisku wodnym.

Żywiciele :Żywicielem pośrednim jest ślimak z rodziny Bulinidae, żywicielem ostatecznym jest człowiek lub małpa.

Cykl życiowy :Pierwszym stadium rozwoju jest miracidium. Larwa ta żyje ok. 48 godzin. W tym czasie wnika do organizmu ślimaka. Tam przekształca się w sporocystę. Sporocysta rozmnaża się partenogenetycznie dając drugie pokolenie sporocyst, a następnie cerkarie, które opuszczają ciało ślimaka i wwiercają się w skórę żywiciela ostatecznego. Wędrują z krwią do płuc, potem do serca a na koniec do dużego obiegu krwi. Tam osiągają dojrzałość. Po kopulacji samice wędrują do naczyń włosowatych pęcherza moczowego i tam składają jaja. Jaja posiadają kolec, dzięki któremu dostają się do wnętrza pęcherza moczowego, a potem z moczem do wody, gdzie wykluwa się z nich miracidium.

3. Chlonorchis sinesis- przywra chińska

Przywra pasożytująca w drogach żółciowych człowieka, kota, psa i innych ssaków mięsożernych

Budowa. Dojrzałą ma wymiary 10-25 mm x 3-5 mm, duże rozgałęzione jądra i lekko płatowaty jajnik.

Cykl rozwojowy. Pierwszymi żywicielami pośrednimi są ślimaki. Cerkarie w wodzie wnikają do licznych gatunków ryb - drugich żywicieli pośrednich. Człowiek zaraża się przez spożycie surowej, niedogotowanej lub źle uwędzonej ryby zawierającej metacerkarie, które w dwunastnicy ekscystują i wnikają przez przewód żółciowy wspólny do wątroby, co wywołuje odpowiedź zapalną.

Objawy klonorchozy: w ostrym stadium gorączka, dreszcze, biegunka, bóle w nadbrzuszu, zwiększona tkliwość wątroby, żółtaczka. W stadium przewlekłym oprócz tego powiększenie wątroby, niedrożność przewodu żółciowego, czemu towarzyszy żółtaczka mechaniczna. Często też ostre zapalenie trzustki.

Diagnostyka. W kale i w treści dwunastniczej stwierdza się jaja pasożyta.

Leczenie. Prazykwantel (zaburzenia funkcji i oskórka i natychmiastowy skurcz mięśni, co prowadzi do unieruchomienia pasożyta), niklozamid(gromadzenie kwasu mlekowego w skutek blokowania cyklu kwasu cytrynowego u pasożyta), dehydroemetyna (lek pełzakobójczy działający też na przywry)

4. Taenia solium- taseimiec uzbrojony

Żywicielem pośrednim jest świnia lub dzik, żywicielem ostatecznym jest człowiek - w jelicie cienkim.

Budowa. Ma 2-8m. dł. i 5-6mm. Szerokości. Główka (skoleks) niemal kulista, wyposażona w 4 przyssawki i wysuwalny ryjek uzbrojony w podwójny wieniec haczyków (22-32 sztuk). Mniejszy od t.solium. Barwa strobilum żółtawomleczna. Hermafrodytyczne są mniejsze i zawierają niemal połowę mniej pęcherzyków jądrowych, a jajnik jest trójpłatowy. Proglotydy maciczne również mniejsze. Macica rozgałęziona, do 12 par odgałęzień, rzadko rozłożonych. Zapłodnione jaja są wydalane w członach wraz z kałem - odrywają się od reszty po kilka i nie poruszają się. W jajach zawarte są onkosfery.

Cykl rozwojowy. Pasze zanieczyszczone odchodami ludzkimi z jajami pasożyta są źródłem zakażenia zwierząt żywicieli pośrednich. Pod wpływem soku trawiennego, onkosfera zostaje uwolniona, przedostaje się czynnie z jelita do naczyń krwionośnych świni lub dzika i wędruje do mięśni, gdzie osiedla się w formie finny - wągra typu cysticercus, który wykazują dużo większą skłonność niż t.saginata do osiedlania się w przedniej części żywiciela pośredniego. Człowiek spożywając niedogotowane, niedosmażone lub surowe mięso z dzika lub świni umożliwia dalszy rozwój pasożyta. Onkosfera uwolniona z otoczek embrionalnych przebija ścianę jelita i dużym oraz małym obiektem krwi dostaję się do różnych narządów.

Objawy: wągrzyca - cysticerkoza najgroźniejsza i najczęściej rozpoznawana jest wągrzyca OUN, która obejmuje korę mózgową, komory i podstawę mózgu, a często też rdzeń kręgowy oraz gałki oczne. Drgawki, bóle głowy z nudnościami i zaburzeniami widzenia, halucynacje, choroba może przebiega jako zapalenie opon i mózgu z różnymi objawami ogniskowymi.

Diagnostyka. Badania rentgenowskie, CT, NMR na obecność wągrów, zwłaszcza w OUN, za pomocą testu ELISA wykrywa się koproantygeny tasiemca w kale.

Leczenie. Parazykwantel, niklozamid, albenazol i mebendazol(uniemożliwiają pasożytom przyswajanie glukozy), mekpakrynę (przeciwpierowtniakowo)

5. Taenia saginata- taseimiec nieuzbrojony

Dane ogólne. Pasożytuje w jelicie cienkim człowieka (żywiciel ostateczny). Żywicielem pośrednim jest bydło.

Budowa. Główka gruszkowata, 2 mm dł. i 5-11 mm szerokości, zawiera 4 przyssawki z silnym umięśnieniem, brak haczyków i ryjka. Długość ciała wynosi 4-25 m. Barwa kremowa. Strobila liczy 1000-2000 proglotydów, pierwsze bez narządów płciowych są szersze niż dłuższe, następne to proglotydy niemal kwadratowe z gonadami. Najpierw męskie z pęcherzykami jądrowymi, następnie z rozwiniętymi gonadami żeńskimi - rozrodcze, hermafrodytyczne. Na krawędziach bocznych proglotydów, w połowie długości położona nieregularnie, naprzemianlegle zatoka płciowa - kraterowe wzniesienie z wgłębieniem pośrodku. Przednią i boczną część środkowego pola proglotydu wypełnia kilkaset pęcherzyków jądrowych, do których prowadzą kanaliki nasienne, które wpadają do jednego cewkowatego nasieniowodu. Jajnik dwupłatowy, silnie rozgałęziony, leży w tylnej części środkowego pola proglotydu. Płaty połączone są przewodem poprzecznym, od którego odchodzi krótki jajowód wpadający do ootypu. Macica w członach macicznych zawiera 15 - 35 par odgałęzień, gęsto ułożonych. Człony te mogą się odrywa od stopili - apolizja.

