Wolność pokojowych zgromadzeń i zrzeszania się

1. Wolność pokojowych zgromadzeń

1. Miejsce w systematyce praw człowieka

• to uprawnienie ma postać „wolności” lub „prawa” - ale ta różnica nie pociąga normatywnych konsekwencji

• art. 20 PDPC

• art. 21 MPPOiP

• art. 15 KPD

• art. 11 EKPC - tu „prawo do wolności” zgromadzeń :)

• art. 15 AKPC

• art. 11 AKPCiL

• to uprawnienie polityczne (I generacja)

• ma char. kolektywny - wykonywane jest zbiorowo, a nie indywidualnie

• może być ograniczane w oparciu o klauzule limitacyjne ( w sys. europejskim też w odniesieniu do niektórych grup zawodowych - np.. żołnierzy)

• art. 16 EKPC - dodatkowa możliwość ingerowania w to prawo przez władze publiczne dot. korzystania z niego przez cudzoziemców (jeśli by to było związane z ich działalnością polityczną)

• nie ma char. bezwzględnego - możliwość derogacji (to prawo najbardziej podatne na ograniczenia w st. nadzwyczajnych)

• możliwość korzystania z niego także przez osoby prawne

• problem wzajemnej relacji między wol. zgromadzeń a wol. ekspresji i wol. religii

• wol. zgromadzeń ma char. lex specialis w stosunku do wol. eks. i religii (Sigurjonsson p. Islandii,1992r.)

• ochrona wyrażania opinii i przekonań - jeden z celów wol. zgromadzeń

• Zjednoczona Komunistyczna Partia Turcji p. Turcji, 1998r.

• inne zdanie - Komitet Praw Człowieka w Genewie

• Kivenmaa p. Finlandii,1990r. - usunięcie przez siły porządkowe transparentu w trakcie demonstracji - uznano za naruszenie wol. ekspresji, a nie wol. zgromadzeń

1. Rekonstrukcja substancji chronionej

1. Pojęcie „zgromadzeń”

• tym prawem objęte są tylko zgromadzenia zamierzone, a nie przypadkowe zbiegowiska wywołane np. przez wypadek drogowy

• zgromadzenie ma służyć realizacji celu założonego przez uczestniczące w nim osoby

• zgromadzenie nie musi mieć celu politycznego i nie musi dotyczyć spraw absorbujących społeczeństwo lub jego znaczną część

• może być zorganizowane z pobudek

• ekologicznych

• ekonomicznych

• humanitarnych

• religijnych i innych

• poglądy mogą być kontrowersyjne, „irytować i sprawiać przykrość” ich oponentom (Platform „Arzte fur das Leben” p. Austrii, 1988r.)

• mimo że nazwa „zgromadzenie” sugeruje statyczny charakter - obejmuje też marsze (Christians against Racism and Fascism p. Wielkiej Brytanii, 1980r.)

• nie tylko zgromadzenia publiczne, ale też w miejscach prywatnych są chronione (Rassemblement Jurassen p. Szwajcarii, 1979r.)

2. Pokojowy charakter zgromadzeń

• mimo iż w AKPCiL brak określenia „pokojowy” - to też chodzi tylko o pokojowe zgromadzenia

• pokojowe zgromadzenie jest, gdy:

• taki charakter ma przez cały czas swojego trwania

• władza publiczna może (w oparciu o uzasadnione przesłanki) przewidywać niespełnienie tego zanim do zgromadzenia dojdzie

• zachowanie osób biorących w nim udział:

• możliwość sprowokowania kontrdemonstracji z użyciem przemocy sama przez się nie pozbawia zgromadzenia pokojowego charakteru

• EKPC - moż uczestniczenia w demonstracji ekstremistów o agresywnych zamiarach nie będących członkami organizującego się stowarzyszenia, nie może pozbawiać do niego prawa (ale ten warunek jest nie do zweryfikowania gdy inicjatorem jest struktura niezorganizowana)

• zidentyfikowanie zachowań podważających pokojowy charakter zgromadzenia - zwykle nie budzi problemów gwałtowne ataki na osoby i mienie:

• rzucanie kamieniami

• podpalenia samochodów

• rozbijanie witryn sklepowych

• wg AKPC - to też sam fakt posiadania broni przez demonstrantów (mimo braku tej przesłanki w innych dokumentach - należy uznać jej uniwersalne zastosowanie)

• „broń” - szerokie znaczenie - oprócz broni palnej też niebezpieczne narzędzia i koktajle Mołotowa

• sprawa G. p. Niemcom, 1989r. Europejska Komisja Praw Człowieka - legalność ukarania uczestnika demonstracji przeciwników broni nuklearnej, zorganizowanej pod bazą wojsk amerykańskich.

• Demonstracja polegała na blokowaniu drogi dojazdowej do bazy przez siedzących na niej protestujących („sit-in”)

• Komisja uznała, że było to pokojowe zgromadzenie

• podkreślenie, że wol. zgromadzeń nie może być interpretowana restryktywnie

3. Obowiązki państwa

• zapewnienie wol. zgromadzeń wymaga powstrzymywania się przez państwo od ingerencji w korzystanie z tego uprawnienia (obowiązek negatywny)

• władza publiczna nie może uniemożliwiać ani utrudniać odbycia zgromadzenia jeśli nie mieści się to w granicach dopuszczalnej ingerencji (wyznaczonej przez standardy międz.)

• ale wg ETPC art. 11 wymaga czasami podjęcia pozytywnych działań

• uczestnicy demonstracji nie mogą się obawiać, że w związku z głoszonymi poglądami staną się ofiarami przemocy fizycznej ze strony oponentów - bo to by ich powstrzymało przed otwartym wyrażaniem opinii (a to jest sprzeczne z wartościami demokratycznego społ. ple ple ple)

• sprawa Platform „Arzte fur das Leben” p. Austrii, 1988r.

• dwie demonstracje austriackiego ruchu antyaborcyjnego zostały zakłócone przez przeciwników zaostrzania przepisów dot. aborcji

• utrudnienie przemarszu poprzez włączanie się w szeregi demonstrujących i zakrzykiwanie ich przez głośniki, obrzucanie jajkami i kępami trawy :)

• pierwsza demonstracja - policja utworzyła kordon między oponentami

• druga - policja rozpędziła demonstrantów

• pytanie do ETPC - czy działania władz austriackich były wystarczające?

• odp. TAK - bo:

• władze odmówiły przeciwnikom aborcji urządzenia kontrdemonstracji miejscu tamtej

• zakłócenia do których doszło nie były poważne (brak istotnych szkód)

• siły policyjne wkroczyły do akcji w momencie, w którym groziło użycie przeciw demonstrującym siły fizycznej

• ETPC - obowiązków pozytywnych państwa nie można rozumieć jako konieczności zapewnienia całkowitego spokoju i bezpieczeństwa każdemu zgromadzeniu

4. Dopuszczalne ingerencje państwa

• naruszenie wolności zgromadzeń to zazwyczaj:

• uniemożliwienie zgromadzenia

• zakłócenie jego przebiegu

• nie zapewnienie dostatecznej ochrony przed próbami zakłócenia ze strony osób trzecich

• ukaranie uczestnika zgromadzenia związane z jego udziałem w tym wydarzeniu (Ewelin p. Francji,1991r.)

• te działania/zaniechania państwa są dopuszczalne - jeśli są uzasadnione prawnie

• brak pokojowego charakteru zgromadzenia

• honorowanie warunków ingerencji określonej w k. imitacyjnej

• ale państwo nie ma zupełnej swobody rozprawiania się ze zgr. niepokojonymi

• użyte metody muszą odpowiadać innym standardom praw człowieka

• poszanowanie pr. do życia, wol. od tortur etc.

• przeprowadzenie pokojowego zgromadzenia może być poddane wymogom formalnym np.

• obowiązek wcześniejszego zawiadomienia (Kivenmaa p. Finlandii,1990r.)

• obowiązek uzyskania zgody władz publicznych (Ciraklar p. Turcji,1995r.)

