Socjologia klasyczna

• Podstawowe pojęcia

• August Comte

• Alexis de Tocqueville

• Główne koncepcje polityczne

• Herbert Spencer

• Hegel

• Karol Marks

• William Dilthey

• Emile Durkheim

• George Simmel

• Ferdinand Tonnies

• Max Weber

• Vilfredo Pareto

• Zygmunt Freud

• Thorstein Veblen

• Charles Horton Cooley

• William Izaak Thomas

• George Herbert Meat

• Szkoła Chicagowska

• Florian Znaniecki

• Karl Mannheim

Podstawowe pojęcia klasycznej socjologii:

1.Cała wiedza socjolog. wyrasta z wiedzy potocznej. Istnieją dwa sposoby rodzenia się wiedzy:

-historycznie

-z codziennych doświadczeń

Istnieją dwa kryteria stawania się wiedzy historycznej w socjologii (historiografia jako podłoże do jej tworzenia):

1. pewna struktura pojęciowa (społ.,integracja)-zbiór pojęć abstrakcyjnych oderwanych od konkretnych faktów;pierwszy zastosował strukturę pojęciową A.Comte.

2. empiryczna kontrolowalnośc wiedzy,którą się wypowiada-wiedza socjolog. powinna być logicznie uporządkowana,a przez to empirycznie kontrolowana (należy mówic o społ. Tylko to co będzie można sprawdzić);socjolog. stara się logicznie dorównać innym naukom ale nie jest to możliwe.

2.Istotną kwestią dla rozwoju socjolog. jest budowa odpowiednich narzędzi potrzebnych do zdobywania wiedzy o społ.

Drogi w poszukiwaniu narzędzi socjologicznych:

-realizacja postulatu metodologicznego-należy odróżniać wiedzę naukową od wiedzy wartościującej (uciec od pewnych wartości) odróżnić fakty od wartości

-unikanie faktów i wartości doprowadziło naukę do redukcjonizmu (redukowano całą rzeczywistość społeczną do pewnej sfery rzeczywistości); przykładem redukcjonizmu jest psychologizm (redukcja do psychologii tzn najważniejsze są psychiczne zachowania społ.)

-odróżnianie socjologii czystej od stosowanej:

a) czysta-abstrakcyjna,tworzy się modele, zakłada się,że odnosi się do wszystkich społeczeństw niezależnie od czasu i miejsca ich istnienia

b)stosowana-ta która wskazuje dyrektywy w określonych warunkach (jak należy postępować)

3.Socjologia aby uzyskać status nauki musiała posiadać właściwy tylko sobie przedmiot zainteresowania,którym jest Zycie społeczne. Emil Durkheim badając jak jednostka uwarunkowana społecznie,udowodnił, że życie społeczne jest osobną sferą rzeczywistości.

4.Opozycja 2 stanowisk

-realizmu i nominalizmu socjologicznego

a) realizm socjol. Zakłada,że społ. Jest nowym (pozajednostkowym) osobnym bytem. Ze wszystkich jednostek powstaje nowa jakość, to nie jest suma wszystkich cech. Badając jednostkę można dostrzec grupę, gdyż wyciska ona na jednostce swoje piętno

b)nominalizm określa społ. Jako skrótowa nazwę dla sumy poszczególnych jednostek. Każdy jako jednostka posiada pewne cechy. Społ. Nie istnieje, nic nowego nie powstaje w wyniku wzajemnego obcowania ludzi ze sobą.

NOMINALIZM REALIZM

5.Socjologia empiryczna (oparta na badaniach)-dylemat socjologii empirycznej polega na konieczności wyboru przez badacza twardych i miękkich danych badawczych:

-twarde dane-są jednoznaczne, sprawdzalne, łatwe do interpretacji i obróbki np.: dane ilościowe; ułatwiają one wyciąganie wniosków

-miękkie dane-obserwacja uczestnicząca w głąb; interpretacja dokumentów, listów, pism; ukazują one większą część rzeczywistości społ.

AUGUST COMTE (1798-1857)

Dzieło: „Kurs filozofii pozytywnej”

• Comte był jednym z głównych przedst.. pozytywizmu

• Comte stworzył termin „socjologia”, dlatego dlatego nazywa się go ojcem socjologii

• Wprowadził pojęcie „metoda pozytywna”- jako sposób patrzenia na świat aby go poznawać i nad nim panować,by go zmieniać, budować wg swego uznania w sposób możliwe najlepszy

• W jego obrazei rzeczywistości społ można dostrzec pozytywistyczną wizję „wojny wszystkich ze wszystkimi”

• Wzory naturalistyczne powinny być podstawa do budowania naukowej socjologii

• Źródła zdobywania wiedzy przez badacza socjologa:

Przy zdobywaniu wiedzy należy wykorzystać doświadczenia nauk przyrodniczych (wzory naturalistyczne) :

-obserwacja oparta na minimalnej wstępnej teorii (inaczej nie miałaby żadnego sensu)

-eksperyment- zdobywanie wiedzy, aby zastąpić ją wiedzą eksperymentalną

-porównanie-wg metody historycznej, porównywanie danych z różnych okresów historycznych, porównywanie różnych faz.

• Comte stworzył swoją ewolucjonistyczną wersję rozwoju społ. Ponieważ wywodził socjologie z biologii, jego teoria ewolucji była oparta na ontogenezie. Trzy fazy rozwoju człowieka (dzieciństwo, dojrzałośc, dorosłość) przeniósł na fazy rozw społ:

a)faza teologiczna (dzieciństwo) -oparta na wojsku

b)faza metafizyczna (dojrzewanie)- dominują tu abstrakcyjne pojecia, abstrakcyjne siły, otwiera ona możliwość spekulacji myślowej

c)faza naukowa (dorosłość)- najważniejsza jest wiedza o rzeczywistości materialnej i zdobycie możliwości władania ta rzeczywistością; wiodącymi osobami w tej fazie SA zarządcy przemysłowi,a władzę sprawują naukowi moraliści.

• Klasyfikacja nauk wg Comte'a:

-ogólne-najmniejsze zastosowani praktyczne, proste np. matematyka

-szczegółowe-największe zastosowanie praktyczne, złożone np. biologia, socjologia

• Comte twierdził, że w społ istnieje harmonia, która zakłócają przypadki patologiczne.

• Według Comte'a podstawową jednostka rzeczywistości społ jest rodzina-w niej dokonuje się przekazywanie wzorców społ.

• Różnice między socjologia a biologią

-język- wyróżnia społ jako pewną całość funkcjonującą w określonej strukturze; dzieki niemu ma miejsce akumulacja kulturowa i możliwy jest consensus

-religia- dostarcza pozytywnego wzoru zachowań, bez niej nie byłoby porządku społ; dla Comte'a stanowi ona jednocząca wizję świata

-podział pracy- wynika z porządku społ opartego na religii, jednostki poprzez prace realizuja się i nabywają indywidualnych uzdolnień

• Doktryna normatywna (wynikające z religii i nauki- tzn jak należy postepowiać)

-przedstawiciele nauki najlepiej wiedzą, jak należy kierować społ, by wykorzystać jego możliwości

-społ będą rządzić inżynierowie społ, opierając się na nauce

• Pozytywistyczny wzór uprawiania socjologii (wg Szackiego)

-antykrytycyzm tj. budowanie idealnej wizji społ, krytyka poprzez to „jak powinno być”

-fenomenalizm- najważniejsze jest to, co doświadczamy tzn fenomen- zjawisko; doświadczenie stoi przed koncepcją

-przyrodoznawstwo- nauki przyrodnicze mają być wzorem dla socjologii

-badanie faktów społ jako rzeczy, wiara że badacz jest niezalezy od rzeczywistości

-antynormatywizm- nie ocenianie społ ze względu na jakieś wartości, nie moralizowanie

-inżynieria społ- badania powinny prowadzic do możliwości dokonywania zmian społ

ALEXIS DE TOCQUEVILLE (1805-1859)

Dzieła: „o demokracji w Ameryce” , „dawny ustrój i rewolucja”

• Alexis de Tocqueville był historiografem

• Na marginesie informacji historiograficznych w jego pracach wyłania się socjologia

• Był postacia przełomową jako ostatni z wymierającego typu badacza- niezależnego arystokraty, działającego dla własnej satysfakcji, zapoczątkował jednocześnie nowy typ naukowca

• Zamierzenia badawcze Tocqueville'a były bardzo skromne- socjologia i teoria społ były przez niego niezamierzone

Analiza demokracji w Stanach Zjednoczonych:

1.Ameryka (USA) jest specyficzna za względu na uwarunkowania:

a)historyczno- geograficzne

-USA było pustym kontynentem „tabularasa”

-społ odległe od wojen i waznych elementów wypływających z zewnątrz

-społ było tu z założenia równe m.in. w poziomie zamożności. Ludzie, którzy tam przebywali byli emigrantami, mieli „równy start”

-USA odróżniało o ówczesnej europy istnienie niewolnictwa

b)kulturowa

-duże społ było względnie równe pod względem języka i religii

-tendencja do unifikowania się (zacierania różnic)

- podobny poziom wykształcenia (np.: niski poziom umiejętności pisania)

-brak zróżnicowania prowadzi do braku tendencji rewolucyjnych.

- religia była purytańska, podstawę stanowiła dyscyplina i porządek moralny

- z powodu braku arystokracji w USA, istniała władza państwa (prawodawstwo, wymiar sprawiedliwości), jednostki nie były w stanie przeciwstawić się państwu.

2. Opisując społeczeństwo USA Tocqueville zauważył:

a) miało ono charakter przejściowy pomiędzy arystokracją a demokracją

b) model demokracji w USA:

-zmiana znaczenia życia rodzinnego, podstawą stają się uczucia a nie stan posiadania jak w Europie

-wolny sposób rozmowy, nieskrępowany statusem konwenansami.

- stosunek pracodawcy i pracownika dotyczył tylko części osobowości tego ostatniego, a nie całości

- rozszerzenie współczucia wobec innych członków społeczeństwa (niezdeterminowane statusem czy klasą jak w ówczesnej Europie)

-szerzący się komercjalizm ingerujący we wszystkie dziedziny życia ( wszystko można kupić)

-życie w USA to ciągły biznes - wartość ma tylko co materialne, zanik tzw „prawd wiecznych”

- sposób sprawowanie władzy: decentralizacja: istnienie systemu federalnego , poszczególne stany potrafiły właściwie wymierzyć interes grupowy i partykularny; Tocqueville nie potrafił określić czy przewazają tendencję do decentralizacji, czy wręcz odwrotnie- do scentralizowania państwa

-niezależność sądownictwa )na straży praw)

- wolność słowa i gromadzeń

-rozdział kościoła od państwa

Teoria społeczna A.Tocqueville'a:

1. Pierwsze wzory pojęć socjologicznych stworzone zostały nieświadomie.

2. Metoda badawcza:

1. Tocqueville wzorował się na Monteskiuszu- przejął od niego:

-determinizm (fatalizm społeczny- przekonanie ze pewne rzeczy muszą się zdarzyć)

-klasyfikacja społeczna wg form ustrojowych

b)wzorował się na G.Guvier (paleontolog)

- na wzór badań paleontologicznych wierzył, że społeczeństwo stanowi zawarty, powiazany wzajemnie organizm, a ząden jego element nie jest przypadkowy.

3. Cechy teorii społecznej Tocqueville'a:

-w każdym społeczeństwie istnieją tendencję

-w każdym społeczeństwie ciągle przebiegają procesy społeczne

-procesy społeczne są nieuchronne, nie można im zapobiec.

4.Społeczeństwo to zintegrowana całość złożona z :

-władzy

-prawa

-obyczajów

-myśli i uczuć

-polityki gospodarczej

-życia rodzinnego

-sztuki

-nauki

5. Podstawowe pojęcia stworzone przez Tocqueville'a:

a) Stan społeczny- obraz społeczeństwa istniejący w określonym momencie

b) typ społeczny- pojęcie abstrakcyjne, które może przejawiać się w wielu społeczeństwach

-dwa podstawowe typy to demokracja i arystokracja

-typ określa charakter powiązań pomiedzy poszczególnymi elementami społeczeństwa

-decyduje nawet o tym jak ludzie myślą

c) determinizm

d) holizm( ujęcie całości)

6. Cechy dwóch podstawowych typów społecznych

1) Demokracja

a)społeczeństwo egalitarne

- brak różnic w statusie prawym

- ludzie są równi pod względem możliwości

b)różnice między członkami społeczeństwa uwarunkowane indywidualnie

c) etos demokracji- zasady życia w niej

-zanik posłuchu i autorytetu

-zanik podziałów

-płaszczyzna odniesienia jest uniwersalna dla wszystkich (nie zdeterminowana klasowo jak w arystokracji)

-wiara w możliwości i postęp

-indywidualizm jako element kultury oznacza inny typ uczuć jednostek wobec siebie (zbliżanie jednostek, złamanie barier, traktujemy wszystkich tak samo, z drugiej strony oznaczał izolację np. w sferze materialnej, konkurencję)

-istnieje sprzeczność w haśle „wolność, równość, braterstwo”- z wolności wynika indywidualizm, dążenie do autonomii prowadzące do decentralizacji, natomiast równość to sprawiedliwość i pośredni konieczność centralizacji

• Koncepcje leżące u podstaw głównych kierunków politycznych:

1. Konserwatyzm

2. Liberalizm

3. Socjalizm

1.Konserwatyzm (Edmund Burke, Joseph de Moistre)

Nurt najbardziej żywotny we współczesnej mysli politycznej. Początek zycia społecznego- ludzie tworzą rzeczywistość społeczna poprzez zachowania, które wynikają z indywidualnej moralności. Moralność to niezwykle skomplikowany, trudny do uchwycenia twór, który nie jest odtworzeniem jakiegoś systemu etycznego. Na potrzeby społeczeństwa tworzone są kodeksy etyczne (utopie). Konserwatyści przeciwstawiali się wszelkim wizją idealnego społeczeństwa. Rozważania dotyczące natury rzeczywistości społecznej konserwatyści wspierali teoriami odnoszącymi się do natury człowieka.

a)człowiek jest istotą, której natura składa się z elementów racjonalnych i irracjonalnych

-konserwatyści przeciwstawiali się stanowisku, że człowiek powinien kierować się rozumiem, a nie uczuciem, wszystko co istnieje w rzeczywistości społecznej jest ważne, trzeba zatem po równi uwzględniać refleksję i przesądy, myślenie i odczuwanie, należy ukazać człowieka w całości, aby ukazać go w społeczeństwie.

b) Natura ludzka jest uwarunkowana historycznie (określona w określonych warunkach historycznych, w danym miejscu i czasie)

-żeby człowieka opisać w społeczeństwie trzeba uwzględnić warunki historyczne

c) człowiek jest tworem społecznym

-istotą człowieka jest kultura, a jej źródłem społeczeństwo

-społecz. nadaje jednostce tożsamość, sposoby myślenie itp..

