POLITYKA EKONOMICZNA
Polityka ekonomiczna (wg B. Winiarskiego) - jako nauka - to dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem form, celów, narzędzi i sposobów oddziaływania państwa na społeczny proces gospodarczy.
INTERWENCJONIZM PAŃSTWA
Polityka ekonomiczna - jako działalność praktyczna - to świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową - na jej dynamikę, strukturę, i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą.
Uwarunkowania mające wpływ na politykę ekonomiczną:
ZEWNĘTRZNE; otoczenie międzynarodowe; położenie geopolityczne, sąsiedztwo * sytuacja międzynarodowa (polityczna, gospodarcza, militarna) * przynależność do ugrupowań gospodarczych, politycznych, militarnych * zadłużenie wobec zagranicy *warunki wymiany *zagospodarowanie terenów przygranicznych
WEWNĘTRZNE *położenie geograficzne *stan i struktura zasobów *zadłużenie wewnętrzne *sytuacja polityczna w kraju* poziom rozwoju społeczno-gospodarczego
CELE POLITYKI EKONOMICZNEJ:
1. generalne: *suwerenność narodowa *sprawiedliwość *gwarancja praw człowieka i jego wolności *równość szans
2.cele ustrojowo-systemowe *zmiana lub umocnienie istniejącego ustroju społeczno-gospodarczego *zapewnienie jego dalszej ewolucji
3.cele ekonomiczne * wzrost gospodarczy *efektywne wykorzystanie zasobów ( w tym wzrost zatrudnienia, spadek bezrobocia) *przemiany strukturalne; szybka prywatyzacja (zawłaszcza firm, które nie mają znaczenia strategicznego) *wzrost przedsiębiorczości, tworzenie warunków dla rozwoju przedsiębiorczości *wzrost inwestycji *równoważenie budżetu - ograniczenie deficytu budżetowego *wzrost konkurencyjności *przeciwdziałanie inflacji *zwiększenie wydajności pracy *wykorzystanie funduszy UE *rozwój handlu zagranicznego; równoważenie bilansu płatniczego *bezpieczeństwo ekonomiczne (w tym energetyczne) *prowadzenie badań służących powstawaniu innowacyjnych rozwiązań
4.cele społeczne *sprawiedliwy podział dochodu narodowego (wyrównanie lub łagodzenie różnic w poziomie życia) *zmniejszenie bezrobocia *wyrównanie szans awansu *dostęp do dóbr kultury i oświaty *ochrona zdrowia *zabezpieczenie społeczne *ochrona dziedzictwa kulturowego kraju
5. cele ekologiczne *ochrona środowiska naturalnego; usuwanie zaniedbań w ochronie środowiska naturalnego *rekultywacje
6.cele obronno-militarne *zapewnienie bezpieczeństwa wewnątrz kraju *zabezpieczenie przed zagrożeniem zewnętrznym
ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE RYNKOWEJ
Interwencjonizm państwowy Przez interwencjonizm państwowy należy rozumieć cały zespół metod i narzędzi przy pomocy których władza państwowa (a przede wszystkim rząd jako centralny organ władzy wykonawczej) świadomie usiłuje oddziaływać czynnie na życie gospodarcze i procesy rozwoju społecznego.
Główne formy/typy interwencjonizmu państwowego 1.administracyjny 2.pośredni (podatki, stopy procentowe) 3. etatyzm (przyjęcie przez państwo roli producenta i rozdzielnictwo) 4.planowanie lub programowanie rozwoju gospodarczego
Modele gospodarki Konieczność ingerencji państwa wynika z niedoskonałości mechanizmu rynkowego. 1.konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno-prawnej 2.niedoskonałość rynku i konkurencji w praktyce, związane np. z monopolizacją gospodarki, niedoskonałością informacyjną 3.występowanie negatywnych efektów zewnętrznych; kosztów zewnętrznych, czyli obocznych skutków procesu gospodarowania. Klasycznym przykładem dysekonomii zewnętrznej jest zanieczyszczenie środowiska naturalnego 4.gospodarka rynkowa cierpi często na przypadłość zwaną cyklem koniunkturalnym: *regulacja stosunków na rynku pracy i przeciwdziałanie bezrobociu *inflacja *niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych
DOBRA PUBLICZNE Dlatego potrzebny interwencjonizm. Potrzeba dostarczenia dóbr publicznych. Dobra publiczne są konsumowane zbiorowo. Jeżeli są dostępne dla jednej osoby to automatycznie są dostępne dla innych. Każdy więc woli nie płacić za dobro publiczne, bo i tak może z niego korzystać. Dobra publiczne nie wywołują rywalizacji wśród konsumentów. Każdy może mieć ich tyle samo.
Dobra publiczne: *parki, mosty, chodniki, oświetlenie ulic, latarnie morskie, drogi publiczne *armia- obrona narodowa *policja, straż pożarna - bezpieczeństwo wewnętrzne *niezawisłe sądy - sprawiedliwość
Dlaczego państwo ingeruje w życie gospodarcze? Istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych lub korzystnych społecznie, których konsumpcja ze względów społecznych jest szczególnie niepożądana lub szczególnie pożarna.
