Struktury holdingowe

Geneza holdingu

Badacze zajmujący się historią holdingu nie są zgodni co do tego, gdzie i kiedy pojawił się on jako instytucja prawno - gospodarcza. Istnieją dwie teorie na ten temat. Jedna z nich zakłada, że holding wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych, gdzie w latach 1870 - 1890 powstawały duże podmioty gospodarcze składające się z wielu mniejszych jednostek. Według odmiennego poglądu holding narodziła się w Europie, a konkretnie w Szwajcarii. Zwolennicy tej teorii podkreślają, że utworzona w 1822 roku w Brukseli holendersko - belgijska spółka bankowa, która od 1905 roku istniała pod nazwą Societe Generale de Belgique, prowadziła działalność finansową typową dla holdingów. Nie zostało zatem do końca rozstrzygnięte, skąd wywodzi się struktura holdingowa i problem ten będzie nie wątpliwie nadal przedmiotem zainteresowania wielu badaczy. Ważną różnicą w procesach powstawania struktur holdingowych w Stanach Zjednoczonych i w Europie była siła dążenia do koncentracji kapitału poprzez tworzenie różnych form współdziałania przedsiębiorstw oraz sposób pozyskiwania kapitałów dla zapewnienia bieżącej działalności, a także osiągania celów strategicznych. Silniejsze przedsiębiorstwa przejmowały słabsze, najpierw w swoich branżach i pokrewnych, a później w całej gospodarce.

Definicja holdingu

Ze względu na bardzo złożoną i przeważnie niejednoznaczną strukturę holdingów trudno jest sformułować definicję dokładnie oddającą ich charakter.
W licznych opracowanych podawana jest definicja, zgodnie z którą holding to hierarchiczna forma organizacyjna współdziałania przedsiębiorstw, oparta na powiązaniach kapitałowych i umożliwiająca koncentrację potencjałów ekonomiczno - gospodarczych w celu ich kooperatywnego wykorzystania w ramach wspólnie wyznaczonej strategii działania. Słowniki specjalistyczne definiują natomiast holding jako pakiet kontrolny akcji, spółkę posiadającą akcje innych spółek czy związek takich spółek. Holding łączy w sobie różne powiązania między uczestnikami, poza tym mieści w swojej strukturze inne podmiot, np. spółki cywilne, banki, spółdzielnie czy fundacje, które są zależne od jednostki dominującej.

Grupa kapitałowa

Termin „holding” jest ściśle związany z powstawaniem tzw. grup kapitałowych. Grupę kapitałową stanowi spółka powiązana ze sobą wzajemnymi zależnościami w taki sposób, że jedna z nich jest jednostką dominującą, pozostałe zaś są jednostkami zależnymi lub stowarzyszonymi. Pojęcie grupy kapitałowej nie zostało dokładnie określone w jednym z ważniejszych aktów prawnych w tym zakresie, jakim jest VII dyrektywa Unii Europejskiej poświęcona sprawozdaniom grup kapitałowych. Zawarte w niej ustalenia pozwalają krajom członkowskim indywidualnie określać, jakich podmiotów dotyczy. Dyrektywa ta określa zasady przynależności do grupy. Grupą kapitałową jest zatem jednostka dominująca wraz z podległymi jej jednostkami zależnymi i innymi podmiotami współzależnymi.

Cechy holdingu

Holding nie posiada podmiotowości prawnej, jest to natomiast ugrupowanie samodzielnych podmiotów, które w wyniku zawartej umowy holdingowej (umowy nienazwanej) wchodzą w stosunek zależności od siebie;

Spółki holdingowe posiadają osobowość prawną niezależnie od tego czy są one spółkami zależnymi (córkami) czy spółkami uzależniającymi (spółkami matkami). Możliwości podejmowania decyzji władczych przez spółki dominujące powoduje jednak, że mamy do czynienia z organizacją o względnie trwałych zależnościach i jednocześnie określonej hierarchii. Nie można natomiast akceptować stanowiska, z którym holding utożsamia się jedynie ze spółką naczelną. Holding bowiem tworzą co najmniej dwa podmioty prawno gospodarcze - podmiot kontrolujący i podmiot kontrolowany. Natomiast więź, która te podmioty łączy, stanowi istotę holdingu.

