WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

ZESTAW A - PYTANIA

1. Nauki dogmatyczno-prawne, ogólnoteoretyczne i historyczno-prawne - charakterystyka ogólna

Nauki dogmatyczno prawne - są to nauki, których przedmiotem badań jest prawo aktualnie obowiązujące w konkretnych państwach (prawo wewnętrzne) oraz prawo obowiązujące we wzajemnych stosunkach między państwami (prawo międzynarodowe publiczne). Każda z nauk dogmatycznych rozwiązuje problemy powstające w innej gałęzi (dziale) prawa obowiązującego w danym państwie i czasie.

Typy nauk ogólno-teoretycznych:
a. teoria i filozofia prawa - jest to najstarsza część nauki, podejmuje problemy z zakresu wiedzy o bycie, o poznawaniu, o wartościach i wiedzy o metodach; podejmuje pytania o istotę prawa, o idee przez nie wyrażane, o wartości jakim służy lub jakim powinno służyć
b. socjologia prawa

c. psychologia prawa

d. metodologia nauk prawa (wywiady, ankiety, obserwacje)

Nauki historycznoprawne - zajmują się dziejami ustrojów państwowych i prawa oraz rozwojem koncepcji politycznych i prawniczych.
a. historia prawa - powszechna i Polski

b. historia doktryn politycznych i prawnych - przedstawia ewolucję poglądów i ocen dotyczących celów oraz głównych zasad organizacji i funkcjonowania państwa i prawa.

2. Nauki dogmatyczno-prawne a gałęzie prawa

Nauki dogmatyczno prawne

• przedmiotem badań jest prawo aktualnie obowiązujące w konkretnych państwach (prawo wewnętrzne) oraz prawo obowiązujące we wzajemnych stosunkach między państwami (prawo międzynarodowe publiczne)

• każda z nauk dogmatycznych rozwiązuje problemy powstające w innej gałęzi prawa

• dogmatyka zajmuje się objaśnianiem, interpretowaniem, porządkowaniem, uzasadnianiem treści przepisów z poszczególnych gałęzi prawa

• wykładnia doktrynalna ma wpływ na praktyczną, choć nie jest wiążąca

• postulaty de lege lata i de lege ferenda

W ramach nauk dogmatyczno-prawnych wyróżniamy:

• naukę prawa cywilnego

• naukę prawa karnego

• naukę prawa pracy, itp.

3. Funkcje prawa

Prawo pełni w państwie różnorodne funkcję zarówno wobec obywatela jak i wobec całej zbiorowości. Prawo reguluje życie polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturalne w państwie, występuje również jako czynnik kontrolujący powyższe dziedziny.

• Funkcja organizacyjna - prawo reprezentuje ład i porządek, pomaga tak ukształtować struktury życia zbiorowego, by opanować chaos i stworzyć porządek wzajemnych oddziaływań jednostek i organizacji w układzie powiązań i zależności społ-polit-gosp; prawo określa ramy działania władzy i organizacji publicznych.

• Funkcja ochronna - tworzenie warunków dialogu i koegzystencji w relacjach społecznych dialogu i koegzystencji, prawo ma za zadanie chronić te wartości, które są ogólnie przyjęte i ważne ze społecznego punktu widzenia, stanowi gwarancję poszanowania życia, wolności, własności itp., organizator struktury socjopolitycznej społeczeństwa (koncepcja państwa sieciowego - stwarzanie warunków i ułatwianie procesów interakcyjnych w sieciach publicznych i niepublicznych, umożliwia wyrażenie interesów all zainteresowanych i rozpatrywanie ich w dialogu; wieloszczeblowe partnerstwo; ochrona tych relacji); ochrona pewności i bezpieczeństwa w relacjach, gwarancja autonomii podmiotów

• Funkcja regulacji życia społecznego (stabilizacyjna) - utrwala istnienie ładu społecznego, gospodarczego, politycznego. Prawo pozwala zapewnić obywatelom poczucie bezpieczeństwa w państwie. Eliminuje niepożądane zachowania.

• Funkcja wychowawcza - promuje określone wartości moralne, prawo kształtuje pozytywne zachowania wobec przepisów prawnych np. wobec przestrzegania przepisów ruchu drogowego, mówimy wówczas o charakterze prewencyjnym. Prawo pełni także funkcję resocjalizacyjną, kiedy zastosowana kara działa tak, że osoba, której to dotyczy nie jest skłonna pogwałcić istniejące normy prawne; resocjalizacyjna, prewencyjna

• Funkcja innowacyjna, dynamizująca - prawo jest narzędziem zmiany różnych dziedzin życia np. prawo oświatowe regulujące przepisy związane z Nową Maturą.

• (Funkcja dystrybucyjna) - prawo rozdziela dobra i ciężary, wynikające z funkcjonowania państwa np. przez podatki. Funkcja ta dotyczy szczególnie prawa cywilnego i administracyjnego.

• Funkcja represyjna - prawo ma za zadanie określić wymiar kary za dokonanie przestępstw, działać odstraszająco na sprawców, a także realizować zasadę nieuchronności poniesienia kary za dokonane przestępstwo.

• Funkcja kontrolna - pomaga realizować ochronną i organizacyjną, przez formułowanie wiążących reguł postępowania i możliwość uruchomienia aparatu przymusu; prawo określa postawy jednostek, grup społecznych, narodu i instytucji państwowych. Wyznacza jakie postępowanie jest zabronione, a jakie nie.

• (Funkcja kulturotwórcza) - prawo integruje ludność zamieszkującą na danym terenie np. działający zgodnie z prawem samorząd. Wpływa na kultywowanie określonych przez daną społeczność wartości. Znajomość przepisów prawnych określa poziom kultury np. politycznej danej zbiorowości. Prawo decyduje o ciągłości historycznej danego narodu i państwa.

• (Funkcja gwarancyjna) - prawo wyznacza granice pomiędzy uprawnieniami państwa, a wolnością jednostki. Określa jakie zachowanie jednostki wobec państwa jest zabronione. Z drugiej strony wyznacza granice działania państwa wobec jednostki. Granice te stanowią istniejące normy prawne będące jedyną podstawą działania.

• Funkcja partycypacyjna - mechanizm pozwalaj. społ. na realny wpływ na decyzje podejmowane w systemie polit., pośredni wpływ na rządzenia krajem poprzez wybory

• Funkcja rozstrzygania konfliktów - procedury umożliwiające rozstrzyganie sporów między ludźmi i organizacjami; drogi: konsensualna (umowy), koncyliacyjna (z udziałem mediatora), arbitrażowa (z udziałem arbitra), adiukacyjna (sądowa)

4. System prawa ustawowego - charakterystyka ogólna

Prawo stanowione charakterystyczne jest m.in. dla państw Europy kontynentalnej, w tym dla Polski.

• Powstaje w wyniku jednostronnego, władczego, konwencjalnego i konstytuowanego aktu decyzyjnego organu władzy publicznej upoważnionego do prawoznawstwa. W efekcie stanowienia prawa powstają akty prawodawcze;

• Podstawową formą prawodawstwa jest USTAWA - jednostronny, ogólny, władczy akt prawodawczy parlamentu;

• Tworzenie prawa oddzielone od stosowania prawa

• Akt prawodawczy - źródło prawa, tekst wyrażony w postaci przepisów prawnych wprowadzający do systemu nowe obowiązujące normy albo zmieniający lub uchwalający dotychczasowe; jednostronny - uchwała, wielostronny - umowa międzynarodowa między podmiotami upoważnionymi do prawotwórstwa

• Przepisy prawne kierowane są do ogólnie określonych adresatów prawa i zawierają ogólnie określone powinne sposobów zachowania;

• Stosowanie prawa polega na ustaleniu na podstawie generalnie abstrakcyjnych norm konsekwencji prawnych konkretnego stanu faktycznego; ustalenie stanu faktycznego, ustalenie jaka norma ma zastosowanie, formułowanie orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej

• W wyniku stosowania prawa indywidualnie oznaczony adresat ma konkretny obowiązek w ściśle oznaczonych okolicznościach;

• Podstawowe znaczenie mają akty samoistne, niewymagające przywołania podstawy prawnej ich ustanowienia: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe; pozostałe katy wykonawcze muszą być z nimi zgodne i powoływać się na podstawę prawną w nich zawartą

• Prawo kształt. też przez zasady i reguły interpretacji przepisów prawa, czyli przez wykładnię

• Znaczenie mają też pozasystemowe systemy wartości, wprowadzone poprzez klauzule generalne, jak i prawo zwyczajowe - niepisane, utrwalane reguły postępowania

• Różna moc aktów prawotwórczych (zgodny, nie uchyla, przesądza, wydany dla wykonania)

5. Przepisy i wykładnia w systemie prawa ustawowego

• Przepis prawny - bezpośrednio wyrażony w tekście prawnym, jest jednostką techniczną tekstu, to zdanie w sensie gramatycznym, wyraźnie wyróżnione w tekście prawnym i oznaczone jako artykuł, ustęp czy ich fragment; Z przepisów składają się teksty prawne.

• Natomiast prawo składa się z norm, norma prawna - reguła zachowania skonstruowana z elementów zaw. w przepisach prawnych według określonego wzoru, odtwarzana na ogół z kilku przepisów za pomocą zasad wykładni; normy to przepisy i ich interpretacja czyli wykładnia prawa.

• Przepisy muszą zostać poprawie zrozumiane, „przełożone” na normy prawne, a nie zawsze jest to proste z uwagi na swoistości redakcyjne tekstów prawnych, konieczne bywa eliminowanie zdarzających się błędów redakcyjnych, ograniczenie nieostrości nazw użytych przez prawodawcę, a nawet wypełnianie luk w prawie - to właśnie umożliwia wykładnia.