Niekorzystne - narkotyki, alkohol, tytoń, prostytucja, hazard
Korzystne - szczepionki, podręczniki, książki, szkoły
Dlaczego państwo ingeruje w życie gospodarcze? 1.powstawanie zbyt dużych nieatrakcyjnych społecznie różnic 2. dochodowych i majątkowych 3. istnienie pozbawionych opieki ludzi starszych, niedołężnych, upośledzonych, chorych, opuszczonych 4.pobudzanie i sterowanie badaniami naukowymi i prawami wdrożeniowymi, które są np. drogie, że prywatny przedsiębiorca nie ma możliwości samodzielnego ich sfinansowania albo nie jest tym zainteresowany 5..dostosowanie gospodarki do przyszłości w perspektywach średnio i długookresowych
Dlaczego państwo ingeruje w życie gospodarcze? 1. tworzenie, rozwój, funkcjonowanie szeroko rozumianej infrastruktury społecznej i technicznej (szpitale, uczelni, szkoły) 2.działanie na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony interesów pracowników 3.pobudzanie twórczości kulturowej i finansowanie kultury 4.kształtowanie ładu przestrzennego w interesie zaspokajania potrzeb bieżących oraz ochrony interesu tych pokoleń, które dopiero przyjdą 5.absorbcja funduszy UE 6.uczestnictwo w procesie transformacji 7.oddziaływanie na ukształtowanie najkorzystniejszej struktury gosp. pod kątem doskonalenia jej do wymogów konkurencyjności, postępu techn.
Ekonomiczne funkcje państwa :
1. alokacyjna
2.stabilizacyjna
3.redystrybucyjna
Instrumenty oddziaływania państwa na gospodarkę
Deflacyjna - jej celem jest zmniejszenie popytu globalnego. Stosowane są, gdy rozmiary popytu globalnego przewyższają istniejącą podaż towarów i usług na rynku
Reflacyjna - jej celem jest ożywienie popytu globalnego, gdy rozmiary podaży globalnej przewyższają istniejący popyt na towary i usługi
Przykłady: - * stopy procentowe *preferencyjne kredyty *ceny urzędowe* płace * podatki * ulgi podatkowe * zwolnienia podatkowe * kurs walutowy * cła *limity importowo-kredytowe *dotacje *subsydia *obligacje *wydatki rządowe *zamówienia rządowe
POLITYKA WOBEC WZROSTU GOSPODARCZEGO
Wzrost gospodarczy jest to proces stałego zwiększania się wielkości gospodarczych dotyczących głównie sił wytwórczych (środki produkcji i siły roboczej), dochodu narodowego i konsumpcji społeczeństwa.
Wzrost gospodarczy jest to rozszerzenie się zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi.
Mierniki wzrostu gospodarczego: *PKB - Produkt krajowy Brutto *PKN - Produkt krajowy Netto *DN - Dochód narodowy *PNB - Produkt Narodowy Brutto *PNN - Produkt Narodowy Netto *Dochody osobiste ludności *Dochody rozporządzalne ludności
Czynniki wzrostu gospodarczego:wg Smitha: *praca *kapitał *ziemia
czynniki ekonomiczne, techniczne i organizacyjne
czynniki zewnętrzne * handel zagraniczny, kredyty zagraniczne, innowacje zagraniczne, inwestycje zagraniczne, fundusze strukturalne
czynniki wewnętrzne oszczędności, zatrudnienie i wydajność pracy, wielkość i jakość majątku produkcyjnego, zasoby naturalne, inwestycje, postęp techniczny
czynniki społeczne poziom wykształcenia i kwalifikacje, aktywność racownicza, kultura społeczeństwa
ZIEMIA odpowiednia ilość i jakość zasobów naturalnych
Ziemia - czynniki pomocny, ale nie decydujący, np. w St. Zjedn. Ziemia przyczyniła się do ich rozwoju, ale już w Japonii, która posiada jej niewiele do wzrostu przyczyniły się zupełnie inne czynniki
1. rola czynnika ziemia jest szczególnie ważna w gospodarce o charakterze rolniczym
2.w krajach wysoko rozwiniętych nie jest już taka istotna. Surowce = często w krajach słabo rozwiniętych stanowią jedynie źródło bogactwa (np. Arabia Saudyjska). W Polsce w 2005 roku rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo miało w wytworzonym PKB 4,1% udziału (przemysł 21,9%), a pracujący w rolnictwie, łowiectwie, leśnictwie stanowili 16,6% ogółu pracujących (w przemyśle 22,6%).
KAPITAŁ LUDZKI - ilość i jakość W krajach wysoko rozwiniętych kapitał ludzki należy do najważniejszych czynników wzrostu gospodarczego. W Polsce dopiero od kilkunastu lat zauważa się jego istotną rolę.
Wielkość zatrudnienia w gospodarce zależy w dużej mierze od czynnika demograficznego. Determinuje on z jednej strony potencjalny, możliwy do wykorzystania zasób siły roboczej, a z drugiej strony powoduje presję na wzrost zatrudnienia i możliwie pełne wykorzystanie dostępnej siły roboczej.
