1. Definicja zdrowia wg WHO, wg R. Dubois'a, wg R. Bures'a i wg M.
Kacprzaka (wykłady)
Definicja zdrowia wg WHO -powszechnie jest używana definicja Światowej Organizacji
Zdrowia (WHO,1947): Zdrowie jest to stan dobrego fizycznego, psychicznego i społecznego
samopoczucia, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności (kalectwa).
Definicja ta uwzględnia holistyczne podejście do zdrowia oraz pozytywne jego aspekty
(dobre samopoczucie - „dobrostan”, a nie tylko brak choroby).
wg R. Dubois'a - to nie tylko brak choroby, lecz zespól cech pozytywnych pozwalających
człowiekowi na wykorzystanie wszelkich możliwości twórczych oraz osiągnięcie siły i
szczęścia.
wg M. Kacprzaka- proces dynamiczny, nie tylko brak choroby czy niedomagania, lecz
także dobre samopoczucie oraz taki stopień przystosowania się biologicznego i społecznego
do środowiska , jaki osiągalny jest dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach.
Wg R. Bures'a- jest to proces dynamiczny system wzajemnych uwarunkowań w relacji
organim-środowisko. Jest to potencjał zdolności przystosowania się organizmu do wymogów
środowiska wyposażający organizm w dyspozycje do utrzymania równowagi pomiędzy
nimi a wymogami środowiska Jeżeli możliwości przystosowawcze organizmu przekraczają
granice wymogów środowiska to można mówić o zdrowiu optymalnym.. Jeżeli pokrywają
się z wymogami środowiska to mówimy o zdrowiu minimalnym.
2. Definicje czterech wymiarów (aspektów) zdrowia, czyli zdrowia
fizycznego, psychicznego, społecznego i duchowego
Zdrowie Fizyczne-dotyczy prawidłowego funkcjonowania organizmu, jego układów i
narządów
Zdrowie Psychiczne-wiąże się ze zdolnością do prawidłowego rozpoznawania uczuć i
emocji człowieka umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach
Zdrowie Społeczne- zdolność do utrzymania właściwych relacji interpersonalnych
Zdrowie Duchowe- u niektórych odnosi się do Religi, u innych dotyczy zasad i
utrzymywania spokoju wewnętrznego
3. Definicja promocji zdrowia oraz cele, zasady, założenia promocji
zdrowia
Promocja zdrowia-jest sztuką interwencji w systemy społeczne i zachęcania ich, aby
rozwijały się w kierunku zdrowych środowisk.
Założenia i cele:
„Promocja zdrowia” jest obecnie terminem modnym. Często jednak utożsamia się ją
z „mówieniem o zdrowiu”. Tymczasem jest to system określonych działań mających na celu
kształcenie u ludzi zachowań zdrowotnych, stylu i warunków życia sprzyjających dobremu
samopoczuciu i poprawie zdrowia, ( A. Jaczewski, 1998).
Promocja zdrowia wykracza poza system opieki zdrowotnej i obejmuje działania
międzysektorowe, w których uczestniczą jednostki, grupy ludzi, społeczność lokalna:
· Budowanie zdrowej polityki publicznej, w której ustawodawstwo, polityka finansowa,
podatki, usługi, produkcja itd. uwzględniają sprawy zdrowia, a decydenci na różnych
poziomach są świadomi skutków zdrowotnych swoich decyzji i akceptują swą
odpowiedzialność za zdrowie.
· Tworzenie środowiska życia i pracy sprzyjającego zdrowiu. Pozyskanie do aktywności na
rzecz zdrowia społeczności lokalnej, wspieranie jej wysiłków, tworzenie grup samopomocy
w społeczności. Wspieranie osobistego i społecznego rozwoju ludzi, stymulowanie ich
samorozwoju poprzez udostępnienie informacji, edukację do zdrowia, doskonalenie
umiejętności życia.
· Reorientacja służby zdrowia, zwłaszcza podstawowej opieki zdrowotnej, tak, aby jej
pracownicy obok dotychczasowych funkcji terapeutycznych pełnili rolę doradców zdrowia.
· Skuteczność w promowaniu zdrowia wymaga współdziałania i tworzenia na różnych
poziomach dobrowolnych koalicji dla osiągnięcia wspólnego celu. Potrzebne są do tego
nowe umiejętności - komunikowania się z ludźmi, nie narzucania im własnych pomysłów,
słuchania innych, kierowania pracą grup ludzi nie w sposób autorytarny i dyrektywny, lecz
demokratyczny. Niezbędne są także nowe metody i podejścia.
Tradycyjne metody, którymi dotychczas były medycyna, oświata zdrowotna, wychowanie
Główne cele operacyjne w Polsce to:
1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności.
2. Redukcja czynników ryzyka.
3. Zmiana innych zachowań zdrowotnych.
4. Zmniejszenie absencji chorobowej.
5. Obniżenie kosztów opieki zdrowotnej.
6. Wzrost wiedzy społeczeństwa o czynnikach wpływających na zdrowie.
7. Lepsze standardy organizacyjne.
Zasady i metody promocji zdrowia.
Promocja zdrowia oparta jest na kilku zasadach, które mogą być uznane za wytyczne działań
praktycznych, a jednocześnie wskazują na jej nowatorstwo w stosunku do tradycyjnej
medycyny i ochrony zdrowia. Spośród tych zasad dwie wydają się najważniejsze:
· Promocja zdrowia obejmuje WSZYSTKICH ludzi, a nie tylko chorych bądź zagrożonych
chorobą (grupą ryzyka). Zasadę tę dobrze wyraża hasło zadaniowe WHO: „Something for all
but more for those in need” (Coś dla wszystkich, lecz więcej dla tych, którzy są w potrzebie).
· Promocja zdrowia zajmuje się wszystkimi czynnikami zwiększającymi potencjał zdrowia.
Powoduje to, że do rozwoju teorii promocji zdrowia przyczyniają się także dyscypliny
pozamedyczne, jak socjologia, psychologia, pedagogika, ekonomia, polityka społeczna,
marketing czy filozofia.
4. Definicja edukacji zdrowotnej
„Edukacja zdrowotna jest całożyciowym procesem uczenia się ludzi jak żyć, aby:
• Zachować i doskonalić zdrowie własne i innych
•W przypadku wystąpienia choroby lub niepełnosprawności aktywnie uczestniczyć w
jej leczeniu, radzić sobie i zmniejszać jej negatywne skutki.”
Co ważne - edukacja zdrowotna odnosi się do całego życia człowieka i dotyczy zarówno
zdrowia, jak i choroby.