Cykl rozwojowy. Proglotydy wypełnione zapłodnionymi jajami mają zdolność pełzania w kierunku odbytu, dziennie zazwyczaj 5-9. Jajo powstaje z komórki rozrodczej żeńskiej zapłodnionej w ootypie przez plemnik Zarodek przekształca się w macicy w onkosferę z trzema parami haków oraz dwiema osłonkami embrionalnymi - bliższa, wewnętrzna z setek pałeczkowatych, promieniście ułożonych elementów i dalsza luźno utkana, gruba, zaopatrzona w filamenty na biegunach. Zewnętrzna łatwo odpada w środowisku zewnętrznym i zostaje embriofor - jajo inwazyjne. Larwa może rozwijać się w wielu gatunkach żywicieli pośrednich np. bydło. Z jaja inwazyjnego połkniętego przez żywiciela pośredniego uwalnia się onkosfera, która energicznymi ruchami haków embrionalnych toruje sobie drogę przez ścianę jelita cienkiego do naczyń krwionośnych i chłonnych i przeciska się przez naczynia włosowate osiedlając się ostatecznie przede wszystkim w mięśniach szkieletowych gdzie przekształcają się w drugie stadium larwalne - wągier bydlęcy. Żywiciel wytwarza często wokół larwy osłonkę łącznotkankową, izolującą jego organizm od pasożyta. Cechuje się on długą przeżywalnością. Zarażenie następuje poprzez zjedzenie niedogotowanego mięsa z wągrem, który w jelicie cienkim po 2-3 miesiącach przekształcają się dojrzałego tasiemca nieuzbrojonego.

Objawy. Tasiemczyca - tenioza = napadowe bóle brzucha, nudności, upośledzenie łaknienia, obniżenie aktywności ruchowej, wzmożona perystaltyka jelit, uczucie osłabienia, zaburzenia snu, naprzemienne zaparcia i biegunki. Mogą przechodzi przez łożysko.

Diagnostyka Identyfikacja proglotydów poruszających się w świeżym kale,

Leczenie. Parazykwantel, niklozamid, albenazol i mebendazol(uniemożliwiają pasożytom przyswajanie glukozy), mekpakrynę (przeciwpierowtniakowo)

6. Diphyllopothrium latum- bruzdogłowiec szeroki

Tasiemiec wielodomowy: żywicielem ostatecznym jest ssak: człowiek, pies, wydra, foka, lis, kot; żywicielami pośrednimi są: oczlik i ryba. U ssaków pasożytuje w jelicie cienkim.

Budowa. Tasiemiec ten dorasta do 20 m długości (zależna od żywiciela i intensywności inwazji)- jeden z największych; ciało liczy wówczas około 4 tysięcy członów (proglotydów). Główka - scolex, jest grzebietobrzusznie spłaszczona, ma kształt podłużnie owalny ma długość 3 mm i dwie bruzdy przyssawkowe. Za nią rozciągliwa cienka szyjka wytwarzająca proglotydy. Hermafrodyta. Układ rozrodczy męski leży po grzbietowej części członów i zbudowany jest z licznych, pęcherzykowatych jąder, od każdego odchodzi kanalik nasienny wpadający do nasieniowodów, pęcherzyka nasiennego, przewodu wytryskowego i prącia uchodzącego do zatoki płciowej.

Układ rozrodczy żeński po brzusznej stronie członów i zbudowany jest z dwupłatowego jajnika, ootypu (zbiornik nasienny), od którego odchodzi krótki jajowód, gruczołu żółtkowego, pochwy i macicy odchodzącej od ootypu tworząc liczne skręty, cewkowata, wypełniona jajami (kształt rozety). Zapłodnienie zachodzi w ootypie. Plemniki wnikają do ootypu przez pochwę. Najczęściej zachodzi samozaplemnienie, rzadko bowiem w jednym żywicielu są dwa osobniki (zaplemnienie krzyżowe). Może zajść tylko w środowisku wodnym lub płynnych odchodach duża płodność

Cykl rozwojowy. Zapłodnione jaja wydostają się wraz z kałem do wody (zbiorniki i cieki wodne). Wylęgłe poprzez energiczne ruchy obrotowe onkosfery (koracidia) dzięki posiadaniu rzęsek pływają; wyposażone są w 6 haków. Pozostawiają one skorupki jajowe z otwartym wieczkiem i zewnętrzną osłonką embrionalną. Wewnętrzna jest integralną częścią żywo pływającej larwy. Zostają pożarte przez widłonogi - oczliki. W jelicie widłonoga (Cyclops, Diaptomus) koracidium traci rzęski - zrzuca embriofor i uwolniona onkosfera przebija się do jamy ciała i przekształca w procerkoid. Procerkoid o wydłużonym kształcie ciała z częścią przednią pokrytą drobnymi szczecinkami posiada cerkomer, czyli kulisty przydatek z 3 parami haczyków embrionalnych. Oczlik zostaje zjedzony przez rybę(okoń, szczupak, jazgarz, miętus, pstrąg, łosoś). W ciele ryby - drugiego żywiciela pośredniego procerkoid uwolniony w jelicie przenika do jej jamy ciała dzięki działaniu histolitycznemu wydzieliny gruczołów frontalnych i dostaję się do mięśni i narządów wewnętrznych. Tam traci cerkomer i rozwija się w plerocerkoid (forma wągra niepęcherzykowata) o wydłużonym kształcie, stanowi skoleks z bruzdami przyssawkowymi nie zawiera jeszcze proglotydów. Plerocerkoid ma zdolność przetrwania w rybie kilkanaście lat. Plerocerkoid jest formą inwazyjną dla żywiciela ostatecznego np. człowieka, w którego jelicie rozwija się w ciągu 2-5tyg. do postaci dojrzałej żyjącej u człowieka kilkadziesiąt lat.