• ograniczenia co do miejsca i czasu

• ale muszą korespondować z „pilną potrzebą społeczną”

• powinny być proporcjonalne w stosunku do realizowanego celu prawowitego

• nie mogą być powodowane niechęcią władz wobec organizatorów lub danych poglądów

• możliwy całkowity zakaz odbycia

• jeśli mają być propagowane idee niezgodne z prawem

• gdy przemawiają za tym poważne względy bezpieczeństwa

• art. 11 EKPC - moż. ograniczenia wolności zgromadzeń wobec członków sił zbrojnych, policji i administracji publicznej

2. Wolność zrzeszania się

1. Miejsce w systematyce praw człowieka

• to uprawnienie polityczne (I generacja)

• art. 20 PDPC

• art. 22 MPPOiP

• art. 15 KPD

• art. 11 EKPC

• art. 16 AKPC

• art. 10 AKPCiL

• ale że jej składnikiem jest wolność tworzenia i przystępowania do związków zawodowych (+gwarancje pracownicze) - jest też uprawnieniem społecznym (II generacja)

• art. 23 ust 4 PDPL

• art. 8 MPPGSK

• art. 5 6 EKS

• art. 8 Protokołu z San Salwador do AKPC

• Konwencje MOP nr: 11,87,98,135,141,151,154

• ma char. kolektywny

• podlega ograniczeniom ze wzg. na k. limitacyjne ( w st. nadzwyczajnych - też derogacyjne)

• art. 16 EKPC też ma zastosowanie

• też na to uprawnienie mogą powoływać się osoby prawne i inne jednostki organizacyjne

• ma char. lex specialis wobec wolności religii i wol. ekspresji

1. Rekonstrukcja substancji chronionej

1. Pojęcie „zrzeszenia”

• w systemie europejskim „zrzeszenie” to kategoria autonomiczna EKPC jej rozumienie nie jest podporządkowane stanowisku danego prawa krajowego

• pr. krajowe może być punktem dla jej interpretacji (Karakurt p. Austrii, 1999r.)

• ETPC stosuje własne kryteria kwalifikując coś jako zrzeszenie w znaczeniu art. 11:

1. wymóg osiągnięcia pewnego poziomu zorganizowania

• pozwala na odróżnienie zrzeszenia od grupy nie mającej wew. struktury (np. korzystającej z centrum handlowego)

b)wymóg posiadania przez zorganizowaną strukturę odpowiedniego stopnia trwałości

• zrzeszeniem nie jest efemeryczne zgromadzenie

c)zrzeszenie musi mieć cel, wokół którego skupieni są jego członkowie

• nie wystarcza sama chęć dzielenia towarzystwa innych osób np. współosadzonych w zakładzie karnym ( McFeely p.UK,1980r)

• dopuszczalne cele - jest ich wiele

• art. 16 AKPC wymienia przykładowo cele ideologiczne, religijne, polityczne, gospodarcze, pracownicze, społeczne, kulturalne, sportowe

• MPPOiP i EKPC - cele pracownicze i gospodarcze w ramach wol. zrzeszania się poprzez moż. tworzenia zw. zawodowych

• ale to nie znaczy że inne cele są poza ochroną

• złe jest stwierdzenie, że art. 11 EKPC nie obejmuje partii politycznych (Zjednocz. Partia Komunistyczna Turcji p. Turcji, 1998r.)

• obok członkostwa w partii polit. lub w zw. zawodowym gwarancje mogą dotyczyć przynależności do struktur o nawet krańcowo różnych zamierzeniach i zadaniach, np.:

• klub jeździecki

• klub kibica

• stowarzyszenie miłośników przyrody

• związki wyznaniowe i kościoły itd….

• przedsięwzięcia o komercyjnej naturze (głównie spółki) - tu interes członków zrzeszenia chroniony raczej w ramach prawa do niezakłóconego korzystania ze swojego mienia

• wybór celu - należy do osób tworzących zrzeszenie i w ramach prawa ma być powzięty swobodnie

• jedyny wymóg celu - legalność

d) zrzeszenie powinno posiadać char. dobrowolny

• ale akceptowana jest praktyka closed shop - przymusowego członkostwa w zw. zawodowych

e) zakwalifikowanie do zrzeszeń nie jest warunkowane posiadaniem przez podmiot osobowości prawnej

• ale odmowa jej przyznania może być uznana za pogwałcenie tej wolności ( w pewnych sytuacjach)

f) nie wszystkie zorganizowane, trwałe i posiadające legalny ce; grupy osób są zrzeszeniami.

• tego charakteru odmawia się, gdy wykazują zbyt duże powiązania ze strukturami i zadaniami państwa (strony zobowiązanej z tytułu pr. człowieka)

• brak stałego i jednoznacznego zestawu przesłanek branych pod uwagę przy ustalaniu takich dyskwalifikujących związków

• sprawa Le Compate, Van Leuven, De Meyere p. Belgii (1981r) - ETPC odmówił belgijskiej izbie lekarskiej statusu zrzeszenia, ze względu na:

1. utworzenie jej mocą prawa

2. zintegrowanie ze strukturami państwa (pełnienie funkcji w jej organach przez wyznaczonych do tego sędziów)

3. publiczny char. celu (ochrona zdrowia)

4. kompetencje władcze (prawodawcze, administracyjne, dyscyplinarne)

• analogiczne stanowisko wobec innych korporacji zrzeszających przedstawicieli wolnych zawodów

• architektów (Revert I legallais p. Francji,1989r.)

• adwokatów (M.A. i inni p. Hiszpanii,1990r.)

• notariuszy (O.V.R. p. Rosji, 2001r.)

• weterynarzy (Barthold p. Niemcom,1981r.)

• też odmowa w zakwalifikowaniu jako zrzeszenia:

• związku rybołóstwa

• izby handlowej

• organizacji studenckiej (M.A p. Szwecji, 1998r.)

• czyli stałym czynnikiem wpływającym naopinię ETPC jest publiczny char. celu

• ale pełnienie pewnych zadań w interesie ogólnym samo przez się nie pozbawia statusu zrzeszenia

• sprawa Sigurjonsson p. Islandii (1993r.)

• analiza natury związku kierowców zawodowych „Frami” czuwającego nad właściwym wykonywaniem zawodu taksówkarza

• jego kompetencji to m.in.:

• zawiadamianie odpowiednich organów o przypadkach naruszenia licencji

• określenie ilości taksówek pracujących w weekendy wtc.

• nie angażował się w formy działalności związkowej (spory zbiorowe, rokowania z pracodawcami)

• mimo to ETPC uznał je za zrzeszenie w rozumieniu art. 11 EKPC, bo:

• nie utworzone z mocy prawa

• samodzielnie określiło swoje cele, organizację etc.

• chroniło interes zawodowy swoich członków

• nie posiadało istotnych komp. władczych (np. pr. do przyznania licencji)

2. Związek zawodowy i jego reprezentatywność

• EKPC i MPPOiP wymieniają prawo tworzenia i przystępowania do związków zawodowych

• zw. zawodowe - najczęstsza „ofiara” restrykcji w to prawo

• EKPC i MPPOiP - przewidziane dla zabezpieczenia praw wolnościowych ( a wol. zrzeszania się bywa czasem kwalifikowana wyłącznie jako uprawnienie II generacji)

• z wolności zrzeszania się w zw. zawodowych wynikają pewne dodatkowe uprawnienia (omówione później)

• więc ważne jest rozróżnienie zw. zawodowych od innych organizacji

• kryterium rozróżnienia cel zrzeszenia

• zw. zawodowe - szczególna rola na polu zatrudnienia (NALGO p Wielkiej Brytanii,1993r.)

• konwencja MOP nr 87 - organizacje pracownicze - wspieranie i obrona interesów pracowników

• poj. „pracownik” - rozumienie szeroko - osoby świadczące pracę zarówno w sektorze prywatnym jak i publicznym (urzędnicy różnych szczebli administracji)+rolnicy indywidualni, wolne zawody i osoby samozatrudniające się

• istotna cecha organizacji pracowniczej ( z wzg. na prawo do rokowań zbiorowych) reprezentatywność

• w niektórych państwach prawo do rokowań mają tylko zw. zawodowe

• to dyktowane względami użyteczności - przez ograniczenie podmiotów negocjujących - łatwiej jest osiągnąć kompromis między pracownikami i pracodawcami

• w EKPC - ocena zgodności praktyki z wymaganiami konwencji dokonywana pod kątem art. 14 (zakazu dyskryminacji)

• zastosowanie kryteriów dopuszczalności zróżnicowania w traktowaniu podmiotów przynależnych do tej samej kategorii

• Komitet Wolności Związkowej MOP dopuszcza daną praktykę :

• jeśli uznanie zw. zawodowego za reprezentatywny oparte jest na obiektywnych, precyzyjnych i wcześniej ustalonych kryteriach

• a wynikająca z tego niejednolitość pozycji prawnej organizacji pracowniczych ma skutek tylko w zakresie określonego kręgu uprawnień i nie pociąga pozbawienia związków niereprezentatywnych możliwości działania w obronie interesów pracowniczych swoich członków

zasadnicze znaczenie ma liczebność organizacji pracowniczych

3. Prawo tworzenia i przystępowania do zrzeszeń

• to treść wolności zrzeszania się

• 2 możliwości:

• tworzenie nowego zrzeszenia

• przystępowanie do już istniejącego

• w dokumentach międz. to wyraźnie dotyczy tylko związków zawodowych - ale przyjmuje się że dotyczy to wszystkich zrzeszeń

• wg ETPC - prawo tworzenia i przystępowania - to aspekt szerszego prawa do zrzeszania się a nie samodzielne uprawnienie (Sigurjonsson p. Islandii,1993r.)