5. Etapy edukacji zdrowotnej (etapy wychowania zdrowotnego wg Demela)
Etap heteroedukacji (dla dziecka)
-program wychowania zdrowotnego w którym dziecko występuje jako podmiot zabiegów
wychowawczo-opiekuńczo-pielęgnacyjnych. nabywa ono różnych przyzwyczajeń( mycie
rąk, owoców itp.) oraz wiadomości o swoim ciele, funkcjonowaniu organizmu i zabiegach
pielęgnujących zdrowie.
Etap pośredni - obejmuje okres przedszkolny i szkolny. Stopniowo zwiększa się udział
dziecka w dbaniu o zdrowie. Rodzice muszą tworzyć pozytywne wzorce i udostępnić warunki
do uczenia się. Wpływ na zachowania dziecka ma telewizja, gry komputerowe i reklamy.
Partnerami rodziców są przedszkole i szkoła.
Etap autoedukacji (w okresie pokwitania)
-tworzy się życiowy program w oparciu o rewizje dotychczasowych nawyków higienicznych
lub proponowane przez otoczenie wzorce.
-nowe zainteresowanie własnym ciałem pogłębia dotychczasowe zainteresowanie wyglądem.
-poszerza się wiedza o własnym organizmie i rządzących nim prawach
Etap heteroedukacji odwróconej
-wychowanek sam zaczyna wychowywać innych : rodzeństwo kolegów rodziców zwracając
im uwagę na postrzeganie zasad higieny, które stały się dla niego nienaruszalne. Ostateczny
etap wychowania zdrowotnego.
6. Definicja profilaktyki, dobrostanu,
Profilaktyka-( zapobieganie, prewencja) obejmuje wszystkie działania podejmowane w
celu zapobieżenia czemuś, obronę przed niepożądanym skutkiem czegoś. Są to działania
uprzedzające.
Dobrostan to subiektywna ocena stanu zdrowia nie tyle związana z jego biologicznym
wymiarem, ile z takimi doznaniami, jak samoocena czy poczucie przynależności społecznej,
kształtowanymi w procesie uczestnictwa w życiu społecznym.
Wellness to styl życia, który ma zapewnić dobre samopoczucie, doprowadzić do harmonii
pomiędzy ciałem, duchem i umysłem.
7. Modele zdrowia
Modele zdrowia:
1. Historyczno - ewolucyjna koncepcja zdrowia
• Model ewolucyjny
W myśl jego poglądów:
• Dobre samopoczucie = zdrowie
• Złe samopoczucie = choroba
• Zależy od równowagi między tym co nas otacza (środowiskiem) a człowiekiem
• Zewnętrzna równowaga wpływa na wewnętrzną równowagę
Koncepcja subiektywna: indywidualne odczuwanie i odbieranie otoczenia
Koncepcja obiektywna : ocena innych ludzi, ludzie obserwują i oceniają zachowanie innych, które może świadczyć o zdrowiu lub jego braku
Model ewolucyjny
• Według tego modelu ciało i psyche są efektem ewolucji
• Choroba jest dysfunkcją fizyczną lub psychiczną spowodowaną niepowodzeniem konkretnych mechanizmów odpowiedzialnych za wykonywanie naturalnych funkcji przystosowawczych przewidzianych przez naturę
• Dysfunkcją w tym modelu jest szkodliwość dla jednostki lub społeczeństwa i wynikające z tego cierpienie
• Źródeł zaburzeń upatruje się w interakcji czynników genetycznych i środowiskowych, które są również przedmiotem badań naukowych
• Pacjent jest przedmiotem oddziaływania tych czynników
2. Koncepcja mechanistyczno - redukcjonistyczna zdrowia
• Biomedyczny model zdrowia
Podstawowe założenia:
• dualizm -istnienie ciała i duszy jako odmiennych sfer współistniejących ze sobą: ciało -soma - sfera materii, którą zajmują się nauki przyrodnicze,
dusza - psyche - sfera ducha na której skupiły się nauki humanistyczne
• Mechanistyczne widzenie świata i człowieka - świat materialny jest maszyną, maszynami są rośliny i zwierzęta. W człowieku mieszka rozumna dusza połączona z ciałem dzięki szyszynce
• Przyrodą rządzą prawa mechaniki i wszystko można wytłumaczyć w kategoriach ruchu i układu wszystkich części. Najdoskonalszym mechanizmem jest mechanizm zegarowy. Człowiek chory postrzegany jest jako źle zrobiony zegar.
• Organizm człowieka - wielka maszyna, działająca z ogromną doskonałością i precyzją. Doprowadziło to do poznania człowieka i jego funkcji
• Leczenie choroby - naprawianie uszkodzonej maszyny biologicznej
i usuwanie jej wadliwych części. Brak widzenia człowieka jako całości
Negatywne aspekty biomedycznego modelu zdrowia:
• Podział na duszę i ciało (zajęcie się przez lekarzy głównie ciałem, nie doceniając psychicznych, społecznych i środowiskowych uwarunkowań zdrowia i choroby. Nastąpił podział lekarzy zajmujących się ciałem i umysłem - specjaliści)
• Ciałem człowieka (maszyną) złożonym z różnych układów (części) zajmują się lekarze specjaliści, w medycynie zaczęło powstawać coraz to więcej nowych specjalizacji, co było przyczyną, iż pacjent nie został postrzegany jako całość, integralna osoba
• Koncentracja na chorobie, traktowanej jako brak zdrowia
• Bierna przedmiotowa rola jednostki, czyli człowiek jest „bezduszną maszyną”
• „inżynieryjne” traktowanie zdrowia zrodziło nadmierne zainteresowania technologią medyczną uważaną za jedyną drogę do lepszego zdrowia
• Model ten nie uwzględnia wpływów środowiska
Korzyści płynące z biomedycznego modelu zdrowia:
• Mechanistyczne podejście do człowieka przyczyniło się
do rozwinięcia wąskich specjalności medycznej, co w dalszej konsekwencji spowodowało:
A) Znaczący rozwój i postęp w medycynie, nowe
technologie
B) Poznanie przyczyn wielu chorób
C) Opracowanie skutecznych metod ich leczenia
• W modelu biomedycznym obiektem zainteresowania lekarzy
było ciało oraz czynniki obiektywne, które je naruszają, a więc wirusy i bakterie
3. Model holistyczno - funkcjonalny
• Społeczno - ekologiczny model zdrowia
• Zdrowie jednostki jako całość
• Opiera się na holizmie - wzajemnym wpływaniu na siebie psyche
i somy (duszy i ciała). Przedmiotem badań są procesy i mechanizmy
zdrowia
• Istotą tej teorii jest hierarchia systemów, z których każdy jest jednocześnie częścią większego systemu i zbiorem systemów podrzędnych, czyli każdy stanowi jednocześnie całość i część
• Człowiek jest zarówno samodzielną jednostką o określonej konstrukcji psychicznej i autonomii funkcjonalnej, jak i elementem społeczeństwa oraz szeroko pojętej przyrody
• Zdrowie jest tutaj rozumiane jako równoważenie zasobów wewnętrznych i środowiskowych z czynnikami ryzyka - stresorami środowiska.