Wielkość zatrudnienia wynika również z innych czynników: *ruchów migracyjnych (dziś szczególne znaczenie ma emigracja) *struktury wiekowej społeczeństwa *i ilość ludzi pracujących. Liczba ludności w Polsce ok.38,2 ml, w tym w wieku produkcyjnym 24,4 mln, czyli ok. 64% ogółu (w 1988-57,6%).
Jakość poziom wykształcenia i umiejętności dostosowane do potrzeb gospodarki. Od jakości czynnika ludzkiego (m.in.) zależy społeczna wydajność pracy, która oznacza średnią wartość produkcji na 1 zatrudnionego. Wydajność pracy polskiego pracownika w ciągu 14 lat (1990-2004) zwiększyła się o 380%.
INWESTYCJE są to nakłady mające na celu powiększenie zasobów kapitału trwałego (tj. akumulacja) albo zastąpienie amortyzujących się (zużywających) trwałych czynników produkcji. W pierwszych latach transformacji nastąpił głęboki spadek inwestycji, np. w 1990 r. O 10%, w 91 o dalsze 4% (nic dziwnego zważywszy na zmiany warunków i towarzyszący w tym okresie ujemny wzrost gospodarczy. Dopiero wraz z ożywieniem gospodarczym przyszło ożywienie (wzrost) inwestycyjne. Od połowy lat 90-tych do końca XX wieku wzrost inwestycji stał się obok wzrostu exportu głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego. Rodzaje inwestorów Z roku na rok, zgodnie z ogólnymi tendencjami do decentralizacji decyzji i zmian w systemie ekonomicznym, maleje udział inwestycji centralnych. Udział sektora publicznego stale malał na rzecz sektora prywatnego, ale fundusze UE wpływają na wzrost inwestycji sektora publicznego.
Inwestycje a konsumpcja Wraz z początkiem nowego wieku w roku 2001 i 2002 dynamika inwestycji zaczęła spadać. Było to efektem nastawienia, że czynnikiem szybko ożywiającym gospodarkę jest konsumpcja. Ekonomiści i analitycy jednak ostrzegają, że nastawienie na ten czynnik może ożywić gospodarkę jedynie na krótko. Aby zapewnić trwały wzrost gospodarczy muszą mieć miejsce wysoko wydajne inwestycje.
Oszczędność a poziom kapitału Podstawą odpowiedniej ilości i jakości kapitału są oszczędności, które stanowią właściwie różnicę pomiędzy dochodem a konsumpcją. W krajach w których ludzie żyją na poziomie biologicznego minimum różnice te są znikome. Większość inwestycji jest realizowana ze środków własnych, a nie jak to ma miejsce w wielu krajach wysoko rozwiniętych ze środków bankowych. Zważywszy na poziom oszczędności nie jest to komfortowa sytuacja.
Inwestycje zagraniczne Poglądy ekonomistów na temat wpływu BIZ na procesy wzrostu i rozwoju gospodarczego są bardzo zróżnicowane, a wręcz skrajne. Jedni uznają je za bardzo istotny czynnik tego wzrostu, inni wskazują na brak dowodów potwierdzających związek między BIZ a tempem wzrostu gospodarczego.
Czynniki wpływające na napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Zachęcające: *tańsze źródła surowcowe *wielkość i chłonność polskiego rynku * korzystne położenie Polski umożliwiające ekspansję na rynki krajów głównie z Europy Wsch.)* stosunkowo niskie koszty siły roboczej i duża jej podaż (50% ludności poniżej 35 lat) *obecnie dobre perspektywy rozwoju gospodarczego (wzrost PKB 2x większy niż w Europie Zach. * odporność na lokalne kryzysy (kryzys rosyjski) *obecność w NATO i UE * 14 Specjalnych Stref Ekonomicznych ( zwolnienia podatkowe) *w raporcie „Atrakcyjność Inwestycyjna Europy 2007” przygotowanym przez znaną firmę Ernst & Yung nasz kraj znalazł się w pierwszej dziesiątce najbardziej docenianych przez inwestorów krajów świata *2 miejsce w Europie pod względem zaufania inwestorów (wg AT Kearney)
Zniechęcające: *w pierwszej połowie lat 90-tych głęboka recesja, wysoka inflacja, słaba infrastruktura, niepewność co do trwałości wprowadzonych rozwiązań systemowych, niestabilność polityczna, niski standard rozwoju komunikacji i telekomunikacji, ksenofobie (przesadna niechęć, wrogość) * obecnie: nieprzyjazny system prawny i podatkowy, pozapłacowe koszty pracy, korupcje, wahania kursów walutowych, obawy przed deflacją (2 lata temu), kiepska infrastruktura, niejasne przepisy, powolne sądy i urzędy *system zachęt oferowany przez inne kraje np. Węgry, Czechy (bardziej interesujący) *nadal brak planów zagospodarowania przestrzennego *nadal kiepska infrastruktura
Skutki napływu BIZ
