IPSIR UW - Katedra Socjologii Norm, Dewiacji i Kontroli Społecznej

"TEORIA SPOŁECZEŃSTWA I PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH"

TEMATY

Obowiązuje znajomość lektur podanych w syllabusie (bez lektur

uzupełniających) oraz znajomość treści wykładów

1. Czym jest społeczeństwo; klasyczne sposoby rozumienia społeczeństwa.

2. Interpretacja zjawisk społecznych ze współczynnikiem humanistycznym.

3. Socjotechniczna funkcja socjologii.

4. Charakterystyka społeczeństw (militarnego i industrialnego) według H. Spencera.

5. S. Ossowskiego typologia ładu społecznego; rodzaje ładu społecznego oraz ich charakterystyka.

6. Proces instytucjonalizacji ładu społecznego; typizacja, eksternalizacja, obiektywizacja.

7. Typy uprawomocnienia ładu społecznego; symboliczne uniwersum, jego istota i funkcje.

8. Więź społeczna i jej komponenty.

9. Psychospołeczna i normatywna interpretacje więzi społecznej jako ujęcia komplementarne.

10. Integracja społeczna; rodzaje integracji społecznej.

11. Czynniki sprzyjające dezintegracji - integracji społecznej (rodzaje i przykłady).

12. Kontrola społeczna; definicje, rodzaje, środki, i funkcje.

13. Typologie oddziaływań społecznych (np. wg Ossowskiego, Czapówa).

14. Norma społeczna.

15. Rodzaje norm społecznych i związki pomiędzy nimi; prawo a moralność.

16. Instytucje i normy społeczne jako elementy konstytuujące ład społeczny.

17. Dewiacja społeczna.

18. Dewiacja jako efekt osłabienia kontroli społecznej - ujęcie tradycyjne.

19. Dewiacja jako efekt zaostrzenia kontroli społecznej - teoria naznaczania.

20. Osobowość; przegląd koncepcji teoretycznych.

21. Socjalizacja, jako proces internalizacji wartości i norm;

22. Socjalizacja pierwotna i wtórna.

23. Jaźń jako wytwór interakcji społecznych.

24. Rodzaje jaźni; według G. H. Meada'a, "jaźń odzwierciedlona" według Ch. Cooley'a, koncepcja jaźni A. Podgóreckiego.

25. Koncepcja struktury postaw według S. Nowaka.

26. Różnica między instrumentalnym uczeniem się a tzw. klasycznym warunkowaniem.

27. Podstawowe twierdzenia teorii zachowania, w tym dotyczące wygaszania reakcji oraz generalizacji bodźca.

28. Zasady (warunki) skutecznego stosowania nagród i kar.

29. Teoria "zróżnicowanych powiązań" E. Sutherlanda.

30. Twierdzenia dotyczące roli dysonansu poznawczego, jego wielkości i sposobów redukowania.

31. Podstawowe założenia i twierdzenia teorii interakcji, wymiany.

32. Struktura społeczna w ujęciu makro.

33. Struktura społeczna w ujęciu mikro.

34. Klasyczne definicje klasy społecznej (Max Weber, Karol Marks).

35. Kultura symboliczna; systemy symboli.

36. Zróżnicowanie kulturowe i jego konsekwencje; subkultury.

37. Cechy definiujące nowoczesne państwo.

38. Trzy typy uprawomocnienia panowania.

39. Główne modele zmiany społecznej.

40. Pojęcie procesu społecznego.

41. Obiektywny i subiektywny wymiar problemów społecznych.

42. Problem społeczny jako efekt społecznych procesów definiowania.

43. „Naturalne historie” jako model procesów konstruowania problemów społecznych (M. Spector i J. Kitsuse).

44. Sposoby identyfikowania problemów społecznych.

45. C. W. Millsa badania zawodowych ideologii patologów społecznych.

46. Charakterystyka oraz teoretyczna interpretacja wybranego problemu społecznego.

Na czarno-tego nie ma

Na czerwono- jest opracowane

Na niebiesko- mam w swoich skromnych notatkach

Teoria społeczeństwa i problemów społecznych

1. S. Ossowskiego typologia ładu społecznego; rodzaje ładu społecznego oraz ich charakterystyka.

2. Procesy instytucjonalizacji elementów ładu społecznego; typizacja, eksternalizacja, obiektywizacja.

3. Instytucje społeczne.

4. Typy uprawomocnienia ładu społecznego; symboliczne uniwersum, jego istota i funkcje.

5. Więź społeczna i jej komponenty.

6. Stosunki i zależności społeczne.

7. Kontrola społeczna; definicje, rodzaje, środki, instytucje i funkcje.

8. Typologie oddziaływań społecznych (np. wg Ossowskiego, Podgóreckiego)

9. Norma społeczna.

10. Funkcje norm społecznych i związki pomiędzy nimi; prawo a moralność.

11. Współczesne koncepcje prawa.

12. Sankcje społeczne i ich rodzaje.

13. Normy społeczne a dewiacja.

14. Integracja społeczna; definicja, pojęcia, wymiary integracji. !brak!

15. Czynniki sprzyjające dezintegracji - integracji społecznej(rodzaje i przykłady).

16. Osobowość; przegląd koncepcji teoretycznych.

17. Socjalizacja, jako proces internalizacji wartości i norm.

18. Koncepcje i stadia socjalizacji.

19. Jaźń; koncepcje jaźni wg G.H. Meada'a, „jaźń odzwierciedlona” wg Ch. Cooley'a, koncepcja jaźni

S.Podgóreckiego.

20. Osobowość a postawy i definicje sytuacji.

21. Koncepcja struktury postaw wg S. Nowaka.

22. Różnica między instrumentalnym uczeniem się a tzw. Klasycznym warunkowaniem.

23. Podstawowe twierdzenia teorii zachowania, w tym dotyczące wygaszania reakcji oraz generalizacji bodźca.

24. Zasady (warunki) skutecznego stosowania nagród i kar.

25. Teoria uczenia się zachowań przestępczych.

26. Twierdzenia dotyczące roli dysonansu poznawczego, jego wielkości i sposobów redukowania.

27. Zasady skutecznej perswazji werbalnej.

28. Podstawowe założenia i twierdzenia teorii interakcji.

29. Grupa społeczna; podstawowe cechy.

30. Pozycje i role społeczne.

31. Typologie grup.

32. Grupy pierwotne, małe oraz nieformalne; podobieństwa i różnice.

33. Funkcje grup nieformalnych; charakterystyka i przykłady.

34. Struktura społeczna w różnych socjologicznych koncepcjach teoretycznych.

35. Koncepcja struktury społecznej wg P. Blau.

36. Pojęcie kultury i pojęcia bliskoznaczne.

37. Kultura symboliczna; systemy symboli. !brak!

38. Zróżnicowanie kulturowe i jego konsekwencje; subkultury. !brak!

39. Socjologiczne koncepcje państwa; typy państw i sposobów sprawowania władzy.

40. Geneza i typy partii politycznych.

41. Problem społeczny; treść i zakres pojęcia.

42. Marginalność społeczna. !brak!

43. Problemy społeczne o różnych orientacjach (paradygmatach, metaforach) socjologicznych. !brak!

44. Sposoby identyfikowania problemów społecznych. !brak!

45. Charakterystyka oraz teoretyczna interpretacja wybranego problemu społecznego (w tym: narkomania, alkoholizm, samobójstwa). !brak!

46. Rozwój społeczny, społeczna zmiana i postęp; wzajemny stosunek powyższych pojęć.

47. Teorie linearne rozwoju społecznego.

48. Teorie cykliczne rozwoju społecznego.

49. Teorie dychotomiczne rozwoju społecznego.

50. Podejście „zewnętrznego obserwatora” a „współczynnik humanistyczny” w badaniu zjawisk społecznych.

51. Subiektywny charakter zjawisk społecznych a wymóg obiektywizmu badacza.

52. Typologia funkcji społecznych wg A. Podgóreckiego; rodzaje funkcji socjologii oraz ich charakterystyka.

1. S. Ossowskiego typologia ładu społecznego; rodzaje ładu społecznego oraz ich charakterystyka.

Ład społeczny to sposób zorganizowania życia zbiorowego strzeżony przez różne instytucje. Każdy ład wiąże się z ograniczeniem spontaniczności i indywidualności członków (ograniczenia regulują normy, zachowania, myślenia). Lad musi być podtrzymywany i kontrolowany przez instytucje kontroli społecznej.

Ład społeczny to sposób istnienia jakiejś całości, sposób w jaki jest uporządkowana i jak działa.

Rodzaje ładu społecznego:

1. ład przedstawień zbiorowych:

Życie społeczne oparte jest na konformizmach (tradycjach i rutynach) społecznych, uregulowane przez tradycyjne wzory. Koncepcja ta odpowiada wyobrażeniom społeczeństwa „pierwotnego”, jako statycznej, tradycjonalistycznej wspólnoty, gdzie zmiany zachodzą powoli i rzadko. W społeczeństwie tym każdy członek ma swoje miejsce i swój udział, chociaż nie potrafi go wyjaśnić (S. Mayo), zachowania nie są sterowane przez zewnętrzny środek koordynacji. Stopień podobieństwa zachowań ludzi jest jednorodny.

b) ład monocentryczny:

Życie społeczne regulowane jest przez centralne decyzje dzięki organizacji czuwającej nad ich przestrzeganiem. Ład ten utrzymywany jest dzięki ścisłemu wykonywaniu decyzji najwyższej, planującej i rządzącej władzy. Zachowania ludzi są jednorodne, ściśle podporządkowane jednej myśli. Porządek ten osiąga najpełniejszą realizację w doskonale zdyscyplinowanych organizacjach militarnych lub biurokratycznych z systemem rozgraniczania kompetencji i ścisłej jednostronnej zależności.

c) ład policentryczny:

Równowaga społeczna osiągana jest automatycznie dzięki naturalnym prawom interakcji, w wyniku indywidualnych, nieskoordynowanych decyzji, przy respektowaniu pewnych norm współżycia. Rząd jest tym lepszy, im mniej rządzi - jedynym jego zadaniem jest czuwanie nad tym, aby normy współżycia były przestrzegane przez wszystkich członków społeczeństwa, a także ma zabezpieczać przed zagrożeniami zewnętrznymi - utrzymując policję i armię. Reszta to wypadkowa nieskoordynowanych działań podjętych z prywatnej inicjatywy kierujących się osobistymi interesem i racjonalnym przewidywaniem zachowania się innych jednostek. Stopień podobieństwa zachowań ludzi nie jest jednorodny, a zewnętrzne środki koordynacji zachowań ludzkich nie istnieją (istnieją wewnętrzne?).

d) ład porozumień zbiorowych:

Zastąpienie przymusu wielostopniowymi porozumieniami i więzi społeczne. Zapewnienie obywatelom udziału w społecznym planowaniu i pogodzenie swobodnego ścierania się idei i skal wartości z racjonalnie skoordynowaną gospodarką. Koncepcja ta ma pogodzić policentryczny charakter życia społecznego z racjonalnym systemem planowania. Zewnętrzny ośrodek kontroli jest wyłaniany poprzez manifestację woli i preferencji członków społeczeństwa (np. wybory). Zachowania ludzi są różnorodne, indywidualne, ale skoordynowane.

2. Procesy instytucjonalizacji elementów ładu społecznego; typizacja, eksternalizacja, obiektywizacja.

Instytucjonalizacja - ustanowienie (proces ustanawiania)

Podstawowe mechanizmy instytucjonalizacji:

1. typizacja - proces ujednolicania pewnych czynności, które zostały zaobserwowane i zaliczone do jakiejś grupy typów (zespół norm postępowania dla stworzenia pewnej rzeczy); np. Jeśli ktoś jest Anglikiem to na pewno piję herbatę o 5. (Jest to ustanowienie podstawowe ponieważ upodabnia interakcję nami a naszymi partnerami)

2. nawyk - mechanizm sprowadzający niezliczoną ilość możliwości działania do jednej - wybranej przez daną jednostkę za najwłaściwszą (np. na „Dzień dobry” odpowiadamy „Dzień dobry”.)

3. eksternalizacja - uzewnętrznienie norm postępowania, reguł gry, umów w stosunku do twórców (normy uniezależniają się od twórców i zaczynają obowiązywać twórców i innych ludzi, żyć własnym życiem)

4. obiektywizacja - przejście międzypokoleniowe, zjawisko niezależne od twórców podmiotów działających, ale dopiero w następnym pokoleniu, gdy zostanie przekazane, jako dziedzictwo kulturowe. Wobec twórców tych norm nie są one obiektywne (mają oni do nich pewien stosunek emocjonalny)

5. uprawomocnienie - zabiegi legitywizacyjne, podtrzymuje ład społeczny; nasz ład jest następstwem procesów, a wynikiem dobrze użytych mechanizmów uprawomocnienia

Instytucjonalizacja może być całkowita (wszystkie problemy są wspólne i wspólne są ich rozwiązania) i odwrotna (jest jeden wspólny problem).

3. Instytucje społeczne.

Instytucją nazywamy określone osoby, przydzielone im środki i unormowane czynności, jakie mają wykonywać w imieniu i na rzecz szerszej zbiorowości, którą reprezentują lub której umożliwiają zaspokajanie potrzeb. Instytucje regulują działalność człowieka, zapewniają ciągłość życia zbiorowego, integrują ludzi, są najbardziej trwałym układem więzi.

Instytucje mogą być formalne (mające podstawy prawne, uregulowano ich działalność) i nieformalne (nie mają prawnych podstaw, ale zastępują czasem formalne - np. szkoły pod zaborami).

1. Instytucje ekonomiczne - zajmują się produkcją i podziałem dóbr, usługami, obiegiem pieniądza i organizacją pracy

2. Instytucje polityczne - wiążące się ze zdobyciem, wykonywaniem i utrzymywaniem władzy (są nimi partie polityczne, ministerstwa, policja, itp.)

3. Instytucje socjalne - opiekuńczo - wspomagają ludzi o ograniczonej sprawności i instytucje powołane do rozwiązywania różnych problemów społecznych

4. Instytucje wychowawcze i kulturalne - ich celem jest podtrzymywanie, przekazywanie i rozwijanie dziedzictwa kulturowego, socjalizacja młodego pokolenia oraz wychowywanie i kształcenie (np. szkoły, teatry, rodzina, przedszkole)

5. Instytucje religijne - zrzeszające ludzi jednego wyznania, zapewniające im stały kontakt z wiarą

Warunki skutecznego i sprawnego działania instytucji społecznych:

-wyraźnie sprecyzowany cel i zakres czynności i funkcji (aby nie wystąpiło zjawisko krzyżowania się kompetencji kilku instytucji, załatwiających te same sprawy;

-racjonalna organizacja pracy wewnątrz instytucji;

-stopień depersonalizacji i obiektywizacji czynności (aby instytucja służyła, a nie szkodziła zbiorowości)

-uznanie i zaufanie ze strony zbiorowości (do funkcjonariuszy instytucji)

-bezkolizyjne włączenie się instytucji w system już istniejących instytucji lokalnych, itp.

4. Typy uprawomocnienia ładu społecznego; symboliczne uniwersum, jego istota i funkcje.

Uprawomocnienie jest to proces wyjaśniania i uzasadniania elementów tradycji nie znanych z własnej biografii.

Wyjaśnia ono porządek instytucjonalny, przypisując jego zobiektywizowanym znaczeniom ważność poznawczą. Wiąże się ono z systemem wartości, ale również z wiedzą, która te wartości niejako wyprzedza. Wiedza ta przekazywana jest wraz z tradycja, która wyjaśnia dlaczego jednostka powinna podjąć takie, a nie inne działanie i dlaczego rzeczy są takimi, jakimi są.

Np. Biorąc pod uwagę problem kazirodztwa mówimy jednostce, że nie wolno zawierać związków małżeńskich w obrębie jednej rodziny. Jednakże wcześniej jednostka ta musi wiedzieć, że jest członkiem danego klanu. Wiedzę tę otrzymuje wraz z tradycją, która wyjaśnia czym jest klan w ogólności, a jej klan w szczególności.

Wyróżniamy cztery etapy uprawomocnienia:

1. Przedteoretyczny - słowne przekazywanie doświadczeń, proste tradycyjne stwierdzenia. Jest podstawą wiedzy oczywistej, na której muszą się opierać wszystkie następne teorie.

2. Zdanie teoretyczne - przysłowia, maksymy moralne, aforyzmy, legendy, opowieści poetyckie.

3. Wyraźne teorie - na podstawie zróżnicowanego systemu wiedzy sfera instytucjonalna jest uprawomocniana.

4. Uniwersum symboliczne.

Uniwersum symboliczne są to kompleksy tradycji teoretycznych integrujące różne obszary znaczenia i ujmujące porządek instytucjonalny jako całość. Obejmuje także sytuacje z życia jednostek (wykraczające poza rzeczywistość życia społecznego). Jest tworzone dzięki obiektywizacjom społecznym. Uniwersum umiejscawia pewne znaczenia w różnych układach odniesienia.