- jednostka jest tworzona przez społecz., poszczególne jednostki są częścią społecz. , jego odzwierciedleniem.

-konserwatyści odrzucali indywidualizm, atomizm, nominalizm socjologiczny( przez atomizm w teorii socjologicznej rozumiemy jednostki ujmowane jako osobne niezależne byty)

Cała rzeczywistość społeczna to i społeczeństwo i coś, co istnieje ponad jednostkami. Rzeczywistości społecznej nie moze stworzyć żadna jednostka, może ona funkcjonować na zasadzie umowy miedzy jednostkami, jest bowiem specyficznym procesem tworzonym ponad jednostkowo.

Konserwatyści twierdzili, że w zyciu społecznym można wyróżnić 2 rodzaje więzi:

a)więź społeczna (autentyczna, żywiołowa)

b)formalne powiązanie (to co łączy jednostki za pomocą formalnych ustaleń)

Przy opisie rzeczywistości społecznej należy naciskać na więź społeczną, która jest najważniejszym elementem w rzeczywistości społecznej. Zadaniem ustawodawcy jest stworzenie prawa odzwierciedlającego istniejące więzi społeczne.

Zainteresowanie badawcze konserwatystów:

a) W badaniach należy skupić się na sferze irracjonalnej czyli działaniu spontanicznym

-religia- nie jako zespół dogmatów, lecz przynależna określonemu społecz.

-zwyczaje, obyczaje

-język jako specyficzna cecha zbiorowości

-folklor

b) W mniejszym stopniu należy interesować się sferą działań świadomych np: prawem czy reformami.

Cechy teorii konserwatystów:

1. organicyzm czyli ujmowanie społeczeństwa, grupy jako całości z różnych elementów połączonych w jedno.

2. Mechanicyzm- elementy powstające osobno, złożone tworzą jeden mechanizm.

3. Konserwatyzm oznaczał krytykę utopizmu i ujmowania pojęć abstrakcyjnych (religia, społeczeństwo jako takie nie ma racji bytu)

4. Nie ma uniwersalnych praw odnoszących się do wszystkich społeczeństw (praw ponadczasowych), zamiast tego jest historyczny punkt widzenia umiejscawiający rzeczywistość w konkretnym czasie i miejscu.

5. Odkrycie czynników irracjonalnych w życiu społecznym

6. Odkrycie i badanie nad małymi grupami społecznymi

2. Liberalizm

Jako koncepcja społeczna wywodzi się z teorii umowy społecznej. Jako nurt intelektualny wiąże się z obszarem anglojęzycznym (Jeremi Bentham, John Steward Meal). Liberalizm w polityce wydaje się bliski konserwatyzmowi (jeden i drugi odrzuca radykalizm)

Liberalizm - racjonalizm

1. jednostki ludzkie cechuje racjonalizm (wybiorą to,co będzie optymalne z ich punktu widzenia)

2. liberalizm tworzy abstrakcyjne wizje poszczególnych społeczeństw, którym jednostki ludzkie miałyby się podporządkowywać (wybierając to, co najlepsze)

3. pojęcie sprawiedliwości abstrakcyjne, stworzone po to by jednostki podporządkowywały się

4. uniwersalizm- jednostki nie są identyczne ale podobne.

5. Psychologia więcej powie o rzeczywistości społecznej niż nauki historyczne.

Liberalizm stanowi przykład nominalizmu socjologicznego (dążenie do własnego celu, egoizm).Wizja rzeczywistości społecznej jest podobna do tej stworzonej przez Hobbesa- trwa ustawiczna wojna wszystkich ze wszystkimi.

-więzi społeczne powstają dla realizacji indywidualnych interesów

-ład społeczny tworzy się naturalnie, jako uporządkowanie egoistycznych dążeń jednostek

(odbicie wzorca ekonomicznego)

Problem życia społecz., prowadzi do jednego- jak poszczególne, egoistyczne jednostki mogą ze sobą współżyć? Zdaniem liberalistów jeśli się zapewni bezpieczeństwo i wolność jednostkom, to powstanie sprawnie działające społecz.

3.Socjalizm (Robert Owen, B.Prudon, C. Saint-Simon)

Opiera się na założeniu, że człowieka stwarzają warunki życia. Tożsamość jednostki tworzy się przez utworzenie odpowiednich warunków ( „Byt wyznacza tożsamość”- Marks) Nie można myśleć o społeczeństwie nie projektując jakiegoś działania. Społeczeństwo traktowano jako całość, gdzie zmiana dokonywana poprzez działania wywoływała obraz innego społeczeństwa (zmiana społecz, jako całość, a nie poszczególnych elementów).

HERBERT SPENCER (1820-1903)

• Ewolucjonizm

1. wpłynął na nauki społeczne

2. wywodzi się z biologii (od Darwina)

3. źródłem ewolucjonizmu była myśl T.Malthusa (anglikańskiego pastora)

- jego myśl ekonomiczna odwoływała się do demografii, do wzorów matematycznych.

- istnieję 2 elementy: przyrost ludności oraz zasoby materialne (wzrastają one nieproporcjonalnie)

- ludzie są skazani na niedostatek materialny właśnie ze względu na te 2 wielkości

- ta dysproporcja rodzi kulturę, inteligencję, co zainspirowało ewolucjonizm

d) Główne założenia ewolucjonizmu:

- o jednorodności świata społecz. (rzeczywistość społecz., jest z natury wszędzie taka sama)

- jednolitość natury ludzkiej

- Genetyzm- wszystko ma swoje pochodzenie, jest powiązane łańcuchem; wyjaśnić zjawisko to wskazać jego pochodzenie

- przekonanie o istnieniu praw (uniwersalistycznych)

- zmienność- wszystko ewoluuje, zmienia się.

- konieczność dokonywania się tych zmian- są one odpowiedzią na potrzeby społecz.

- zmiany dokonują się wg określonych sposobów m.in., dyfuzja kulturowa- kontakt z inną kulturą

- zmiany mają charakter globalny tzn., zmiana w każdej sferze życia pociąga za sobą zmiany w innych sferach

- postęp- zmiany w określonym kierunku; postęp przypisywany jest wszystkim społecz., ale każde znajduje się na innym etapie.

- ewolucjonizm formułował obiektywne kryteria wyższości i niższości (porównanie np.: różnych przemian co do stopnia rozwoju, postępu)- wzorem tych kryteriów była Europa Zachodnia.

• Herbert Spencer

1. Instytucje społeczne wg. Spencera:

1. w naturze człowieka 2 cechy, które są sprzeczne:

- człowiek jest egoistą

- człowiek jest istotą, która działa w grupie by zapewnić sobie rozwój

b) rozwiązanie tej sytuacji stanowią instytucje społeczne

c) typy instytucji (które ewoluują, rozwijają się)

- instytucje domowe

- instytucje obrzędowe (obyczaje)

- instytucje polityczne (państwo, wojsko)

- instytucje kościelne

- instytucje zawodowe

- instytucje przemysłowe

d) cechy instytucji społecznych:

- tworzą się spontaniczne, ale nie są tworem świadomym

- są odpowiedzią na potrzeby społeczne

- ewoluują pociągając za sobą zmiany rzeczywistości społecznej

- są ściśle związane ze sobą- istnieje system instytucji

- posiadaja stan równowagi, naruszeniem tego stanu było wykonywanie funkcji poprzez instytucję, która była do tego powołana

2. Rzeczywistość społeczna (2 sfery):

1. organizacja społeczna i biologiczna są podobne w:

- wzrost masy

- wewnętrzne zróżnicowanie funkcji

- różne funkcje w obrębie jednego systemu

- funkcjonowanie jednych części ma konsekwencje dla całości

- istnieje sfera funkcji podstawowych

b) organizacja społeczna i biologiczna są różne:

- społeczeństwo nie ma formy w sensie fizycznym

- społecz., jest rozproszone w przestrzeni; komunikacja funkcjonująca w przestrzeni warunkuje istnienie społeczeństwa (język jest taka właśnie formą komunikacji)

- świadomość w społecz., jest rozproszona między poszczególne jednostki

3. Wizja życia społecznego to nominalizm socjologiczny wzbogacony formułą wzajemnego oddziaływania pomiędzy jednostkami, które może być przyczyną modyfikacji społecznych

4. Ewolucja Zycie społecznego:

1. W rzeczywistości dokonuj się ewolucja( 3 fazy)

- faza nieorganiczna

- faza organiczna

- faza ponad organiczna (życie społeczne, kultura)

Kolejna faza zawiera prawa z poprzedniej i dodaje nowe

2. rzeczywistość społecz., jest nadbudową na rzeczywistość biologiczną

3. ewolucja poszczególnych społeczeństw na charakter zróżnicowany, występują regresje i okresy zastoju

4. wizja przebiegu ewolucji:

- klasyfikacja

• społeczeństwa w miarę rozwoju komplikują się wewnętrznie

• jednokierunkowa, liniowa ewolucja

- typologia (2 bieguny, 2 teoretyczne wizje społeczeństwa)

• społecz., militarne i industrialne

• w miarę rozwoju społecz., militarne przechodzi w społecz., industrialne

• elementy z obu typów są wymieszane, w zależności od momentu ewolucji jeden z nich przeważa

• to co decyduje o zachowaniu jednostki w społ. militarnym to przewaga działań kolektywnych, dążeń do obrony lub ekspansji, obowiązkowa współpraca, regulacja zachowań poprzez zakazy.

• Stosunki między państwem a jednostką w społecz., militarnym- racją bytu jednostki jest państwo

• Stosunki między państwem a jednostką w społecz., industrialnym- racją bytu państwa są jednostki

• Społeczeństwo industrialne:

- wolność, niewiele ograniczeń

- zachwyca się do tworzenia organizacji, w których jednostka będzie mogła wyrazić się jako jednostka

- struktura ma charakter zdecentralizowany

- stratyfikacja społ. :elastyczna i otwarta, istnieje możliwość wymiany

- aktywność gospodarcza: utrata niepodległości ekonomicznej, współzależność

- gospodarcza, wolny handel

- cenione cechy jednostek to: niezależność, poszanowanie innych, odporność na przymus, kreatywność, prawdomówność.

• Społeczeństwo militarne:

- Ogranicza własność i wolność, realizuje cele ogólno-społ.

- struktura ma charakter scentralizowany

- stratyfikacja społ.: trwały podział społ., zasada dziedziczności

- rodzaj aktywności gospodarczej: ekonomiczna niepodległość, samowystarczalność, protekcjonizm handlowy.

- cenione cechy jedn. to: patriotyzm, odwaga, godność, posłuszeństwo, zaufanie do władzy, dyscyplina.

HEGEL (1770-1831)

Działa: „Fenomenologia ducha”, „Nauka logiki”, „Wykłady z filozofii dziejów”

• Filozof i myśliciel, w 1818 roku osiadł w Berlinie, gdzie dostał katedrę.

• Koncepcja Hegla stanowiła wzór dla społecznych i ekonomicznych, Karola Marksa

• Koncepcja filozoficzna:

Dialektyka- wizja rzeczywistości, która wynika z łączenia przeciwności, jest wizją dynamiczną (teza- stan faktyczny, antyteza i synteza). Hegel przestawił ten wzór na wizję całego świata; teza- byt, antyteza, przyroda; synteza- duch (subiektywny, obiektywny i absolutny). W świecie walczą różna zjawiska , pewne elementy, i z nich powstają nowe jakości (świat społ.). Wizja ta nie określa stałego elementu, trzeba być wrażliwym na to, co się dzieje. Przeciwstawia się konserwatyzmowi. Wg Hegla wszystko się zmienia, swiat idzie do przodu.