• Prawo w systemie ustawowym nie może być utożsamiane wyłącznie z ogółem obowiązujących aktów prawodawczych, bowiem prawo kształtują również niewysłowione EXPLICITE w tekstach aktów zasady i reguły interpretacji przepisów prawa. Prawo opiera się na wartościach i dlatego też nie da się go sprowadzić do zbioru przepisów. Podstawowe zasady prawa odzwierciedlają wartości aksjologiczne zawarte w prawie. Wykładnia pomaga je „wydobyć” z tekstu.

• Wykładnia (egzegeza/interpretacja prawa) - zespół czynności polegający na formułowaniu jednoznacznych, generalnie-abstrakcyjnych norm z treści przepisów prawnych

- w znaczeniu pragmatycznym - sam proces objaśniania

- w znaczeniu apragmatycznym - rezultat tego procesu

1. uzupełnienie przepisów zrębowych niezupełnych

2. ustalenie aktualności obowiązywania przepisów

3. ustalenie jednoznaczne znaczenia słów i wyrażeń (z uwzgl. definicji legalnych) i ustalenie czy celowo wprowadził zwroty nieostre  ustalenie obszaru luzu decyzyjnego

4. skorygowanie błędów prawodawcy

6. Common law - charakterystyka ogólna

• WB, Irlandia, Anglia, USA (bez Luizjany i Porto Rico); Indie; Australia+Nowa Zelandia; Kenia i Nigeria

• Prawo precedensowe jest tworzone w drodze sądowych precedensów prawotwórczych. Różnią się one od orzeczeń nie prawotwórczych tym, że kreują nowe normy prawne, jeśli nie istnieje żadna podstawa do rozstrzygnięcia danej sprawy. Wydając precedens nieprawotwórczy, jedynie dookreśla się wykładnię normy prawnej.

• Precedens - konkretnie-indywidualna decyzja sądu, która stała się wzorem (zasada rozstrzygnięcia) innych, podobnych przypadków, zgodnie z zasadą, że podobne sprawy powinny być rozstrzygane w podobny sposób

• Sąd orzeka w konkretnie-indywidualnej sprawie z powołaniem na podobną pod istotnymi względami konkretną poprzednio rozstrzygniętą przez inny sąd

• Gdy brak precedensów w danej sprawie - sąd samodzielnie rozstrzyga sprawę na podstawie własnego przekonania i poczucia słuszności biorąc pod uwagę okoliczności, zasady i wartości społeczne, tworząc nową normę prawną

• Sąd formułuje zasadę rozstrzygnięcia, którą czyni podstawą decyzji - staje się podstawą rozstrzygania spraw podobnych przez sądy o podobnej lub niższej pozycji - zasada stałości decyzji (stare decisis)

• Zasada precedensu - podobne sprawy rozstrzygane w podobny sposób; naruszenie precedensu = naruszenie prawa - podstawa odwołania

• Precedens prawotwórczy składa się z dwóch elementów: ratio decidendi (uzasadnienie danego rozstrzygnięcia) drugi to obiter dictum (incydentalne, jak gdyby "uboczne" rozstrzygnięcie kwestii, mających znaczenie tylko dla danej sprawy). Z ratio decidendi wynika norma generalna, która będzie podstawą rozstrzygnięcia podobnych przypadków w przyszłości. Jest ona wiążąca dla sądów niższej, jak i tej samej instancji co sąd wydający tak długo, dopóki nie zostanie przełamana (overruled). Obiter dicta nie wpływają natomiast zasadniczo na kształtowanie prawa.

• Precedens tworzy prawo dopiero wtedy, gdy zostanie użyty jako podstawa rozstrzygnięcia. Precedensy nie ulegają automatycznemu "przedawnieniu" na skutek upływu czasu. Normy prawne, wynikające z prawa precedensowego, są zatem trwałe.

• Istnieje jednak instytucja zwana "distingwishing overruling", która pozwala sądom na zmianę precedensu, gdy nie przystaje on już do rzeczywistości społecznej. Może to nastąpić również wówczas, gdy strony powołają się na różne precedensy. Wtedy sąd może nie kierować się normami, ustalonymi przez wcześniejsze orzeczenia i doprowadzić do powstania nowego precedensu. Ponadto overruling jest możliwe, gdy sąd stwierdzi istnienie rozbieżności pomiędzy stanem faktycznym danej sprawy a podstawami faktycznymi precedensu.

7. Zacieranie różnic między prawem ustawowym a common law

• Mówi się, że decyzja organu stosującego prawo jest precedensem dla innej decyzji wówczas, gdy ma wyraźny wpływ na podjęcie takiej, a nie innej drugiej konkretnie-indywidualnej decyzji, choć formalnie nie była dla niej wiążąca. Takie „precedensy” mają coraz większe znaczenie w systemach prawa opartego na prymacie ustawy. W praktyce stosowania prawa zdarza się bowiem, że w celu wzmocnienia stanowiska w konkretnej sprawie zajętego przez organ stosujący prawo w uzasadnieniu orzeczenia obok przepisów prawnych przytaczane są orzeczenia konkretnie-indywidualne dotyczące spraw podobnych.

• Powołanie wcześniejszych orzeczeń odbywa się w różnych formach. Bywa tak, że organy stosujące prawo powołują się ogólnie na „ustalone orzecznictwo”, ewentualnie z odesłaniem do konkretnych decyzji stosowania prawa z podaniem ich sygnatur lub też z przytoczeniem fragmentów tychże decyzji albo ich uzasadnień. Zdarza się również, że powoływane jest jedno orzeczenie organu dotyczące podobnej sprawy.

• Powoływanie orzeczenia formalnie nie mają mocy wiążącej dla nowej decyzji a jednak nieformalnie są w procesie stosowania prawa uwzględniane jako argumenty dodatkowe, uzasadniające zajęte stanowisko - zwłaszcza dotyczące interpretacji prawa. Przytoczenie orzeczenia konkretnie indywidualnego nigdy nie może być jedną podstawą innego orzeczenia w systemie prawa opartym na prymacie ustawy.

• W stanowionym - precedensy de iure nie mają mocy prawnej, ale de facto powołuje się na nie w uzasadnieniu orzeczenia, by wzmocnić stanowisko w danej sprawie, szczególnie gdy decyzja została wydana przez sąd wyższej instancji - zwiększa to prawdopodobieństwo utrzymania decyzji w przypadku apelacji

• Precedensy interpretacyjne, szczeg. organów najwyższych prowadzą do wzrostu jednolitości prawa, gdyż uzupełniają luki i niejasności w prawie, prowadzą do ustalenia konkretnej linii orzeczniczej

• W common law - zmiany w stronę prawa stanowionego, gdyż każda ustawa może uchylić precedens

8. Prawo zwyczajowe - charakterystyka ogólna

• Zwyczaj - ustalony, jednorodny sposób postępowania, uznany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną

• Przekształcanie zwyczaju w prawo zwyczajowe:

• w okr. społeczności kszt. się praktyka okr. postępowania i przekonanie, że postępowanie to jest zgodne z jakimiś poprawnymi, słusznymi normami

• wykszt. przekonania, że okr. norma zwyczajowa wyznacza zach. które powinny być realizowane jako prawnie obowiązkowe, a jej przekroczenie powinno być sankcjonowane przez organy państwa

• jeśli organ władzy publ. podejmie konkretną decyzję opierając się na normach ukształtowanych zwyczajowo, to norma staje się od tego momentu normą prawa zwyczajowego, decydujący jest akt uznania owej normy prze państwo i podjęcia decyzji na je podstawie

• trzy elementy: okr. sposób postępowania+przekonanie zbiorowości, że takie jest prawo+uznanie przez organ („sankcjonowanie zwyczaju”)

• Stanowi samoistne źródło prawa , może stanowić podstawę decyzji dot. kwestii nieregul. przez prawo stanowione

• Wg Trybunału Sprawiedl. ONZ jest to „ogólna praktyka przyjęta przez państwo”; „ustalone zwyczaje”, „zasady dobre praktyki (np. morskiej”)

9. Źródła prawa międzynarodowego publicznego

Prawo międzynarodowe ma własne źródła prawa, inne niż prawo krajowego. Tworzone głównie w drodze umów prawotwórczych.

Umowa międzynarodowa

• co najmniej dwustronny, konwencjonalny i konstytutywny akt prawodawczy, oparty o wspólne, zgodne oświadczenie równoprawnych podmiotów prawa międzynarodowego, który zawiera generalnie-abstrakcyjne normy postępowania stron

• tworzy prawo, a więc i uprawnienia i obowiązki tychże podmiotów

• stronami są najczęściej państwa, ew. organizacje międzynarodowe, Stolica Apostolska, strona wojująca

• noszą różne nazwy: traktat, konkordat, konwencja, układ, pakt, deklaracja

• państwa związane są tylko tymi regulacjami, na jakie wyraziły zgodę

• zasada pacta sunt servanda - obowiązek przestrzegania UM

• w zależności od liczby stron: umowa bilateralna lub multilateralna

• w zależności od poziomu, na jakim są zawierane: państwowe, międzyrządowe, resortowe

• ze względu na tryb zawierania umowy: tryb prosty (zgoda na związanie umową) lub złożony (najpierw negocjacje, potem ratyfikacja albo zatwierdzenie przez głowę państwa)

Prawo zwyczajowe:

• tworzone poprzez jednolitą praktykę państw, które w podobnych sytuacjach zachowywały się podobnie. Z czasem taka praktyka nabierała charakteru prawnie wiążącego (opinio iuris), państwa jej przestrzegały w przekonaniu, że tego wymaga od nich prawo

• włączane zwyczaju do prawa w sposób dorozumiany, w drodze milczącego porozumienia (tacitus consensus)

Prawo międzynarodowe cechuje brak hierarchii źródeł prawa, która jest charakterystyczna dla prawa krajowego (konstytucja jest nadrzędna nad ustawami, te z kolei mają pierwszeństwo przez rozporządzeniami). Umowa międzynarodowa może zmienić zwyczaj, ale także (choć znacznie rzadziej) zwyczaj międzynarodowy może zmienić umowę międzynarodową.

10. Źródła prawa w UE

Podział:

• pisane (pierwotne i wtórne, + porozumienia między państwami członkowskimi + UM zaw. z państwami trzecimi i organiz. międzynarod.)