• Źródłami zdrowia i choroby są zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne zasoby człowieka i środowiska
• Pacjent jest tutaj traktowany podmiotowo - ma świadomy i aktywny wpływ na rzecz swojego zdrowia
Holistyczne podejście do zdrowia można rozpatrywać w dwóch
aspektach:
1. systemowego postrzegania świata („większej całości”), w którym
zdrowie rozpatrywanej jest w kontekście i powiązaniu ze środowiskiem
2. z perspektywy jednostki („mniejszej całości”)
4. Model salutogenezy
• Uogólnione zasoby odpornościowe
• Poczucie koheracji
Podejście patogenetyczne
Konsekwencje takiego myślenia:
• Podział na ludzi zdrowych (z nienaruszoną homeostazą) i chorych
(dewiantów).
Na chorych przeznacza się więcej środków społecznych, niż na działania w zakresie zdrowia publicznego, które dotyczą całej populacji
• Koncentracja na przyczynach chorób i czynnikach ich ryzyka oraz na poszczególnych jednostkach chorobowych z pomijaniem wspólnych, często pozamedycznych przyczyn wielu chorób
• Założenie, że stres jest szkodliwy dla zdrowia, należy dążyć do jego eliminowania oraz tworzenia do nieosiągalnego, sterylnego środowiska
„bez stresów”
• Podstawowym pytaniem w podejściu patogenetycznym jest:
Co jest przyczyną chorób i jakie są ich czynniki ryzyka?
Antonovsky proponuje, aby nie odrzucać tego podejścia patogenetycznego, tylko uzupełnić je o nowe podejście salutogenetyczne (łac. salus - zdrowie, pomyślność, szczęście)
Uogólnione zasoby odpornościowe
• Stanowią „bufory dla czynników ryzyka”
• Są to właściwości jednostki, grupy, jej środowiska i kultury, które umożliwiają uniknięcie stresorów i usprawnienie procesów radzenia sobie z wymaganiami, w ten sposób, że zapobiegają przekształceniu się napięcia w stan stresu
• Do zasobów tych należą:
- właściwości człowieka (cechy biologiczne i psychiczne, zdolności
interpersonalne, predyspozycje wrodzone)
- cechy środowiska fizycznego (naturalnego, wytworzonego przez
człowieka, warunki mieszkaniowe, cechy środowiska pracy)
- czynniki społeczno - kulturowe (wsparcie społeczne, stabilność
kulturowa, religia, opieka zdrowotna)
- warunki materialne
- pozycja zawodowa (funkcje pełnione, stosunki społeczne w miejscu
pracy)
8. Podział mierników zdrowia
MIERNIKI ZDROWIA
Mierniki zdrowia są wskaźniki niezbędne do:
• prowadzenia porównań pomiędzy populacjami
• szacowania trendów dotyczących zdrowotności
społeczeństwa
• a także w celach planistycznych
Tradycyjnie wyróżnia się dwa kryteria podziałów mierników
zdrowia:
1. Mierniki zdrowia w zależności od oceniającego:
• Obiektywne (badania laboratoryjne lub lekarskie zmierzone i wyrażone
w jednostkach, liczbach)
- wskaźniki medyczne (pomiar ciśnienia krwi, stężenie
cholesterolu)
- wskaźniki antropologiczne (prawidłowość masy ciała)
- wskaźniki sprawności fizycznej (próby wysiłkowe)
• Subiektywne (dokonana przez nieprofesjonalistę)
- samopoczucie
- można je uzyskać dla dużych grup populacji na podstawie badań ankietowych
2. Mierniki zdrowia w zależności od „znaku”
A. Pozytywne mierniki zdrowia
- dane obrazujące natężenie zjawisk fizjologicznych - mierzalnych
• Roz wójfizycz ny:
- ciśnienie
- morfologia
- masa ciała
• Sprawność fizy cz na:
- rzut piłką lekarską
• Wydolność fizy cz na:
- próba wysiłkowa
- spirometria
B. Negatywne mierniki zdrowia populacji
- współczynniki i wskaźniki opisujące:
a) natężenie zgonów
- umieralność
a) ogólny: liczba zgonów/ liczba ludność* L
b) szczegółowy
- wg wieku: liczba zgonów <40 rż/ liczby ludności < 40 rż*L
- wg przyczyny liczba zgonów z powodu X / liczba ludności* L
- wg płci: liczba zgonów kobiet / liczby kobiet * L
- śmiertelność
a) ogólny liczba zgonów / liczby chorych* L
b) szczegółowy
- |
wg wieku |
liczba zgonów <40rż / liczby chorych <40rż*L: |
|
- |
wg przyczyny |
liczba zgonów z powodu X / liczby chorych z powodu X |
L |
- |
wg płci |
liczba zgonów kobiet / liczby chorych kobiet * L |
|
b) natężenie chorób
- |
zapadalność
a) ogólny:
b) szczegółowy |
liczba nowych zachorowań/ liczby ludności *L |
|
|
• wg wieku • wg płci |
liczba nowych zachorowań <40rż / liczby ludzi < 40 rż liczba nowych zachorowań K/ liczby K * L |
L |
• wg przyczyny liczba nowych zachorowań na chorobę X / liczby ludzi * L |
|||
- |
chorobowość |
|
|
|
a) ogólny: |
liczba chorych / liczby ludności * L |
|
|
b) szczegółowy |
|
|
|
• wg wieku • wg przyczyny • wg płci |
liczba chorych <40 rz/liczby ludności < 40rż * L liczba chorych na X / liczby ludność *L liczba chorych K/ liczby K * L |
|
• Wymienione tutaj mierniki mogą być wykorzystywane
w różnych konstelacjach, w zależności od celu, w ocenie
stanu zdrowia:
- jednostki - najczęściej dokonuje się w celu diagnozowania ewentualnych zaburzeń i chorób lub też w orzecznictwie lekarskim do wykonania określonej pracy, uprawiania sportu
- zbiorowości - społeczeństwa (narodu) i różnych jego grup (kategorii społecznych)
• Zdrowie zbiorowości jest pojęciem abstrakcyjnym i nie jest prostą sumą zdrowia jej członków. Pozwala na identyfikacje głównych problemów zdrowia społeczeństwa, śledzenie zmian w czasie, porównywanie regionalne i międzynarodowe
• Dane stanowią podstawę do planowania programów ochrony i promocji zdrowia oraz programowania polityki zdrowotnej na różnych poziomac
9. Medycyna społeczna i zdrowie publiczne
Medycyna Społeczna
• Dział medycyny zajmujący się badaniem związku między stanem zdrowia ludności, a warunkami życia społeczeństwa
• Obejmuje:
- higienę
- walkę z chorobami społecznymi
- organizację ochrony zdrowa