Funkcje uniwersum symbolicznego:

-zapewnia porządek w subiektywnym postrzeganiu doświadczenia życiowego jednostki; umiejscawia wszystko na właściwym miejscu, a w przypadku utraty świadomości tego porządku umożliwia powrót do rzeczywistości,

-zapewnia najwyższy poziom integracji dla niespójnych znaczeń w życiu codziennym,

-wprowadza porządek do różnych faz biografii (rytuały w społecznościach pierwotnych) i historii,

-uprawomocnia zjawisko śmierci,

-ustanawia hierarchię postrzegania własnej tożsamości, od najbardziej realnej do najbardziej ulotnej,

-wyznacza rzeczywistość społeczną (ustala granicę tego co jest ważne w stosunkach międzyludzkich),

-integruje wszystkie procesy instytucjonalne.

5. Więź społeczna i jej komponenty.

Więź społeczna jest to zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, ogół stosunków, połączeń i zależności skupiający jednostki w zbiorowości, całość zdolną do trwania i rozwoju. Więź jest podstawowym wyznacznikiem wszelkich form życia społecznego. Każda zbiorowość istnieje dzięki istnieniu więzi.

Składnikami więzi są czynniki obiektywno-formalne (aspekty organizacyjne) i spontaniczno-subiektywne (identyfikacja jednostki z grupą lub innym typem zbiorowości).

Czynniki obiektywno-formalne:

Państwo, kościół. O spójności państwa wg dawnych teorii decydowały dwa typy organizacji - państwowa (polityczna) i kościelna (religijna). Państwo może być zorganizowane jedyni państwowo lub religijnie.

Czynniki spontaniczno-subiektywne:

Jest to identyfikacja jednostki z grupą lub innym typem zbiorowości. Niezależnie od regulacji prawnej i legalnych struktur, występują takie trwałe spoiwa łączące ludzi jak normy społeczne, wzory zachowań, wartości, tradycja, itp.

Więź społeczna jest zjawiskiem ulegającym częstym i znacznym modyfikacjom w krótkim niekiedy czasie. Cechuje ją zróżnicowanie intensywności i trwałości, ale zawsze musi posiadać co najmniej jeden, a najczęściej większość lub wszystkie komponenty::

1. styczność przestrzenna - bezpośrednie spotkania; najwcześniejszy etap kształtowania się więzi społecznej; wywołuje reakcje tj. spostrzeżenia przelotne lub rejestracja cech spotkanych osób.

2. styczności i łączność psychiczna - wzajemne zainteresowanie się pewnymi cechami; interesowanie się sobą i zacieśnianie powstających więzi.

3. styczność społeczna - dokładniejsze poznanie, ale i pozyskiwanie lub wymienianie jakichś wartości (8 rodzajów styczności społecznej wydzielonych ze względu: na czas i częstotliwość - styczności trwałe i przelotne; potrzeby - prywatne i publiczne; przedmioty - osobowe i rzeczowe; formę przestrzenną - bezpośrednie i pośrednie); styczność społeczna łączy ludzi w mniej lub bardziej trwałe układy i zależności.

4. wzajemne oddziaływania (podmiot działania, przedmiot działania, narzędzie działania, metody działania, wynik działania)

5. wzory działań społecznych

6. stosunki społeczne - stosunek społeczny sygnalizuje nam istnienie układu składającego się z: a) przynajmniej dwóch osób, b) łącznika danego stosunku (podłoże), d) układu powinności i obowiązków, czyli unormowanych czynności; stosunek społeczny to system unormowanych oddziaływań między partnerami, zachodzących na pewnej płaszczyźnie, którą może być sytuacja pracownicza, rodzinna lub studencka; stosunki społeczne powinny być symetryczne; asymetria jest wtedy, gdy partnerzy reprezentują zróżnicowane siły oraz, gdy jeden z partnerów przejawia skłonności dominacji nad drugim; moc oznacza dysponowanie środkami zapewniającymi dominację i wymuszanie, między innymi przez nakłanianie do podporządkowania

7. zależność społeczna - stosunki społeczne obfitują w wiele zależności typu strukturalnego, przyczynowego i funkcjonalnego (np. wpływ na motywy, aspiracje, postawy); każdy stosunek społeczny zawiera w sobie wiele różnorodnych zależności społecznych

8. instytucje społeczne - podtrzymują żywotność stosunków społecznych ; dzięki nim życie przebiega w sposób zorganizowany i sprawny; zaspokajają potrzeby ludzi, regulują działania, zapewniają ciągłość życia zbiorowego, integrują ludzi i podtrzymują więzi społeczne (ekonomiczne, polityczne, wychowawczo-kulturalne, socjalne, religijne)

9. kontrola społeczna - nieskodyfikowany system oddziaływań na zachowania jednostek i zbiorowości

6. Stosunki i zależności społeczne.

Stosunek społeczny jest to system unormowanych oddziaływań między partnerami, zachodzący na pewnej płaszczyźnie (pomiędzy jednostkami a grupami). Partnerzy świadomie wchodzą ze sobą w określone stosunki i zależności społeczne, kierując się własnymi odczuciami i potrzebami. Jest to wzajemne wpływanie osób na siebie.

Stosunek społeczny to układ składający się z:

-przynajmniej dwóch partnerów (grupa bądź jednostka)

-łącznika - konkretnego przedmiotu materialnego lub duchowego

-sytuacji stanowiącej „platformę” stosunku

-układu powinności i obowiązków

Wyróżniamy między innymi:

-stosunki produkcji (właściciel środków - nabywca)

-sąsiedztwo (układ praw, obowiązków i ich egzekwowania)

-stosunki pracy, pokrewieństwa, polityczne, międzynarodowe

Stosunki mogą być formalne (np. pracownik - pracodawca) lub nieformalne (np. pokrewieństwo, przyjaźń)

Istnienie różnego rodzaju stosunków społecznych prowadzi do powstania zależności społecznych pomiędzy partnerami.

Zależność społeczna występuje w każdym stosunku społecznym; wynika ze świadomych oddziaływań ludzi na siebie; zależność społeczna wskazuje, że osoba B zależy od osoby A ze względu na pewne przedmioty bądź możliwości działań, które są ważne dla B, ale znajdują się w mocy A.

7. Kontrola społeczna; definicje, rodzaje, środki, instytucje i funkcje.

Kontrola społeczna zespół czynników kształtujących zachowanie jednostek w sposób społecznie pożądany (zgodny z normami). Czynniki te są natury statycznej (wzory, normy) oraz dynamicznej (oddziaływania zapobiegawcze, kontrolne, represyjne, podejmowane po stwierdzeniu odchyleń między zachowaniami a założeniami) [Piotr Sztombka]

Kontrola społeczna jest obok wpływu społecznego jedną z poddziedzin panowania społecznego nad jednostkami.

Kontrola społeczna jest nieskodyfikowanym systemem oddziaływania na zachowania jednostek i zbiorowości, zmierzającym do ujednolicenia zachowań jednostek czy grup z obowiązującym systemem norm, stosując nagrody i kary. Stosując kontrolę społeczną mimowolnie i pośrednio poddajemy wartościowaniu i ocenie własne postępowanie - kontrola kogoś jest częściowo samokontrolą.

Kontrola społeczna podtrzymuje porządek społeczny.

Środki kontroli społecznej:

1. sankcje (opinia publiczna, prawo, wierzenia)

2. społeczna sugestia (zwyczaje)

3. środki urabiające poglądy i przekonania (propaganda, edukacja, etyka)

4. orientacja uczucia w kierunku faworyzowania określonego ładu społecznego (kultura, sztuka)

---a) działające na świadomość człowieka, b) wykorzystujące przemoc, c) gratyfikujące, d) karzące---

Instytucje kontroli społecznej:

Rodzina, grupa koleżeńska, szkoła, instytucje wychowawcze, miejsce pracy, instytucje religijne, mass media, instytucje życia publicznego, wojsko

Rodzaje kontroli społecznej: (wg Marii Kłoś)

-kontrola korygująca - korygowanie ludzkich zachowań przy tendencjach dewiacyjnych standardów normatywnych

-kontrola przeciwdziałająca zachowaniom dewiacyjnym - profilaktyka, zapobieganie osłabieniu kontroli

-kontrola dewiantyzująca - podważająca układ społeczny, często sama będąca źródłem dewiacji

Funkcje kontroli społecznej:

-programująca - wprowadza nowych członków zbiorowości do życia zbiorowego i przyucza ich zgodnie z danym porządkiem społecznym

-restrykcyjna - instytucje kontroli społecznej reagują doraźnie na przypadki naruszające porządek społeczny (kara)

-korygujące - system działań, których celem jest przywracanie respektu dla porządku społecznego dla osób, które na trwałe wyłamały się z porządku społecznego (więzienia, poprawczaki)

-dewiantyzujaca - utrwalenie zachowań nie dających się pogodzić z porządkiem społecznym

8. Typologie oddziaływań społecznych (np. wg Ossowskiego, Podgóreckiego)

Stanisław Ossowski:

1. oddziaływania symboliczne - odwołują się do symbolicznych znaczeń, danych w danym kręgu. Symbolem jest każdy wytwór kultury o wspólnym znaczeniu dla wszystkich - np. machnięcie ręką; symbol jest podstawowym narzędziem oddziałującym, środkiem kontrolnym (np. hymn, flaga)

2. oddziaływania bezpośrednie - skierowane bezpośrednio na osobę lub zbiorowość np. skłanianie kogoś do określonego zachowania przez przymus - bicie, nacisk, nawet hipnoza

3. oddziaływania pośrednie - realizowane wobec pewnych jednostek przez inne lub za pośrednictwem urządzeń społecznych. Są to zarządzenia czy sterowania zbiorowości (np. realizacja reformy)

Adam Podgórecki:

1. oddziaływania perswazyjne - realizacja przy współpracy obiektu, na który oddziaływania są skierowane, cele są znane i oczywiste, jawna argumentacja. Jest to kształtowanie postawy przy pomocy różnych technik (najczęściej werbalne przekonywanie) [obiekt wie i zdaje sobie sprawę, że się nań oddziaływuje)

2. oddziaływania manipulacyjne - obiekt oddziaływań nie ma świadomości i nie zna celu oddziaływania. Kontrowersyjne z etycznego pkt. widzenia - reklama podprogowa, kłamstwo altruistyczne.

3. Oddziaływania pośrednie - tak jak u Ossowskiego: realizowane wobec pewnych jednostek przez inne lub za pośrednictwem urządzeń społecznych. Są to zarządzenia czy sterowania zbiorowości (np. realizacja reformy)

Czesław Czapów:

1. oddziaływania socjotechniczne - narzędziem są grupy społeczne nie osoby (np. podczas wojny dowódca posługuje się grupami)

2. oddziaływania psychotechniczne - środkiem wykorzystywania jest osoba (narzędziem psychika), która jest podmiotem oddziaływania (np. prowadzenie wykładu)

3. oddziaływania kulturotechniczne - narzędziem oddziaływania jest symbol kulturowy (tak jak u Ossowskiego symboliczne)

4. oddziaływania samosterowane - jedność przedmiotu, obiektu i narzędzia oddziaływania (np. samokształcenie) „Sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem”

9. Norma społeczna.

10. Funkcje norm społecznych i związki pomiędzy nimi; prawo a moralność.

Norma społeczna (z łaciny - prawidło, prawidłowość, pojawiła się jako pojęcie w XXw.)

Norma to ogólnie przyjęta, ustalona reguła, zasada, przepis, prawidło (coś oczekiwanego, zazwyczaj występującego), standard, dyrektywa albo wzór postępowania.

Norma społeczna to norma regulująca stosunki międzyludzkie na względnie rozległym obszarze i/lub w ciągu życia kilku pokoleń.

Wskazuje ona adresatom, jak powinni postępować w określonych okolicznościach i jakiego postępowania powinni się wystrzegać.

Norma definiuje rodzaj i zakres powinności, jakie ciążą na jednostce (grupie społecznej) w związku z pełnieniem przez nią określonych ról.

Normy społeczne stoją na straży wyznawanych w nich wartości (groźba za nieprzestrzeganie i obietnica nagrody za zgodne postępowanie).

Norma społeczna stanowi kryterium wg którego oceniane jest działanie ludzkie.

Normy zinstytucjonalizowane=normy podtrzymywane i chronione przez oficjalne instytucje kontroli

Dlaczego ludzie przestrzegają norm?

-wg funkcjonalistów - normy społeczne odzwierciedlają system wartości kulturowych - zapewniają harmonię stosunków międzyludzkich, przewidywalność interakcji, a także zaspokajanie podstawowych potrzeb

-wg przedstawicieli szkoły konfliktu - normy społeczne są narzędziem rozwiązywania problemów społecznych.

Rodzaje norm:

1. ze względu na odmienność sankcji negatywnych za nieprzestrzeganie norm:

1. normy moralne

2. normy prawne

3. normy obyczajowe

4. normy religijne

5. normy techniczne (P. Sorkin)

2. ze względu na podział ogólności:

1. normy uniwersalne

2. normy szczegółowe

3. ze względu na rodzaj adresata normy:

1. normy indywidualne

2. normy generalne

4. ze względu na sposób formułowania norm:

1. normy zakazu

2. normy nakazu

3. normy zezwolenia

5. podział Cz. Znamierowskiego:

1. normy aksjologiczne

2. normy tetyczne

3. normy konstrukcyjne

6. normy utylitarne

7. normy statystyczne

Co znaczy, że dana norma obowiązuje?

1. wg kryterium behawioralnego - kiedy wpływa na zachowanie adresatów, cieszy się posłuchem i jest realizowana

2. wg kryterium legalności - gdy jest prawomocnie ustanowiona

3. wg kryterium zasadności - gdy jest uzasadniona w sposób społecznie aprobowany, bo wyraża zbiorowo podzielane wartości

Czy można wskazać normy, które powinny bezwarunkowo obowiązywać wszystkich ludzi:

1. skrajny absolutyzm (pryncypializm) - I.Kant - jest wiele norm, które powinny obowiązkowo obowiązywać wszystkich ludzi

2. skrajny sytuacjonizm - każda norma powinna dopuszczać odstępstwa, żadna nie ma charakteru absolutnego

3. umiarkowany sytuacjonizm - wiele norm ma charakter względny, lecz niektóre powinny obowiązywać bezwarunkowo (zakaz tortur, nakaz ochrony każdego życia) [+proporcjonalizm - istnieją pewne reguły moralne, których nie wolno naruszyć, jeśli nie istnieje ku temu uzasadniona racja

Norma prawna:

Składa się z trzech elementów: hipotezy (określa czyje zachowanie i w jakich warunkach jest regulowane), dyspozycji (podaje jakie zachowanie jest nakazane, zakazane lub dozwolone) i sankcji (zapowiadającej skutki danego postępowania). Twórcą norm prawnych jest podmiot zbiorowy, któremu zostało przyznane uprawnienie do stanowienia zbiorów norm prawnych. Normy prawne są dwustronnie obowiązujące (jedna strona uprawnienia-druga ma nałożony obowiązek). Niestosowanie się do norm prawnych powinno być egzekwowane i powinno nieść za sobą pewne konsekwencje. Normy są hierarchicznie powiązane ze sobą, tworzą system prawny, są zbiorem norm niesprzecznych.

Kryteria, aby uniknąć sprzeczności:

-chronologiczne

-merytoryczne

-hierarchiczne

Tolerowana konfliktowość norm prawnych (np. jeśli jedna norma nakłada obowiązek szczepień ochronnych, a druga wyłącza z tego obowiązku ludzi chorych na cukrzycę)

Norma moralna:

Nakazują lub zalecają pewien sposób postępowania, są powodowane poczuciem powinności, źródłem ich są emocje dotyczące obowiązku. Oparte na kryterium dobra i zła. Są jednostronne (powinno się ich przestrzegać, ale nikt nie będzie ich egzekwować)

Norma prawne a normy moralne:

Cecha:	Normy prawne:	Normy moralne:
Sformułowanie	Postać warunkowa (Jeśli...)	Postać bezwarunkowa (Każdy, kto...)
Geneza	Powstają w wyniku określonego aktu stanowienia.	Kształtują się żywiołowo w długim procesie ewolucji społecznej.
Warunki, w jakich obowiązują	Gdy są ustanowione prawomocnie. Obowiązują adresatów bez względu na to, czy ci je akceptują czy też nie (charakter heteronomiczny).	Znaczna ich część obowiązuje człowieka tylko wtedy, gdy je zaakceptuje (charakter autonomiczny).
Sankcje, jakie mają za sobą	Przekroczenie normy prawnej zagraża pociągnięciem sprawcy do odpowiedzialności karnej przewidzianej przepisami.	Pogwałcenie normy moralnej najczęściej zagraża wyrzutami sumienia i/lub potępieniem ze strony opinii publicznej.
Sposób, w jaki dowiadujemy się o ich obowiązywaniu	Z kodeksów, konstytucji, ustaw, itp.	Należy dowiedzieć się jakie w danym społeczeństwie stosowane są kryteria tego, co dobre i złe, sprawiedliwe i niesprawiedliwe, itp.
Treść	Regulują przede wszystkim „zewnętrzne” zachowania. Są normami imperatywno-atrybutywnymi.	Wnikają w intencję czynów. Są normami imperatywnymi, jednostronnymi.
Charakter	Negatywny - zakazują różnych czynów.	Pozytywny - nakazują aprobowane postępowanie.
Forma zdaniowa	Na ogół zdanie oznajmujące.	Na ogół zdanie powinnościowe.
Występowanie z innymi normami	Hierarchicznie powiązane z innymi normami prawnymi.	Na ogół nie tworzą zestawów norm.
Zakres	Szczegółowy (wąski).	Ogólny, nieskończony, nieograniczony (szeroki).
Na co się powołują	Na fakty pozytywne (ustawy, rozporządzenia, itp.)	Na przeświadczenia ocenne.