• niepisane (ogólne zasady prawa i prawo zwyczajowe; gł. orzecznistwo TS)

Kryterium podmiotowe:

• pierwotne - prawo międzynarodowe publiczne tworzone w drodze umów bezpośrednio przez państwa członkowskie, umowne prawo międzynarodowe publiczne powołujące Wspólnoty do życia i stwarzające podstawy ich ustroju (traktaty założycielskie, aneksy, protokoły do traktatów, umowy asocjacyjne z członkami po 1957 r.)

• wtórne - akty stanowione nie przez państwa członkowskie, lecz organy Wspólnoty, które powstały w granicach i na podstawie aktów pierwotnych
  

Kryterium przedmiotowe:

• pierwotne - traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, ich uzupełnienia i zmiany, traktaty stanowiące UE, tr. rewizyjne, i akcesyjne (Traktat Rzymski, Jednolity Akt Europejski, Traktat o ustanowieniu UE z Maastricht, Układ z Schengen, Traktat Amsterdamski, Tr. Nicejski, tr. akcesyjne, Pierwszy i Drugi Tr. Budżetowy)

• wtórne - źródła, które realizują prawo pierwotne czyli akty wykonawcze - prawo wew. wiążące w UE np. regulaminy poszczególnych instytucji, jak i prawo kierowane do państw członkowskich UE, ich jednostek (osób fiz. i prawnych), akty I filara:

• rozporządzenie - generalno-abstrakcyjny, obowiązujący w całości, stosowany bezpośrednio w każdym państwie, ogłaszany w Dz. Urz. UE

• dyrektywa - wiąże państwo członkowskie, które jest jej destynatariuszem w zakresie celów, terminów ich osiągnięcia, pozostawia wolny wybór formy i metod realizacji

• decyzja - obowiązuje adresata, jest wiążące, char. konkretno-indywidualny, wyraźne sprecyzowanie treści obowiązku

• zalecenia i opinie - nie są wiążące, ale duży autorytet, „soft law”

Traktaty, na których opera się UE:
→ Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali zawarty w Paryżu w 1951 r.,

→ Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zawarty w Rzymie w 1957 r.

→ Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej zawarty w Rzymie w 1957 r., → Traktat o Unii Europejskiej zawarty w Maastricht w 1992 r.

ponadto do źródeł prawa pierwotnego zalicza się traktaty nowelizujące powyższe traktaty: JAE z 1986 r., TA z 1997 r., a także TN z 2001 r.

→ Traktaty akcesyjne; w skład prawa pierwotnego UE wchodzą także traktaty akcesyjne, tj. traktaty mocą, których do UE są przyjmowane nowe państwa członkowskie.

I filar: unia gospodarcza: wspólny rynek, wspólna polityka rolna i strukturalna, unia walutowa i rozwój regionów;

II filar: unia polityczna: UE w stosunkach zewnętrznych występuje jako jeden podmiot,

III filar: unia policyjno-sądownicza: współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych, wspólne rozwiązywanie problemów imigracji, przestępczości zorganizowanej, terroryzmu i patologii społecznej

11. Prawo publiczne a prawo prywatne

Prawo prywatne - obsługuje sferę autonomicznej, prywatnej aktywności społeczeństwa, na które składa się zbiór podmiotów niepodporządkowanych organizacyjnie aparatowi władzy, tworzone, by ułatwić nawiązywanie relacji między tymi podmiotami ii w celu ochrony ich interesów.

„Prawo prywatne pisane jest dla starannych”, ignorantia iuris nocet

Prawo publiczne - normuje ustrój organów władzy publicznej i relacje państwo-społeczeństwo. Służy ochronie interesów zbiorowych, ogólnych, społecznych, ochronie państwa i innych dóbr wspólnych.

prawo publiczne nie może być zmieniane umowami osób prywatnych; zespół norm regulujących organizację państwa, dotyczących organów państwowych, a także struktury organizacyjnej państwa.

Zadaniem norm prawa prywatnego jest przynoszenie korzyści poszczególnym jednostkom, co odróżnia je od prawa publicznego, które tworzone jest w interesie całego społeczeństwa lub państwa.

Kryterium rozróżnienia	Prawo prywatne	Prawo publiczne
służy ochronie interesu	jednostek i ich organizacji	państwa, zbiorowości, dobra wspólnego
strony stosunku prawnego	jednostka-jednostka,	władza publiczna-jednostka
typ stosunku prawnego	koordynacyjny, kooperacyjny, strony równe wobec siebie i wobec prawa	podległości kompetencji (subordynacyjny), jeden podmiot ma pozycję nadrzędną wobec drugiego i może swoimi decyzjami kszt. jego sytuację prawną
rola woli jednostki w kszt. stosunku prawnego	autonomia woli, dobrowolność	brak autonomii woli, podporządkowanie woli państwa
charakterystyczna metoda regulacji	cywilnoprawna metoda regulacji - gdy pozycja stron w stosunku prawnym jest równorzędna	admnistracyjnoprawna metoda regulacji - wykorzystuje nierównorzędność stron w regulacji (np. wojewoda-obywatel), penalna - państwo grozi użyciem przymusu bezpośredniego w przypadku złamania obowiązków prawnych
typowy sposób regulacji	ius dispositivum,	ius cogens
ochrona prawna	sąd, działa tylko z inicjatywy podmiotów zainteresowanych, inaczej nie ma aktywności państwa	organ administracji, sąd, działają z urzędu w przypadku stwierdzenia naruszenia prawa
typowe sankcje	cywilnoprawne (restytucyjne, nieważności)	karne, administracyjnoprawne (represyjne, egzekucyjne)
gałęzie prawa	cywilne materialne, rodzinne i opiekuńcze, międzynarodowe prywatne	konstytucyjne, administracyjne, karne, finansowe, postępowania cywilnego, międzynarodowe publiczne

12. Powszechnie i wewnętrznie obowiązujące akty prawodawcze w Polsce

akty prawodawcze powszechnie obowiązujące (wiążące):

 mogą zawierać normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej w dany państwie

 mogą regulować postępowanie każdej kategorii adresatów:

• wszystkich podmiotów aparatu państwowego i samorządu terytorialnego

• wszystkich jednostek i zbiorowości, obywateli i innych osób znajdujących się pod jurysdykcją Polski

 o nieograniczonym zasięgu materii, którą mogą regulować

 tylko one mogą stanowić podstawę konkretnie-indywidualnych orzeczeń sądów i decyzji organów administracji

 ich krąg jest zamknięty i wąski

akty prawotwórcze wewnętrznie obowiązujące (wiążące)

 zaw. normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej

 skierowane do adresatów usytuowanych wew. aparatu państwowego (bądź samorządowego)

 zgodne z aktami powszechnie obowiązującymi pod względem materii

 obowiązek ich przestrzegania związany ze stosunkiem zależności służbowej między normodawcą a adresatem normy

 nie mogą stanowić podstawy decyzji stosowania prawa wobec obywateli

nie mogą na ich podstawie powstać nowe prawe lub obowiązki dla obywateli

źródła prawa powszechnie obowiązującego:

• Konstytucja

• ustawy

• ratyfikowane umowy międzynarodowe

• rozporządzenia

• akty prawa miejscowego o ograniczonym terytorialnym zasięgu stanowione przez:

- terenowe organy administracji rządowej (niektóre akty)

- organy samorządu terytorialnego (niektóre uchwały)

na podstawie i w granicach upoważnień zaw. w ustawie

+ prawo unijne

+ orzeczenia TK (prawodawca negatywny - eliminuje akt z systemu)

+ układy zbiorowe pracy

+ regulaminy Sejmu i Senatu

+ umowy zaw. przez RM z nierzymskokatolikimi kościołami i związkami wyznaniowymi

+ rozporządzenie z mocą ustawy prezydenta RP:

źródła prawa wewnętrznie obowiązującego:

• uchwały RM

• uchwały Sejmu i Senatu (niektóre)

• zarządzenia Prezydenta

• zarządzenia Prezesa RM

• zarządzenia ministrów

• regulamin Zgromadzenia Narodowego

• niektóre akty innych centralnych organów państwowych (przepisy ZUS, NIK itp.)

+ na szczeblu terenowym: niektóre zarządzenia organów samorządu i terenowych organów administracji rządowej

13. Konstytucja w systemie źródeł prawa Polski

Konstytucja

 zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawotwórczych, jest aktem nadrzędnym w hierarchii źródeł prawa w sensie:

• materialnym - normuje podst. zasady ustroju społ. i polit.