Pojęcie rozumu- realizacja rozumu jest efektem ciągłego rozwoju

• Świadomość grupowa stanowi odrębny, obok świata przyrody i świata społecznego, świat świadomości

• Wizja stratyfikacji społecznej Hegla:

Istnieją trzy stany:

- rolniczy- łączy społ. z otaczającym światem

- przemysłowy- zajmuje się wytwarzaniem nowej jakości

- myślący- zajmuje się koordynowaniem całości

• Cechy systemu stanowego u Hegla

- podział jest nieuchronny, nieodłącznie związany jest z nim konflikt

- świadomość grupowa (fakt, ze jednostki należące do jego stanu mają podobną świadomość- wzór świadomości dla danego stanu)- odbija usytuowanie danego stanu, warunki w jakich musi działać, wyrażą rolę jaką pełni w całości społ.

- przynależność stanowa zależy wyłącznie od jednostki (jej pracowitości i uzdolnień)

Jednostka ludzka dzięki stanowi określa się, nabiera osobowości, tożsamości. Jedn. może funkcjonować dzięki stanowi w rzeczywistości społ.

• Życie społ. u Hegla ma trzy płaszczyzny:

- życie rodzinne

- społ. obywatelskie (dominują stosunki prawno-ekonomiczne, partykularyzm)

- państwo jest domeną stosunków polityczno-moralnych (dominuje uniwersalizm)

Najwyższym etapem życia społecznego jest państwo. Realizuje się w nim duch obiektywny. Dzięki państwu w ludziach wyraża się to, co jest uniwersalne.

Trzy cechy państwa:

-jest wspólnotą, która jest oparta na wysoko rozwiniętej świadomości (przesąd zastąpiony jest rozumem)

- jednostki są autonomiczne (w przeciwieństwie do innych wspólnot)

- jest urzeczywistnieniem wolności

• Koncepcja rozwoju historycznego Hegla

- dzieje są realizacją rozumu- mają sens, zmierzają do określonego celu.

• Najważniejsze elementy myśli Hegla

1. istotą życia jest konflikt, walka

- stan harmonii to stan przejściowy

- rzeczywistość można opisać w sposób dynamiczny (coś się zmienia)

2. racjonalizm- to co się dzieje można ująć w jakieś reguły

3. koncepcja postępu- realizacja rozumu

4. holizm- prymat całości (całość jest ważniejsza od poszczególnych części)

5. zainteresowanie historią powszechną

6. odrzucenie teorii umów społ. (ponieważ oparte są na interesie i woli jednostek)

7. poszukiwanie procesów, które odbywają się niezależnie od woli i świadomości jednostek, uczestniczących w tych procesach

• Historycyzm

Cechy:

- podkreślamy rolę warunków historycznych w życiu społ.

- dostrzegamy prawidłowości historyczne

KAROL MARKS (1818-1883)

Dzieła: m.in. „Ideologia niemiecka”, „Nędza filozofii”, „Kapitał”

• Punktem wyjścia dla poglądów Marksa były poglądy Hegla. Stąd zaczerpnął bowiem ważne pojęcia: dialektykę, dynamikę i antagonizm.

• Pojęcie alienacji- zostało również zaczerpnięte z Hegla i jest przez Marksa rozumiane jako coś, co wyodrębnia się ze sfery skąd pochodzi i staje się czymś zewnętrznym (alienacja pracy- praca posiada cechy i wartość przeciwną wykonującym ją robotnikom)

• Pojęcie ideologii- w tym wypadku Marks wzorował się na pojęciu religii Feuerbacha. Twierdził on mianowicie, ze w religii człowiek kompensuje sobie to, czego nie potrafi osiągnąć, religia to projekcja doskonałej wizji człowieka (Bóg do ideał człowieka). Wg. Marksa ideologia to wiedza tworzona po to, aby zaspokoić pewne potrzeby, interesy grupy (najczęściej ekonomiczne). Wszelka ludzka wiedza jest ideologią (służy czyimś konkretnym interesom).

• Materializm historyczny-szczególna forma materializmu (wszystkim rządzi materia-ujęcie naiwne). Wg Marksa w rzeczywistości istnieje tylko materia, jednocześnie rzeczywistość społeczna wyrosła na rzeczywistości materialnej i jest jej wyższą formą, ale nadal stanowi ja materia. Sposób jej funkcjonowania może opisać język historii.

• Koncepcja Marksa w większości opiera się na ekonomii, uznawała, że to właśnie ekonomia stanowi podstawę życia społecznego. Ekonomia jest ideologią. Społeczeństwo dzieli się na dwie części

1. baza-ekonomia jako podstawa życia społecznego

2. nadbudowa-kultura, religia, zwyczaje, obyczaje, prawo

• społeczeństwo jako całość może przybierać różne kształty, gdyż wzór tworzenia może być różny. Można jednak określić jakieś ogólne prawidłowości rozwojowe zachodzące w historii społeczeństw. Marks wyróżnił formacje społeczno-ekonomiczne

1. wspólnota pierwotna

2. formacja antyczna

3. formacja azjatycka

4. formacja feudalna

5. formacja burżuazyjna (kapitalistyczna)

6. państwo komunistyczne (pozbawione klas)

Społeczeństwa rozwijały się zgodnie z pewnymi obiektywnymi prawami. Koncepcja Marksa miała głównie aspekt

Historyczny, uwzględniała również aspekt typologiczny wyodrębniając różne typy w obrębie społeczeństwa.

• Teoria klas społecznych- społ. dzieli się na klasy. Kryterium ich wyodrębnienia są stosunki powstające w procesie produkcji dóbr materialnych. Położenie klasowe wyznacza posiadanie lub nieposiadanie środków produkcji. Każda formacja (z wyjątkiem pierwszej i ostatniej) posiada wzór struktury klasowej. Klasy są tworzone przez bazę (ekonomia), stąd nadbudowa jest podyktowana przez określony układ klasowy. Położenie klasowe wyznacza ramy funkcjonowania jednostek i grup. Klasy w stosunku do siebie są antagonistyczne-konkurują o środki produkcji. Ta walka stanowi podstawowy element dynamiki społ. Marka opisywał społeczeństwo pod kątem walki klas.

• Rola państwa-wg Marksa państwo stanowi twór zdominowany przez jedną klasę panującą, jego genezą jest właśnie chęć zaspokajania i zabezpieczenia realizacji interesów klasy panującej

• Świadomość klasowa jest związana z walką klas. Stanowi ona zespół wspólnych zasobów zapatrywania się na świat. Świadomość poszczególnych jednostek i grup, to tylko konsekwencja szerszej świadomości klasowej. Nie wszystkie jednostki w danej klasie posiadają świadomość klasową- Marks nazywa ją klasą w sobie. Natomiast klasa dla siebie to także klasa, której wszyscy członkowie posiadają świadomość klasową. Świadomość społeczna należy do nadbudowy. Nadbudowa jest konsekwencją bazy, ale posiada swoje indywidualne cechy, jako sfera życia społecznego. Świadomość jest określona przede wszystkim przez stosunki produkcji w społeczeństwie, ale nie zmienia się tak szybko jak one. Świadomość przejawia się w kulturze, sztuce, religii, które nie zmieniają się zbyt szybko. W świadomości odbywają się również warunki historyczne- określają one materialną sferę życia i świadomość. Świadomość jest wyrazem określonego momentu. Świadomość jest uwarunkowana klasowo. Świadomość społeczeństwa jest odbiciem stosunków klasowych w społeczeństwie, a te są odbiciem sfery materialnej i warunków historycznych. Każda klasa posiada swoją specyficzną świadomość. Szczególne miejsce zajmuje świadomość klasy panującej. Klasa panująca posiada stosunki produkcji i potrafi do pewnego stopnia panować nad świadomością innych klas, częściowo narzucając swoją.

Świadomość fałszywa (2 ujęcia):

1. taka, która nie właściwie rozpoznaje miejsce danej grupy w procesie historycznym. Jej przejawem są ideologie czyli niewłaściwe przekonania na temat rzeczywistości, przy czym to przekonanie nie jest przypadkowe, lecz służy interesom określonej grupy. Każda klasa posiada swoją ideologię. Klasy tworzą uzasadnienia swoich interesów daleko wybiegające poza sferę ekonomiczną.

2. Nieumiejętność rozpoznania swojego w strukturze klasowej społeczeństwa. Marks uważał, że nie istnieje wiedza obiektywna, a najcenniejszą wiedzą jest ta, która idzie do przodu razem z procesem historycznym. Badacz powinien utożsamiać się z klasą posuwającą naprzód proces historyczny.

• Kwestia rozwoju społecznego

Wizja Marksa była dynamiczna-dynamikę stwarzał konflikt klasowy. Oddziaływał on na dwóch liniach:

-oddziaływanie między częścią, a całością społeczeństwa

-oddziaływanie między bazą a nadbudową (przeobrażenia bazy mogą stykać się ze starą jeszcze całością nadbudowy, co może wywołać różne zaburzenia)

Kierunek zmian wyznaczają formacje społ-ekonomiczne. Pewne przeobrażenia społeczne są nieuchronne (wynika to z istnienia obiektywnych praw rozw. społ.). tak jak w ewolucjonizmie ma u Marksa miejsce ciągły postęp, czyli zmiany w pożądanym kierunku (hasło „postęp” często wykorzystywano w propagandzie uzasadniając nim różne często zbrodnicze działania). Ale wizja ewolucjonistów była jednoliniowa. Różnica między społeczeństwami polegała na ułożeniu w odpowiednim miejscu na linii postępu. Natomiast Marks uważał, że rozwój społ. może podążać różnymi drogami uwarunkowanymi historycznie.

• Metoda badawcza

Historycyzm jako metoda badawcza-wszelkie aspekty rzeczywistości są ze sobą powiązane i mają swój kontekst historyczny. Również badacz jest z nim związany. (koncepcja podmiotu zakorzenionego).

Rodzaje ujęć rzeczywistości społ. :

a) ujęcie historyczne-uwzględnianie największej liczby zjawisk, bez wiązania ich ze sobą

b) ujęcie logiczne-powinno nakładać się na ujęcie historyczne, jest to akcentowanie tych wydarzeń, które łączą się w ciąg przyczynowo skutkowy.

Metoda abstrakcji to idealne podejście logiczne. Żadna rzeczywistość społ. nie będzie do końca odpowiadała abstrakcyjnym modelom. Badacz powinien jednak tworzyć takie idealne nieistniejące w rzeczywistości modele a następnie porównywać istniejąca rzeczywistość do takich idealnych modeli.

Formacje Marksa to właśnie idealizacje (modele).

Marks wysuwał postulat zaangażowanie społ. jako metody badawczej-wynik koncepcji podmiotu zakorzenionego i świadomości klasowej (żadna wiedz nie jest wolna od uwarunkowań klasowych). Żeby cokolwiek w życiu społ. zaobserwować trzeba się w nie zaangażować. Nie istnieje obiektywność, zamiast niej trzeba widzieć rzeczywistość postępowo, budować wiedzę będąc zaangażowanym po stronie klasy postępowej. Brak różnicy między badaczem, a działaczem społ.

• Karol Marks

-kwestia świadomości społ.

-kwestia rozw. społ.

-metoda badawcza

WILLIAM DILTHEY (1833-1911)

Dzieło: „Wprowadzenie do humanistyki” (1893)

• Dilthey był niemieckim filozofem, jest jednym z najwybitniejszych przedstawicieli przełomu antypozytywistycznego (absolutny historyzm). Nie był socjologiem pisał o życiu społ. Uważał, że należy badać rzeczywistość taką jaka ona jest. Aby badać fakty trzeba uwzględniać specyfikę badanej rzeczywistości. Wg niego błędem socjologów było automatyczne przenoszenie metodologii nauk przyrodniczych na nauki humanistyczne. Istnieją dwie sfery rzeczywistości. Natura-zewnętrzna wobec badacza, humanistyka-badacz jest jej częścią.

• Przedmiotem badań humanistyki jest wg niego życie, skomplikowana całość złożona z różnych elementów. To co badacz ma w miejsce doświadczenia to przeżycia. W naukach przyrod. funkcjonuje relacja badacz-rzecz. Badacz posiada nad przedmiotem badania przewagę, możliwy jest racjonalizm. W humanistyce badacz jest jednostką przeżywającą życie, a zatem racjonalizm nie jest możliwy. W rzeczywistości humanistycznej istnieje i jednostka i społ. Te dwa światy są wzajemnie nieprzekładalne. Niemożliwe jest tłumaczenie zjawisk społ. poprzez cechy poszczególnych jednostek. (Dilthey negował nominalizm).

• Zgodnie ze stanowiskiem absolutnego humanizmu wszystko w rzeczywistości społ. jest niepowtarzalne i jednorazowe. Jednak wg Dilthey'a w życiu społ. istnieją jednak pewne obiektywizacje, są to:

-systemy kulturowe ( język, religia, tradycja, sztuka, filozofią itp, wytwory ludzkiego umysłu)

- organizacje społ. (rodzina, państwo)

• Obiektywizacje można badać- są one uzależnione od działań poszczególnych jednostek, z których może je inaczej realizować. Aby określić czy i w jaki sposób można czegoś się dowiedzieć trzeba stosować odpowiednią metodologię. Dilthey wymyślił metodę badawczą jako rozumienie. Rzeczywistość społeczna to jakby jądro otoczone szeregiem różnych faktów. Trzeba przeprowadzić proces interpretacji. Procedura ta została nazwana procedurą rozumienia.