Pozytywne: * z uwagi na brak oszczędności krajowych w stosunku do pożądanych wydatków na inwestycje w rzeczowy majątek trwały i obrotowy *wraz z napływem BIZ przenika z zagranicy wiedza know how (a ta ma wpływ na jakościowy rozwój kapitału ludzkiego) *napływ nowoczesnej technologii, maszyn, urządzeń stanowiących gł. czynniki modernizacji gospodarki *wzrost konkurencyjności polskich produktów *w firmach z udziałem kapitału zagranicznego dzięki nowoczesnej technologii jest stosunkowo niskie zużycie energii *przenikanie pozytywnych wzorców kulturowych oraz konsumpcyjnych *pobudzanie szeroko rozumianej infrastruktury społeczno-gospodarczej *rozszerzenie zagranicznych rynków zbytu dla krajowych produktów (poprawa bilansu handlowego) *wpływy z podatków *nowe miejsca pracy *konkurencja wymusza na rodzimych firmach działania modernizacyjne *uruchamiają nowe kanały dystrybucji i poszerzają możliwości sprzedaży wyprodukowanych w Polsce towarów na rynkach innych krajów *znaczna część zysków w 2006 roku trafiła bezpośrednio do polskiej gospodarki
Negatywne: *rozbieżność między celami rozwojowymi poszczególnych krajów a interesami inwestorów *stosunkowo duże zaangażowanie w sektor bankowy *przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym zdecydowanie więcej importują niż eksportują *import ma głównie charakter zaopatrzeniowy, a dopiero potem inwestycyjny * transferowana jest niekoniecznie najlepsza technologia (większość inwestycji dokonywanych w Polsce ma miejsce w dziedzinach gospodarki, które nie są nośnikami wysoko rozwiniętej technologii) * wypieranie z rynku firm lokalnych *wyzbywanie się przez kraje rozwinięte stosunkowo nisko efektywnych dziedzin działalności gospodarczej, materiało-, surowcowo- i energochłonnej oraz nieprzyjaznej wobec środowiska naturalnego. Każdy % wzrostu nakładów inwestycyjnych daje ok. 0,15% rocznego wzrostu PKB.
Handel zagraniczny (import i eksport stanowi jeden z najważniejszych czynników wzrostu gospodarczego)
Korzyści:
Z eksportu: * wzrost produkcji i liczba świadczonych usług *wzrost (lub utrzymanie) zatrudnienia * wzrost dochodów i zysków przedsiębiorstw *wzrost konkurencyjności produktu lub usługi (poprawa jakości produkcji) *umocnienie pozycji międzynarodowej kraju *rozszerzenie rynków zbytu, a tym samym zmniejszenie uzależnienia sytuacji eksportera od koniunktury gospodarczej własnego kraju * pogłębienie specjalizacji przedsiębiorstw *poprawa bilansu płatniczego
Z importu: *dostęp do nowoczesnych technologii i technik *dostęp do surowców i materiałów których nie ma w kraju *możliwość zwiększenia dochodów budżetowych (np. z tytułu ceł) *podnoszenie jakości towarów i usług wytwarzanych oraz świadczonych przez krajowych producentów
oraz negatywne: *obniżenie zysku i narastanie zadłużeń i bankructw mniej efektywnych przedsiębiorstw krajowych, a w konsekwencji likwidacja miejsc pracy i wzrost bezrobocia . W 2000 roku dynamika eksportu zaczęła przewyższać dynamikę imprtu.
Struktura handlu zagranicznego: Ok. 2/3 obrotów HZ przypada na UE (15), w tym: ok. 1/3 obrotów z Niemcami Takiej koncentracji HZ Polska nie miała nigdy, ani w RWPG, ani z byłym ZSRR, a powiązanie naszego kraju z rynkiem UE jest obecnie większe niż jej członków między sobą. Największym polskim eksporterem jest przemysł motoryzacyjny. Postęp techniczny i odpowiednio wysoki poziom technologii
Pstęp techniczny to zmiana w metodach wytwarzania, która prowadzi do zmniejszenia społecznych nakładów niezbędnych do wytworzenia tej samej ilości dóbr i usług. Technologia ma olbrzymie znaczenie dla efektywności produkcji. Wg rankingu Polska znajduje się na 72 pozycji wśród ponad 100 krajów najbardziej rozwiniętych pod względem wykorzystania informatyki i telekomunikacji oraz warunków ich rozwoju. Wyprzedzamy m.in. kraje z Europy Wsch. I Połudn.: Estonię, Węgry, Czechy, Słowację. Mała liczba zgłoszeń i mała liczba uzyskanych patentów jest skutkiem spadających od lat wydatków na badania i rozwój zarówno budżetem państwa jak i przedsiębiorstw (w Polsce ok. 100 patentów rocznie - ok. 50 x mniej niż w krajach wysoko rozwiniętych). W Polsce rodzime firmy ponoszą koszty prac rozwojowych w ok. 30%, dla przykładu w Finlandii 70%. INNOWACJE W UE średnio 42% firm wprowadza innowacje, w Polsce ok. ¼. W Polsce w 2005 roku przeznaczono na badania ok. 0,6 PKB, a w UE średnio ponad 1,8. Liczba badaczy i konstruktorów w Polsce jest 5-krotnie mniejsza niż 50-tysięczna grupa wynalazców pracujących dla Simensa.