• formalnym - jest aktem o najwyższej mocy prawnej

 akt normatywny parlamentu albo specjalnego organu przedstawicielskiego pochodzącego z wyboru

 jest zbiorem norm stanowiących fundament polit., społ. i gosp. ład w państwie

 udziela organom władzy publicznej kompetencji do działań

 uchwalane i zmieniane w specjalnej procedurze

• konstytucja sztywna - procedura wieloetapowa, precyzyjnie unormowana i jawna

• konstytucja giętka - wiele norm zaw. w aktach o różnym charakterze (ustawy, normy zwyczajowe, precedensy), decydujący o ich konstytucyjnych charakterze jest przedmiot regulacji

 określa zasady ustroju państwa, kompetencje i wzajemne relacje naczelnych organów w państwie oraz podstawowe wolności, prawa i obowiązki obywateli

 obowiązuje we wszystkich rodzajach stosunków prawnych, jest bezpośrednio stosowana przez wszystkie organy władzy publicznej, a osoby fizyczne i prawne w sprawach przed organami mogą wprost powoływać się do jej normy

 stosowanie bezpośrednie K. oznacza, że organy władzy publicznej (sądy, administracja) mogą podejmować decyzje indywidualne wprost na podstawie norm konstytucji, dot. to norm samowykonalnych (jednoznaczne i precyzyjne, do ich zastosowania nie ma potrzeby odwoływania się do innych przepisów, nie muszą być uzupełnione przez ustawy)

14. Ustawy w systemie źródeł prawa Polski

ustawa:

 akt prawodawczy uchwalony przez Sejm za zgodą Senatu

 o charakterze normatywnym

 zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego (podporządkowana konstytucji)

 o nieograniczonym zakresie przedmiotowym

 dochodzący do skutku w szczególnej procedurze, sekwencyjnej, precyzyjnie regul. przez prawo i jawnej

 wszystkie akty podustawowe musza być z nimi zgodne

 normy zaw. w ustawach mogą zmieniać i uchylać każdą normę podustawową

 materia ustawowa obejmuje:

• nakładanie obowiązków na jednostki i zbiorowości, przyznawanie uprawnień, ograniczanie wolności i praw

• ustrój, właściwości i zasady działania aparatu państwowego oraz samorządu terytorialnego

• główne zasady systemu gospodarczego i finansowego państwa

• status funkcjonariuszy państwowych

15. Rozporządzenia w systemie źródeł prawa Polski

rozporządzenie:

 jedyny akt organów władzy państwowej uznany za źródło powszechnie obowiązującego prawa

 wydawane przez organy wskazane w K., na podstawie szczegółowego upoważnienia zaw. w ustawie i w celu jej wykonania

 oparty o podstawę ustawową

 o treści utrzymanej w ramach upoważnienia i zdeterminowanej przez cel ustawy

 niesprzeczne z unormowaniami o randze ustawy

 organy upoważnione do wydawania rozporządzeń:

• Prezydent

• RM

• Prezes RM

• minister kierujący działem administracji rządowej

• przewodnicząc komitetu określonego w ustawie i powołanego w skład RM

• KRRiT

zakaz subdelegacji - przekazywanie kompetencji innemu organowi przez upoważniony organ

upoważnienie ustawowe określa:

• organ właściwy do wydania rozporządzenia (delegacja ustawowa)

• zakres spraw przekazanych do uregulowania

• wytyczne dot. treści tego aktu

16. Akty wewnętrznie obowiązujące w Polsce

źródła prawa wewnętrznie obowiązującego:

• uchwały RM

• uchwały Sejmu i Senatu (niektóre)

• zarządzenia Prezydenta RP

• zarządzenia Prezesa RM

• zarządzenia ministrów

• regulamin Zgromadzenia Narodowego

• niektóre akty innych centralnych organów państwowych, wydawane przez inne urzędy centralne w ramach ogólnych kompetencji do działania, np. uchwały Państwowej Komisji Wyborczej, przepisy NBP, ZUS, NIK, Dyrektora Archiwów Państwowych, uchwały samorządów zawodowych itp.(przepisy ZUS, NIK itp.)

+ na szczeblu terenowym: niektóre zarządzenia organów samorządu i terenowych organów administracji rządowej

! nazwa aktu nie przesądza o jego charakterze, istnieją bowiem zarządzenia i czy uchwały wydawane przez organy władzy, które nie są źródłami prawa

17. Umowy międzynarodowe w systemie źródeł prawa Polski

umowa międzynarodowa

• akt prawodawczy, poprzez wspólne, zgodne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, tworzy prawo, a więc i uprawnienia i obowiązki tychże podmiotów

• stronami są najczęściej państwa, ew. organizacje międzynarodowe

• stanowi część krajowego porządku prawnego

• stosowana bezpośrednio jeśli jej zastosowanie nie jest uzależnione od wydania ustaw

• ratyfikowana na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawami

• TK upoważniony do orzekania jej zgodności z K.

• szczególna procedura dla UM, na podstawie których RP. może przekazać organizacji międzyn. lub organowi międzyn. kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach

Ze względu ma tryb ratyfikacji i relację ustaw w Polsce można wyróżnić:

1. Umowy ratyfikowane za zgodą parlamentu - ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw, mają moc prawną ustawy. Ratyfikacja to ostateczne wyrażenie zgody przez państwo na związanie się z umową.

2. Umowy ratyfikowane bezpośrednio - w przypadku kolizji norm „ustępują” swą skutecznością ustawie, ale mają „pierwszeństwo” przed innymi aktami prawodawczymi.

18. Zasady techniki prawodawczej - charakterystyka ogólna

Zasady techniki prawodawczej (skrót: ZTP) - reguły konstruowania aktów normatywnych przez legislatorów, często same ujmowane w formie aktu prawnego.

W Polsce ZTP stanowią załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad techniki prawodawczej"

ZTP mają moc powszechnie obowiązującą (także jako załącznik, gdyż załączniki są integralną częścią aktów normatywnych, ale tylko w administracji rządowej. Jego regułom nie podlegają służby legislacyjne samorządu terytorialnego, Kancelarii Sejmu, Senatu ani Prezydenta. Pomimo to ZTP w dziale VII normują projektowanie aktów prawa miejscowego, co bywa krytykowane jako przekroczenie ustawowego upoważnienia do wydania tego rozporządzenia.

W UE wspólne wytyczne instytucji legislacyjnych, stosowane przy tworzeniu prawa wtórnego. Wytyczne zebrane w postaci Praktycznego Przewodnika Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji dla legislatorów przygotowujących akty. Opiera się na wcześniejszych wskazówkach, rezolucjach i instrukcjach Komisji lub Rady wydawanych w połowie lat 90.

W przypadku umów międzynarodowych technikę ich redagowania określają zwyczaje międzynarodowe, różne umowy i instrukcje.

19. Budowa aktu prawodawczego

Dziennik urzędowy Podpis

kompozycja tekstu prawnego:

 nagłówek: nazwa aktu, data jego ustanowienia (uchwalenia/podpisania), ogólne merytoryczne określenie normowanej w akcie materii

 tekst:

- akt wykonawczy: wskazanie podstawy prawnej (przepisu zaw. normę kompetencji prawodawczej upoważniającą dany organ do ustanowienia określonego aktu) wydania tekstu

- ew. wstęp, preambuła okr. cel danej regulacji oraz wartości, na których jest oparta

 jednostki redakcyjne:

- ustawy: (kodeks: części, księgi), tytuły, działy, rozdziały, artykuły, ustępy

- akty wykonawcze: paragrafy, ustępy, litery

 kolejność przepisów:

1. merytoryczne ogólne

2. merytoryczne szczegółowego

3. kolizyjne

4. przejściowe

5. dostosowujące

6. końcowe, uchylające (derogujące), o wejściu w życie (data wejścia w życie), o wygaśnięciu mocy obowiąz.

7. załączniki (wzory dokumentów, rysunki, tabele)

 podpis

kompozycja UM:

• tytuł (nazwa, wskazanie stron, określenie przedmiotu)

• ew. wstęp (preambuła)

• przepisy merytoryczne (prawa i obowiązki państw-stron)

• postanowienia końcowe (dot. wejścia w życie, czasu obowiąz., możliwość wypowiedzenia, zgłaszania zastrzeżeń

• miejsce i data podpisania, liczba egzemplarzy, język, w jakim została sporządzona

• podpisy i pieczęcie

20. Przepis prawny a norma prawna

treść prawa - normy, przepis prawny - forma

Norma prawna jest popartą przymusem państwowym ogólną regułą postępowania skierowaną do abstrakcyjnego adresata, określającą jego postępowanie w przewidzianej tą normą sytuacji. Znaczący zwrot językowy, zaw. żądanie, aby w określonych okolicznościach jej adresaci zachowywali się w wyznaczony w niej sposób

Każda norma prawna określa, jak mają się zachować ci, do których jest skierowana, jeżeli znajdą się w sytuacji określonej w danej normie. Norma prawna może być regułą nakazującą, bądź zakazującą, bądź tez upoważniającą do określonego postępowania. Jest ona regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do pewnego kręgu adresatów.

Przepisy prawne są wyodrębnionymi zdaniami zamieszczonymi w aktach prawnych (np. w ustawach, rozporządzeniach). Są one elementarnymi cząstkami tych aktów. Ze względów porządkowych przepisy ujmuje się w formie artykułów lub paragrafów. Artykuły i paragrafy dzielą się z kolei na ustępy (oznaczone cyfrą arabską z kropką), na punkty (oznaczone cyfrą arabska z nawiasem) oraz litery.

Zwykle w pojedynczym przepisie wyrażona jest jedna norma prawna. Niekiedy jednak norma prawna wyrażona może być w kilku przepisach bądź tez jeden przepis wyrażać może dwie normy prawne lub więcej.

21. Pojęcie, funkcja i znaczenie wykładni prawa

wykładnia przepisów prawnych (egzegeza/interpretacja prawa) - zespół czynności polegający na formułowaniu jednoznacznych, generalnie-abstrakcyjnych norm z treści przepisów prawnych

- w znaczeniu pragmatycznym - sam proces objaśniania

- w znaczeniu apragmatycznym - rezultat tego procesu

Język prawny, w jakim sformułowane są teksty prawne szuka złotego środka tak, by był zwięzły i precyzyjny, a z drugiej strony komunikatywny i jasny dla adresatów. Przepisy powinny być zwięzłe, syntetyczne, ale też zrozumiałe. Prawodawca próbuje tak operować językiem naturalnym, by osiągnąć ten cel, uniknąć słów czy sformułowań wieloznacznych i nieostrych.

Nie zawsze jest to jednak możliwe i wtedy ewentualne błędy prawodawcy można skorygować za pomocą wykładni, by odczytać tekst zgodnie z intencją prawodawcy.