Objawy. Difylobotrioza może przebiegać z okresową niedrożnością jelit, biegunkami, bólami brzucha oraz niedokrwistością megaloblastyczną spowodowaną niedoborem witaminy B₁₂,

Diagnostyka. Badanie kału na obecność żółtych lub brązowawych jaj z wieczkiem lub proglotydów.

Leczenie. Prazykwantel, niklozamid

2.7. Echinococcus granulosus- taseimiec bąblowcowaty

Żywicielem pośrednim są: człowiek, owce, bydło, świnie, konie, dziki, psy, sarny, jelenie, zające, króliki. Żywicielem ostatecznym jest pies, wilk, lis i kot.

Budowa. Strobila ma 2-7mm i posiada 3-4 człony (niedojrzały, dojrzały i maciczny dłuższy od pozostałych). Skoleks z ryjkiem uzbrojonym w dwa wieńce haków. Proglotyd maciczny ma jajnik nerkowaty, macicę workowatą, rozgałęzioną na kształt rozety. Odrywa się zwykle od reszty strobili i samodzielnie wydostaję się przez odbyt na powierzchnię skóry żywiciela ostatecznego.

Cykl rozwojowy. Zarażenie pasożytem następuje po spożyciu pokarmu lub wody zanieczyszczonej jajami bąblowca. W zapłodnionych jajach znajdują się onkosfery, które zostają uwolnione w przewodzie pokarmowym żywiciela pośredniego. Onkosfery przedostają się do naczyń i płyną wraz z krwią lub limfą do różnych organów: w 66% w wątrobie, w 22% w płucach, gałka oczna, mózg, węzły chłonne, serce, nerki, śledziona, trzustka, a nawet kości. W zależności od różnych czynników proces formowania bąblowca przebiega odmiennie. Onkosfera w miejscu docelowym otacza się osłonką -dwiema błonami - wewnętrzną bardzo cienka, syncytialną, parynchymatyczną oraz zewnętrzną grubą błoną oskórkową. Wokół larwy zbiera się płyn bezbarwny, a pęcherzyk zwiększa swoje rozmiary - żywiciel otacza cały pęcherz bąblowca różnej grubości błoną łącznotkankową. Warstwa twórcza na drodze swoistych dla bąblowca procesów proliferacyjnych wytwarza do wewnątrz tzw. Komory lub torebki lęgowe drugiego pokolenia. Torebki lęgowe pierwszego pokolenia mogą pozastawia w łączności z macierzysta błoną twórczą lub odrywa się i pływa w błonie pęcherza. One często pękają uwalniając torebki lęgowe drugiego pokolenia i powstałe w nich protoskoleksy. Protoskoleks jest formą przygotowaną do osiedlenia się w jelicie cienkim żywiciela ostatecznego. Zawierają cały skoleks - ryjek uzbrojony w haki i cztery przyssawki. Mogą one wraca do młodszego stadium - wezykulacja - pęcherzykowacenie. Pęcherz bąblowcowi wytwarzający protoskoleksy nosi nawę bąblowca płodnego. Protoskoleksy zjedzone przez psa lub innego żywiciela ostatecznego wynicowują się w jelicie cienkim i przytwierdzają do błony śluzowej przyssawkami oraz hakami.

Bąblowica wątroby - choroba rozwija się wiele lat, w utajeniu, nie dając ostrych objawów. Wytwarza się wokół pasożyta grubą otoczkę łącznotkankową, która uciskając na drogi żółciowe może powodowa żółtaczkę. W przypadku pęknięcia może dojść do wstrząsu anafilaktycznego i wtórnego rozsiewu. Echinokokoza OUN może dawać objawy guza mózgu.

Rozpoznanie. W rozpoznaniu istotną rolę odgrywają: tomografia komputerowa, ultrasonografia, technika obrazowania rentgenowskiego, testy ELISA. W przypadku bąblowicy płuc w plwocinie można wykazać obecność skoleksów.

Leczenie. Operacyjne usunięcie bąblowca, także albendazol, mebendazol.

3. Robaki obłe: przykłady pasożytów układu krwionośnego i pokarmowego:

1. Enterobius vermicularis- owsik ludzki

jest robakiem pasożytniczym należącym do typu nicieni barwy białawej. Osiąga rozmiary: samica ok. 1 cm, a samiec 3 milimetrów. Pasożytuje on wyłącznie w organizmie człowieka, w jego jelicie grubym, wyrostku robaczkowym oraz końcowym odcinku jelita cienkiego. Żywi się wyssaną treścią oraz substancjami zawartymi w treści jelitowej. Samice żyją około 4 tygodni, a samce giną zaraz po zaplemnieniu. W końcowym okresie życia w okolicy okołoodbytniczej samica składa 8000-12000 jaj, zawierających larwy pasożyta. W ciągu 4-8 godzin larwy osiągają zdolność inwazyjną. Enterobius vermicularis wywołuje chorobę zwaną owsicą. Przebieg owsicy zależy od liczby pasożytów i odporności żywiciela. Chore dzieci z powodu silnego swędzenia w okolicy odbytu źle sypiają. Owsicy towarzyszą m.in. bóle brzucha, zaburzenia wypróżniania, nudności, zapalenie skóry, wysypka. Przy nasilonej infestacji, owsica może doprowadzić do poważnych zahamowań rozwoju fizycznego i psychicznego. Powszechny we wszystkich strefach klimatycznych, lecz najliczniejszy w klimacie umiarkowanym.

2. Ascaris lubricoides-glista ludzka

Glista ludzka pasożytuje w jelicie cienkim człowieka, dzika i świni.

Cykl rozwojowy. Glista ludzka wytwarza inhibitory trypsyny i α-chymotrypsyny, a wytwarzane przez nią inhibitory hamują krzepnięcie krwi i fibrynolizę.