Antyczynniki / bariery: *niskie oszczędności *niskie płace realne *bezrobocie, a jednocześnie „brak rąk” do pracy *wysokie obciążenia podatkowe *wysokie obciążenia budżetowe (+pomysły rządu obciążające budżet, np.. becikowe) *wysoki deficyt i dług publiczny *spowolnienie prywatyzacji *zapóźnienie technologiczne *biurokracja i uznaniowość urzędników *nadmierna kontrola przedsiębiorstw (wg obliczeń mamy w Polsce ok. 600 reglamentacji) *zezwolenia i licencje na prowadzenie działalności, ok. 110 *dopuszczenie do wykonywania zawodu, ok. 130 przypadków *koncesje. Przedsiębiorcy chcą by w Polsce pozostawić tylko te, które są wymagane prawem UE, a resztę ograniczeń usunąć. Indeks wolności ekonomicznej w Polsce w pkt., a całkowita wolność gospodarcza = 0, 2006 - 2,49 pkt Średnie roczne temp wzrosty PKB (ceny stałe): 1994 - 5,2% *1995 - 7,0% *1996 - 6,0% *1997 - 6,8% - lata tłuste *2003 - 3,8% *2004 - 5,3% *2005- 3,5 % *2006 - 6,1 % *2007 - 5,4 % ( plany) Tam, gdzie ponad 5% (94-97) bezrobocie spadło, potem gospodarka spadła, w 2006 roku rewelacyjne tempo wzrostu w celu osiągnięcia poziomu rozwoju krajów UE (15) do 2039 r. Polska powinna wg szefów Ministerstwa Gospodarki (XII.05) rozwijać się w tempie 0,3 pkt procentowego szybciej niż średnie tempo UE (15)
POLITYKA FISKALNO - BUDŻETOWA
Polityka fiskalna ( Nasiłowski) obejmuje wszystkie posunięcia rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych w celu uzyskania kontroli i wywarcia wpływu na podział dochodów oraz na ogólny poziom aktywności gospodarczej w kraju.
Polityka fiskalna ( Begg) to decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków.
Polityka budżetowa nazywana czasem fiskalną zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem. Budżet państwa (Milewski) jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki rządowe związane z realizacją przyjętej polityki społecznej i gospodarczej.
Budżet państwa jest to zestawienie dochodów i wydatków państwa na różne cele publiczne.
DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA:
I. Dochody krajowe : 1.
1. Dochody podatkowe:
a)podatki pośrednie - VAT (opodatkowaniu podlega sprzedaż towarów i usług i odpłatne świadczenie usług na terytorium Polski, eksport i import towarów lub usług) - akcyza (obejmuje towary produkcji krajowej i importowane) - podatek od gier losowych i zakładów wzajemnych
b) Podatek dochodowy - od osób prawnych - PIT - od osób fizycznych - CIT
c) inne dochody podatkowe obejmujące wpływy z podatków zniesionych, m.in. z podatku od wynagrodzeń ( płac), wyrównawczego, importowego, obrotowego.
2. Dochody niepodatkowe
a) dochody jednostek budżetowych
b) dywidenda, czyli wpłaty z zysku przez jednoosobowe spółki Skarbu Państwa i przedsiębiorstwa państwowe, dochody z tytułu udziałów Skarbu Państwa w spółkach prawa handlowego, bankach i pozostałych instytucjach finansowych.
c) wpłaty z zysku NBP, pochodzące głównie z dochodów uzyskanych w obrocie papierów wartościowych Skarbu Państwa
d) wpływy z cła e) pozostałe dochody niepodatkowe, czyli wpłaty o charakterze sankcyjnym, w tym odsetki od zaległych zobowiązań wobec budżetu państwa
II. Dochody zagraniczne obejmują wpływy z odsetek od kredytów i pożyczek zagranicznych udzielonych przez rząd RP oraz prowizje z tytułu gwarantowania (poręczenia) przez rząd kredytów zagranicznych otrzymanych
III. Wpłata do budżetu państwa z Unii Europejskiej (od 2004 r)
Stawki podatku VAT: (VAT funkcjonuje od 5.07.1993 roku) :
*22% - stawka podstawowa
*7 % - stawka obniżona
*3% - stawka obniżona
*0 % - stawka preferencyjna
*Zwolnienie z VAT
Akcyza wprowadzona równocześnie z VAT-em to specjalny podatek obrotowy o charakterze konsumpcyjnym. Występuje przy zakupie ściśle określonych dóbr, a zwłaszcza tzw. dóbr luksusowych.