• tworzenie zrzeszenia:

• tworzenie nie tylko pojedynczych struktur organizacyjnych

• też tworzenie ich federacji i konfederacji na krajowym lub międzynarodowym poziomie

• obywatele nie mogą być skazani tylko na istniejące zrzeszenia, ze wzg. na:

• pluralizm celów

• unikanie faktycznego podporządkowania władzy publicznej i grupom nacisku

• dlatego ETPC uzależnia swoje akceptowanie przymusowego członkostwa w korporacjach zawodowych (np. lekarskich) od zachowania możliwości tworzenia przez osoby do tego zobowiązane, dobrowolnych zrzeszeń chroniących ich interesy związane z daną profesją (Le Compte p. Belgii,1981r.)

• Komitet Wolności Związkowej MOP - uważa że unifikacja ruchów zawodowych stanowi lepszą ochronę interesów pracowniczych, ale dopuszczalna jest tylko jej dobrowolna postać ( bo jeśli to wynika z narzuconego prawa - to jest to naruszenie art. 2 Konwencji nr 87)

• przystąpienie do zrzeszeń

• prawo do pozostania członkiem zrzeszenia

• ale to nie uprawnienie każdego podmiotu do uzyskania i zachowania członkostwa w dowolnie wybranej przz siebie organizacji

• zrzeszenie może nie przyjąć osoby ubiegającej się o członkostwa i może usunąć dotychczasowego (Cheall p. WB,1985r.)

• próby ograniczeń mogą stać się pogwałceniem prawa do zrzeszania się, ale brak żadnej zew. kontroli zagraża uprawnieniu tych co by chcieli wstąpić/pozostać w zrzeszeniu

• więc konieczne zbalansowanie kolidujących interesów przez państwo

• wg EKPC - realizacja w zgodzie z wymogami k. imitacyjnej (art. 11ust 2)

• ochrona praw i wolności innych osób

• poszanowanie zas. proporcjonalności

• sprawa NALEGO p. WB,1993r.

• wydalenie ze zw. zawodowego musi mieć rozsądną przyczynę (np. niestosowanie się przez związkowca do reguł organizacji - ale one muszą być rozsądne a wydalenie zgodne z nimi)

• niedopuszczalne są wszelkie działania dyskryminacyjne (np. rasowe kryterium doboru kandydatów)

• prawo do tworzenia i przystępowania jest źródłem prawa do swobodnego prowadzenia działalności przez zrzeszenie

• sens powołania zrzeszenia leży w możliwości faktycznego realizowania jego celu

• nieważne czy ostatecznie cel będzie osiągnięty

• 
  ważne, by zrzeszenie mogło podejmować kroki zmierzające do realizacji celu i nie było w tym ograniczane bez uzasadnienia

• 
  art. 8 ust 1c MPPGSiK (tylko zw. zawodowe)

• art. 3 Konwencji MOP nr 87 (też org. pracodawców)

• swoboda prowadzenia działalności - ma :

• wymiar zewnętrzny relacja zrzeszenia z innymi podmiotami

• wymiar wewnętrzny organizacyjna autonomia

• np. partia polityczna

• w. zewnętrzny - moż. podejmowania legalnych działań w celu przejęcia władzy w państwie

• możność wystawienia kandydatów w wyborach parlamentarnych

• w. wewnętrzny

• samodzielny wybór władz partii

• przyjęcie reguł i procedur

• określenie programu

• podejmowanie decyzji w sprawach indywidualnych członków

4. Aspekt negatywny wolności zrzeszania się

• to wolność od zrzeszania się wbrew własnej woli zagwarantowanie moż. nie przystępowania bądź wystąpienia ze zrzeszenia

• wprost w :

• art. 20 ust 2 PDPC

• art. 10 ust 2 AKPCiL - „z zastrzeżeniem obowiązku solidarności” z art. 29

• art. 8 ust 1a MPPGSiK - „prawo tworzenia i przystępowania do zw. zawodowych „wg własnego wyboru”

• w EKPC - sytuacja niejasna

• zamiar twórców nie obejmował gwarancji nie zrzeszania się (wg Travaux preparatoires)

• w czasie powstawania EKPC część państw dopuszczała praktykę przymusowego członkostwa w zw. zawodowych

• sprawa Sigurjonsson p. Islandii,1993r. - ewolucyjna interpretacja art 11 - ETPC:

• akceptacja wymiaru negatywnego

• potwierdzenie jego obecności w Konwencji

• Komitet Niezależnych Ekspertów (obecnie Eur. Komitet Pr. Socjalnych -EKPS) na tle art. 5 EKS - uznał obecność aspektu negatywnego

• ale nie uczynił tego Komitet Praw Człowieka

• sprawa Gauthier p. Kanadzie, 1999r.

• ułatwienia w relacjonowaniu obrad parlamentu, z których mogli korzystać wyłącznie dziennikarze należący do specjalnego zrzeszenia

• Komitet uznał skargę za niedopuszczalną w kwestii naruszenia ar 22 MPPOiP

• ale w zdaniu odrębnym pozostali członkowie Komitetu - pogląd, że art. 22 chroni też przed przymusowym członkostwem zrzeszeniu

• EKS - wymiar negatywny oznacza niedopuszczalność systemu closed shop

• EKPC - mniej jednoznaczne stanowisko:

• ETPC dotychczas nie odrzucił wprost sys. closed shop

• ale pewne jego przejawy uznane jako nie do pogodzenia z art. 11

• formy przymusu - obowiązek członkostwa pod groźbą utraty pracy, licencji

• ważny jest stosunek niedobrowolnych członków do programu zrzeszenia lub objęcie obowiązkiem przynależności osób zatrudnionych przed jego ustanowieniem

• Komitet Wolności Związkowej MOP - decyzja o dopuszczalności closed shop należy do władz krajowych

5. Prawo do akcji zbiorowej

• sprawa Narodowy Związek Policji Belgijskiej p. Belgii ,1975r. - ETPC potwierdził, że z prawa do tworzenia i przystępowania do zw. zawodowych wynika wolność podejmowania akcji związkowych

• akcje związkowe mogą polegać na:

• prowadzeniu rokowań zbiorowych

• zawieraniu porozumień zbiorowych

• strajku

• ale to nie znaczy, że art. 11 gwarantuje te 3 elementy składowe - chodzi o środki urzeczywistnienia wol. akcji związkowych, w których zakresie państwo ma swobodę wyboru

• naruszenie elem. składowego - nie jest naruszeniem art. 11 jeśli zw. zawodowy zachowuje realną możliwość obrony interesów pracowniczych za pomocą innych środków

• sprawa J.B.i inni p. Kanadzie, 1986r.

• Komitet Pr. Człowieka musiał odpowiedzieć, czy z art. 22 MPPOiP wypływa prawo do strajku

• analiza porównawcza z art. MPPGSiK

• pr. do strajku nie może być postrzegane jako wynikające z prawa do tworzenia i przystępowania do zw. zawodowych

• MOP - inne stanowisko niż Kom.Pr. Czł.

• Komitet Wol. Związkowej - zarówno prawo do strajku jak i prawo do rokowań zbiorowych to nieodzowne elementy wol. zrzeszania się w zw. zawodowych

• współtworzą one standard prawny Konwencji nr 87, mimo że nie zostały w niej wprost potwierdzone

• uprawnienia pracownicze zw. z wol. zrzeszania się - mają też niezależne podstawy w pr. międz.:

• prawo do rokowań zbiorowych

• konwencje MOP nr. 98 i 154

• art. 6 EKS

• prawo do strajku

• art. 8 ust 1 d MPPGSiK

• art. 6 ust 4 EKS

• art. 8 ust 1b Protokołu z San Salwador

• prawo do rokowań zbiorowych:

• cel - harmonijne ułożenie stosunków pracy między pracownikami a pracodawcami

• tworzenie moż. rozstrzygania wszelkich znaczących dla obu środowisk kwestii w drodze wzajemnych negocjacji

• kluczowe tematy:

• wynagrodzenia i pozostałe warunki pracy

• zarządzanie i struktura zatrudnienia w zakładzie

• zabezpieczenia socjalne pracowników

• państwo ma obowiązek akceptowania, wspierania i promowania tych wysiłków ( na wszystkich poziomach negocjacji - krajowym, regionalnym, lokalnym, zakładowym - choć wg ETPC - tylko na krajowym)

