WYKŁAD Z DNIA 17,02,2003

WSTEP

Epoki rozwoju ekonomii; (historia ekonomii zaczyna się w połowie XVIII wieku, przeszłość myśli ekonomicznej sięga czasów przed naszą erą)

1. 1770-1820 Rewolucja liberalna i epoka Adama Smitha- czas kiedy ekonomia wyłania się jako nowoczesna nauka społeczna . Adam Smith stworzył podwaliny pod nowoczesną ekonomię, zaproponował również strukturę badań ekonomicznych, pewien sposób podejścia do analizy ekonomicznej, którą nazywamy teorią klasyczną.

2. 1820-1870 Ekonomia klasyczna: od Dawida Ricardo do Hojna Stuarta Milla- rozwijanie teorii klasycznej, okres świetności ekonomii klasycznej.

3. 1870-1920 Rewolucja (subiektywna) marginalistyczna i ekonomia neoklasyczna- przewrót rewolucyjny, powstanie ekonomii neoklasycznej czyli odnowionej, zrewidowanej wersji ekonomii klasycznej.

4. 1920-1970 Triumf ekonomii keynesowskiej- lata burzliwych teorii, rewolucja w teorii ekonomii oraz rewolucja w polityce gospodarczej.

5. 1970-…. Ekonomia współczesna- obserwujemy pluralizm.

WPROWADZENIE - DLACZEGO STUDIUJEMY HISTORIE MYŚLI EKONOMICZNEJ.

Historia myśli ekonomicznej-jest dyscypliną naukową w zbiorze nauk społecznych, która bada przeszłość myśli ekonomicznej, opisuje ja i poszukuje prawidłowości służących w praktyce gospodarczej.

Teoria ekonomii, jak każda nauka posiada swoją przeszłość, swoja historię. Znajomość historii ekonomii nie jest niezbędna, ale jest bardzo pomocna. Może być bardzo pomocna w zrozumieniu tego, co współcześnie dzieje się zarówno w teorii ekonomicznej jak i w praktyce gospodarczej.

Rola historii ekonomii- czy znajomość myśli ekonomicznej jest ekonomiście potrzebna , czy zajmowanie się historią ekonomii ma wpływ na bieżący stan wiedzy ekonomicznej, czego może nas nauczyć poznanie koncepcji teorii autorów sprzed 200stu, 100stu, 50ciu lay, czy ekonomia jako współczesna nauka wiedzy może obyć się bez historycznej refleksji na własnym początkiem?

Nie ma jednoczesnej odpowiedzi:

• część ekonomistów wyraża przekonanie, że ekonomia stała się nauką w pełni dojrzałą, nauką w pełni nowoczesną, a zatem nauka, której rozwój dokonuje się kumulatywnie, tzn. że nowsze współczesne teorie znacznie lepiej wyjaśniają rzeczywistość społeczno- gospodarczą, niż teorie sprzed wielu lat. Wobec tego studia nad historią ekonomii, poznawcza rola historii myśli ekonomicznej jest niewielka.

• Jeśli przyjmiemy, że w ekonomii nie występuje kumulatywny rozwój wiedzy, to nie możemy mieć całkowitej pewności, że wśród tych koncepcji, teorii 200stu, 100stu, 50ciu lat nie tkwią pewne wartościowe, z punktu widzenia współczesnej teorii, rozwiązania, k0oncepcje, hipotezy, które zatarły się w ludzkiej pamięci , a które historia myśli ekonomicznej przypomina. W tym przypadku historia ekonomii, studia nad historią ekonomii mają sens - teoria ekonomii zyskuje na spotkaniu z własna historia, studia nad historią myśli ekonomicznej mogą wnieść pewien wkład w formowanie współczesnej teorii ekonomii, praca historyka myśli ekonomicznej może mieć sens, może prowadzić do postępu we współczesnej wiedzy. Wpływ może być pośredni, a nie bezpośredni, nie polega na bezkrytycznym trzymaniu się pewnych dawno stworzonych teorii, lecz jest umiejętnością wyciągania właściwych wniosków, tak aby unikać błędów, które popełnili ekonomiści przeszłości.

Charakterystyka ekonomistów wg. Roberta Kaltzblumera „Wielcy ekonomiści”

„Trudno wyobrazić sobie dziwaczniejszą grupę ludzi, których przeznaczeniem miała być budowa świata. Byli wśród nich filozof i szaleniec, duchowny i makler giełdowy, rewolucjonista i arystokrata, sceptyk i włóczęga. Należeli do różnych narodowości, różnych sfer, mieli odmienne temperamenty. Niektórzy byli błyskotliwi, niektórzy nudni, niektórzy przesadnie uprzejmi, a niektórzy nieznośni. Co najmniej trzech spośród nich dorobiło się majątku, ale też nie potrafiło opanować elementarnej ekonomii swoich finansów. Dwaj byli wybitnymi ludźmi interesu , jeden komiwojażerem. a inny przepuścił fortunę. Ich poglądy na świat różniły się tak jak ich osobiste losy. Nie było drugiej tak niezgodnej grupy myślicieli. Jeden z nich przez całe życie był obrońcą praw kobiet, inny twierdził, że można łatwo wykazać niższość kobiet. Był taki który utrzymywał, że ludzie szlachetnie urodzeni są jedynie przebranymi barbarzyńcami i taki, który twierdził, że ludzie prości są dzikusami. Jeden, bardzo bogaty, nawoływał do obalenia bogactwa: drugi, ubogi odrzucał filantropię. Kilku z nich twierdziło, że przy wszystkich swoich niedociągnięciach istniejący świat jest najlepszym ze wszystkich możliwych, a kilku innych poświęciło swoje życie udowadniając, że tak nie jest”.

Z powyższego widać, że ekonomistów nie łączyły żadne szczególne cechy osobowości, wspólne drogi do kariery, wspólne uprzedzenia, wspólne zamiłowania, wspólne poglądy, wspólne pochodzenia. Wspólna cech tych ludzi to fascynacja otaczającym ich światem oraz złożoność tego świata, w którym żyli.

MYŚL EKONOMICZNA W STAROŻYTNEJ GRECJI

Geneza powstania ekonomii i przyczyn zainteresowania filozofów problemami natury ekonomicznej:

Ekonomiści podstawowy problem ekonomiczny upatrują w rzadkości dóbr.

Ekonomia jest definiowana jako nauka , która analizuje , bada ludzkie zachowania, ludzkie wybory, ludzkie decyzje w warunkach rzadkości dóbr( dóbr jest zbyt mało na świecie ,aby mógł mieć tyle, ile pragnie)

Ekonomia jest definiowana jako nauka, która bada zachowania ludzkie wynikające z ograniczoności zasobów, którymi człowiek dysponuje w stosunku do ,pragnień, potrzeb, jakie ma ( ilość środków, jakie mamy do dyspozycji, zarówno jako indywidualna osoba, jako kraj, jako cała ludzkość jest zbyt mała w stosunku do wszystkich ludzkich potrzeb, wszystkich ludzkich pragnień- z tego powodu musimy dokonywać pewnej kalkulacji, która polega ma wybraniu, które z tych potrzeb zrealizujemy, w jakiej kolejności, a które zostaną niezrealizowane)

Identyfikacja tego problemu spowodowała zainteresowanie myślicieli greckich zagadnieniami związanymi z gospodarowaniem, czyli podejmowaniem decyzji dotyczących tego w jaki sposób zarządzać rzadkimi dobrami, ograniczonymi zasobami, tak aby przynosiły jak największy efekt.'

Problem ten pojawia się po raz pierwszy w pracy greckiego poety HEZJOD, który żył w VII w p.n.e. - autor sentencji „ Żadna praca nie hańbi, nieróbstwo hańbę przynosi”- w poemacie pt. „Prace i dnie” przedstawił problem ograniczoności zasobów, jako skutek błędu popełnionego przez Pandorę ( otwarcie puszki z nieszczęściami)

W naszej kulturze judeo-chrześcijańskiej funkcjonuje podobny mit- Biblia- Księga Rodzaju; raj, drzewo wiadomości złego i dobrego, zerwanie przez Ewę owocu z tego drzewa, w efekcie wypędzenie pierwszych rodziców z Raju.

Przez długi czas ludzkość rozwiązywała problem rzadkości dóbr w inny sposób, niż obecnie. w początkowym etapie cywilizacji ludzkiej dominowała produkcja na własne potrzeby. W miarę wzrostu produkcji zaczęła się rodzić specjalizacja, zaczęto stosować różnego rodzaju towary, które ułatwiały wymianę, towary te przekształciły się z czasem w pieniądz, jako środek ułatwiający wymianę, powoli rozwijał się handel. Przez długi czas źródłem dóbr zdobywanych w znacznie efektywniejszy sposób, niż mozolna ciężka praca, były wojny, zdobywanie dóbr przez zawłaszczenie. Wojny dostarczały także niewolników, czyli były źródłem taniej siły roboczej. W takiej sytuacji, do pewnego czasu, filozofowie i myśliciele społeczni nie zajmowali się problemami gospodarczymi mając do dyspozycji prace niewolników, owoce ich pracy. Dla nich problem rzadkości dóbr nie istniał. Decyzje ekonomiczne podejmowali za nich zarządcy majątków.

Realia życia w starożytnej Grecji:

Grecja nie stanowiła jednolitego państwa, jednolitego bytu państwowego. Podstawowa formą organizacji państwowej były POLIS- państwo-miasto. Dominującą grupę w takim państwie- mieście stanowiła klasa właścicieli ziemskich, to oni sprawowali władze w państwie, oni jako jedyni posiadali pełnię praw politycznych. Praw tych byli pozbawieni metojkowie czyli przedstawiciele niższych klas społecznych, tacy jak : kupcy, rzemieślnicy, ludzie wolnych zawodów oraz niewolnicy. Polis było organem dyktatury właścicieli ziemskich, tylko oni byli pełnymi obywatelami, nie było więc mowy o pełnej demokracji. Pełnię praw obywatelskich posiadali tylko nieliczni obywatele i tylko oni rzeczywiście mogli podejmować swoje decyzje w sposób demokratyczny, natomiast gro mieszkańców miast była tych praw politycznych pozbawiona. Właściciele ziemscy utrzymywali się z pracy niewolników, sami mając czas wolny, zajmowali się polityka, sprawami wojny, nauką, kulturą. Stopniowo wraz z rozwojem, przyrostem ludności zaczęto w polis brakować ziemi. Było jej zdecydowanie za mało aby obdzielić nią wszystkich obywateli, którym urodzenie na posiadanie ziemi pozwalało. Dlatego chęć zdobycia ziemi była jedna z przyczyn toczonych wojen pomiędzy greckimi państwami-miastami. Poszukiwanie nowej ziemi było również podstawowym powodem rozwinięcia się kolonizacji greckiej.

Wielka kolonizacja grecka miała miejsce od 700 do 500 r p.n.e dwustuletni okres, w którym ekspansja grecka w rejonie wschodniego basenu Morza Śródziemnego oraz basenu Morza Czarnego przybierała znacznie na sile, został nazwany Wielka kolonizacją grecką. Zapoczątkowała rozwój stosunków gospodarczych na niespotykaną do tej pory skalę. Greckie kolonie rozsiane u wybrzeży Morza Czarnego, na północnym obszarze Morza Śródziemnego stawały się rynkami zbytu dla macierzystych miast Grecji. W wymianie towarowej, którą prowadzono na szeroką skalę, wożono towary zarówno z kolonii, jak i do kolonii. Wymianie tej sprzyjało rozpowszechnianie się wynalazku fenickiego- pieniądza. Pod wpływem Wielkiej kolonizacji państwa greckie doświadczały dynamicznych przemian gospodarczych. Gospodarki poszczególnych polis, które przed kolonizacją były zdominowane przez produkcję rolną, samo wystarczalne, stały się z czasem zależne od handlu morskiego. Przywóz towarów z innych miast-państw kolonii stał się niezbędny w wyżywieniu stale rosnącej populacji. Biorąc pod uwagę wszystkie przemiany, jakie zaszły w tym czasie w państwach-miastach greckich można mówić o powstaniu w tym okresie w Grecji rozwiniętej gospodarki towarowo-pieniężnej, rozwiniętego rynku towarowo-pieniężnego.

W tym handlu przodowały gospodarczo Ateny. W pobliskim Pireusie koncentrował się ruch morski wschodniej części Morza Śródziemnego. Ateny bogaciły się na tym handlu morskim- z Pireusem były połączone Długimi Murami obronnymi, tak aby żaden wróg nie zagrażał temu handlowi, aby ruch między Pireusem a Atenami mógł odbywać się w czasach zagrożenia. Na handlu bogacili się także inni mieszkańcy Aten, którzy w jakikolwiek sposób byli uwikłani w ten proces gospodarczy, a więc kupcy, armatorzy, trapezyci( bankierzy, którzy udzielali pożyczek pod pewne zastawy lub zobowiązania wyrażone w formie pisemnej), rzemieślnicy dostarczający towarów służących wymianie, bogaciła się również arystokracja, która była w posiadaniu ziemi dającej płody rolne do wymiany.

Inaczej było w Sparcie, która była państwem silnie zmilitaryzowanym, zamkniętym w swoich granicach. Ziemia w Sparcie była własnością państwową. Za sprawą tego zamknięcia politycznego gospodarka Sparty przestała się praktycznie rozwijać. Sytuacja gospodarcza Sparty była krytyczna.

Ale zdarzały się wojny np. wojny peloponeskie, które rujnowały całe gospodarstwa rolne, warsztaty rzemieślnicze, a ocalała ludność uległa pauperyzacji, przenosiła się ze wsi, miasteczek do polis i tam tworzyła niski proleteriat.

Na tym tle powstawała Ksenofonta, Platona, Arystotelesa.

KSENOFONT ( 430-355 pne)

Dzieło ; „Oikonomikos”

Słowo „ekonomia”, które dało początek nazwie nauki pojawiło się po raz pierwszy jako książki Ksenofonta ”Oikonomikos”- słowo to zostało utworzone z dwóch słów; „oikos”- dom, gospodarstwo oraz „nomos”- prawo, reguła, zasada. Całe słowo „oikonomikos”- zbiór praw. Które pomagają w kierowaniu gospodarstwem domowym, człowiek biegły w zarządzaniu domem, czyli gospodarza( zarządzającego majątkiem, folwarkiem, podejmującego decyzje istotne dla dalszego funkcjonowania majątku)

W swoim dziele Ksenofont udziela wskazówek, jak organizować, jak prowadzić gospodarstwo domowe, w szczególności gospodarstwo rolne, folwark oparty na pracy niewolniczej.

Ekonomia Ksenofonta była nauką o charakterze praktycznym, była zbiorem praw dotyczących gospodarowania, dotyczących zarządzania majątkiem, folwarkiem. Ekonomia ta rozważała problem efektywności, sprawności na poziomie indywidualnego gospodarstwa domowego , skupiona była na wymiarze mikroekonomicznym gospodarowania.

Dla Ksenofonta rolnictwo stanowiło podstawowa dziedzinę gospodarki, bo ekonomika to swoista apoteoza rolnictwa: korzyści płynące są wielorakie; praca na roli dostarcza środków do życia, środków na potrzeby kultów, środków służących do ozdoby, przyjemności, kształtuje tężyznę fizyczną. Dzięki rolnictwu rozwija się rzemiosło, kultura, rozrywka itp. Rolnictwo ma także wielkie znaczenie ze względu na obronność kraju- rolnictwo przyczynia się do powstania u osób, które zajmują się pracą na roli, uczuć patriotycznych w stosunku do swojego państwa. Dzięki rolnictwu w ludziach drzemie gotowość do obrony ziemi, która posiadają, którą uprawiają przed wrogiem zewnętrznym. Praca na roli kształtuje także pewne pozytywne cechy moralne, sprawia że ludzie są dla siebie nawzajem milsi, serdeczniejsi, że bardziej życzliwe, z troskliwością odnoszą się do swoich bliskich. Pracę na roli Ksenofont przeciwstawił rzemiosłu, które ocenił bardzo negatywnie.

Dla Ksenofonta zarządzanie gospodarstwem rolnym przypominało w działaniu kierowanie wojskiem. Uczyło bowiem człowieka, w jaki sposób należy władać innymi ludźmi, w jaki sposób należy nimi kierować, w jaki sposób należy wydawać im polecenia, tak by zostały one wykonane. Zarządca folwarku musi opanować sztukę kierowania, by wyrobić w nich posłuszeństwo, gorliwość do pracy; podobnie jak dowódca w wojsku musi tę umiejętność posiadać w stosunku do podlegających mu żołnierzy. Musi umieć odpowiednio karać podlegających sobie robotników, niewolników, jak i także musi odpowiednio ich nagradzać za ciężką pracę.

W swoim dziele Ksenofont przedstawił także kwestię podziału obowiązków w gospodarstwie domowym między mężem a żoną. Jego zdaniem praca na otwartej przestrzeni ( orka, siew, pasanie trzód itp.) przystoją wyłącznie mężczyznom. Natomiast kobiety z racji tego, że są delikatniejsze od mężczyzn są predysponowane do wykonywania czynności, zajęć pod dachem( pielęgnowanie dzieci, przyrządzanie posiłków, wyrobu odzieży, kierowania służbą). Dobre wykonywanie prac przez żonę miało zapewnić jej szacunek męża, jak i niewolników, którymi kierowała, którym wyznaczała pracę, których pielęgnowała w chorobie.

Nie jest ostatecznie wyjaśnione czy Ksenofont był uczniem Sokratesa.

W dorobku literackim Ksenofonta znajdują się prace, które zawierają w sobie jakoby poglądy, myśli Sokratesa spisane przez Ksenofonta. Może być jednak tak, że były to jego własne poglądy, jego własne myśli, a jedynie zostały przypisane Sokratesowi. Pisma te zredagowane przez Ksenofonta noszą nazwę „ Pism Sokratycznych” np.: „Wspomnienia o Sokratesie”, „ Obrona Sokratesa”

Pisma te podejmują w kilku miejscach zagadnienia natury ekonomicznej- mowa jest o gospodarce państwowej, o gospodarce prywatnej, o pracy, o używaniu dóbr materialnych.

Ciekawy jest wątek dotyczący roli państwa, który podjęli także inni, późniejsi filozofowie, tacy jak Platon, Arystoteles. Można by mniemać że ta dyskusja nad zadaniami państwa, nad zakresem oddziaływania państwa na życie społeczne i ekonomiczne obywateli, była przeniesieniem rywalizacji między Atenami a Spartą na grunt sporu filozoficznego. Podjęcie tego problemu, tej tematyki wynikać może z faktu, iż kolonizacja grecka polegała de facto na tworzeniu na miejscu, zupełnie od podstaw nowych państw-miast. Wobec tego istniała silna potrzeba teoretycznego rozważania reguł społecznych, reguł gospodarczych, które w takim państwie miałyby obowiązywać.

Niektórzy autorzy wypowiadali się chwaląc silne, mocne państwo z dominującą własnością państwową, państwo, które przypomina Spartę; inni zaś przedstawili zalety własności prywatnej i korzyści, które płyną z handlu.

SOKRATES

Sokrates, jak wynika z nauki Ksenofonta, uważał że celem państwa powinien być dobrobyt jego obywateli. Gospodarowanie państwem przypominało Sokratesowi zarządzanie gospodarstwem domowym. Państwo jest tworem niezbędnym dla przetrwania, dla rozwoju, dla ludzkiej cywilizacji. Konieczność tę Sokrates przedstawił podobno w Bajce o psie- rolę społeczeństwa pełnia owce, rolę funkcjonariuszy państwowych pełni pies-stróż, uzasadnione jest zatem ponoszenie przez społeczeństwo ciężaru utrzymania funkcjonariuszy, czyli podatki.

PLATON (427-347 p.n.e )

Dzieła: “Państwo”, “Prawo”- dialogi

Także wypowiadał się w kwestii znaczenia państwa- wątek roli państwa jest dominujący w tych dwóch dziełach.

Platon przedstawił dwa obrazy państwa: z jednej strony państwo idealne, państwo perfekcyjne w swojej idealnej, doskonałej postaci- w filozofii Platona stanowi pewnego rodzaju wzorzec, według którego państwo funkcjonuje w danym świecie powinno być kształtowanie oraz państwo rzeczywiste, takie jakie może istnieć w realnym świecie, w realnych warunkach- to państwo, a właściwie różne formy, różne warianty tego państwa, które różnią się sposobem sprawowania władzy Platon traktował jako niedoskonałe odbicie państwa idealnego.