Samica składa w ciągu doby 200000-250000 owalnych, żółtobrązowych jaj. Zapłodnione jaja wraz z kałem wydostają się na zewnątrz. W środowisku zewnętrznym w jajach rozwijają się larwy glisty. Zarodek otoczony jest grubą skorupką (3 warstwy - wew. Lipidowa, środkowa chitynowa, zewn białkowa). Wczesna zygota zaczyna bruzdkować w środowisku zewn. Larwy w świeżym kale nie są zdolne do zarażenie. Dopiero przy dostępie do tlenu, wilgotności i temperaturze powstaje larwa drugiego stadium. Z jaj, które, dostana się do przewodu pokarmowego żywiciela zostają nadtrawione, larwy czynnie opuszczają otoczki jajowe, przebijają ścianę jelita i wnikają do naczyń krwionośnych oraz limfatycznych. Z krwią dostają się poprzez wątrobę i serce do płuc. Przebijają naczynia włosowate i ściany pęcherzyków i następuje 2 i 3 linienie. Ruchy migawkowe nabłonka i odruchy kaszlu transportują larwy do gardła. Zostają połknięte i trafiają do jelita cienkiego, gdzie dojrzewają i wzrastają. Glista żyje około 1 roku. W trakcie wędrówki larwy linieją dwukrotnie. Dojrzewają w ciągu 3 miesięcy. Dojrzałe osobniki mają zdolność wpełzania do przewodu trzustkowego, dróg żółciowych i wyrostka robaczkowego.

Objawy: Gdy są w płucach to objawy zapalenia płuc - nacieki, kaszel skurcze oskrzeli, duszność, szmer oddechowy, podwyższona temperatura. W jelicie cienkim nudności, ślinotok, bóle brzucha, wymioty, brak łaknienie, zaburzenia snu. Zapętlenie się licznych glist powoduje niedrożność jelita. Glisty mogą zarazić płód wywołując jego uszkodzenia.

Diagnostyka. Koproskopia umożliwia stwierdzenie jaj w kale, badania endoskopowi dwunastnicy, odczyny serologiczne. Pomocne są badania radiologiczne płuc i przewodu pokarmowego.

Leczenie. Pirnatel, mebendazol, albendazol, pierazyna.

3. Trichuris trichuria- włosogłówka ludzka

Pasożytuje w jelicie grubym i ślepym człowieka, dzika i świni. w Polsce drugi po owsiku, co do częstości występowania.

Cykl rozwojowy. Samica składa około 3 tys. jaj. Jaja wydostają się wraz z kałem do wody lub gleby, gdzie dojrzewają w ciągu kilku tygodni. Zakażenie następuje przez spożycie pokarmu lub wody zanieczyszczonej jajami. W jelicie cienkim larwy wylęgają się po wyschnięciu jednego z czopów biegunowych i w ciągu 2-24 h przedostają się do jelita grubego, gdzie odbywają linienie i osiągają postać dojrzałą po miesiącu. Zagłębione przednim końcem ciała po błoną śluzową jelita karmią się krwią i żyją kilka lat.

Diagnostyka. Wykrycie w kale beczułkowatych jaj w grubym rozmazie Lu metodami Kato i Miury

Objawy. Bóle brzucha, bolesne parcie na stolec, nudności, biegunka, utrata łaknienia, zahamowanie rozwoju fizycznego Leczenie. Albendazol, Mebendazole, tiabendazol, pirantel i lewamizol

4. Trichinella spriralis- włosień spiralny

Jest rozdzielnopłciowym nicieniem człowieka, świń, dzików, psów, kotów, lisów, szczurów i myszy a także niedźwiedzi. Rozmnażanie form dojrzałych i wydawanie otorbiających się larw odbywa się w jednym żywicielu (pasożyt jednodomowy). Zakażenie następuje wskutek spożycia mięsa surowego zawierającego cysty z larwami. Formy dojrzałe pasożytują w jelicie cienkim, a formy larwalne w mięśniach.

Cykl rozwojowy. Zakażenie następuje wskutek spożycia mięsa zawierającego wapienne cysty parazyta. W przewodzie pokarmowym żywiciela larwy pod wpływem soków trawiennych ulegają oswobodzeniu i wnikają pod nabłonek pokrywający kosmki dwunastnicy i jelita cienkiego i w ciągu 2-3 dni dojrzewają płciowo kosztem żywiciela. Po kopulacji i zapłodnieniu samice rodzą żywe larwy (jajożyworodność) w ilości około 1500 ( w ciągu 1-3 tygodni). Larwy wpadają do przestrzeni chłonnych i wędrują do przewodu piersiowego, z krwią żylną do prawej połowy serca i płuc, przechodzą przez sieć naczyń włosowatych oplatających pęcherzyki płucne i przez lewą komorę serca do dużego krwioobiegu. Tkanką docelową jest tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana głownie przepony i mięśni międzyżebrowych, w której przebijając się z naczyń przez sarkolemmę do wnętrza cytoplazmy (enzymy histolityczne), osiadają, szybko rosną(10krtonie w ciągu kilkunastu dni), linieją, zwijają w spiralkę i po 30-40 dniach od zakażenia otaczają się błoną(reakcja obronna żywiciela). Po 6-18 miesiącach błona cysty ulega zwapnieniu. Dalszy rozwój larw możliwy jest w przewodzie pokarmowym kolejnego żywiciela.

Objawy: podwyższenie temperatury, bóle mięśni, obrzęki powiek i twarzy, bóle łowy, wysypka na skórze, zespół biegunkowy, wymioty kurczowe bóle brzucha, ogólne osłabienie. Przy nietypowym umiejscowieniem larwy włośnia może wystąpić zapalenie opon i mózgu, porażenia lub niedowłady, objawy zapalenia płuc.

Diagnostyka. Rozpoznanie choroby opiera się na podstawie występujących objawów, wycinków mięśnia, badania biochemiczne: metoda immunoenzymatyczna, immunoelektroforeza przeciwprądowa..