Hermeneutyka- nauka interpretująca- tym właśnie powinien zajmować się badacz- humanista. (Badanie przez odnoszenie do określonego kontekstu kulturowego- obiektywizacji oraz całości historycznej). Ta koncepcja prowadzi irracjonalizmu, ponieważ nie wierzy w tworzenie racjonalnych konstrukcji rzeczywistości społ. ze względu na jej jednostkowość i niepowtarzalność. Wiedza uzależniona jest od badacza (skrajny relatywizm)

i od okoliczności historycznych. Z tego wszystkiego wynikało programowe odrzucenie przez Diltheya socjologii. Mimo to jego koncepcja w znaczący sposób wpłynęła na socjologię, ukazując bezwartościowość myślenia pozytywistycznego, stanowiąc punkt odniesienie i wnosząc pojecie rozumienia.

• Historyzm jako nurt w myśli społecznej był reprezentowany m.in. przez Hegla, Marksa, Diltheya, każdy z nich zajmował jednak odrębne stanowisko.

Cechy historyzmu:

- Determinizm historyczny- nic nie jest zawsze takie samo, niezmienne- wszystko jest uwarunkowane konkretną sytuacją historyczną. Jesteśmy więźniami naszych czasów. Wynika stąd brak uwarunkowania przez jakieś uniwersalne kategorie.

- Ujmowanie wszystkiego w kategoriach całości, każde zjawisko jest elementem większej całości

- podejście indywidualistyczne- ujmowanie faktów w kategoriach jednostkowych.

- odrzucenie przeciwstawiania wiedzy naukowej i potocznej- obie mają podobny status co wynika z faktu, ze cała wiedza jest uwarunkowana historycznie i brak jest uniwersalnych wyznaczników.

- Swoistość rzeczywistości społ. - nie można jej sprowadzić do innej sfery.

- relatywizm ( relacjonizm)- wszystko posiada swoje znaczenie, poprzez odniesienie do jakiegoś kontekstu.

- odrzucenie modelu człowieka racjonalistycznego, uniwersalnego, utylitarnego; Zamiast tego jest człowiek uwarunkowany historycznie „więzień historii”, każdy jest inny, nie dlatego że jednostka jest niepowtarzalna z natury lecz dlatego że znajduje się w nieco innych warunkach historycznych.

EMILE DURKHEIM (1858-1917)

Dzieła: „Społeczny podział pracy”, „Reguły metody socjologicznej”, „Samobójstwo”(1897), „Elementarne formy życia religijnego”

• Natura ludzka jest złożona z 2 przeciwstawnych elementów:

- element biologiczny, zmysłowy, egoistyczny; jednostkowość

- elementy kulturowe, duchowość, altruizm, działania pro społeczne

• Biologizm- człowiek jest istotą biologiczna ale też społ. (Freud) zawiera w sobie element ziemski ( biologiczny) i nadprzyrodzony.

• Życie społeczne prowadzi tylko człowiek. Jest on tym co ogranicza „istotę” biologiczną- człowiek „żyje”

Podwójne- jako „ja” oraz jako członek pewnej grupy. Rzeczywistość społeczna ogranicza egoizm jednostek.

• Zycie społ. łączy się z religią- oba te elementy pojawiają się razem i wzajemnie warunkują. Przekonania religijne są potrzebne aby istnieć w społ.; elementy religii wyznaczają zasady życia w społ. Religia to zestaw podstawowych przekonań- posiadają je wszystkie społ.; Jest podstawą człowieczeństwa i życia społ w jakiejkolwiek sferze; jest źródłem dla wszelkiej ludzkiej wiedzy- najpierw pojawiła się religia, a później wiedza o świecie.

• Durkheim zapoczątkował funkcjonowanie socjologii wiedzy! Wg niego życie społeczne uzależnione jest od wiedzy; Podstawowym wyznacznikiem ludzkiej wiedzy jest religia- zasady religijne, dają jednostce motywacje do życia społ. , nadają mu kształt.

• Przedstawienie zbiorowe- człowiek posiada pewne wyobrażenia i wspólnie z innymi ja tworzy. To co człowiek myśli, jest tworzone społ. - elementy czasu, przestrzeni itp. Specyfika społ. oznacza sposób myślenia.

• Realizm socjologiczny- rzeczywistość społ. - jest to rzeczywistość samoistna, odrębna, „sui generis” czyli „samo przez się”, kieruje się odrębnymi prawami. Nie może być rzeczywistością psychiczną; jest nadrzędna w stosunku do innych dziedzin, określa zasady innych aspektów życia.

• Socjologizm- stanowisko, sposób patrzenia na rzeczywistość- rzeczywistość społ. jest najważniejsza, istnieje w umysłach jednostek, ale nie może być indywidualnie zmieniana.

1. Człowiek zastaje rzeczywis. społ.i musi się do niej dostosować

2. Sens ludzkich działań jest zdominowany przez świadomość zbiorową ( całość, której każda jedn. posiada część)

3. Psychologia tłumu- metoda badań

4. Argument heurystyczny, metodologiczny ( naprowadzający)- pozwala odnaleźć coś nowego w rzeczywistości.

• Badanie faktów społecznych:

-badać należy na wzór badań naturalistycznych (traktować fakty społ. jak rzeczy)

-wyzbycie się wszelkiej pomocy i uprzedzeń

-zjawiska badane z punktu widzenia funkcji jaką pełnią

-wyzbycie się wszelkich emocji i uprzedzeń dotyczących badanego zjawiska

-fakty- zewnętrzne wobec przedmiotu badającego, badacz nie uczestniczy fizycznie w tych obszarach, w rzeczywistości społ.

- badania oparte na przekonaniu, ze rzeczywis. społ. nie może być porównywalna do innych rzeczywis.

• Ujęcie socjologii, jako instytucji społ.

Instytucja społ. jest u Durkheima pojęciem szerokim- instytucja jak każdy powszechnie ustalony wzór zachowania się lub myślenie, który był przejmowany przez jednost. jako własny (np. wszelkie elementy kultury, filozofii, religii, również instytucje społ, rodzina). Działanie instytucji społ. jest podstawą życia społ- są one jego „kręgosłupem”

Funkcje instytucji:

-tworzą sposoby postrzegania rzeczywist.

-integrują społ.

-regulują zachowanie jednostek- wszytki instytucje tworzą całościowy system dozwolonych zachowań jednost.

• Religia to wzór wszystkich instytucji społ.

- religia inicjuje jedn. do życia w społ.; wyznacza kręgi społ., w których uczestniczy człowiek. W miarę dorastania, człowiek przechodzi przez kolejne etapy wchodzenia we wspólnotę religijną. Religia wciąga jednostkę do życia zbiorowego (np. przyjęcie sakramentów w chrześcijaństwie)

- Religia daje podstawowe umiejętności niezbędne do życia w społ.

- Sprzyja zespalaniu zbiorowości, integruje, tworzy codzienne czynności, obrzędy, rytuały (każda religia wymaga brania udziału w obrzędach)

- Kultywowanie tradycji- religia zachowuje pewne elementy kultury dla następnych pokoleń

- Religia daje jedn. rady, jak powinno się postępować

- Wspólna religia wzmacnia więzi jedn. z grupą.

- Religia wspiera psychicznie w trudnych chwilach, ma odp. na to skąd bierze się cierpienie itd.

Inne instytucje możemy oceniać pod kątem tego, czy spełniają wyżej wymienione funkcję

• Dzięki systemowi instytucji społ. każda jedn. ma swoje miejsce w społ.

• Funkcja regulacyjna związana z systemem instytucji oraz norm społ. nie zawsze działa tak samo; skutecznie- zależy to od społ (np. Niemcy hitlerowskie- silna regulacja)

• Anomia społ to określenie słabej regulacji

• Durkheim jest autorem pracy na temat samobójstwa, opartej na dokładnych badaniach empirycznych:

- analiza doktryny religii katolickiej- jest bardziej restryktywna, bardziej oddziałuje, utrzymuje jedn. w silniejszych więzach niż religia protestancka.

- religia protestancka- bardziej anomiczna, stąd stopa samobójstw jest w niej większa.

- stopa samobójstw jest niższa w społ biednych niż bogatych; w pierwszych cele jakie stawia jedn. przed sobą są wyższe, wraz z bogactwem zwiększa się ilość stylów życia, większa różnorodność.

- wzrost stopy samobójstw jest uwarunkowany anomią społ.

Kategorie samobójstw:

1. egoistyczne- wynikające z indywidualnych pobudek

2. altruistyczne- wynikające z nadmiaru kontroli społ. np. kamikaze

3. anomiczne- wynikające z braku kontroli, z rozkładu w sytuacji wyobrażeń zbiorowych

- wojny i rewolucje

- rozwój kulturowy społ.

• Zagadnienie więzi społ

Istnieją 2 rodzaje praw:

1. karne, które powodują pewne sankcje

2. kooperacyjne- przywraca stan sprzed naruszenia prawa.

Temu podziałowi odpowiadają 2 typy więzi społ. ( więź to solidarność, cos co łączy, spaja)

1. mechaniczna- opiera się na podobieństwie (jednostki zjednoczone, bo podobne do siebie)

2. organiczna- oparta na specjalizacji; jedn. są zjednoczone przez to, że są komplementarne- ludzie uzupełniają się nawzajem

Każdy z tych typów ma charakter idealny- w rzeczywistości społ. nie istnieją one pojedynczo ale są wymieszane. Więzi mają charakter ewolucjonistyczny- we wcześniejszych etapach rozwoju społ. przeważała solidarność mechaniczna

• Metodologia- jak analizować zjawiska społ.

Dwie perspektywy

1. funkcjonalna- odnosi się do funkcji jaką spełniają zjawiska dla danego społ.

2. historyczna- jakie są przyczyny właśnie tego zjawiska społ.

Obie te perspektywy dopełniają się.

Każde zjawisko społeczne należy zawsze ujmować na tle kontekstu społ., w którym ono nastąpiło

• Następcy i kontynuatorzy Durkheima

Halbwasch- „społeczne ramy pamięci”

Mausse i Brown, następnie Parsons - twórca antropologiczno-kulturowego funkcjonalizmu

GEORG SIMMEL (1858-1919)

Dzieło: „Socjologia jako badanie form uspołeczniania”

• Georg Simmel był jednam z przedstawicieli socj. humanistycznej. Inni reprezentanci tego nurtu to m.in. Ferdynand Tonnies oraz Max Weber.

Socjologia to przejście przez okres absolutnego historyzmu z jeden strony nadal przyjmowała jego założenia, ale z drugiej dostrzegała też możliwość budowania wiedzy naukowej z uwzględnieniem specyfiki rzeczywistości społ.

• Dwa ujęcia rzeczywistości społ.

1. Społ. to zespół jedn. działających w warunkach pewnej całości, ukształtowany przez określone warunki i kształtujący je

2. Społ. to całość stosunków istniejących między jedn. Kształt tych stosunków często się powtarza, tworząc trwałe normy. Można powiedzieć, że społ stanowi ogół form stosunków zachodzących między jedn.

Pierwsze z tych określeń zakreśla ramy działania wszystkich nauk społ. Przedmiotem zainteresowania socjologii jest natomiast ujęcie drugie, czyli badanie form stosunków między jedn.

• Fakty społ (czyli zachodzące w rzeczywistości społ.) składają się z 2 elementów:

1. treść- to co dzieje się w danym momencie i ma charakter niepowtarzalny, jednostkowy.

2. Forma- pewien trwały wzór , coś co popycha ludzi do określonych zachowań, np. panowanie, podległość, współzawodnictwo.

Zdaniem socjologii jest oddzielenie od siebie tych dwóch elementów. Odkrycie formy wymaga dokonania pewnych uogólnień, odejścia od konkretnych wydarzeń. Tylko w ten sposób można odkryć ogólniejszy wzór rządzący ludzkim zachowaniem.

• Jedn. działają ze względu na różne, indywidualne cele . Aby je realizować przyjmują pewne wzory działania. Są one do pewnego stopnia wymuszane przez społ. Socjologia bada w jaki sposób ludzie tworzą podobne modele działania, mimo iż kierują się przy tym własnymi motywami.

• Socjologia Kimmla to socj. Formalna, ponieważ próbuje określać wzory form istniejących w społ. Istnieją one na wszystkich poziomach życia społ. np.:

- język

- technologia

- instytucje społ.

- sztuka

Formy to pewne ideały, które w rzeczywistości społ. nigdy nie pojawiają się w czystej postaci.

Forma i treść mogą wzajemnie na siebie wpływać i przenikać się.

• Interakcjonizm jako argument przeciw psychologii:

- jednostki są uwarunkowane przez procesy psychiczne

- każda interakcja tworzy coś nowego, jakąś nową jakość

- gdy ludzie wpływają na siebie, tworzą coś ponad jednostkowego

- wszystkie interakcje mają charakter wymian

- psychologia zajmuje się badaniem interakcji, tylko w zakresie ich wpływu na jedn.

• Simmel wyróżnił kilka typów społ. - są to formy zachowań przyjmowane przez jedn.:

- biedak

- człowiek

- mediator

- obcy

- poszukiwacz przygód

- renegat

Typy te mogą być realizowane w różnych sytuacjach przez jedn. o różnym statusie.

• Simmel ukazał zmiany jakościowe zachodzące w stosunkach społ. w zależności od tego, jak duża jest grupa. Model idealny stanowi grupa dwuosobowa. W momencie pojawienia się osoby trzeciej stosunki znacznie się komplikują, pojawiają się pojęcia mediacji, dominacji, rywalizacji itp.