Celem wykładni jest ustalenie znaczenia norm prawnych zawartych w przepisach.

uzupełnienie przepisów zrębowych niezupełnych

ustalenie aktualności obowiązywania przepisów

ustalenie jednoznaczne znaczenia słów i wyrażeń (z uwzgl. definicji legalnych) i ustalenie czy celowo wprowadził zwroty nieostre  ustalenie obszaru luzu decyzyjnego

skorygowanie błędów prawodawcy

22. Rodzaje wykładni prawa

rodzaje wykładni:

• autentyczna - formalna wykładnia dokonana przez prawodawcę - organ, który ustanowił prawo i je sam interpretuje; ex autoritate ustala, co jest poprawnym rozumieniem tekstu; „kto jest upoważniony do tworzenia prawa, ten może je również interpretować” („cuius est conderese eius est interpretari”)

• legalna - dokonywana przez organ, który z mocy prawa uzyskał kompetencje do prowadzenia interpretacji o mocy powszechnie obowiązującej,

- np. Europejski Trybunał Sprawiedliwości,

- w Polsce: Minister Finansów, na mocy ustawy uzyskał kompetencje do interpretacji całego prawa podatkowego (także ustaw), a więc nie tylko swoich ustaw (wtedy byłaby autentyczna)

- czterej Dyretorzy Izb Skarbowych upoważnieni przez Ministra Finansów do wydawania w jego imieniu indywidualnych pisemnych interpretacji przepisów prawa podatkowego

- TK w odniesieniu do ustaw w 1989-1997, orzeczenia były publikowane w „Dzienniku Ustaw” i miały moc powszechnie obowiązującą

• operatywna (praktyczna) - dokonywana przez sądy i organy administracji w toku rozpatrywania indywidualnych spraw; dokonywana wyłącznie na użytek rozstrzygnięcia konkretnej sprawy, wiąże jedynie w tej sprawie

• doktrynalna - dok. przez naukę prawa

• nieoficjalna - dok. przez prawników na potrzeby podejmowania decyzji przez różne podmioty

wykładnia:

• o char. abstrakcyjnym, wyjaśnia wątpliwości prawne, bez związku ze sprawą

• o char. konkretnym w toku rozstrzygania konkretnych spraw przez sądy, trybunały, organy administracji itp.

wykładnia:

• korygująca - gdy przypisujemy normie zmodyfikowane znaczenie w wyniku zastosowania reguł funkcjonalnych, w przypadku, gdy norma wyinterpretowana zgodnie z językowymi regułami dot. zasad przekładu przepisów na normy prawne i zasadami ustalania znaczenia poszczególnych zwrotów wyraża wartości rażąco sprzeczne z innymi wartościami wyrażanymi przez normy prawne

• rozszerzająca - przypisanie normie szerszego zakresu (pierwszeństwo dla wykładni pozajęzykowej - funkcjonalnej i systemowej), wiele zakazów dot. stosowania tego rodzaju wykładni, niedopuszczalna dla wyjątków od zasad, lex specialis, przepisów prawa karnego i podatkowego

• zwężająca - przypisanie normie węższego zakresu na podstawie reguł wykładni pozajęzykowej niż zakres wynikający wprost z dosłownego brzmienia normy

• dosłowna

wiążąca - niewiążąca

oficjalna - nieoficjalna

merytoryczna - formalna

23. Fazy wykładni prawa

fazy wykładni:

• porządkująca - ustalenie koniecznych elementów treściowych normy (A, O, N/Z, Z) ustalenia adresatów normy, zachowań nakazanych albo zakazywanych adresatowi normy, okoliczności, w których dane zachowania są obowiązkowe;

• rekonstrukcji normy - odtworzenie z przepisów o różnych formach reguły postępowania, ew. uzupełnienie przepisu podstawowego o elementy treściowe innych przepisów, z uwzględnieniem możliwości modyfikacji normy przez inne przepisy (np. zaw. wyjątki od zasady)

• ustalania jednoznacznej treści normy - przebiega przy wykorzystaniu językowych, systemowych i funkcjonalnych reguł wykładni prawa, jednoznaczne ustalenie znaczenia poszczeg. słów i wyrażeń, tak aby każdemu z nich przypisać tylko jedno znaczenie; ustalenie czy nieostrość jest zamierzona czy nie czy też jest wynikiem błędu prawodawcy.

po tych fazach wykładnia zakończona jeśli na podstawie reguł językowych możliwy tylko jeden sposób rozumienia normy, a poszczególnym słowom i wyrażeniom można przypisać tylko jedno znaczenie  norma prawna I. wykładnia dosłowna

jeśli nie to II. wykładnia korygująca

24. Koncepcje wykładni prawa

koncepcja derywacyjna wykładni:

• wykładni podlega każdy przepis prawa

• odrzucenie zasady clara non sunt interpretanda (jasne prawo nie wymaga interpretacji)

• za każdy razem trzeba przebyć całą drogę interpretacyjną bez względu na to czy się przepis rozumie intuicyjnie czy nie

• trzy fazy wykładni: porządkująca, rekonstrukcyjna i percepcyjna (odszukanie elementów normy, odkodowanie jej, ustalenie znaczeń słów)

koncepcja semantyczna (klaryfikacyjna)

• to, co jasne intuicyjnie, nie podlega interpretacji (clara non sunt interpretanda)

• interpretuje się tylko te elementy prawa, które są w jakimś sensie niejasne

• ustalanie językowego sensu tekstu, nie poświęca się uwagi procesowi rekonstruowania normy z tego tekstu

koncepcja fazowa:

• faza walidacyjna (zagadnienia walidacyjne) + faza derywacyjna (klasyfikacja znaczeń)

koncepcja argumentacyjna:

• wykładnia nie jest tak uporządkowana i ustrukturalizowana

• zasady i reguły wykładni tworzą zbiór argumentów, z którego czerpie się w zależności od konkretnej sytuacji argumentacyjnej, z ich pomocą przekonuje się ważąc argumenty

• w praktyce używa się tych, które dają szansę na wygraną

25. Językowe dyrektywy wykładni prawa

Językowe reguły interpretacyjne spełniają podstawową rolę w procesie wykładni prawa.

Z punktu widzenia funkcji pełnionej przez te reguły w procesie wykładni prawa można je podzielić na reguły określające zasady:

• rekonstrukcji normy postępowania - znając technikę skrótowego zapisu norm w przepisach i zasady rozczłonkowania norm oraz sposoby sformułowania przepisów prawnych (pozornie opisowa itp.) stara się nadać przepisowi postać normy zgodnie z założoną koncepcją jej budowy + korzysta ze specyficznych reguł odnoszących sie do zasad czytania tekstów prawnych

• ustalania znaczeń poszczególnych zwrotów normy prawnej

językowe reguły rekonstrukcji normy: jeżeli:

 przepis ma formę pozornie opisową należy interpretować jako N/Z postępowania

 zawiera N/Z, należy go uznać za kluczowy dla otworzenia normy

 nie zawiera N/Z i Z należy go interpreter. w powiązaniu z jakimś przepisem podstawowym

 z interpret. przepisu nie da się odtworzyć którego z elementów nory, należy to uzupełnić z innego przepisu aktu lub innego aktu

 norma została odtw. należy sprawdzić czy nie ma przepisów modyfikujących jej treść (np. wyjątki od zasady) w tym lub innym akcie

językowe reguły ustalania znaczeń:

 należy objaśniać znaczenie poszczeg. słów składowych i zbitek słownych

 jeżeli normy nakazują liczyć się z cudzymi decyzjami interpret. (np. SN), jest to wiążące

 zwrotom nie należy bezpodstawnie przypisywać swoistego znaczenia prawnego; jeśli się ustali, że takie mają należy go używać bez względu na znaczenie podobnych zwrotów w języku potocznym

 nie należy przypisywać znaczenia specjalnego właściwego jedynie dla konkretnej gałęzi prawa; jeśli się takie ustali należy go używać bez względu na to, jakie ma znaczenie w systemie prawnym jako całości

 ustalenia znaczenia norm należy dokonywać tak, by żaden ze zwrotów nie został uznany za zbędny (prawodawca niczego nie stanowi bez potrzeby)

jak ustalać znaczenie?

1. definicja legalna, gdy wieloznaczne:

2. znaczenie wynikające z systemowego kontekstu językowego przepisu

3. znaczenie wskazane w literaturze naukowej, co do którego panuje powszechna zgodność

4. znaczenie ustalane na gruncie języka powszechnego (słowniki), gdy wieloznaczne:

5. ustalenie jaki sens ma słowo na gruncie kontekstu językowego

Wykładnie językową przeprowadza się w pierwszej kolejności. Ze względu na to, że sama nauka o języku byłaby niewystarczająca, do pełnej interpretacji stosuje się też reguły wypracowane przez nauki prawnicze, tzw. dyrektywy wykładni językowej.
a) Dyrektywa interpretacyjna. Zwrotom nie można przypisywać swoistego znaczenia prawnego. Swoiste znaczenie to takie, które odmienne od znaczenia potocznego i występuje w danej dziedzinie nauki dla określenia pewnej kwestii.
b) Interpretowanym zwrotom, które znacznie zostało przypisane w języku prawnym, nie można nadawać innego specjalnego znaczenia oprócz tego, które wyraźnie im nadano.
c) Nie można w interpretacji tekstu prawnego określenia użytego przez ustawodawcę zmieniać, rozszerzać, czy zwężać.
d) To samo pojęcie w tym samym akcie normatywnym musi mieć to samo znaczenie.
e) Temu samemu pojęciu musi być przyporządkowane to samo znaczenie w obrębie danej gałęzi prawa.
f) Nie wolno traktować żadnego fragmentu interpretowanego przepisu prawnego jako zbędnego. Ustawodawca kieruje się intencją precyzyjnego wyjaśnienia wszystkich zagadnień, dlatego nie można ominąć żadnej części wypowiedzi prawnej.
g) Do interpretacji tekstu prawnego mają zastosowanie wszelkie reguły używane w nauce o języku. Tekst prawny musi być sporządzony zgodnie z regułami gramatyki.