Samo powstanie państwa Platon wiązał z podziałem pracy. Uważał, że człowiek z natury nie jest samowystarczalny, że potrzebuje po to aby przeżyć, pomocy innych ludzi, którzy zaopatrują go w to, czego jemu potrzeba, a on zaś w zamian daje im to co sam wytworzył, co przekracza jego możliwości konsumpcyjne, a więc może to wymienić na coś, co jemu jest niezbędne. W taki sposób wg. Platona tworzy się państwo. Ludzie zbierają się, tworzą skupiska, żyją wspólnie, pomagają sobie nawzajem. Struktura społeczna, która ma być tworzona wg, idealnego wzorca powinna być analogiczna do schematu człowiek- duch. Tak jak człowiek dzieli się na to, co cielesne, materialne i na to co związane z duszą, umysłem, z metafizyką- tak samo w państwie; wszystko to co ziemskie, a więc materialne powinno podlegać temu co metafizyczne, co duchowe. Struktura społeczna państwa powinna być hierarchiczna , powinna być oparta na podstawie podziału pracy- ludzie zajmujący się wytwarzaniem dóbr materialnych, doczesnych, tworzeniem środków do życia powinni podlegać grupie osób, które posiadają wiedzę o naturze dobra, naturze szczęścia, grupie , którą można nazwać wybrańcami natury, którzy są predysponowani do władania innymi ludźmi. Hierarchia społeczna społeczeństwa w idealnym państwie powinna dokładnie odpowiadać przymiotom duszy, która zdaniem Platona powinna być uosobieniem trzech cnót: mądrości, męstwa oraz panowania nad sobą. Przymioty duszy ściśle odpowiadają strukturze społecznej państwa, w której to Platon wyróżniał trzy główne grupy społeczne:

1. rządzący- myśliciele, filozofowie-oni uściślają mądrość duszy

2. wojskowi-strażnicy- oni ucieleśniają męstwo

3. rolnicy, kupcy, rzemieślnicy- oni ucieleśniają cnotę panowania nad sobą

Przynależność każdej osoby do jednej z wyżej wymienionych stanów wynika z natury- jeden rodzi się sprawny umysłowo, drugi-odważny, jeszcze inny- silny w rękach. Każdy z nich będzie kwalifikował się do takiej grupy społecznej, do jakiej został usposobiony przez naturę przy swoich narodzinach. Wynika z tego, że jeżeli ktos został zakwalifikowany przy narodzinach jako rolnik, to nie miał szans na awans do żadnej z pozostałych grup. Dwie pierwsze grupy: rządzący i wojskowi powinny być pozbawione wszelkiej własności prywatnej. Wszelkie środki utrzymania powinni otrzymywać od trzeciej grupy , czyli od rolników, rzemieślników, kupców. Takie rozwiązanie miało gwarantować to, że rządzący i wojskowi będą pochłonięci działaniami służącymi dobru całego państwa, dobru całego społeczeństwa, nie zaś własnym, prywatnym interesom.

WYKŁAD Z DNIA 24,02,2003

Strażnicy wg. Platona mieli spać we wspólnych domach, wspólnie jadać posiłki, dzielić się kobietami- kobiety wojskowych powinny być wspólną własnością, a także dzieci miały być wspólne. Noworodki były odbierane matkom i oddawane były do tzw. „mamek”, które te dzieci wychowywały. Okres edukacji trwał do 30-tego roku życia, później następowałby staż w służbie administracyjnej.

Jednym z zadań wg. Platona było regulowanie podziałem dóbr materialnych w obrębie rzemieślników. Platon kierował się przekonaniem, że państwu szkodzi bogactwo jednych ludzi jak i bieda drugich. Bogactwo jak i nędza obniżają jakość towaru a więc szkodzą procesowi pracy.

Następnym zadaniem państwa miało być dążenie likwidacji zysku- Platon potępiał zysk. Platon uważał, że wymiana powinna być wymianą ekwiwalętną czyli dobra podlegające wymianie powinny mieć taką samą wartość dla tego kto ten towar kupuje jak i dla tego który ten towar sprzedaje.

ARYSTOTELES

Żył i tworzył w starożytnej Grecji, uczeń Platona, 384-322pne. Autor dzieła „Polityka”.

Mając 18 lat wstąpił do akademii filozoficznej Platona, spędził tam kilkanaście lat, był tam najzdolniejszym uczniem Platona. Opuścił Ateny i wyruszył do Azji Mniejszej, gdzie założył kilka szkół filozoficznych. Został poproszony o to aby został nadwornym nauczycielem syna Filipa Macedońskiego, Aleksandra( późniejszego Aleksandra Wielkiego) dzięki czemu stał się znany w całym hellenistycznym świecie jako nauczyciel i filozof. Wrócił do Aten, gdzie założył własną szkołę filozoficzną którą nazwał LICEUM. Po śmierci Aleksandra Wielkiego utracił protekcję, został oskarżony o kazanie bezbożności po czym uciekł z Aten.

Arystoteles stawiał ponad wszystko naturę, uważał że natura nigdy się nie myli, cechy nadawane przez naturę ludziom i przedmiotom są tak jakby nadprzyrodzone, ludzie nie powinni postępować wbrew tym cechom, tylko tak jak wskazują cechy nadane przez naturę.

Celem gospodarstwa domowego i państwa jest urzeczywistnienie pewnego ideału moralnego, pewnej doskonałości etycznej, która polega na harmonijnym połączeniu piękności ciała z dzielnością i dobrocią moralną. Takie połączenie Arystoteles nazwał KALOKAGATIĄ.

KALOKAGATIA- ideał moralny, doskonałość etyczna polegająca na harmonijnym połączeniu piękności ciała z dobrocią i dzielnością moralną.

Kalokoagatia wg. Arystotelesa powinna być wskazówką, wyznacznikiem dla Polityki.

Polityka- sztuka i praktyka kierowania państwem (polis)

Polityka składa się z:

• sztuki dowodzenia ( strategia wojskowa)

• sztuki wysławiania się ( retoryka sądowa)

• sztuki gospodarowania ( ekonomika)

Myśl ekonomiczna Arystotelesa

Można ją podzielić na trzy oddzielne tematy;

1. EKONOMIKA- sztuka kierowania gospodarstwem rolnym, nauka o gospodarstwie domowym. To Arystoteles rozsławił pojęcie „ękonomika”, to dzięki niemu stało9 się powszechnie używane.

Wg. Arystotelesa gospodarz (ekonomista) powinien posiadać następujące zdolności:

• Musi najpierw zdobyć majątek

• Musi umieć go strzec, by nikt go nie rozkradł

• Musi umieć utrzymać porządek w gospodarstwie

• Musi umieć w odpowiedni sposób zaspokajać potrzeby.

2. CHREMATYSTYKA- sztuka zdobywania pieniędzy, zarobkowania, wzbogacania się, nauka o maksymalizacji majątku.

3. NOMINALIZM PIENIĘŻNY- rozważania i twierdzenia na temat wymiany pieniądza.

Geneza i powstanie państwa.

Dla Arystotelesa podstawową komórką społeczną tworzącą państwo był dom, rodzina- wspólnota ludzi żyjąca i mieszkająca razem

Dom tworzyli Pan, jego żona, ich dzieci, oraz niewolnicy mieszkający w domu Pana.

Niewolnictwo traktowane było przez Arystotelesa jako zjawisko naturalne, niewolnik był pomocnikiem pana, pewnego rodzaju żywe narzędzie do wykonywania pracy, o które należy dbać. Pan musi dbać o niewolników aby ci mogli dobrze wykonywać swoje obowiązki.

Niewolnicy dzielą się na

• niewolników natury-przez naturę pozbawieni zdolności do samodzielnego myślenia, natura chcąc im pomóc stworzyła ich jako niewolników.

• niewolnicy z przypadku- stali się niewolnikami w wyniku niekorzystnego splotu okoliczności- jeńcy wojenni, brani do niewoli.

Według Arystotelesa istotą państwa jest jego różnorodność, która ma zapewnić państwu jego samowystarczalność.

Arystoteles krytykował pomysły Platona:

~ krytykował wspólnotę posiadania w obrębie rządzących strażników

~krytykował platońską wspólnotą kobiet i dzieci, wychowywania dzieci poza domem rodzinnym.

AD1. Ekonomika wg. Arystotelesa- nurt analiz.

Arystoteles twierdził, że prawdziwym bogactwem jest bogactwo z natury, rzeczy potrzebne do życia dostarcza natura, praca poprzez oddziaływanie na naturę - koczownictwo, rolnictwo, rybołustwo., dopuszczał zdobywanie bogactwa z natury poprzez rozwój wojny, tylko wtedy gdy to wojna sprawiedliwa.

Arystotelesowska „ekonomika” traktuje o zdobywaniu bogactwa z natury, jest to nauka o prowadzeniu gospodarstwa domowego.

AD2. Chrematystyka

Celem chrematystyki było gromadzenie bogactwa, była to sztuka zarobkowania, była sprzeczna z kalokagatią. Celem było bezkresne powiększanie majątku, pogoń za bogactwem, która nie służyła zaspokojeniu potrzeb człowieka a jedynie na pomnażaniu majątku.

Arystoteles wyróżnił 3 rodzaje chrematystyki:

HANDEL LICHWA PRACA NAJEMNA

1. morski pożyczka pieniędzy na 1. rzemiosło

2. śródlądowy procent 2. usługi

3. drobny 3. czysta praca fizyczna

Najbardziej zyskowny ale i najbardziej ryzykowny jest handel morski.

Mniej niebezpieczny i mniej ryzykowny jest handel śródlądowy.

Najmniej zyskowny i najmniej ryzykowny jest handel drobny, ograniczony do obszaru danego miasta.

Bogactwo-celem jest pomnażanie pieniędzy nieskończoność, rozwój umiejętności do pomnażania pieniędzy.

Zysk- Arystoteles potępiał zysk, handel którego celem jest zysk jest niezgodny z naturą, służy zaspokojeniu potrzeb koniecznych, handel wymienny jest uzupełnieniem samowystarczalności.

Arystoteles uważał, że pieniądz nie jest celem tylko środkiem. Sprzeciwiał się pobieraniu procentu od pożyczek, uważał to za zachowanie naganne.

„PECUNIA, PECUNIAM PARERE NON POTEST” - Pieniądz pieniądza rodzić nie może.

AD3. Nominalizm pieniężny.

Pieniądz stał się zastępczym środkiem umownym, stał się zastępczym środkiem potrzeby.

Wartość nominalna to wartość pieniądza ustalona przez prawo, prawo gwarantuje że ten pieniądz jest tyle to a tyle wart.

Wartość pieniądza opiera się na pewnych ustaleniach prawnych, z natury jest żadna bądź prawie żadna. Posiadanie pieniędzy nie gwarantuje mam zaspokojenie wszystkich potrzeb, nie uchronią nas przed śmiercią głodową.

Pieniądz jest środkiem wymiany.

MYŚL EKONOMICZNA W STAROŻYTNYM RZYMIE.

Myśl ekonomiczna w starożytnym Rzymie przyjęła formę prac poświęconych rolnictwu. Prace te skupiają się przede wszystkim na zagadnieniach efektywności gospodarowania ( produkcyjność) opłacalność, niewolnictwo, praca najemna, mówiła o korzystnych sposobach zbytu produktów rolnych.

Taka tematyka prac wynikała z ówczesnego stanu rozwoju stosunków agrarnych w starożytnym Rzymie pod koniec 3 w p.n.e.

Częste i długotrwałe wojny powodowały niszczenie ziem co doprowadziło gospodarstwa do ruiny. Ponadto import taniego zboża z krajów zamorskich spowodowało w Rzymie produkcję w dużym stopniu nieopłacalna, co powodowało ubożenie chłopów wynikiem czego była sprzedaż posiadanej ziemi. Chłopi sprzedawali ziemie i przenosili się do miast, gdzie zazwyczaj byli tam najuboższą grupą społeczną gdyż nie mogli oni znaleźć pracy, gdyż znacznie tańszą siłą roboczą byli niewolnicy, nikt nie chciał zatrudniać wolnych ludzi.

W tym czasie powstał tzw. Proletariat , który oznaczał posiadaczy potomstwa. Proletariusz to ktoś kto nie posiada nic oprócz dzieci.

Chłopi sprzedawali swoje ziemię arystokracji, która skupowała tą ziemię i tworzyła wielkie majątki ziemskie oparte na pracy niewolniczej, co było niekorzystne z punktu widzenia stosunków agrarnych agralnych Rzymie.

Chcąc przeciwdziałać tym sytuacjom powstały projekty reform mające na celu parcelizację części ziem należących do państwa i oddanie w dzierżawę drobnym rolnikom. Realizacja tych reform napotkała wielki opór ze strony arystokracji która nie zgadza się na to, blokowali w senacie głosowanie za tą reformą. Wynikiem tych sporów były powstania ludności, bunty były oznaką rodzącego się kryzysu niewolnictwa jako formy ustrojowej.

Coraz częstszymi procederami było uwalnianie niewolników, pobudzał on wyzwolonych niewolników do bardziej wydajnej pracy.

W Rzymie zaczęła się upowszechniać nowa forma ustrojowa- kolona.

Od. Łac. KOLONUS- drobny dzierżawca, rolnik

Kolna polegała na tym że wielcy posiadacze dzielili swoje ziemie na drobne działki i oddawali je w dzierżawę wyzwolonym niewolnikom bądź biedocie wiejskiej, oni płacili właścicielowi rentę dzierżawczą.

Marek Porcjusz Katon- autor dzieła „ O gospodarstwie wiejskim”

Marek Terencjusz Warron- autor dzieła „O gospodarstwie rolnym

Lucjusz Juliusz Moteratus Kolumella- autor dzieła „ Rolnictwie”

Zagadnienia zawarte w dziele „ O gospodarstwie „ Katona:

• nabycie posiadłości ziemskiej

• inspekcja gospodarstwa

• zabudowanie i zaopatrzenie posiadłości

• stosunki z sąsiadami

• obowiązki gospodarza

• różne typy gospodarstw ze względu na położenie lub rodzaj upraw

• różne działania agrotechniczne i przetwórcze

• zbyt produktów rolnych

WYKŁAD Z DNIA 03,03,2003

Ewangelia św.Mateusza

Wynika troska o dobra materialne, która powinna być podporządkowana wyższym wartościom duchownym.

Bogactwo może odwodzić człowieka od życia duchowego, od zaspokajania potrzeb duchowych., jest niemożliwe aby człowiek bogaty został zbawiony. Chrześcijanin powinien całkowicie zrezygnować z własności prywatnej na rzecz ubogich.

Ubogich kazaniu na Górze Chrystus powiedział: „ Błogosławieni ubodzy, bowiem ich jest królestwo Boże, ale biada Wam bogacze bowiem otrzymaliście już pociechę waszą. Biada Wam którzy jesteście teraz syci albowiem głód cierpieć będziecie”

Na początku odbierano te słowa jako nakaz dzielenia się majątkiem z innymi ludźmi, z innymi chrześcijanami.

W Dziejach Apostolskich czytamy; ”Wszyscy którzy przyjęli wiarę tworzyli jedną rodzinę i mieli wszystko wspólne”

Wszyscy chrześcijanie dzielili się ze sobą wszystkimi owocami swojej pracy.. w dłuższej perspektywie czasu ta teoria stała się zawodna , gdyż ludzie tracili chęć do pracy, wybuchały pomiędzy nimi liczne spory na temat tego go się komu należy.

Apostołowie znaleźli rozwiązanie tych waśni, kładli oni bowiem nacisk na pracę. Uważali, że ten kto nie przyczynia się do poprawy bytu , nie pracuje, wymiguje się w jakikolwiek sposób od pracy nie powinien być uwzględniany przy podziale wytworzonych owoców pracy, wytworzonych przez innych współtowarzyszy wspólnoty dóbr, nie powinien on spożywać pokarmów wytworzonych przez nich samych.

Święty Paweł uważał, że całkowite zerwanie z systemem niewolniczym zachwieje gospodarka świata pogańskiego chrześcijańskiego. Uważał, że niewolnictwo jest dane przez Boga ( Arystoteles uważał, że niewolnictwo dane jest przez naturę) jednych stworzył niewolnikami innych stworzył panami.

Z listów św. Pawła możemy wywnioskować, że uważa on iż Pan i niewolnik są równi wobec Boga, ale nie są równi wobec siebie. Równi są przed sobą gdyż w ten sam sposób będą odpowiadali za siebie na sądzie ostatecznym za swoje czyny przed Bogiem. Pan będzie odpowiadał za swoje czyny jako Pan, w jaki sposób wykorzystał swoje powołanie, niewolnik jako niewolnik również za to w jaki sposób wywiązał się ze swoich obowiązków, również wobec swojego Pana.

ŚWIĘTY TOMASZ Z AKWENU- ur.1225r.

Jest on autorem dzieła „ SUMA TEOLOGICZNA”, składa się z trzech części. Zawiera rozmyślania o Bogu , o Trójcy Świętej, o sakramentach a także o sprawiedliwości.

W Sumie Teologicznej św. Tomasz skonstruował uniwersalny system filozoficzny, którego postawą stanowiły Pismo Święte a także filozofia i koncepcje Arystotelesa.

Problem ekonomiczny, który został zawarty w Sumie Teologicznej jest to problem pogodzenia nauki Kościoła z działalnością gospodarczą (rynku towarowo- pieniężnego)

Zagadnienia ekonomiczne zawarte w piśmie

Praca fizyczna ma cztery główne cele:

• zdobywanie środków do życia

• przezwyciężanie próżniactwa i nudy- źródła licznego zła

• okiełznanie pożądliwości- praca służy umartwianiu ciała

• dobroczynność- zdobywanie środków na dawanie jałmużny.

Praca ma dwa cele:

• Cel etyczny: odnosi się do pracującego i odnosi się do innych ludzi

• Cel ekonomiczny: zdobywanie środków do życia

Stosunek św. Tomasza do zagadnienia własności:

Własność prywatna jest prawem czysto ludzkim, stworzonym przez samego człowieka dla jego wygody i korzyści, nie jest nakazem od Boga.

Według św. Tomasza z Akwenu własność prywatna nie ma charakteru instytucji absolutnej, boskiej, ma tylko charakter instytucji społecznej stworzonej przez ludzi dla własnych potrzeb. Św. Tomasz dopuszczał istnienie własności prywatnej ale także uważał istnienie własności prywatnej za konieczne.

Korzyści wynikające z istnienia własności prywatnej:

• problem ekonomicznej efektywności

• problem stabilności społecznej

Posiadanie własności społecznej przyczyniło się do większej pracowitości ludzi, gdyż każdy stara się lepiej o ochronie swojej własności to własność prywatna przyczynia się do większej stabilności społecznej, umożliwia bardziej harmonijny rozwój społeczeństwa.

Celem własności prywatnej wg. Św. Tomasza nie mogą być tylko korzyści indywidualne, uważał że własnością prywatną należy się dzielić- dawanie jałmużny, rozdawanie ubogim nadwyżki majątku.

Cena sprawiedliwa (instrum pretium)- jest to cena która pokrywa całkowicie koszt produkcji danego dobra. Zgodnie z założeniem „ceny sprawiedliwej”, cena towaru nie powinna być wyższa od kosztu wytworzenia tego dobra. Cenę sprawiedliwą przede wszystkim wyznaczały nakłady pracy, koszty surowców, koszty pracy.

Cena sprawiedliwa powinna odzwierciedlać kwalifikacje , wytwory i jego miejsce w strukturze społecznej ( rzemieślnik który jest wyżej w strukturze może żądać wyższej ceny sprawiedliwej bowiem posiada wyższe kwalifikacje).