Podmiot kontrolujący ma możliwość sprawowania zarządu lub przynajmniej wpływania na decyzje podmiotu kontrolowanego, ponieważ jest właścicielem części kapitału tego podmiotu.

Podstawowe cechy holdingu to: pełna niezależność prawna jednostek tworzących holding - mimo ewentualnej zalewności kapitałowej i personalnej; nadrzędna (dominująca) pozycja jednej spółki wobec pozostałych; faktyczny, wynikający z praw własności wpływ jednej spółki głównej (jednostki macierzystej) na działalność gospodarczą innych powiązanych z nią podmiotów.

Natomiast typowymi funkcjami holdingu są: funkcja gromadzenia kapitału; funkcja programowania i planowania; funkcja kooperacyjna i integracyjna; funkcja związana z kierowaniem finansami; funkcje motywacyjne; funkcje koordynacyjne; funkcje związane z produktywnością i efektywnością.

Kryteria klasyfikacji i rodzaje

Kryterium klasyfikacji	Rodzaje holdingów
Podmiotowe	Jednolity		Mieszany
Przedmiotowe	Jednolity		Mieszany
Typ integracji gospodarczej	Poziomy	Pionowy	Konglomeraty
Typ powiązania gospodarczego	Branżowy Horyzontalny	Wertykalny Kooperacyjny	Diagonalny
Charakter - układ gospodarczy	Technologiczny	Kooperacyjny	Kombinatowy
Zasięg terytorialny - obszar działania	Krajowy	Zagraniczny	Międzynarodowy
Funkcje jednostki dominującej	Finansowy	Operacyjny	Strategiczny
Zakres funkcji zarządczych jednostki dominującej	Finansowy	Kierujący	Mieszany
Zakres funkcjonowania spółki nadrzędnej	Operacyjny	Strategiczny	Finansowy
Charakter stosunku podległości (zależności)	Jawny		Ukryty
Szczeblowość powiązań	Jednoszczeblowy		Wieloszczeblowy
Stopień centralizacji	Scentralizowany		Zdecentralizowany
Rodzaj powiązań	Kapitałowy		Personalny
Rodzaj własności	Prywatny	Komunalny	Państwowy
Przyczyny powstania	Rodzinny	Inflacyjny	Podatkowy
Sposób powstania	Utworzony przez wydzielanie przedsiębiorstw		Utworzony przez łączenie przedsiębiorstw
Czas trwania	Krótkotrwały		Długotrwały
Ograniczenie udziału kontroli jednostki dominującej	Rzeczowy	W którym zarządzana się sferą administracji	W którym zarządza się określonymi prawami
Instrument sprawowania władzy	Umowny		Faktyczny

Powstanie holdingu

Prawno ekonomiczne podstawy tworzenia

- spostrzeżenia natury terminologicznej

- charakterystyka niektórych motywów i tworzenia

Prawno gospodarcze cele holdingu

Wg Leopolda Stockiego - głównym celem tworzonego holdingu jest odpowiednie zintegrowanie gospodarki określonych jednostek.

Zasady tworzenia holdingu

- pozyskanie niezbędnych informacji

- zwrócenie uwagi na występowanie ewentualnych ograniczeń

- sprawdzenie ustawowych postulatów systemu prawnego

- analiza zespołu ryzyk

- zbadanie zasad i przepisów prawnych przeciwdziałających praktykom monopolistycznym

- prezentując jurydyczną istotę holdingu, warto wspomnieć, że jedną z jego cech wyróżniających go spośród innych instytucji prawnych jest niewystępowanie w nim wyodrębnionego pod względem organizacyjno- prawnym majątku holdingowego

- źródło powstania struktury holdingu jest w sferze zainteresowanych osób (podmiotów). Wszelkie decyzje, co do kreowania holdingu, lub włączania się w jego strukturę, mogą być podejmowane jedynie przez osoby dopatrujące się odpowiedniego interesu w uczestnictwie w tej strukturze.

Zawarcie umowy holdingowej

- zainteresowane kreowaniem powiązań holdingowych strony zawierają umowy o nabycie udziału kapitałowego (rzeczowego).