26. Systemowe dyrektywy wykładni prawa

Wykładnia systemowa polega na ustaleniu znaczenia interpretowanej normy w kontekście całego systemu prawa. Podstawowe dyrektywy wykładni systemowej są następujące:
systemowe reguły interpretacyjne:

1. dyrektywy odwoł. się do postulatów zupełności i niesprzeczności systemu prawa, znaczenie zgodne z ogólnymi zasadami danego systemu prawa.:

▪ znaczenie normy nie może pociągać za sobą sprzeczności z inną normą systemu prawa i wiążącymi aktami prawa wspólnotowego

▪ jeśli można wyinterpretować dwie wersje znaczeniowe normy i jest sprzeczna z inną normą obowiązującą to należy wybrać tą drugą interpretację

▪ znaczenie normy powinno harmonizować z treścią innych norm gałęzi prawa, d której norma interpretowana należy oraz szerzej z treścią norm całego systemu, prawa unijnego i UM

▪ interpretacja prowadząca do zrekonstruowania normy już uznanej za obowiązującą jest wadliwa, należy zastosować inną wykładnię

2. dyrektywy odwoł. się do zasad systemu (gałęzi) prawa, znaczenie zgodne z regułami danej części prawa

▫ w razie sprzeczności normy z zasadą prawa, należy tak ustalić znaczenie normy, by nie była w konflikcie z normą-zasadą

▫ jeżeli pozostają w konflikcie należy spr. czy nie wyst. wyjątek od zasady

▫ jeżeli można wyinterpretować dwie wersje znaczeniowe normy, należy wybrać to, które jest zgodne z normami-zasadami systemu (gałęzi) prawa i zasadami prawa UE

▫ przy powoływaniu się na zasadę systemu (gałęzi) prawa albo zasadę prawa Ue należy wskazać konkretne przepisy prawne ją zawierające lub z których ona wynika (też orzeczenie ETS albo ETPCz)

3. dyrektywy opieraj. się na właściwościach struktury systemu prawa i budowy aktów normatywnych

należy brać pod uwagę systematykę wew. aktu, w którym dana norma jest zawarta, np. układ tytułów, co w jakim tytule się znajduje, a jeśli nie to dlaczego, termin „użytkowanie” nie znajduje się w tytule „Użytkowanie wieczyste”, bo to co innego

27. Funkcjonalne dyrektywy wykładni prawa

Wykładnia funkcjonalna jest to wykładnia, w której obrębie ustalamy interpretowanej normy przez uwzględnienie całego, bardzo złożonego, kontekstu funkcjonalnego.
W tej interpretacji prawnicy kierują się przede wszystkim celem, który przyświecał ogłoszeniu danej normy, koncentrując się na zbadaniu kontekstu, w jakim została ona wydana. Interpretując daną normę, muszą przede wszystkim ustalić, jaki cel chciał osiągnąć ustawodawca, wprowadzając ją w życie.

Tak interpretują normę, by znaczenie było zgodne z założonymi jej celami chronionymi fundamentalnymi wartościami i funkcjami społecznym.i

aprobowane dyrektywy funkcjonalne:

• jeżeli brak rezultatu stos. językowych i systemowych to należy wybrać to znaczenie, które w najwyższym stopniu będzie realizowało cele prawodawcy, ustalane:

▫ przez odwołanie do celów całego aktu i samego przepisu

▫ przez odwołanie do ustaleń specjalistów z danej dziedziny prawa

▫ dziedziny nauki zw. z regulacją

▫ własnych ustaleń interpretatora jeśli odpowiad. standardom naukowym

• wybrać znaczenie prakseologicznie najtrafniejsze , odpowiadające najnowszej wiedzy i najszerzej aprobowanemu społ. systemowi wartości

• priorytetowo traktować wartości chronione przez K., Europejską Konwencję Praw Człowieka, Międzynar. Pakty ONZ czyli godność człowieka, prawa człowieka, dobro wspólne, naród i państwo, sprawiedliwość

28. Wykładnia dosłowna a wykładnia korygująca

Dosłowna

Korygująca

Jeśli reguły językowe wyznaczają tylko jeden możliwy sposób rozumienia normy, a stopień jej sprecyzowania jest oceniony przez interpretatora jako wystarczający dla określonych potrzeb, wykładnie używa się w zasadzie za zakończoną. od ustaleń wykładni dosłownej można wyjątkowo odstąpić w 2 przypadkach: 1. gdy prawodawca zamieścił definicję legalną, która przypisuje zwrotowi zmodyfikowane znaczenie, wbrew regułom językowym języka naturalnego 2. gdy stwierdzamy złamanie zasady racjonalności prawodawcy

Wykładnia korygująca jest obecnie w Polsce dość szeroko stosowana. Obowiązywanie wielu przestarzałych aktów prawnych nie dostosowanych do zmian w polityce, gospodarce i życiu społecznym. Korygowanie treści prawa za pomocą wykładni jest często koniecznością. Szczególnie, gdy norma wyinterpretowana zgodnie z językowymi regułami wyraża wartości rażąco sprzeczne z innymi wartościami wyrażanymi przez normy prawne. Wykładnia korygująca może mieć postać: a) rozszerzającej - poleg. na przypisaniu normie szerszego zakresu. wykładni korygującej nie można stosować wobec: definicji legalnej prawa karnego, gdyby miała doprowadzić do rozszerzenia odpowiedzialności karnej oskarżonego w prawie podatkowym, gdyby miała prowadzić do rozszerzenia należności podatkowych wyjątków od zasad przepisów o char. lex specialis przepisu jednoznacznie wyznaczającemu jakiemuś podmiotowi kompetencje b) zwężająca - przypisanie norm węższego zakresu na podstawie reguł wykładni pozajęzykowej niż zakres wynikający wprost z dosłownego brzmienia normy.

29. Pojęcie, funkcje i znaczenie reguł wnioskowań prawniczych

Na ich podstawie wywnioskowuje się z przepisów reguły, które nie są w nich wprost wyrażone. Służą zatem do ustalania obowiązywania norm na podstawie innych norm, a także do ustalania faktów sprawy na podstawie innych faktów

Reguły wnioskowań prawniczych

 wnioskowanie instrumentalne - „z celu na środki”, odwołanie do związków przyczynowych między faktami zaw. w przepisach i tymi, których tam nie ma, ale mające związek przyczynowo-skutkowy z tymi pierwszymi

• dyrektywa instrumentalnego nakazu - jeśli nakazany cel to możemy wnosić, że nakazane środki prowadzące do tego celu

• dyrektywa instrumentalnego zakazu - jeżeli nakazany cel to zakazane są środki, które uniemożliwiają jego realizację

 wnioskowanie z podobieństwa (przez analogię, argumentum a simili) - zał., że prawodawca chce poddawać regulacji rzeczy w istotny sposób do siebie podobne

• jeżeli istnieje norma N1 regulująca S1 to istnieje też N2, która reguluje S2, bo jest ono podobne do S1

• pozwala usuwać luki w prawie

• gł. w cywilnym, dot. uprawnień, zgodnie z zasadą in dubio pro libertate - w razie wątpliwości na rzecz wolności

• dopuszczalne w prawie cywilnym niedopuszczalna w karnym.

 wnioskowanie z przeciwieństwa (argumentum a contrario) - zał., że skoro prawo milczy na temat obowiązku, to go nie ma

• jeśli „tylko”, „wyłącznie” A ma prawo do czegoś, tzn., że B, C i in. tego prawa nie mają

• jeśli tylko stan rzeczy S pociąga skutki prawne P, to wnosi się, że istnieje norma, iż brak stanu S nie oznacza brak skutków P

• gł. w prawie publicznym (karne i podatkowe)

 argumentum a maiori ad minus - „z większego na mniejsze” jeśli obowiązuje norma nakazująca czynić więcej to obowiązuję też norma nakazująca czynić mniej

 argumentum a minori ad maius - „z mniejszego na większe” jeśli obowiązuje norma zakazująca czynić mniej, to istnieje też norma zakazująca czynić więcej

30. Wykładnia statyczna i dynamiczna

● statyczna:

◦ znaczenie norm prawnych powinno być stałe, nie ulegać zmianie

◦ niezależne od kontekstu społ., polit. i kulturowego, w jakim norma funkcjonuje

◦ wyklucza ewolucję znaczenia

◦ wola prawodawcy to fakt historyczny

● dynamiczna:

◦ znaczenie normy należy ustalać na podstawie szeroko rozumianego aksjologicznego kontekstu jej funkcjonowania

◦ podlega on ewolucji w miarę zmian w życiu społ-polit., zmian znaczenia samego języka, doskonalenia techniki interpretacyjnej

◦ liczy się wola aktualnego prawodawcy

◦ interpretator ma odwoływać się do woli nie tego ustawodawcy, który akt ustanowił, lecz do tego aktualnego

◦ charakter adaptacyjny wykładni

◦ może być skontrolowana i zmieniona przez prawodawcę, może ustalić wykładnię legalną

31. Dzienniki publikacyjne w Polsce

Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej - powszechnie obowiązujące źródła prawa, wydawany przez Prezesa RM

Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski” - wewnętrznie obowiązujące źródła prawa, wydawany przez Prezesa RM

dzienniki urzędowe ministrów - źródła prawa,

wojewódzkie dzienniki urzędowe - źródła prawa miejscowego, wydawane przez wojewodów

Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski B” - dziennik informacyjny, nie zawiera źródeł prawa, istotne dla przedsiębiorstw i spółdzielni obwieszczenia i ogłoszenia

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE) w serii L (legislacja), publikowane po polsku

Specjalny Dziennik Urzędowy UE - zaw. akty normatywne UE opublikowane przed przystąpieniem Polski do UE

32. Dziennik Ustaw a „Monitor Polski”

Dziennik Ustaw

„Monitor Polski”

ogłaszane są w nim powszechnie obowiązujące źródła prawa, wydawany przez Prezesa RM: Konstytucja ratyfikowane UM ustawy rozporządzenia z mocą ustawy rozporządzenia teksty jednolite K, ustaw, rozporządzeń uchwały RM uchylające rozporządzenia ministra orzeczenia TK dot. aktów normatywnych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw inne akty na podstawie upoważnień ustawowych akty prawne dot. stanu wojny, zawarcia pokoju, referendum, wyborów, stanu wojennego i wyjątkowego, klęsk żywiołowych

ogłaszane sa w nim wewnętrznie obowiązujące i inne akty nie będące źródłami prawa, wydawany przez Prezesa RM: zarządzenia Prezydenta wydawane na podstawie ustawy uchwały RM i zarządzenia premiera wydawane na podstawie ustawy teksty jednolite powyższych aktów orzeczenia TK dot aktów ogłoszonych w „Monitorze” albo nie publikowanych uchwały Zgromadzenia Narodowego, Sejmu, Senatu (wskazane w ustawie) akty urzędowe Prezydenta (wskazane w ustawie) inne akty, jeśli ich ogłoszenie jest przewidziane w tych aktach bądź ustawach inne akty na podst zarządzenia premiera oświadczenia lustracyjne

33. Zawody prawnicze - charakterystyka ogólna - kartki

34. Pojęcie stosowania prawa

Stosowanie prawa to czynność konwencjonalna organu państwa (np. sądu, organu administracji publicznej) polegająca na rozstrzyganiu na podstawie norm prawnych, w imieniu państwa, konkretnych i indywidualnych spraw oraz podejmowaniu decyzji (orzeczenia sądowe, decyzje administracyjne) o konsekwencjach prawnych udowodnionych faktów.