Medycyna Społeczna jako dyscyplina naukowa
• bada prawa biologiczne i społeczne decydujące o zdrowiu
i chorobie społeczeństw ludzkich
Zadaniem jej jest:
- ocena stanu zdrowia ludności
- ocena rozwoju ludności
- ocena zdrowotnych warunków środowiska otaczającego
- opracowanie metod i sposobów umacniania zdrowia
- zapobiegania chorobom i kalectwu
- rehabilitacja
Obejmuje również sprawy:
• zarządzania systemem ochrony zdrowia
• mechanizmów finansowych
• regulacje prawne
• ocenę efektywności działań służby zdrowia
Zakres i działania Medycyny Społecznej
• analiza trendów sytuacji zdrowotnej i jej prognozowanie
• badania stanu zdrowia ludności i jego uwarunkowań
• ocena efektywności poszczególnych działań na rzecz zdrowia
• wyznaczanie kierunków ochrony zdrowia stosownie
do aktualnych potrzeb społecznych i możliwości
ich zaspokajania
• tworzenie podstaw teoretycznych dla działań
w ochronie zdrowia
Pionierzy Medycyny Społecznej
Rudolf Virchow
• ogłosił, że medycyna jest zarówno nauką biologiczną,
jak i społeczną
• „postępy medycyny przyczynią się do przedłużenia życia,
ale poprzez poprawę warunków socjalnych można
osiągnąć ten rezultat szybciej i w większym stopniu”
• współcześni lekarze nie zawsze chcą zrozumieć,
że medycyna, aby poprawić stan zdrowia ludzi musi zajmować się zarówno czynnikami biologicznymi,
jak i społeczn
ZDROWIE PUBLICZNE
• to dyscyplina medyczna obejmująca szeroki
obszar działań poza medycznych, mogących
wpływać na zdrowie społeczeństwa
Polscy Pionierzy Zdrowia Publicznego
Józef Polak (1857-1928)
- 1885 r. założył czasopismo „Zdrowie Publiczne”
ukazujące się do dziś
- 1898 r. wraz z Bolesławem Prusem
był współzałożycielem Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego przekształconego następnie w Polskie Towarzystwo Higieniczne
Definicję Zdrowia Publicznego rozszerzyli:
WHO w 1973 roku poszerzyła znaczenie pojęcia zdrowia publicznego.Wcześniej pojęcie zdrowia publicznego odnosiło się do problemów higieny środowiska i walki z chorobami zakaźnymi
W nowej rozszerzonej wersji obejmuje:
• problemy dotyczące zdrowia populacji
• stan zdrowotny zbiorowości
• ogólne usługi zdrowotne
• administrację opieką zdrowotną
ZDROWIE PUBLICZNE
to dyscyplina naukowa obejmująca :
• zagadnienia zdrowia społeczeństwa
• współzależność stanu zdrowia od warunków
życia
• formy troski o zdrowie, w odniesieniu do społeczności (jednostka, rodzina, większa społeczność)
ZDROWIE PUBLICZNE
• wpływa na kształt polityki społecznej
i zdrowotnej państwa
• współdziała ze wszystkimi sektorami społeczno- gospodarczymi, organizacyjnymi społecznymi
oraz samymi ludźmi
• Stanowi połączenie instytucji, wielodyscyplinarnej bazy naukowej i działań praktycznych
• Jest wiedzą i praktyką, dostępną dla wszystkich pracowników sektora zdrowia z wyższym wykształceniem
Działania na rzecz ochrony zdrowia ogółu ludności
• monitorowanie stanu zdrowia populacji oraz określenie potrzeb
zdrowotnych ludności
• identyfikacja i zwalczanie czynników ryzyka zdrowotnego
(w miejscu zamieszkania, pracy, nauki, w żywności i wodzie)
• zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób, zwłaszcza zakaźnych
• zapobieganie wypadkom i urazom oraz zapewnienie kompleksowej
pomocy ofiarom katastrof, kataklizmów i klęsk żywiołowych
• zapewnienie nadzoru epidemiologicznego i kontrola laboratoryjna chorób zakaźnych, w tym zawleczonych z zagranicy oraz zagrożeń środowiskowych
• promowanie zdrowego stylu życia wszystkich obywateli a zwłaszcza dzieci i młodzieży, organizacja aktywnego współuczestnictwa społeczeństwa w działaniach na rzecz zdrowia, determinanty zdrowia
i choroby
• kształcenie i doskonalenie zawodowe lekarzy i innego personelu
medycznego, zgodnie z wymogami współczesnej wiedzy medycznej
• zapewnienie jednolitych kompleksowych regulacji prawnych systemu organizacji ochrony zdrowia, ekonomii zdrowia, zasad orzecznictwa lekarskiego
• monitorowanie jakości świadczeń medycznych, ich dostępności,
przestrzegania praw pacjenta oraz zasad bioetyki zawodowej
• ocena sytuacji zdrowotnej kraju na tle porównań międzynarodowych, analiza wyzwań i zagrożeń wynikających z procesu globalizacji
• ocena sytuacji zdrowotnej świata, międzynarodowe regulacje prawne w ochronie zdrowia, potencjalne zagrożenia, zawleczenia chorób
z zagranicy, medycyna katastrof
Działania na rzecz ochrony zdrowia indywidualnych osób:
1. Profilaktyka indywidualna, organizacja służb zapobiegawczych, np. zapewnienie pełnej dostępności do: szczepień ochronnych, profilaktyki chorób wenerycznych, planowanie rodziny
2. Profilaktyka i leczenie chorób o znaczeniu społecznym: AIDS, choroby zakaźne łącznie z gruźlicą, choroby psychiczne, uzależnienia, wybrane choroby cywilizacyjne (np. cukrzyca)
3. Organizacja czynnego poradnictwa dla grup wysokiego ryzyka zachorowania. Objęcie badaniami skriningowymi i czynnym poradnictwem grup wysokiego ryzyka zachorowania na wybrane choroby o znaczeniu społecznym
4. Podstawowa opieka zdrowotna. Zapewnienie pełnej dostępności pomocy medycznej dla osób bezrobotnych, bezdomnych i innych grup mogących mieć utrudniony dostęp do świadczeń zdrowotnych
5. Organizacja opieki zdrowotnej finansowanej przez instytucje pozarządowe. Nadzór merytoryczny i pomoc finansowa dla instytucji charytatywnych udzielających pomocy medycznej i społecznej osobom ubogim oraz upośledzonym, np.: bezpłatne świadczenia lecznicze wybranych chorób o znaczeniu społecznym, w tym chorób psychicznych, uzależnień, cukrzycy itp.