11. Współczesne koncepcje prawa.

1. Nikolas Luhmann - rola oczekiwań; poprzez oczekiwania prawo przekazuje innym systemom społecznym normy i role społeczne; oczekiwania konstruują przewidywane zachowania innych ludzi.

2. Donald Black - prawo jest jednym z rodzajów kontroli społecznej; mianowicie rządową kontrolą nad obywatelami, którą należy ujmować jak zmienną ilościową. Wskaźnikiem ilości prawa są: liczba aresztowań, surowość wyroków, liczba spraw sądowych, obowiązujących ustaw i wniosków legislacyjnych, wnoszonych pozwów, rewizji, odwołań, itp. Zachowanie prawa można mierzyć na poziomie:

• Stratyfikacji (im większe podziały społeczne, tym więcej prawa)

• Morfologii społecznej (ludzie dysponują tym większą ilością prawa, im bliżej centrum życia społecznego się znajdują)

• Kultury (ludzie o postawach konwencjonalnych mają więcej prawa niż ludzie o postawach niekonwencjonalnych)

• Organizacji (im bardziej społeczeństwo jest zorganizowane, tym więcej prawa)

• Kontroli społecznej (tam, gdzie pozaprawne środki kontroli są słabsze, tam prawo jest surowsze)

• Anarchii (im więcej anarchii, tym mniej prawa)

3. William Evan - prawo to układ czterech podstawowych wzajemnie powiązanych komponentów: wartości, norm, roli i organizacji.

• System prawny tworzą organy prawodawcze, orzekające i stosujące prawo. Bezpośrednimi uczestnikami systemu prawnego są sędziowie, prawnicy, urzędnicy instytucji administracyjnych, którzy aktywizują reguły, zasady i doktryny prawne.

4. Adam Podgórecki - prawem jest sformalizowana wzajemna relacja uprawnień i obowiązków, która jest eufunkcjonalna w stosunku do danego systemu społecznego. Podstawową cechą prawa jest dążenie do zapewnienia społeczeństwu integralności. Prawo działa poprzez zespolone trzy elementy:

• Kulturę społeczeństwa, w którym funkcjonuje

• Podkulturę środowiska konkretnej jednostki

• Indywidualne cechy osobowości tej jednostki

5. definicja etatystyczno - jurydyczna (pozytywistyczna) - prawem są wszystkie normy, które zostały w odpowiedni sposób ustanowione przez organy państwa i są sankcjonowane przymusem.

• Prawo to system norm genetycznych i funkcjonalnie powiązanych z działalnością aparatu państwowego operującego przymusem

6. skrajny pozytywizm prawniczy (Hans Kelsen) - w prawoznawstwie nie ma miejsca na refleksje socjologiczne czy psychologiczne o prawie, nie istnieją tym samym kryteria oceny prawa z pkt. widzenia zasad sprawiedliwości

• prawo nie przestaje być prawem nawet jeśli treści moralne zawarte w nim są naganne czy niegodziwe

7. Łagodny pozytywizm prawniczy (Hart) - prawo to związek pierwotnych reguł obowiązku (nakładają zobowiązania do czynienia jednych rzeczy i powstrzymywania się od innych) z wtórnymi regułami orzekania (nadają kompetencje publiczne lub możliwości prywatne, a więc prowadzą do stworzenia lub zmiany obowiązków i powinności).

• Prawem są ustawy, rozporządzenia urzędów, procedury sądowe.

8. Socjologiczno-antropologiczne określenia prawa - prawo to całokształt stosowanych w danym społeczeństwie sformalizowanych i nieformalnych środków kontroli nad zachowaniami jednostkowymi i zbiorowymi.

• Prawo wyznacza układ wzajemnych zobowiązań i roszczeń między ludźmi i reguluje interakcje międzyludzkie i działalności instytucji.

• Nakazy i zakazy prawne mają charakter imperatywno-atrybutywny (zobowiązują adresatów, by zachowywali się w określony sposób).

• Prawo ma charakter pluralistyczny.

• Na tym samym obszarze może istnieć wiele porządków prawnych.

12. Sankcje społeczne i ich rodzaje.

• Sankcje stanowiące uzupełnienie obyczaju są istotnym instrumentem kontroli społecznej.

• Sankcje to pozytywne lub negatywne reakcje otoczenia na zachowanie się jednostek w sytuacjach społecznie doniosłych.

• Sankcje kierują naszym postępowaniem.

• W języku prawniczym i potocznym sankcje oznaczają tylko negatywne reakcje na zachowania odbiegające od norm społecznych i prawnych, czyli stanowią system kar.

Socjologowie wyróżniają:

• Sankcje pozytywne - dotyczą zachowań lepszych niż się spodziewano

• Sankcje negatywne - dotyczą zachowań gorszych niż się spodziewano

• Sankcje formalne - stosowane przez przełożonych, funkcjonariuszy czuwających nad ładem

• Sankcje nieformalne - stosowane np. przez kolegów

Klasyfikacja sankcji ze względu na treść i charakter:

1. prawne - system nagród i kar ujętych przepisami i regulaminami

2. etyczne - kwalifikują zachowania jako moralne (czyli dobre) oraz amoralne (czyli złe)

3. satyryczne - składają się z drwin, ośmieszenia i formy lekceważenia wobec jednostek, których zachowanie uznaje się za niepoważne, śmieszne lub komiczne

4. religijne - obejmuje nagrody i kary przewidziane w wierzeniach religijnych za postępowanie wzorowe lub naganne

Najbardziej skuteczne i uniwersalne są sankcje satyryczne - kpina.

Wszystkie rodzaje sankcji wzajemnie się uzupełniając stwarzają warunki dla zachowań konformistycznych. Skuteczność kontroli społecznej zależy od zsynchronizowania wszystkich odmian i form sankcji.

Możliwe układy sankcji:

• nieformalne negatywne - zdziwienie, szyderstwo, itp.

• formalne negatywne - system kar przewidzianych przepisami

• formalne pozytywne - pochwały i podziękowania władz w postaci dyplomów, odznaczeń, nagród

• nieformalne pozytywne - pochlebne wzmianki, itp.

Sankcje zaczynają działać, gdy samokontrola staje się nieskuteczna.

13. Normy społeczne a dewiacja.

Dewiacja - najprościej mówiąc jest to odchylenie od normy obowiązującej w społeczeństwie, odchylenie od wzoru postępowania uznanego za słuszny, naruszenie ładu społecznego zbudowanego na podstawie norm.

Pewne normy mają charakter zadaniowy i sytuacyjny, dlatego ludzie bywają w różnym stopniu na nie wrażliwi, i w różnym stopniu potępiają dewiantów.

Ludzie świadomie przyjmują pewne reguły, ale równie świadomie je łamią.

Zdarza się, że ludzie nie potrafią przystosować się do norm lub przez niewiedzę ją łamią i stają się dewiantami, często zostają okrzyknięci odmieńcami i są tak postrzegani przez resztę, co sprzyja (teoria naznaczania) dewiacji wtórnej.

14. Integracja społeczna; definicja, pojęcia, wymiary integracji.

Integracja - stan zharmonizowania , zgodności, koordynacji; (socjologiczne) jest procesem jednoczenia się elementów i części składowych w jedną całość; jest stanem, stopniem wzajemnych powiązań składowych

4 typy integracji - W.Landecker:

1. kulturalna - stan zgodności między standardowymi wzorami kulturalnymi w danej grupie społecznej, a wzorami kulturalnymi alternatywnymi, uznawanymi przez pewne odłamy danego społeczeństwa lub członków grupy (mierzy zgodność w dziedzinie wzorów kultur - podobne ubieranie się, spędzanie czasu, podobny sposób bycia, itp.)

2. normatywna - stopień zgodności wartości i norm, którymi kierują się poszczególni członkowie grupy z wartościami akceptowanymi w danej grupie lub społeczeństwie

3. komunikacyjna - rodzaje i stopień intensywności stosunków i kontaktów społecznych między członkami danej społeczności

4. funkcjonalna - zależności między jednostkami w zakresie wzajemnej wymiany świadczeń i usług wynikającej z podziału pracy; stan i stopień zgodności ról społecznych pełnionych przez członków grupy oraz funkcji i zadań wykonywanych przez instytucje grupowe z rolami i funkcjami im przypisywanymi oraz stan i stopień w jakim wywołują je w sposób zharmonizowany

Integracja - ujęcie dynamiczne (kompleks zmian prowadzących do idealnego stanu wewnętrznej organizacji grupy)

- ujęcie statyczne (stan pożądany lub stan rzeczywisty; stopień osiągnięcia zgodności między elementami składowymi w grupie)

15. Czynniki sprzyjające dezintegracji - integracji społecznej(rodzaje i przykłady).

Czynniki dezintegracji normatywnej:

• Brak informacji i łączności (komunikacji) - sprawia, że pewne odłamy członków danej grupy społecznej znajdują się w pełnej lub częściowej izolacji, np. w rodzinie milczenie współmałżonków (skrajny wypadek - izolacja społeczna)

• Wzrost ruchliwości społecznej członków w danej grupie - członkowie takiej grupy nie są w stanie adoptować się do wzorów zachowań i norm uznawanych za obowiązujące (Robert Angell zwraca uwagę na wielkie skoki awansu jak i degradacja oraz gwałtowne zmiany pozycji społecznej spowodowała różne zachowania patologiczne w miastach amerykańskich) np. różnego rodzaju migracje, bezdomni, bezrobotni

• Heterogeniczność i złożoność grupy - im bardziej wzrasta heterogeniczność danej grupy oraz im bardziej wzrasta jej złożoność, tym bardziej wzrasta dezintegracja, np. im wyższy poziom wydatków na cele społeczne w danym mieście, tym niższe były w nim wskaźniki przestępczości

• Konflikt ról - kiedy jednostka ni jest w stanie wypełnić wszystkich ról, kiedy musi podjąć działania, które oceniane jest czy regulowane odmiennie w grupach, do których jednostka należy.

Czynniki sprzyjające integracji normatywnej:

• Proces interioryzacji czyli indoktrynacji - takie oddziaływanie na członków grupy, aby przyjęli oni wartości formułowane i uznawane przez grupę za swoje (informacja, nauczanie, wychowywanie, propaganda)

• Symbolizacja wartości i norm grupowych - przedstawienie i upowszechnienie wartości i norm w formie różnego rodzaju symboli, pomników, znaków, obrazów, itp.

• Implementacja - wszelkie przedsięwzięcia, które umożliwiają lub ułatwiają członkom grupy praktykowanie wzorów zachowań i stosowanie się do norm uznawanych za obowiązujące (wszelkiego rodzaju urządzenia, środki, narzędzia; oznakowania, które nie tylko przypominają czy informują, ale skłaniają i stwarzają możliwości określonego zachowania się)

• Kontrola społeczna - system działań podejmowanych przez właściwe instytucje danej grupy, zmierzające do unifikacji (zgodności) zachowań członków grupy z systemem obowiązujących norm przez stosowanie odpowiedniego systemu nagród i kar; podstawowym warunkiem kontroli społecznej jest ustanowienie w danej grupie określonego systemu norm i wzorów zachowań obowiązujących w określonych sytuacjach.

Opinia publiczna - poglądy, nastawienia, oceny, dotyczące aktualnego, ale określonego przedmiotu lub określonej osoby i jej sposobu zachowania się, formułowane i przekazywane sobie poprzez członków publiczności, skupionej wokół osądzonej wartości lub osoby

Stereotyp - ujawniona postawa lub poglądy w stosunku do określonych wartości czy osób, mająca charakter uproszczony, utrwalony, oparty na nieskontrolowanych obserwacjach i nie odpowiadający faktom

Czynniki sprzyjające integracji funkcjonalnej:

• Podział kompetencji - racjonalne rozłożenie funkcji, zadań miedzy instytucje grupy czy systemu społecznego oraz odpowiadające tym wymogom określenie funkcji danego rodzaju instytucji, tak aby grupa osiągnęła swe cele

• Określenie uprawnień do podejmowania decyzji - metoda bezkolizyjnego rozmieszczenia uprawnień do podejmowania decyzji między instytucje lub stanowiska

• Przeciwdziałanie autonomizacji jednostki

• Depersonalizacja i obiektywizacja czynności

16. Osobowość; przegląd koncepcji teoretycznych.

1. Osobowość wg Rossa - jest syntezą trzech rodzajów czynników, które ją kształtują. Jest strukturą czynników biogennych, psychogennych i socjogennych wpływających na zachowanie jednostki; każdy z czynników ma inne źródło pochodzenia:

• Czynniki biogenne - wywodzą się z właściwie bioanatomicznych organizmu (budowa ciała, popędy, odruch i potrzeby biologiczne np. głód)

• Czynniki psychogenne - uczucia, wzruszenia, afekty

• Czynniki socjogenne - wartości, normy, wzory zachowań

Czynniki te wzajemnie się przenikają.

2. Osobowość wg Ossowskiego - jest poliformiczną syntezą dyspozycji psychicznych, przy uznaniu elementów biogennych i społecznych. Dyspozycje mogą być jednostkowe lub tworzyć całe systemy i mogą jeden z nich dominować bardziej nad innymi w niektórych momentach życia.

3. Koncepcja filozoficzna - filozofia nie zajmuje się badaniem jednostki, tylko ją postrzega i to w oderwaniu od związków ze społeczeństwem. Nie uwzględnia społecznego pochodzenia jednostki, związków i determinatów. Osobowość jest rzeczą gotową od samego początku, wywiedzioną dedukcyjnie z odgórnych założeń - człowiek jest taki jaki się rodzi. Człowiek jest substancja myślącą.

4. Koncepcja socjologiczna - przede wszystkim uwzględnia wpływ społeczeństwa na kształtowanie się jednostek, idąc za słowami Arystotelesa: „...że człowiek jest zwierzęciem społecznym”. Ogromną rolę w kształtowaniu osobowości przypisuje procesowi socjalizacji - jednostka nabywa pewne wartości i normy, a także uczy się i zdobywa wzory zachowań. Proces socjalizacji zachodzi przez naśladownictwo, wychowanie lub osobiste decyzje (tzn. przez wzajemne oddziaływanie ludzi na siebie i komunikację). Zwolennicy tej koncepcji m.in. Znaniecki, Cooley, Marks - dla niego człowiek był odbiciem warunków, w jakich żył i wzrastał.

Podział wartości wg Ossowskiego:

• Odczuwanie - (atrakcyjne dla jednostki) i uznawane (mające wartość obiektywną)

• Autoteniczne - (dobre same w sobie) i instrumentalne (środki do osiągnięcia wartości autotenicznych)

• Uroczyste i codzienne

5. Koncepcje psychologiczne - główną rolę w kształtowaniu i zachowaniu człowieka odgrywają popędy i impulsy biopsychiczne, lecz opanowywane przez nabyte w toku socjalizacji idee, postawy i nawyki. Niektóre teorie psychologiczne podkreślają ważność czynników psychologicznych niezależnych od socjalizacji - Z.Freud i jego psychoanaliza (chciała wyjaśnić wewnętrzne mechanizmy regulujące zachowanie człowieka).

I poziom - zespół pierwszych instynktów popychających do działania

II poziom - świadoma jaźń człowieka, kontrolująca popędy i starająca się przystosować do rzeczywistości

III poziom - nakazy moralne, normy społeczne

17. Socjalizacja, jako proces internalizacji wartości i norm.

Socjalizacja - obejmuje procesy internalizacji, tj. nabywania czy przyjmowania przez jednostkę wartości i norm z nich wynikających, następnie procesy uczenia się i tworzenia wzorów zachowań, a wśród nich wzorów ról społecznych.

Pojęcie wartości:

1. William Thomas i Florian Znaniecki:

Wartość to wszystko, co jest potencjalnym przedmiotem ludzkich działań.

2. Jan Szczepański:

Wartość to dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot wyimaginowany lub rzeczywisty, w stosunku do którego jednostka lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenia do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus.

3. Stanisław Ossowski:

Dzieli wartość na:

1. wartości odczuwalne - atrakcyjne dla jednostki w znaczeniu emocjonalnym

2. wartości uznawane - przedmioty, w stosunku do których żywimy przekonania, że posiadają jakąś wartość obiektywną

a także:

1. wartości uroczyste

2. wartości codzienne

oraz:

1. wartości autoteliczne - same w sobie, jako dobro, piękno, sprawiedliwość

2. wartości instrumentalne - środki prowadzące do osiągnięcia wartości podstawowych

4. Milton Rokeach:

Podkreśla, że wartości zinternalizowane przez jednostkę nie stanowią jakiejś spójnej zhierarchizowanej całości, ale krzyżują się ze sobą, współistnieją w osobowości mimo swej sprzeczności; jedne są dominujące, inne przytłumione i w różnych sytuacjach któreś z nich wpływają na zachowania jednostki.