35. Etapy procesu stosowania prawa

I. Ustalenie stanu faktycznego konkretnej sprawy, stwierdzenie istnienia lub nieistnienia istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego, najczęściej na rozprawie albo posiedzeniu niejawnym, fazy:

• dopuszczenie dowodów

• przeprowadzenie dowodów

• utrwalenie wyników postępowania dowodowego

obowiązek ustalenia prawdy materialnej

dowody:

• osobowe i rzeczowe,

• pierwotne (naoczny świadek, oryginał dokumentu) i pochodne (ze słyszenia, kopia)

zasada swobodnej oceny dowodów - na podstawie przepisów zasad przyjętych w nauce, zgodnie z zasadami prawidłowego rozumowania oraz wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego

ew. ustalenie prawdy formalnej - sąd ma obowiązek ocenić dowód tak, jak prawodawca nakazuje w przepisach, na tej zasadzie funkcjonują domniemania prawne - na podstawie jednych faktów uznaje się za udowodnione inne fakty, np. domniemanie ojcostwa

ograniczenia w sposobie zbierania dowodów (tajemnica państwowa, przemoc, hipnoza)

II. Ustalenie podstawy prawnej rozstrzygnięcia - normy zastosowane do konkretnej sprawy; bierze pod uwagę ich obowiązywanie, prowadzi wnioskowanie prawnicze, wykładnię przepisów i interpretację

III. Kwalifikacja normatywna stanu faktycznego - poprawne przyporządkowanie ustalonych faktów odpowiedniej ogólnej normie prawnej, wzięcie pod uwagę reguł kolizyjnych, argumentacyjny model stosowania prawa, nie sylogistyczny, odnalezienie najlepszego rozwiązania, przekonanie do optymalnego, dobrze uargumentowanego rozstrzygnięcia

IV. Wydanie decyzji finalnej akt stosowania prawa - wiążące ustalenie konsekwencji prawych zaistniałych faktów i jej uzasadnienie

decyzja:

• konstytutywna - zmieniająca sytuację prawną podmiotu, np. rozwód

• deklaratywna - potwierdzenie praw lub obowiązków (stwierdzenie nabycia spadku)

na ogól musi być uzasadniona na piśmie, w uzasadnieniu: wyniki postępowania dowodowego, uzasadnienie wyboru podstawy prawnej, relacja z przeprowadzonych wnioskowań, przebieg procesu wykładni

36. Ustalanie stanu faktycznego sprawy

37. Decyzje stosowania prawa

38. Pojęcie obowiązywania prawa

Pojęcie to można rozumieć w trzech znaczeniach:

• formalne (systemowe, tetyczne) - podstawa podejmowania decyzji w systemie prawa ustawowego, określane na podstawie reguł walidacyjnych

• aksjologiczne

• behawioralne (realne, socjologiczne)

I. kryteria formalnego obowiązywania wyznaczają reguły walidacyjne:

norma prawna wyrażona w przepisach obowiązuje, jeżeli:

1. została ustanowiona w odpowiedniej formie i trybie przez podmiot kompetentny do prawotwórstwa

2. nie została formalnie derogowana

3. nie jest sprzeczna z inną obowiązującą normą, a jeśli to nie straciła mocy na podstawie reguł kolizyjnych

4. została urzędowo ogłoszona

+ obowiązują normy prawne, nie będące wprost wyrażone w przepisach, ale które da się z nich wywnioskować zgodnie z regułami wnioskowań

+ normy prawa zwyczajowego, do których odsyłają przepisy

II. kryterium aksjologiczne obowiązywania prawa - dot. zgodności norm prawa z innym systemem wartości (religia, moralność, zasady sprawiedliwości), nie stosuje się przepisów niesłusznych, niezgodnych z akceptowanym poczuciem prawnym, zbyt subiektywne

wyjątek: cywilne nieposłuszeństwo - świadome i na ogół publiczne naruszanie prawa przez jednostkę, jednak nie w celu prywatnym, ale wyraźnie w interesie publicznym, tj. by zwrócić uwagę organom państwa i społeczeństwu na rażąco niesprawiedliwe prawo czy niewłaściwą praktykę jego stosowania

III. obowiązywanie prawa w sensie behawioralnym - norma prawa obowiązuje, bo jest stosowana, gdy prawo jest przestrzegane przez większość lub wszystkich adresatów

wyjątek: desuetudo - na jego podstawie nie obowiązują prawnie akty prawotwórcze, które przez odpowiednio długi czas nie były stosowane przez organy państwa mimo zaistnienia okoliczności do ich stosowania + wykształciło się powszechne przeświadczenie, że przepisy tych aktów nie obowiązują; brak działania organów państwa w przypadkach jawnego przekraczania norm formalnie obowiązującej regulacji

według TK nie może mieć zastosowania wobec aktów prawnych, których obwiązywanie jest wykonywaniem zobowiązań międzynarodowych

39. Norma, zdanie, ocena.

40. Norma prawna a norma moralna

41. Norma prawna a norma religijna

Każda norma postępowania to dyrektywa skierowana do określonego podmiotu, nakazująca albo zakazująca zachowywać się w wyznaczony sposób w określonych lub w każdych okolicznościach.

Norma prawna tym się różni od innych norm społecznych, że jest dyrektywą, która organizuje, porządkuje i kontroluje życie społeczne z woli władzy publicznej. Są tworzone, stosowane przez organy państwa, które również egzekwują ich realizację.

Normy moralne są dyrektywami postępowania według kategorii dobra i zła. Jest to kryterium bardzo subiektywne i relatywne, gdyż dobro i zło jest różnie rozumiane w zależności od kultury, czasu, okoliczności.

Z kolei dla norm prawnych charakterystyczne są ściśle określone kryteria, kiedy te normy obowiązują, kiedy należy je stosować. Wyraźnie i precyzyjnie określa się okoliczności ich stosowania. Dodatkowo państwo dysponuje aparatem wymiaru sprawiedliwości i przymusu, gwarantującymi przestrzeganie norm prawnych i ukaranie osób, które się do nich nie stosują.

W przypadku norm moralnych i religijnych sankcje te są mniej wymierne i sformalizowane (ostracyzm społeczny, potępienie itp.)

42. Norma prawna a zdanie w sensie logicznym

Zdanie w sensie logicznym jest to wyrażenie, które jest prawdziwe lub fałszywe. Za pomocą tego zdania stwierdzamy pewne fakty. Cechą charakterystyczną zdania logicznego jest to, że spełnia ono funkcję stwierdzania.

Zdanie można oceniać w kategoriach prawdziwości/fałszywości, opierającej się na zgodności/niezgodności ze stanem rzeczy, do którego się odnosi. Opiera się to na klasycznej definicji prawdy rozumianej jako zgodność rzeczywistością.

Norma prawna to z kolei wypowiedź zawierająca wzór postępowania, którego twórca normy żąda w przyszłości od określonej osoby lub osób wtedy, gdy znajdzie się ona w określonej sytuacji.

Wypowiedź ta nie odnosi się zatem do rzeczywistości, lecz do hipotetycznych wydarzeń ogólnie określonych. Ponieważ nie odnosi się do rzeczywistości, nie spełnia podstawowej funkcji zdania logicznego jaką jest funkcja stwierdzania określonych faktów. Nie można jej również przypisać prawdziwości albo fałszywości, dlatego też norma nie stanowi zdania w sensie logicznym.

Wypowiedź oceniająca polega na określeniu relacji między ocenianym stanem rzeczy a kryterium. Orzeka jedynie, że dany stan rzeczy można określić jako pozytywny lub negatywny ze względu na zastosowane kryterium, nie odnosi się go rzeczywistości. Dany stan poddaje się ocenie z punktu wartości uznanych za cenne w przyjętym kryterium. Jest to więc sposób bardzo subiektywny, nie można zatem oceny zakwalifikować jako prawdziwą lub fałszywą.

43. Fakty prawne

Ogół zdarzeń i zachowań można podzielić na fakty indyferentne z punktu widzenia prawa i fakty prawne.

Fakt prawny - takie zdarzenie lub zachowanie podmiotów, które są unormowane przez prawo i wywołują skutki prawne: powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego.

Stosunek prawny - stosunek społeczny, który jest uregulowany przez prawo i którego stronami są podmioty prawa

Nie wszystkie fakty prawne rodzą stosunki społeczne, czasem rodzi uprawnienia lub obowiązki bez wiązania dwóch podmiotów prawnych, nakaz zabiegów agrotechnicznych na dobrach, które są własnością podmiotu.