Nauki pomocnicze wykorzystywane w
rozwiązywaniu problemów zdrowia populacji
• epidemiologia (opisowa, analityczna i kliniczna)
• higiena (środowiska, pracy, nauczania, żywienia)
• etyka medyczna (bioetyka)
• demografia medyczna i biostatystyka
• prawo zdrowia publicznego (sanitarne, szpitalne, farmaceutyczne, medyczne), a także częściowo prawo ochrony środowiska naturalnego i inne dziedziny prawa (prawo pracy, prawo ubezpieczeń społecznych), ekonomia i ekonomika zdrowia
• socjologia i socjologia medycyny (zdrowia, choroby, procesu leczniczego, rehabilitacji, szpitalnictwa, zawodów medycznych), pedagogika zdrowotna i edukacja zdrowotna
• psychologia (i jej poszczególne specjalności - rozwojowa,
wychowawcza, zarządzania)
10. Ochrona zdrowia i opieka zdrowotna
Ochrona zdrowia i zapobieganie jego uszkodzeniu
•higiena osobista, otoczenia, żywienia, pracy i wypoczynku
•wychowanie w zasadach bezpieczeństwa osobistego i zbiorowego
•ochronę zdrowia psychicznego
•walka z nałogami (alkoholizm, nikotynizm)
•profilaktykę przed chorobami zakaźnymi
ochrona zdrowia -opieka zdrowotna
Ochrona zdrowia (Mała Encyklopedia Medycyny PWN):
•to działalność na rzecz zdrowia obywateli ujęta w system odpowiadający ustrojowym założeniom państwa
Ochrona zdrowia (Mała Encyklopedia Powszechna PWN):
•to zorganizowana działalność mająca na celu
zapobieganie chorobom i ich leczenie
Ochrona zdrowia
W jej skład wchodzą:
• opieka zdrowotna
• działalność innych pionów mających wpływ na stan zdrowotny ludności (budownictwo, gospodarka
żywnościowa, komunalna, wodna, sport, turystyka i inne)
Opieka zdrowotna
• to zorganizowane działanie określonego systemu świadczeń zdrowotnych opartych na instytucjach służby zdrowia
System ochrony zdrowia -
•składa się z systemu opieki zdrowotnej a także obejmuje wiele elementów innych systemów, np. politycznego, ekonomicznego, społecznego,
kultuowego czy edukacyjnego
Pojęcie ochrona zdrowia posiada więc
szerszy zakres nisz opieka zdrowotna
11. Podział aberracji chromosomowych
aberracje liczby chromosomów
46 (23pary) - w komórkach somatycznych- diploida
23 - w gametach - haploidia
Aberracje:
Poliploidia - liczba chromosomów stanowi wielokrotność liczby diploidalnej i jest większa niż diploidalna
- triploidia - 69 chromosomów
- teraploidia - 92 chromosomy
Trisomia- dodatkowy chromosom w każdej parze
Monosomia - brak jednego chromosomu w danej parze
aberracje struktury chromosomów
Zrównoważone
translokacje zrównoważone - przemieszczanie się matriału genetycznego pomiędzy chromosomami
-translokacje wzajemne - fragmenty chromosomów zamieniają się miejscami
- translokacje robertsonowskie - dotyczą chromosomów akrocentrycznych; gdzie dwa chromosomy tracą ramiona krótkie i łączą się ze sobą - powstaje jeden chromosom.
- translokacje inercyjne - wstawienie w DNA jednego lub kilku par nukleotydów
inwersje - chromosom ulega złamaniu w dwóch miejscach, a fragment pomiędzy złamaniami ulega odwróceniu o 180 stopni
- inwersja para centryczna - oba złamania są w obrębie jednego ramienia i odwrócony fragment nie zawiera centromeru
- inwersja pericentryczna - złamania nastąpiły w obydwu ramionach chromosomu i odwrócony fragment zawiera centromer
Niezrównoważone
Duplikacje - podwojenie części chromosomu
Delecje - utrata części chromosomu
Chromosomy pierścieniowe - chromosom pęka w obu ramionach, dystalne części chromosomów ulegają utracie, a pozostała część chromosomu tworzy pierścień
Izochromosom - nieprawidłowy chromosom, który ma delecję jednego, a duplikacje drugiego ramienia. Może powstać wskutek poprzecznego podziału centromeru.
12. Podział krajobrazu na 3 typy
Krajobraz naturalny - typ układu przestrzennego, który funkcjonuje bez pomocy czynnika antropogennego i w którym działają mechanizmy samoregulujące i utrzymywana jest homeostaza biocenotyczna;
Krajobraz antropogenny - krajobraz zmodyfikowany działalnością człowieka: istnieje konieczność częściowej regulacji zewnętrznej, gdyż zdolność do samoregulacji została zakłócona;
Krajobraz zdewastowany - zahamowanie lub upośledzenie niektórych procesów życiowych samoregulujących; wymaga on odbudowy warunków niezbędnych do istnienia układów żywych. W takim krajobrazie dominują elementy wprowadzone przez człowieka, natomiast ekosystemy naturalne ulegają degradacji.
13. Podział pestycydów
Pestycydy- chemiczne środki ochrony roślin są jednym z głównych czynników skażających środowisko. W większości są to ksenobiotyki, czyli substancje całkowicie obce, nie występujące w normalnych warunkach w środowisku, istnieje szereg różnych sposobów podziału ze wzgl. na cele stosowania jak i skład chemiczny.
Pestycydy najczęściej dzieli się w zależności od przeznaczenia na :
Zoocydy - środki do zwalczania organizmów zwierzęcych
Insektycydy- do zwalczania owadów
Rodentycydy - do zwalczania gryzoni
Akarycydy - środki roztoczobójcze
Owicydy - środki działające na jaja owadów
Nematocydy - środki nicieniobójcze
Fungicydy - środki grzybobójcze
Herbicydy - środki chwastobójcze
Choć nie są to typowe pestycydy- ze wzgl. Na stosowanie w rolnictwie - do pestycydów zaliczamy także:
Auksyny - regulatory wzrostu roślin
Defolianty - powodujące utratę ulistnienia
Desykanty - powodujące zasuszenie roślin
Repelenty - środki odstraszające owady
Atraktanty - środki zwabiające owady do pułapek
Środki przeciw wyleganiu zbóż
Środki dezynfekcyjne
14.RODZAJE ZANIECZYSZCZEŃ
1) naturalne
pochodzące z domieszek zawartych w wodach powierzchniowych lub podziemnych (zasolenie, zanieczyszczenie humusem, związkami żelaza)
2) sztuczne
antropogeniczne, związane z działalnością człowieka
Inny podział:
1) zanieczyszczenia biologiczne
spowodowane obecnością drobnoustrojów patogennych, tj. bakterii, wirusów, grzybów, glonów, pierwotniaków
2) zanieczyszczenia chemiczne
to: oleje, benzyna, smary, detergenty, pestycydy, węglowodory aromatyczne, sole metali ciężkich, fenole, krezole
15. Definicje: Zanieczyszczenie środowiska, Efekt cieplarniany, Dziura ozonowa, Smog, Kwaśne deszcze
Efekt cieplarniany (szklarniowy) związany jest z zatrzymywaniem pewnej ilości ciepła emitowanego do atmosfery Jest on spowodowany głównie wzrostem zawartości gazów
cieplarnianych jak:dwutlenek węgla,freony,metan,podtlenek azotu
Smog (mgła inwersyjna)
Specyficznym rodzajem zanieczyszczeń powietrza jest smog i fotosmog
to szczególnie niebezpieczny rodzaj połączenia dymu i mgły lub pary wodnej charakterystyczne dla obszarów wielkomiejskich
Wyróżniamy m.in.