Z nich wypływają normy i wzory zachowań.

Procesy socjalizacji zachodzą:

• w drodze spontanicznego naśladowania

• identyfikacji

• wychowania

• świadomych osobistych decyzji samowychowawczych

• dzięki interakcją z innymi ludźmi

-warunkiem interakcji jest wzajemna komunikacja za pomocą języka i znaków

-brak komunikacji i interakcji uniemożliwiają ich socjalizację

Socjalizacja pierwotna i wtórna, instytucje socjalizacyjne.

W analizie procesów socjalizacji wyróżnia się dwie fazy:

1. Socjalizację pierwotną - obejmuje okres dzieciństwa; dziecko jest organizmem z wrodzonymi możliwościami rozwoju psychicznego i społecznego; uczy się ono pod wpływem interakcji z innymi (np. opiekunowie), w drodze naśladowania, identyfikacji, przyjmowania ról innych ludzi z otoczenia a przede wszystkim tzw. znaczących innych (rodzice, rodzeństwo, nauczyciele), uczy się wzorów zachowań wartościowania i oceniania.

Osobowość jest kształtowana głównie w okresie niemowlęctwa i do pewnego stopnia w okresie młodzieńczym głównie poprzez uczestnictwo w grupach pierwotnych opartych na stosunkach „face to face” (rodzina, rówieśnicy)

2. Socjalizację wtórną - dokonuje się w wieku dorosłym przez samą jednostkę, jej własne akty, ale pod wpływem tzw. uogólnienia innego (zorganizowanej wspólnoty lub grupy społecznej, która daje jednostce jedność osobowości - G.Mead); dokonuje się ona w drodze interakcji z innymi podmiotami; uczenie się przez jednostkę ról rodzinnych, zawodowych, ról pełnionych w różnych grupach społecznych lub instytucjach, takich jak szkoła, małżeństwo i rodzina, wojsko, klasztor, partia polityczna, itp.

18. Koncepcje i stadia socjalizacji. Socjalizacja pierwotna i wtórna

Socjalizacja pierwotna i wtórna, instytucje socjalizacyjne.

W analizie procesów socjalizacji wyróżnia się dwie fazy:

1. Socjalizację pierwotną - obejmuje okres dzieciństwa; dziecko jest organizmem z wrodzonymi możliwościami rozwoju psychicznego i społecznego; uczy się ono pod wpływem interakcji z innymi (np. opiekunowie), w drodze naśladowania, identyfikacji, przyjmowania ról innych ludzi z otoczenia a przede wszystkim tzw. znaczących innych (rodzice, rodzeństwo, nauczyciele), uczy się wzorów zachowań wartościowania i oceniania.

Osobowość jest kształtowana głównie w okresie niemowlęctwa i do pewnego stopnia w okresie młodzieńczym głównie poprzez uczestnictwo w grupach pierwotnych opartych na stosunkach „face to face” (rodzina, rówieśnicy)

2. Socjalizację wtórną - dokonuje się w wieku dorosłym przez samą jednostkę, jej własne akty, ale pod wpływem tzw. uogólnienia innego (zorganizowanej wspólnoty lub grupy społecznej, która daje jednostce jedność osobowości - G.Mead); dokonuje się ona w drodze interakcji z innymi podmiotami; uczenie się przez jednostkę ról rodzinnych, zawodowych, ról pełnionych w różnych grupach społecznych lub instytucjach, takich jak szkoła, małżeństwo i rodzina, wojsko, klasztor, partia polityczna, itp.

Koncepcje socjalizacji (socjalizacja jako proces przechodzący przez określone fazy rozwojowe oddzielone od siebie istotnymi punktami zwrotnymi; socjalizacja kształtuje osobowość i dlatego koncepcje oparte są na składnikach osobowości):

-G.H.Mead - fazy związane z rozwojem umiejętności wchodzenia w role, umożliwia formułowanie się umysłu,, jak i własnego „ja”

-J.Piaget - kształtowanie się podstawowych składników osobowości uzależnione jest od rozwoju poznawczego, który polega na rozpoznawaniu przedmiotów, symbolizacji konkretnej i abstrakcyjnej

-Zygmunt Freud - składniki osobowości odzwierciedlają nieustannie wysiłki ego zmierzające do pogodzenia procesów id i superego

-Erik Erikson - składniki te kształtują się pod wpływem wielu wymogów, którym człowiek podlega w ciągu całego swego życia

19. Jaźń; koncepcje jaźni wg G.H. Meada'a, „jaźń odzwierciedlona” wg Ch. Cooley'a, koncepcja jaźni A. Podgóreckiego.

GEORGE MEAD:

Jaźń - samoświadomość jednostki, polegająca na tym, że jednostka może być sama dla siebie obiektem

1. jaźń subiektywna

2. jaźń obiektywna - gdy jednostka przedstawia się innym

Każda jednostka ma subiektywne poczucie, iż posiada świadomą, prywatną jaźń, która jest inicjatorem działań, a nie tylko reakcją na działania innych. Jaźń jest aktywna w procesach interakcyjnych i odgrywa rolę regulującą. Uznaje w jednostce twórcze „ja”. Mead rozumiał jaźń jako nadrzędną zasadę osobowości, a nawet utożsamiał ją z osobowością.

CHARLES H. COOLEY:

Jaźń to nasze wyobrażenie o tym jak postrzegają nas inni.

Wprowadził pojęcie jaźni odzwierciedlonej. Jest ona obrazem samego siebie, jakim jednostka się posługuje, a który uzyskuje w drodze własnej interpretacji percepcji siebie przez innych.

W świadomości jednostki zachodzą następujące procesy:

1. wyobrażenie siebie, jak ją widzą inni

2. wyobrażenie siebie, jak ją postrzegają inni

3. rodzaj samopoczucia, jaki w świadomości powstaje: od dumy do upokorzenia - jeśli wyobrażenia są odebrane jako negatywne

Jaźń odzwierciedlona:

• Bardziej oparta na wyobrażeniach jednostki (jak jest postrzegana przez innych), niż na analizowaniu zachowań, jakie inni w stosunku do niej podejmują (co o niej myślą)

• Jest pochodzenia społecznego

• Stanowi centrum osobowości, ale ma charakter mechanizmu osobowości, a nie części osobowości

• Jest podstawą wyboru odpowiedniego zachowania jednostki, która zmierza do potwierdzenia swego obrazu u innych lub do jego zmiany

ADAM PODGÓRECKI:

Cztery rodzaje jaźni:

1. jaźń pierwiastkowa = jaźń subiektywna G.Mead'a

2. jaźń odzwierciedlona = jaźń odzwierciedlona Ch.H. Cooley'a

3. jaźń zobiektywizowana = samowiedza jednostki o sobie, oparta na długotrwałym procesie socjalizacji i wielu aktach samokontroli

4. jaźń fasadowa = pojęcie określające zjawisko prezentowania przez jednostkę różnych jej właściwości czy cech, często nie posiadanych, ale które mogłyby być pozytywnie odbierane przez innych; stwarzanie pozorów, że jesteśmy lepsi

20. Osobowość a postawy i definicje sytuacji.

Pojęcie postawy rozumiane jest dwojako:

1. definicja sytuacji jakiej jednostka dokonuje podejmując interakcję skierowaną do określonej osoby jako partnera interakcji

2. element osobowości, rozumiany jako gotowość jednostki do określonego zachowania się względem danego przedmiotu postawy

Osobowość jednostki obejmuje i wyraża się w określonych postawach jednostki względem różnych elementów.

1. Początkiem każdej interakcji od strony podmiotu działającego jest definicja sytuacji:

• Faza inicjująca działanie (ocena sytuacji) - nie tylko ustalenie znaczenia sytuacji, odtworzenia intencji drugiej osoby, ale także aktywne operowanie tymi znaczeniami

• Faza interpretacji:

1. jednostka wyróżnia w danej sytuacji obiekty, które mają dla niej znaczenie, czyli dokonuje jej strukturalizacji

2. jednostka w trakcie wewnętrznej konwersacji przeprowadza szereg operacji na tych znaczeniach: selekcjonuje, sprawdza, przegrupowuje i przetwarza znaczenia, dostosowując je do potrzeb wynikających z konkretnej sytuacji, w której się znajduje

BLUMER:

Podmiot inicjujący interakcje nie ma żadnej gotowości do określonego działania, nie ma postawy, ale jednostka definiuje i redefiniuje sytuacje, interpretuje reakcje drugiego partnera. Nawet gdy interakcja jest zakończona, nie można mówić o względnie stałej gotowości, o jakiejś dyspozycji do określonego zachowania.

ZNANIECKI:

Uznał definicję sytuacji za równoważną postawie, ale w odpowiednim jej rozumieniu. Jeżeli pojęcie postawy w znaczeniu „postawy jednostki czynnej” ma być zachowane, należy go używać jako pojęcia o takim samym znaczeniu, jak pojęcia definicji sytuacji.

Ponieważ postawa ujawniona w trakcie czynności i postawa ujawniona w wypowiedzi słownej to całkowicie inne zjawiska, dlatego wyróżnia się dwa typy postawy:

1. postawy realne - definicja konkretnej sytuacji, warunkuje dalszą działalność, stanowi integralną część czynności, tworzone w toku czynności jednostki przez jednostkę; definicje sytuacji tworzone przez same jednostki w toku swych czynności

2. postawy ideacyjne - konstruowane przez jednostki mówiące lub piszące, dotyczą bezpośrednio nie czynności, lecz myślenia o czynnościach, są to wyrażone werbalnie definicje sytuacji, np. definicje sytuacji w wywiadach ankietach

BOKSZAŃSKI:

Definicje „zastępcze” ukazują (w wywiadach, ankietach) jakie ludzie mają postawy - modele postaw. Działaniom społecznym lub innym towarzyszą swoiste repertuary postaw - definicja sytuacji. Człowiek nie rozpoczyna wraz z każdym swoim działaniem pracy definiowania na nowo sytuacji. Czerpie z wzorów, modeli postaw - definicji sytuacji, jakich dostarcza mu otoczenie społeczne lub które zinternalizował, czy też które kreował sam i je stosuje.

To rozumienie postaw jako definicji sytuacji jest bardziej właściwe, adekwatne do socjologicznego badania rzeczywistości.

Ad.2 Traktowanie postawy jako elementu osobowości

G. MEAD:

Struktura osobowości obejmuje „organizację postaw”, samoświadomość „ja” (jaźń). Postawy składają się na osobowość. Organizacja postaw społecznych stanowi strukturę i treść indywidualnej osobowości. Postawy jawią się jako zorganizowane „zbiory reakcji”. Postawa jako dokonująca się wewnątrz jednostki jest integralną częścią czynności, którą dostrzegamy jako uzewnętrznioną.

H. BLUMER:

Zaniechał pojęcia postawy i osobowości na rzecz pojęcia jaźni jako procesu.

SZKOŁA JOWA (H. KUHN):

Jaźń jako zbiór postaw, strukturę, w której części stanowią postawy podmiotu do siebie.

S. OSSOWSKI:

• Pojęcie postawy = termin „postawa psychiczna”

• Podkreślał wielorakość postaw

• Wykazywał zależność postaw od struktur społecznych

• Uznawał genezę społeczną postaw

• Uznawał wpływ otoczenia na aktualizację jednych postaw, a recesją innych

• Człowieka charakteryzuje poliformizm postaw

• Mają naturę „dyspozycji psychicznych”

• Nie są stałe (jedne rozwijają się, inne zanikają wraz z przebiegiem biografii jednostek oraz różnorodnością uwarunkowań sytuacyjnych)

S. NOWAK:

Postawa to pewna gotowość, dyspozycja lub predyspozycja do określonego zachowania wobec danego przedmiotu postawy. Względnie trwała dyspozycja jednostki do określonego zachowania się wobec danego przedmiotu, wynikająca z poglądów, uczuć, dążności danej jednostki odnoszących się do przedmiotu postawy. Postawa obejmuje komponenty:

1. Poznawczy - obejmuje wiedzę jednostki o różnym stopniu pewności, co jest prawdziwe, dobre, pożądane lub co jest fałszywe, złe, niepożądane w przedmiocie postawy. Wiedza ta może być zabarwiona sądami o danym przedmiocie, stereotypami

2. Emocjonalno - oceniający (afektywny) - zawiera uczucia pozytywne lub negatywne względem przedmiotu postawy. Są to względnie trwałe uczucia, upodobania, uprzedzenia negatywne lub pozytywne w stosunku do przedmiotu postawy, oparte na jakichś doświadczeniach jednostki lub innych. Komponent ten musi mieć walencję, tzn. być uczuciem o określonym zabarwieniu, gdyż postawy o zerowym ładunku emocjonalnym są niemożliwe

3. Behawioralny (czynnościowy) - to określone reagowanie, zachowanie się względem danego przedmiotu, wyrażone w formie werbalnej lub w formie czynnej (działania)

Przedmiotem postaw mogą być osoby, grupy społeczne, wartości materialne i duchowe, wszelkie przedmioty. Nie istnieją postawy do jakiegoś przedmiotu, o którym jednostka nic nie wie - nie może być postawy bez komponentu poznawczego.

21. Koncepcja struktury postaw wg S. Nowaka.

Stefan Nowak wskazuje na względnie zgodne określenie postawy jako pewnej gotowości, dyspozycji lub predyspozycji do określonego zachowania wobec danego przedmiotu postawy. Jednocześnie sam definiuje ją w ten sposób: „Postawą pewnego człowieka wobec pewnego przedmiotu jest ogół względnie trwałych dyspozycji do oceniania tego przedmiotu i emocjonalnego nań reagowania oraz ewentualnie towarzyszącym tym emocjonalno-oceniającym dyspozycją względnie trwałych przekonań o naturze i właściwościach tego przedmiotu i względnie trwałych dyspozycji do zachowania się wobec tego przedmiotu”.

Postawy obejmują komponenty:

1. Poznawczy - przedmiotem postawy mogą być osoby, grupy społeczne, wartości materialne i duchowe, wszelkie przedmioty; nie istnieją postawy do jakiegoś przedmiotu, o którym dana jednostka nic nie wie; wiedza o przedmiocie postawy może być stereotypem, może być nieprawdziwa, może również dotyczyć przedmiotu fikcyjnego, ale nie może być postawy bez komponentu poznawczego; wiedza o przedmiocie jest przesiąknięta ocenami, dlatego niekiedy komponent ten zwany jest poznawczo-oceniającym

2. Emocjonalno-oceniający (tzw. Afektywny) - to względnie trwałe uczucia, upodobania, uprzedzenia negatywne lub pozytywne w stosunku do przedmiotu postawy, oparte na jakichś doświadczeniach jednostki lub doświadczeniach innych; komponent ten nadaje kierunek postawie, tzn. określa czy ma ona charakter postaw negatywnej, czy pozytywnej w stosunku do danego przedmiotu; komponent afektywny musi mieć tzw. walencję, tzn. być uczuciem o określonym zabarwieniu, gdyż postawy o tzw. zerowym ładunku emocjonalnym są niemożliwe

3. Behawioralny (tzw. czynnościowy) - poglądy jednostki oraz uczuciowe nastawienia skłaniają jednostkę do określonego reagowania, czyli określonego zachowania się względem danego przedmiotu, wyrażonego w formie werbalnej lub czynnej (działania); uważa się, iż komponent behawioralny może w postawie nie występować; jednak M. Rokeach twierdzi, iż predyspozycja, która nie prowadzi do jakiejś reakcji nie może być wyryta, ujawniona

22. Różnica między instrumentalnym uczeniem się a tzw. klasycznym warunkowaniem.

Zachowania są zazwyczaj schematyczne, dokonują się wg społecznie przyjętego wzoru. Wyjaśnianie owych zachowań odbywa się na podstawie

• klasycznego mechanizmu warunkowania

albo na podstawie

• teorii „uczenia się”, czyli teorii nagród i kar. Uwzględnia się wpływ poprzednich doświadczeń na realizowane zachowania . Zachowania zmierzają do osiągnięcia nagród i uniknięcia kar.

Uwaga! Nagrodą może być brak kary, a karą brak nagrody. To, co dla jednej osoby jest nagrodą, dla drugiej może być karą.

Nagroda to coś, co redukuje motywację.

Czyli wyróżniamy dwa mechanizmy wyjaśnienia teorii zachowań;

1. Instrumentalne uczenie się:

Zmian w sile naszej tendencji do określonej reakcji w zależności od natężeń, następstw zachowania. Chodzi tu o ich powtarzalną własność. Utrwalają się tylko niektóre, wybrane sposoby zachowania, te najbardziej nagradzające.

Prawo efektu Thorndike:

Prawdopodobieństwo jakiegoś zachowania zwiększa się lub maleje w zależności od jego następstw.

Następstwa zachowań dzieli się na dwie kategorie (efekty). Które mają wpływ na prawdopodobieństwo wystąpienia określonego zachowania oraz są to bodźce zaspakajające lub utrudniające potrzeby i wywołujące niezaspokojenie.

EFEKTY:

1. nagrody

2. kary

Prawdopodobieństwo powtarzalności naszych reakcji jest dodatnio zależne od następstw mających funkcję nagrody i ujemnie zależne od następstw mających funkcję kary.