Faktami prawne dzielą się na:

• zdarzenia prawne - występują w świecie zew. niezależne od woli i zachowania się podmiotów prawa, np. śmierć, upływ czasu, powstanie nowej wyspy na morzu

• zachowania podmiotów prawa - zależne od woli podmiotu:

• działania prawne - zachowania przejawiające się aktywnością wobec świata zewnętrznego

• zaniechania prawne - zachowania przejawiające się brakiem aktywności wobec świata zewnętrznego w sytuacji, gdy aktywności wymaga prawo

• zachowania zgodne i niezgodne z prawem

Zachowania:

■ Czynności konwencjonalne - czynności psychofizyczne, którym na mocy prawa nadaje się nowy, dodatkowy sens, wywołujące skutki prawne (wrzucenie kartki do urny - głosowanie):

• w przypadku organów władzy publicznej są to:

• stanowienie prawa

• decyzje, przyrzeczenia, porozumienia administracyjne

• orzeczenia sądowe

• w prawie prywatnym:

• czynności cywilnoprawne - zachowanie zgodne z prawem i zmierzające świadomie do wywołania określonych skutków prawnych poprzez oświadczenie woli

• czynności jednostronne (testament, czek)

• dwustronne (umowy)

• uchwały (organów spółki)

• czynności prawne o reżimie specjalnym (zawarcie małżeństwa)

■ Czyny:

• zgodne z prawem

• niezgodne z prawem (niedozwolone)

nowe fakty prawne stwarzają decyzje i orzeczenia o charakterze konstytutywnym, gdyż tworzą, zmieniają lub rozwiązują dotychczasowy stan prawny

44. Pojęcie i typy stosunków prawnych

Stosunek prawny - stosunek społeczny, który jest uregulowany przez prawo i którego stronami są podmioty prawa, powstaje w wyniku faktu prawnego, jego elementy:

• strony stosunku

• przedmiot stosunku

• treść stosunku

Podziały stosunków prawnych

• według złożoności

• prosty - relacja między uprawnieniem jednej, a odpowiadającym mu obowiązkiem drugiej strony

• złożony - obie strony równocześnie uprawnione i obowiązane

• ze względu na podmiotowy zakres obowiązywania:

• abstrakcyjny (generalny - dotyczący wszystkich), stosunek pracy na podstawie norm

• konkretny, stosunek pracy na podstawie umowy dot. konkretnych podmiotów

• równorzędność/nadrzędność:

• stosunek zobowiązaniowy - równorzędność podmiotów, swoboda co do oświadczeń woli, iuris dispositivi, taki char. mają stosunki wynikające z umów

• stosunek subordynacyjny, podległości kompetencji - jeden z podmiotów ma pozycję nadrzędną i może kształtować jego sytuację prawną, podmiot podległy ma obowiązek się podporządkować, iuris cogentis, zachodzi między organem władzy publicznej a jednostką lub jej organizacją

• przedmiotu regulacji (gałąź prawa):

• cywilnoprawne

• administracyjnoprawny

• ustrojowe

• kontrolne

• nadzorcze

• współdziałania

• koordynacyjne

• karne stosunki procesowe:

• współdziałania

• procesowej walki

• neutralności i niezależności

• procesowej nadrzędności

• w konstytucyjnym:

• kooperacji Sejm-Senat

• wyboru Sejm-TK

• przedstawicielski wyborca-poseł

Elementy stosunku prawnego

• podmiot stosunku prawnego:

• osoba fizyczna

• osoba prawna

• tzw. osoba ułomna prawna - jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną

• przedmiot stosunku prawnego

• uprawnienie

• obowiązek

45. Pojęcie, typy, podziały osób prawnych

Osoba prawna:

• samodzielny podmiot zorganizowany do osiągnięcia pewnych celów, dysponujący zazwyczaj wyodrębnionym majątkiem, ponoszący odpowiedzialność za swoje działania, uznany przez prawo za osobę.

• ma od momentu powstania zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych

• działa poprzez swoje organy, a za zaciągnięte zobowiązania odpowiada całym swoim majątkiem

• ma własne dobra osobiste (renoma)

• powstają w trybie: ustawowym (z inicjatywy władzy publicznej), rejestrowy (wpis do KRS) albo notyfikacyjnym (z chwilą utworzenia)

• ustają: cofnięcie koncesji, likwidacja, postępowanie upadłościowe

Typy:

• Korporacje - realizują wspólne cele swoich członków, członkowie decydują o kierunkach działania korporacji; substratem korporacji są ludzie. Stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe;

• Zakłady- osoby prawne, które opierają się na wyodrębnionym majątku; ich cele określa założyciel i są na ogół to cele związane z zaspokajaniem potrzeb destynatariuszy; substratem zakładu jest majątek; fundacje, spółki akcyjne, przedsiębiorstwa państwowe, banki itp.

Osoby prawne:

• w sektorze publicznym (misją działanie na rzecz dobra wspólnego):

• w drugim sektorze - o celach gospodarczych

• przedsiębiorstwo państwowe

• spółdzielnia

• banki (NBP i banki komercyjne)

• spółki (kapitałowe):

• akcyjna

• z o.o.

• europejska traktowana jako akcyjna

• w trzecim sektorze, cele pozaekonomiczne, organizacje non-profit:

• stowarzyszenie

• fundacja

• partia polityczna

• związek zawodowy

• związek pracodawców

• związek wyznaniowy

• Skarb Państwa jako specyficzna osoba prawna, nie jest powoływany ani nie może ulec likwidacji, nie podlega wymogom formalnoprawnym jak wpis do rejestru

spółki osobowe nie mają osobowości prawnej: cywilna, jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna

46. Organy stanowiące prawo w Polsce.

W Konstytucji enumeratywnie wyliczono wszystkie organów na szczeblu centralnym upoważnionych do stanowienia prawa, z założeniem, że kompetencji nie można domniemywać:

• na poziomie konstytucyjnym: parlament w szczególnej procedurze

• na poziomie ustaw zwykłych: parlament i prezydent w sytuacjach nadzwyczajnych w ograniczonym przedmiotowo zakresie

• na poziomie rozporządzeń: Prezydent, Prezes RM, ministrowie kierujący działami administracji rządowej, przewodniczący komitetów, KRRiT

• poziom prawa miejscowego: samorząd terytorialny i terenowe organy administracji rządowej na podstawie i w granicach upoważnień ustawowych

47. Organy stosujące prawo w Polsce

Organy wymiaru sprawiedliwości:

• sądy powszechne:

• rejonowe

• okręgowe

• apelacyjne

• Sąd Najwyższy

• sądy wojskowe

• garnizonowe

• okręgowe

• sądy administracyjne

• wojewódzkie sądy administracyjne

• NSA

Organy administracji państwowej (rządowe i samorządowe)

Inne kompetentne organy władzy publicznej: policja, prokuratura, organy kontroli, urzędy skarbowe

48. Pojęcie zasad prawa

Zasada prawa - normy należące do konkretnego systemu prawa, które uznaje się w tym systemie za szczególnie doniosłe, ponieważ wyrażają wartości stanowiące podstawy aksjologiczne prawa w ogóle oraz poszczególnych jego działów czy gałęzi; zasady te wyrażają wprost konstytucje, formułuje je na podstawie wielu przepisów doktryna prawnicza, a a także organy stosujące prawo w swoim orzecznictwie

Wyróżnienie zasad pełni rolę porządkującą, pozwala a uchwycenie trwałych i wspólnych podstaw dla różnych szczegółowych rozwiązań normatywnych.

49. Usuwanie luk i sprzeczności w prawie

Luką w prawie - jest jedynie taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie twierdzić, że nie jest przez ustawodawcę zamierzony. Innymi słowy, gdyby ustawodawca działał racjonalnie, ten stan rzeczy uregulowałby, tj. zakazał, nakazał, lub dozwolił określone zachowanie, określonym adresatom, w danych warunkach.

Luki usuwa się za pomocą reguł wnioskowań prawniczych, a także za pomocą wykładni korygującej.

Rodzaje luk:

• konstrukcyjne:

• ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego i np. brak przepisów wykonawczych (swoista luka w prawie)

• pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących określoną kwestię, np. utworzenie instytucji bez określenia jej kompetencji (techniczna luka w prawie)

• luki aksjologiczne (ta w której twierdzimy, że ustawodawca powinien jakiś stan rzeczy uregulować w ogóle lub w określony sposób),

• luki pozorne (mają pozorny charakter, istnieją w wyobraźni osób oceniających prawo),

• luki logiczne (mają one wynikać z istnienia sprzeczności norm)

Usuwanie luk za pomocą wnioskowania z podobieństwa do usuwania luk konstrukcyjnych, luki logiczne usuwane razem ze sprzecznościami za pomocą reguł kolizyjnych.

Rodzaje sprzeczności:

• sprzeczności logiczne:

• w tych samych okolicznościach tę samą czynność jedna norma nakazuje, a druga zakazuje czynić

• albo jedna nakazuje, a druga dozwala

• albo jedna zakazuje, a druga dozwala

• przeciwieństwa logiczne - dwie lub więcej norm nakazuje danemu adresatowi różnego rodzaju zachowania, które są jednocześnie niemożliwe do zrealizowania „bądź jutro cały dzień w sądzie”, „zanieś jutro dokumenty do urzędu”

• sprzeczności prakseologiczne (praktyczne) - zachowanie zgodne z jedną normą unicestwia całkowicie lub częściowo skutek zachowania zgodnego z drugą normą („zamknij drzwi, jeśli są otwarte”, „otwórz drzwi, jeśli są zamknięte”)

Usuwanie sprzeczności za pomocą reguł kolizyjnych:

• lex superior derogat legi inferiori

• lex posterior derogat legi priori

• lex specialis derogat legi generali

50. Zupełność i niesprzeczność systemu prawa

Niesprzeczność dotyczy braku sprzecznych między sobą norm, natomiast zupełność dotyczy braku luk w prawie.

A1

Nazwa aktu, data ustanowienia tytuł

Przepisy ogólne Definicje legalne

Przepisy szczegółowe m. in: Ius cogens i ius dispositivum Ogólne, szczegółowe Odsyłające: systemowo, pozasystemowo Uzupełniające, zrębowe (zupełne, niezupełne)

Przepisy kolizyjne

Przepisy przejściowe

Przepisy dostosowujące

Końcowe: derogacyjne, o wejściu w życie

---