Leczenie. Mebendazol, albendazol, tiabendazol, pirantel

5. Wuchereria bancrofti- nitkowiec ludzki

nitkowiec występujący w krajach o gorącym klimacie w Ameryce Południowej, w Azji i w Afryce. Pasożyt wywołujący chorobę zwaną słoniowacizną (elefantioza, filarioza). Ciało obłe, długości 4 cm (samiec), 8-10 cm (samica). Żywicielem pośrednim są komary, żywicielem ostatecznym jest człowiek i małpy. Pasożytują w naczyniach limfatycznych człowieka, powodując zamykanie i rozrastanie się ścianek naczyń. Przy tym tworzą się guzy (do kilkudziesięciocentymetrowej średnicy). Wywołuje to potężne zniekształcenia zwłaszcza kończyn (np. zniekształcona noga przypomina nogę słonia). Cykl rozwojowy: Zakażony larwami komar podczas odżywiania się krwią wprowadza do ustroju człowieka larwy. Larwy czynnie migrują do naczyń krwionośnych i limfatycznych. Osiadają w węzłach chłonnych, gdzie dojrzewają i wzrastają. Zapłodniona samica wydala larwy. Nocą larwy przedostają się z układu chłonnego do krwi obwodowej, skąd są pobierane przez komary odżywiające się krwią. W przewodzie pokarmowym komara są krótko, migrują do jamy ciała, gdzie dojrzewają i wzrastają, po czym aktywnie przechodzą do ślinianek owada, a stąd po dwóch tygodniach od przejścia na owada znów trafiają do żywiciela ostatecznego. Pasożyty powodują niedrożność węzłów i naczyń limfatycznych, ponadto pobudzają do wzrostu tkankę łączną właściwą. Skutkiem tego są zastoje limfy, wystąpienie obrzęków i narastanie tkanki łącznej wokół pasożyta. Chorzy mają gorączkę, dreszcze, eozynofilię. Charakterystyczne dla choroby jest wyjątkowe powiększanie się części ciała, w których egzystuje pasożyt. Najczęściej przebywa on w okolicach narządów płciowych, wokół gruczołów sutkowych, w pachwinach i w kończynach co często jest trudne w leczeniu, a w niektórych przypadkach usuwane chirurgicznie. Objawy typu olbrzymich zdeformowanych części ciała noszą nazwę słoniowacizny (słoniowatość). Mikrofilarie w ciągu dnia zlokalizowane są w naczyniach (zatokach) i grudkach chłonnych narządów wewnętrznych (serce, płuca, wątroba, trzustka, śledziona, nerki). Mogą wówczas upośledzać ukrwienie tych organów oraz wywoływać stany zapalne. Okolice pasożytowania nitkowca najczęściej ulegają zakażeniu paciorkowcami i gronkowcami, co przejawia się zropieniem i martwicą tkanek. Rozpoznanie choroby opiera się na podstawie występujących objawów oraz badaniu krwi pobranej z naczyń podskórnych w godzinach nocnych. We krwi stwierdza się wówczas mikrofilarie. Profilaktyką jest zwalczanie komarów, stosowanie środków odstraszających komary oraz chroniących przed komarami.

6. Onchocerca volvulus

7. Loa Loa

pasożytniczy nicień występujący w Afryce Zachodniej i Środkowej. Żywicielem ostatecznym jest człowiek (u którego wywołuje loajozę), zaś wektorem muchówki z rodzaju ślepak (Chrysops silacea i Chrysops dimidiata) Dorosłe osobniki to nitkowate zwierzęta. Samice mają długość 40-70 mm i średnicę 0,5 mm, zaś samce mierzą 30-34 mm przy średnicy 0,35-0,43 mm. Mikrofilarie mierzą 250-300 μm przy średnicy 6-8 μm. Podczas odżywiania się krwią zakażona Loa loa muchówka zwraca część krwi, wraz z larwami w stadium L3 na skórę człowieka. Larwy aktywnie przez nią wnikają do tkanki podskórnej, gdzie dojrzewają. Dorosłe osobniki rozmnażając się produkują mikrofilarie, które można znaleźć we krwi, płynie mózgowo-rdzeniowym, moczu, ślinie oraz w płucach. Gdy zakażony człowiek zostanie ukąszony przez ślepaka, mikrofilarie przedostają się do przewodu pokarmowego owada, tracą osłonkę i przez układ krwionośny docierają do jego mięśni szyi, gdzie przechodzą kolejne stadia larwalne od L1 do L3.

4. Stawonogi pasożytnicze:

1. Ixodes ricinus- kleszcz pospolity

Budowa. Dymorfizm płciowy. Samica głodna jasnobrązowa, ciało owalne, spłaszczone grzbieto-brzusznie. Tarcza grzbietowa(scutum) ciemnobrązowa, szeroka, owalna z licznymi porami i włoskami. Reszta ciała pokryta rozciągliwą, chitynową powłoką. Brak oczu. Z boku gnatosamy dwa owalne pola porowate stanowiące ujścia gruczołów dodatkowych, które wydzielają substancje ochraniające jaja. Hipostom uzbrojony w zęby skierowane do tyłu. Para wysuwalnych, zaopatrzonych w haki i ząbki szczękoczułków znajduje się w pochewkach nad hipostomem, a po jego bokach członowane głaszczki. Samica, samiec i nimfa mają po 4 pary nóg, biodra pierwszej pary z ostrym kolcem (ostroga), a na ostatnim członie pierwszej pary organ Hallera - receptor węchowy. Stopy zakończone przylgami i pazurkami. Samiec jest mniejszy, ciemnobrązowy, prawie czarny, Hipostosom z dużymi bocznymi zębami, tacza grzbietowa duża, pokrywa całe ciało. Ostrogi większe niż u samicy. Nimfa podobna do samicy, ale mniejsza i bez otworu płciowego. Larwa ma trzy pary nóg i tak jak nimfa jest szara z brązową tarczką.

Rozwój. Trójżywicielowy - poszczególne stadia (larwa, nimfa i samica) karmią się na trzech różnych żywicielach. Każde pobiera krew tylko raz w swoim życiu i po nakarmieniu odpada od żywiciela. W glebie postać młodociana linieje i przechodzi w następne stadium, a najedzona samica wytwarza jaja, które składa w jednym miejscu w dużych ilościach i ginie. Może atakować wszystkie kręgowce - larwy najchętniej drobne ssaki, ptaki i gady (2-5 dni), nimfy większe np. jeże, lisy, sarny, dziki (2-7 dni), samice duże zwierzęta np. krowy, kozy, owce (6-11 dni). Samce odżywiają się głównie płynami ustrojowymi i na żywiciela przechodzą w celu znalezienia samic. Człowieka atakują głównie samice i nimfy.

Znaczenie w medycynie. Ślina kleszcza zawiera substancje drażniące skórę. Są rezerwuarem i przenosicielem różnych drobnoustrojów chorobotwórczych np. wirusa kleszczowego zapalenia mózgu, krętków powodujących boreliozę, pałeczek tularemii.