smog fotochemiczny (typu Los Angeles) powstający w warunkach
klimatu tropikalnej lub subtropikalnego, oraz
smog siarkowy (londyński) powstający w wielkich aglomeracjach
klimatu umiarkowanego
wysoką koncentracją sadzy, tlenków siarki i węgla
działa parząco, poraża drogi oddechowe, szkodliwie oddziałuje na układ krążenia
powoduje liczne zachorowania i nagłe zgony ludzi
Smog fotochemiczny (typu Los Angeles) powstaje w sytuacji dobrej pogody i braku pokrywy chmur w miastach o dużym natężeniu ruchu samochodowego
Kwaśne deszcze
to opady atmosferyczne (śniegu, deszczu) zawierające produkty przemian:
tlenków azotu,dwutlenku siarki,tlenków węgla
U ludzi powodują:
poparzenia (oczy, powieki)
podrażnienia dróg oddechowych
działają na materię nieożywioną
bezpowrotnie niszczą budowle zabytkowe, wykonane z wapienia
i piaskow
16. Podział zanieczyszczeń środowiska: wody powietrza i gleby â�� charakterystyka,źródła i skutki
Woda - ZANIECZYSZCZENIA WÓD
Duża i stale zwiększająca się ostatnio liczba związków chemicznych występujących w wodach naturalnych należy do grupy zanieczyszczeń szkodliwych nie tylko dla organizmów wodnych, roślinnych i
zwierzęcych, lecz także dla człowieka
Wprowadzanie do wód naturalnych zanieczyszczeń typowych dla:
a) ścieków bytowych
b) ścieków z zakładów przemysłu spożywczego
(z mleczarni, cukrowni itp.)
c) ścieków rolniczych oraz z farm hodowlanych
może być przyczyną epidemii zakaźnych chorób szerzących się drogą
wodną np.: duru brzusznego, czerwonki bakteryjnej
Zanieczyszczenia wód to:
niekorzystne zmiany ich właściwości fizycznych, chemicznych
i bakteriologicznych
spowodowane wprowadzaniem w nadmiarze:
substancji nieorganicznych (stałych, płynnych, gazowych)
organicznych
radioaktywnych
ciepła,które ograniczają lub uniemożliwiają wykorzystywanie wody do picia i celów gospodarczych
Woda - RODZAJE ZANIECZYSZCZEŃ
1) naturalne
pochodzące z domieszek zawartych w wodach powierzchniowych lub podziemnych (zasolenie, zanieczyszczenie humusem, związkami żelaza)
2) sztuczne
antropogeniczne, związane z działalnością człowieka
Inny podział:
1) zanieczyszczenia biologiczne
spowodowane obecnością drobnoustrojów patogennych, tj. bakterii, wirusów, grzybów, glonów, pierwotniaków
2) zanieczyszczenia chemiczne
to: oleje, benzyna, smary, detergenty, pestycydy, węglowodory aromatyczne, sole metali ciężkich, fenole, krezole
Woda - NAJGROŹNIEJSZE ZANIECZYSZCZENIA
To takie, które obok znacznej toksyczności charakteryzują się dużą odpornością na rozkład biologiczny. Zaliczamy do nich:
detergenty - substancje czyszczące zawierające składnik obniżający napięcie powierzchniowe, stosowane są powszechnie w gospodarstwach domowych, przemysł papierniczy, farbiarski itd., nie
ulegają biodegradacji, są toksyczne dla organizmów żywych
Światowe normy nie przewidują zawartości w wodzie pitnej detergentów,
zaś polskie dopuszczają ich stężenia do 0,2 mg/dm3
pestycydy (zwłaszcza DDT) są szkodliwe dla wód ze względu na długi czas rozpadu i zdolność kumulowania się, według norm światowych woda pitna nie powinna zawierać DDT, zaś polskie normy przewidujądo 0,03 mg/dm3
Kwaśne deszcze to opady atmosferyczne (śniegu, deszczu) zawierające produkty przemian:
tlenków azotu
dwutlenku siarki
tlenków węgla
Zakwaszenie gleb ma istotny wpływ na produktywność ekosystemu.
Na terenach leśnych wzrost zakwaszenia powoduje wzmożoną migrację jonów glinu. Zmniejsza to odporność roślin (szczególnie lasów iglastych) na choroby
SO2 w powietrzu przy poziomach istotnie odbiegających od naturalnych może wywoływać uszkodzenie aparatów szparkowych
Opad związków siarki z deszczem jest źródłem siarki niezbędnej do normalnego wzrostu roślin. W rolnictwie opad kwaśnych deszczy może zmniejszyć plony, zwłaszcza zbóż
Gleba - wpływa ona na nasze zdrowie w sposób pośredni. To co spożywamy, jakość produktów roślinnych oraz zwierzęcych wskazuje na stan gleby
Duża ilość niesprzyjających naszemu zdrowiu substancji w spożywanych produktach rolniczych świadczy o potrzebie rozważenia polityki agrarnej, sposobów hodowli zwierząt i uprawy roślin
Poza chemicznymi środkami ochrony roślin używanych w gospodarstwach rolnych, które niewątpliwie zanieczyszczają glebę, na jej stan mają także wpływ kwaśne deszcze, a co za tym idzie
zanieczyszczenie
DEGRADACJA GLEBY
Jest to pomniejszenie i zniszczenie ekologicznej i produkcyjnej wartości gleby
poprzez:
stopniowy spadek zawartości próchnicy
zakwaszenie
zasolenie
ubytek składników pokarmowych
zanieczyszczenie chemiczne
Czynniki degradujące możemy podzielić na
Naturalne, zachodzące bez czynnego udziału człowieka
Antropogeniczne,spowodowane przez człowieka
Gleba - CZYNNIKI POWODUJĄCE ZMIANY W GLEBACH:
pożary
erozja
susza
trzęsienia ziemi
przemysłowo chemiczne zanieczyszczenia - zwłaszcza metalami ciężkimi, nawozami, kwaśnymi i kwaśnotwórczymi składnikami
mineralnymi
chemizacja rolnictwa
odkrywkowa i podziemna eksploatacja kopalin
techniczna zabudowa, budownictwo mieszkaniowe, przemysłowe,
szlaki komunikacyjne
działalność bytowa człowieka
składowanie odpadów przemysłowych i bytowo-gospodarczych
Także pyły opadające z kominów hut i fabryk są przyczyną
zanieczyszczenia gleb
Wokół zakładów cementowych dochodzi do silnego zalkalizowania gleby
Poza czynnikami chemicznymi gleby mogą być skażone fizycznie pierwiastkami promieniotwórczymi powstałymi podczas
próbnych wybuchów jądrowych czy też awarii elektrowni nuklearnych
17. Pojęcia w meteorologii
- aeorologia (bada wyższe warstwy atmosfery)
- dynamika atmosfery (określa prawidłowości zjawisk ruchu powietrza)
- pogodoznawstwo (meteorologia synoptyczna)
- biometeorologia (zajmuje się wpływem pogody i jej elementów na organizmy żywe, przede
wszystkim na człowieka , jego samopoczucie i zdrowie)
- meteorologia rolnicza (agrometeorologia - bada wpływ pogody na rośliny uprawne)
- meteorologia lotnicza
- meteorologia morska
- meteorologia wojskowa
- klimatologia i bioklimatologia itp.