• rokowania muszą mieć dobrowolny charakter - państwo nie może zmuszać do ich podjęcia (tylko wyjątkowo dopuszczalna ingerencja w ich przebieg i wynik)

• prawo do zawierania porozumień zbiorowych

• art. 6 ust 2 EKS

• zobowiązanie uznania tego przez prawo krajowe

• prawo do koncyliacji i arbitrażu w przypadku sporów na tle stosunków pracy

• art. 6 ust 3 EKS

• jeśli mechanizm koncyliacyjny /arbitrażowy nie pow. w oparciu o układ zbiorowy lub nie wynika z praktyki obowiązek jego ustanowienia należy do państwa jego przymusowe stosowanie musi wg EKS odpowiadać wymogom k. limitacyjne z art. 31

• Komitet Wolności Związkowej MOP - przymusowy arbitraż - sytuacja wyjątkowa i dopuszczony tylko w odniesieniu do służb, których nieprawidłowe funkcjonowanie może zagrażać życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu publicznemu

• prawo do strajku

• EKS uznaje prawo do strajku i innych akcji zbiorowych (podejmowanych przez pracowników lub pracodawców) - art. 6 ust 4

• stajk to drastyczny środek ochrony interesów pracowniczych

• bywa wykorzystywany dla celów niezwiązanych z sytuacja pracy

• dlatego organy kontrolne w sys. EKS i MOP podkreślają, że gwarancje nie obejmują strajków mających czysto politycznych charakter

• ale nie uważane za takie strajki te, przeciw polityce gospodarczej i społecznej rządu, która ma konsekwencje w sferze praw pracowniczych

• dopuszczalne są strajki solidarnościowe, okupacyjne i generalne ( zasięg ogólnokrajowy)

• niezależnie od formy - muszą przebiegać pokojowo

• pr. do strajku nie jest prawem absolutnym - władza może w nie ingerować

• moż. uzależnienia legalności strajku od:

• uprzedzenia o nim pracodawcy

• wcześniejszego wykorzystania mechanizmu arbitrażowego lub koncyliacyjnego

• zachowania okresu namysłu (cooling-off period)

• podjęcia decyzji przez większość załogi w drodze głosowania tajnego

• zapewnienia w jego trakcie odpowiednich śr. bezpieczeństwa

• umożliwienie świadczenia pracy przez pracowników, którzy nie przystąpili do niego

• też moż. ograniczeń podmiotowych obejmujących:

• pracowników państwowych

• osoby świadczące kluczowe usługi ze społecznej perspektywy, nawet jeśli działają w ramach sektora prywatnego

• możliwość wyłączenia uprawnienia tylko w stosunku do konkretnych, szczególnie istotnych służb:

• policji

• sądownictwa

• straży pożarnej

• straży więziennej

• moż ograniczenia nawet w przypadku usług prywatnych, jeśli trudności w ich dostarczeniu mogą zagrażać życiu, zdrowiu, bezpieczeństwu publicznemu - wg KWZ MOP to m.in.:

• 
  szpitalnictwo

• energetyka

• wodociągi

• telekomunikacja

• kontrola lotów




1. Obowiązki państwa

• sprawa Gustafsson, 1996r. - ETPC - spostrzeżenie: :)

• chociaż art. 11 to ochrona jednostki przed arbitralnymi ingerencjami władz publicznych w korzystanie z jej praw - mogą też istnieć pozytywne obowiązki zapewnienia skutecznego korzystania z tych praw

• w odniesieniu do wol. zrzeszania się - pozytywne obowiązki - w związku z :

• kolizją interesów jednostki z interesami zrzeszenia

• zadaniem państwa jest obrona jednostki przed nadużyciami ze strony zrzeszenia, która wiąże się z wkraczaniem w sferę jej autonomii

• konfliktem pracodawca - organizacja pracownicza

• przeciwstawienie się przejawom antyzwiązkowej dyskryminacji ze strony pracodawcy, może polegać np. na różnych formach represjonowania pracowników zaangażowanych w tworzenie zw. zawodowego lub jego działalność

1. Dopuszczalne ingerencje państwa

• klauzula limitacyjna podstawowa metoda ogr. wolności zrzeszania się

• art. 29 ust 2 PSPC - klauzula generalna

• art. 22 ust 2 MPPOiP

• art. 11 ust 2 EKPC

• art. 16 ust 2 AKPC

• art. 8 ust 1a MPPGSiK

• art. 31 ust 1 EKS - klauzula generalna

• konwencja MOP nr 87 - generalna reguła restrykcyjna - art. 8 (podporządkowuje wykonywanie gwarancji prawu krajowemu, o ile nie osłabia ono tych gwarancji lub nie jest tak stosowane)

• powstanie zrzeszenia i jego swobodne działanie - moż. poddania go pewnym warunkom formalnym

• obowiązek rejestracji

• nadanie formy prawnej odpowiadającej profilowi jego działalności

• dopuszczalne jest uzależnienie rejestracji m.in. od wykazania się odpowiednią liczbą członków czy wniesienia stosownej opłaty

• oryginalna i niemyląca nazwa zrzeszenia (X. p. Szwajcarii, 1994r.)

• odmowa rejestracji - nie zawsze jest równa naruszeniu wolności zrzeszania się

• nie ma naruszenia, gdy mimo niezarejestrowania zrzeszenie może kontynuować działalność (Ruch na rzecz demokratycznego Królestwa p. Bułgarii,1995r.)

• z art. 11 EKPC nie można dochodzić prawa do osobowości prawnej każdego zrzeszenia - choć to ważny aspekt tej wolności (Gorzelik p. Polsce,2001r.)

• cel zrzeszenia musi być zgodny z prawem - inaczej państwo może sprzeciwić się jego utworzeniu, takie zrzeszenia to:

zrzeszenia odwołujące się w swoim programie do przemocy bądź akceptujące przemoc jako środek jego realizacji

• ale pokojowie zabieganie o zmianę prawa (też norm konstytucyjnych) - nie może być przesłanką sprzeciwu państwa, choć:

• w sys. EKPC - dopuszczenie rozwiązania partii polit. promującej model państwa oceniony przez Trybunał jako niedemokratyczny (Refah p. Turcji,2001r.)

• delegalizacja zrzeszenia lub uniemożliwienie powstania najdalej posunięta ingerencja w pr. zrzeszania się

• więc muszą być poważne argumenty w

• deklarowanym programie zrzeszenia

• podejmowanych działaniach zrzeszenia

• poglądach liderów

• ale raczej nie z samej nazwy

• dopuszczalność ingerencji związana jest z problematyką wkraczania w autonomię zrzeszenia

• dokumenty międz. akceptują pewne specyficzne, podmiotowe ograniczenia wolności zrzeszania się możliwość wpr. szczególnych restrykcji wobec

• członków policji i wojska

• art. 22 ust 2 MPPOiP

• art. 9 MOP nr 87

• art. 5 EKS

• art. 16 AKPC

• policji wojska i administracji

• art. 8 ust 2 MPPGSiL

• art. 11 ust 2 EKPC

• art. 8 ust 2 Protokołu z San Salwador

to ułatwienie ingerowania w gwarancje zrzeszania się wskazanych grup zawodowych

ale niejasne są granice ograniczeń:

wykładnia gramatyczna art. 11 ust 2 EKPC - jedynym kryterium dopuszczalności ograniczeń wolności zgromadzeń i zrzeszania się wobec policji, wojska, administracji jest legalność

ETPC - wymaga oprócz legalności też niearblitralności ograniczania (a wręcz celowości i proporcjonalności ograniczania) - Rekvenyi p. Węgrom,2001r.

trudno też sprecyzować, kto mieści się kategorii policji, wojska, administracji

administracja - tu konieczna interpretacja restryktywna - uwzględnienie pozycji urzędnika

• chodzi o osoby na wysokich stanowiskach

• pozostali- należy uwzględnić cel regulacji zmierzających do zapewnienia właściwego funkcjonowania państwa

• sprawy Vogt (1995r.) i Volkmer(2001r.) - wyłączenie nauczycieli

zakres dopuszczalności ingerencji

• sys. EKPC = całkowite pozbawienie policjantów moż prowadzenia dział. politycznej i przystępowania do partii polit. (Rekvenyi p. Węgrom, 2001r.) - ale to dlatego bo na Węgrzech wieloletnie upolitycznienie policji - nie wiadomo czy ta zasada ma zastosowanie uniwersalne

• EKS - największe ingerencje w tę wolność mogą dotykać sił zbrojnych

• nawet całkowity zakaz tworzenia i przystępowania do organizacji pracowniczych

• aż taka restrykcja nie może być przyjęta wobec policji

• tylko akceptacja dla ograniczania wol. zrzeszania się policjantów do zw. zawodowych skupiających wyłącznie policjantów