Rozróżnienie między grupą mała, a dużą:

1. Grupa mała pozwala na bezpośredni kontakt między jedn. i zwiększa ich zaangażowanie społ.

2. Grupa duża angażuje tylko część osobowości jedn. , tworzy formalne struktury, ma tendencje do tworzenia władzy ponad jednostkowej.

FERDINAND TONNIES (1855-1936)

Dzieło: „wspólnota i stowarzyszenie”

• Tonnies nawiązywał do teorii Hobbes'a („ woja wszystkich ze wszystkim”)

• Rzeczywistość społ. to pojęcie, pewne stany abstrakcyjne, które kryją się za rzeczywistością

• Specyfika natury ludzkiej( człowiek posiada naturę i ona to, co specyficzne w naukach społ.)

• Wizja społ. - jest to zbiór antagonistycznych jedn.; człowiek w naturalny sposób nie ma skłonności do porządku, lecz do walki, porządek społ. jest sztucznie narzucony

• Tonnies stawiał sobie za cel określenie istoty więzi społ. oraz określenie tendencji rozwojowych w cywilizacji europejskiej

• Można wyróżnić trzy aspekty życia społ.

- biologiczny- życie społ. jest wynikiem zjawisk biologicznych, jest przez nie zdeterminowane

- psychologiczny- życie społ. jest określone przez psychikę ludzką

- socjologiczny- łączy dwa powyższe aspekty, dzięki niemu ludzie się nawzajem uznają

Życie społ. to akty wzajemnego uznania, które można obserwować. To, co dotyczy życia społ. zawarte jest w jedn. Rzeczywistość społ. jest stale doświadczana przez jej uczestników.

• Najważniejszym elementem życia społ. wg Tonnies'a jest wola (to, że ludzie czegoś chcą). Myślenie ludzie jest czynnikiem do realizacji woli. Wola to element tworzący społ.

Opierając się na koncepcji atomistycznej (np. Hobbes) i koncepcji organicystycznej (np. Comte), Tonnies wyróżnił:

1. dwa rodzaje ludzkiej woli:

-naturalna ( organiczna)- irracjonalne elementy w człowieku, coś na co nie możemy poradzić, płynie z głębokich pokładów psychiki ludzkiej

- arbitralna (racjonalna)- oparta na namyśle i świadomym wyborze

b) Z dwóch rodzajów woli wypływają dwa rodzaje ludzkiego działanie:

- działanie realizujące wewnętrzna potrzebę

- działanie nastawione na osiągnięcie zewnętrznych celów

c) z dwóch rodzajów ludzkiego działania tworzymy dwa rodzaje stosunków społ:

- Geminschaft (wspólnota)

- Gesellschaft ( stowarzyszenie, społ.)

Wg. Tonnies'a społ. to wymieszanie Geminschaft i Gesellschaft

• WSPÓLNOTA

- Dominacja więzów pokrewieństwa, braterstwa, sąsiedztwa

- ludzie połączeni jako osobowości

- czynnikiem kontroli jest tradycja i zwyczaj

- postępowaniem jedn. kieruje wiara religijna

- własność jest zbiorowa

• STOWARZYSZENIE

- więzy umowy i wymiany, więzy wyrachowania i kalkulacji

- jedn. są nosicielami określonych funkcji

- czynnikiem kontroli jest sformalizowane prawo

- jedn. kierują się opinią publiczną

- podstawą funkcjonowania jest pieniądz i własność prywatna

Teoria Tonnies'a miała swój aspekt ewolucjonistyczny oraz typologiczny- są to dwa typy stosunków społ. , które funkcjonują równolegle. Może istnieć przewaga jednego nad drugim.

Sposoby interpretacji teorii Tonniesa wg Szeckiego:

-ujęcie historiozoficzne (ewolucjonistyczne u Tonnies'a)

- ujęcie ideologiczne- Tonnies uważał dominację stowarzyszenia za zjawisko negatywne

- ujęcie teoretyczne- Tonnies dostarczył dwóch kategorii które służą do badania społ.- wspólnota i stowarzyszenie to wzory wg których możemy określić społ.

MAX WEBER (1864-1920)

• Punktem wyjścia dla koncepcji Webera było uczynienie z socjologii nauki obiektywnej i jednoznacznej, jak nauki przyrodnicze ale inaczej podchodzącej do swojego przedmiotu badań.

• Należy wprowadzić rozróżnienie między sądem wartościującym (który opiera się o pewne wartości, ma charakter oceny) a odniesieniem do wartości. W naukach społ. powinno się stosować podejście drugie, natomiast w naukach przyrodniczych nie należy używać żadnego z tych podejść.

• Weber uważał, że człowiek działa jako jednostka ale jego działanie ma charakter zbiorowy-jest nakierowana na innych i zawsze zawiera w sobie element społ.

• Przedmiotem zainteresowania socjologii są:

-czynności ludzkie

-zachowania odruchowe

-zachowania znaczące (socjologia jest nauką o zachowaniach znaczących) są to działania do których jednostka przywiązuje znaczenie (tzn. sama uznaje je za ważne)

• Aby odkryć jakie znaczenie mają dla jednostki działania należy zastosować procedurę naukową-rozumienie. Są dwa rodzaje rozumienia:

1. bezpośrednie-wyjaśnienie narzucające się samorzutnie, automatycznie (gdy obserwujemy śmiech, płacz itp.)

2. wyjaśniające-odkrycie prawdziwych motywów leżących u podstaw jakiegoś działania; rozumienie wyjaśniające można sprawić badaczowi trudności związane z tym że:

-jednostki mogą mieć powody aby ukrywać swoje motywy przed badaczem i przed sobą

-działania społ. mogą być wynikiem nakładani się motywów także sprzecznych ze sobą

-określenie motywów uwarunkowane jest spostrzeganiem przez jedn. życia społ. w danej sytuacji

Działanie społ. jest zawsze zorientowane na wszystkich ludzi, jest od nich zależne. Czynności społ. są jednokierunkowe. Odbiorca czynności może na nie zareagować ale nie musi. Gy pojawia się reakcja mówimy o stosunkach społ.

• Weber wprowadził do socjologii poj. typów idealnych. Są to pewne idealne wzory rzeczywistości pomagające w badaniu zjawisk. O wartości typu idealnego decyduje jego skuteczność jako środka służącego poznawaniu społ.

Typy idealne nie powinny mieć zabarwienia wartościującego. Typ idealny wskazuje jak mogłoby być, a nie jak jest.

Weber zastosował typ idealny przy wyjaśnianiu jak ludzie dokonują wyboru czynności społ.

Przyjął mianowicie, że ludzie działają w sposób racjonalny. Wyróżnił 4 kategorie działań ludzkich:

-tradycjonalne

-emocjonalne

-celowo racjonalne

-zasadniczo racjonalne

• Życie społ. zdaniem Webera przebiega w trzech aspektach, które są powiązane:

1. gospodarka

2. kultura

3. polityka

Z tym podziałem wiąże się teoria stratyfikacji. Weber przyjął w pewnym stopniu koncepcję klasową Marksa-w obrębie gosp. Istnieją klasy społ. , powstające tak, jak opisywał to autor „Kapitału”.

W obrębie kultury funkcjonują stany wyróżniane na bazie prestiżu, jaki posiadają grupy jednostek. W polityce kryterium podziału społ. jest dostęp do władzy-na tej podstawie wyróżnia się partie.

• Źródła nauki społ. :

-poznanie zjawisk społ. w ich historycznej specyfice (Weber nie był przychylny historycznemu absolutyzmowi)

-odejście od nauk przyrodniczych

-badanie rzeczywistości społ. musi być racjonalne

-nawiązanie do Marksa (źródło koncepcji Webera)

Nauka powinna unikać sądów wartościujących, powinna być obiektywna. Nauki społ. zajmują się ludzkimi sądami wartościującymi ale same ich nie wydają, nie odp. na pyt. Jak powinno być.

• Socjologia historyczna

Weber poszukiwał poszczególnych tendencji przemian społ. :

a) w każdej syt. historycznej istnieje wiele nowych rozw. stąd można mówić tylko o prawdopodobieństwie zajścia jakiegoś wydarzenie

b) nie istnieją ogólne prawa kierujące rozw. społ.

c) żadne panowanie nie ma gwarancji trwałości; w każdej chwili może pojawić się charyzmatyczny przywódca i w każdej chwili może upaść

d) koncepcja procesu historycznego-aktorami dramatu historycznego są jednostki i ich działania; Weber starał się to uchwycić

e) studia z zakresu socjologii religii (badał pozytywny i negatywny wpływ na aktywność gosp. np. protestantyzm jako źródło kapitalizmu)

• Cech socjologii humanistycznej:

1. antynaturalizm

2. podmiotowy charakter rzeczywistości społ. -założenie, że rzeczywistość społ. jest tworzona przez podmioty, przez jednostki, które są autonomicznymi podmiotami

3. interakcjonizm-socjologia interesuje się interakcjami zachodzącymi między podmiotami rzeczywistości społ.

4. przewaga wizji dynamicznej nad stateczną- społ. jest czymś co się staje, socjolog może opisywać jak przebiega ten proces

5. procedura rozumienia-rozumienie nakazywało aby ujmować badany obiekt od wewnątrz

6. odrzucenie inżynierii-celem socjologii jest wiedza a nie cel praktyczny

VILFREDO PARETO 91848-1923)

Dzieło: „podręcznik ekonomii politycznej” (1906), „traktat socjologii ogólnej” (1916)

• Koncepcja Pareto należy do nurtu psychologistycznego- związanego z nowszą psychologią

• Ekonomista

• Wizja nauki wg Pareto

-każda nauka społ. mówi tak o rzeczywistości społ. , że zakłada istnienie określonego modelu

-homo ekonomicus-model człowiek dążącego do maksymalizacji zysków

-ekonomia zakłada istnienie określonego modelu- człowiek w większości jest homo ekonomicus

-socjologia wyróżnia się od innych nauk tym, że ujmuje człowieka takiego jakim on naprawdę jest

• Pareto uwzględnia w swoim ujęciu część wiedzy psychologicznej, która mówiła o: instynktach, uczuciach, podświadomości

-człowiek opiera swoje działanie na pierwotnych podstawowych instynktach

-przyjmował wizję, gdzie człowiek jest istotą, którą kierują trudne do odkrycia siły

-działanie człowieka ma podstawy irracjonalne

• Socjologia zakłada, że człowiek działa, myśli w sposób logiczni i dlatego można wszystko wytłumaczyć

Logiczność można przedstawić w różnych postaciach:

-działanie ludzkie zupełnie nielogiczne

-działania ludzkie logiczne subiektywnie-jednostka działająca widzi logikę w swoim działaniu

-działanie ludzkie logiczne obiektywnie

-działania ludzkie logiczne subiektywnie i obiektywnie

Wg Pareto ludzie działają nielogicznie- zw. ich zachowań z działaniami logicznymi jest przypadkowy. Ludzie wyróżniają się od istot żywych tym, że mają wewn. zakorzenioną potrzebę ukrywania irracjonalności. Człowiek jest istotą myślącą, cechuje go głód myślenia nie lubi irracjonalności, ma potrzebę działanie w sposób racjonalny, logikę uważa za ideał i stara się ukazać, że działa logicznie.

Działamy tak, jak uważamy, że powinniśmy działać:

DZIAŁANIA LUDZKIE PRZEKONANIA LUDZI O SWOICH

DZIAŁANIACH\

Widoczna część rzeczywistości społecznej

GŁĘBOKIE POKŁADY PSYCHICZNE

(UCZUCIA, INSTYNKTY, PODŚWIADOMOŚĆ)

Niewidoczna część

• Psychologia mówi nam jakie są działania ludzkie kierowane przez głębokie pokłady psychiczne

• Kultura to postać życia społ. którą człowiek sam tworzy.

• Socjologia V. Pareto:

Rezydua- wynikają z psychologicznej podstawy, są ukryte, nikt nich nie formułuje, Są najsilniejszym elementem oddziaływania na ludzi, utrwalona wyobrażenia, nie zmieniają się, Są podstawą, sprawiają ze Zycie społ. ma charakter względnie trwały.

Różne typy rezyduów:

1. rezyduum kombinowania- układania na nowo wyobrażeń i pojęć

2. rezyduum utrwalania- swojej pozycji w środowisku społ.

3. rezyduum ekspresji- każdy dąży do pokazywania swoich uczuć

4. rezyduum towarzyskie- potrzeba podtrzymywania kontaktów z innymi jedn.

5. rezyduum rozwijania własnej osobowości, czasem tworzenie jej na nowo

6. rezyduum dążeń seksualnych

Z rezyduów wynikają derywacje

Derywacje- (przekonania ludzi o własnych działaniach)- twory kulturowe, które są naturalną ludzką reakcją na rezydua są przyjmowane ze względu na przydatność w uzasadnieniu rezyduów. Celem derywacji jest ukazanie logiczności, wzniosłości działań ludzkich. Derywacje są zmienne (zakodowana jest w nich zmienność)

Derywacje:

- tworzone w odwołaniu się do imperatywu (nakaz moralny)

- tworzone w oparciu o autorytet

- tworzone w oparciu o uczucia

Z derywacji tworzą się teorie- wizję rzeczywis. społ.

Z teorii powstających z derywacji Pareto wyróżnił:

- teorie pseudonaukowe- starają się zachować pozory myślenie logicznego

- teorie sięgające poza doświadczenie- nie odwołujące się do logicznego myślenia i empirii, ale odwołuje się do czegoś, co jest poza ludzkim doświadczeniem.