Cena sprawiedliwa może uwzględniać pewnego rodzaju zysk, który jest rozumiany jako stosowną zapłatę za wydatkowaną pracę. Cena sprawiedliwa to cena która ma zapewnić równowartość wartości którą zarówno sprzedający jak i kupujący czerpie z faktu zawarcia transakcji handlowej. Ma to być miara satysfakcji i użyteczności. Cena sprawiedliwa osiągana jest na podstawie powszechnej wyceny która wyklucza oszustwa, na rynkach gdzie występuje duża ilość sprzedających kupujących. Można ją utożsamić z ceną wolnej konkurencji, ceną która kształtuje się pod wpływem gry popytu i podaży( interpretacja scholastyków hiszpańskich)

Według św. Tomasza cena faktyczna danego dobra różni się od ceny sprawiedliwej pod wpływem różnych groźnych czynników np. kataklizmów.

Cena bieżąca kształtuje się pod wpływem popytu i podaży. Wysokość ceny bieżącej może znacznie różnić się od ceny sprawiedliwej.

Święty Tomasz uważa, że procenty czyli lichwa to opłata za czas a czas nie jest naszą własnością tylko własnością Boga. Żądając zapłaty za czas popełniamy świętokradztwo, lichwa jest grzechem.

Użycie pieniądza polega na zużyciu ( wydaniu) przy wymianie rzeczy- pieniądz wydany nigdy nie wróci do nas.

MERKANTYLIZM- EKONOMIA KUPIECKA

Merkantylizm przypada na koniec XV i początek XVI wieku. Odkrycia geograficzne zapoczątkowały epokę wielkich przemian politycznych, gospodarczych i społecznych w Europie. Europie wyniku tych odkryć do Europy zaczynają docierać nowe towary, te znane i te nieznane. Napływ złota i srebra do Europy spowodował zainteresowanie się ludzi sprawami ekonomicznymi, spowodował długotrwałą rewolucję cen. Wystąpiła inflacja.

Wzrost cen spowodował znaczące zmiany w strukturze majątku społeczeństwa.

Pod wpływem zastosowania wynalazków rozwinęła się produkcja manufakturowa, produkcja rzemieślnicza zaczęła ustępować produkcji manufakturowej, ta z kolei przekształciła się w produkcję pół przemysłową .wyodrębniła się nowa warstwa społeczna ludzi bogatych, nuworyszów, wywodzących się z kupiectwa lub rzemiosła.

ANTOINE MANTCHRETIEN DE VATTEVILLE (1576-1621)

Jest autorem „Traktatu ekonomii politycznej”- 1615r. Jako pierwszy w historii ekonomii użył pojęcia „ekonomii politycznej”

Merkantylizm jest nowożytną doktryną ekonomiczna- to epoka dominacji nowej warstwy kupieckiej, to ekonomia kupiecka uprawiana przez kupców

Głównym celem było osiągnięcie silnej władzy państwowej, cel miał być uzyskany poprzez wzrost gospodarczy kraju, dzięki rozwojowi handlu, przemysłu, rozwój osiągany przy pomocy pewnych narzędzi przymusu które miały ten wzrost przyspieszyć.

Kierunki literatury merkantylistycznej reprezentowane były przez:

1. Bulionistów

2. Merkantylistów

3. Statystów angielskich

4. Kameralistów

Ad.1. Pierwotna doktryna merkantylna związana z kultem gromadzenia pieniądza kruszcowego (złota i srebra). Opowiadali się za zakazem wywozu złota za granicę, co w istocie później okazało się bardzo szkodliwym dla gospodarki kraju.

Ad.2. Pisali przede wszystkim o swojej działalności gospodarczej, udzielali rad panującym odnośnie właściwej polityki gospodarczej, która jednocześnie powiększałyby skarb króla a jednocześnie przyczyniłyby się do wzrostu bogactwa kupców przy okazji zapewniając tym samym do wzrostu gospodarki krajowej. Merkantyliści właściwi kładli nacisk na politykę handlową, dopuszczali wywóz złota za granicę.

Ad.3. Krytykowali politykę merkantylną, w wielu przypadkach sprzeciwili się polityce merkantylnej, była to grupa badaczy, która prowadziła badania nad zamożnością swojego kraju wykorzystując do tego elementy arytmetyki i statystyki.

Głównym przedstawicielem statystów angielskich był William Pequi.

Ad.4. Kierunek rozwijający się w krajach zapóźnionych gospodarczo,

Podstawowe idee merkantylizmu:

1. Utożsamienie bogactwa z kruszcem(pieniądzem kruszcowym), duża ilość złota i srebra, środkiem na zdobycie złota i srebra miał być dodatni bilans handlowy (ochrona własnych dóbr), zakaz wywozu.

Merkantyliści uważali, że wymiana towarów między narodami, każde kupno towarów zagranicznych, każdy import powodował wypływ złota za granicę, każda sprzedaż własnych wytworów poza granicami czyli eksport oznacza napływ do kraju złota i srebra.

Uważali że bogaty kraj to kraj który dużo eksportuje a mało importuje.

2. Dodatni bilans handlowy jako środek pomocniczy w zdobywaniu kruszców, uzyskiwany jest za pomocą:

• Protekcjonalizmu

• Zakazowi wywozu kruszców

• Polityki popierającej wywóz kruszców

Industrializm- uprzemysłowienie kraju (produkcja, nadzór, kontrola), państwo powinno popierać własne manufaktury, chodzi o to aby pod wpływam handlu napłynęło jak najwięcej złota.

Interwencjonalizm państwowy.j

Autarkia- samowystarczalność(ograniczyć import)

Dawid Hume, XVIII-wieczny szkocki filozof i ekonomista- twórca koncepcji cenowego mechanizmu przepływu pieniądza kruszcowego.

Dodatni bilans handlowy jest niemożliwy w dłuższym okresie, dłuższy napływ złota powoduje nadmiar pieniądza co oznaczało inflację, która powodowała spadek konkurencyjności towaru względem zagranicznych, towar staje się drogi dla zagranicy i dla nas wzrost cen kraju zachęca do kupowania dóbr zagranicznych, spadnie eksport, wzrośnie import, co spowoduje ujemny bilans handlowy.

WYKŁAD Z DNIA 10,03,2003

THOMAS MUN (1571-1641)- kupiec angielski, członek zarządu Kampanii Wschodnio-Indyjskiej i Państwowej Komisji do Spraw Handlu, jest autorem dzieła” Bogactwo Anglii w handlu zagranicznym”.

Uważał że dla kraju korzystny jest wywóz złota o ile w zamian sprowadza się surowiec z których towary wytwarzane będą sprzedawać się za granicą. Wyznawał zasadę „ innym sprzedawać więcej niż kupujemy ( nadwyżki importu nad eksportem powodowały bogacenie się). Zalecał dbałość o stabilność pieniądza aby zachował swoją siłę płatniczą.

PRAWO GRESZANA „PIENIĄDZ LEPSZY WYPIERA PIENIĄDZ GORSZY”

Pieniądz gorszy to pieniądz mieszany- srebro +domieszka =denar

Pieniądz dobry to czyste złoto= talar

Płatności były dokonywane pieniądze gorszym, natomiast oszczędności gromadzono w złocie( w ten sposób z obiegu znikło złoto)

Thomas Mun gloryfikował zawód kupca- bardzo ważnym celem było pogodzenie własnego zysku z dobrem ogólnym, od nich zależały kierunki struktury handlu.

Krytycy merkantylizmu w Anglii( myśliciele społeczni)

William Petty (1623-1687)

Dudlmy North (1641-1691)- kupiec, opowiadał się za swobodą handlu międzynarodowego, krytykował bogaczy.

Jon Locke (1632-1704)- filozof, polityk, myśliciel- poglądy ekonomiczne, niektóre zgodne z mechanizmem- praca źródłem Boga.

Davi Hume (1711-1776)- filozof, ekonomista- wzrost cen wynikiem wzrostu podaży pieniądza.

James Stuart (1712-1780) - szkocki arystokrata- ekonomista- opowiadał się za interwencją państwa na rynku aby wyrównać popyt z podażą, unikać nadmiernych wahań cen. Opowiadał się za umiarkowaną ale mądra ingerencja państwa w procesy gospodarcze.

Około 1750 roku we Francji powstał nowy ruch którego przekonaniem było że w świecie przyrody panuje porządek stworzony przez stwórcę, musi pozostać też porządek w społeczeństwie. Uważali, że prawa gospodarki podporządkowane są prawom natury.

W tym okresie gloryfikowano pracę na roli:

1. Produkcja rolna może być alternatywą dla produkcji przemysłowej

2. Moda na sprawy wsi

3. Trudna sytuacja wsi w tym okresie

System ekonomiczny- fizjokratyzm:

• Koncepcja porządku naturalnego

• Koncepcja dochodu czystego Francoisa Quesnay'a

• Koncepcja obiegu dóbr Francoisa Quesnay'a

FIZJOKRATYZM-to władza porządku naturalnego, kierująca się prawami przyrody, prawa przyrody ograniczają naszą wolność , nasze prawa, nasze możliwości, nie możemy postępować zgodnie z naszymi chęciami.

Wolność składa się z 3 filarów:

1. Wolności osobistej

2. Wolności gospodarczej(ekonomicznej)

3. Wolności do posiadania( prawo własności prywatnej)

„LAISSEZ FAIR, LAISSSEZ PASER”- hasło fizjokratów

Prekursorem rozwoju gospodarczego we Francji był Pierre Boisquillebert, francuski arystokrata i ziemianin

• potępiał pogoń za pieniądzem co powodowało złe nawyki u bogatych

• uważał ,że ważna jest produkcja rolna, jest ważniejsza od manufaktury

• był zwolennikiem wolnego handlu, przeciwnik interwencji państwa, państwo same się uzupełnia, jedne państwa produkują takie towary a drugie produkują inne.

Interwencja państwa w niektórych przypadkach jest konieczna np.w okresie depresji gospodarki.

KONCEPCJA DOCHODU CZYSTEGO.

PRACA PRODUKTYWNA PRACA JAŁOWA

Dostarcza surowców z łona natury i za nie dostarcza nowych zasobów

pomocą sił ziemi(górnictwa, zbieractwa, materialnych lecz jedynie przet

szeroko rozwiniętego rolnictwa) waża produkty dostarczane przez

Tylko tutaj powstaje dochód czysty. Rolnictwo

Dochód czysty powstaje tylko w sposób produkowany tylko w rolnictwie, czynniki produkcji to praca na ziemi.

Teoria klas społecznych wg. Kene:

1. Klasa produkcyjna- rolnicy

Osoby stale zatrudnione- dzierżawcy grunty

Przy pozyskiwaniu surowców- rybacy i górnicy.

2. Klasa jałowa

Żyjąca z własnej pracy- ludność żyjąca z własnej pracy

Dająca dochód czysty- rzemieślnicy, kupcy, robotnicy

3. Klasa właścicieli- król

Posiadacze gruntu- duchowni, arystokracja, szlachta

Koncepcja obiegu dóbr

1.Istnieją tylko 3 klasy społeczne

2. Brak rynku zagranicznego.

WYKŁAD Z DNIA 17,03,2003

ADAM SMITH- twórca ekonomii nowożytnej a zarazem twórca ekonomii klasycznej.

Ekonomia klasyczna

Twórca jej był Adam Smith. Innymi twórcami tego nurtu byli David Ricardo, John Stuary Mill i Jean Baptist Say.

Ekonomiści klasyczni przejęli pogląd fizjokratów, że rynek automatycznie prowadzi do pewnego harmonijnego rozwiązania problemów ekonomicznych, sprzeczności wynikających z niedoboru dóbr.

Klasyków charakteryzował pozytywny stosunek do zjawisk wynikających z naturalnego działania zjawiska (sił) ekonomicznych, zjawisk działających na rynku. Nie wierzyli w działanie sił natury ale domagali się interwencji gospodarki.

Klasyczna wizja gospodarki kontrastowała z poglądami merkantylistów, którzy domagali się jak największej ingerencji państwa w procesy gospodarcze oraz nałożenia szeregu ograniczeń na wolność ekonomiczną.

Klasycy przejęli jeden fizjokratyczny postulat lesefer, z którego wynikało, że państwo nie powinno ingerować w sprawy gospodarcze, wobec harmonii rynku ni powinno interweniować pozwalając obywatelom na swobodne działanie.

Ekonomia klasyczna podejmowała problem wzrostu gospodarczego. Klasycy dążyli do wykrycia sił, które określają tempo wzrostu gospod., oraz interesowały ich mechanizmy ekonomiczne- teoria podziału, ceny, rynek, a także zagadnienia polityczne, historyczne, społeczno- ekonomiczne.

Lata przypadające na rozwój ekonomii klasycznej Adama Smitha przypadały na lata rozwoju gospodarczego Anglii. W tym czasie Anglia rozszerzyła swoje rynki zbytu na cały świat. Rozwój przemysłu powodował zapotrzebowanie na siłę roboczą. Powodowało, że w połowie XVIII wieku robotnikom żyło się dobrze, ponieważ kapitaliści potrzebowali dużej ilości rąk do pracy a tym samym nie mogli pozwolić sobie na wyzysk. Dostatnio żyło się też kapitalistom.

Adam Smith- ur. 1723, zm. 1790,- otrzymał wykształcenie uniwersyteckie, był uważany za najbardziej wykształconego człowieka w Anglii, wykładał na uniwersytecie w Glasgow.

1759 rok- „ Teoria uczuć moralnych”- podstawą stosunków międzyludzkich powinna być przyjaźń, sympatia, altruizm.

1776 rok- „ Zmagania nad naturą i przyczynami bogactwa narodu”- bardzo ważna pozycja w drodze rozwoju ekonomii.

W książce tej Smith jasno określił swoje poglądy ekonomiczne a także opisał zachowanie społeczeństwa angielskiego lat 80-tych XVIII wieku. Książka ta zawiera pewnego rodzaju syntezę, która zawiera całą ówczesną wiedzę ekonomiczną.

Przedmiotem analizy jest bogactwo narodu, jego charakter oraz sposób jego mierzenia.

Dla Smitha źródłem bogactwa była ludzka praca, zaangażowana w wytworzenie dóbr. Inaczej mówiąc istniejący w społeczeństwie zasób pracy dostarcza określoną sumę wytworów, produktów, towarów które służą zaspokojeniu potrzeb danej społeczności. Suma ta stanowi dochód społeczny narodu.

Adam Smith zdefiniował bogactwo narodu jako ilość wyprodukowanych towarów

Na zadane pytanie w jaki sposób można powiększyć ilość wyprodukowanych towarów, produktów w ramach całej gospodarki Adam Smith odpowiadał, że można to osiągnąć stosując podział pracy, który przyczynił by się do rozwoju siły roboczej.

Podział pracy jest stosowany przy każdej działalności wymagającej sił roboczych i podziału pracy.

Podział pracy zwiększa bogactwo danego narodu.

Podział pracy wg. Adama Smitha był przyczyną dla której pojawiły się pewne zawody i zajęcia. W wyniku podziału pracy ta sama liczba ludzi była w stanie wytworzyć znacznie większą ilość produktów.

1. wzrost sprawności każdego robotnika- nie musi on robić szeregu różnych czynności ale wykonuje tylko jedną czynność w wyniku czego nabiera pewnej wprawy w wykonywaniu swojej czynności, pewnej sprawności w wykonywaniu swojego zadania.

2. oszczędność czasu wynikająca ze specjalizacji- nie musimy przechodzić od jednego miejsca pracy do drugiego, od jednego warsztatu do drugiego, cały czas pracuje na jednym stanowisku, a czas który mielibyśmy stracić przechodząc moglibyśmy poświęcić na wykonanie następnej czynności.

3. wynalezienie maszyn, które ułatwiają jednemu człowiekowi wykonać prace wielu ludzi.

Podział pracy sprawił, że ludzie chętniej zaczęli stosować maszyny, produkcja rzemieślnicza zamieniła się w produkcję manufakturową, ta z kolei ustąpiła miejsca produkcji przemysłowej. Zdaniem Adama Smitha podział pracy jest następstwem natury ludzkiej do wymiany, skłonności do handlu, skłonności wymiany jednej rzeczy na drugą.

Nie byłoby w nas skłonności do wymiany, nie byłoby w nas skłonności do stosowania podziału pracy gdybyśmy nie posiadali pewności, że nadwyżkę produktu własnej pracy, nadwyżkę która przekracza własne spożycie można by było łatwo wymienić na rynku na inne towary.

Podział pracy stosowany jest dlatego ponieważ mamy pewność iż będziemy mogli łatwo sprzedać te wyprodukowaną przez nas nadwyżkę.

Gdyby nie ta skłonność do wymiany to ludzie musieli by umieć robić wszystko wokół siebie, wytworzyć sobie rzeczy niezbędne do życia, każdy z nas musiał by umieć uprawiać ziemie, hodować zwierzęta, szyć ubrania, umieć zrobić podstawowe meble oraz przygotować produkty do spożywania.

Ponieważ istnieje w nas skłonność do handlu wierzymy, że specjalizując się w jakiejś konkretnej dziedzinie wytwórczości łatwo sprzedamy ją na rynku i dzięki temu uzyskamy środki na zakup tych dóbr których sami nie wytwarzamy lub na rzeczy nam potrzebne. Podział pracy i wynikający z podziału pracy wzrost produkcji towarowej wg. Adama Smitha był czynnikiem , który przyczynił się do wzrostu ogólnospołecznego dobrobytu.

Smith był pod wielkim wrażeniem tego jak wielu ludzi na świecie przyczynia się do zaspokojenia naszych potrzeb, najbardziej elementarnych potrzeb i pragnień.

Teoria wartości

Jest największym wkładem Smitha w historię myśli ekonomicznej. Jednak interpretatorzy myśli historycznej wskazują na pewną nieścisłość w jego toku rozumowania a dokładniej wskazują na to iż w swojej teorii wartości Smith pomieszał dwa zupełnie różne problemy. Pomieszał odpowiedz na pytanie: co jest najlepszym miernikiem wartości zamiast odpowiedzieć na pytanie co określa wartość. Niezbyt precyzyjnie rozróżniał to co jest produktem wartości od tego co jest źródłem wartości.

Podział na wartości utworzony przez Smitha

Smith wyróżniał wartość użytkową i wartość wymienną.

Wartość użytkowa to zdolność, użyteczność danego dobra do zaspokojenia potrzeby.

Wartość wymienna to wartość rozumiana jako możliwość nabycia innego dobra lub innych dóbr, jaka wynika z faktu posiadania tego konkretnego dobra.

Wg. Smitha nie ważne jest to jaką wartość wymienną ma dobro tylko to skąd dobro się bierze. Zdaniem Smitha w społeczeństwach prymitywnych, w społeczeństwach w których nie występował proces akumulacji kapitału głównym czynnikiem decydującym o wartości wymiennej była ilość pracy jaką przy pomocy prymitywnych narzędzi dana osoba włożyła.

Wartość wymienna była cena pracy wytwórczej.

Inaczej sytuacja wyglądała w społeczeństwach cywilizowanych, w społeczeństwach w których dokonał się proces gromadzenia kapitału.

Po nagromadzeniu kapitału, już nie sama praca decydowała o wartości wymiennej dobra a więc o cenie dobra. Cena danego dobra powinna uwzględniać całość procesu produkcyjnego a nie tylko ostateczny efekt, należy wycenić cały proces produkcyjny.

W społeczeństwach cywilizowanych ceny dóbr powinny uwzględniać całość kosztów produkcji, nie tylko koszty pracy. W takiej sytuacji źródłem wartości wymiennej będzie wynagrodzenie wszystkich czynników produkcji zaangażowanych w procesie wytwórczym, wynagrodzenie ziemi, pracy oraz kapitału. A więc tym samym wartość wymienna jak i cena danego dobra powinna zależeć od wartości płacy, zysku z kapitału oraz od renty gruntowej.

Wg. Smitha płaca, zysk i renta gruntowa to trzy pierwsze źródła wszelkiego dochodu. Traktował wynagrodzenie kapitalistów jako płace za nadzór nad procesem produkcyjnym, za kierownictwo nad produkcja. Właścicielom ziemi również należała się zapłata w postaci renty gruntowej jako zachęta do dzierżawienia ziemi, którą oni posiadają innym ludziom.

W koncepcji Smitha wszystkie czynniki produkcji a więc praca, ziemia, kapitał są produktywne czyli tworzą wartość i powinny być one wynagradzane stosownie od wkładu jaki wnoszą one w proces produkcyjny.

Krytyka polityki merkantylistycznej.