2. warunkowanie klasyczne:

Tłumaczy takie zachowanie na podstawie eksperymentu Pawłow, nazywany przez rodzaj swych badań „rosyjskim męczycielem psów”

Dotychczas obojętny bodziec, systematycznie poprzedzający inny bodziec, nabywa cech znaczących → uwarunkowanie, uzależnienie. Np. reakcja ślinienia się od neutralnego bodźca dźwięku dzwonka (bodziec bezwarunkowy). Uczenie się reagowania na zapowiedź bodźców (przed podaniem karmy, sygnał dzwonka)

Sposoby zachowania porządkujemy wg prawdopodobieństwa ich występowania - KONCEPCJA HIERARCHII POCZĄTKOWEJ - zjawisko dominacji pewnych typów reakcji.

Czynniki powodujące, że tzw. reakcja początkowa podlega zmianom w różnych kierunkach. Wyróżniamy trzy rodzaje następstw:

-gloryfikujące (nagrody)

-karzące (kary)

-obojętne

Na poziomie teoretycznym nagrody zaspakajają potrzeby; pojawiają się motywacje, aspiracje. Każda motywacja ma charakter kary, a nagradzanie to zaspakajanie - uwolnienie się od pewnych dolegliwości, od stanu dyskomfortu.

Więc: wzory zachowań utrwalają się przez system nagród i kar albo przez uwarunkowanie.

23. Podstawowe twierdzenia teorii zachowania, w tym dotyczące wygaszania reakcji oraz generalizacji bodźca.

Andrzej Malewski („O zastosowaniu teorii zachowania”) - dokonał systematyzacji twierdzeń zachowania.

• Odnoszące się do czynników, od których zależy prawdopodobieństwo reakcji:

TW.1 (rozbudowane prawo Thorndike'a)

Prawdopodobieństwo występowania reakcji wzrasta wraz ze wzrostem wartości, częstości, regularności pozytywnych następstw, które reakcja wywołuje. (Im większa motywacja, tym większe prawdopodobieństwo jakiegoś zachowania)

TW.2

Jeżeli jakaś nagroda powtarzana jest coraz częściej w krótkim czasie, to każda następna taka sama nagroda zmniejsza prawdopodobieństw występowania, powtarzania reakcji..

TW.3

Nagrody opóźnione są mniej skuteczne dla zwiększenia prawdopodobieństwa występowania nagradzania reakcji a niżeli nagrody bezpośrednie, które mogą być znacznie silniejsze niż odległe kary.

Gradient wzmocnień - to zjawisko utrwalania się reakcji, które są szkodliwe na dłuższy dystans ale na krótką metę są nagradzające, np. nałogi (palenie na długą metę szkodzi, ale jednak się podoba); gradient wzmocnień odpowiedzialny jest za niektóre patologie

W związku z procesem uczenia się instrumentalnego, wyróżniamy 4 podstawowe strategie, od których zależy modyfikowanie ludzkich zachowań - strategie oddziaływania na ludzkie zachowania:

1. strategia, sytuacja nagradzająca - nagradzanie

2. wykonywanie czynności pozbawiających kary, kwazinagroda, - unikanie kary (uwalnianie od kary)

usuwanie bodźców odczuwanych jako kara

3. kwazikara - pozbawianie nagrody

4. strategia karząca - karanie

• Dotyczące zjawiska wygaszania reakcji:

TW.4

Sytuacja karania bądź nie nagradzania (kara - pozbawienie nagrody). Gdy powtarzanie jakiejś reakcji nie przynosi nagród to prawdopodobieństwo występowania tej reakcji stopniowo słabnie (wygaszanie reakcji).

Wygaszanie reakcji ≠ Zapominanie reakcji (następuje, gdy przez jakiś czas nie postępujemy w określony sposób)

TW.5

Nie zawsze brak nagród prowadzi do wygaszenia reakcji. Zależy to od czynników.

Dana reakcja jest bardziej odporna na wygaszanie, gdy przy pozostałych niezmiennych czynnikach w ciągu poprzednich doświadczeń:

• więcej razy występowanie tej reakcji (zachowania) było nagradzane

• raz przypadła nagroda znacznie większa - pojedyncza reakcja przyniosła dużą nagrodę

• osobnik stykał się z nagradzaniem nieregularnym

• krótszy okres czasu upłynął od otrzymania ostatniej nagrody

• reakcja został wyuczona we wcześniejszym okresie życia (rozwoju)

• Dotyczące zjawiska generalizacji bodźców:

TW.6

Nagradzanie danej reakcji przy określonym zespole bodźców zwiększa prawdopodobieństwo występowania tej reakcji, nie tylko przy tym samym, ale i podobnych zespołach bodźców.

TW.7

Przy pozostałych niezmiennych czynnikach nagradzanie określonej reakcji przy danym zespole bodźców tym bardziej zwiększa prawdopodobieństwo występowania tej samej reakcji przy:

• im większe jest prawdopodobieństwo między dwoma zespołami bodźców

• im większa jest siła motywacji

• im rzadziej osobnik stykał się z reakcjami gdzie taka sama reakcja przy jednym zespole bodźców była nagradzana, a przy drugim podobnym była karana

TW.7A

Nagradzanie pewnych reakcji zwiększa prawdopodobieństwo występowania innych reakcji ze względu na nagrody.

24. Zasady (warunki) skutecznego stosowania nagród i kar.

Empirycznie - nagroda (sytuacja, bodziec, który dana jednostka odczuwa jako gratyfikację) i kara (sytuacja, bodziec, który dana jednostka odczuwa jako przykrość)

Dla jednych coś co jest karą może być dla innych nagrodą i odwrotnie.

Ogromną rolę w teorii Homansa odgrywają nagrody i kary:

1. Bodźce wykorzystywane intencjonalnie przez nas jako kary bądź nagrody, powinny być bodźcami znaczącymi.

2. Zasada adekwatności - funkcja, jaką przypisujemy danemu bodźcowi musi być adekwatna z funkcją bodźca uznawaną przez jednostkę - nagroda ma być dla jednostki nagrodą, a kara - karą (ten sam bodziec może być przez nas traktowany jako nagroda, a dla innych jako kara)

3. Zasada komplementarności - najbardziej efektywne jest odpowiednie łączenie w zamierzonych oddziaływaniach społecznych nagród i kar.

• Eksperyment Estesa - Estes wyuczył szczury określonych zachowań w odpowiedzi na jakiś bodziec (a za to nagradzał je). Następnie próbował oduczyć poprzednio wyuczonego zachowania i podzielił szczury na dwie grupy: 1 grupa szczurów była karana za zachowania wyuczone, 2 grupa przestała być nagradzana

• Kary są skutecznie doraźne (dają szybkie efekty), ale a dłuższą metę kary nie mają większej efektywności, jak np. nie nagradzanie. Najlepsze efekty daje strategia, że np. szczury są jednocześnie karane za wyuczone zachowania i też nagradzane za zachowania alternatywne --łączne stosowanie nagród i kar.

Skutki karania:

4. Zasada potencjalizacji kar i nagród - dla zwiększenia efektywności, ważne jest, by obiekt oddziaływań miał świadomość używanych wobec niego kar czy nagród (np. kodeks karny - stopień znajomości tego, co kodeks zawiera)

5. Zasada natychmiastowości stosowania kar i nagród - bardziej efektywne jest stosowanie kar od razu po karanym zachowani. Im szybciej następują kary, tym większe jest prawdopodobieństwo otrzymania zamierzonych efektów.

6. Zasada powszechności stosowania - karanie i nagradzanie musi być przewidywalne, tzn. musi występować zawsze, gdy ma miejsce zachowanie, mające być karane lub nagradzane. „Ani karanie, ani nagradzanie nie powinno być nigdy na urlopie”

7. Zasada egalitaryzmu - kary i nagrody muszą odnosić się do każdego podmiotu, będącego członkiem zbiorowości, do której ten system kar i nagród należy. Każdy bez względu na pozycje i stosunki musi podlegać w równym stopniu i w równych warunkach karaniu i nagradzaniu - w przeciwnym razie rodzi się reakcja wrogości.

8. Zasada naturalności - kary lub nagrody stosowane w jakiejś zbiorowości tym bardziej zapewnią efektywność, im bardziej mają charakter kar i nagród naturalnych, tzn. takich, których wystąpienie nagrodzony zawdzięcza sobie (tak samo kary - ukarany zawdzięcza sam sobie, nie powinien mieć pretensji do nikogo). Kary i nagrody mają być stosowane tak, by dane bodźce były postrzegane jako naturalne konsekwencje danego działania (sąd - wyrok sądowy)

9. Karanie i nagradzanie wychowawcze - zasada akceptacji kary i karzącego są podstawowymi warunkami karania wychowawczego - celem jest wywołanie zamierzonych zmian.

25. Teoria uczenia się zachowań przestępczych.

1. Zachowania przestępcze są wyuczone w procesie socjalizacji. Zachowanie przestępcze nie jest wrodzone, nie jest następstwem przemian, czy wynikiem charakterologicznym cech.

2. Uczenie się zachowań przestępczych następuje w toku reakcji z innymi osobami w procesie komunikowania się (interakcje społeczne)

3. Zasadnicza część procesu uczenia się zachowania przestępczego odbywa się w obrębie grup pierwotnych. Środki masowego przekazu odgrywają stosunkowo nieistotną rolę w uczeniu się tych zachowań.

4. Uczenie się zachowań przestępczych obejmuje zarówno techniki popełniania przestępstw jak i kierunki motywacji dążeń i postaw (kształtuje się w nich dążenie i motywacja).

5. Uczenie się konkretnych kierunków motywacji i dążeń jest wynikiem takiego sposobu definiowania norm prawnych, który sprzyja lub nie sprzyja naruszaniu ich (np. omijanie prawa).

6. Jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszaniu prawa nad definicjami niesprzyjającymi naruszaniu prawa.

7. Proces uczenia się zachowań przestępczych obejmuje te same mechanizmy co inne uczenie się.

26. Twierdzenia dotyczące roli dysonansu poznawczego, jego wielkości i sposobów redukowania.

Dysonans poznawczy jest to niezgodność własnych przekonań. Brak równowagi poznawczej zachodzi, gdy dowiadujemy się, że ktoś kogo lubimy zachowuje się w sposób jaki nie lubimy i na odwrót. Jakieś dwa przekonania są w stanie dysonansu poznawczego, gdy z jednego z nich wynika psychologiczne zaprzeczenia drugiego.

Teoria dysonansu poznawczego - L. Festingera - przedmiot badań zjawiska polegające na tym, że niezgodność przekonań działa jak kara, a jak nagroda działa usunięcie stanu niezgodności przekonań.

Sześć twierdzeń opartych na wynikach badań empirycznych - badają rolę i wielkość oraz tendencje do uwolnienia dysonansu poznawczego

1. Dysonans poznawczy (zazwyczaj) działa jak kara.

2. Osobnicy odczuwający dysonans poznawczy starają się:

• usunąć go lub zmniejszyć i uzyskać harmonijność przekonań

• unikać sytuacji i informacji mogących powodować powstawanie i powiększanie dysonansu poznawczego (usunąć źródło)

3. Im większa kara wywołana przez dysonans poznawczy, tym silniejsze jest dążenie do jego usunięcia.

4. Kara wywołana przez dysonans między danym przekonanie m a innymi przekonaniami jest tym większa:

• im bardziej doniosłe dla danego osobnika są przekonania między którymi zachodzi dysonans poznawczy

• im większa jest liczba i doniosłość przekonań danego osobnika pozostających w stosunku dysonansu do danego przekonania w porównaniu do liczby i doniosłości przekonań, które są z nimi zgodne.

5. Dysonans poznawczy może być zmniejszony lub usunięty przez:

• przyjęcie pewnych dodatkowych przekonań, np. bagatelizujących przekonania będące w stanie dysonansu poznawczego z innymi naszymi lub wskazanymi, że pozornie jest niezgodne (np. palacz uświadamia sobie, że palenie jest szkodliwe)

• zmianę jednego z tych przekonań (np. bociany - białe i czarne)

• odrzucenie przekonania wywołującego u nas dysonans (np. komuniści albo odrzucali wiarę albo odchodzili z partii)

• usunięcie się z pola dysonansu (np. zerwanie określonej znajomości)

6. Poszczególne przekonania pomiędzy którymi zachodzi dysonans poznawczy stawiają opór przed zmianą, np. przekonania religijne lub nasza samoocena. Każda decyzja wywołuje stan dysonansu poznawczego (np. kupując jedną sukienkę odrzucamy drugą).

Dysonans występuje we wszystkich sferach podejmowania decyzji, zabiegach intencjonalnych, celowych, podejmowanych w określonych dziedzinach.

Wszystkie dziedziny informujące - reklama, odwołują się do dysonansu poznawczego i do jego redukowania; często wywołuje dysonans poznawczy i namawia do rozwiązania w sposób zgodny z oczekiwaniem autora reklamy.

Eksperyment Ash'a - im więcej osób cenionych i znanych członków grupy reprezentuje jakiś pogląd, to jesteśmy skłonni poprzeć ten pogląd, nawet jeśli jaskrawo jest nieprawdziwy.

Wielkość kary wywołanej przez dysonans powstaje na skutek odrzucenia naszych poglądów:

-im więcej ludzi myśli inaczej niż my

-im mniej ludzi przemawia za naszymi poglądami

-im ważniejsza jest opinia dla nas lub grupy, której jesteśmy członkami

27. Zasady skutecznej perswazji werbalnej.

Kształtowanie przekonań przy pomocy oddziaływań słownych. Przekonywania słowne.

Skuteczność zależy od dwóch warunków:

I. Warunkiem jest spowodowanie dysonansu poznawczego u obiektu perswazji:

1. uświadomienie wzajemnej niezgodności, sprzeczności jego przekonań, z których nie zdawał sobie wcześniej sprawy

2. uświadomienie jednostce niezgodności posiadanych przez nią przekonań (uświadomienie jednostce rozbieżności między jej przekonaniami a rzeczywistością)

3. odwołanie się do autorytetu: uświadomienie jednostce niezgodności jakichś przekonań z przekonaniami obiektu znaczącego dla jednostki (zamiast znaczącej jednostki może występować znacząca grupa)

4. uświadomienie niezgodności, rozbieżności jego przekonań a przekonań znaczącej dla niego grupy

5. uświadomienie jednostce, że jakiś pogląd jest albo nieskuteczny lub grozi przykrymi konsekwencjami (przekonania mogą być niebezpieczne) (eksperyment Aikhorna - izolacja jednostek charakteryzujących się agresją na tle wczesnego odrzucenia uczuć”, dewastacja przez nie izolowanego budynku, a następnie prośba o pomoc)

II. jednostka podmiot perswazji werbalnej był dla obiektu perswazji osobą znaczącą(taką wobec której obiekt ma pewne oczekiwania do rozwiązania dysonansu poznawczego). Sytuacja, która zapewnia że nie zerwie się łączność między podmiotem a obiektem działań dysonansu poznawczego.

Skuteczność zależy również od czynników szczegółowych np.:

• ten, kto prowadzi oddziaływania perswazyjne powinien być zaakceptowany przez obiekt perswazji oraz przekonania będące treścią perswazji muszą być zaakceptowane

• podmiot perswazji (prowadzący) musi stać się osobą znaczącą, musi zapewnić sobie pozycję dla obiektu perswazji

• czynnikiem współdecydującym o skuteczności perswazji jest język - pojęcia muszą być jasne, zrozumiałe, by nie było nieporozumień

• obiekt perswazji może bądź odrzucić proponowane przekonania lub usunąć się z pola perswazji

• perswazja musi być dostosowana do poziomu intelektualnego odbiorcy - dla ludzi prostych argumentacja jednostronna, a dla ludzi wykształconych wielostronna

Stosując perswazję werbalną nie należy wywoływać sytuacji, w której byłaby zbyt duża różnica pomiędzy nowymi a starymi przekonaniami.

28. Podstawowe założenia i twierdzenia teorii interakcji.

Teoria Homansa - jakie są przyczyny i następstwa interakcji międzyludzkich

• W ramach interakcji zasadnicze znaczenie ma to, czy dane reakcje przynoszą jednostce korzyści czy straty (np. jeżeli ktoś zastosuje nowy sposób w produkcji mebli i będzie miał z tego korzyść, będzie powielał ten sposób produkcji, żeby korzyści się powiększały)

• Każda nasza decyzja wiąże się z rezygnacją z innych decyzji

• Globalna wartość nagrody, jaką każdy otrzymuje w wyniku interakcji jest tym większa, im większe są nagrody bezpośrednio związane z daną czynnością im mniejsze są koszty będące następstwem interakcji (np. utracone inne wartości)

TW.1

Prawdopodobieństwo występowania danego zachowania w odpowiedzi na bodźce ze strony innej osoby jest tym większe, im bardziej podobny jest dany zespół bodźców spotykanych w przeszłości, przy których takie same lub podobne zachowania były nagradzane.

TW.2

Prawdopodobieństwo powtarzania danego rodzaju zachowania w ramach interakcji jest tym większe, im częściej przynosi ono nagrody przewyższające koszty.