- ilość umów odpowiada liczbie jednostek gospodarczych włączających się w daną strukturę holdingową po stronie kontrolowanej.

Geograficzny zasięg struktury holdingu

Istotne jest to, iż w chwili powoływania holdingu do życia może być podjęta decyzja co do tego, jego działalność będzie się ograniczała jedynie do oznaczonego.

Nazwa holdingu

Holding nie stanowi wyodrębnionej jednostki organizacyjno- gospodarczej. Nie jest on samoistnym podmiotem prawa. Można powiedzieć, że jest on jedynie wpompowany w osobowe, organizacyjno- gospodarcze prawne struktury podmiotów, które uczestniczą w nim po stronie czynnej czy biernej. Na tle takiego stanu rzeczy nie możemy mówić o tym, by holding mógł uzyskiwać własną, jemu właściwą nazwę (firmę).

Siedziba holdingu

Wielokrotnego akcentowania wymaga to, że holding nie jest jednostką wyodrębnioną pod względem osobowym, organizacyjnym, prawnym. Nie ma on więc wszelkich atrybutów typowych na przykład dla przedsiębiorstwa, banku, spółki, spółdzielni czy stowarzyszenia. Nie musi on być związany wyłącznie z określonych regionem czy krajem. Jego struktura może mieć swe siedziby na obszarach różnych krajów.

Fakultatywność rejestracji holdingu

- podtrzymywana jest na ogół zasada, że holding nie wymaga zarejestrowania w sądzie lub innym właściwym organie administracyjnym.

- współczesnym porządkom prawnym nie są znane odrębne rejestry holdingów. Dzieje się tak pewnie ze względu, że holdingi nie stają się samoistnymi podmiotami prawa

- do pośredniego zarejestrowania holdingu dochodzi jednakże wtedy, gdy uzyskuje on postać jednolitą.

Chwila powstania holdingu

- najpierw musi powstać podmiot, który nawiąże prawne kontakty holdingowe z innymi jednostkami.

- o powstaniu holdingu może być mowa dopiero wówczas, gdy podmiot ten nawiąże stosunek holdingowy z jednostką prawno- gospodarczą, na którą chciałby oddziaływać według reguł holdingu.

- jednym z elementów powiązania holdingowego (stosunku prawnego) jest nabycie udziału holdingowego w innej jednostce

- o powołaniu do życia holdingu możemy mówić dopiero po spełnieniu się podstawowej przesłanki, jaką jest nabycie udziału w innej jednostce prawno- gospodarczej.

Czas trwania holdingu

Ani ustawowe unormowania, ani też praktyka nie wytworzyła dotąd szczególnych zasad, które by rządziły czasem trwania struktur holdingowych.

Uczestnicy grupy kapitałowej

W ustawie o rachunkowości nie pojawiło się pojęcie holdingu, występuje jedynie pojęcie grupy kapitałowej, której oznacza jednostkę dominującą wraz z jednostkami zależnymi i jednostkami współzależnymi nie będącymi spółkami handlowymi.

Jednostka dominująca to określenie używane w stosunku do podmiotu gospodarczego będącego najczęściej inicjatorem stosunku holdingowego. Jednostka zależna to spółka handlowa, która jest kontrolowana przez jednostkę dominującą.

Uczestnictwo holdingowe

Podstawowym elementem holdingu jest uczestnictwo holdingowe podmiotu dominującego w jednostce zależnej. Istota tego uczestnictwa wyraża się w nabyciu przez określony podmiot oznaczonego udziału kapitałowego lub rzeczowego

Holding powierniczy i holding kierowniczy.

- wzajemne

- krzyżowe lub rzeczowe uczestnictwa kapitałowe

Podział uczestnictwa ze względu na rozwój

- uczestnictwo minimalne: granica dolna to 5%

- uczestnictwo mniejszościowe: przekracza 25% i 34% kapitału jednostki zależnej

- uczestnictwo większościowe: rozmiar przekracza 50% kapitału jednostki zależnej

- płatne uczestnictwo holdingowe: podmiot dominujący posiada 100% akcji podmiotu zależnego.