Smith krytykował merkantylistyczne pojęcie bogactwa, w myśl którego bogactwem jest tylko pieniądz kruszcowy (złoto i srebro). Zgodził się ze stanowiskiem ,że kraj bez kopalń złota i srebra nie ma innej możliwości aby pozyskać te metale jak tylko sprowadzić je z zagranicy w ramach handlu międzynarodowego.

Wg. Smitha kraje, które prowadza że sobą handel międzynarodowy, osiągają z tego tytułu podwójną korzyść:

1. handel pozwala odprowadzić z kraju taką ilość towaru na którą nie ma zapotrzebowania krajowego.

2. handel przynosi te towary, których podaż krajowa nie nastarcza dostarczać, podaż krajowa nie jest w stanie pokryć popytu na to dobro.

Smith był autorem teorii przewagi absolutnej w handlu. Według tej koncepcji różne kraje są inaczej zaopatrzone w bogactwa naturalne, które służą wyprodukowaniu różnych dóbr. Przewaga ta wynika z czynników naturalnych takich jak klimat, zasoby naturalne, położenie , rodzaje gleby które znajdują się w danym kraju lub jest to przewaga sztuczna w wyniku uprzemysłowienia kraju.

Handel jest pożądany i korzystny dla obu stron transakcji, daje możliwości zbytu tego co sami produkujemy taniej i możliwość zakupu tego co u mas jest wytwarzane drożej. Walka z przewaga absolutną, walka z mechanizmami przewagi absolutnej nie ma szans, jest daremna.

Koncepcja niewidzialnej ręki rynku Adama Smitha.

Smith widział pewna zgodność pomiędzy interesem własnym, indywidualnym a interesem społecznym. Istnienie tej zgodności było dowodem na to, że system gospodarczy rozwija się harmonijnie i że nie wymaga żadnych interwencji z zewnątrz, interwencji państwa w życie gospodarcze ponieważ gospodarka samoczynnie zapewnia równowagę.

„Niewidzialna ręka rynku” to zbiór zasad, to zgodność interesów którą wymusza mechanizm rynkowy. Niewidzialna ręka rynku jest to zbiór sił, które działają na rynku, sił które wymuszają jednostkom gospodarczym pewne zasady postępowania , zasady działania, są to siły bezosobowe które samoczynnie zapewniają rozwój gospodarczy, nie wymagają żadnej interwencji z zewnątrz, koordynują one postępowanie ludzi, wpływają na ich działania, na ich decyzje gospodarcze.

Aktywność ekonomiczna państwa.

Adam Smith jako propagator liberalnych postulatów nałożył na państwo jedynie 3 funkcje- zadania.

1. ochrona społeczeństwa przed gwałtom i agresja innych niezależnych społeczeństw.

2. ochrona każdego członka społeczeństwa przed niesprawiedliwością i uciskiem ze strony każdego innego członka tego społeczeństwa.

3. obowiązek budowy i utrzymania obiektów publicznych.

WYKŁAD Z DNIA 24,03,2003

Przełom XIX i XX wieku.

Anglii przechodzi okres burzy i naporu, czyli rewolucję przemysłową, która narusza porządek społeczno- ekonomiczny opisany przez Adama Smitha. W tym czasie w społeczeństwie angielskim zachodziły znaczące zmiany polityczne, ekonomiczne i gospodarcze.

Pod wpływem wynalazczości rzemieślnicza produkcja przekształciła się w manufakturę a ta z kolei zastąpiona została przez produkcję przemysłową. Proces ten wywołał w Anglii dużą dynamikę rozrostu gospodarczego i stał się przyczyną poważnych problemów, nastąpił bowiem względny spadek zapotrzebowania na siłę roboczą, gdyż zastosowanie maszyn produkcyjnych nie wymagało tak dużej siły roboczej. Doprowadziło to do powstania zjawiska bezrobocia.

Z jednej strony mamy tu do czynienia z rozrodczością kapitału a z drugiej strony następowała koncentracja własności rolnej. W miejsce małych gospodarstw rolnych pojawiły się duże majątki ziemskie, w których zależało na tym aby utrzymać jak najwyższą cenę artykułów rolnych czyli na artykuły żywnościowe i produkty potrzebne do przemysłu.

Wizja systemy gospodarczo- społecznego, którą przedstawił Adam Smith w „Bogactwie narodów” zaczęły nie odpowiadać rzeczywistości całkiem innym społeczeństwom.

Społeczeństwo angielskie opisane przez Smitha było jedna wielka rodziną, układem ludzi, którzy potrzebują siebie nawzajem po to aby zaspokoić swoje podstawowe potrzeby.

Na przełomie XVIII i XIX wieku w społeczeństwie angielskim nie można było dostrzec już tej harmonii lecz raczej uwidoczniły się zwalczające się nawzajem wrogie obozy. Społeczeństwo angielskie uległo rozwarstwieniu na trzy grupy społeczne pomiędzy dochodziło do sporów;

1. przemysłowcy, burżuazja przemysłowa, kapitaliści których pochłaniała walka o reprezentacje w parlamencie, którzy byli pochłonięci swoimi fabrykami, swoimi zyskami i którzy chcieli znaleźć swoje miejsce w nowej strukturze społecznej.

2. właściciele ziemscy, potężni i bogaci arystokraci z niechęcią odnosili się do nowobogackich kapitalistów

3. proletariat- robotnicy

konflikty społeczne pomiędzy tymi trzema grupami polegały przede wszystkim na rozbieżnościach interesów poszczególnych klas. Było to niekorzystne dla robotników i kapitalistów, gdyż wysoka cena płodów rolnych, wysoka cena żywności i produktów podnosiła koszty produkcji dla kapitalistów.

Wysokie ceny produktów rolnych to były również wysokie ceny dla surowców do produkcji, przemysłu wełny, zboża itp. Istniały również konflikty pomiędzy robotnikami a kapitalistami, którzy za wszelką cenę chcieli maksymalizować swoje zyski, nie przejmowali się trudną sytuacją proletariatu i dochodziło do licznych buntów.

Wojny prowadzone przez Anglię w Europie z Napoleonem Bonaparte i wojny toczone w Ameryce, oraz wojny Bonapartego doprowadziły do kontynentalnej blokady Anglii w wyniku czego została odizolowana od europejskich rynków zbytu a tym samym od surowców, które do tej pory sprowadzała z Europy. W wyniku blokady wzrosły ceny zbóż i ceny artykułów pochodnych, wzrosła także renta gruntowa, która stanowiła dochód właścicieli ziemskich. Blokada Anglii od strony europejskiej spowodowała, że Anglia musiała sprowadzać zboża z Ameryki. Spowodowało to iż zostały wprowadzone tzw, ustawy zbożowe na zboża importowane, było to ruchome cło na importowane zboże a polegało to na tym że im tańsze było zboże, które przedsiębiorca sprowadził, tym wyższe musiał zapłacić cło tak aby to cło sprawiło, że koszt tego zboża nie będzie odbiegał od kosztu zboża krajowego, od wysokiej ceny krajowej.

Około 1813 roku w wyniku sporych zbiorów spowodowanych urodzajem a także w wyniku wojen z Napoleonem nastąpił gwałtowny wzrost cen zbóż a tym samym uchwalono nowe ustawy zbożowe, które wprowadziły jeszcze wyższe cło na zboże importowane ponieważ w wyniku zwyżki cen rolnicy bądź właściciele ziemi zwiększają swoje uprawy i w ten sposób podaż rodzimych zbóż na rynku angielskim wzrośnie co doprowadzi do spadku cen.

Przedsiębiorcy nie chcieli się zgodzić z tą sytuacją i domagali się zniesienia ceł zbożowych. Cła zbożowe dominowały na rynku Anglii do połowy XIX wieku kiedy to zostały zniesione.

Konflikt pomiędzy właścicielami ziemskimi a kapitalistami stał się centralną osią teorii Davida Ricardo. Był on zaabsorbowany problemami gospodarczymi swojej epoki. Na system gospodarczy patrzył z większym pesymizmem niż Smith, widział w tym systemie pełna dysharmonię, widział pewną zacięta walkę klas.

W tym konflikcie pomiędzy właścicielami a kapitalistami stawał po stronie kapitalistów, zwalczał klasę właścicieli ziemskich.

David Ricardo ( 1772-1823)- z pochodzenia był Hiszpanem. Był maklerem giełdowym i finansistą.

Najbardziej znanym dziełem Davida Ricardo jest;” Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”-1817. książka ta jest uważana jest za szczytowe osiągnięcie teorii ekonomii klasycznej.

Teorie Davida Ricardo są nazywane także „ systemem ekonomii rikardiańskiej” system ten oparty bardziej na dedukcji mniej zaś na empirii, oparty jest na łączeniu przesłanek.

Teoria wartości Ricardo:

1. wartość użytkowa- wynika ze sposobu w jaki dana osoba będzie używała danego dobra

2. wartość wymienna- to taka wartość, która powstaje w wyniku wymiany dobra na coś innego

według Ricardo wartość użytkowa w pewien sposób wpływa na wartość wymienną, gdyż nie są wymieniane dobra które są bezużyteczne, które nie mają wartości użytkowej. Wartość użytkowa jest warunkiem istnienia wartości wymiennej.

Cała jego teoria o poszukiwaniu wartości jest próbą odpowiedzi na pytanie; Co powoduje zmianę w relacji cen?

Odpowiedzią może być podział na dobra pomnażalne pracą i na dobra niepomnażalne pracą.

Dobra niepomnażalne pracą są to dobra o których wartości decyduje ograniczona ilość tych dóbr, ograniczone występowanie, ich rzadkość. Ich podaż jest określona, jest sztywna i w żaden sposób nie może ona ulec zwiększeniu pod wpływem zmiany ceny tego dobra. Oznacza to, że wartość wymienna i cena tego dobra zależeć będzie tylko i wyłącznie od popytu.

Dobra dowolnie pomnażalne pracą to takie dobra które można wytworzyć, wyprodukować więcej w zależności od potrzeb, poprzez zastosowanie większych nakładów pracy, większej ilości surowców itp. Dobra dowolnie pomnażane pracą wymieniają się w stosunku do pracy potrzebnej do wyprodukowania ich. To głównie praca tworzy względną cenę dobra.

Według Ricardo jedynym źródłem wartości wymiennej jest ilość pracy która została zaangażowana do wytworzenia danego dobra.

Ricardo negował pogląd A.Smitha na temat tego iż dobro które wymieniamy na rynku powinno mieć dla nas wartość ilości pracy jaką oszczędzamy kupując jakiś inny gotowy produkt.

Zdaniem Ricardo powinno być na odwrót. Większe znaczenie powinniśmy przywiązywać do tego ile pracy my sami włożyliśmy w wyprodukowanie dobra którymi handlujemy.

W teorii Ricadro chodzi przede wszystkim o czas pracy, o liczbę przepracowanych godzin a nie o koszt pracy.

Ricardo nie tłumaczył wartości dóbr wyłącznie pracą, był świadomy tego, że wartość dóbr zależy od kwalifikacji ale to nie zmieniało jego stanowiska że to głównie ilość pracy określa cenę zbytu.

Ricardo poszukiwał czegoś zupełnie absolutnego, jakiejś absolutnej miary wartości.

Wartość absolutna- niezmienny miernik wartości, taki który nie waha się nigdy w swojej ilości, zawsze bez popełnienia błędu będzie można powiedzieć, że dane dobro jest tyle to a tyle warte.

Wartość absolutną Ricardo podobnie jak u Smitha tworzą; płaca, renta gruntowa, zysk z kapitału.

V_a / V_b- wartość wymienna dobra a do dobra b

r- renta gruntowa

i-zysk z kapitału

w- płaca

k- współczynnik krotności

L_a / L_b- ilość godzin przepracowanych

Stosunek wymienny dobra a do dobra b jest równy pewnej wielkości absolutnej, która jest równa sumie renty, zysku i płacy jaka jest związana z wyprodukowaniem dobra a i dobra b

Teoria renty gruntowej dowodzi, że ten czynnik nie ma znaczenia dla kształtowania się relacji wymiennych.

Teoria zysku z kapitału dowiodła, że zysk powstaje zawsze w stałej relacji do płacy, jest uzależniony od płacy jaką płaci pracownikowi, powiązanie płacy z zyskiem.

Stosunek wymienny dóbr pomnażalnych pracą zależy od wartości płacy jaka jest wypłacana.

Teoria płacy dowodzi, że płaca wypłacana robotnikom zależy od ilości przepracowanych godzin.

Dobra dowolnie pomnażalne pracą wymieniają się w stosunku do ilości pracy, ilości przepracowanych godzin na dobrem a i dobrem b.

Teoria renty gruntowej

1. ilość urodzajnych gleb jest ograniczona

2. działa prawo malejącej działalności ziemi

Różniczkowa renta gruntowa zależy od rodzaju gleby, od urodzajności gleby.

RODZAJ GLEBY	Czynniki produkcji-pracy i kapitału	Produkcja dobra-pszenica(buszle)	Produkcja dobra	Czynniki produkcji	Nakłady	Różniczkowa renta gruntowa
URODZAJNA	10	100	100	10	20	12
ŚREDNOURODZAJNA	10	90	100	13	26	6
NIEURODZAJNA	10	80	100	16	32	0

1. W warunkach konkurencji pomiędzy właścicielami gruntu cena zboża będzie kształtować się na poziomie kosztu krańcowego produkcji na najgorszych glebach

2. Rewalizacja i nabywanie nowych gruntów rolnych pod zasiew będzie prowadziła do wzrostu renty gruntowej posiadaczy żyźniejszych gleb.

3. Wzrost renty nie jest przyczyną wzrostu cen

WYKŁAD Z DNIA 31,03,2003

Teoria przewagi absolutnej.

Sytuacja przewagi absolutnej

Tabela 1.

ANGLIA	WINO(GALONY) 800	SUKNO(JARDY) 1000
PORTUGALIA	2000	400

Sytuacja przewagi komparatywnej

Tabela 2.

ANGLIA	WINO(GALONY) 2500	SUKNO(JARDY) 1000
PORTUGALIA	2000	400

Sytuacja przewagi komparatywnej

Tabela 3.

ANGLIA	WINO(GALONY) 2	SUKNO(JARDY) 1
PORTUGALIA	3	6

THOMAS ROBERT MOUTHUS(1766-1834)-Autor dzieła „Rozprawa o prawie ludności i jego oddziaływaniami na przyszły postęp społeczeństwa”(1798)- Prawo ludnościowe.

JEAN BAPTISTE SAY- (1767-1832)- autor dzieła “ traktat o ekonomii politycznej” (1803)

JOHN STUART MILL-( 1806-1873) - autor dzieł

-Eseje o pewnych nie rozstrzygniętych kwestiach ekonomii politycznej (1829)

-System logiki (1843)

-Zasady ekonomii politycznej i niektóre jej zastosowania do filozofii społecznej (1848)

HOMO ECONOMICUS- jednostka ludzka w pełni racjonalna i kierująca się w swoim działaniu jedynie ekonomicznymi motywami, rachunkiem nakładów i efektów, kosztów i korzyści. Celem działania „ homo economicus” jest interes własny, w imię którego potrafi kalkulować, dbać o jego maksymalizację. W kalkulacji tej do minimum schodzi kryterium zysku.

Istnieje pogląd, że koncepcja pochodzi od Smitha a Mill nadał jej modelowy charakter.

W teorii korzyści komparatywnych Ricardo dowiódł błędność poglądów merkantylistów w kwestii handlu międzynarodowego.

Adam Smith twierdził, że wymiana handlowa będzie opłacalna dla ogółu transakcji nawet w sytuacji gdy nie istnieje przewaga bezwzględna, gdy tylko jeden kraj będzie miał przewagę bezwzględną w produkcji wszystkich dóbr. Aby ta wymiana była korzystna dla obu stron wystarczy aby była przewaga względna oraz z tytułem różnic w kosztach wytworzenia danego dobra. Jest to teoria przewagi komparatywnej, więc porównajmy jednostkowe koszty wytworzenia. Dany kraj będzie się specjalizował w produkcji tego dobra, którego jednostkowe koszty będą wyższe.

Tabela 1.

Anglia- przewaga absolutna w produkcji sukna.

Portugalia- absolutna przewaga w produkcji wina.

Ta przewaga wyznacza kierunek w handlu.

Tabela 2.

Anglia- przewaga absolutna w produkcji obu dóbr.

Aby odpowiedzieć na pytanie czy handel jest opłacalny dla obu państw należy porównać koszt produkcji dobra;

Anglia- jard sukna to rezygnacja z 2,5 galona wina

Portugalia- jard sukna to rezygnacja z 5 galonów wina

Anglia- dodatkowy galon wina to 2/5 jarda sukna

Portugalia- dodatkowy galon wina to rezygnacja z 2i1/5 jarda kupna

W Anglii relatywnie niższy jest koszt produkcji sukna, w Portugalii zaś relatywnie niższy jest koszt produkcji wina wyrażony w rezygnacji produkcji sukna. Na podstawie tych danych Anglia będzie specjalizowała się w produkcji sukna a Portugalia w produkcji wina.

W teorii korzyści komparatywnych posługują się produkcją jako całością, w teorii Ricardo posługuje się - jako kryterium porównania służyły jednostkowe nakłady pracy.

Tabela 3.

Produkując jard sukna w Anglii to godzina pracy, wino-2 godziny, w Portugalii wyprodukowanie wina to 3 godziny pracy, sukna- 6 godzin.

Godzina pracy w Anglii prowadzi do produkowania 1 jarda sukna lub pół galona wina, w Portugalii 1/3 galona wina lub 1/6 jarda sukna.

W Anglii alternatywny koszt sukna wynosi 2 bo 6:3. koszty kształtują się inaczej i możliwość handlu. Cena 1:1 będzie opłacalna dla obu państw. Anglia kupując wino oszczędza czas, bo z 1 jarda sukna otrzymuje 1 galon wina.

Postulaty Ricardo to hasła branż w handlu międzynarodowym, głosił tezy o konieczności zapewnienia swobodnej przedsiębiorczości prywatnej, uważał że nie powinien osiągać w decyzje kapitalistów i ich stosunki ze światem pracy. Twierdził, że prawa ekonomii są najlepszym regulatorem życia gospodarczego( gospodarczego)

W dorobku ekonomii klasycznej wzorcowe miejsce zajmują jeszcze Mouthus i Say.

Z obserwacji społeczno- gospodarczej, której znalazła się Anglia na przełomie XVIII i XIX wieku, wynikało gwałtowne uprzemysłowienie, urbanizacja, nędza szerokich mas proletariatu. Mouthus wyciągnął wniosek z rozprawy, te wnioski zbulwersowały opinie publiczną, po lekturze tej książki zaczęto uważać ekonomię za okrutną i posępną. Mouthus stwierdził, że w przyrodzie występuje tendencja wyczerpywania przez ludzi wszelkich źródeł utrzymania . Według Mouthusa pęd do rozmnażania prowadzi na skraj przepaści. Swoje rozumowanie oparł na dwóch przesłankach

1. żywność jest niezbędna dla istnienia człowieka.

2. pociąg płciowy jest czymś niezbędnym w naturze człowieka.

Na podstawie obserwacji Mouthus stwierdził, że co 25 lat liczba ludności się podwaja a ziemi nie przybywa. Mouthus doszedł do wniosku, że zupełnie odmiennie kształtują się przyrosty na świecie ludności ( gwałtowny) i żywności (powolny).

Wzrost dobrobytu ludzi pracy- wzrost płac, prowadzi to do wyższej rozrodczości. Wzrost populacji proletariatu maże tu wynikać ze spadku śmiertelności. Dzieci po ukończeniu 16 lat wkraczają na rynek pracy- podaż siły roboczej rośnie, co przy mniejszym popycie powodowało że spada cena pracy- płaca. Spadek płac to spadek dobrobytu.

Prawo ludnościowe- Żelazne prawo pracy- stwierdza, że ograniczenie płac do minimum kosztów utrzymania, utrzymują klasy pracujące w nie zmiennej ilości. Nie ma tendencji do wzrostu lub spadku rozrodczości.

Jean Baptiste Say- ekonomista francuski

W okresie kiedy żył nie zdobył dużej popularności, bo wszedł w konflikt z Napoleonem Bonaparte, gdyż sprzeciwił się jego polityce. Znajdował się pod wpływem twórczości Smitha, był uważany za popularyzatora i komentatora teorii A. Smitha- przetłumaczył „Bogactwo narodów” na język francuski.