TW.3

Prawdopodobieństwo powtarzania zachowań nagradzanych przez innych uczestników interakcji jest tym większe, im większa jest jakość nagrody globalnej (tym więcej czasu ludzie spędzają ze sobą, im większa jest wartość nabywanych korzyści)

TW.4

Wartość nagrody otrzymywanej od innych w wyniku określanego rodzaju zachowania jest tym mniejsza, im częściej była ona poprzednio otrzymywana (maleje motywacja do poszukiwania często powtarzających się nagród - np. jedzenie - dla głodnego będzie nagrodą, ale dla najedzonego nie)

TW.5

Im bardziej widoczne jest dla danej jednostki, że nagrody dostarczane przez innych gwałcą zasady sprawiedliwości rozdziału, tym silniej jednostka reaguje wrogością.

29. Grupa społeczna; podstawowe cechy.

Grupa społeczna - grupa społeczna połączona więzią społeczną (sympatia, pokrewieństwo). Zbiór jednostek traktowany jako całość, wyodrębniona ze względu na określony rodzaj więzi społecznej łączącej te jednostki - selektywny charakter uczestniczenia jednostki w grupie czy w wielu różnych grupach, ze względu na taki czy inny rodzaj więzi wyróżniającej te grupy, a także ze względu na różny stopień zaangażowania się w bycie grupy, ze względu na większą czy mniejszą intensywność tej więzi. Do grupy jednostka należy ze względu na rodzaj więzi (selektywność uczestniczenia), wobec czego może należeć jednocześnie do wielu grup, np. do grupy rodzinnej, narodowej, wyznaniowej, politycznej sportowej, itd. Mają ci ludzie: poczucie odrębności jako zespół, poczucie tożsamości grupowej. Odrębność grupowa może być kształtowana i podkreślana przez odznaki uczestnictwa, stroje, symbole grupowe. Na Organizm grupy składają się: pozycje, role członków grupy, instytucje podtrzymujące więź.

Spełnia cztery podstawowe wymogi:

1. (zawiera) pewną liczbę osób (więcej niż jedną)

2. (tworzy) pewne zbiory jednostek

3. ludzi powinny łączyć wspólne wartości i cele oraz więź społeczna

4. wewnętrzna organizacja tego zbioru ludzi, tworzących więź społeczną

30. Pozycje i role społeczne.

Jest to rodzaj i zakres czynności, które wynikają z pozycji w grupie, wypełnianie ich jest nagradzane bądź karane. Zespół przepisów, wzorów zachowania, który wiąże się z zajmowaną pozycją. Przynależność do grupy może wiązać się z obowiązkiem takich czy innych zachowań wyznaczonych przez normy obowiązujące członków tej grupy.

Rola społeczna jednostki w grupie to zespół norm, które wyznaczają zachowania członków grupy, zachowania których oczekują się od członka grupy. Role jednostki należącej do różnych grup społecznych mogą być zgodne, ale mogą powstawać konflikty ról wyznaczanych przez te grupy, np. konflikt roli nauczyciela jako wychowawcy i jako pracownika państwowego.

W ramach pewnej grupy jednostki mogą zajmować różne pozycje społeczne i dlatego mogą być wyznaczane różne role społeczne (np. role matki, ojca, rola dziecka w grupie rodzinnej). Z tego, że komuś wyznaczona jest jakaś rola społeczna, nie wynika jeszcze bynajmniej, że on tę rolę faktycznie realizuje. Rolę jednostki należy wyraźnie odróżnić od funkcji społecznej.

(Pozycja - położenie jednostki w strukturze społecznej, podstawowy poziom struktury społecznej, określa zajmowane przez nas miejsce w systemie wzajemnie powiązanych pozycji; wiążą się z określonymi treściami kulturowymi; wobec każdej istnieje jakieś oczekiwanie bądź norma jak powinniśmy się zachowywać, kiedy ją zajmujemy; Rola - pewna pozycja społeczna, z którą wiążą się pewne powinności, którą powinniśmy wykonywać, bo takie są oczekiwania wobec nas)

31. Typologie grup.

Istnieje bardzo wiele różnych typologii grup, czego przyczyną jest przyjmowanie różnych kryteriów klasyfikacji i odmienne pojmowanie zakresu grup społecznych. Np.:

• typologia F.Mirka: masy społeczne, grupy rodowe, grupy sąsiedzko-regionalne, związki i stowarzyszenia, grupy ustrojowe

• typologia F.Znanieckiego: grupy stycznościowe, genetyczne, terytorialne, klasowe, kulturalne, kościelne, celowe

• typologia MacIvera i C.H.Page'a - wyodrębniają oni zbiory ludzi połączonych pewnymi relacjami: grupy pierwotne, społeczności lokalne, zrzeszenia i stowarzyszenia, społeczeństwa, grupy efemeryczne (krótkotrwałe, przelotne)

Najistotniejsze systematyzacje to:

1. Typologia Ferdynanda Tönniesa:

Ten niemiecki socjolog twierdzi, iż grupy społeczne powstają, gdyż ludzie chcą łączyć się z innymi i wchodzić z nimi w zależności. Wyróżnia on dwa rodzaje ludzkiej woli kierujące chęcią łączenia się w grupy:

• wola organiczna kieruje się motywami emocjonalnymi, jest irracjonalna

• wola refleksyjna kieruje się motywami racjonalnymi, jest świadoma środków i celów działania jednostki.

Na podstawie tych dwóch rodzajów woli wyodrębniają się więzi społeczne, a co za tym idzie - grupy społeczne:

1. wspólnoty (grupy wspólnotowe - Gemeinschaft), gdy w kształtowaniu więzi przeważa wola organiczna, odpowiadają im stosunki naturalne. Grupy typu wspólnot:

• grupy społeczne oparte na stosunkach pokrewieństwa, czyli rodzina, rody, klany;

• grupy oparte na stosunkach przyjaźni, czyli grupy przyjacielskie, towarzyski, rówieśnicze, koleżeńskie;

• grupy sąsiedzkie, czyli wieś tradycyjna, gmina wiejska.

2. społeczeństwa (grupy umowne - Gesellschaft), gdy w kształtowaniu więzi przeważa wola refleksyjna, odpowiadają im stosunki umowne, kontraktowe. Grupy typu społeczeństw to grupy społeczne, które opierają się na porozumieniach między jednostkami w określonym celu, czyli spółki, towarzystwa handlowe, zrzeszenia, związki, społeczeństwa (jako społeczeństwo - państwo). Udział w nich jest oparty na wyborze indywidualnym, przyłączenie się do tego typu grup społecznych jest unormowane.

Wiele grup jednak stanowi mieszaninę cech pierwszego i drugiego typu.

2. Typologia Ch.C. Cooleya:

Rozwinął on teorię podziału Tönniesa. Przyjmując za kryterium podziału pierwszeństwo historyczne pewnych grup względem innych w historii życia społecznego ludzi i w historii życia jednostki, podzielił on grupy społeczne na dwa rodzaje:

1. grupy pierwotne, pierwsze - do nich Cooley zaliczył grupy oparte na stosunkach:

• pokrewieństwa - rodziny;

• przyjaźni - grupy towarzyskie, rówieśnicze;

• sąsiedztwa - społeczności lokalne.

Cooley przypisuje grupom pierwotnym bardzo znaczącą rolę, są one źródłem elementarnych związków społecznych, ideałów moralnych oraz wszelkich pozytywnych uczuć decydujących o społecznym współżyciu. Są pierwszym stopniem socjalizacji człowieka.

2. grupy wtórne, pochodne, umowne - powstały na podstawie porozumień między ludźmi. Uczestnictwo w nich odbywa się na zasadzie wyboru.

Cechy różniące grupy pierwotne od wtórnych.

Cechy	Grupy pierwotne	Grupy wtórne
System współdziałania społecznego	Oparty na stycznościach bezpośrednich	Oparty na stycznościach pośrednich
Więź społeczna	Oparta na stosunkach społecznych osobowych. Płaszczyzny obcowania ze sobą jednostek są wieloraki. Jednostka występuje w całej swojej osobowości.	Oparta na stosunkach społecznych instytucjonalnych. Jednostki występują w pewnym charakterze i rolach, wypełniają określone funkcje w danej grupie społecznej.
Poziom identyfikacji członków z grupą	Wysoki poziom identyfikacji z grupą. Formowanie cech osobowości członka grupy. Emocjonalnie nastawienie do grupy i do jej członków.	Niski poziom identyfikacji z grupą, zależy od sytuacji grupy.
Stopień zróżnicowana członków grupy	Homogeniczność członków grupy. Zbieżność wyznawanych wartości, wzorów życia.	Heterogeniczność członków grupy. Ewentualnie ujednolicenie w wąskim zakresie wspólnych wartości i wzorów zachowań.

3. Podział na grupy małe (mikrostruktury społeczne) i grupy duże (makrostruktury społeczne):

1. grupy małe - mogą być one zarówno pierwotne (rodziny), jak i wtórne (koła), nieformalne (grupy koleżeńskie), jak i formalne (komórki partii politycznych).

Paweł Rybicki podkreśla, iż cechą charakterystyczną grup małych jest ich niesamoistność, co nie oznacza, że grupy duże nie są zależne od grup małych (funkcjonują one za pośrednictwem grup małych), ale że grupy małe mogą istnieć jedynie w obrębie grup dużych.

2. grupy duże - obejmują na tyle duże ilości członków, iż nie są oni w stanie wchodzić ze sobą w bezpośrednie zależności, utrzymują oni łączność za pomocą środków masowego przekazu, a także masowych zebrań, itp. Przywódcy tych grup nie mają bezpośredniego kontaktu ze wszystkimi jej członkami, dlatego wytwarza się między nimi system stopni i barier. Duże grupy społeczne oparte są na hierarchicznej strukturze organizacyjnej i uregulowanym przepisami systemie łączności.

4. Podział na grupy formalne i nieformalne;

1. grupy formalne - są abstrakcyjne, ogólnikowe, schematyczne i nieosobowe. Są one uzupełniane dopiero, gdy w ich strukturze pojawią się grupy nieformalne, które sprzyjają lepszemu funkcjonowaniu grup formalnych.

2. Grupy nieformalne - ich działania nie są unormowane przepisami. Istnieją w obrębie grup formalnych. Wynikają one ze współżycia, współpracy i współdziałania członków grup formalnych, ale jako osób, a nie jako funkcjonariuszy pełniących pewne role w grupie formalnej. Może się jednak zdarzyć tak, iż grupy nieformalne nie działają zgodnie z celami i zadaniami grupy formalnej, niekiedy z przyczynami tego jest nieprawidłowe funkcjonowanie samej grupy formalnej i sytuację zmienić może jedynie jego naprawa. Podobnymi sygnałami negatywnych zjawisk w grupie formalnej może być tworzenie się patologicznych grup nieformalnych.

Cechy różniące grupy formalne od nieformalnych.

Cecha	Grupy formalne	Grupy nieformalne
Geneza, powstawanie grupy	Powoływane przez szersze grupy społeczne.	Powstają samorzutnie.
Przynależność do grupy	Ma charakter przymusowy.	Jest sprawą dobrowolnej decyzji jednostek.
Stosunki łączące członków grupy	Opierają się na przepisach, są unormowane.	Stosunki przyjacielskie, towarzyskie, koleżeńskie.

32. Grupy pierwotne, małe oraz nieformalne; podobieństwa i różnice.

Cecha	Grupy pierwotne	Grupy nieformalne	Grupy małe
Wielkość grupy	Mała
Kontakt między członkami	Bezpośredni
Poziom identyfikacji członków z grupą	Wysoki
Przypisywana grupom rola	Bardzo znacząca, są podstawą do tworzenia innych zbiorowości
Stopień zróżnicowania członków grupy	Homogeniczność członków grupy
Stopień zależności od innych zbiorowości	Niesamoistne
Stopień sformalizowania grupy	Niesformalizowane		Mogą być sformalizowane lub niesformalizowane
Więź społeczna	Oparta na stosunkach osobowych		Może być oparta na stosunkach osobowych lub instytucjonalnych
Powstawanie grupy	Samorzutne		Samorzutne bądź powoływane

33. Funkcje grup nieformalnych; charakterystyka i przykłady.

• rozszerzanie środków i sposobów komunikowania się członków w danej strukturze organizacyjnej, co przyczynia się do redukcji formalnych, biurokratycznych procedur. Gruntuje się w ten sposób wzajemne zaufanie członków danej grupy formalnej

• w grupie nieformalnej skuteczniej można kontrolować współdziałanie jednostek. Indywidualne uzdolnienia pracownika oraz wzajemny podział czynności mogą być tak koordynowane, że współdziałanie grupy będzie bardziej efektywne, co zwiększy wydajność pracy zespołu. Będzie ona większa niż suma wydajności poszczególnych pracowników. Np. rola grup koleżeńskich wśród żołnierzy amerykańskich w czasie II wojny światowej.

• grupy nieformalne sprawują kontrolę społeczną, co wypływa z osobistego poczucia odpowiedzialności moralnej i poczucia solidarności ze swoimi współtowarzyszami. Zapobiega to m.in. powstawaniu patologii w grupie formalnej. W każdej strukturze formalnej kształtują się w grupach nieformalnych określone wartości i wzory postępowania, nakazy i zakazy, a także oceny postępowania, co poddaje członka grupy nieformalnej, a więc i formalnej, kontroli społecznej.

• grupy nieformalne niejednokrotnie kształtują osobowość, co zdarza się również np. w grupach pracowniczych. Np. Stanisław Grzesiuk opisuje jak pod wpływem środowiska pracowniczego zmienia się z „chłopaka z Czerniakowa” w dobrego pracownika, a następnie pisarza.

• grupy nieformalne dają zadowolenie z przynależności do np. przyjaznego zespołu pracowniczego, daje to im poczucie bezpieczeństwa.

34. Struktura społeczna w różnych socjologicznych koncepcjach teoretycznych.

Struktura społeczna - wilelość zbiorowości, grup społecznych i ich instytucji, wzajemnie sobie podporządkowanych.

Wyróżniamy 4 koncepcje teoretyczne dotyczące struktury społecznej:

1. traktuje strukturę społeczną jako ustrój

2. uznającą jej konfliktowy charakter

3. struktura społeczna to formy aktywności grupowych

4. koncepcja wymiany społecznej

ad.1 koncepcja funkcjonalno - strukturalna (A.Comte, H.Spencer, E.Durkheim):

Społeczeństwo jest całością, zbudowaną z elementów od siebie wzajemnie zależnych i dzięki ich funkcjonowaniu jako całość utrzymuje się i rozwija. Społeczeństwo to całość sama w sobie, niepodzielna, nieredukowalna do swych elementów składowych. Struktura społeczna jest złożona, zhierarchizowana, zawiera uzależnione od siebie elementy, tak że stanowi pewien ustrój, ład, równowagę.

Społeczeństwo tak pojęte ulega ewolucji polegającej na różnicowaniu się struktury społecznej, powstawaniu nowych podsystemów, a w ich obrębie kształtowaniu się nowych ról, pozycji, nowych instytucji. (struktura społeczna=globalny,, całościowy system społeczny złożony z podsystemów; społeczeństwo=całość sama w sobie)

ad.2 koncepcja konfliktowa (K.Marks, R.Dahrendorf, L.A.Coser):

K.Marks - na całość społeczeństwa składają się różne rodzaje działań i dziedzin życia społeczeństwa, a więc produkcja, wymiana, konsumpcja, polityka, nauka, itp. Struktura społeczna to kompleksy stosunków społecznych, jakimi ludzie są wzajemnie ze sobą powiązani i od nich uzależnieni. Stosunki własności, podziału pracy determinują pozostałe rodzaje stosunków społecznych. Konflikt klasowy jest istotną cechą struktury społeczeństwa, a zarazem motorem napędowym zmian społecznych. Pełny epilog walki klas następuje w rewolucji, w wyniku której obalone zostaje panowanie klasy posiadającej. Sprowadza wielość różnych konfliktów między ludźmi do jednego źródła, jakim jest prywatna własność środków produkcji. (struktura społeczny=zwalczające się klasy społeczne)

R.Dahrendorf - występują sprzeczności i konflikty zarówno między jednostkami w grupach społecznych, jak również między grupami społecznymi. Ludzie muszą się zrzeszać, aby osiągnąć cele, jednakże zrzeszanie się polega na podziale ról i podporządkowaniu jednych ról innym rolom i ustanowieniu władzy i to stanowi źródło sprzeczności i konfliktów (dychotomiczna dystrybucja władzy) (regulacja konfliktów: 1.Pojednanie, 2.Pośrednictwo, 3.Arbitraż)

L.A.Coser - funkcjonalna teoria konfliktu - struktura społeczna jest pełna konfliktów, których źródłem są odmienne poglądy ludzi na różne sprawy. Są one jednak pożądane, gdyż w przypadkach konfliktów podejmowane są działania reformatorskie, integracyjne lub adaptacyjne i struktura społeczna ulega doskonaleniu lub poprawie.

ad.3 koncepcja interakcyjna (G.Mead, H.Blumer):

Struktura społeczna to zorganizowane interakcje pomiędzy rozmaitymi jednostkami według określonych wzorów. Społeczeństwo jawi się jako nagromadzenie kolektywnych, zbiorowych działań. Działanie różnych niestabilnych grup interesów, ścierających się ze sobą, współzawodniczących czy zwalczających się i dochodzących do mniej lub bardziej trwałych konsensusów. Struktura społeczna to sieć swego rodzaju porozumień, uzgodnień, układów między różnego rodzaju ugrupowaniami społecznymi.

ad.4 koncepcja struktury społecznej (P.Blau):

Zachowanie ludzkie czy interakcje są wzajemną wymianą nagród (korzyści) pomiędzy jednostkami czy też grupami społecznymi i życie społeczne ludzi może być traktowane jako swojego rodzaju rynek, na którym ludzie podejmują działania - interakcje, polegające na wymianie dóbr i usług, stanowiących dla nich korzyści.