• nie wymieniono administracji publicznej - ingerencja w prawa pracowników administracji możliwa wyłącznie na zasadach ogólnych ( w oparciu o k. limitacyjną z art. 31)

Zakaz niewolnictwa i poddaństwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej

1. Zakaz niewolnictwa i poddaństwa

• to jeden z pierwszych nurtów rozwojowych międzynarodowej ochrony praw człowieka

• należy do pierwszej generacji praw człowieka (to wolność osobista)

• nie podlega ograniczeniom na podstawie klauzul imitacyjnych

• w klauzulach derogacyjnych ta wolność wymieniana jako prawo niederogowalne

• różnica między poj. „niewolnictwo” i „poddaństwo”

• szczególnie widoczna w MPPOiP (ust.1 - niewolnictwo, ust.2 - poddaństwo)

• ale z konwencji o char. generalnym nie wynika na czym polega ta różnica

• konwencja w sprawie niewolnictwa z 1926r. - odnosi się tylko do niewolnictwa w ujęciu klasycznym

• konwencja uzupełniająca z 1956r. - wyjaśnia różnicę

w klasycznej postaci:

niewolnictwo - stan lub położenie jednostki, wobec której stosuje się przejawy prawa własności

• obejmuje wszystkie aspekty życia człowieka

• człowiek sam nie może się uwolnić z tego stanu

• niewolnikiem można się stać:

• przez pojmanie

• przez nakłonienie danej osoby do oddania siebie w niewolę

• przez nabycie

• częsta praktyka - okaleczanie, piętnowanie lub inna forma znakowania niewolników w celu uwidocznienia ich stanu

z zakazem niewolnictwa związany zakaz handlu niewolnikami

• to wszelki rodzaj handlu, szczególnie pojmanie, nabycie lub odstąpienie osoby z zamiarem uczynienia jej niewolnikiem, a także nabycie w jakiejkolwiek formie niewolnika w celu sprzedaży lub zamiany i odstąpienie takiej osoby.

• to też przewóz niewolników

poddaństwo - instytucja lub praktyki zbliżone do niewolnictwa

• wynika to z art. 7 b) w zw. z art. 1 Uzupełniającej konwencji w sprawie zniesienia niewolnictwa, handlu niewolnikami oraz instytucji i praktyk zbliżonych do niewolnictwa z 1956r.

• to stan zniewolenia o nieco mniejszym ciężarze gatunkowym

• odnosi się tylko do niektórych aspektów życia człowieka np.

• obow. świadczenia osobistych usług na rzecz właściciela

• te usługi nie stanowią spłaty długu, tylko jego zastaw niewola za długi

• pańszczyzna - obow. dzierżawcy mieszkania i pracowania na ziemi stanowiącej własność innej osoby

• poddany jest też zobowiązany do wyk. pewnych określonych usług na rzecz danej osoby

• poddany nie może zmienić tego stanu z własnej woli

• praktyki i instytucje stosowane wobec kobiet:

• przyrzeczenie kobiety na żonę bez jej woli

• odpłatne wydanie za mąż

• przekazanie kobiety przez dotychczasowego męża (jego rodzinę) w zamian za wynagrodzenie

• przekazanie kobiety w spadku po mężu innej osobie

• praktyki i instytucje stosowane wobec dzieci:

• oddanie dziecka innej osobie w celu wyzyskiwania go lub jego pracy

współczesne formy poddaństwa i niewolnictwa:

• handel ludźmi (głównie kobietami i dziećmi)

• wyzysk seksualny - wykorzystywanie:

• prostytucji innych osób (też dzieci)

• pornografii

• praca lub usługi o char. przymusowym

• usunięcie organów i handel nimi

Handel ludźmi

• werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób, z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły, lub też wykorzystaniem innej formy przymusu:

• uprowadzenia

• oszustwa

• wprowadzenia w błąd

• nadużycia władzy

• wykorzystania słabości

• wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści

dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania

• wykorzystanie obejmuje (jako minimum)

• wykorzystywanie prostytucji innych osób ( i inne formy w. seksualnego)

• pracę lub usługi o char. przymusowym

• niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa

• zniewolenie

• usunięcie organów

• zgoda ofiary nie ma znaczenia za uznanie tego za handel ludźmi

• ta definicja - z Protokołu o zapobieganiu, zwalczaniu i karaniu handlu ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi (uzupełniającego Konwencję ONZ o zorganizowanej przestępczości międzynarodowej z 15.11.2000r.)

• więc zastosowanie tylko do handlu międzynarodowego

• def. powtórzona w Konwencji Rady Europy o przeciwdziałaniu handlowi ludźmi - podpisanej w Warszawie 16.05.2005r.

• odtąd dotyczy to też handlu wewnętrznego i handlu prowadzonego przez podmioty inne niż zorganizowane grupy przestępcze

• Protokół - też normy gwarantujące ofiarom handlu pomoc i ochronę

• ochrona prywatności i tożsamości ofiar

• utajnienie postępowania prawnego dot. handlu

• zapewnienie właściwych środków służących do odzyskania przez ofiary równowagi psychicznej, fizycznej i społecznej

• zakwaterowanie

• poradnictwo

• pomoc medyczna, psychologiczna i materialna

• możliwość zatrudnienia, kształcenia, szkolenia

• ułatwienie repatriacji z należytym uwzględnieniem zapewnienia bezpieczeństwa (wydanie dokumentów podróży etc.)

Wyzysk seksualny

• pozyskiwanie, potajemne przewożenie i wykorzystywanie prostytucji kobiet - bardzo rozwinięte w niektórych regionach ( tzw. „turystyka seksualna”)

• 1949r. - Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji innych osób

• prostytucja i handel ludźmi są sprzeczne z godnością i wartością człowieka

• zagrażają dobru jednostki, rodziny i społeczeństwa

• prawo krajowe powinno penalizować:

• dostarczanie, zwabianie lub uprowadzanie w celach prostytucji innych osób

• eksploatację prostytucji innych osób nawet za ich zgodą

• utrzymywanie, prowadzenie, finansowanie domu publicznego

• świadome udostępnianie komuś budynku lub pomieszczenia dla celów prostytucji

• konwencja zawiera:

• normy dot. współpracy międzynarodowej zmierzającej do zwalczania tych zjawisk

• ekstradycja

• współpraca organów ścigania i org. sądowych państw-stron

• normy dot. ochrony ofiar handlu w celach prostytucji

• przepisy chroniące imigrantów/emigrantów

• kampanie informacyjne

• środki nadzoru w portach i na dworcach

• repatriacje

• nadzór nad agencjami zatrudnienia

• ochrona dzieci przed handlem dziecięcą prostytucją i pornografią

• Protokół fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i pornografii z 2000r.

• 
  definicja „handlu dziećmi”




dziecięca prostytucja - wykorzystywanie dzieci do czynności seksualnych za wynagrodzeniem lub jakąkolwiek rekompensatą w innej formie

dziecięca pornografia - pokazywanie, za pomocą dowolnych środków dziecka uczestniczącego w rzeczywistych lub symulowanych czynnościach seksualnych lub jakiekolwiek pokazywanie organów płciowych w celach przede wszystkim seksualnych

• protokół - ochrona nad dziećmi - ofiarami w trakcie post. karnego

• udział dziecka w postępowaniu w sposób pozwalający na:

• jego sprawne przeprowadzenie

• uwzględnienie najlepiej pojętego interesu dziecka

ważne :

• zapewnienie wsparcia ze stron odpowiednich służb

• ochrona prywatności i tożsamości dzieci

• ochrona przed zastraszaniem i zemstą

• działania w celu reintegracji społecznej i rekonwalescencji fizycznej i psychicznej

państwa strony zobowiązane do rozpowszechniania wiedzy wśród społeczeństwa - głównie dzieci

przestępstwa polegające na wykorzystywaniu dzieci - podlegają „represji wszechświatowej” państwo-strona jest zobowiązane je ścigać, nawet gdyby zostały popełnione za granicą - nawet w miejscu, w którym nie stanowią przestępstwa

to przestępstwa podlegające ekstradycji

2. Zakaz pracy przymusowej lub obowiązkowej

• praca przymusowa/obowiązkowa - godzi w wolność ludzką i kwestionuje godność człowieka

• art. 4 ust. 2 PDPC zakaz niewolnictwa i poddaństwa (tylko)

• art. 8 ust. 3 MPPOiP „Nie wolno nikogo zmuszać do pracy przymusowej lub obowiązkowej”

• art. 4 ust. 2 EKPC „Od nikogo nie będzie wymagane świadczenie pracy przymusowej lub obowiązkowej”

• ten zakaz też w art. 6 ust. 2 zd.1 AKPC, ale nie ma go w AKPCiL

• konwencje MOP jako lex specialis

• konwencja nr 29 z 1930r.