Zarzuca mu się ugorszał koncepcję Smitha, nadawał mu własne znaczenie. Kontrowersyjny wkład Say'a w historię myśli ekonomicznej polegał na sformułowaniu prawa zwanego-„Prawem rynków Saya”. Formując to prawo Say był przekonany o bezkrytycznym rozwoju gospodarki wolnorynkowej, twierdził, że gospodarka rozwija się samoistnie , produkcja tworzy odpowiednie do jej produkcji rynki zbytu. Czynnikiem ograniczającym tempo rozwoju gospodarczego jest proces akumulacji kapitału i możliwości inwestycyjne ludzi.

Przesłanki Say'a:

1. Say uważał, że posiadanie dóbr u człowieka jest nieograniczone. Nieograniczony jest też popyt na te dobra.

2. nieograniczony jak popyt jest nasz dochód, siła nabywcza ponieważ każde wyprodukowane dobro wiąże się z kosztami a koszt jest wynagrodzeniem czynnika produkcji, a konsumenci są właścicielami.

Bez względu na to w jakim procencie na ten koszt przypada renta gruntowa, płaca, czynsz, cena sprzedaży, przychód ze sprzedaży również stanowi czyjś dochód- robotnika, kapitalisty, właściciela ziemi. Z prawa rynków Say'a płynie wniosek, że rozmiary popytu efektywnego w gospodarce są wyznaczane przez rozmiary produkcji i przez wypłacone dochody tej produkcji. W związku z procesem rynku Say'a gospodarka nie może doświadczyć kryzysu nadprodukcji, ponieważ powoduje odpowiedni popyt a podaż tworzy odpowiedni popyt. Produkując dane dobro zatrudniamy czynniki produkcji i pracę, kapitał, surowce, opłacamy właścicieli tych czynników. Oni te dochody przeznaczają na zakup dóbr.

Każda produkcja generuje dochody dla różnych grup , tworzy siłę nabywcza u konsumenta. Może wystąpić sytuacja: nadprodukcja tylko na jednym rynku ale jeśli konsumenci zmniejszają popyt na jedno dobro, to muszą zwiększyć popyt na inne dobro, aby rozdysponować dochody jakie posiadają. Przedsiębiorstwo musi odkryć na co popyt się zmniejszył a na co się zwiększył. Kryzys nadprodukcji na wszystkich rynkach jest niemożliwością. Państwo nie musi ingerować w gospodarczy dopasowując popyt do podaży- to mechanizm rynkowy.

Prawa rynku Say'a od początku były krytykowane. Skrytykował je Karol Marks, ekonomiści klasyczni i neoklasyczni, zdecydowany cios jednak zadał Keynes w latach 30-tych XX wieku. Występując z tego, że w gospodarce jest dokładnie na odwrót, że popyt generuje podaż.

John Stuart Mill

Twórczość Milla zamyka okres ekonomii klasycznej. Już w latach 30-tych XIX wieku wystąpiły objawy wyczerpywania się dynamizmu ekonomii klasycznej. Widoczne były wyraźne niezgodności pomiędzy liberalna doktryną ekonomiczną ekonomistów klasycznych a praktyką gospodarki angielskiej powstawały teorie ekonomistów socjalistycznych, narodziła się myśl socjalistyczna, której przedstawiciele występowali z krytyka teorii ekonomii klasycznej.

Ojciec Milla był człowiekiem wykształconym, bardzo szybko rozpoczął jego edukację, bowiem w wieku 3 lat Mill uczył się łaciny, gdy miał 8 lat - greki , geometrii, chemii, fizyki. Gdy maił 12 lat rozpoczął studia ekonomiczne i filozoficzne. Całe zycie spędził przy książkach.

Zasady ekonomii politycznej były napisane przez Milla w odwzorowaniu od Ksenofonta z ekonomią. Jest to synteza ówczesnej wiedzy ekonomicznej niż dzieło które cos nowego wnosi. Struktura tej książki i wykładów ekonomii Milla składała się z 3 głównych treści:

2. Część dotycząca produkcji

3. Część dotycząca dystrybucji

4. Część dotycząca wymiany czyli handlu.

Uzupełnieniem tych trzech głównych części były dwie części;

1. Część dotyczyła wpływu postępu społecznego na produkcję i wymianę

2. Część dotyczyła roli państwa w gospodarstwie.

Poglądy społeczne Milla.

Światopoglądowo różnił się od innych ekonomistów. W tym okresie pojawiły się idee socjalistyczne, które kładły nacisk na brak sprawiedliwości w podziale wytworzonego dochodu społecznego między klasami. Mill nie był czystej krwi liberałem lecz soc-liberałem czyli zwolennikiem liberalizmu socjalnego. Był wrażliwy na nędzę mas społecznych, był krytyczny w stosunku do kapitalizmu, dostrzegał ujemne strony systemu gospodarczego. W swoich teoriach dążył do pogodzenia liberalizmu gospodarczego, wolności ekonomicznej, własności prywatnej z pełnymi reformami społecznymi.

Program społeczny Milla to próba pogodzenia socjalizmu z liberalizmem. Mill chciał utrzymania własności prywatnej, wolności ekonomicznej, ale żądał interwencji państwa tam gdzie interes prywatny był w wyraźnej sprzeczności z interesem społecznym. Społeczne wady ustroju kapitalistycznego wg. Milla nie wynikały z istnienia własności prywatnej, wolności ekonomicznej jak to zakładali socjaliści lecz z niedostatecznym zabezpieczeniem przeciwko nadmiernymi prywatnymi własnościami.

Mill był przekonany, że ludność nie może zrezygnować z własności prywatnej, wolności ekonomicznej, nie może zrezygnować z motywu zysku, który jest motorem napędowym gospodarki. Twierdził natomiast, że w tym systemie należy dokonywać wiele reform instytucjonalno- prawnych, które zmniejszały by zło społeczne, które towarzyszyły liberalnej gospodarce rynkowej.

Społeczeństwo nie może modyfikować prawa i funkcji produkcji, ale nie podstawami sporów wartościujących zdolność do redystrybucji a więc do właściwego powtórnego podziału wytworzonego dochodu społecznego.

Mill dokonał podziału pomiędzy dwa rodzaje praw: prawami produkcji i prawami redystrybucji..

Podział: Mill wyszedł z założenia, że prawo kierujące produkcję opiera się na obiektywnych prawach przyrody, że posiadający charakter praw fizycznych a zatem jako takie wymykające się spod ludzkiej kontroli. Prawa produkcji maja obiektywny charakter i człowiek nie może tych praw zmieniać- kształtować. W produkcji występuje brak przypadkowości a więc wszystko i płaca też wynika z praw ekonomii. Człowiek nie może działać wbrew tym prawom, musi się do nich dostosować (prawa produkcji). Produkcja to tworzenie bogactwa. Człowiek nie może zmienić przyczyn i produkcji bogactwa, ale może zmienić nakłady tego bogactwa, czyli dokonywać dystrybucji, dokonywać przesunięć, którym celem powinno być zlikwidowanie różnorodności w dochodzie. Prawo podziału bogactwa zależy od ludzkich instytucji, jego praw. Produkcja rządzi się swoimi prawami ale jeśli już została wytworzona , to ludność może zrobić z nią to co zechce. Aby zapomnieć pomieszaniu stron konieczne jest dokonywanie w społeczeństwie wielu reform społecznych polegających na redystrybucji bogactwa aby bogaci podzielili się częścią posiadanych majątków z ludźmi biednymi. Tego typu polityka znajduje się w gestii rządu nawet o orientacji liberalnej. Własność prywatna nie znaczyła by nic, gdyby nie społeczeństwo i opłacana przez nie ochrona własności- policja, wojska.

Koncepcja Milla- „Homo economicus”

Mill dokonał podziału funkcji państwa na funkcje konieczne i dobrowolne. Funkcje konieczne są trwale związane z pojęciem nędzy, są trwale wykorzystywane przez wszystkie narody:

-ochrona ludzi przed przemocą i oszustwem

-karanie zła i rozstrzyganie sporów

• emisja pieniądza, ustanowienie systemu wzorcowych miar i wag

• brukowanie, oświetlanie i oczyszczanie ulic

• badania topograficzne

• ochrona ludzi chorych, ułomnych, pokrzywdzonych przez los.

Funkcje dowolne- konieczność podjęcia tych funkcji przez państwo jest mniej wątpliwa. Te funkcje wychodzą poza minimum działalności państwa, ich podjęcie wiąże się ze wzrostem potęgi i władzy państwowej. Bardzo często się zdarza, że te funkcje na względzie nie mają ich ilości, są źle wykonywane, odkładane, zaniedbywane. Konsekwencją jest też to, że zbyt mało miejsca pozostaje na wolność, na działalność poszczególnych członków społeczeństwa. Wzrost potęgi władzy państwa spowoduje kurczenie się swobody ekonomicznej pozostałych członków społeczeństwa.

W poglądach Milla znajdował się postulat dekontrolizacji decyzji ekonomicznych - lesefer. Ludzie pracujący znają lepiej zasady produkcji aniżeli rząd. Mill przypominał praktyki XVII i XVIII wieku polegające na ...... do ..... towarów, które zostały wyprodukowane niezgodnie z przepisami. Jego twórcy groziła kara. Nieraz te reguły były bardzo szczegółowe. Życiem przepłaciło 16tu ludzi, którzy złamali te reguły. To nie preferencje konsumentów decydowały o produkcji ale nakazy prawa, dając zatrudnienie wielu kontrolerom- urzędnikom państwowym.

Jeżeli konsument sam nie potrafi określić użyteczności danej rzeczy to tu państwo powinno tworzyć odpowiednie normy na towary niezabezpieczone. Korzystający z dóbr nie ma interesu aby jawność tych dóbr ....... się, natomiast w interesie ogólnospołecznym to leży- troska o jakość produktu np. edukacja. Trudno jest zakwalifikować Milla do jednego konkretnego kierunku z punktu widzenia ideologii. Był on niewątpliwie ekonomistą klasycznym, jego dorobek zawiera elementy liberalizmu i lesefyzmu, bowiem często Mill opowiadał się za ingerencją państwa w gospodarkę( ideały socjalistyczne), zdecydowanie odmawiał potępiania wszelkiej własności prywatnej. Sugerował ,że przeprowadzenie pewnych zmian, reform pozwoli zachować system kapitalistyczny z dokonanymi modyfikacjami. Eliminując nieprawidłowości tego systemu bez rezygnacji z własności prywatnej i wolnego handlu.

WYKŁAD Z DNIA 07,04,2003

POGLĄDY SPOŁECZNE I EKONOMICZNE.

Myślicieli łączyła krytyka wobec ekonomii klasycznej wobec głównych teorii i koncepcji ekonomii klasycznej oraz krytyka i wskazywanie na różne błędy i niedociągnięcia ustroju kapitalistycznego i stosunków czynników produkcji.

Socjalistów można pogrupować na dwa odrębne nurty, na twórców nurtu socjalizmu naukowego i na twórców nurtu socjalizmu utopijnego.

Utopijny- oznacza pewien brak realizmu w głoszonych poglądach tego nurtu, ich teorie były bardzo wydumane, były to pewne abstrakcyjne analizy, które niewiele miały wspólnego z rzeczywistością gospodarczą.

Socjalizm naukowy charakteryzował się większym realizmem w głoszonych poglądach, taka naukową podbudową głoszonych koncepcji.

Zwolennicy socjalizmu utopijnego byli przekonani o tym, że adresowali swoje teorie do wyższej klasy społecznej, do arystokracji. Wierzyli, że uda im się przekonać arystokrację do przeprowadzenia częściowych reform społecznych, gospodarczych, które są czymś niezbędnym, czymś koniecznym i że takie działanie , taka reforma może przynieść korzyści także arystokracji. Było to bardzo idealistyczne i nie mogło się udać i dlatego nurt ten został na zwany utopijnym.

Zwolennicy socjalizmu naukowego szukali zwolenników swojej teorii w inteligencji oraz w warstwie mieszczańskiej. Wychodzili z założenia, że arystokratom jest dobrze, ma dobre warunki a grupa inteligencji i mie4szczaństwa mogła chcieć poprawić swoją sytuację, swoje położenie wykorzystując tę ideę.

Socjalizm z łacińskiego-„ socjaliz”- oznaczający społeczny. Upowszechniło się w pierwszej połowie XIX wieku i głosiło krytykę kapitalizmu, krytykę ówczesnych stosunków społecznych, stosunków produkcji a jednocześnie głosiło potrzebę stworzenia lepszego ustroju gospodarczego opartego na własności środków produkcji.

Socjalizm utopijny i jego twórcy

Claude Henri Saint-Simon (1760-1825)

“O systemie industrialnym”

wyznawca nowych idei propagujących wolność, równość. Uważał, że instytucja małżeństwa to ograniczenie wolności ludzkiej.

Był założycielem czegoś na kształt religii ekonomii - opartej na zbiorze myśli i przekonań Saint-Simona.

Poglądy Saint-Simona

• Głosił poglądy budowy doskonałego ustroju społeczno-gospodarczego, w którym władza będzie należeć do ciała kolegialnego np. parlamentu

• W skład parlamentu miała wchodzić tzw. „elita” czyli uczeni, naukowcy różnych dziedzin oraz grupa tzw. Industrialistów czyli przetwórców, przemysłowców, rolników, kupców, grupa która popycha życie gospodarcze do przodu

• Władza monarchy w ustroju społeczno- politycznym miała ograniczać się do roli strażnika porządku, miał posiadać władzę oficjalną nie rzeczywistą

Zwolennicy Saint-Simona domagali się zniesienia własności prywatnej.

Ustrój który próbował stworzyć Simon miał powstawać droga perswazji, drogą przekonywania polityków i możnych do korzyści płynących z utopijnych poglądów Simona.

Francois Marie Fourier (1772-1837)

“ Nowy świat przemysłowy i społeczny”

Żył w swoim zamkniętym świecie, miał swoje własne wymyślone, wydumane koncepcje dotyczące funkcjonowania świata i jego przyszłości.

Pisał, że Ziemi jest dane 80 tysięcy lat trwania i podczas tego czasu Ziemia przechodzi pewne etapy rozwoju, etapy postępu, które zakończą się tzw. „ apogeum szczęścia”.

Poglądy społeczno- ekonomiczne

Rozczarowanie Fouriera względem wszystkich instytucji społecznych, ówczesnego kapitalizmu. To rozczarowanie zaowocowało stworzeniem przez Fouriera wspólnego systemy ideologicznego, który polegał na przebudowie tego systemu gospodarczego w coś zupełnie nowego, o zupełnie nowej jakości. Nową jakością miały być wspólnoty produkcyjno- konsumpcyjne tzw. „FALANGI”. To proponowana przez Fouriera wspólnota produkcyjno- konsumpcyjna, to zrzeszenie producentów i konsumentów którzy dobrowolnie w sposób zorganizowany mieszkają razem, pracują razem i razem konsumują produkty wytworzone przez siebie . Miejsce gdzie mieszkają to FALANSTER, liczy ok. 1500-2000 osób, na powierzchni 1 mili kwadratowej. Były to pola uprawne, budynki socjalne, budynki przemysłowe. Członkowie falangi mogli być bardzo zróżnicowani pod względem statusowym.

Robert Owen (1771-1858)

„Nowy pogląd na społeczeństwo, czyli rozprawy o kształtowaniu charakteru”

„Rewolucja w umysłach i postępowaniu ludzkości”

Owen był człowiekiem pióra i człowiekiem czynu. Był praktykiem gospodarczym realizującym w praktyce swoje oraz cudze pomysły.

Do grona socjalistów utopijnych pozwala zaliczyć Owena brak sukcesów na tym polu. Odniósł tylko jeden sukces a było nim uratowanie zakładu włókienniczego w Szkocji przed bankructwem, wprowadzając nowe bardzo rewolucyjne metody zarządzania i uratował nimi zakład.

Jedna z koncepcji Owena, był pogląd zgodnie z którym żaden człowiek nie jest lepszy od swojego otoczenia.

Aby polepszyć sytuację tego zakładu włókienniczego Owen zmniejszył czas pracy pracowników do 10,5 godziny, zakazał zatrudniania dzieci, założył zakładowy sklep spożywczy w którym sprzedawano produkty po cenach umiarkowanych, nie rzadko po cenach hurtowych, założył szkołę publiczną dla dzieci pracowników, propagował walkę z alkoholizmem, wprowadzał ubezpieczenia dla pracowników od wypadków przy pracy i chorób.

Dzięki tym wszystkim posunięciom nastąpił bardzo szybki wzrost wydajności pracy a co za tym szło szybki wzrost zysków. Przyniosło mu to wielką sławę.

Pomysłem Owena było zastąpienie pieniądza w wymianie handlowej ekwiwalentem pracy. Tak powstał bazar, który był pewnego rodzaju spółdzielnią produkującą a z drugiej strony giełdą towarową.

Był inicjatorem ruchu związkowego w Anglii, założyciel pierwszego związku zawodowego w Anglii tzw. „ wielkim narodowym”.

Przedstawiciele socjalizmu naukowego

Jean Charles Leonard Sismonde de Sismondi (1773-1842)

“ Zasady ekonomi politycznej, czyli o bogactwie i jego stosunku do ludności”

początkowo był zwolennikiem ekonomi klasycznej, zwolennikiem Adam Smitha, zgadzał się z jego koncepcjami. W późniejszym czasie niewidomo dla czego zaczął krytykować teorie ekonomii klasycznej i ówczesne stosunki gospodarcze.

Zaliczany jest do nurtu ekonomii drobnomieszczańskiej Sismondi należał do myślicieli, którzy byli zaniepokojeni kierunkiem do którego podąża rewolucja przemysłowa.

Sismondi dostrzegał, że rozwój techniki i wynalazczości sprawia że z pola widzenia zniknął człowiek, że jego miejsce zaczyna zajmować maszyna która zaczyna wypierać pracę ludzką właśnie z procesów produkcyjnych. Sismondi był pierwszym ekonomistą, który sprzeciwił się prawu rynku Say'a. Dowiódł, że nie jest taj jak twierdził Say, że produkcja czyli podaż zawsze tworzy popyt.

Sismondi twierdził, że nic takiego nie ma miejsca, że rozwojowi produkcji wcale nie towarzyszy zwiększenie konsumpcji, że wzrostowi produkcji nie towarzyszy wzrost konsumpcji.

Uważał, że ze wzrostem produkcji nie wzrasta konsumpcja, ponieważ ze wzrostem konsumpcji nie wzrastają dochody dla wszystkich grup społecznych, rosną one tylko w przypadku jednej grupy społecznej, kapitalistów.

W wyniku stosowania coraz większej liczby maszyn rośnie produkcja, podaż się zwiększa a popyt nie nadąża za zmianą podaży co doprowadza do sytuacji szkodliwej, do kryzysu produkcji.

Sismondi doszedł do wniosku, że przeciwdziałać kryzysowi nadprodukcji maże jedynie państwo. To państwo może ingerować w procesy produkcyjne, rola państwa jest przeciwdziałanie i wyrównywanie równowagi między popytem i podażą na rynku. Państwo powinno prowadzić odpowiednią politykę ekonomiczną, powinno zapewnić odpowiednie relacje pomiędzy procesami demograficznymi a bogactwem nagromadzonym, tak aby to bogactwo stawało się udziałem jak najszerszych grup społecznych. Państwo może to zrobić np. za pomocą podatków, za pomocą progresywnego opodatkowania bogatych.

Sismondi domagał się ulg dla drobnych przedsiębiorców tak aby nieco wyrównać konkurencję między drobnymi przedsiębiorcami a dużymi przemysłami.

Sismondi nie sprzeciwiał się własności prywatnej, uważał, że własność prywatna jest czymś koniecznym i czymś niezbędnym, czymś korzystnym dla społeczeństwa gdyż stanowi ona bodziec do bardziej efektywnej pracy.

Sismondi krytykował natomiast nieograniczona konkurencję , która sprawa iż ludzie w bezgraniczny sposób dążą do generowania zysku, w konkurencji upatrywał wszelkie zło kapitalizmu, konkurencja była przyczyną zubożenia klasy robotniczej. Nałożył na państwo obowiązek spowalniania postępu technicznego, twierdził, że takie działanie jest korzystne gdyż postęp techniczny oznacza coraz więcej maszyn które zastępują ludzi w konsekwencji prowadzi to do wzrostu bezrobocia.