• Mikrostruktury - wymiana społeczna między jednostkami dokonuje się bezpośrednio w drodze face-to-face relations

• Makrostruktury - składają się z mikrostruktur i opierają swe stosunki na wymianie pośredniej (w grupie)

Organizacja społeczna - indywidualne podmioty, które tworzą społeczeństwo i makrostruktury

Podział na 4 podstruktury:

1. Kategorie społeczne - ludzie wyodrębniani ze względu na obiektywne cechy (ras, płeć, wiek)

2. Społeczności - różne rodzaje zbiorowości (np. wsie, gminy, dystrykty, prowincje, regiony)

3. Zbiorowości zorganizowane - formalne i nieformalne związki ludzi

4. System społeczny - zasady, wg których wyodrębnia się działy czy człony w strukturze społeczeństwa, takie jak instytucje gospodarcze, polityczne, itp.

Źródłem konfliktów w stosunkach między jednostkami i organizacjami w społeczeństwie jest łamanie zasad wzajemności i normy sprawiedliwej wymiany. (Opozycja i konflikty regulują strukturę społeczną)

35. Koncepcja struktury społecznej wg P. Blau.

Zachowanie ludzkie czy interakcje są wzajemną wymianą nagród (korzyści) pomiędzy jednostkami czy też grupami społecznymi i życie społeczne ludzi może być traktowane jako swojego rodzaju rynek, na którym ludzie podejmują działania - interakcje, polegające na wymianie dóbr i usług, stanowiących dla nich korzyści.

• Mikrostruktury - wymiana społeczna między jednostkami dokonuje się bezpośrednio w drodze face-to-face relations

• Makrostruktury - składają się z mikrostruktur i opierają swe stosunki na wymianie pośredniej (w grupie)

Organizacja społeczna - indywidualne podmioty, które tworzą społeczeństwo i makrostruktury

Podział na 4 podstruktury:

1. Kategorie społeczne - ludzie wyodrębniani ze względu na obiektywne cechy (ras, płeć, wiek)

2. Społeczności - różne rodzaje zbiorowości (np. wsie, gminy, dystrykty, prowincje, regiony)

3. Zbiorowości zorganizowane - formalne i nieformalne związki ludzi

4. System społeczny - zasady, wg których wyodrębnia się działy czy człony w strukturze społeczeństwa, takie jak instytucje gospodarcze, polityczne, itp.

Źródłem konfliktów w stosunkach między jednostkami i organizacjami w społeczeństwie jest łamanie zasad wzajemności i normy sprawiedliwej wymiany. (Opozycja i konflikty regulują strukturę społeczną)

36. Pojęcie kultury i pojęcia bliskoznaczne.

Kultura jako dzieło ludzi w ramach grup społecznych, społeczeństwo integruje te grupy.

• Stefan Czarnowski - dorobek ludzi, wspólny dla grupy , całokształt elementów dorobku społecznego

• Antonina Kłosowska - antorpologiczna kultura: zachowanie wg wzorów wykształconych w toku interakcji i ich rezultaty

• Jan Szczepański - dzieła, wytwory materialne i niematerialne, wartości i wzory postępowania przyjęte i przekazywane pokoleniom

Wartości:

• Wg Thomasa i Znanieckiego - przedmiot potencjalny naszych działań

• Szczepański - przedmioty, które szanujemy i są dla nas ważne, dążenie do nich to przymus

• S.Ossowski:

• wartości odczuwane (z emocjonalnym pierwiastkiem) i uznawane (obiektywnie słuszne)

• wartości uroczyste i codzienne

• autoteliczne (podstawowe, wiążące) i instrumentalne (środki do podstawowych)

Wzory zachowań - reguły i sposoby zachowania jednostki lub grupy społecznej w sytuacjach, tworzy schematy jak się zachowujemy albo jak powinniśmy

Wg Kłoskowskie:

1. Wzory zachowań:

• rzeczywiste (jak postępujemy w praktyce, regularności; trwała struktura powtarzających się przekonań - uświadamiane i nieuświadamiane)

• postulowane (jak powinniśmy postępować: -normy i wyobrażenia na temat prawdopodobnego zachowania, -są pożądane, -idealne=doktrynalne, ideologie i normatywne=środowiskowe, postulowane przez subkultury)

2. Mogą być i dominujące, nowe, martwe

3. wg Leona Dyczewskiego

-centrum kultury

-wartości centralne+waytwory kulturowe+stany psychospołeczne

są podstawą integracji normatywnej, ładu społecznego

37. Kultura symboliczna; systemy symboli.

J. Turner

a) językowe : służą do porozumiewania się; słowo mówione, pisane, logika, programowanie komputerowe.

b)technologiczne : organizacja wiedzy i informacji dotyczących kontrolowania i wykorzystywania środowiska np. struktura produkcji.

c)wartości: formułują zasady dobra i zła; mówią jak powinniśmy postępować/ Durkheimowska wizja integracji i dezintegracji ze względu na świat wartości.

d)przekonań: porządkują ludzkie sądy na temat tego jak jest i jak powinno być w określonych sytuacjach.

e)norm: dostarczają ogólnych i szczegółowych oczekiwań wobec zachowań ludzi w różnych sytuacjach.

f)zasoby wiedzy: doświadczenie własne i poprzednich pokoleń, które pomaga nam się odnaleźć w różnych sytuacjach/ „podręczne zasoby wiedzy” Schultz'a.

38. Zróżnicowanie kulturowe i jego konsekwencje; subkultury.

J. Turner

Zróżnicowanie kulturowe - występuje ono zarówno wewnątrz społeczeństw, jak i pomiędzy nimi. Polega na ścieraniu się środowisk o odmiennych wartościach czy symbolach. Efektem zróżnicowania kulturowego mogą być:

a)konflikty, zwłaszcza wtedy gdy jedne grupy próbują narzucać innym swoja racje i poglądy

b)etnocentryzm -uznanie symboli odmiennych od swoich za gorsze

c)subkultury - każda część populacji, która wyróżnia się na tle całego społeczeństwa swoim wzorem kulturowym

39. Socjologiczne koncepcje państwa; typy państw i sposobów sprawowania władzy.

Trzy teoretyczne koncepcje pojmowania państwa:

1. umowa społeczna - T.Hobbes i J.J.Rousseau - oparta na umowie społecznej, mocą której jednostki poddają się woli zbiorowej i w tak zbudowanym państwie stają się poddanymi, ale tylko sobie

2. państwo klasowe - K.Marks i F.Engels - w wyniku rozwoju sił wytwórczych pojawia się własność prywatna, państwo powstaje w wyniku konfliktów między klasami, państwo jako aparat odpowiednich instytucji i środków przemocy, umożliwiających klasie posiadającej środki podporządkowanie klas niższych; państwo=aparat przemocy, pozostające na usługach klasy panującej

3. państwo społecznością naturalną - Arystoteles „Polityka” - jednostka musi żyć we wspólnocie politycznej, aby zaspokoić wszystkie swoje potrzeby, aby rozwinąć swe społeczeństwo (co dokonuje się tylko we wspólnocie z innymi); państwo zabezpiecza dobro ogółu (nie dają tego rodziny, rody, klany, itp.)

Typy państwy:

1. -państwo unitarne - jedność struktury organizacyjnej i brak podziałów na jakieś części składowe

-państwo federacyjne - składające się z części posiadających podmioty świadomości

2. -ustrój monarchiczny - władza sprawowana przez króla i w jego imieniu wykonywane są ważniejsze akty rządzenia

-ustrój republikański - źródłem władzy jest powszechność obywatelska, naród jest podmiotem władzy, prezydent=zwierzchni organ władzy państwowej (parlamentarna, prezydencka)

Sposoby sprawowania władzy:

1. model autorytarny - tyrania (+totalitaryzm)

2. model demokratyczny - obywatele uczestniczą w sprawowaniu władzy (bezpośrednia i pośrednia)

40. Geneza i typy partii politycznych.

Istnienie partii jest cechą współczesnego państwa.

Partia - związek osób, obywateli państwa, którzy mają określoną ideologię do władzy i udziału we władzy aby realizować swój program

Ideologia partii:

1. założenia światopoglądowe i filozoficzno-społeczne

2. program partii (cele do osiągnięcia w pewnych dziedzinach)

3. metody i sposoby realizacji celów

4. strategia i taktyka działania partii w walce o władzę i po jej zdobyciu.

Fazy kształtowania się partii:

1. Partie dworskie - średniowiecze, państwa patrymonialne

Dworzanie różnili się w poglądach na sprawy państwa czy w ocenach władcy.

2. Kształtowanie się parlamentu - Anglia, Francja:

Anglia -XIIw. Król zasięga rady wasali korony

-1215 Wielka Karta Swobód (rady królewskie)

-XIIIw. Gminy (porządkowo-polityczne wspólnoty sąsiedzkie) wysyłają do króla petycje

-1295 powstanie parlamentu (lordowei, baronowie, wasale+przedstawiciele miast)

3. Polska

• XIV-XVw. Zjazdy dostojników świeckich i duchownych oraz szlachty

• Od XVw. Sejmiki (zjazdy z danego terenu) - wystawianie przedstawicieli do izby poselskiej; sejmy walne - odtąd będzie dochodziło do powstawania stronnictw toku podejmowania określonych decyzji, ustaw, wyborów na stanowiska

• 1788-92 Sejm Wielki (stronnictwo patriotyczne-reformatorskie, umiarkowane-królewskie, hetmańskie)

• XVIII-XIXw. Wykształcenie się partii politycznych na tle ruchów socjalistycznych, robotniczych, itp.; partie uzyskały charakter masowy zaczęły zrzeszać szersze kręgi obywateli

• XIX-XXw. Partie odgrywają dużą rolę, potem większą, stanowią podłoże klasowe, zaczynają powstawać nowe, dążące do zdobycia większej liczby członków

partie ogólnonarodowe - po II wojnie światowej w krajach kapitalistycznych, partie wysuwające postulaty do całego społeczeństwa i państwa

ruch partycypacyjny - od lat 70, 80 - rozwijanie ruchów politycznych, które mogą wpłynąć na decyzje lub działalność władz państwa

Obecnie - pluralizm (wielopartyjność), hegemonistyczne

Funkcje partii (wg. Baummana):

-ideologiczno-programowa (wpływanie na ustrój)

-rekrutacja elit politycznych

-kształtowanie opinii publicznej

-motywacja do działań

41. Problem społeczny; treść i zakres pojęcia.

„Problem społeczny” staje się coraz częściej pojęciem ogólnym stosowanym do określenia rozmaitych przejawów społecznego zła; zamiast „patologii” (zło społeczne - to w zależności od orientacji teoretycznej, światopoglądu czy praktycznego zaangażowania obserwatora, każdy składnik czy cecha zbiorowa)

Obejmuje się nim wszelkie zagadnienia, kwestie czy sprawy w życiu zbiorowym, postrzegane jako trudne, wymagające rozwiązania. W związku z tym rozmaite podejścia badawcze do przejawów społecznego zła określa się coraz częściej jako paradygmaty czy perspektywy poznawcze problemów społecznych. Mówi się o problemach patologii społecznej, dewiacji, marginalizacji czy dezorganizacji społecznej. Pojęcie „problem społeczny” nie ma tak jednoznacznie negatywnych konotacji co patologia społeczna czy nienormalność.

Ułatwia uwzględnianie i analizę zjawisk oraz zachowań kontrowersyjnych bez etykietowania i ograniczania ich interpretacji do szkodliwych znaczeń i funkcji.

W związku z tym szeroko rozumiane problemy społeczne, obejmując nie tylko „schorzenia społeczne”, staja się coraz częściej centralnym pojęciem i przedmiotem odrębnej dyscypliny; socjologii problemów społecznych.

42. Marginalność społeczna.

43. Problemy społeczne o różnych orientacjach (paradygmatach, metaforach) socjologicznych.

44. Sposoby identyfikowania problemów społecznych.

J. Turowski

Wyróżnia się trzy rodzaje podejścia do identyfikowania przejawów społecznego zła (Milicki).

1. Możliwe jest identyfikowanie rozmaitych stanów rzeczy\ zachowań w życiu zbiorowym, które utrudniają, zakłócają lub uniemożliwiają osiągnięcie celów, na podstawie intersubiektywnie sprawdzalnych właściwości tych stanów lub zachowań- typowe dla: funkcjonalistów, zwolenników teorii konfliktów, kryminologów, polityków społecznych.

2. Dopuszczenie uznania rozmaitych zjawisk\ zachowań za problemy społeczne niezależnie od tego, ilu i jakich ludzi tak je ocenia; w szczególnych wypadkach problem społeczny może być zjawiskiem, które nie jest postrzegane jako problem, zjawisko nieistniejące- typowe dla: konstruktywizmu socjologicznego; podejście subiektywne.

45. Charakterystyka oraz teoretyczna interpretacja wybranego problemu społecznego (w tym: narkomania, alkoholizm, samobójstwa).

46. Rozwój społeczny, społeczna zmiana i postęp; wzajemny stosunek powyższych pojęć.

Kingsley Davis - zmiany społeczne stanowią przekształcenia. Zmiany krótkookresowe i długookresowe. Zmiana rozwojowa może być odnoszona nie tylko do społeczeństwa jako całości, ale i do poszczególnych grup społecznych, zbiorowości i instytucji.

M.Rose - zmiana społeczna jako powstawanie i rozwój nowych znaczeń i wartości, stanowiących wzorzec zmian istotnych modeli zachowań w społeczeństwie. Są to szersze zespoły zmian, mające nadto pewien kierunek.

Zmiany rozwojowe są to zmiany strukturalne, jakościowe, niepowtarzalne, systemowe i mogą być one określane jako rozwój społeczny. Np. zmiany rozwojowe stanowią zmiany w funkcjach rodziny - zmiany zachodzące w historii rodziny w ogóle.

Zmiany rozwojowe to zmiany: niepowtarzalne = formacyjne - zachodzące w tzw. czasie historycznym, strukturalne - zachodzące w wewnętrznej budowie danego zjawiska społecznego do odmiennego stanu w porównywaniu ze stanem przed zmianą, szerszej skali - obejmujące nie tylko dane zjawisko, ulegające zmianom, ale również szerszy kontekst społeczny.

Rozwój społeczny (strukturalne zmiany zjawisk społecznych) to zanik lub powstanie nowego zjawiska społecznego w jego elementach konstytuowanych czy też przekształcenie się społeczeństwa w jego podstawowych elementach struktury.

Rozwój społeczny jest utożsamiany z postępem społecznym - postęp oznacza wzrost tych jakości, które ludzie mogą oceniać z punktu widzenia pewnych wartości. Postęp to te zmiany jakościowe, strukturalne danego zjawiska czy systemu społecznego, które z punktu widzenia określonego kryterium oceny stanowią udoskonalenie danego zjawiska w porównaniu z jego stanem przed zmianą.

47. Teorie linearne rozwoju społecznego.

Myślą przewodnią jest pogląd, że społeczeństwa ulegają przemianom w toku rozwoju historycznego i zmiany te nie maja charakteru przypadkowego, dowolnego, ale maja charakter linearny, kierunkowy i zdeterminowany, przechodzą od fazy pierwotnej do fazy docelowej.

1. Comte - Ewolucja ludzkości toczy się wg trzech stadiów: stadium pierwotnego (teologicznego), stadium przejściowego (metafizycznego) i stadium pozytywnego. Ewolucja społeczna wg tych trzech stadiów jest uwarunkowana naturalnym rozwojem umysłu ludzkiego, znajdującego swój wyraz w odmiennej jakości poznania ludzkiego, ludzkiego myślenia, innego rozumienia i wyjaśniania świata, a w tym rozwoju nowych idei filozoficznych. Typ poznania każdego okresu określa stan rozwoju świadomości społecznej, obyczaje, wpływ na społeczną organizację, charakter państwa i ustrój społeczno-gospodarczy.