Wg Pareto to, co widzimy to derywacje a to czego nie widzimy to rezydua.

Rezydua mogą stać się derywacjami i odwrotnie.

Wg Pareto:

1. życie społ. to system społ.

2. życie społ. znajduje się w stanie względnej równowagi

3. zmiany w rzeczywistości społ. mają charakter falowy

4. koncepcja elit- opisuje to, co się w społ. dzieję, co się zmienia, wyjaśnia istniejące konflikty:

- w społ. występują elity i masy (rządzący i rządzeni)

- mechanizm który decyduje o powyższym podziale jest mechanizmem, który występuje zawsze, gdyż wynika z nierówności ludzi i uwarunkowania psychiki ludzkiej.

- elitę tworzą ludzi, którzy w danym momencie (określone warunki historyczne) potrafią panować nad innymi, każde warunki histor. tworzą inne wymogi, wyższość tych ludzi jest tylko chwilowa- lepiej dostosowali się do sytuacji, występuje ciągła fluktuacja (zmiana) elit, ponieważ zużywają się one

- nierówność społ jest czymś, czego nie można usunąć, wynika z istoty życia społ.

ZYGMUNT FREUD ( 1856-1939)

Dzieła: „Wstęp do psychoanalizy” , „Totem i tabu” , „Kultura jako źródło cierpień”

• Freud z zawodu był lekarzem. Jego koncepcja nie została stworzona w ramach socjologii, ale wywarła na nią znaczny wpływ. Freuda można zaliczyć do nurtu psychologizmu. Psychoanaliza przekracza nie tylko granice psychologii, ale i całej współczesnej humanistyki.

1.Koncepcja psychoanalizy w obrębie psychiatrii

Określa jak leczyć zaburzenia psychiczne; powstałe na bazie wielu obserwacji i analizy licznych przypadków. Freuda szczególnie interesowały sny. Analizował je i wyjaśniał ich związek z rzeczywistością, uważając że odkrywają inną sferę rzeczywistości, ujawniają to co ukryte w podświadomości, pokazują świat przeżyć psychicznych.

Elementem łączącym sny z rzeczywistością jest mechanizm represji (spychanie w podświadomość tych problemów, których nie można rozwiązać).

2.Psychoanaliza jako teoria psychologiczna

Zdaniem Freuda istnieją w człowieku 2 procesy:

1. pierwotny-to co w człowieku biologiczne, wrodzone, co działa niezależnie od świadomości, jest podświadome

2. wtórny-świadomość która nakłada się na proces pierwotny

-proces pierwotny to odkrycie Freuda

-proces wtórny przejawia się m.in. w wytworach kultury

-to co podświadomie jest silniejsze od świadomości

-podstawową siłą w procesie pierwotnym jest libido czyli pierwotna siła (potrzeba seksualna)-to ono kierowało człowiekiem.

Freud stworzył własną teorię osobowości. Wyróżnił w niej 3 poziomy:

SUPEREGO-„super jaźń” 1.Zbiór treści, w których człowiek twierdzi jaki chciałby być. 2. Sfera kultury zinternalizowana w człowieku. Każda kultura tworzy wizję człowieka idealnego czyli takiego jaki jest potrzebny społeczeństwu.

EGO Jaźń, świadomość, poczucie „ja”, określenie siebie

Id Tu realizuje się proces pierwotny. Jest to podświadomość, wrodzona, pierwotne instynkty

„Ja” jest miejscem nieustannego konfliktu. Jest podobne presji ze strony Superego oraz Id

Freudowska wizja człowieka jest wizją bardzo dynamiczną. Jednostka ludzka to obiekt w stanie ciągłego konfliktu podlegający ciągłym zmianom.

Choroby psychiczne i stany destrukcyjne wynikają z nadmiernej walki między Id i Superego.

3.Socjologiczne konsekwencje ujęcia psychoanalitycznego:

Można wyróżnić tu 2 kierunki:

1. Badanie wpływu środowiska kulturowego na zachowanie się ludzie- miejsce socjologii na poziomie superego, badanie wytworów kultury społ., wyróżnienie społ. mniej lub bardziej represyjnych.

2. Ekstrapolacja teorii osobowości na całe społ. - badanie oddziaływania pewnych sił osobowości

i konsekwencji tego faktu.

Freud stworzył swoją wizję kultury:

Kultura to miejsce, gdzie realizuje się procesy:

- represji- przeciwdziałanie pierwotnym instynktom

- sublimacji- jest to przetworzenie jakiegoś elementu z id na sposób akceptowany w danej kulturze, jednostka w zetknięciu z kulturą zmienia swe dążenia z realizacji pierwotnych instynktów na działalność akceptowaną np.: artystyczna lub naukową.

Ludzie są zmuszeni działać w ramach kultury.

5. Socjologiczne wnioski płynące z koncepcji psychoanalizy:

1. zaprzeczenie koncepcji postępu- najważniejsze w człowieku jest to, co pierwotne i barbarzyńskie

2. szczęście dla człowieka jest czymś nieosiągalnym, technika nie może dać szczęścia, a jedyne co mogłoby uczynić człowieka szczęśliwym to usunięcie odwiecznego konfliktu między Id i superego.

3. Kultura jest represywna; rozwój kultury nie dokonuje się w sosób harmonijny, ale poprzez walkę

6. Kontynuatorzy koncepcji Freuda

1. Albert Adler

2. K.G. Jung- analizował kulturę, stworzył koncepcję osobowości zbudowaną z trzech elem.:

-w sferze superego- persona (sfera świadomości)

- w sferze ego- jaźń (kształtowana przez podświadomość indywidualną)

- w sferze id- amina (sfera kształtowana przez podświadomość zbiorową i kulturę)

• Podsumowanie psychologizmu:

1. Naturalizm- sfera kulturowa i społ. jest konsekwencją sfery przyrodniczej

2. Odrzucenie ewolucjonizmu- człowiek stoi ciągle w miejscu

3. Nominalizm socjologiczny

4. Podstawą koncepcji psychoanalizy są zjawiska psychiczne ( zastosowanie pojęć psychologii)

5. Nacisk na zjawiska podświadome- emocje, instynkty (zastosowanie hipnozy itp.)

THORSTEIN VEBLEN (1857-1929)

Dzieło socjologiczne: „Teoria klasy próżniaczej”

• Był publicystą, krytykiem, ekonomistą. Pracował głównie w obszarze ekonomii, dokonał analizy specyfiki gospodarki amerykańskiej.

• Punktem wyjścia dla niego były rozważania z zakresu ekonomii. Socjologia i ekonomia się u Veblena zlane w jedną całość. Uważał że model działania społ. jaki daje ekonomia jest ubogi.

Ekonomia wprowadza model „homo economicus” dla którego najistotniejszym elem. jest zysk. Jest to jednak model błędny, gdyż:

- celem człowieka nie jest zawsze to samo

- dążenia i cele jednostek są skomplikowaną strukturą tworzoną społ.

• Założenie koncepcji Veblena

1. Każde społ. posiada swój model oddziaływań gospodarczych i społ. Każda społ. wytwarza własne wartości i potrzeby.

2. Wg Veblena nie Am innych praw poza prawem rozwoju. Nie istnieją prawa statyczne, uniwersalne. Wszystko zależy od bliżej nieokreślonego wzoru wspólnotowego życia, które ciągle ewoluował.

3. Sferą najważniejszą decydującą o innych sferach życia człowieka jest wspólnota, kolektywność.

4. Veblen przyjmował założenia Darwina i Spencera. Jednostka zawsze adaptuje się do środowiska zbiorowości. Adaptacja ta nigdy nie jest skończona ponieważ społ. ciągle się zmienia i jedn. nigdy nie jest do końca dostosowana. Ciągłe sposoby adaptacji tworzą się we wspólnotach lokalnych, które trzeba badać.

5. Veblenowska wizja społ. miała charakter ewolucjonistyczny:

1. ewolucja nie dąży do jakiegoś określonego celu

2. podstawą ewolucji społ. jest technologia

- rozwój technologii sam w sobie jest rozwojem społ.

- relacja miedzy jedn. a technologią- wraz z rozwojem technologii rozwija się, człowiek i społ. rozwijając także swój stosunek do technologii.

- to co człowiek robi z elem. socj. To kwestie socjologiczne

c) sposób myślenia, zwyczaje i nawyki.

- są produktem rozwoju technologii

- jeśli przybierają formy trwałe to są to instytucje społ.

Instytucja społ. wskazują pośrednio sposób adaptacji społ do aktualnego stanu technologii.

d) stadia rozwoju ludzkości

- pokojowa gospodarka ludów pierwotnych

- drapieżna gosp. ludów pre-cywilizowanych (narodziny wojen, własności, klasy próżniaczej )

- przednowoczesny okres gosp. rękodzielnej

- era nowoczesna - duże znaczenie maszyn;

Współcz. Występuje sprzeczność między biznesem a przemysłem, działalnością pieniężną a przemysłową, robotnikami a handlowcami.

Współczesne społ. amerykańskie wg Veblena:

1. Głównym celem działań jedn. jest podnoszenie statusu społ.:

- oznacza to, ze człowiek uzyskuje wartość do której podąża przy pomocy innych

- najważniejsze jest to co pomyślą inni; opinia innych ludzi warunkuje uzyskanie wyższego statusu.

2) Działania jedn. to nieustanne próby „prześcignięcia sąsiadów”

- działania człowieka nie posiadają żadnego wzoru działania, są obliczone na sąsiadów i najbliższe otoczenie.

3) Konsumpcja to element który podnosi status społ. (jest środkiem do jego osiągnięcia)

- konsumpcję trzeba odpowiednio zaprezentować, aby mogli zobaczyć ją inni

- konsumpcja to pokaz czyli ostentacyjne okazywanie symboli statusu np.: marek

Konsumowanie ponad miarę, przekraczające bieżące potrzeby

3. „Klasa próżniacza” - to klasa, która w szczególny sposób dokonuje konsumpcji na pokaz

- w każdym społ. istnieje klasa wiodąca prym w „konsumpcji na pokaz”

- elementem tego jest ostentacyjne próżniactwo, brak pracy.

- zjawisko to jest uwarunkowane kulturowo

• Potlach- zwyczaj, instytucja gdzie jednostki w określonych kulturach zaopatrują się w trudno dostępne dobra, które na forum wspólnoty zostają zniszczone. Nazwa ta oznacza dzień w którym ta ceremonia się odbywa. Osoba która zniszczy najwięcej, posiada najwyższy status.

We współczesnym społ. poświęcamy niektóre wartości aby zdobyć dobra przeznaczone na pokaz. Ideał społ. przechodzi z klas wyższych do niższych. Każda grupa społ. posiada określony styl kopiowania klasy wyższej

• Socjol. wiedzy (Veblen wpłynął na jej kształtowanie się)

1. zdobywanie wiedzy jest uwarunkowane umieszczeniem jedn. w strukturze statusu

2. dziedziny wiedzy pozwalające na ostentacyjne próżniactwo i nie zaspokajające potrzeb:

-humanistyka

-prawo

-polityka

c) wszelkie nauki przyrodnicze maja charakter pragmatyczny, SA użyteczne i nie pełnią wyłącznej funkcji nabywania wyższego statusu.

d) elementy wzbogacające współcz. socj.

- teoria Veblena teorią walki , współzawodnictwa.

- motywacje do współzawodnictwa są wzbudzane społ.

- teoria funkcji ukrytych- są to funkcje inne niż te które zakłada się oficjalnie; służą one podnoszeniu statusu

- koncepcja niewspółmiernego rozwoju instytucji i technologii- technologie rozwijają się szybciej niż instytucje.

CHARLES HORTON COOLEY

Dzieła „Natura ludzka i porządek społeczny” (1902), „Organizacja społeczna”, „Proces społeczny”(1918)

Pragmatyzm jako nurt w socjologii.

1. Kierunek w socjol. ameryk.

2. Zakłada się że prawdą jest to, co sprawdza się w działaniu, jest pożyteczne

3. Jest to podejście instrumentalne, w stosunku do nauki i sztuki- stanowią one narzędzie do osiągania określonych celów.

• Przedstawiciele:

- CH.H. COOLEY

-Herbert Mead

• Konsekwencje ujęcia pragmatycznego dla nauk społecznych.

1. Relacje człowiek <-> środowisko

-dotychczas zakładano, że środowisko jest elementem statycznym, a człowiek może dostosowywać się do niego. Pragmatyzm uznał środowisko za zmienne, dające się manipulować przez człowieka. Jednostkową determinację zastąpiono obustronną interakcją. Człowiek manipuluje środowiskiem, a ono wpływa na niego.

-człowiek traktowany jest jako wytwór przyrody, lub tabula rasa, na której pisze świat

-nie można określić jakim człowiek jest, ale trzeba określić, jak się zmienia

-człowiek jest podmiotem-posiada świadomość, dzięki której może tworzyć i zmieniać rzeczywistość społ.

-proces poznawania-badania skupiały się na analizie tych procesów, w każdym społ. istnieją inne procesy poznania

2.Pojęcie społeczeństwa

Społ. jest procesem tworzenia wspólnych wartości, wzorów, emocji, zachowań obrazów świata. Wszystko podporządkowane jest procesowi tworzenia.