• konwencja nr 105 z 1957r.

• to jest prawo-łącznik - ma gwarancje w obu generacjach praw człowieka

• unormowania w sferze praw socjalnych

• art. 23 ust. 1 PDPC - prawo do swobodnego wyboru zatrudnienia

• art. 6 ust.1 MPPGSiK - prawo do pracy swobodnie wybranej lub przyjętej oraz zatrudniania w warunkach zapewniających jednostce korzystanie z podstawowych wolności politycznych i gospodarczych

• art. 1 ust. 2 II cz. EKS - „praca swobodnie przyjęta”

• PKPS - „Wnioski” rozpatrzenie tego standardu w zw. z przymusem pracy

• encyklika Laborem Exercens Jana Pawła II - praca ludzka ma być realizacją wolności ludzkiej

• nie ma char. absolutnego

1. są wyjątki ex definitione (są identyczne w różnych dokumentach - tylko 1 wyjątek)

wg MPPOiP i EKPC - poj. „pracy przymusowej lub obowiązkowej” nie obejmuje:

1. wszelkiej pracy lub świadczeń zwykle wymaganych od osoby pozbawionej wolności na mocy legalnego orzeczenia sądu lub w okresie warunkowego zwolnienia

• art. 8 ust 3 c i MPPOiP

• art. 4 ust 3 a EKPC

• art. 6 ust 3 a AKPC (dodatkowo nakazuje by praca odbywała się pod nadzorem i kontrolą władz publicznych i że niedozwolone jest oddanie takiej osoby do dyspozycji jakiejkolwiek prywatnej osoby, spółki etc.)

2. jakiejkolwiek służby o char. wojskowym bądź służby wymaganej zamiast przymusowej służby wojskowej w krajach, które uznają sprzeciw sumienia

• art. 4 ust 3 b EKPC

• art. 8 ust. 3 c iiMPPOiP

• art. 6 ust 3 b AKPC

3. jakichkolwiek świadczeń wymaganych w czasie stanów nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobrobytowi społeczeństwa

• art. 4 ust 3 c EKPC

• art. 8 ust 3 c iii MPPOiP

• art. 6 ust 3 c AKPC

4. jakiejkolwiek pracy lub świadcze, które stanowią część zwykłych obowiązków obywatelskich

• art. 4 ust 3 d EKPC

• art. 8 ust 3 c iv MPPOiP

• art. 6 ust 3 d AKPC

w Pakcie i Konwencji Amerykańskiej - dodatkowy wyjątek:

„wykonywanie ciężkiej pracy zgodnie z wyrokiem właściwego sądu w krajach, w których pozbawienie wolności połączone z ciężką pracą może być orzeczone jako kara za przestępstwo”

w konwencji amerykańskiej - dodatkowy warunek - praca ta nie będzie niekorzystnie wpływała na godność albo fizyczną/intelektualną zdolność więźnia




w sys. europejskim taka kara wykluczona brak zgody na obozy pracy

(warunek dla Ukrainy gdy przystępowała do EKPC - zlikwidowanie obozów pracy)

b) to nie jest prawo niederogowalne

• tylko w AKPC wśród praw niederogowalnych - cały art. 6 - więc to obejmuje też zakaz pracy przymusowej

• w MPPOiP i EKPC - tylko zakaz niewolnictwa i poddaństwa jest niederogowalny

• ważne jest uwzględnienie testu legalności międzynarodowej i niedyskryminacji -przy ograniczaniu tego prawa w czasie st. nadzwyczajnych

• wymóg niesprzeczności z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego konieczność uwzględnienia konwencji MOP i międzynarodowego prawa humanitarnego:

IV KG 1949r. - art. 40 przymus pracy dopuszczony tylko

• „w tej samej mierze, co obywatele strony w konflikcie, na której terytorium się znajdują”

• „tylko do prac, które są normalnie konieczne dla zapewnienia wyżywienia, mieszkania, ubrania, transportu i zdrowia, które nie pozostają w bezpośrednim związku z prowadzeniem działań wojennych

absolutnie wykluczone zmuszanie do:

• służby w swych siłach zbrojnych lub pomocniczych

• pracy, która zmuszałaby do wzięcia udziału w działaniach wojennych

• zapewnienia siłą bezpieczeństwa obiektów, na których terenie wykonują wskazaną pracę

• dopuszczenie przymusu pracy tylko wobec pełnoletnich (art. 51)

• te same standardy wobec internowanych (+ dodatkowo - zakaz pracy o char. poniżającym lub upokarzającym” - art. 95)

• zmuszanie do służby w siłach zbrojnych mocarstwa nieprzyjacielskiego to zbrodnia wojenna - art 147

praca przymusowa a jeńcy wojenni

• oficerowie lub równorzędne im osoby - nie wolno zmuszać do pracy

• podoficerowie - wymóg tylko prac nadzorczych

• inni, zdrowi jeńcy wojenni - praca może być wymagana - ale tylko zw. z administracją, urządzeniem, utrzymaniem obozu + praca w rolnictwie, przemyśle (oprócz metalowego, maszynowego, chemicznego i robót publicznych o char. wojskowym), transporcie, handlu, dział. artystycznej, służbie domowej i służbie użyteczności publicznej ( bez char. wojskowego)

• zakaz przymusowego zatrudniania jeńców przy

• pracach szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych

• pracy, która może być uważana za upokarzającą dla członka sił zbrojnych mocarstwa zatrzymującego

• zmuszanie jeńców do służenia w siłach nieprzyjaciela - zbrodnia wojenna (art. 130)

• orzecznictwo sztrasburskie rzadkie są skargi dot. tego standardu

• kazus Iversena -

• zarzucał Norwegii naruszenie zakazu pracy przymusowej lub obowiązkowej poprzez wprowadzenie dla młodych dentystów obowiązku podjęcia pracy za kręgiem polarnym - ale na krótki okres i z korzystnymi warunkami ekonomicznymi

• Europejska Komisja Pr. Człowieka - minimalną większością głosów (6:5) nie dopatrzyła w tym naruszenia art. 4

• wzięcie pod uwagę zjawiska szkorbutu w tych rejonach

• nagląca konieczność zapewnienia przez państwo opieki stomatologicznej

• tylko przejściowy char. tego obowiązku i rekompensaty finansowe

• też skargi przeciwko obowiązkowi występowania aplikantów w char. obrońców z urzędu - nie dopatrzono się naruszenia zakazu pracy przymusowej wg ETPC

• sprawa Karlheinz Schmidt p. Niemcom, 1994r.

• npdst. art. 4 w związku z art. 1 EKPC zarzucano wprowadzenie w landach RFN ustawodawstwa przewidującego obowiązek świadczenia przez mężczyzn przymusowej służby strażackiej (nieodpłatnie)

• ETPC uznał tę służbę jak jeden ze zwykłych obowiązków obywatelskich

• ale w zw. z dyskryminacją mężczyzn - stwierdził naruszenie art. 4 w zw. z art. 14

• sprawa Saliadin p. Francji, 2005r.

• problem jednej ze współczesnych form niewolnictwa - „niewolnictwa domowego”

• agent wszedł w porozumienie z obywatelem Togo co do przekazania w jego ręce niepełnoletniej córki, z obietnicą urządzenia jej we Francji i zapewnienia edukacji

• najpierw musiała odpracować u agenta koszty biletu lotniczego

• potem - przekazana małżonkom B. , u których mieszkała przez kilka lat (bez własnego pomieszczenia) i ciężko, nadmiernie pracowała bez wynagrodzenia

• nie mogła samodzielnie wychodzić

• pozbawiona dokumentów

• jej pobyt we Francji - nielegalny

• nie dostała możliwości podjęcia nauki

Trybunał:

• skupił się na zobow. pozytywnych państwa na tle art. 2,2 i 8 EKPC (i oczywiście 4)

• konwencja nr 29 MOP - zakaz narzucania bądź pozwalania na narzucenie pracy przymusowej lub obowiązkowej na rzecz jednostek prywatnych, spółek bądź prywatnych osób prawnych

• to oznacza wszelką pracę czy służbę wymaganą od jednostki pod groźbą jakiejkolwiek kary i której jednostka nie oferuje z własnej i nieprzymuszonej woli

• odniesienie się do zakazu niewolnictwa: - Konwencji Uzupełniającej ONZ z 1956r.