2. Spencer - Koncepcja Spencera wyjaśnia ewolucję całego kosmosu, a w nim świata przyrody martwej, organicznej i nadorganicznej - społeczeństwa. Społeczeństwo rozwija się wedle prawidłowości: przechodzenia od stanu jednorodności, niespójności, luźności do stanu zróżnicowania, socjalizacji, spójności i integracji. Podobnie jak organizmy żywe, tak i społeczeństwa powstają jako małe skupiska, zarodki i wzrastają do wielkich liczebności. Zgodnie z formułą ewolucji kształtujące się społeczeństwo podlega też procesowi wewnętrznego zróżnicowania, polegającego na podziale części organizmu społeczeństwa na różne agencje, pełniące określone funkcje na rzecz całości. Społeczeństwo, mimo wewnętrznego różnicowania się i podziału funkcji, przechodzi od jednorodności do zintegrowanej różnorodności. Społeczeństwo funkcjonuje za pomocą instytucji. Procesy ewolucji społecznej przeprowadzają społeczeństwa od stanu barbarzyństwa, od społeczeństwa militarnego przez okres prostego stadium industrializmu do nowoczesnego społeczeństwa industrialnego, pokojowego (od dezintegracji do integracji).

3. Marks - teoria formacji społeczno-ekonomicznych. Społeczeństwa w toku swego rozwoju historycznego przechodzą przez fazy: od wspólnot rodowo-plemiennych przez okres niewolnictwa, feudalizmu, kapitalizmu do społeczeństwa socjalistycznego i komunistycznego. Społeczeństwo jest zdeterminowane przez stan materialnych warunków bytu. Sposoby produkcji obejmują jedność ścierających się przeciwieństw: sił wytwórczych i stosunków produkcji. Siły wytwórcze (narzędzia produkcji i kwalifikacje) rozwijają się i doprowadzają do jakościowej zmiany sił wytwórczych, a w związku z tym zmieniają się też stosunki produkcji, ale z opóźnieniem i musi dojść do rewolucyjnej zmiany stosunków produkcji, by je dostosować do stanu sił wytwórczych. Formacja społeczno-gospodarcza jest okresem w rozwoju społeczeństwa, w którym określonym sposobom produkcji odpowiada właściwa im nadbudowa ideologiczna. Każda formacja stanowi postęp w stosunku do formacji poprzedniej.

48. Teorie cykliczne rozwoju społecznego.

Rozwój społeczny ma charakter cykliczny, tzn. społeczeństwa przechodzą od jednej fazy do drugiej w swych przemianach, a następnie powracają znowu do fazy wyjściowej.

1. G.Vico - społeczeństwa w swej historii przechodzą przez trzy okresy: wiek boski, wiek bohaterów i wiek ludzi. Każde z trzech stadiów rozwoju charakteryzuje się odrębnymi wierzeniami, prawami, językiem i kulturą oraz ustrojem: a) ustrój teokratyczny - język mimiczny i dominacja stanu kapłańskiego (Iran, Irak, Izrael, Arabia Saudyjska,Afganistan); b) faza republiki arystokratycznej (stan rycerski - hieroglify, znaki na tarczach, herby); c) demokracja ludowa - lud stanowi o kraju (język ludowy, pospolity)

2. V.Pareto - społeczeństwo jest ogromne, zróżnicowane, pełne nierówności społecznych, system polityczny wyłania elitę, która sprawuje władzę i rządzi państwem, stosując środki przymusu (zalegalizowane). W każdym społeczeństwie wytwarza się elita rządząca, reprezentująca interesy klas wyższych, co rodzi opór i dążenia klas niższych do obalenia panowania elity rządzącej. Dana elita dopóty sprawuje władzę dopóki nie odgradza się barierami uniemożliwiającymi dopływ utalentowanych jednostek klas niższych. „Niedopuszczani” tworzą własne elity i walczą o władzę w drodze różnych form walki i reform, obalają starą elitę, ale i one podzielają ten sam los. Proces dziejowy jest ciągłą zmianą elit rządzących („krążenie elit”)

3. K.Kelles-Krana - wszelki ruch dążący do zmiany podstaw ustroju społecznego zwraca się najpierw do jakiejś mniej lub więcej oddalonej epoki w przeszłości. Kołobieg historii - rozwój społeczny toczy się od socjalizmu do indywidualizmu (przewaga interesów jednostki nad ogółem społeczeństwa), znów powraca do socjalizmu w nowej wersji, aby odwrócić się od tej zasady na rzecz indywidualizmu

4. P.Sorokim - teoria zmian społeczno-kulturowych. Te zjawiska społeczno-kulturowe nie występują przypadkowo, a zasadą ich integracji jest typ świadomości kulturowej

1. Ideacjonalny - znaczenia, wartości ponad zmysłowe, ponadracjonalne; znaczenia, wartości duchowe - poznawane intuicyjnie)

2. Sensualistyczny - rzeczywistość to to, co dane jest zmysłom

3. Idealistyczne - złączy sensualistyczne i ideacjonalne podporządkowane rozumowi

49. Teorie dychotomiczne rozwoju społecznego.

Społeczeństwa w toku rozwoju historycznego przechodzą od struktury społecznej opartej na elementarnych grupach pierwotnych do struktury społecznej opartej na złożonych grupach umownych.

1. F.Tönnies - dwie kategorie grup z jakich są zbudowane społeczeństwa:

1. wspólnoty - grupy oparte na stosunkach pokrewieństwa (rodziny, rody, klasy, grupy wspólnego pochodzenia), również grupy sąsiedzkie, wspólnota lokalna, wszystkie te rodzaje wspólnot oparte są na więziach naturalnych

2. społeczeństwa - opierają się na stosunkach umownych (różnego rodzaju porozumienia między jednostkami dla realizacji celów) - związki, stowarzyszenia, spółki, towarzystwa, są to grupy dominujące i odgrywające główną rolę w strukturze współczesnych społeczeństw.

2. Ch.H.Cooley:

1. grupy pierwotne - grupy oparte na stosunkach pokrewieństwa, przyjaźni i stosunkach sąsiedzkich - grupy małe, styczności bezpośrednie. Wysoki poziom identyfikacji członków z grupą i jej innymi członkami.

2. grupy wtórne - w społeczeństwach industrialnych, grupy umowne, złożone, w których system współdziałania oparty jest na styczności pośredniej, a wieź społeczna wspiera się na stosunkach sformalizowanych, współdziałanie w płaszczyźnie pełnionych ról.

3. E.Durkheim - społeczna solidarność jest istotną cechą społeczeństwa:

1. społeczeństwa z solidarnością mechaniczną - społeczeństwa pierwotne, mniej liczne, gdzie podział pracy jest bardzo prosty, solidarność rodowo-plemienna, oparta na wspólnych wierzeniach, systemie wartości i norm (jednolity system). Świadomość jednostki jest odbiciem świadomości społeczeństwa. Prawo represyjne, karzące odchylenia od porządku normatywnego. Dominują represyjne odwetowe formy rozwiązywania problemów społecznych.

2. społeczeństwa z solidarnością organiczną - prawo cywilne, kooperacyjne, regulujące współpracę; wzajemne współdziałanie i uzależnienie gospodarcze spajają ludzi, nie ma represji, odrzucenie kar

50. Podejście „zewnętrznego obserwatora” a „współczynnik humanistyczny” w badaniu zjawisk społecznych.

Sposoby badania rzeczywistości społecznej:

1. Obserwacja zewnętrzna.

Wnioski sformułowane w toku obserwacji zewnętrznej zjawisk społecznych przypominają rezultaty obserwacji przyrodniczych. Obserwacja taka zmierza do rejestracji fizycznych czy biologicznych aspektów ludzkich zachowań, do analizy przestrzennych konfiguracji ludzkich zbiorowości, przemian tych konfiguracji, do chwytania przestrzennego aspektu stosunków między ludźmi i pewnymi przedmiotami, które je otaczają. Opisując wyniki obserwacji koncentrowana jest uwaga na tych aspektach rzeczywistości społecznej, które nie różnią jej od rzeczywistości pozaludzkiej.

W tym miejscu S.Nowak przytacza przykład ufoludków, którzy przylecieli na Ziemię i zaczęli jej obserwację, nie wiedząc wcześniej nic o jej mieszkańcach. Obserwowaliby oni pewne ruchy ludzi, wydawane przez nich dźwięki. Mogliby oni zauważyć również pewne prawidłowości rządzące ludźmi, np. to, że zespół ludzi złożony z dwojga osobników odmiennej płci oraz ich ewentualnego potomstwa bywa szczególnie trwały. Poddawaliby oni analizie pewne zachowania ludzkie, zachodzące zmiany i prawidłowości nimi rządzące.

Obserwując od zewnątrz ludzi i ludzki zachowania można mówić o postawie przyrodniczej wobec zjawisk społecznych. Polega ona na rejestracji tych aspektów ludzkich sytuacji i zachowań oraz tych relacji między ludźmi, które - będąc dostępne naszej obserwacji - dadzą się opisać w kategoriach nauk przyrodniczych, choć niekoniecznie w języku pojęć w pełni obserwacyjnych.

Np. Piotr biegnie. Domy w danej miejscowości są bardzo rozproszone.

2. Perspektywa humanistyczna, rozumiejąca.

Perspektywa ta główny nacisk kładzie na poznanie tego, co istnieje i co się dzieje w psychice, a przede wszystkim w świadomości osób uwikłanych w obserwowaną sytuację czy zachowujących się w określony sposób. Ponieważ przedmiotem zainteresowania tej perspektywy są: stany psychiczne, przeżycia i wyobrażenia, pragnienia i dążenia, wartościowania, postawy i przekonania, charakterystyczne jedynie dla ludzi, to zwykło się ją określać mianem perspektywy humanistycznej.

Ten sposób obserwacji świata społecznego odróżnia nauki społeczne i humanistyczne od obserwacyjnej perspektywy przyrodniczej. W naukach przyrodniczych zasadniczą metodą badawczą jest obserwacja zjawisk interesujących badacza i ona to dostarcza badaczowi podstaw do teoretycznych uogólnień. W naukach o ludziach, społeczeństwach i kulturze obserwacja jest niewystarczająca - należy bowiem obserwowane zjawiska rozumieć. Rozumienie polega na uzmysłowieniu sobie, co myślą i czują ludzie obserwowani przez badacza, jakie motywy kierują ich działaniem, jak pojmują oni sens swoich działań, do czego one im w ich przekonaniu służą, itp. A więc zadaniem nauk społecznych jest rozumiejąca interpretacja działań ludzkich i wytworów ludzkiej działalności.

Bardzo ważnym terminem, w tej perspektywie, jest „rozumienie”, które oznacza tutaj uprzytomnienie sobie przez badacza przeżyć ludzi przezeń badanych, gdyż one to właśnie nadają sens, odpowiednie znaczenie temu, co obserwowane - czyniąc to „zrozumiałym” dla badacza w sposób podobny, jak zrozumiałe jest dlań to, co on sam myśli i robi. Jednak nie oznacza to subiektywizacji badań społecznych. Podstawą rozumienia przez badacza innych ludzi jest jego gatunkowa wspólnota z nimi, ewentualnie wzmocniona dodatkowo wspólnotą cywilizacyjno-kulturową i wspólnotą doświadczanej sytuacji społecznej.

Termin „rozumieć” w naukach społecznych jest dwuznaczny:

• Rozumiemy w sposób potencjalny przeżycie czy nastawienie, kiedy uprzytamniamy sobie jego cechy charakterystyczne. Czynimy to przez bezpośrednie lub pośrednie odniesienie jakiegoś stanu pomyślanego do odpowiednich stanów i przeżyć znanych nam z naszej introspekcji, to znaczy do tego, co sami przeżywamy, gdy znajdziemy się w danej sytuacji. Czyli przeżycia innych odnosimy do naszych, podobnych przeżyć.

• Rozumienie faktyczne pojmowane jest jako czynność polegająca na identyfikacji pewnego konkretnego stanu pewnej konkretnej osoby jako desygnatu terminu, którego znaczenie obejmuje pewne treści psychiczno-przeżyciowe. Czyli stwierdzamy o kimś, że jego przeżycia podpadają pod zakresem danego terminu.

51. Subiektywny charakter zjawisk społecznych a wymóg obiektywizmu badacza.

Rzeczywistość społeczna badana jest z punktu zewnętrznego obserwatora. My powinniśmy pozostawać obojętni wobec tej rzeczywistości. Ale dalej jesteśmy jej częścią. Jeżeli badacz ma zbadać tę rzeczywistość to bada również siebie. Co za tym idzie - nie będzie obiektywny. Badacz obserwując dane zjawisko nadaje mu własne poglądy. Nauka powinna dążyć do obiektywizmu.

Socjologa interesuje na ogół rzeczywistość społeczna w obu jej aspektach: obserwowalnym i dostępnym przez rozumienie. Socjolog przy pojmowaniu tego obserwowalnie może (a na ogół nie chce) abstrahować od tego, jak rozumie te zachowania czy sytuacje, tj. od ich psychiczno-kulturowej interpretacji. To zaś polega na uwzględnieniu przy takiej rozumiejącej interpretacji również tego, jakie myślowe wzorce określają ich sposób widzenia tej sytuacji, a w konsekwencji i zachowania się w niej.

W przypadku, kiedy sądy i wyobrażenia ludzi odnoszą się do faktów w pełni dostępnych zewnętrznej intersubiektywnej kontrolowanej obserwacji badacza (tj. do faktów natury przyrodniczej czy technicznej) - może on postawić sobie pytanie, czy i w jakim stopniu ludzie adekwatnie spostrzegają te fakty. Stwierdzenie wówczas rozbieżności (lub zbieżności) między tym, co ludzie o czymś sądzą, a tym, jaki się rzeczy mają naprawdę, może być ważnym elementem na przyszłość. Subiektywny obraz sytuacji odgrywa bowiem istotną rolę w określeniu kierunku ludzkich działań - skuteczność tych działań zależy jednak przede wszystkim od tego, na ile obraz ten jest prawdziwy.

Np. Dwóch ludzi umiera na pustyni z pragnienia. Jeden sądzi, że oaza jest na północy i idzie w tym kierunku. Drugi natomiast sądzi, że oaza jest na południu i udaje się w tamtym kierunku. Każdy z nich pójdzie w kierunku określonym swą własna „subiektywną definicją sytuacji”. Jednak kto przeżyje zależy od tego, które przekonania na temat położenia oazy były prawdziwe.

-...Badacz patrzy na rzeczywistość badaną „oczyma jej uczestników”, nadając faktom społecznym określoną psychologiczno-kulturową interpretację, a zarazem zachowuj wobec niej postawę zewnętrznego obserwatora, zastanawiając się, jaka ona jest naprawdę i na ile poprawnie postrzegają ją jej uczestnicy.-

52. Typologia funkcji społecznych wg A. Podgóreckiego; rodzaje funkcji socjologii oraz ich charakterystyka.

Socjologia - nauka o ogólnych prawach zbiorowego, skoordynowanego zachowania ludzkiego

A.Podgórecki wyróżnił pięć funkcji socjologii:

1. funkcja diagnostyczna - diagnostyka społeczna (socjografia) - ustalenie pewnej prawidłowości opisowej; zbiera dane w sposób sprawdzalny, systematyczny i subiektywnie rozumiany; wykorzystuje istniejącą wiedzę, by na drodze badań stwierdzić czy to, co podlega tej socjografii jest tym, czym jest. Żeby rozpoznać trzeba mieć pewną wiedzę na ten temat. Np. Trzeba rozpoznać nadużywanie alkoholu, żeby stwierdzić czy jest to pijaństwo czy alkoholizm.

2. funkcja apologetyczna - zachwalająca, przypochlebcza - dla celów pozanaukowych chwalenie pewnych sytuacji społecznych, instytucji, koncepcji, itp. Wykorzystywanie informacji w celu pochwalenia czegoś (np. komunizmu). Takie formułowanie, by zgodnie z założeniami badacza zadawalało adresata. (propaganda Goebelsa)

3. funkcja demaskatorska - przeciwstawna apologetycznej - wskazywanie pewnych rzeczywistych motywacji, które są celowo ukrywane (emocjonalnie). Wskazanie zjawisk czy zdarzeń, cech wydających się trudno uchwytnymi (metodologicznie)

4. funkcja teoretyczna - porządkuje zgromadzone dane i wyjaśnienie opisywanych zależności i sytuacji, rugowanie starych treści - wdrażanie nowych

5. funkcja socjotechniczna - zespół ogólnych zaleceń dotyczących tego, jak przy uwzględnieniu istniejących ocen społecznych dokonywać świadomie przekształceń po to, aby osiągnąć zamierzone cele społeczne.

Spojrzenia na socjotechnikę (metodologiczne):

1. klasyczne (zestawia i dobiera prawidłowości ogólne z zakresu socjologii i nauk pokrewnych, aby przekładać to na język praktyczny i aby radzić, przekazywać zalecenia)

2. kliniczne (kieruje tymi do których dyrektywy zostały skierowane, aby na drodze perswazji zostały zaakceptowane i zrealizowane.

3. Samoistna interwencja w stosunku do rozmaitych grup społecznych, instytucji, organizacji, itp. na potrzebę działań socjotechnicznych

Cele i zadania socjotechniki:

• za pomocą argumentów i perswazji przekształcać wielkie konflikty na różnice zdań dotyczące problemów technicznych

• dawanie zaleceń w poszczególnych dziedzinach życia społecznego (organizacja pracy, zdrowia, wychowania) oraz proponowanie ogólnych założeń oddziaływania a także rozpatrywanie zależności zbiorowego zachowania

*** funkcja prognostyczna - na podstawie tego co było, możemy przewidzieć to, co nastąpi

2

---