Podatek od gier wprowadzony 10.12.1992 rok. Podstawą opodatkowania jest przychód: *loteria fantowa, gry bingo fantowe, zakłady wzajemne *loterie pieniężne *gry w kasynach gry i salonach gry na automatach *gry liczbowe *gry z tytułu prowadzenia działalności w zakresie zakładów wzajemnych, np. LOTTO
Podatki bezpośrednie:
Podatek dochodowy od osób fizycznych - PIT wprowadzony 01.01.1992 rok, obecnie obowiązujące stawki podatku : 19%, 30%, 40%. Od 2004 roku wprowadzono również opodatkowanie liniowe 19% dla prowadzących działalność gospodarczą ale też rezygnujących ze wszystkich ulg i odliczeń. Muszą też zrezygnować ze wspólnego rozliczenia się z małżonkiem i dla samotnych rodziców. % podatników według wysokości uzyskanego dochodu
Rok |
% podatników w poszczególnych przedziałach skali podatkowej |
||
|
I przedział skali |
II |
III |
2005 |
94,5 |
5,5 |
|
W 2005 roku 5,5% podatników (II i III próg podatkowy) wniosło do budżetu 42,5 % wszystkich wpływów z PIT. Podatek płacony przez 1 osobę z II progu był średnio 7,4 razy wyższy niż w I , a w III progu aż 40-krotnie. W 2007 roku odmrożono progi podatkowe. Podatki liniowe bezpośrednie dochodowe od osób fizycznych w wybranych krajach *Estonia 26% Od 1994 r *Litwa 33% Od 1994 r *Łotwa 25& Od 1995 r *Rosja 13% Od 2001 r *Słowacja 19% OD 2004 r *Ukraina 13% Od 2004 r *Serbia 14% Od 2003 r *Gruzja 12% Od 2005 r *Rumunia 16% Od 2005 r *Czechy 15% Od 2008 r
A może liniowy?
Za: *- tańsza administracja *łatwiej ściągalny *większe wpływy do budżetu *mniejsza liczba i wymiar oszustw *sprawiedliwy
Przeciw: *trudno znaleźć potwierdzenie bezpośredniego wpływu podatku liniowego na tempo wzrostu gospodarczego *mniejsze wpływy do budżetu *zwiększenie deficytu budżetowego *likwidacja ulg Na początku 2004 r. na jego wybór zdecydowało się prawie 193 tys. przedsiębiorstw, a na początku 2005 r. było uch prawie 250 tyś. Zyskali drobni przedsiębiorcy i budżet państwa. Podatek od osób prawnych obowiązuje od 1992 roku - CIT W 1996 roku wynosił 40%. Stawki podatku od 1997 r. były systematycznie obniżane. Obniżenie CIT w 2004 r do 19% spowodowało, że wpływy do budżetu w 2004 wzrosły w stosunku do 2003 o ok. 2,8 mld zł., w w 2005 w stosunku do 2004 wzrosły o ok. 2,5 mld zł. Obecnie obowiązuje 19%.
KRZYWA LAFFERA Amerykańscy naukowcy wyliczyli, że podniesienie stopy fiskalizmu o 10% powoduje spadek tempa wzrostu gospodarczego o 1 pkt procentowy. Arthur Laufer (amerykański ekonomista) już w latach 70 udowodnił, że najniższą opłacalną stawką opodatkowania jest 25%. Powyżej niej podatnicy zaczynają myśleć, że państwo ich okrada i uciekają w szarą strefę.
Szara strefa wg Pentora (za Wprost) : *z usługami bez f-r lub r-ków zetknęło się 37,8% Polaków, a z zatrudnieniem na czarno 52,3% *dochody z nieopodatkowanych źródeł czerpie 2/3 zarejestrowanych bezrobotnych *co roku do firm i osób fizycznych działających poza zasięgiem fiskusa trafia 200 mld zł, czyli ok. 25% PKB *wg GUS-u szara strefa w Polsce to 15% PKB, a wg Krajowej Izby Gospodarczej najmniej 25%. *Wg GUS w gospodarstwach domowych zatrudnionych jest ok. 73 tys. osób, z tego ok. 98% z nich nielegalnie *Najmniejsze szara strefa ma miejsce w krajach o najniższych obciążeniach podatkowych (Szwajcaria, USA) 98% dochodów budżetu to dochody krajowe. Najwięcej, ok. 87% dochody podatkowe, w tym VAT (42%), akcyza (22%) - dane z 2005 roku. Podatki dochodowe ok. 22% (PIT- 13,6%, CIT -8,8%)
Wydatki budżetu państwa wg rodzajów: 1. Dotacje i subwencje 48,9 *FUS 9,7 *Fundusz emerytalno-rentowy 7,1 *Dotacje celowe dla gmin 4,3 *Dotacje celowe dla powiatów 1,6 *Dotacje celowe dla samorządu wojew 0,3 *Subwencje dla samorządu terytorialnego 15,6 *Świadczenia dla osób fizycznych 9,8 *Rozliczenia z bankami *Krajowego 19,3 *Zagranicznego 0,5 *Obsługa długu krajowego11,9 *Wydatki majątkowe10,2
POLITYKA FISKALNO-BUDŻETOWA
Aktywna polityka fiskalno-budżetowa - polega na podejmowaniu takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze.
Aktywna polityka fiskalna - polega na świadomym interwencjonizmie, wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych takich jak: *zwiększenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele (np. roboty publiczne) *zmiana stawek i zasad opodatkowania *zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw oraz określeniu sposobu zakresu i terminu w jakim te instrumenty zostaną wykorzystane
Pasywna polityka fiskalno-budżetowa - polega na wykorzystaniu właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu DN, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te niejako samoczynnie bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, reagują na zmianę koniunktury, określa się więc je jako automatyczne stabilizatory koniunktury. Właściwość taką mają np. podatki. Wzrost dochodów ludności lub przedsiębiorstw automatycznie sprawia, że dochody budżetu państwa z tytułu podatków wzrastają. Dzieje się to bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek zmian w zasadach opodatkowania, trybie pobory podatków itp.