• art. 1 - odniesienie się do instytucji i praktyki analogicznej do niewolnictwa - która obejmuje „poddaństwo, wszelką sytuację bądź praktykę, z mocy której dziecko lub młodociany do ukończenia 18 lat przekazywani są - przez swoich rodziców, jedno z nich, czy opiekuna - osobie trzeciej, za odpłatnością lub bez, w celu wyzysku przez taką osobę bądź wyzysku pracy takiego dziecka lub młodocianego”

• oparcie się na art. 19 i 32 Konwencji Praw Dziecka

• niedopuszczalność ograniczania postanowień art. 4 tylko do bezpośrednich działań władz państwowych

• konieczność uznania zobow. pozytywnych, obejmujących obowiązek przyjęcia przepisów w dziedzinie karnej, które nakładają sankcje za praktyki unormowane przez art. 4, jak też praktycznego stosowania tych przepisów

• zaliczenie (pierwszy raz) prawa z art. 4 do fundamentalnych wartości demokratycznych społeczeństw

• stwierdzenie, że od skarżącej wymagano są świadczenia pracy przymusowej z art. 4

• rozpatrzenie położenia skarżącej z perspektywy zakazu poddaństwa - uznanie, iż skarżąca była utrzymywana w stanie poddaństwa w rozumieniu art. 4

• stwierdzenie, że francuskie pr. karne nie było dostosowane do wymagań zwalczania współczesnych form niewolnictwa, w tym domowego

• choć odnotował we Francji pozytywne tendencje rozwojowe

• zaciera się klarowność rozróżnienia między:

• niewolnictwem

• poddaństwem

• pracą przymusową lub obowiązkową

we współczesnych formach niewolnictwa - elementy pracy przymusowej często łączą się z elementami poddaństwa ( a ono jest związane z niewolnictwem)

Zakaz retroakcji prawa karnego

• to skrót myślowy :)

• formuła zakazu działania prawa karnego wstecz nie wyczerpuje pełnego sensu standardu

• pierwsza międzynarodowa regulacja - art. 11 ust. 2 PDPC

• chodzi o pakiet gwarancji składających się łącznie na zasadę określoności przestępstw i kar oraz pewności sytuacji prawnej człowieka w obrębie prawa karnego

• istotę tego standardu najpełniej oddaje zasada nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriori - nie ma przestępstwa/kary bez wcześniejszej ustawy karnej ( a nie lex retro non agit)

• tę regułę w sposób poszerzony powtórzono w:

• art. 7 EKPC

• Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu działania, który wg prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowił czynu zagrożonego karą w czasie jego popełnienia. Nie będzie również wymierzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą zostal spełniony:

• Niniejszy art. nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby winnej dziłania lub zaniechania, które w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą wg ogólnych zasad u znanych przez narody cywilizowane




• art. 15 MPPOiP

• art. 9 AKPC




• art. 7 ust.2 AKPCiL

• „uzane przez narody cywilizowane” (EKPC) i „uznane przez społeczność międzynarodową” (MPPOiP)

• chodzi o zasady ogólne prawa, uznane na poziomie krajowym praktycznie wszystkich krajów świata

• praktyka organów międz. ochrony pr. człowieka pełna zgodność co do ostatecznej treści istoty wolności człowieka od retroakcji prawa karnego

• ETPC - z art. 7 KE wynika :

• jedynie prawo może określić znamiona przestępstwa i przypisać do tego przestępstwa karę

• prawo powinno być przystępne i precyzyjne na tyle, by jednostka mogła przewidzieć - w razie potrzeby z pomocą interpretacji sądowej - jakie działania i zaniechania będą pociągały za sobą odp. karną

• zakaz poszerzającej interpretacji prawa karnego na niekorzyść oskarżonego w drodze np. analogii (Kokkinakis p. Grecji, 1993r.)

• obowiązek ustawowego określenia znamion przestępstwa (głównie odpowiedni stopień precyzji)

problemy praktyczne związane z różnicami w tradycji prawnej w systemie pr. kontynentalnego i anglosaskiego

w pr. anglosaskim - brak niezbędnego określenia czynu zabronionego w prawie stanowionym (pisanym) powinien być uzupełniony w drodze orzecznictwa sądowego (S.W. p. Zjednoczonemu Królestwu, 1995r.)

• w tym zakazie eksponowane są przestępstwo i kara - jako klasyczne kategorie prawa karnego

• orzecznictwo sztrasburskie nie wyklucza się możliwości odniesienia standardu do stosowania innych środków karnych

• wynika to z autonomiczności pojęć traktatowych

• „kara” - gdy dany środek został zastosowany w następstwie skazania za przestępstwo

• 
  też ważne przy ocenie, czy dany środek jest „karą”

• char. i cel środka

• klasyfikacja środka na mocy pr. krajowego

• stopień dolegliwości

• procedury jego stosowania

też możliwe odniesienie standardu retroakcji do deliktów dyscyplinarnych (jeśli w danym przypadku zostaną zakwalifikowane w drodze wykładni autonomicznej jako rodzaj „oskarżenia karnoprawnego”

• zakaz retroakcji dotyczy prawa karnego materialnego ( nie odnosi się do procedury karnej i post. karno - wykonawczego)

• uwzględnienie reguły stosowania ustawy łagodniejszej z korzyścią dla oskarżonego - lex retro agit in mitius

• wg ETPC - kategoria prawa łagodniejszego

• interpretowana szeroko

• dotyczy zarówno elementów definicji przestępstwa jak i możliwych w danym przypadku sankcji (G. p. Francji, 1995r.)

• zas. określoności przestępstw i kar

• sformułowana w standardach międzynarodowej ochrony pr. człowieka

• odwołuje się równorzędnie do:

• ustawodawstwa krajowego

• prawa międzynarodowego

• ale nie chodzi o wszystkie źródła pr. międz. - art. 38 Statutu MTS

• tylko standardy traktatowe (tylko um. międzynarodowe mogą określać przestępstwa międzynarodowe i przypisywać do nich stosowene kary)

• rygory legis scriptae, certae - implikowane przez wymóg legalności kar i przestępstw

• musi to dotyczyć też pr. międzynarodowego

• jeśli by tak nie było wykreowanie 2 jakościowo różnych standardów poprzez umożliwienie stosowania analogii, która jest niezgodna z istotą tej zasady

• zakaz retroakcji to zakaz absolutny (nie podlegający derogacji w sytuacji wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu)

• złagodzenie zakazu - dopuszczenie możliwości ukarania danej osoby na mocy „zasad ogólnych prawa uznanych przez narody cywilizowane”

• to zastrzeżenie - ze wzg. na konieczność w czasie i po II WŚ rozliczania ze zbrodni wojennych

• z brzmienia przepisu, który nie wyprowadza przedmiotowego ograniczenia dot. kategorii czynów wynika możliwość jego zastosowania do wszelkich czynów uznanych za przestępstwa na mocy ogólnych zasad prawa…

ZOBOWIĄZANIA MIĘDZYNARODOWE W DZIEDZINIE PRAW CZŁOWIEKA A KRAJOWY PORZĄDEK PRAWNY

1. UWAGI WSTĘPNE [ PC = prawa człowieka]

• zobowiązanie międzynarodowe - jest stosunkiem prawnym polegającym na usankcjonowaniu określonych powinności (obowiązku działania lub zaniechania) przez podmioty danego stosunku korzystające z prawa do występowania w stosunkach międzynarodowych

• cecha charakterystyczna zobowiązań m-wych PC:

• umowy m-we zawierające tego rodzaju zobowiązania uznają określone prawa osób trzecich / beneficjariuszy, podmiotów uprawnionych /które nie mogą być stronami traktatów m-wych

• tak rozumiane zobowiązanie trzeba odróżnić od politycznych zobowiązań m-wych

• pierwotnymi i podstawowymi podmiotami pr. m-wego są państwa (zaciągaja zobowiązania w dziedzinie PC)

• takimi podmiotami są też organizacje m-we (z reguły nie zaciągają takich zobowiązań)

• źródła zobowiązań m-wych w dziedzinie PC są tożsame ze źr. pr. m-wego publicznego:

• traktaty międzynarodowe

• zwyczaj międzynarodowy

• zasady ogólne pr. międzynarodowego

• uchwały prawotwórcze niektórych organizacji międzynarodowych (dyskusyjne)

• system źródeł pr. m-wego jest pozbawiany hierarchicznego uporządkowania /wyjątek: KNZ i ius cogens/

• w pr. m-wym nie brak centralnego ośrodka normotwórczego i mechanizmu egzekwowania zobowiązań (ale istnieje kontrolra zobowiązań w dziedzinie PC EKPC)