2. Sarcoptes scabiei-świerzbowiec drążący

Budowa i rozwój. Drążący pasożyt skórny. Białawy roztocz dorastający do 0,4 mm długości. Ciało grzbieto-brzusznie spłaszczone, z charakterystycznymi prążkami. Hipostom w kształcie trójkąta, bez ząbków. Noki krótkie, stożkowate, pierwsze dwie pary z przyssawkami, kolejne zakończone szczecinkami. Samiec mniejszy z nogami (poza 3 parą) zaopatrzone w przyssawki. Żywi się komórkami skóry. Kopulacja i tym samym zapłodnienie samicy odbywa się na powierzchni skóry. Zapłodniona samica wgryza się pod naskórek i drąży w skórze kręte chodniki oraz komory, w których składa jaja po 2 lub 3 dziennie. Po 3 - 4 dniach wykluwają się larwy, które wnikają do torebek włosowych i tam dojrzewają. PO linieniu przeobrażają się w ośmionogie nimfy, z których powstają samce lub nimfy drugiego stopnia (samice pozostałe w wylinkach nimf). Samce zapładniają nimfy. Samice opuszczają wylinkę i drążą nowe kanaliki. Cykl trwa 14 dni. Żywicielem właściwym jest człowiek. Zakażenie następuje przy bezpośrednim kontakcie z osobnikiem chorym (np. podawanie ręki), za pośrednictwem wspólnej pościeli, ręczników i ubrań.

Objawy: widoczne w skórze różowe ślady - korytarze i komory wypełnione szaroczarnym kałem roztoczy. silny świąd. Najczęściej zajęte są boczne powierzchnie palców, na nadgarstkach, łokciach, w pachwinach, okolicach brzucha, okolice brodawek sutkowych. Ciepło pobudza ruchliwość świerzbowca. Często wtórne zakażenie bakteryjne.

Leczenie: Novoscabin, Crotamiton

3. Pediculus humanus-wesz ludzka

gatunek wszy należący do rodziny Pediculidae, pasożytujący na człowieku, powodujący wszawicę. Dawniej dzielony na dwa podgatunki:

wesz głowową (Pediculus humanus humanus, zwana czasami Pediculus humanus capitis)

wesz odzieżową (Pediculus humanus corporis)

Obecnie uznawane za jeden gatunek mieszczący się w zakresie zmienności gatunkowej, przy czym istnieje między nimi pewna odrębność. Różnice ekologiczne jednak nie odpowiadają różnicom genetycznym, co oznacza, że linie wszy odzieżowych powstawały z linii wszy głowowych wielokrotnie^[1]. W obrębie populacji wszy głowowej wyróżniono dwie linie ewolucyjne, których rozdzielenie szacuje się przy użyciu metody zwanej zegarem molekularnym na ok. 1,2-1,8 mln lat temu, a więc zapewne gdy wszy te były jeszcze pasożytem przodków człowieka współczesnego. Populacje wszy pozostają rozłączne genetycznie, mimo że od kilkudziesięciu tysięcy lat współwystępują razem, a obecnie jedna z nich ma zasięg ogólnoświatowy, podczas gdy druga ograniczony do Ameryki. Wesz ludzka jest spokrewniona z gatunkiem wszy pasożytującym na szympansie^. Wesz ludzka jest silnie spłaszczona grzbietowo-brzusznie, ma krótką głowę, czułki osadzone skośnie ku przodowi. Jej tułów jest ponad dwukrotnie dłuższy od głowy. Porusza się przy pomocy trzech par silnych nóg zakończonych pojedynczym pazurem. Ma odwłok kształtu wydłużonego owalu składający się z ośmiu segmentów. Samica składa około 100 jaj zwanych gnidami, które są mocowane specjalną wydzieliną u nasady włosa lub ubrania. Rozwój osobniczy trwa kilkanaście dni. Pasożytuje na skórze głowy i całego ciała. Wszy mogą przenosić wiele groźnych chorób zakaźnych takich jak: dur powrotny, tyfus plamisty, dżuma, gorączka okopowa. Ze względu na duże zagrożenie tymi chorobami w pierwszej połowie XX wieku, wszy były hodowane w celach laboratoryjnych; prekursorem takich badań był polski biolog Rudolf Weigl. Opracował on pierwszą na świecie szczepionkę przeciwko tyfusowi. Do jej produkcji wykorzystywano wszy hodowane na ludziach - byli to tzw. karmiciele wszy. Badania ewolucyjne wszy ludzkiej i innych gatunków pasożytów (np. tasiemców) są wykorzystywane do rekonstrukcji historii ewolucyjnej człowieka. Przykładowo, wesz ludzka i wesz szympansia Pediculus schaeffi rozdzieliły się ok. 5,6 mln lat temu, co jest zbieżne z szacowanym czasem rozdzielenia się linii ewolucyjnych człowieka i szympansa. W obrębie linii wszy ludzkiej rozdzielenie linii głowowych na linię ogólnoświatową i obecnie spotykaną tylko w Ameryce (a prawdopodobnie występującą niegdyś w Azji) zbiega się z rozdzieleniem populacji Homo erectus na część afrykańską i eurazjatycką. Rozdzielenie linii głowowej i odzieżowej datowane pierwszy raz na 114-30 tys. lat temu temu^[3] może zbiegać się z migracją człowieka współczesnego z Afryki do zimniejszych regionów i z początkiem noszenia odzieży. Różnorodność genetyczna linii Pediculus humanus ze starego, świata jak sądzi David L. Reed została zawężona ok. 100 tysięcy lat temu, podobnie jak różnorodność jej gospodarza, tj. współczesnego H. sapiens^[2]. Historia genetyczna wszy przebiega zgodnie z multiregionalnym modelem ewolucji ich linii, zgadzając się z teorią afrykańskiego pochodzenia człowieka współczesnego pod warunkiem przetrwania w Azji populacji potomków Homo erectus do czasu przybycia populacji człowieka współczesnego tak, aby możliwe były kontakty, podczas których pasożyty mogłyby przenieść się między tymi gatunkami^[1]. Sugeruje się również, że pojawienie się przed 3 mln lat innego gatunku wszy zasiedlającego włosy na klatce piersiowej i pachwinie wiąże się z utratą przez przodków człowieka futra

4. Pthirus pubis-wesz łonowa

Cykl życiowy:

• Samica składa ok. 30 jaj, które przyklejane są do włosa przy pomocy pierścienia z substancji cementowej. Wieczko jaja ma wysoko ułożone komory mikropylarne. Po upływie 7-8 dni z jaj wylęgają się nimfy, z których w czasie 15-18 dni powstają osobniki dorosłe.