3.Wprowadzenie do nauki pojęć:

-wyobraźnia

-przypadek

-wybór

-hipoteza

• Koncepcja Charlesa Hortona Cooley'a

1.Holizm (ujęcie całościowe-życie społeczne nie stanowi jedynie sumy przeżyć poszczególnych jednostek). Postulat organiczności życia społecznego (społ. jest wielkim organizmem)

2.Życie społ. jest czymś rzeczywistym;

-jednostka i społeczeństwo to pojęcia abstrakcyjne, dzięki nim możemy określić życie społ.

-pojęć tych używamy w różnym aspekcie, ze względu na to jaką część rzeczywistości badamy

Najważniejszym elementem życia społ. jest komunikowanie się

-rozumienie tego pojęcia jest bardzo szerokie

-jest to cała sfera przekazów, które człowiek dokonuje świadomie lub nieświadomie

-dużą część informacji człowiek przekazuje i odbiera nieświadomie

-są to symbole ukryte w podświadomości

-istotną funkcję spełnia język

-człowiek poprzez komunikowanie się poznaje środowisko

Społeczeństwo to grupa ludzi istniejąca w umyśle podmiotu; to wyobrażenie o życiu społ. jakie posiedli jego uczestnicy.

Zagadnieniem socjologa jest dotrzeć do świadomości ludzi uczestniczących w życiu społ.

3.Koncepcja rozwoju (budowania, tworzenia) osobowości

-pojęcie jaźni odzwierciedlonej (looping-class-self)

-człowiek tworzy jaźń poprzez odbicie swoich wyobrażeń od innych jednostek

-człowiek nie wiedziałby nic o sobie, gdyby nie inne jednostki

-wiedza pochodzi tylko i wyłącznie od innych ludzi, nie jest obiektywna tylko stanowi subiektywną ocenę

-życie społ. jest grą wyobrażeń mieszczących się w umyśle jednostki

4.Konsekwencje ujęcia Cooley'a dla badań socjologicznych:

a) stwierdzenie, że grupy pierwszego kontaktu odgrywają najistotniejszą rolę w życiu człowieka (rodzina, sąsiedzi, społeczność lokalna)

b) pojęcia decydujące o procesie komunikowania:

-heart to heart life

-face to face

c) opinia publiczna-twór ukształtowany przez napięcie i ścieranie się różnych komunikatów

d) instytucje społ.-forma opinii publicznej; gdy opinia przybiera kształt instytucji społ. powstają: prawo, system zwyczajów, kościoły

e)klasa społeczna

-kasty-świadomość zamknięta, oddzielenie się od innych klas społ.

-klasy otwarte-dzielą się swoją świadomością z innymi klasami, współpracują z nimi

5.Wnioski metodologiczne wynikające z ujęcia Cooley'a

a) programowy brak spójności metody badawczej-nie można zbudować jednego modelu, który będzie adekwatny do każdej sytuacji

b) dzielenie rzeczywistości społ. na części zniekształca obraz

c)antynaturalizm-rzeczywistość społ. istnieje w umysłach ludzi, a nie jako odrębny rzeczywisty byt

d)w badaniach należy się posługiwać

-wyobraźnią

-introspekcją empatyczną (rekonstrukcja świadomości jednostki poprzez wczuwanie się w jej położenie)

e)wiedza przestrzenna (opisy, dane)

f)wiedza osobista (kontakt z umysłem poszczególnych osób)

WILLIAM IZAAK THOMAS (1863-1947)

Dzieła: „Prymitywne zachowanie” (1937) , „Chłop polski w Europie i Ameryce”

• Punktem wyjścia prac Thomasa jest psychologia społeczna.

• Elementy organizacjo społecznej wg Thomasa

1.Kontrola.

2.Nawyk-wytwarza się w ramach kontroli.

3.Kryzys.

4.Uwaga.

Kontrola doprowadza do kryzysów, wtedy ze strony jednostki pojawia się uwaga, czyli koncentracja na tym jak zaadoptować się do nowych warunków.

Wnioski:

1. w rzeczywistości społ. najważniejsza jest zmiana, kryzys wymusza zmianę

2. charakter zmiany ma dwa aspekty:

-obiektywne warunki zewnętrzne (kryzys)

-świadoma reakcja jednostki (uwaga)

Reakcja jednostki zależy od tego, jaką dobierze sobie definicję sytuacji. Najważniejsza definicja to ta, którą posiada uczestnik (nie uczony). Jest ona wartościowa dla socjologa.

Definicja sytuacji: Jeśli jednostka definiuje sytuację jako rzeczywistą to będzie ona miała rzeczywiste konsekwencje!

• Socjologia

1. mówi o tym, jak jednostka stwarza siebie wobec innych;

rzeczywistość społ. jest dynamiczna i wszystkie zmiany trzeba opisać

2. „nic dwa razy się nie zdarza”

3. Aspekt socjologiczny to odkrycie tego co jednostki w danej sytuacji myślą i czynią

• Konsekwencje metodologiczne ujęcia socjologii przez Thomasa:

-trzeba uwzględniać aspekt obiektywny i subiektywny

-dokumenty osobiste (pamiętniki, listy, kazania kościelne) trzeba je uwzględniać aby zbadać aspekt subiektywny-są one niepowtarzalne, można wyróżnić pewne typy dokumentów czyli określone ich grupy

-należy uwzględnić indywidualne biografie ludzi

• Podstawy metodologiczne „Chłopa polskiego…”

1.Badania socjologiczne prowadzone wg określonej metody

2.wypracowanie koncepcji procesu społ.-określenie tego co zmienia się w społ.

3.Wszelkie fakty należy badać w powiązaniu z innymi faktami; życie społ. należy badać jako całość

4. jednostki i środowisko oddziałują wzajemnie na siebie i te oddziaływania należy badać.

5. model oddziaływania jednostka <-> środowisko jest zawsze niepowtarzalny; można jednak tworzyć pewne jego typy.

6.postawy i wartości- tworzą zjawiska społeczne.

Postawy są związane z tym, co jest świadome i subiektywne; stanowią reakcję na to, co się dzieje

Wartości- odwrotnie, czyli nieświadome i obiektywne

• Koncepcja osobowości społ.

-osobowość każdej jedn. jest inna

- można wyróżnić pewne typy osobowości (tworzą się one pod wpływem indywidualnych predyspozycji jedn. oraz sytuacji społ.):

a) filister- najważniejsze jest bezpieczeństwo; posiada ograniczony repertuar zachowań dla bezpieczeństwa, poświęca inne wartości.

b) cygan lub „artysta”- najważniejsze są nowe doświadczenia, jedn. taka nie posiada wypracowanych procedur postępowania, działa w sposób nieprzewidywalny.

c)jednostka twórcza- jedn. tworzy nowe wzory zachowań, nie niszcząc innych wzorów (np.: wcześniejszych)

• Koncepcja organizacji społ.

- najważniejsze są dla tej koncepcji wartości

- ekonomia, sztuka, religia - badają wartość

- wartości specyficznie społeczne- to te które określają jak ludzie powinni zachowywać się wobec siebie.

- z wartości specyficznie społ. tworzą się „reguły postępowania”, a później systemy wartości objawiające się poprzez instytucje społ.

- pojęcie dezorganizacji i reorganizacji:

* Dezorganizacja- zmniejszenie się wpływu, istniejących norm, pojawiają się postawy dysfunkcjonalne

i działania spontaniczne.

* Reorganizacja- tworzenie nowych instytucji społ., które odpowiadają nowym postawom.

Obie fazy pojawiają się w społeczeństwie na przemian.

GEORGE HERBERT MEAD (1863-1931)

Dzieło: „Umysł, osobowość, społeczeństwo” (wydane dopiero po śmierci)

• Najbardziej wpływowy przedstawiciel ameryk. pragmatyzmu.

• Mead na początku był psychologiem i na tym opierał swoje badania. Jego podstawową wizję społ. można określić jako behawioryzm społ. Ma on 2 podstawowe założenie:

1. rzeczywistość jest jednorodna

2. pierwotnym zjawiskiem w sferze nauk społ. jest stosunek społ. - nie jest on uwarunkowany.

3. Model interakcji- różnice między pierwotnym modelem typu „ bodziec- reakcja”, a modelem Meada polega na tym że człowiek jest świadomym aktorem interakcji, wiec może dokonywać selekcji bodźców i ich interpretacji.

Różnica miedzy modelami polega na aktywności jedn. w procesie interakcji. Podstawowym elementem każdej interakcji jest gest elementarny, czyli reakcja na bodźce, która jest spontaniczna i nieświadoma. To co różni ludzi od zwierząt to drugi poziom interakcji czyli symbole znaczące. Wiążą się one z intencjami do podjęcia interakcji. Bodźce pozostają na dalszym planie. Symbole znaczące- efekt ewolucji gestów- powstają kiedy pojawia się świadomość istnienia gestów. Z symboli znaczących powstaje język rozumiany jako system znaczeń uformowanych i utrwalonych przez jedn. Myślenie abstrakcyjne jest najwyższym etapem rewolucji. Mead definiował je jako gesty oderwane od rzeczywistej sytuacji.

• Osobowość ma genezę społ.- człowiek jest jaki jest ze względu na interakcję.

Etapy tworzenia osobowości:

1. dialog wewnętrzny

2. dialog zewnętrzny

3. osobowość

W trakcie interakcji jedn. funkcjonuje na różnych poziomach. Obserwuje ona członków interakcji i siebie. Każdą interakcje można określić jako grę- jedn. musi odnaleźć siebie jako część całości. Wg Meada interakcja jest większą całością, w której jedn. rozpoznają się jako jej część. Interakcje społ. w przeciwieństwie do prawdziwych gier nie mają reguł, tworzone są one na potrzeby sytuacji, jedn. same je tworzą. Osobowość człowieka to suma ról społ. jakie zna. W dużej mierze rozpoznanie roli zależy od innych. Człowiek z natury jest istotą refleksyjną- analizuje to, co postrzega. Osobowość rozbija się na 2 części ( z jęz. ang.):

- me- suma wyobrażeń na temat siebie (ja obserwowany od zewnątrz)

- I - jaka jedn. jest, niezależnie od sytuacji. Jest to część świadoma, na tyle na ile jedn. odróżnia siebie od społ.

Pierwotne jest „me” a niego powstaje „I” jako pierwiastek indywidualny.

• Instytucje społ. wg Meada to utrwalone formy komunikowania się. W prawdzie podkreśla on zmienność i niestałość ich życia społ. ale pewne trwałe formy istnieją.

• Społ. istniej tam, gdzie grupa społ. Różnice między mała grupą społ. a np. narodem polega na stopniu skomplikowania układu.

Trzy poziomy kontroli w skali makro:

1. kontrola jedn. nad swym postępowaniem

2. kontrola społ. nad swoim rozwojem

3. kontrola społ. nad światem przyrody

SZKOŁA CHICAGOWSKA

• Socjologia początku XX w. była socjologią opisową.

Badania trzeba skoncentrować na społ. lokalnych jako reprezentanta społ. Społ. lokalna jest wyróżniana przez terytorium .Jest to ważny element życie społ., mikrokosmos w którym odbija się reszta społ. Badając jedną społ. lokalną, można odkryć formy i nieprawidłowości które występują w innej społ.

Techniki badań:

- obserwacje uczestnicząca

- wywiady kierowane (rozmowa nakierowana na pewien cel)

- unikano technik statystycznych

• Założenia socjol. opisowej

1. Typologiczna- szukano pewnych typów, które mogłyby opisywać zastaną rzeczywistość np.: miasto, wieś, stowarzyszenie.

2. Ekologiczna- społ. ujmowana na tle środ. przyrodniczego (wpływ przyrody na życie społ. i badanie tego związku)

3. Strukturalno- formalne: badanie rzeczywistość społ. jako całości, która jest ściśle wewnątrz siebie powiązana. Wszystkie elementy mają wpływ na siebie.

• Szkoła Chicagowska

1892- założenie wydziału socjologii i antropologii.

W Chicago, w tym okresie miała miejsce szybka urbanizacja, wzrost przestępczości i przyrost miejskiego proletariatu. Na tym terenie działała grupa badaczy której przewodził Robert Park.

Park i Burges są autorami „wprowadzenia do nauki socjologii” oraz artykułu „miasto- uwagi na temat badań zachowania ludzkiego w mieście”

Rozróżnienie 2 rodzajów badań:

1. Socjal surwey - opis tego co istnieje

2. Socjological surwey- związane z socjologią i ważne dla niej badania, które prowadzą do okrywanie praw socjologicznych.

Badacze tej szkoły zakładali badanie procesu urbanizacji, które wywołują zanik więzi. Pytaniem stawianym przez nich było: jak w warunkach miejskich można uzyskać ład społ., taki jaki istniał zanim pojawiło się życie wielkomiejskie?

W grupie społ wyróżniamy 2 aspekty:

a) comunity- czyli wspólnota, oparta na wspólnym terytorium. Jest to twór społ. w którym rządzi teoria ewolucji- wyznacznikiem jest terytorium. Współpraca ma tu charakter przejściowy i żywiołowy. Mamy tu do czynienia z jedn. między którymi rządzą prawa dżungli.

b)society- czyli społeczność, jedn. współpracują, potrafią dążyć do wspólnego celu.

Zbiorowość terytorialna składa się z osób. Osoba to jedn. posiadająca status powiązany z normami, posiada „miejsce moralne”.

Ważne są postawy jedn., które w aspekcie kulturowym stanowią empiryczny przejaw osoby.