• poza katalogiem twardego prawa (w/w) wyróżniamy tzw. soft law

• reguły postępowania niewiążące z formalnego punktu widzenia

• mogą mieć postać np. rezolucji / zaleceń org. organizacji m-wych

• nie są źr. zobowiazań w pr. m-wym PC

2. PRAWO MIĘDZYNARODOWE A PRAWO KRAJOWE

• koncepcja monizmu i dualizmu

• statyczna relacja pr. m-wego do krajowego porządku prawnego poprzez wskazanie zakresu uznania norm pr. m-wego w systemie źr. pr. wewnętrznego

• należy ją odróżnić od relacji dynamicznej - oddziaływanie na tworzenie lub stosowanie pr. wewnętrznego

• wpływ pr. m-wego na pr. krajowe może mieć postać oddziaływania interpretacyjnego lub oddziaływania na konkretną decyzję krajową

• określenie stosunku norm zawartych w konstytucji krajowej do pr. m-wego

• określenie reguł stosowanych w przypadku kolizji

• doktryna wyróżnia 2 podejścia:

1. hierarchiczna zwierzchnośc konstytucji krajowej nad wszystkimi normami pr. w tym m-wego

2. nadrządnośc pr. m-wego. które ma pierwszeństwo także w stosunku do konstytucji

Generalnie państwa europejskie wykazują przychylność w stosunku do pr. m-wego

3. ZAKRES UZNANIA NORM PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO W KONSTYTUCJI RP

• art. 9: „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją pr. m-wego”

• konstytucyjna zas. poszanowania pr. m-wego

• dot. nie tylko zobowiązań traktatowych

• wiąże wszystkie organy RP

• art. 8 ust.1 „Konstytucja jest najwyższym prawem RP”

• ale pr. m-we nie uzyskało statusu nadrzędności wobec konstytucji

• poprzez usytuowanie obu przepisów w ustawie zasadniczej ustawodawca wprowadził równowagę na straży której czuwa TK

• „na terenie Polski współobowiązują podsystemy regulacji pr., pochodzące z różnych centrów prawodawczych Winny koegzystować na zasadzie przyjaznej wykładni i kooperatywnego współstosowania” (wyrok z 11.05.2005)

• zasada przychylności przy interpretacji norm jednego z podsystemów pr.

• wspólne stosowanie norm różnych podsystemów pr., z zachowaniem zas. ich uzupełniającego się charakteru

• art. 87 ust.1: przyznaje

• ratyfikowanym umowom m-wym status źr. prawa powszechnie obowiązującego w RP

• umowom których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie pierwszeństwo przed ustawą w przypadku kolizji tych dwóch źr.

• do tego rodzaju umów należą traktaty m-we z dziedziny ochrony PC

• art. 91 ust.1 : zas. bezpośredniego stosowania umowy m-wej po jej ogłoszeniu w Dz. U. RP, jeśli jej stosowanie nie jest uzależnione od wydania ustawy

• oznacza to możliwość powoływania się przez org. wł publicznej wprost na normy prawnomiędzynarodowe zawarte w umowie jęli stanowią one normy samowykonalne ( self-executing norms)

4. ODDZIAŁYWANIE ZOBOWIĄZAŃ MIĘDZYNARODOWYCH NA TWORZENIE PRAWA KRAJOWEGO

• 2 formy oddziaływania zobowiązań m-wych na tworzenie pr. wewnętrznego (C. Mik)

a) wzorowanie

• występuje przede wszystkim w odniesieniu do sposobu sformułowania katalogów prawa człowieka w konstytucjach krajowych

• z perspektywy zakresy ochrony PC w konstytucjach krajowych normy pr. m-wego stanowią „standard minimalny” - konstytucje mogą przewidywać wyższy poziom ochrony nie mogą natomiast gwarantować standardów słabszych

• oprócz konstytucji możliwe jest też uwzględnianie zobowiązań m-wych w procesie legislacyjnym - należy jednak sprawdzić zgodność takiego aktu z konstytucją ( projektodawca, Biuro Legislacyjne Sejmu, org. wydający akt)

• Kwestia uwzględnienia zobowiązań m-wych zawartych w EKKPC znalazła swój wyraz w zaleceniu Komitetu Ministrów RE w sprawie kontroli zgodności projektów aktów pr. oraz istniejącego pr. i praktyki administracyjnej ze stanardami wyrażonymi w EKPC:

• właściwych i skutecznych mechanizmów systematycznej kontroli zgodności projektów aktów pr. z Konwecją w świetle orzecznictwa Trybunału

• mechanizmów umożliwiających kontrolę zgodności z Konwencją istniejących aktów pr. ora praktyki adm., łącznie z przepisami zawartymi w rozporządzeniach, zarządzeniach i okólnikach

b) uchylenie lub zmiana prawa

• ma związek z orzeczeniami organów m-wych lub TK

• taka kompetencja TK wynika z art. 188 konstytucji RP - kontrola zgodności ustawy z ratyfikowaną umową m-wą wprowadzoną za zgodą wyrażoną w ustawie

• np. Wyrok ETPC z 22.06.2004 w sprawie Broniowski przeciwko Polsce stwierdzał naruszenie art. 1 Protokołu 1 (ochrona własności)

• w konsekwencji tego:

Wyrok TK z 15.12.2004 stwierdza niezgodność części przepisów ustawy o tzw. mieniu zabużańskim i całkowita zmiana w/w ustawy

5. ODDZIAŁYWANIE ZOBOWIĄZAŃ MIĘDZYNARODOWYCH NA STOSOWANIE PRAWA KRAJOWEGO

1. oddziaływanie interpretacyjne zobowiązań m-wych

• polega na uwzględnianiu zasady przychylności wobec pr. m-wego w praktyce orzeczniczej sądów i innych org. władzy publicznej

• interpretowanie pr. krajowego z wykorzystaniem dorobku orzeczniczego organów m-wych

• wpływ m-wych standardów w dziedzinie PC jest widoczny w orzecznictwie TK i SN

• pr. m-we PC pomaga w dookreślaniu treści norm krajowych

1. oddziaływanie zobowiązań m-wych na konkretną decyzję krajową

• można przedstawić z 2 punktów widzenia:

oddziaływanie bezpośrednie zobowiązań - dot. wpływu standardów m-wych na etapie podejmowania decyzji krajowej; związane z systemem źr. pr. wewnętrznego i miejsca w nim umów międzynarodowych

oddziaływanie pośrednie zobowiązań - poprzez orzecznictwo organów m-wych; wpływ orzeczeń m-wych na akty stosowania pr. krajowego; pomimo tego że to orzecznictwo nie ma mocy precedensu wiążącego dla decyzji krajowych

• w Polsce wpływ orzecznictwa m-wego ma raczej postać oddziaływania interpretacyjnego niż wpływu na konkretne rozstrzygnięcia.

II.

wpływ zobowiązań m-wych na konkretną decyjzę krajową już po jej wydaniu

• może mieć postać rozstrzygnięcia org. m-wego w sprawie, w której wydano określoną decyzję krajową

• żadne orzeczenie m-we nie może mieć skutku uchylającego eo ipso akt stosowania pr. wewnętrznego

• natomiast wewnętrzny porządek prawny może przewidywać możliwość wzruszenia decyzji krajowej pod wpływem orzeczenia m-wego

• w Polsce możliwość wznowienia postępowania karnego (art. 540 parag.3 kpk z 1997)

• nie ma podstawy prawnej dla wznowienia post. cywilnego lub sądowoadministracyjnego

• jest to poniękąd wynagrodzone możliwością skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia

• dla jej złożenia konieczne jest wystąpienie szkody wywołanej przez to orzeczenie, a tymczasem naruszenie praw człowieka nie musi wiązać się z wystąpieniem szkody materialnej

Należy wyrazić wątpliwość :) , czy polski porządek prawny zapewnia w wystarczającym stopniu możliwość wznowienia postępowań sądowych gdy wymaga tego wykonanie wyroku sądu m-wego.

30

przywołują wprost ten aspekt pr. zrzeszania

ich pracownicy mogą być pozbawieni prawa do strajku, a w przypadku jego dopuszczalności - są zobowiązani do zapewnienia w jego trakcie świadczeń w niezbędnym zakresie

to jakiekolwiek działanie lub transakcja, w drodze której dziecko przekazywane jest przez osobę lub grupę osób innej osobie/grupie za wynagrodzeniem lub inną rekompensatą

dodatkowo podkreślają, że jeśli po popełnieniu przestępstwa zostanie na mocy ustawy ustanowiona kara łagodniejsza, to przestępca będzie miał prawo z niej skorzystać

zasada ustawy łagodniejszej <lex mitius>

sprawy:

• Welch p. Zjednoczonemu Królestwu,1995r.

• Jamil p. Francji, 1995r.

---