Pierre Joshep Proudhon (1809-1865)

„ Co to jest własność“

„ System sprzeczności ekonomicznych czyli filozofia nędzy”

W swoim dziele „co to jest własność” dał odpowiedz uważając iż własność jest to nic innego jak tylko kradzież.

Hasło „własność to kradzież” w późniejszym czasie zostało wyśmiane przez Karola Marksa.

Usiłował rozwiązać sprzeczność ekonomiczną między prywatną własnością środków produkcji a wolnością ekonomiczną.

Uważał ,że całkowita likwidacja własności prywatnej zagraża wolności ludzi, nie odrzucał jednak zastąpienia własności prywatnej jakąś inną własnością, która byłaby pozbawiona cech tej instytucji własności jaka obowiązywała.

WYKŁAD Z DNIA 14,04,2003

Ekonomia klasyczna nie była ekonomią uniwersalna, była skojarzona dla okresu, ekonomia burżuazji okresu początku kapitalistycznego przełomu XVIII i Xix.

Formacja społeczna- 5 etapów formacji społeczno- gospodarczych:

1. wspólnota plemienna- ludzkość zorganizowana w plemiona

2. niewolnictwo- istniała własność prywatna, praca indywidualna, robotnik był własnością kogoś

3. feudalizm- istniała własność prywatna , nie było pracy niewolniczej, chłopi byli przywiązani do ziemii

4. kapitalizm- własność silnie zindywidualizowana, praca opłacalna

5. socjalizm- własność środkiem produkcji oraz praca uspołeczniona , własność państwa

6. komunizm-najwyższa forma socjalizmu

Kryterium rozdziału:

• stosunki produkcji własności pracy

• baza-

• nadbudowa- utrzymanie bazy, nadbudowa podporządkowana bazie

społeczna nadbudowa- celem jest utrzymanie historycznie ukształ- towanych stosunków produkcji

nadbudowa

stosunki produkcji- czyli zasady gry, reguły dotyczące ludzi

(statyczne)- stosunki społeczne(relacje człowiek- człowiek)

-stosunki własności (relacje człowiek- rzecz)

baza

siły wytwórcze- technologia stosowana przez społeczeństwo

w wytwarzaniu dóbr materialnych

Siły wytwórcze- czynniki produkcji- materializm dialektyczny( dialektywa materialistyczne)- marksistowskie prawa które rządziły rozwojem nauki oraz nauka o podstawowych tych praw.

Dialektyka-walka przedsięwzięć

Teza- wchodzi w konflikt z antytezą

Antyteza- odmienna ideologia tezy

Synteza- ścieranie się tezy i antytezy

TEZA→ ANTYTEZA→ SYNTEZA

↓

TEZA → ANTYTEZA →SYNTEZA

PRAWA DIALEKTYKI PRZYRODY

1. Istnieje współzależność zjawisk przyrody

2. Wszystkie zjawiska przyrody znajdują się w ciągłym ruchu.

3. Ilość przechodzi w jakość.

4. Istnieje logiczna zasada sprzeczności- przyczyna ruchu jest sprzeczność

Materializm historyczny-historycznie uwarunkowane relacje społeczne.

Praca jest procesem zachodzącym pomiędzy człowiekiem przyrodą

Teoria wartości- każdy towar jest produktem pracy

Towar posiada dwa rodzaje wartości

Użytkową-powstaje z wykonywanej pracy

Wymienną- wynika z pracy abstrakcyjnej(społecznej)

Teoria wyzysku- praca jako jedyne źródło wartości, praca jest skutkiem zastosowania siły roboczej, robotnik nie sprzedaje pracy lecz swoją siłę roboczą.

Według Marksa to robotnik daje pracę kapitaliście

WYKŁAD Z DNIA 28,04,2003

W drugiej połowie XIX wieku ekonomia klasyczna znalazła się w fazie stagnacji. A to dlatego, że gospodarki opisywane przez tę ekonomię coraz częściej doświadczały kryzysów, a ekonomia klasyczna w żaden sposób nie potrafiła wytłumaczyć powstających kryzysów gospodarczych.

Według ekonomii klasycznej w gospodarce nie powinno być żadnych zgrzytów i kryzysów, powinna się harmonijnie rozwijać.

W wyniku kryzysów zaczęły wybuchać liczne konflikty, liczne waśnie pomiędzy klasą kapitalistów.

Ta sytuacja gospodarcza doprowadziła do powstania nowej teorii mikroekonomicznej tzw. Rewolucji subiektywno - marginalistycznej.

Rewolucja subiektywno- marginalistyczna polegała na utworzeniu zupełnie nowego zestawu narzędzi analitycznych wykorzystywanych przez ekonomistów do prac badawczych.

Zmiana ta zamieniła ekonomię klasyczna w ekonomię neoklasyczną.

Marginalny- charakteryzuje ekonomie badającą wartości krańcowe. Wartości, które charakteryzują ostatnia jednostkę konsumowanego dobra, ostatnia jednostkę dobra wyprodukowanego przez przedsiębiorcę, ostatnia jednostkę wyprodukowanego czynnika produkcji, koszy i utarg związany z wyprodukowaną ostatnia jednostką.

Subiektywny- charakteryzuje nowy sposób postrzegania zjawisk.

Ekonomia subiektywno- marginalistyczna odwoływała się do praw ekonomicznych, do psychologii człowieka, do jego subiektywnych doznań.

W ekonomii subiektywno- marginalistycznej wartość została sprowadzona na płaszczyznę subiektywnych doznań, była określona na podstawie subiektywnych doznań jednostki gospodarującej, która z dobra korzyst

William Stanley Jevons (1835-1885)- brytyjski ekonomista i logik,

Autor dzieła „ Teoria ekonomii politycznej”- 1871

Carl Menger(1840-1921)- ekonomista austriacki, założyciel szkoły austriackiej w ekonomii

Autor dzieła „ Zasady ekonomii” 1871

Leon Walras (1834-1910)- szwajcarski ekonomista, twórca szkoły lozańskiej zwanej szkołą matematyczną

Autor dzieła „ Elementy czystej ekonomii” 1874

Tych trzech autorów w latach 70-tych XIX wieku opracowało nowy sposób analizy ekonomicznej. Analizy, która bazowała na wartościach krańcowych.

Łączyło ich zastosowanie metod analizy mimo iż istniały pomiędzy nimi różnice w sposobie wykorzystania tej analizy.

Jevons dokonał analizy subiektywno- marginalistycznej tylko do opisu tego co się dzieje po stronie popytowej procesów gospodarczych.

Menger zastosował analizę marginalistyczną do tego co się dzieje i po stronie popytu i po stronie podaży odwołując się do wartości krańcowych i subiektywnych doznań jednostki w gospodarce, oraz w nawiązaniu do koncepcji równowagi ogólnej, która odnosiła się do całego systemu gospodarczego.

Rewolucyjność tej ekonomii jest widoczna w porównaniu z ekonomią klasyczną.

Ekonomia klasyczna to ekonomia w której przedmiotem badań jest przede wszystkim rozwój gospodarczy( czynniki i elementy rozwijające lub hamujące ten proces). Przedmiotem analizy były grupy społeczne, których zachowanie wyjaśniano przy pomocy zachodzących zjawisk gospodarczych. Ważne miejsce zajmowała teoria wartości, teoria podziału dochodu oraz szukanie przyczyn powstawania bogactwa.

Autorzy tych teorii byli przekonani, że powstają one w sposób obiektywny, uważali że są one zawsze i wszędzie rzeczywiste, w każdych warunkach rozwoju gospodarczego.

Natomiast ekonomia subiektywno- marginalistyczna posiadała zupełnie odmienną organizacje badawczą. W centrum analizy był gospodarujący człowiek, który podejmuje decyzje, który dokonuje pewnych wyborów ekonomicznych, który stoi przed pewnymi alternatywami.

Ekonomia marginalna stara się dociec jakie są motywy działania człowieka, co determinuje jego do działania. Była to zatem analiza mikroekonomiczna odwołująca się do analizy poszczególnych podmiotów gospodarczych tworzących system gospodarczy.

Ekonomiści doszli do wniosku, że jedynym z motywów kierujących naszym zachowaniem jest dążenie do maksymalizacji przyjemności, staramy się aby spotkało nas jak najwięcej przyjemności a jak najmniej przykrości.

Ekonomiści marginalni doszli do wniosku, że ekonomia klasyczna błędnie określa wartość dóbr na rynku. Ekonomiści marginalistyczni uważali, że wartość dóbr nie ma charakteru obiektywnego tylko charakter subiektywny, gdyż to ludzie oceniają, wartościują, to ludzie przywiązują większą lub mniejsza wagę do poszczególnych dóbr. W ten sposób dzięki ich opiniom wyłania się jedna cena na rynku.

Definicje ekonomii powstałej w tym czasie określano jako analizę ludzkiego wyboru w warunkach rzadkości dóbr. Ekonomia została sprowadzona do problemu alokacji, czyli efektywnego rozdysponowania dóbr oraz czynników produkcji w gospodarce pomiędzy konkurujące ze sobą procesy produkujące lub potrzeby konsumpcyjne.

Rewolucyjność ekonomii subiektywno- marginalistycznej jest szczególnie widoczna na gruncie teorii wartości.

Zasadniczą rolę w kształtowaniu się wartości dobra odgrywa użyteczność ( wartość użytkowa) zaczęto w niej dostrzegać pewne elementy, których wcześniej nie dostrzegano. Użyteczność to satysfakcja płynąca z konsumpcji danego dobra, poczucie zaspokojenia określonej potrzeby jaka człowiek otrzymuje konsumując jakieś dobro. Zaczęto twierdzić, że użyteczność to pewnego rodzaju subiektywna miara zadowolenia.

Cała rewolucja subiektywno- marginalistyczna polegała na tym iż ekonomiści doszli do wniosku, że o wartości dobra i o cenie dobra w dużym stopniu decyduje użyteczność, ale nie użyteczność całkowita tylko użyteczność krańcowa związana z konsumpcją ostatniej konsumowanej jednostki.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej mówi nam o tym, że im więcej konsumujemy jednostek danego dobra, tym bardziej spada użyteczność krańcowa związana z ostatnią konsumowaną jednostką.

Prawa Gossena

1. Prawo malejącej użyteczności krańcowej.

2. Prawo równowagi konsumenta- stan końcowy równowagi konsumenta.

Jeśli konsument jest w równowadze i chce osiągnąć równowagę swoich wydatków konsumpcyjnych powinien dobrać taka strukturę konsumpcji aby dla każdego konsumowanego przez niego dobra, stosunek krańcowej użyteczności dobra do ceny tego dobra był taki sam, niezależnie od tego co konsumujemy krańcowa użyteczność ostatniej konsumowanej jednostki do ceny tego dobra powinna być taka sama.

Prawo malejących przychodów krańcowych

Prawo to stwierdza, że jeśli mamy dany stały zasób jakiegoś czynnika produkcji (kapitału) i do niego dodajemy kolejne dawki zmiennego czynnika(pracy) to łączna produkcja z tych wszystkich czynników produkcji będzie początkowo rosła, później tempo tych przyrostów będzie maleć aż łączna produkcja tego czynnika może wręcz spaść zupełnie.

Prawo malejących przychodów krańcowych działa od momentu , gdy zatrudnimy dodatkowy czynnik produkcji który przyczynia się w mniejszym stopniu do wzrostu produkcji niż te czynniki wcześniejsze.

Krańcowy utarg z czynnika

MRP_L= MP* P_O

MP_L= krańcowy produkt pracy ( to ile każdy robotnik wytworzy fizycznie sztuk danego dobra)

P_o- cena produktu po której ten towar zostanie sprzedany.

MRP- krótkookresowa krzywa popytu na czynnik produkcji

P_L=MP_L*P_o

P_L-cena pracy

MP_L- wartość wytworzonej pracy

W stanie równowagi przedsiębiorstwo powinno zatrudniać czynniki produkcji w takiej ilości aby dla każdego czynnika był spełniony warunek, krańcowy produkt tego czynnika przez cenę tego czynnika ma być po prostu stały i jednakowy dla wszystkich czynników.

Sytuacja równowagi to sytuacja w której każda wydana przez przedsiębiorstwo złotówka na zakup czynników produkcji przyczynia się do wzrostu produkcji w taki sam sposób. Każda złotówka jest wydana w sposób efektywny.

Ekonomia marginalistyczna dowiodła że wynagrodzenie czynników produkcji dokładnie zależy od wkładu jaki te czynniki produkcji wnoszą do procesu produkcyjnego.

Teoria subiektywno marginalna dowiodła naiwności rozumowania socjalistów, dowiodła braku zrozumienia u pewnych podstawowych praw ekonomicznych

WYKŁAD Z DNIA 05,05,2003

HISTORYZM- EKONOMIA HISTORYCZNA

Jest to kierunek w myśli ekonomicznej, który składa się z szeregu różnych szkół, nurtów, sposobów analizy. Analizy łączy to, że występowały one w opozycji wobec podstawowych założeń i tez ekonomii klasycznej.

Był to kierunek skupiający się na analizie materiału historycznego.

Historycyzm rozwijał się głównie w Niemczech w XIX wieku na co miała wpływ ogólna sytuacja społeczno-gospodarcza Niemiec.

Ekonomia narodowa- ekonomia która powinna uwzględniać interesy państwa, narodu. Powinna być tym interesom podporządkowana.

Uważano, że obowiązkiem państwa jest ingerowanie w gospodarkę, jest aktywne uczestnictwo w gospodarce dzięki czemu gospodarka funkcjonuje i rozwija się znacznie prężniej.

Ekonomiści niemieccy domagali się ingerencji państwa po to aby szybciej uprzemysłowić niemiecką gospodarkę, oraz by zapewnić Niemcom nie tylko potęgę gospodarczą ale także potęgę militarną i polityczną.

Ekonomiści niemieccy domagali się aby państwo wprowadziło politykę protekcyjną, politykę celną, aby tworzyło skuteczną barierę ochronna dla rodzimego, krajowego przemysłu przed przemysłem zagranicznym. Byli przekonani, że ekonomia brytyjska i ekonomia klasyczna, a przede wszystkim idee związane z wolnym handlem są fałszywe, gdyż nie odpowiadają dokładnie ściśle specyficznym warunkom rozwoju systemu gospodarczego.

Ekonomiści niemieccy pochwalali protekcjonizm, jako narzędzie polityki państwa, służące rozwojowi zaufania gospodarczego.

Polityka protekcyjna w państwach niemieckich odniosło sukces, jednocześnie zmieniła układ sił w Europie. Niemcy pod koniec XIX wieku stały się potęgą gospodarcza.

Historycyzm niemiecki dzieli się na etapy

1. Niemiecka szkoła narodowa

2. Działalność starszej szkoły historycznej

3. Młodsza szkoła historyczna (neohistoryzm)

Romantyzm historyczny- reprezentantami tego kierunku byli publicyści, którzy przedstawiali pewne rozważania dotyczące zjawisk gospodarczych.

Adam Heindrich Muller (1779-1829)- „Elementy nauki o państwie“

Krytykował wolny rynek, postulował aby państwo prowadziło politykę protekcyjną, politykę która chroniłaby to państwo przed zagrożeniami zewnętrznymi.

Johann Gottlieb Fitche(1762-1814)- „Zamknięte państwo handlowe”

W swojej książce daje opis państwa w którym nie istnieje wolność gospodarowania, państwa którego gospodarka jest samowystarczalna( autarkiczna)

Opis ten miał przekonać nas, że naród i jego gospodarka w taki sposób może się właściwie rozwijać, dzięki interwencji państwa w procesy gospodarcze.

Był krytykiem liberalizmu, wolnej konkurencji i wolnej wymiany handlowej.

Niemiecka Szkoła Narodowa

Jej głównym przedstawicielem był Friedrich List (1789-1746). Był autorem „ Zarysu amerykańskiej ekonomii politycznej” i „ Narodowego systemu ekonomii politycznej”.

Narodowa ekonomia polityczna Lista, to ekonomia dokładnie dostosowana do potrzeb narodu.

Naród wg, Lista stanowi pewnego rodzaju organizm moralny, który organizuje społeczeństwo. Celem tego organizmu jest utrzymywanie bytu narodu oraz ciągły rozwój narodu.

Najlepszym warunkiem rozwoju narodu jest jego jedność, wspólnota która wymaga podporządkowania interesów indywidualnych interesom ogólnonarodowym.

List wyróżnił 5 stadiów rozwojowych

1. Stan dzikości

2. Stadium pasterstwa

3. Stadium rolnictwa

4. Stadium rolniczo- przemysłowe

5. Stadium rolniczo- przemysłowo- handlowe

List twierdził, że należy odróżnić bogactwo od przyczyn powstawania bogactwa. Twierdził, że daleko bardziej istotne są przyczyny i siła tworząca bogactwo od samego bogactwa, chodziło mu o to aby w państwie drzemał pewien potencjał, który pozwala na generowanie tego bogactwa, tworzenia tego bogactwa.

Kapitał duchowy narodu są to pewnego rodzaju instytucje społeczne, które wspomagają naród w osiągnięciu sukcesu gospodarczego.

Starsza Szkoła Historyczna, zwana Metodologiczną

.

Zastrzeżeniami jakie mieli przedstawiciele starszej szkoły wobec ekonomii klasycznej było to, że ekonomia klasyczna stara się tworzyć prawa ekonomiczne, które miały powszechną moc obowiązującą, prawa które miałyby obowiązywać zawsze i wszędzie niezależnie od okoliczności.

Natomiast szkoła metodologiczna twierdziła, że prawa ekonomiczne zawsze należy formułować w odniesieniu do konkretnego i dokładnie określonego czasu i miejsca w odniesieniu do konkretnych warunków rozwoju konkretnego narodu.

Twórcą i najbardziej znanym przedstawicielem starszej szkoły historycznej był Wilhelm Georg Fredrich Roscher. Był on twórcą dzieł; „ Historia ekonomii narodowej w Niemczech”, „System gospodarczo- społeczny”, „ Zarys wykładu o gospodarce państwa wg. Metody historycznej”

W tej ostatniej pozycji zawarł krytykę skierowaną przede wszystkim przeciw stosowaniu przez ekonomię klasyczna metodologii.

Roscher zarzucał ekonomii klasycznej to że w zbyt dużym stopniu tworzy abstrakcyjne teorie, że w zbyt dużym stopniu oparta jest na narzędziach matematycznych.

Roscher postulował aby ekonomie uprawiać w zupełnie inny sposób, twierdził że życie społeczno- gospodarcze charakteryzuje się nowością, różnorodnością form.

Uważał, że za pomocą języka matematyki trudno jest oddać całą złożoność i nowość życia gospodarczego.

Postulował zupełnie inny sposób opisu, uważał że należy w miejsce abstrakcyjnych teorii, modeli i równań dawać opisy materialnego bytu w epoce, opis zaspokajania potrzeb narodu a także opis wpływu i zmian społeczno- ekonomicznych jakie maja one wpływ na życie gospodarcze.

Zalecał aby w ekonomii zacząć formułować pewne reguły posiadające pewien historyczny charakter, a wiec związane z konkretnym miejscem występowania, z konkretna epoką.

Uważał, że analizie ekonomicznej należy poddawać cały organizm społeczny a nie tylko ekonomiczną sferę życia.

Innymi przedstawicielami starszej szkoły byli;

Bruno Hildebrand(1812-1878)

Karl Gustaw Adolf Knies(1821-1898)

Młodsza Szkoła Historyczna(1871-1918)

Szkoła ta rozwinęła się w czasie gdy dystans pomiędzy gospodarką brytyjską i gospodarką niemiecką praktycznie przestał istnieć.

Myśl ekonomiczna tego okresu została zdominowana przez zagadnienie integracji gospodarczej zjednoczonego terytorium państwa niemieckiego.

Polityka społeczna

Gwałtowne uprzemysłowienie kraju spowodowało ogromny wzrost klasy robotniczej. Powstawały wielkie przedsiębiorstwa produkcyjne skupiające wielkie kapitały i zatrudniające tysiące robotników. Podobnie jak w Anglii taj samo jak w Niemczech dały znać o sobie sprzeczności interesów kapitalistów i robotników, które doprowadziły do licznych konfliktów.