18. Pojęcie komfortu cieplnego i aklimatyzacja
Komfort cieplny - stan, w którym człowiek czuje, że jego organizm znajduje się w stanie
zrównoważonego bilansu cieplnego, tzn. nie odczuwa ani uczucia ciepła, ani zimna.
Aklimatyzacja - rodzaj adaptacji; spowodowane zmianą miejsca zamieszkania, zachodzące
w naturalnych warunkach, przystosowanie się do nowych dla danego organizmu warunków
klimatycznych. W zakres aklimatyzacji wchodzą przystosowania do klimatu, czasu i wysokości
19. Udar cieplny, wyczerpanie, kurcze i omdlenie cieplne
udar cieplny - występuje najczęściej u osób starszych, otyłych, z chorobami układu krążenia,
niezaaklimatyzowanych. Jest to stan głębokiego zaburzenia mechanizmu termoregulacji
charakteryzujący się wysoką gorączką i utratą zdolności pocenia się, przebiegający z nagłą utratą świadomości prowadzący często do śmierci
Wyczerpanie cieplne - występuje u osób, które utraciły dużą ilość wody i soli w wyniku wydzielania potu. Jest to zespół zaburzeń ustrojowych
Kurcze cieplne - u ludzi, którzy bardzo się pocą, piją duże ilości wody i nie uzupełniają
strat soli spowodowanych poceniem, u ludzi niezaaklimatyzowanych do gorąca
powyżej 38°C
Omdlenie cieplne - występuje u ludzi pracujących w środowisku gorącym,
w postawie stojącej i z małą aktywnością ruchową
20. Grupy czynników środowiska pracy: czynniki fizyczne, czynniki chemiczne, czynniki biologiczne. czynniki
psychofizyczne oraz ich charakterystyka, źródła i skutki zdrowotne
Grupy czynników środowiska pracy
czynniki fizyczne
Do czynników fizycznych zaliczamy oświetlenie, hałas, mikroklimat (tj. temperaturę otoczenia, ruch i wilgotność powietrza, promieniowanie cieplne podczerwone - płaszczyzn i przedmiotów), drgania i wstrząsy,promieniowanie jonizujące i elekromagnetyczne (fale radiowe i radarowe) oraz pyły. Wszystkie te czynniki
z wyjątkiem pyłów, których wpływem na organizm zajmuje się głównie higiena pracy, są przedmiotem
bezpośredniego zainteresowania ergonomii.
czynniki chemiczne
Czynniki chemiczne obejmują gazy, rozpuszczalniki przemysłowe, materiały pędne, smary, polimery syntetyczne
itp. Substancje mogące spowodować zatrucia i inne zachorowania. Ich negatywne oddziaływanie na organizm to
domena patologii przemysłowej.
czynniki biologiczne
Czynniki biologiczne wykraczają poza zakres analizy ergonomicznej.
21. Oświetlenie, wibracje, pyły
Pyły
Wszystkie źródła zanieczyszczeń pyłowych powietrza można podzielić na naturalne i sztuczne
Ilość naturalnie emitowanych zanieczyszczeń jest porównywalna do emisji ze źródeł sztucznych.
Do głównych naturalnych źródeł zanieczyszczeń zalicza się wybuchy wulkanów, pożary lasów i stepów,
naturalne procesy gnicia i rozkładu substancji organicznych (unoszenia przez wiatr pyłów i aerozoli morskich)
Pyły pochodzenia naturalnego można podzielić na: - kosmiczne - nieorganiczne - organiczne
Źródłem pyłu kosmicznego jest opad meteorytów oraz mikrometeorytów. Masa pyłu kosmicznego oceniona jest
w zależności od źródła informacji na 1200ton - 4milionów ton/rok. Jednak nawet w przypadku przyjęcia wartości
maksymalnej,ilość ta jest nieznaczna w porównaniu z ilością pyłu pochodzącego z innych źródeł
Pyły nieorganiczne powstałe poprzez unoszenie materiału pochodzenia erozyjnego są przenoszone daleko poza
miejsce swego powstawania. Masa tego rodzaju pyłów jest bardzo duża i w pewnych rejonach świata przekracza
wielokrotnie masę wszystkich innych zanieczyszczeń.
Bardzo duże ilości pyłów powstają także podczas wybuchów wulkanów
22. Nawyk i zwyczaj
Nawyk - w terminologii psychologii zautomatyzowana czynność (sposób zachowania, reagowania), którą
nabywa się w wyniku ćwiczenia (głównie przez powtarzanie).
Nawyk zautomatyzowany to wyuczony składnik zachowania się jednostki utworzony przez świadome uczenie
się, poprzez z góry zamierzone ustalenie i automatyzację czynności pierwotnie nieautomatyzowanej. W
glottodydaktyce tego rodzaju nawyki oprócz wspomnianego terminu nazywane są także: nawykami świadomymi
(szkoła rosyjska) i nawykami generatywnymi (szkoła amerykańska)
W socjologii nawyk oznacza rutynowe, pozbawione refleksji działanie społeczne będące podstawą ładu
społecznego. Zespół działań mających formę nawyków tworzyć może jednostkowe lub grupowe zwyczaje.
Nawyki dzieli się na ruchowe, językowe, myślowe i poznawcze.
Psychologowie i eksperci w dziedzinie behawioryzmu twierdzą, że wprowadzenie nowego nawyku w życie trwa
około 20 do 70 dni.