Deficyt budżetowy - jest to nadwyżka wydatków z budżetu państwa nad dochodami. Aby zrównoważyć deficyt budżetowy niezbędne jest uzyskanie dodatkowych przychodów poprzez dług publiczny.
Dług publiczne - jest to zobowiązanie Skarbu Państwa wynikające z zaciągniętych kredytów w krajowych i zagranicznych instytucjach finansowych, pozostających do wykupienia papierów wartościowych oraz innych tytułów, np., bieżących i długoterminowych rozliczeń z bankami itp.
Źródła finansowania deficytu budżetowego: *środki pozostające na rachunku budżetu państwa w dniu 31.12 roku ubiegłego *przychody z tytułu sprzedaży skarbowych papierów wartościowych (na rynek krajowy i zagraniczny) *przychody z prywatyzacji (od 1997 roku włącznie dochody z prywatyzacji stanowiły dochody budżetu państwa) *przychody z tytułu kredytów i pożyczek krajowych i zagranicznych
Granica deficytu i długu publicznego: z Maastricht : *kryterium UE - max 3% PKB i 60% PNB *kryterium części ekonomistów - do 5% PKB *wysokość jest determinowana możliwością spłaty i celami na które zostały zaciągnięte Deficyt budżetowy w % PKB 1990 - +5,5% *1991 - 3,8% *1994 - 2,7% *1995 - 3,3% *1996 - 2,5% *1997 - 2,7% *1998 - 2,4% *1999 - 2,1% *2000 - 2,1% *2001 - 4,5% *2002 - 5,0% *2003 - 4,4% *2004 - 4,5% *2005 - 2,9% *2006 - 3,9% (dane wstępne) *2007 - 3,4% (plan) *2008 - 2,8% (plan)
Skutki deficytu i długu publicznego: *poszukiwanie oszczędności - obniżenie wydatków budżetowych co najczęściej dotyczy „słabych” grup budżetowych * zwiększanie dochodów poprzez wzrost podatków, co może prowadzić do efektu Laffera *efekt wypierania sektora prywatnego *bariera popytu (z tytułu bariery wydatków i wzrostu podatków) *konieczność spłacania zadłużenia co skutecznie obniża wydatki na inne cele *może prowadzić do inflacji *narastający dług publiczny w stosunku do PKB jest sygnałem ostrzegawczym, a w skrajnym przypadku zwiastunem gospodarczej katastrofy. Agencje ratingowe często obniżające oceny krajów co z kolei podwyższa zwykle koszty dalszego zaciągania długów przez państwo *wzrost długu publicznego, oznacza narastający ciężar odsetek (czyli jego obsługi) w budżecie *obciążenie spłatą długów przyszłych pokoleń *powiększenie nierówności w dochodach przyszłych pokoleń: podatki płacą w zasadzie wszyscy obywatele, nawet ludzie biedni. Spora część przyszłych podatków będzie musiała być przeznaczona na spłatę długu publicznego. Jednak dzieci najbogatszych, tj. tych których stać teraz na zakup rządowych papierów wartościowych, nie tylko będą płacić podatki, ale uzyskają z przyszłych podatków zwrot pożyczonych przez rodziców pieniędzy + wysokie oprocentowanie. Koszty tego oprocentowania zapłacą dzieci osób najbiedniejszych. *Jeszcze gorzej jest w przypadku spłaty zadłużenia zagranicznego. Jego spłata nie oznacza bowiem przepływu pieniędzy z jednej do drugiej kieszeni Polaka.
POLITYKA PIENIĘŻNA
Im mniej restrykcyjna polityka budżetowa tym bardziej restrykcyjna polityka pieniężna
Definicje polityki pieniężnej: *użycie podaży pieniądza zmierzające do osiągnięcia określonych celów gospodarczych *jedno z narzędzi polityki gospodarczej państwa i polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu, realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej Cele NBP: Funkcje które ma pełnić NBP jako centralny bank państwa mają ustawowo określony cel (art. 3 ust. 1 Ustawy o NBP) „ Podstawowym celem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu o ile nie ogranicza ona podstawowego celu działalności NBP” „Przez stabilność cen banki centralne rozumieją stopę inflacji na tyle niską, aby nie wywierała ona negatywnego wpływu na inwestycje, oszczędności i inne ważne decyzje podejmowane przez uczestników życia gospodarczego” Taka stabilność cen przyczynia się do osiągania wysokiego i trwałego wzrostu gospodarczego. Od 1998 roku Rada Polityki Pieniężnej oparła politykę pieniężną na strategii bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI) W strategii polityki pieniężnej po 2003 roku (obecnie również) RPP przyjęła tzw. ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% (dopuszczalne wahanie na +/- 1 pkt proc) W założeniach od 2004 roku i w tych na 2008 rok cel inflacyjny to: utrzymanie inflacji jak najbliżej celu 2,5%.