Twórca młodszej szkoły historycznej był Gustaw von Schmoler(1838-1917). Autor” Zarysu ogólnej nauki gospodarczej”.

Propagował dokonanie szeregu reform społecznych po to aby zmienić oblicza systemu gospodarczego i nadać mu taka bardziej ludzka twarz.

Idea głoszona przez Schmolera jest ideą prymatu interesu narodu nad interesem jednostki, oraz postulatem prowadzenia badań ekonomicznych o ogólno historycznym kontekście.

Max Weber (1821-1896)- autor” Etyka protestancka a duch kapitalizmu”

Reprezentował nurt, który jest zwany „ socjolocizmem”. Poszukiwał on gospodarczo- społecznych uwarunkowań życia narodu. W swoich pracach ukazywał szerokie ramy społecznych powiązań, które występują w obrębie danego narodu.

Szukał wspólnego pomostu pomiędzy ekonomią, socjologią a psychologią społeczną.

Nurt ten mieścił się w ramach młodszej szkoły historycznej a to dla tego iż podobnie jak inni twórcy tego kierunku Weber był przekonany, że prawa ekonomiczne są niższe prawom socjologiczno- psychologicznym.

Twórczość Webera można podzielić na kilka kategorii na które składają się studia historyczne, socjologiczne, ekonomiczne, publikacje i wypowiedzi z dziedziny filozofii ogólnej, metodologii nauk społecznych.

Twórczość Webera

Odrzucał postulat stosowania zwykłego opisu do wyjaśnienia zjawisk ekonomicznych, nie chciał aby zwykły, prosty opis zastępował analizę ekonomiczną swoimi teoriami i koncepcjami próbował połączyć ze sobą podejście teoretyczne z podejściem historycznym. Próbował pogodzić ze sobą ekonomię teoretyczną z ekonomią historyczną.

Widział zarówno wady jak i zalety obu tych nurtów i właśnie dlatego chciał połączyć je w jedną zwartą całość.

Typy idealne- pomost między ekonomia historyczną a ekonomia teoretyczną, konstruowana na drodze uogólnień historycznych w typy idealne, miały pomagać w zrozumieniu konkretnej rzeczywistości gospodarczej.

Typ idealny to konstrukcja myślowa która spełnia rolę wzorca, który służy systematyzacji , porządkowi pewnej rzeczywistości.

Weberowskimi typami idealnymi są;

1. konkurencja doskonała

2. konkurencja niedoskonała

3. oligopol

4. monopol

„Etyka protestancka a duch kapitalizmu”

Kapitalizm począł się z ducha reformacji religijnej.

Religia protestancka i związana z nią moralność, etos pracy, etos oszczędzania. Zdecydowały one o powstaniu i o przyspieszeniu rozwoju systemu kapitalistycznego.

Zgodnie z ideologią protestancką bogactwo i powodzenie w interesach dowodzi bożego błogosławieństwa a niepowodzenie jest dowodem braku łaski.

Dzięki etyce protestanckiej mogło nastąpić zespolenie w jednym ciele, w jednej duszy człowieka dwóch koncepcji, które opisują siłę motoryczna.

Etyka protestancka pogodziła etykę z ekonomią. Dzięki etyce protestanckiej ukształtowała się równowaga pomiędzy człowiekiem ekonomicznym a człowiekiem religijnym.

Purytańska moralność protestantyzmu nagannie traktowała bezczynność spowodowaną posiadaniem bogactwa. Według purytan posiadanie bogactwa bez ustawicznej pracy wkładanej do jego pomnażania jest zło, gdyż wiąż się z próżniactwem, z różnymi pokusami ciała, odwodzi człowieka od świętobliwego życia.

Asceza protestancka krytykowała nadmierną konsumpcję, szczególnie przedmiotów zbytku, ale legalizowała dążenie do zysku, dążenie do zdobywania bogactwa.

Jedna z właściwych form wykorzystania bogactwa, sposobów zgodnych z etyką protestancką było oszczędzanie.

Purytańska asceza nakładała przymus oszczędzania dzięki czemu następował proces akumulowania kapitału, któremu to zawdzięczamy pojawienie się kapitalizmu.

Etyka protestancka zrehabilitowała cnotę przedsiębiorczości. To dzięki niej pojawił się etos pracy.

Związek etyki protestanckiej z rozwojem kapitalizmu nie był celem propagatorów religii, ich celem była wyłącznie reforma religii a nie rozwój systemu gospodarczego. Wpływu etyki na procesy gospodarcze nikt nie przewidział, nikt nie zamierzał tego dokonywać. Było to skutkiem ubocznym mentalności ludzkiej, która była związana z nową religią.

WYKŁAD Z DNIA12,05,2003

Teoria równowagi ogólnej Walrasa.

Idea teorii równowagi ogólnej jest to teoria która integruje ze sobą stronę popytową wzrostu gospodarczego ze strona podaży . Walras postawił sobie za cel odpowiedz na pytanie; Jak powinien być zorganizowany porządek społeczno-gospodarczy społeczeństwa, tak aby w tym społeczeństwie były spełnione zasady sprawiedliwości w kwestii wymiany.

Analizując to zjawisko Walras doszedł do wniosku, że ta sprawiedliwość będzie miała miejsce wtedy jeśli w każdym miejscu systemu gospodarczego to samo dobro będzie miało tę samą cenę. Jeśli niezależnie od tego, gdzie to dobro funkcjonuje, kto to dobro będzie kupował tj. we wszystkich miejscach systemu gospodarczego to samo dobro będzie miało tę sama cenę. Ta cena będzie ściśle odpowiadać kosztom produkcji, czyli kosztom wytworzenia tego dobra.

Walras sugerował, że ten warunek to sprawiedliwa koniunktura będzie miała miejsce wówczas kiedy w gospodarce będą istniały warunki wolnej konkurencji, kiedy system będzie doskonale konkurencyjny. Twierdził że właśnie będzie miała miejsce sprawiedliwość wymiany. Cena dobra będzie jednakowa w każdym miejscu gospodarki, będzie ściśle odpowiadać kosztom jego wytworzenia.

Walras zbudował model ekonomiczny na szeregu porównań zależnych, których parametrami były popyt i podaż zgłoszona przez poszczególnych konsumentów, popyt i podaż zgłoszone przez poszczególne przedsiębiorstwa niewiadomymi były natomiast ceny . należało wiec rozwiązać układy równań aby obliczyć cenę równowagi a więc takie ceny, które by zapewniły równość popytu i podaży na wszystkich rynkach; dóbr, środków produkcji i usług. Jeśli by więc znaleziono rozwiązanie takiego układu tj. jeśli ceny obowiązywałyby w rzeczywistości, wtedy stan byłby zbliżony lub tożsamy ze stanem jaki wynika z działania wolnej konkurencji i byłby to wówczas stan sprawiedliwy, gdy ż to samo dobro miałoby tę samą cenę dla każdego konsumenta, w każdym miejscu gospodarki.

Tak więc teoria równowagi ogólnej jest to analiza systemu gospodarczego, która uwzględnia wszystkie sektory gospodarki, wszystkie rynki całej gospodarki.

Metodologicznym przeciwieństwem teorii równowagi ogólnej jest koncepcja równowagi cząstkowej. Równowagi gdzie ograniczały się tylko i wyłącznie do jednego konkretnego dobra, konkretnego cennika produkcji i analiza co się na tym rynku dzieje.

Walras nie był pierwszym ekonomistą, który uwzględniał szereg współzależności, które charakteryzują cały system gospodarczy, współzależności między różnymi sektorami gospodarki.

Różnica pomiędzy modelem równowagi ogólnej a modelem równowagi cząstkowej:

• czynniki które nie są uwzględniane w modelu są niezmienne- stałe.

W tym przypadku interesują nas w modelach czynniki zmienne czyli endogeniczne.

Zmienne endogeniczne inaczej nazywane także zmiennymi wewnętrznymi ponieważ wchodzą one w skład modelu zmiennością tych zmiennych endogenicznych. W odróżnieniu od zmiennych zewnętrznych w tym zmiennych, które nie analizujemy jako egzogeniczne.

WYKŁAD Z DNIA19,05,2003

INSTYTUCJONALIZM

W historii instytucjonalizmem nazywamy kierunek w ramach ekonomicznej myśli historycznej. Nurt który rozwinął się w Stanach Zjednoczonych na przełomie XIX i XX wieku.

Ekonomia europejska docierała na grunt amerykański, była tam przyjmowana przychylnie, lecz z pewną dozą sceptycyzmu.

Podejmowano próby adaptacji ekonomicznych teorii europejskich na grunt amerykański co skutkowało czasami totalną krytyką ekonomii europejskiej a w szczególności ekonomii klasycznej.

Instytucjonalizm amerykański można traktować jako krytykę ekonomii europejskiej przez ekonomistów amerykańskich.

Trzy główne źródła inspiracji instytucjonalizmu;

• ewolucjonizm

• antropologia kulturowa

• pragmatyzm ( instrumentalizm)

Ewolucjonizm to kierunek w naukach społecznych, który upatruje w dziejach ludzkości, dziejach społeczeństwa działania praw ewolucji. Według tego poglądu społeczeństwo ewolucję od najprostszych form aż po formy współczesne.

Przedmiotem ewolucji są instytucje społeczne, którymi się ludzie posługują. To instytucje społeczne ulegają ewolucji, modyfikacjom i zmianom.

Antropologia kulturowa w szczególny sposób pochodzi od procesu ewolucyjnego rozrodu ludzkości począwszy od wspólnot pierwotnych aż do współczesnych społeczności eksponując w procesie ewolucyjnym zmian, przemiany w kulturze materialnej i w kulturze duchowej.

Przemiany te zmieniają różne formy instytucji, instytucje ulegają modyfikacjom, zmieniają się.

Pragmatyzm to kierunek filozofii głoszący zbliżenie filozofii do życia społecznego. Postuluje praktyczny sposób myślenia i postępowania.

Isntytucjonalizm to pogląd według którego proces poznawczy, proces badawczy ma znaczenie wówczas gdy może być skutecznym narzędziem w praktycznym działaniu.

Instytucjonalizm amerykański należy traktować jako amerykańską krytykę ekonomii klasycznej. Tą krytykę charakteryzowała tendencja do przetwarzania tradycyjnej ekonomii, zarówno w zakresie badań jak i samego ujęcia problematyki, szeroko rozumianej socjologii stosunków społecznych.

Za twórcę ekonomii instytucjonalnej uważa się Torsteina Bunde Veblena.

TORSTEIN BUNDE VEBLEN(1857-1929)

• 1899- Teoria klasy próżniaczej

Veblen krytykował kapitalizm i teorię która opisywała te kapitalistyczna gospodarkę.

Głównym celem ataków Veblena była teoria ekonomii neoklasycznej, a zwłaszcza o pełnej racjonalności podmiotów gospodarujących.

Veblen uważał, że zachowania ludzi nie są nigdy w pełni racjonalne, nie sa zgodne z założeniami ekonomii.

Dowodził, że postępowanie ludzi nie opiera się na prostym rachunku zysków i strat, efektów i kosztów, człowiek nie zawsze kieruje się maksymalizacja swoich zysków.

Zauważył, że problemu konsumpcji nie można rozpatrywać w oderwaniu od całego społeczeństwa, jedynie skupiając się na jednostce ludzkiej, na jednym człowieku. Zdaniem Veblena istnieją pewne społeczne założenia które rządzą jednostkowa konsumpcją. Dowodzi, że zawsze działania ludzi maja charakter społeczny, zawsze kształtują się w obrębie społeczności ludzkiej, uwarunkowane są przez różne instytucje społeczne.

Instytucje społeczne - pewne wrodzone instynkty które tkwią w człowieku oraz nabyte doświadczenie które człowiek zdobywa żyjąc i działając wraz z innymi ludźmi, pracując, zdobywając środki do życia.

Veblen wytyczył trzy instynkty które kierują ludźmi;

1. opiekuńcza skłonność wobec rodziny, członków wspólnoty rodowej

2. instynkt dobrej roboty

3. czysta ciekawość poznania

Instytucje- utarte zwyczajowo sposoby regulowania procesów życiowych społeczeństwa w odniesieniu do środowiska materialnego w którym społeczeństwo żyje.

Dominujące sposoby myślenia to nawyki myślowe sposoby radzenia sobie w świecie niepewności i ryzyka poprzez wprowadzenie do niego pewnych zrównalizowanych zachowań.

Instytucje społeczne to także pewnego rodzaju metody działania, które zostały usankcjonowane zarówno przez długotrwałą praktykę ( obyczaje, zwyczaje, normy społeczne).

Instytucje nie są niezmienne, one cały czas ewoluują wraz ze zmianami kulturowymi, ze zmianami okoliczności, zmianami demograficznymi, czyli nie są ustalane raz na zawsze w ustalonej formie ale podlegają ewolucji.

Postęp w instytucjach społecznych a jednocześnie postęp samego społeczeństwa polega na selekcji instytucji, jedyne z nich lepiej rozwiązuje problemy przed którymi stoją ludzie, natomiast inne z nich robią to gorzej w wyniku czego ich działalność zanika.

Veblen uważał, że nie ma uniwersalnych praw ekonomii.

Veblen wyróżnił 4 stadia ewolucji kulturowej człowieka

1. Pierwotna faza pokojowej dzikości (Era dzikości)

2. Faza łupieżcza, okres kultury łupieżczej (Era barbarzyństwa)

3. stadium quasi-pokojowego rozwoju wytwórczości (Era rzemiosła)

4. Faza pokojowej organizacji wytwórczości (Era technologii maszynowej)

AD.1. Era dzikości.

To czas wspólnoty pierwotnej. Veblen opierał swoje analizy na resztkach świadectw o działalności człowieka.

W erze wspólnoty pierwotnej rozwinął się instynkt opieki nad rodziną i członkami plemienia oraz rozwinął się instynkt dobrej roboty. Pierwotni ludzie zajmowali się łowiectwem, zbieractwem. Dostrzegali jakie korzyści prowadzą ze wspólnej pracy. Korzyści te powodowały, że tworzyły się grupy plemienne, oparte na pokrewieństwie i przyjaźni.

AD.1.Faza łupieżcza

Istnieją już kultury o wojennej mentalności, rozboje i grabieże zaczęły się pojawiać już w pierwotnych plemionach. Zaczęły pojawiać się pierwotne warunki ekonomiczne, prymitywna produkcja broni, narzędzi, ozdób ze złota i mosiądzu, ubrań.

Pojawił się cel grabieży, cel którego w erze dzikości jeszcze nie było, bowiem pojawiło się już coś co było warte rozboju i kradzieży.

Zadniem Veblena w tym czasie musiało dojść do pewnego rodzaju rozwarstwienia społecznego na tych bogatszych i na tych biedniejszych.

Powstawały pewne prawa własności osobistej, powstała też instytucja państwa, państwa które miało chronić własności posiadania.

Veblen dostrzegał w społeczeństwach Ery barbarzyństwa wyrazy podziału wykonywanej pracy na zajęcia typowo męskie i typowo kobiece. Mężczyznom przypadały zajęcia takie jaki łowiectwo, zbieractwo, zajęcia nie mające nic wspólnego z zajęciami kobiet. Kobiety zajmowały się przede wszystkim opieką nad dziećmi, sporządzaniem potraw, produkcja odzieży czy uprawą pola.

AD.3.

To czas przestrzegania porządku i pokoju przy jednoczesnym istnieniu w życiu społecznym pewnego przymusu fizycznego.

Produkcja i świadomość ekonomiczna miały pokojowy charakter chociaż w społeczeństwie istniały pewne przymusy fizyczne, pewne antagonizmy klasowe.

Jednak pokojowy rozwój wytwórczości sprawił, że zmalała rola jawnej grabieży.

W społeczeństwie większego znaczenia nabrało gromadzenie dóbr i okazywanie zewnętrznych oznak tego bogactwa, które się zgromadziło, manifestacja posiadanego bogactwa i ostentacyjna konsumpcja.

Veblen nazwał tych ludzi „klasą próżniaczą”. Klasa próżniacza narodziła się w erze barbarzyństwa wraz z powstaniem instytucji własności prywatnej. Klasę próżniaczą obowiązywał zakaz pracy produkcyjnej a obowiązywał ich nakaz próżnowania na pokaz.

AD.4.

Faza w której całkowicie znika przymus fizyczny i pojawia się przymus ekonomiczny. Manifestacja bogactwa na pokaz zastąpiona została przez ostentacyjna konsumpcję. Klas średnia która przejęła postępowania od klasy próżniaczej uległa powszechnej pogoni za zyskiem i musiała wykonywać zajęcia w pewnym zakresie produkcji.

Przedstawiciel klasy próżniaczej w ostatniej fazie rozwoju swój prestiż stara się zyskać ostentacyjną konsumpcją. Wymogi pieniężnego prestiżu powodują, że większość środków pieniężnych przez te klasę przekazywana była na konsumpcję na pokaz.

W erze ekonomii maszynowej zasady rywalizacji, zasady prestiżu zaczynają nabierać pieniężnego znaczenia. Oceny człowieka dokonywano na podstawie jego nieróbstwa.

W tej erze Veblen zastosował podział zajęć wykonywanych przez klasę średnią na dwa rodzaje:

- zajęcia pieniężne związane z własnością i przywłaszczeniem

• zajęcia przemysłowe związane z produkcją

Między tymi zajęciami istnieje poważna sprzeczność interesów, jest to sprzeczność pomiędzy dwoma frakcjami burżuazji.

John Maynard Keynes (1879 - 1946)- autor “ Ekonomiczne konsekwencje pokoju”-1919

Popyt całkowity tworzą:

Wydatki konsumpcyjne społeczeństwa na dobra i usługi finalne, wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw, wydatki rządowe finansowane z budżetu państwa na zakup dóbr i usług oraz inwestycje w sektorze publicznym.

Powody niedostatecznego popytu;

• w społeczeństwie jest zbyt wysoka skłonność do oszczędzania i tym samym niska skłonność do konsumowania

• przedsiębiorcy mają zbyt niska skłonność do inwestowania

• niedostateczny jest poziom wydatków rządowych.

1. wprowadzając progresywny podatek dochodowy

2. obniżając stopy procentowe kredytów inwestycyjnych

3. zwiększając wydatki rządowe

WYKŁAD Z DNIA 26,05,2003

J.M.Keynes uważany jest za twórcę nowoczesnej makro††††††††††

†

†††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††ii, przez którą rozumiał politykę gospodarczą.

Wybrane prac J.M.Keynesa;

-„ Ekonomiczne konsekwencje pokoju”, 1919, w książce tej Keynes skrytykował pomysł nałożenia na Niemcy po pierwszej wojnie światowej ogromnych kontrybucji. Uważał to posunięcie za bezcelowe i niemożliwe, gdyż Niemcy chcąc spłacić kontrybucję musiały znaleźć na to środki, a jedynym sposobem na to byłoby wypuszczenie na rynki państw alianckich dużej ilości towarów do sprzedaży, co mogłoby doprowadzić do stagnacji w państwach alianckich gdyż pod wpływem naporu produktów niemieckich nie sprzedawały by się produkty krajowe. Keynes postulował aby tę kontrybucję Niemcy spłacały nie z dochodu ale z majątku narodowego, w formie surowców naturalnych, maszyn urządzeń.

„ Traktat o reformach pieniężnych”. Keynes skrytykował w tej książce powrót waluty doskonale złotej. Po I wojnie wiele państw chciało wrócić do takiego systemu jednym z nich była Anglia.

Keyns uważał, że wynikną z tego fatalne następstwa tej decyzji, uważał że w ten sposób Anglia straci suwerenność w polityce pieniężnej, w polityce ustalania kursów walutowych. Uważał, że walutą Anglii będą rządziły nie władze monetarne ale międzynarodowy standard złota, międzynarodowa cena złota.

Uważał, że wystarczy oprzeć wartość pieniądza na wartości produkcji towarowej w danym kraju.

„Traktat o pieniądzu”. Jest to dzieło w którym Keynes połączył zagadnienia pieniężne z zagadnieniami życia gospodarczego. Centralnym zagadnieniem jest pytanie o to „ co powoduje nierówność w funkcjonowaniu gospodarki ?”.

Zdaniem Keynesa winnymi kryzysów gospodarczych są oszczędności.