• Występują trzy pokolenia nimf, które różnią się od siebie m.in. kształtem cała, obecnością wyrostków lub włosków na biodrach, liczbą guzków odwłokowych. Dorosłe postacie żyją na człowieku ok. 3 tygodni a poza żywicielem tylko do 24 godz.

• W ciągu dnia wesz jest nieruchliwa, jej aktywność wzrasta w czasie odpoczynku człowieka, kiedy następuje wzrost temperatury i wilgotności otoczenia.

• Zarażenie pasożytem odbywa się głównie podczas kontaktu płciowego, może nastąpić również przez wspólne używanie tych samych ręczników, pościeli, bielizny oraz spanie w jednym łóżku z osobą zarażoną. Wszawica łonowa dotyczy głównie osób dorosłych, u dzieci występuje rzadziej.

Miejsce pasożytowania: Głównie wzgórek łonowy i doły pachowe. Przytwierdza się do włosa tuż przy skórze. Może również umiejscowić się na brwiach i rzęsach (szczególnie u małych dzieci), co powoduje zapalenia spojówek i brzegów powiek.

Objawy wszawicy łonowej: Świąd skóry, w miejscach ukąszenia pojawiają się sinofiołkowe lub szare plamy, tzw. plamy błękitne (maculae ceruleae), powstające wskutek hemolizy erytrocytów.

Wykrywanie :Pthirus pubis wykrywa się przeszukując okolice genitaliów, wzgórka łonowego i innych owłosionych części ciała.

Zwalczanie:

• Gnidy usuwa się gęstym grzebieniem. W celu zwalczania pasożyta zaleca się po myciu smarowanie skóry preparatem Crotamiton, 2x dziennie przez 3-5 dni.

• U dzieci lekiem z wyboru jest 1% γ-sześciochlorocykloheksan (Jacutin, Lindan) w formie szamponu.

• Rzęsy można smarować maściami zawierającymi pyretroidy lub mechanicznie usuwać pasożyty (np. pod mikroskopem okulistycznym).

Zapobieganie: Unikanie kontaktu z osobami zarażonym.

1. Cimex lectularis-pluskwa domowa

- gatunek owada należący do rzędu pluskwiaków różnoskrzydłych, rodziny pluskwowatych. Budowa: Jest niewielki, około 4-6 mm długości, i około 3 mm szerokości. Posiada czerwonobrunatne, silnie spłaszczone, owalne ciało zwężające się ku przodowi. Gnieździ się w pomieszczeniach, najczęściej w meblach tapicerowanych, pod boazerią lub tapetami. Jest pasożytem, posiada narządy gębowe typu kłująco-ssącego, żywi się krwią ssaków (w tym człowieka). Oczy: Małe oczy służą pluskwie głównie do sprawdzania, czy jest już wystarczająco ciemno, aby wyruszyć na poszukiwanie ofiary. Stopy: Każda stopa wyposażona jest w dwa małe haczyki. Dzięki nim pluskwa może utrzymywać się i wspinać po nierównych powierzchniach. Ssawka: Podobny do igły aparat gębowy jest chroniony twardą okrywą. Kiedy owad nie je, chowa ssawkę pod ciałem Odwłok: Kiedy pluskwa szuka pożywienia, jej odwłok jest brązowy i pomarszczony. W czasie jedzenia odwłok staje się rozdęty i purpurowy od krwi, którą się odżywia. Czułki: Dzięki wrażliwym czułkom owad łatwo wykrywa zapach lub ciepło ciała ofiary. Zachowanie:Samica składa jaja w marcu, maju i czerwcu w ilości kilkudziesięciu sztuk. W ciągu jednego sezonu pluskwa składa około 250-500 jaj. Okres rozwoju od jaja do dojrzałej pluskwy w temperaturze pokojowej trwa około 1-2 miesiące. Pluskwy pobierają krew co kilka dni, ale w przypadku braku żywiciela mogą przeżyć kilka miesięcy. Pluskwy potrafią także poddać się hibernacji, gdy przez okres dłuższy niż 4 miesiące nie mogą znaleźć żywiciela. Pluskwa wtedy obniża temperaturę swojego ciała do ok. 2 stopni C Środowisko:Owady żyją w środowisku ludzkim. Najczęściej można je spotkać w spojeniach łóżek, tapczanów, w szczelinach ścian, pod ramami obrazów, na wyściełanych częściach mebli, zasłonach i żaluzjach. Wykrywanie i zwalczanie: Pluskwa w dolnej partii ciała ma gruczoł, który produkuje oleisty płyn, kiedy owad jest zaniepokojony. Zapach płynu jest podobny do malin, dlatego możliwe jest rozpoznanie, czy dom jest zasiedlony przez pluskwy. Należy dokładnie zagipsować wszelkie szczeliny i otwory w ścianach. Żywe osobniki oraz ich jaja należy zabić stosując np. urządzenie zwane "Steamer" -em. Wytwarza ono z wody gorącą parę, która zabija pluskwy i jajka. Należy często przeglądać łóżka, tapczany, materace, szafy, obrazy oraz brudne, niedostępne miejsca

2. Pulex irritans- pchła ludzka

owad z rodziny pchłowatych. Pasożyt zewnętrzny człowieka. Całkowity rozwój tego owada trwa zależnie od warunków zewnętrznych od 18 do 332 dni. Zapłodnione samice po napiciu się krwi składają jaja. Larwy są beznogie, odżywiają się ekskrementami i resztkami organicznymi. Po dwukrotnym linieniu następuje przepoczwarczenie. Imago żyje od 3 do 4 miesięcy i żywi się krwią. Poza człowiekiem pchła ludzka może pasożytować na psie, kocie, lisie, borsuku, a nawet na kaczce, kurze czy szczurze wędrownym.