Procesy elementarne- dzięki nim odbywa się ewolucja od cemunity do society:

1. konkurencja; ma miejsce w środ. ludzkich i zwierzęcych

2. konflikt; forma przejawiania się konkurencji

3. akomodacja- przystosowanie do sytuacji konfliktu

4. asymilacja

• Podejście ekologiczne:

1. skupiska ludzkie są określone wg wzoru przestrzennego- jest on podyktowany przez środ. przyrodnicze.

2. Terytorialnie wyróżnione strefy posiadają wskaźniki: religię, mentalność, obyczaje, język itp.

3. Rzeczywistość społ jest dynamiczna

4. Przedstawiciele tej szkoły przedstawiali wyniki swoich badań w sposób graficzny

Procesy w ramach których należy opisywać społ lokalne:

- centralizacja

- sukcesja

- koncentracja

- inwazja

FLORIAN ZNANIECKI (1882-1958)

Dzieła:

„Cultural realisty” (1919)

„Wstęp do socjologii” (1922)

„socjologia wychowania”

„Miasto w świadomości i jego obywatele”

„Ludzie teraźniejsi, a cywilizacja przyszłości”

„Methodos of sociology”

„ Społeczna rola uczonych”

• Znaniecki w najszerszym zakresie interesował się kulturą, na tym właśnie tle stworzył koncepcję socjologii.

• Zdaniem Znanieckiego błędem jego poprzedników było traktowanie tworów kultury jako czegoś co już istnieje. Wg niego twory kultury powstają lub zmieniają się w momencie ich obserwacji, wraz ze zmianą obserwującego je podmiotu . Aby opisać świat kultury, nie należy opisywać przedmiotów kultury, lecz relacje między obiektem kultury a ich badaczem. Przebieg procesu poznania nie jest całkowicie subiektywny, ale też nie do końca obiektywny- określił go jako względnie obiektywny.

Człowiek poznaje rzeczywistość kulturową na podstawie świata wartości.

Rzeczywistość kulturową należy badać uwzględniają, że należy ona do pewnych określonych podmiotów ( bez nich nie istnieje)

Kultura ma wymiar historyczny, ponieważ podmioty są uwarunkowane histor. Istniała pewne obiektywizacje (niezależne od historii- systemy wartości). Aby określić obiekt kultury należy powiązać go z innym obiektem kultury. Bezpośredni kontekst nadaje sens obiektom. Systemy wartości są tworzone przez konteksty. Systemy kulturowe są różnorodne- religijne, symboliczne, estetyczne, prawne, ekonomiczne itd. Całe społ. jako część kultury składa się z szeregu systemów. Znaniecki twierdził, ze nie można badać całej kultury czy społ. ze względu na mnogość elementów.

• Na tym gruncie Znaniecki określił swoją koncepcję socjologii jako nauki. Socjologię XX w. podzielił na 2 nurty:

- nurt teoretyzowania

- nurt socjologii opisowej (gromadzenie faktów)

Swoją koncepcję socjologii Znaniecki przeciwstawiał obu tym nurtom. Nauki humanistyczne powinny opierać się na naukach przyrodniczych, z uwzględnieniem współczynnika humanistycznego (świadomość jedn.)

Konsekwencje takiego ujęcia:

- nauki o kulturze muszą być na nowo zinterpretowane w oparci o współczynnik humanistyczny.

- zmiana sposobu patrzenia na rzeczywistość kulturową.

- należy rozszerzyć pojęcie danych dostarczanych podczas doświadczenie kultury (dane zmysłowo dostrzegalne i dane ze sfery świadomości)

• Wśród innych systemów kultury mieści się też system społ. Określa on wartości funkcjonujące w świecie między ludźmi. Inne systemy opisują relacje ludzi wobec przedmiotów materialnych lub niematerialnych. System społ. określa odniesienie jedn. do innych jedn. Systemy kulturowe działają poprzez świadomość; System społ. jest o tyle specyficzny, że podmiot i przedmiot refleksji są obdarzone świadomością, dlatego znaczenie czynnika ludzkiego w socjologii jest duże. Dzięki socjologii uzyskujemy wiedzę na temat kultury jako całości. Systemy społ. stanowią uproszczony obraz całej kultury. Socjologia powinna być ścisła jak nauki przyrodnicze z uwzględnieniem czynnika ludzkiego.

Znaniecki podkreśla rolę świadomości ludzkiej i twierdzi, że socjologia może tworzyć ogólne wzorce. Jest to możliwe dlatego, że zjawiska społeczne są do pewnego stopnia zobiektywizowane i cechuja się okresloną powtarzalnością.

Trzy rodzaje zjawisk:

1. kulturowe normy-podstawa rzeczywistości społ.

2. kulturowe układy-systemy społ.

3. prawa przyczynowe

Można wyróżnić 5 poziomów dynamicznych układów społ.

1.Czynności społ.

Jest to rodzaj danych społ.

-działania człowieka wobec innych ludzi

-z czynności społ. wyłaniają się kolejne poziomy układów

-czynności społ. mają małe znaczenie-to co widzimy w społ. to już wyższy poziom

-czynności społ. nie dostarczają odpowiedzi dlaczego społ. wygląda tak, a nie inaczej

-w każdym społ. występują inne czynności społ.

2.Stosunki społ.

Systemy czynności społ. współzależnych ze względu na funkcje

-powstają gdy mamy do czynienia z grupą jednostek

-stosunki społ. powstają na bazie czynności społ.

-obserwując stosunki społ. mamy do czynienia z ich wzajemnym nakładaniem się

-stosunki społ. dzielą się na powtarzalne i niepowtarzalne

-socjologia powinna zwracać uwagę na te stosunki społ. które są stałe i powtarzalne

-stosunki społ. są wg Znanieckiego aksjonormatywnie uporządkowane, tzn. uporządkowane za względu na wartości, z których wynikają normy

-aksjonormatywny porządek jest obiektywną całością w społ.

3.Osoby społ.

Pewne fragmenty rzeczywistości społ, w których przejawia się jednostka

-rola społ. to system normatywnych powiązań stosunków między jednostką a środowiskiem społ.

-rola społ. określa społeczną osobowość jednostki

-rolę społ. łatwo określić przez postawy jednostek w społ.

-rola społ. jest maską, przebraniem, które jednostka przybiera szukając kontaktów z otoczeniem

-istnieje wiele ról społ.

-rola mówi o człowieku i grupach społ., ale nigdy nie podaje całości

-dynamiczność ról społ.-znikają i pojawiają się nowe

Pojęcie osobowości społ.-suma ról społ., z których wynikają stosunki społ. wobec innych ludzi.

4.Grupy społ.

Istnieje, jeśli istnieją jednostki, które uważają się za ej członków.

-Znaniecki odrzuca koncepcję socjologii jako nauki o grupach społ.

-jednostka funkcjonuje w wielu grupach społ.

-wpływ grupy na osobowość jest niewielki

-grupa społ. stanowi element rzeczywistości trudny do opisania

-typy grup społ.: pierwotne, genetyczne, religijne, kulturowe

5.Społeczeństwo

Zjawisko dominacji jednej grupy społ. Twór w którym nakładają się wpływy różnych grup.

-typologia społeczeństw: plemienne, polityczne, religijne, kulturalne i społ. światowe

• Wnioski metodologiczne płynące z ujęcia Znanieckiego:

Odróżniał dwa pojęcia związane z indukcją czyli badaniem szczegółów

-indukcja analityczna-badanie pojedynczego przypadku

-indukcja enumeracyjna- wylicza się widoczne zewnętrzne widoczne fakty (Znaniecki ją odrzuca!!!)

Źródła danych:

-wewnętrzne doświadczenie badacza

-obserwacja bezpośrednia lub pośrednia

-osobiste doświadczenia innych ludzi

-obserwacja i uogólnienia dokonane przez innych ludzi

Głównym zadaniem socjologii jest intersubiektywizacja danych czyli opisanie danych indywidualnych w kategoriach obiektywnych.

KARL MANNHEIM

Dzieło: „Ideologia i utopia” (1929)

• Był jednym z uczestników szkoły frankfurckiej. Była to instytucja powołana do badań nad życiem społ., dla których punktem wyjścia były koncepcje Marksa. Innymi jej przedstawicielami byli m.in. Fromm i Markus.

• Koncepcja Mannheima jest częścią socjologii wiedzy

Dwa ujęcia struktur społ.:

-ujęcie od wewnątrz (subiektywnie)

-ujęcie z zewnątrz (obiektywnie)

Np. Pojęcie wolności było w różnych okresach różnie rozumiane. W ujęciu od wewnątrz interesuje badacza jaką funkcję spełnia ono w konkretnym wypadku. W ujęciu od zewnątrz pojęcie wolności powinno być rozpatrywane szerzej (obiektywnie).

• Mannheim uważał, że socjolog powinien ujmować zjawiska społ. patrząc na ich prawdziwe znaczenie. Stwierdził, że jeśli rzeczywistość społ. będziemy obserwować obiektywnie, to zauważymy, że jej najważniejszym elementem jest myślenie (proces subiektywny). Żeby wyjaśnić rzeczywistość trzeba wyjaśnić jak ludzie myślą.

• Mannheim był przekonany, że budowanie wiedzy ma charakter kolektywny. Proces myślenia jest uwarunkowany obiektywnymi zjawiskami np. indywidualnym losem człowieka, dostępnością dóbr materialnych. Każda wiedza ma aspekt obiektywny i subiektywny. Głównym przedmiotem socjologii jest fakt, dlaczego ludzie myślą tak, a nie inaczej.

Myślenie jest ideologią. Dwa ujęcia pojęcia ideologii (eg Szackiego)

-w rozumieniu partykularnym-każdy pojmuje siebie jako część społ. rzeczywistości, każdy ma swoją ideologię, różną od ideologii innych grup i jednostek i służy do walki z nimi

-w rozumieniu całościowym-istnieje przekonanie, że każda myśl jest zrelatywizowana społecznie (każdy widzi rzeczywistość społ. tak jak pozwalają mu na to warunki społ.)

Mannheim krytykował Marksa za jego wiarę w istnienie formy wiedzy postawionej ponad wszystkimi ideologiami (świadomość proletariatu). Mannheim uważał, że nie istnieje prawda a dobra ideologia. Wszelka wiedza jest ułomna, ze względu na jej społ. uwarunkowania. Możemy obserwować rzeczywistość społ. jako zespół procesów splatania się walki wielu ideologii i różnych typów wiedzy.

Wyróżnił 5 dominujących w społ. sposobów myślenia:

1. Konserwatyzm biurokratyczny- zawsze należy opierać się na sprawdzonych wzorach, unikać innowacji. Jego przedstawiciele zadają pytanie: „jak powinno coś wyglądać?” a nie „dlaczego coś wygląda tak czy inaczej?”. Jest to ideologia administratorów, wszystkich tych, którzy zajmują się zarządzeniem.

2. Konserwatyzm tradycyjny- społ. traktowane jest jako harmonijnie rozwijająca się roślina, wszystko jest z góry określone. Wartość ma tylko to, co uświęcone tradycją. Każdy ma swoje miejsce w społ, zmian powinny odbywać się powoli, nie naruszając stanu równowagi. Jest to głównie ideologia arystokracji, duchownych i posiadaczy ziemskich.

3. Liberalizm burżuazyjny- każdy powinien mieć możliwości dowolnego kształtowania swojego losu, działać na własna odpowiedzialność. Nikomu nie należy w tym ani przeszkadzać ani pomagać. Różnice między jedn. polegają na nierównych zdolnościach wrodzonych i nierównych skutkach podejmowanych wyborów. Jest to ideologia przedsiębiorców.

4. Myśl socjalistyczna- w społ. konflikt jest nieunikniony, ponieważ zawsze będzie istniał podział na lepiej czy gorzej sytuowanych. Każda jedn. musi odpowiedzieć się po jednej z antagonistycznych. Nie ma żadnego myślenia społ., które faworyzowałoby jakiejś grupy społ. Jest to ideologia robotników.

5. Faszyzm- jest to dalszy etap w rozwoju myśli socjalistycznej. Jeśli walka jest nieunikniona, to przy ocenie rzeczywistości społ. mamy do czynienia z relatywizmem, każdy ma swoje racje i dlatego trzeba za wszelka cenę znaleźć się w gronie lepiej sytuowanych. Jest to ideologia wszystkich niedostosowanych do istniejącego systemu społ.

Każda grupa jest w jakiś sposób uwikłana w te ideologie, ponieważ każda ma swoje interesy.

O wyborze ideologii decyduję:

- położenie klasowe

- grupy statutowe (stany wg Webera) do których należy jedn.

- grupy zawodowe (uprawnienie zawodu w dużej mierze determinuje sposób myślenia)

- indywidualne uwarunkowania egzystencjalne

- pokolenie (istnieją pewne megatrendy, style myślenia pojawiające się w różnych pokoleniach).

• W końcowym okresie twórczości Mannheim próbował zmodyfikować swoją teorią, aby nie miała ona tak pesymistycznej wymowy. Stworzył zatem kilka koncepcji. M.in.:

- koncepcja inteligencji jako grupy wolnej od tych uwarunkowań społ., które dotyczą innych grup, ponieważ jej celem jest odkrywanie obiektywnej prawdy.

- specyficzne ujęcie wartości- można mówić o wartościach obiektywnych, czyli takie, które pozostają w harmonii z rzeczywistością.

---