Ekonomiści klasyczni w żaden sposób nie chcieli się z tym zgodzić, uważali to za nonsens.

Przyczyną wg. Keynesa było to iż oszczędności drobnej społeczności nie zamieniały się automatycznie w inwestycje przedsiębiorstw, nie napędzały gospodarki a wręcz przeciwnie pogarszały ją, gdyż powodowały iż przedsiębiorstwami mogły sprzedać części swoich towarów, bowiem ci oszczędzający nie przeznaczali pieniędzy na konsumpcję. Według Keynesa przyczyna kryzysu jest brak synchronizacji pomiędzy oszczędnościami a inwestycjami,

Bezspornie zasługą Keynesa było ponowne przeniesienie punktu ciężkości z analizy mikroekonomicznej na analizę makroekonomiczna. Keynes zerwał z podejściem marginalizmu, z podejściem ekonomii neoklasycznej i zaproponował podejście makroekonomiczne, podejście wiążące zagregowane wielkości przyczynowo- skutkowe, ekonomi która by wymagała czynników wpływających na poziom realnego produktu brutto związanego z tym produktem częściowego zatrudnienia itd.

Ważnym czynnikiem w przesłaniu o teorii ekonomii keynesowskiej był na pewno kryzys gospodarczy, który miał miejsce w latach1929-1933. nikt się tego kryzysu nie spodziewał,. Ekonomiści wierzyli ,że dzięki pewnym dobrym posunięciom w gospodarce możliwa jest długotrwała hossa na rynku, która sprawi, że zniknie ubóstwo, nędza. Przez pewien okres tak było. W 1929 roku rynek inwestycji się załamał, ceny akcji zaczęły spadać, czemu towarzyszył spadek zatrudnienia, spadek dochodów. Nastąpiła gwałtowna obniżka produkcji, czemu towarzyszyło masowe4 bezrobocie. Ekonomiści neoklasyczni w żaden sposób nie byli w stanie wytłumaczyć przyczyn pojawienia się wielkiego kryzysu.

Biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności towarzyszące pojawieniu się wielkiego kryzysu gospodarczego, powstanie ekonomii Keynesa należy uznać za rzadki przypadek w historii myśli ekonomicznej. Teorię Keynesa często nazywa się rewolucją, bowiem to co za sobą niosła ta teoria można przyrównać do akcji rewolucyjnej.

Keynes doszedł do wniosku, że ekonomia klasyczna nie jest w stanie w satysfakcjonujący sposób wyjaśnić przyczyn występowania wielu negatywnych zjawisk w gospodarcze, zjawisk które pojawiły się podczas wielkiego kryzysu, nie jest tez w stanie zaproponować skutecznych sposobów likwidacji tych zjawisk. S5tąd też krytyka prawa rynku Qinseya, prawa zgodnie z którym podaż stwarza odpowiedni popyt na wyprodukowane towary. Keynes uważał, że podaż nigdy nie zamienia się automatycznie na popyt, nie ma takiego związku, takich relacji jakie założył sobie Say, choćby z powodu istnienia w gospodarce oszczędności, które powodują że cała produkcja zamienia się w konsumpcję, nie tworzy efektywnego popytu.

Twierdził on, że siły rynkowe samoistnie nie są w stanie pchnąć gospodarki ku stabilnemu poziomowi zatrudnienia, który jest w gospodarce pożądany. Keynes nie dostrzegał w rynku działania jakiegokolwiek mechanizmu, który by gwarantował osiąganie stanu pełnego zatrudnienia.

W teorii Keynesa równowaga może ukształtować się przy równym poziomie wykorzystania czynników produkcji, przy różnym poziomie zatrudnienia. To właśnie jest przyczyną postulowania przez Keynesa o wprowadzeniu przez państwo aktywnej polityki gospodarczej.

„Ogólna teoria zatrudnienia procedur i pieniądza”. W książce tej Keynes zawarł zaskakujący wniosek. Stwierdził że gospodarka nie posiada żadnego samoczynnego mechanizmu, który by sprowadził ją do właściwego stanu równowagi.

Ogólne teorie :

1. jeżeli gospodarka znajdzie się w stanie recesji to może w tej recesji pozostać, nie na w mechanizmie ekonomicznym czegoś co by tą gospodarkę z tej recesji, z tego dołka wyciągnęło.

2. koniunktura w znaczny stopniu zależy od inwestycji. Inwestycje napędzają koniunkturę, jeśli przedsiębiorstwa ograniczają nakłady inwestycyjne to zaczyna się proces powolnego kurczenia się gospodarki i temu kurczeniu przeciwdziałać może tylko wzrost inwestycji.

3. inwestycje prywatne są dosyć niepewnym kołem napędowym gospodarki, są bardzo chwiejne, zależą od oczekiwań, inwestorów, przedsiębiorstw.

Keynes uważał, że to państwo powinno przejąć na siebie rolę inicjatora inwestycji, państwo poprzez uspołecznienie procesu inwestycji powinno zapewnić gospodarce odpowiedni poziom nakładów inwestycyjnych.

Keynes uważał, że bezrobocie które występowało w okresie wielkiego kryzysu nie było bezrobociem dobrowolnym, tym które opisywał ekonomia neoklasyczna, lecz miało charakter przymusowy. Ludzie byli pozbawieni pracy, chcieli pracować ale tej pracy dla nich nie było.

Zdaniem Keynesa czekanie aż ujawnią się jakieś mechanizmy rynku które sprowadzą tą stawkę do poziomu równowagi, co zlikwiduje bezrobocie, jest śmieszne. Nie możemy czekać, musimy działać tu i teraz, gdyż tego czasu na czekanie nie ma, musimy teraz znaleźć sposoby na zlikwidowanie tego bezrobocia.

Według Keynesa popyt na prace nie jest funkcją płacy realnej ale jest funkcją popytu na produkcję. Jeśli zwiększa się popyt na produkcję, wtedy przedsiębiorstwa zwiększają swoją produkcję, a więc muszą zwiększyć zatrudnienie by wyprodukować większą ilość towaru. Natomiast jeśli popytna produkcję się zmniejsza , przedsiębiorstwa zmniejszają produkcję, zmniejszają również zatrudnienie, spada więc popyt na pracę.

Jeśli popytu jest zbyt mało można ten popyt stymulować właśnie zwiększając popyt na produkcję.

Głównym problemem zawartym w tym dziele są czynniki określające podział efektywnego popytu. Popyt w teorii Keynesa jawi się jako jedyna siła napędowa gospodarki, siła bez której ustanie wszelka forma produkcji.

Zdaniem Keynesa na popyt globalny składają się:

1. wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych

2. wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw

3. wydatki rządowe państwa

W teorii Keynesa istnieje zależność pomiędzy dochodem który posiadamy a wydatkami konsumpcyjnymi.

Produkcja nie jest na właściwym potencjalnym poziomie , że ta produkcja jest zbyt niska co sprawia że w gospodarce istnieje bezrobocie i istnieją nie wykorzystane czynniki produkcji.

Według Keynesa powodami niedostatecznego popytu mogą być wszystkie trzy elementy składające się na popyt globalny.

Jako pierwszy powód Keynes wymienia to iż w społeczeństwach jest zbyt wysoka skłonność do oszczędzania a tym samym zbyt niska skłonność do konsumpcji.

Uważał, że każde powstrzymanie się od konsumpcji oznacza dla przedsiębiorcy niemożność sprzedania części wyrobów, części produktów.

Druga przyczyną jest to iż w gospodarce są zbyt małe inwestycje, przedsiębiorcy mają zbyt małą skłonność do inwestowania. Powodem może być zbyt wysoka stopa procentowa kredytu, zbyt wysoka w porównaniu z rentownością zainwestowanego kapitału.

Keynes postulował aby wprowadzić politykę niskich stóp procentowych, niskie stopy procentowe stymulowały by wzrost inwestycji a tym samym wzrost zatrudnienia.

Trzecia przyczyną niedostatecznego popytu to zbyt niskie wydatki rządowe.

Sposobami walki z tymi przyczynami jest oddziaływanie państwa, oddziaływaniu Banku Centralnego na rzecz zwiększenia składników popytu globalnego na rynku. Państwo aktywna politykę może prowadzić trojako:

1. wprowadzając progresywny podatek dochodowy, czym będzie oddziaływało na konsumpcję.

2. obniżeniu stóp procentowych kredytów inwestycyjnych, co ma zwiększyć skłonność przedsiębiorców do inwestowania.

3. zwiększanie wydatków rządowych nawet kosztem zwiększenia deficytu budżetowego.

Keynes twierdził, że wnioski jakie można by było wysnuć z jego teorii są skrajnie umiarkowane, konserwatywne. Twierdził, że realizacja jego polityki gospodarczej nie wymaga przeprowadzenia żadnych rewolucyjnych zmian. Państwo funkcjonowało by bez zmian tylko wspierało by skłonność do konsumpcji progresywnym systemem podatkowym, wspomagało by inwestycje niskimi stopami procentowymi oraz zwiększał by wydatki rządowe np. uspołeczniajac część procesów inwestycyjnych.

Krzywa Philipsa jest jednym z narzędzi badawczych zjawisk inflacji. Krzywa Philipsa jest ilustracją prawidłowości leżącej u podstaw polityki interwencji - konieczności wyboru między wysoką inflacją i niskim bezrobociem i odwrotnie. Wzrostowi płac towarzyszy spadek bezrobocia. Pragnieniem rządu obniżanie bezrobocia do zera stanie na przeszkodzie kształtowaniu krzywej Philipsa, pokazujący że w takiej sytuacji stopa płac rośnie gwałtownie i w nieskończoność. Analiza krzywej Philipsa doprowadziła do twierdzenia, że w gospodarce kapitalistycznej istnieje pewna naturalna stopa bezrobocia, której nie należy utożsamiać z bezrobociem.

Polityka Keynesowska to polityka która wierzy w istnienie substytucyjności bezrobocia i inflacji, że można zwiększyć zatrudnienie czyli zmniejszyć bezrobocie kosztem zwiększenia inflacji.

`

WYKŁAD Z DNIA 02,06,2003

HISTORIA GOSPODAREK PAŃSTW ZACHODNIEJ EUROPY

Stosowane zasady polityki napędzającej szybki wzrost gospodarczy, wzrost zatrudnienia, spadek bezrobocia świadomie dopuszczając do inflacji, wzrostu cen, deficytów budżetowych po to aby podtrzymywać ożywienie gospodarcze były osiągalne w latach 50-tych i 60-tych.

Polityka państw spowodowała, że praktycznie nie było bezrobocia lub było niewielkie, jednak kosztem tego procesu nastąpiła inflacja nawet 8-10%.polityka ta jednak przestała być skuteczna, spowodowana szokiem podażowym.

Na świecie wzrosły ceny ropy naftowej co ograniczyło jej wydobycie, wzrosły ceny benzyny i innych produktów. Nie można już było generować inflacji poprzez jej zwiększenie i powodować większego ożywienia gospodarczego.

W tej nowo zaistniałej sytuacji tj. mechanicznego występowania systemu gospodarki i inflacji czyli wzrostu cen i jednocześnie stagnacji gospodarki, a nawet recesji polityka Keynesowska była nieskuteczna, bowiem dzierżyła substytucyjność pomiędzy stopą bezrobocia, a stopą inflacji.

Jednak okazało się, że tej zależności nie ma.

Zaczęto poszukiwać nowej teorii, nowej doktryny ekonomicznej, która by znalazła rozwiązanie sytuacji.

Znaleziono ja w postaci proletaryzmu Friedmana, który wyuczył ekonomistów, który podzielił jego poglądy w kwestiach gospodarczych- propagując monetaryzm.

Rozważania związane z tym, że od ilości pieniądza w obiegu zależą ceny już od XVII wieku dostrzegano tę kwestię.

Prace Friedmana klasyfikujące go jako zwolennika generalizmu gospodarczego , „ Kapitalizm i wolność”, „Wolni wobec wyboru” itp.

Friedman otrzymał w 1976 roku nagrodę Nobla za wnikliwe analizy na rola polityki pieniężnej w społe4czeństwie.

Według Friedmana wzrost gospodarczy, ożywienie gospodarcze nie wpływają tylko pozytywnie na firmy, które maja wzrost gospodarczy.

Monetaryzm Friedmana różnił się od proletarystycznych to doktryna silnie związana z liberalizmem gospodarczym, doktryna upatrująca wszystkie walki kapitalistyczne, jest to kierunek którego przedstawiciele chcą sprowadzić rolę państwa jedynie do kontrolowania wzrostu masy pieniężnej a więc ilości pieniądza w obiegu.

Według Friedmana wielki kryzys jest skutkiem polityki pieniężnej prowadzony w sposób niewłaściwy.

Jeśli spadek masy pieniężnej nie mógł spowodować spadku cen, to musiał spowodować spadek produkcji, czyli nastąpił wielki kryzys który dał dowód tragicznej skuteczności polityki pieniężne.

Polityka pieniężna może utrzymywać stopy procentowe na danym poziomie przez bardzo ograniczony czas.

Wnioskiem wyciągniętym przez Friedmana było to iż substytucyjność opisana krzywą Philipsa tj. substytucyjność pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji nie ma permanentnego charakteru, nie jest ciągła i trwa w krótkim okresie.

Rząd podejmuje działania, które mają na celu zmniejszenie bezrobocia, zachęcając przedsiębiorców poprzez np. dogodne kredyty do podejmowania większej ilości procesów inwestycyjnych przez co rośnie zatrudnienie, oczywiście obserwujemy inflację. Ma to miejsce w krótkim okresie, istnieje w dalszym ciągu substytucyjność.

Niezależnie od tego co rząd zrobi, stopa bezrobocia będzie bliska naturalnej stopie bezrobocia i jest właściwa dla danej gospodarki. Można próbować w krótkim czasie starać się zmniejszyć, lecz jest to bezskuteczne gdyż w drugim okresie ta stopa bezrobocia wróci do naturalnego poziomu i wyższej inflacji, lecz jest to stopa właściwa i zależy od bogactwa danego kraju od ustawodawstwa.

W Stanach Zjednoczonych oscyluje w granicach 3-5% zwiększając się, w Polsce kształtuje się w granicach 9-10%.

Zmniejszyć naturalna stopę można poprzez ułatwienie form samo zatrudniania się w gospodarce, rozwoju przedsiębiorczości aktywności ekonomicznej społeczeństwa.

Czego jest w stanie dokonać polityka pieniężna?

Polityka pieniężna przede wszystkim powinna być prowadzona w sposób właściwy, wyważony, delikatny.

Jej pozytywne, negatywne konsekwencje nie pojawiają się nagle, lecz z pewnym opóźnieniem wyliczanie trwa kilka miesięcy. Kierunki, tendencja, która towarzyszy decyzjom prawnym wymaga konsekwencji wyważenia, na co polityka pieniężna może wpływać a na co nie może.

Politycy myślą, że jest to narzędzie za pomocą którego można zwiększyć zatrudnienie, można wywołać wzrost gospodarczy.

Tymczasem polityka pieniężna ma bezpośredni wpływ tylko na niewiele elementów tj. stymuluje tylko pewne obszary gospodarki.

Polityką pieniężną możemy kontrolować stopę inflacji, możemy inflacje przyspieszać, spowalniać lub doprowadzić do deflacji, czego obawiają się wszyscy ekonomiści na świecie

Józef Shumpetel- ekonomista, prowadził analizę ekonomiczną w oryginalny sposób i należy go uważać za twórcę nowego podejścia ewolucyjnego do ekonomii.

Na podstawie książki „ Kapitalizm, socjalizm, demokracja” Shumptel uważał, że kryzysy gospodarcze sa korzystniejsze dla systemu gospodarczego gdyż są integralna częścią procesu wzrostu gospodarczego, tzn. że po okresie wysokiej prosperity musi przejść ożywienie.

Zasadnicze czynniki napędzającymi wzrost gospodarczy są czynniki nie tyle ekonomiczne lecz poza ekonomiczne, leżące w strukturze instytucjonalnej społeczeństw.

Shumpetel zwraca uwagę na działanie przedsiębiorców, którzy przyczyniają się do wszelkiego wzrostu gospodarczego.

Dla Shumpetela przedsiębiorca to nie jest biznesmen, lecz ktoś kto zrywa z rutynowymi zachowaniami życia gospodarczego podejmując ryzyko, wprowadza innowacje tj. nowe produkty, nowe technologie, szuka nowych odbiorców. To przedsiębiorca który napędza koła kapitalizmu.

Shumpetel badał przyszłość kapitalizmu, interesowało go szczególnie czy system kapitalistyczny może się dalej rozwijać czy są w nim jakieś zalążki procesu w którym postęp zapanuje.

Wnioski Shumpetela

Shumpetel pisało o twórczej destrukcji tzn. że dzięki grupie kapitalistów w systemie gospodarczym obserwujemy nowe technologiem które zastępują stare co wg. Shumpetela jest mianem twórczego niszczenia, twórczej destrukcji. Dzięki temu cała gospodarka się zmienia, ewoluuje, czyli nie ma nic stałego, nic zmiennego ponieważ występują w nim ci przedsiębiorcy, nowatorzy którzy ciągle wykonują twórcza destrukcję, odkrywają nowe technologie, nowe produkty.

Proces twórczy destrukcji sprawia, że stara struktura gospodarcza jest bezustannie niszczona, zastępowana nową strukturą gospodarczą.

Shumpetel doszedł jednak do wniosku, że w sukcesie kapitalizmu nie mogą być ciągle odkrywane i wdrażane przez pojedyńczego przedsiębiorcę, gdyż wymagają one całego zespołu tj. komórki przedsiębiorcy, która będzie się tym zajmowała a w ten sposób ten proces jest silnie zbiurokratyzowany co spowoduje że zniknie przedsiębiorca, a jego miejsce zastąpi w procesie gospodarczym grupa ludzi, którzy będą te innowacje wprowadzać. To spowoduje, że zniknie masa kapitalistów, bowiem ta grupa jest stworzona w dużej mierze przez prawdziwych przedsiębiorców, jeśli znikną ci prawdziwi przedsiębiorcy znikną pozostali, którzy przestaną być potrzebni. Na to nakłada się tez proces oddzielenia własności od zarządzania spółką z.o.o, spółką akcyjną.

Skutkiem tego będzie to iż kapitalizm jako system gospodarczy praktycznie przestanie istnieć. Zmieni się pod wpływem długotrwałego procesu w socjalizm.

Nie będzie wówczas przedsiębiorców, lecz urzędnicy, menagerowie zatrudnieni przez udziałowców wielkich spółek akcyjnych po to by zarządzać tymi firmami.

Można więc dojść do wniosku, że w samym sukcesie kapitalizmu tym, że odniósł tak duży sukces, wykształcił całą grupę, która ten kapitał stworzyła tkwi zalążek jego upadku.

W latach 60-70tych była koncepcja, że zarówno system socjalistyczny, jak i kapitalistyczny ewoluują, zmieniają się. Kapitalistyczny korzysta z centralnego planu gospodarczego natomiast socjalistyczny w większym stopniu bazuje na mechanizmach rynkowych, tak że oba te systemy są do siebie zbieżne.

EGAZAMIN; 40 PYTAŃ JEDNOKROTNEGO WYBORU, TYLKO 1 ODPOWIEDZ Z 4.

CZAS TRWANIA EGZAMINU 60 MINUT( 1,5 MINUTY NA JEDNO PYTANIE!!!)

PYTANIA DOCZYCZYC BĘDĄ CAŁOŚCI MATERIAŁU.

SZCZEGÓŁOWOŚĆ PYTAŃ BĘDZIE ZRÓŻNICOWANA, PYTANIA BĘDĄ ZWIĄZANE Z TEORIĄ KONKRETNEGO EKONOMISTY, Z KONKRETNYM NURTEM.

PYTANIAMOGĄ BYĆ ZWIĄZANE Z PUBLIKACJAMI DANEGO AUTORA, DANEGO EKONPMISTY, KILKA PYATN TYPU ; KTO BYŁ PRZEDSTAWICIELEM JAKIEGO NURTU

NIE BĘDZIE PRZYPORZADKOWYWANIA DAT!!!

ALE DOBRZE JEST WIEDZIEĆ KTO W KTÓRYM WIEKU ŻYŁ,

POWODZENIA!

19

---