Zwyczaj - termin ten w mowie potocznej używany jest często zamiennie ze słowem obyczaj, jednak w
niektórych naukach (np. w socjologii) terminom tym nadaje się różne znaczenie.
Dla socjologa słowo zwyczaj oznacza ustalony w zbiorowości sposób zachowania się (jest w skali
zbiorowej odpowiednikiem indywidualnego nawyku), jego istnienie jest oparte na tradycji, ma charakter
nieuświadomionego naśladownictwa tego co robią inni członkowie. Zwyczaj różni się od mody o wiele
większą trwałością, natomiast od obyczaju, tym że jego nieprzestrzeganie nie niesie dla członka grupy żadnych
negatywnych konsekwencji.
23. Błędy żywieniowe
Błędy żywieniowe
Jedzenie nieregularnie posiłków.
Zbyt późne jedzenie posiłków.
Wychodzenie z domu bez śniadania.
Podjadanie między posiłkami.
Opychanie się w chwilach stresu.
Jedzenie w czasie oglądania telewizji
Brak kontroli, nad jakością spożywanych posiłków
Spożywanie zbyt małe ilości warzyw i owoców
Za małe spożycie wody
Spożywamy za mało błonnika
Za mało produktów zbożowych
Za mało produktów nabiałowych
Zbyt częste sięganie po słodycze, oraz niezdrową żywność (Fast-food
24. Body mass index â�� BMI: wzór, referencyjne przedziały w grupach wiekowych oraz â��sztywna klasyfikacja zalecana przez WHO
Body Mass Index (ang. wskaźnik masy ciała, w skrócie BMI; inaczej wskaźnik Queteleta
II) - współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez
kwadrat wysokości podanej w metrach
Oznaczanie wskaźnika masy ciała ma znaczenie w ocenie zagrożenia chorobami związanymi
z nadwagą i otyłością, np. cukrzycą, chorobą niedokrwienną serca, miażdżycą. Podwyższona
wartość BMI związana jest ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia takich chorób.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła referencyjne wartości wskaźnika BMI dla
wagi prawidłowej i stanów patologicznych:
Niedowaga < 18,5
Norma 18,5 - 24,9
Nadwaga 25 - 29,9
Otyłość 1 stopnia 30 - 34,9
Otyłość 2 stopnia 35 - 39,9
Otyłość 3 stopnia > 40
BMI nie może być jednak stosowane w każdych warunkach.
BMI nie jest poprawny dla:
- Osób poniżej 18 lat
- Osób w podeszłym wieku
25. Ocena sposobu żywienia
Metody jakościowe dostarczają informacji o rodzajach produktów spożywczych,
występujących w żywieniu badanej populacji lub osoby, częstotliwości ich spożycia liczbie
posiłków w ciągu dnia, przerwach między nimi, miejscu i warunkach konsumpcji o sposobach
przechowywania i przygotowania pożywienia oraz zwyczajach żywieniowych. Pozwalają one
uchwycić zmiany sezonowe w spożyciu produktów żywnościowych. Zalicza się do nich:
Metodę ankietową - do oceny sposobu żywienia grup, a nie indywidualnych osób,
uzyskiwane wiadomości na podstawie wywiadu bezpośredniego, z badanym na podstawie
opracowanej ankiety. Formą tej metody jest wywiad 24 bądź 48 godzinny
Metoda punktowa polega na sprawdzeniu czy jadłospis został właściwie zaplanowany i
zrealizowany. Stosowana do oceny żywienia indywidualnego oraz w zakładach żywienia
zbiorowego, zamkniętego. Wyniki uzyskane metoda punktową są orientacyjne i powinny być
poparte badaniami z użyciem innych dokładniejszych metod
Metody ilościowe informują o ilości podstawowych produktów spożywczych,
konsumowanych przez badaną grupę ludności lub osobę oraz o wydatkach na żywność.
Obejmuj one:
Metoda inwentarzowa polega na określeniu masy każdego produktu spożytego przez 1 osobę
w ciągu dnia
Metoda wagowa daje pełną charakterystykę sposobu żywienia oraz ocenę wartości odżywczej
racji pokarmowe
Metoda ankietowo-wagowa stosowana do oceny sposobu żywienia indywidualnego. Polega
na codziennym zapisie przez 14 dni spożywanej żywności wyrażonej w miarach domowych
Metoda chemiczno-analityczna służy do oceny indywidualnego sposobu żywienia i polega n
analizie chemicznej duplikatów spożytych posiłków. Pozwala ona na oznaczenie ilości
poszczególnych składników odżywczych i jest metoda o największej dokładności
Metoda szacunkowa stosowana do oceny sposobu żywienia w zakładach żywienia
zbiorowego zamkniętego, która polega na porównaniu zużycia grup produktów zalecanymi
normami wyżywienia
Metody jakościowo-ilościowe dostarczają danych o ilości składników pokarmowych lub
produktów żywnościowych spożytych przez badaną grupę lub osobę jak również o składzie
posiłków występujących w żywieniu badanych, częstotliwości spożywanych produktów
spożywczych, sposobie przechowywania i przygotowywania potraw
Metoda historii żywienia informuje o jakości i ilości spożywanych produktów oraz
składników odżywczych właściwym zestawie produktów liczbie posiłków w ciągu dnia,
regularności ich spożywania oraz dojadania. Zasadnicza część badania to wywiad z okresu 3 -
4 tygodni przeprowadzony na podstawie kwestionariusza. I część kwestionariusza zawiera
pytania dotyczące tradycji i zwyczajów żywieniowych, druga charakterystykę sposobu
odżywiania się, trzecia częstotliwość spożycia produktów i potraw
Metoda bieżącego notowania polega na zapisywaniu w okresie 1-14 dni wszystkich
produktów żywnościowych i potraw spożytych przez jednego badanego z użyciem miar
domowych. Metoda ta bywa stosowana do oceny sposobu żywienia grup
Wybór określone metody żywienia zależy od tego:
Czy potrzebne są informacje dotyczące żywności składników pokarmowych, pozostałych
składników żywności lub zachowań żywieniowych
Czy chcemy ocenić przeciętne spożycie w grupie czy na poziomie indywidualnym
Czy potrzebne są dane bezwzględne lub względne o spożyciu
Jaki stopień dokładności jest pożądany?
Jaki okres stanowi przedmiot oceny?
Jakie są możliwości realizacji danej metody?
Zastosowanie poszczególnych metod:
Badania populacyjne metoda 24 godzinnego wywiadu, oraz częstotliwość spożycia żywności
Badani typu case-control o charakterze retrospektywnym - metoda częstotliwość spożycia
oraz historii żywienia
Badanie zmian w sposobie żywienia - metoda częstotliwości spożycia żywności połączona z
monitoringiem sprzedaży żywności