3. Simulium ornatum

4. Culex pipiens-komar brzęczący

występujący w krajach klimatu tropikalnego i subtropikalnego, także w klimacie umiarkowanym, gatunek owada z rodziny komarowatych (Culicidae), rzędu muchówek. Obok komara widliszka najbardziej rozpowszechniony komar na terenie Polski. Występuje w dwóch podgatunkach^[1]: Culex pipiens pipiens - środowiska naturalne i rolnicze oraz Culex pipiens molestus - środowiska miejskie, podmiejskie i wiejskie. Komar pospolity ma do 6 mm, przezroczyste skrzydła i dwie podłużne pręgi na grzbietowej stronie tułowia. Samica po zapłodnieniu wyszukuje żywiciela (człowiek, bydło i konie), po nakłuciu skóry pobiera krew. Kilka dni później składa w wodzie stojącej ok. 100 jaj. Komar brzęczący może korzystać również z wody znacznie zanieczyszczonej, np. odstojniki ścieków, czy wody wyciekającej z rur ciepłowniczych w piwnicach. Z jaj po 24-36 godzinach wylęgają się larwy, które po kilku linieniach (7-10 dni) zamieniają się w poczwarkę. Poczwarka jest ruchliwa, ale nie pobiera pokarmu. Po 2-4 dniach powstaje z niej dorosły owad. Tempo rozwoju pokolenia komara zależy wyraźnie od temperatury. Optymalna temperatura dla rozwoju waha się od 20 do 25° C. Rozwój pokolenia trwa wówczas 10-14 dni, a w niższej temperaturze może wydłużać się do 3-5 tygodni. Przezimowują zapłodnione samice komarów, u których rozwój jaj zostaje zahamowany. W czasie zimy nie pobierają pokarmu

5. Anopheles maculipennis-komar widliszek

występujący w krajach klimatu tropikalnego i subtropikalnego, także w klimacie umiarkowanym, gatunek owada z rodziny komarowatych (Culicidae), rzędu muchówek. Obok komara brzęczącego najbardziej rozpowszechniony komar na terenie Polski. Budowa:Komar widliszek ma 6-8 mm długości, jest szarobrunatnej barwy, pokryty łuskami, a na skrzydłach występują ciemne plamki. Ma możliwość przenoszenia malarii, jednak w Polsce ze względu na chłodny klimat pierwotniaki wywołujące tę chorobę nie przechodzą pełnego cyklu rozwojowego.Na głowie para dużych oczu, owłosione czułki, głaszczki wielkością zbliżone do kłujki (co odróżnia go np. od komara Culex). Poza tym solidne szczęki używane do przekłuwania skóry ofiar. Aparat ten jest o wiele lepiej rozwinięty u samicy, gdyż samiec prowadzi spokojny, niepasożytniczy żywot, pożywiając się sokami roślinnymi. Rozmnażanie: Samica po zapłodnieniu wyszukuje żywiciela (człowiek, bydło i konie), po nakłuciu skóry pobiera krew. Kilka dni później składa na wodzie w zbiornikach czystej wody ok. 150-340 jaj, ułożonych na powierzchni wody w charakerystyczne rozetkowe wzory. Z jaj wylęgają się larwy, które po kilku linieniach zamieniają się w poczwarkę. Poczwarka jest ruchliwa, ale nie pobiera pokarmu. Po 3-4 dniach powstaje z niej dorosły owad. Rozwój jaj komara widliszka występuje w temperaturze powyżej 10° C. Latem rozwój pokolenia trwa 3-4 tygodnie, trwa dłużej w chłodniejszych porach roku. W Polsce powstają 3 lub 4 pokolenia komara widliszka rocznie. Przezimowują zapłodnione samice komarów widliszków, u których rozwój jaj zostaje zahamowany. W czasie zimy nie pobierają pokarmu.

6. Blatella germanica-karaczan prusak

owad z rzędu karaczanów, rodziny prusakowatych (Blattellidae). Karaczan to duży owad o przeobrażeniu niezupełnym. Ma długie ruchliwe czułki, silnie rozwinięte przedplecze, 2 pary skrzydeł. Morfologia: samica ma ok 12-16 mm a samiec 10-12mm. Są zabarwione na rudo, czułki i odnóża są jaśniejsze. Odwłok wyraźnie segmentowany. Karaczan prusak wydziela w swoich odchodach 1-dimetyloamino-2-metylo-2-propanol, który jest kontaktowym, markującym terytorium feromonem^[1].

7. Argas reflexus- obrzeżek gołębień /obrzeżek gołębi

gatunek zbiorowy kleszcza miękkiego z rodziny obrzeżkowatych. Ciało koloru szarego lub szarobrązowego o kształcie kurzego jajka, ze zwężonym końcem od strony przedniej. Zgrubienia powierzchni ciała ułożone są promieniście a urzeźbienie listwy brzeżnej przypomina wyglądem układ korytarzy kornika drukarza. Samica ma 6-10 mm długości i 4-7 mm szerokości. Samiec ma 4-5 mm długości i 3 mm szerokości. Otwór odbytowy poniżej 4. pary bioder. Otwór płciowy samicy na wysokości pierwszej pary bioder zaś samca na wysokości drugiej pary. Samica składa w ciągu życia około 700 jaj w seriach po 10-50 sztuk w szczelinach miejsca bytowania. Po około 30 dniach wykluwa się sześcionożna larwa. Odżywia się przez tydzień po czym przekształca się w ośmionożną nimfę. Kolejne stadia (4-5) odczepiają się od żywiciela już po około godzinie, dlatego najbardziej ekspansywne są larwy. Dorosłe osobniki są odporne na niskie temperatury a głodować mogą ponad rok, zaś nimfy nawet do 3 lat. Kłują boleśnie a świąd utrzymuje się dość długo. Mogą przenosić krętki Borelia anserina oraz zarazki gorączki Q, paraduru gołębi oraz piroplazmozę ptasią. Wirus kleszczowego zapalenia mózgu zachowuje w nich żywotność przez 450 dni. Przyczyniają się do powstawania alergii oraz astmy. Obrzeżek gołębień spotykany jest w Europie, Ameryce Północnej, Afryce i Azji Mniejszej, głównie w miejscach nocowania oraz gniazdowania stadnych gołębi dzikich i hodowlanych. Obrzeżki szczególnie groźne stają się po usunięciu gołębi z miejsca ich występowania. Głodne osobniki, w poszukiwaniu żywiciela, rozchodzą się na wszystkie strony i często trafiają do ludzkich mieszkań. Po usunięciu gołębi należy koniecznie kilkakrotnie przeprowadzić opryski środkami trującymi a w mieszkaniach, w pobliżu otworów ustawić lepy. Obrzeżki można też odstraszać przy pomocy środka o nazwie Permethrin i DEET czyli N,N-dietylo-3-metylo benzamidu.

8. Glossinapalpalis

---