Prawne uregulowania funkcjonowania struktur holdingowych w Polsce

Polskie prawo nie zawiera całościowego uregulowania powstania, funkcjonowania i likwidacji holdingów. Sytuacja taka wynika z kilku powodów: struktury holdingowe są młodymi tworami występującymi od niedawna w polskiej gospodarce. W związku z tym nieprzydatne są uregulowania dotyczące dawnych zjednoczeń i zrzeszeń przedsiębiorstw państwowych, w których można by doszukiwać się pewnego podobieństwa do holdingów, a jednocześnie nie powstały nowe regulacje. Kolejną istotną przyczyną braku regulacji jest to, że umowa holdingowa konstytuująca stosunek holdingowy należy do tego typu umów, które z samego założenia pozostawiają im stronom daleko idącą swobodę w kształtowaniu stosunku łączącego, co nie sprzyja, a wręcz bardzo utrudnia prawne uwarunkowania holdingu.

W Polsce tworzone są holdingi i podlegają one regulacjom prawnym. Istnieją akty regulujące powstanie funkcjonowanie, likwidację tego typu struktur, z tym że akty te dotyczą nie tylko holdingów, ale także wszelkich innych podmiotów, które znajdą się w danej sytuacji. Podstawą prawną zawierania umów holdingowych w Polsce jest zasada swobody umów wyrażona w art.3531 k.c. Umożliwia ona przez strony zawierania wszelkiego typu umów, w których ułożą one swe stosunki według swej woli, pod warunkiem, że nie będzie to sprzeczne z właściwością tych stosunków, z ustawą, czy też zasadami współżycia społecznego

Wady struktur holdingowych:

- konieczność szczególnego nadzoru ze strony zarządu nad systemem informacyjnym w zakresie obiegu informacji. Błędy i niedopatrzenia w tym zakresie mogą powodować nawet zanik koordynacji między poszczególnymi spółkami.

- możliwość nadmiernego wpływania na podmioty zależne przez podmiot nadrzędny.

- możliwość nieuwzględniania interesów poszczególnych podmiotów zależnych - szczególnie słabszych uczestników - w strategii całego holdingu.

Zalety struktur holdingowych:

- zwiększenie poczucia odpowiedzialności za wyniki pracy spółek zależnych oraz wzrost motywacji do działań nowatorskich przez ich organy zarządzające, w stosunku do struktur dywizjonalnych. Efekty pracy w tym przypadku w sposób bardzo jednoznaczny identyfikowane z podmiotem gospodarczym,

- ograniczenie negatywnych skutków związanych z podjęciem działalności w obszarach wysokiego ryzyka. Firma matka wydzielając samodzielny podmiot gospodarczy ogranicza ryzyko jedynie do wysokości udziałów w kapitale tego podmiotu,

- duża zachęta inwestorów zewnętrznych do zaangażowania środków w przedsięwzięcia realizowane przez spółki córki. W wypadku struktur dywizjonalnych zainwestowany kapitał ginie w całej organizacji gospodarczej, w wypadku holdingu inwestor staje się udziałowcem spółki córki, której kapitał jest tylko cząstką kapitału całej organizacji. Inwestor za te same pieniądze otrzymuje znacznie większy wpływ na zarządzanie wybraną spółką holdingową,

- ograniczenie ryzyka inwestycyjnego przez kapitał zewnętrzny. Inwestor zewnętrzny angażuje kapitał jedynie w tę spółkę, którą uważa za godną uwagi, czy to ze względu na jej szczególną efektywność, czy też ze względu na jej produkty. Nie ponosi natomiast ryzyka związanego na przykład z niską efektywnością działania innych spółek-córek holdingu czy też całej organizacji holdingowej. Inwestorzy zewnętrzni dążą niekiedy poprzez stopniowy wykup akcji spółek-córek, do ich przechwycenia.

Do zawarcia tej umowy dochodzi między podmiotem kontrolującym a każdą z jednostek zależnych

KRAJ

SZEREG RÓŻNYCH KROJÓW

REGION GEOGRAFICZNY

Siedziba holdingu może znajdować się na obszarze innego kraju, niż ten w którym skoncentrowana jest jego działalność gospodarcza

BEZPOŚREDNIE

A

B

Nabywa udział w…

POŚREDNIE

C

B

A

---