Cele NBP: *stabilizacja gospodarki *wysoki wzrost gospodarczy (wspieranie poprzez utrzymanie niskiej inflacji) *pobudzanie inwestycji *ochrona kursu walutowego *wzrost zatrudnienia . W założeniach polityki pieniężnej na 2008 rok potwierdzono cel inflacji oraz stosowanie systemu płynnego kursu walutowego do momentu przystąpienia Polski do ERM II (system kursowe ERM II). Od 12.04.2000 rok kurs złotego jest płynny i nie podlega ograniczeniom (BC ma prawo do interwencji o ile uzna za konieczne w realizacji celu inflacyjnego) ERM II warunkiem przystąpienia do strefy EURO. Bank Centralny Od 01.05.2004 roku NBP stał się członkiem Europejskiego Systemu Banków Centralnych . Funkcje banku centralnego: *Banku państwa *Emisyjne *Banku banków Polityka pieniężna
Polityka aktywna polityka restrykcyjna
taniego pieniądza drogiego pieniądza (u nas od dłuższego czasu)
Instrumenty Banku Centralnego: *stopa procentowa *operacje otwartego rynku *rezerwa obowiązkowa *operacje kredytowo - depozytowe *interwencje walutowe Stopa procentowa: * stopa referencyjna NBP określa kierunek prowadzonej polityki pieniężnej. Określa minimalną rentowność podstawowych operacji otwartego rynku wpływając jednocześnie na poziom oprocentowania lokat międzybankowych o porównywalnym terminie zapadalności *stopa lombardowa i depozytowa Operacje otwartego rynku Podstawowy instrument umożliwiający utrzymanie krótkoterminowych stóp na poziomie spójnym z realizacją celu inflacyjnego.
Znaczenie wysokości stóp procentowych dla społeczeństwa, gospodarki.
Stopa procentowa: *Stopa lombardowa i depozytowa - wyznaczają pasmo wahań stóp procentowych na rynku międzybankowym *Stopa lombardowa wyznacza maksymalny koszt pozyskania pieniędzy z NBP i określa w ten sposób górny pułap wzrostu rynkowych stóp *Stopa depozytowa wyznacza dolny pułap spadku rynkowych stóp. Rezerwa obowiązkowa: Jej funkcją jest łagodzenie wpływu zmian płynności w sektorze bankowym i ograniczenie w ten sposób zmienności stóp procentowych. Od 31.03.03 stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5% dla wszystkich depozytów. Środki rezerwy obowiązkowej os 1.05.04 są oprocentowane (0,9%)
Operacje kredytowo - depozytowe: Mają na celu stabilizowanie poziomu płynności na rynku międzybankowym i skali wahań stóp procentowych. Przeprowadzane są z inicjatywy banków komercyjnych. Depozyt na koniec dnia Umożliwia bankom lokowanie nadwyżek płynnych środków na rachunkach krótkoterminowych w BC. Kredyt lombardowy NBP udziela bankom kredytu pod zastaw skarbowych papierów wartościowych co umożliwia bankom pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Wartość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej. Interwencje walutowe nie stosowane w naszym kraju.
KAPITAŁ OBCY W POLSKIM SYSTEMIE BANKOWYM
Korzyści i zagrożenia
ZA: *- Nieważne czy polskie czy zagraniczne ma to być właściciel dobry *Każdy właściciel dba o maksymalizację własnych korzyści a nie o rozwój całego kraju *- Wyższe wpływy do budżetu państwa z tytułu sprzedaży *Silny właściciel większa konkurencja * Przyciąganie inwestycji do Polski * Brak gwarancji, że polski właściciel nie odsprzeda na rynku wtórnym obcokrajowcowi swoich udziałów * Małe polskie banki kontra duże zagraniczne * Zagraniczny kapitał wykorzystując polskie banki nie stawia tuż za rogiem swoich własnych konkurencyjnych * Bankructwa banków krajowych (Np.BS) * Wprowadzanie nowych usług, produktów, technologii * Wdrożono powszechnie akceptowane standardy księgowości i sprawozdawczości * Wzrost konkurencji
Przeciw * - Polskie banki powinny być w polskich rękach *Inwestor zagraniczny zwolni polskich pracowników * Groźba utraty suwerenności gospodarczej *Zagraniczni inwestorzy podporządkują polskie banki interesom macierzystych krajów *Na podstawie dokumentacji bankowej przekażą tajemnice handlowe polskich firm albo w niektórych branżach zahamują dostanie kredytu *Trudności w prowadzeniu polityki pieniężnej *Zyski transferowane za granicę W UE obowiązuje swobodny przepływ towarów, usług, ludzi i kapitału.
POLITYKA ANTYINFLACYJNA
Inflacja jest to nieodwracalny wzrost ogólnego poziomu cen czego bezpośrednim skutkiem jest deprecjacja pieniądza.
Aby zjawiska zdefiniować jako inflację: *Wzrost cen musi dotyczyć ogólnego poziomu cen *Wzrost cen musi mieć charakter nieodwracalny *Następstwem inflacji musi być deprecjacja pieniądza Obliczaniem poziomu cen zajmuje się GUS.
Wskaźniki cen W zależności od tego z jakiego punktu widzenia chcemy analizować inflację możemy wyróżnić następujące wskaźniki cen:
*Wskaźnik cen towarów i usług (najważniejszy) *Wskaźnik cen hurtowych i detalicznych *Wskaźnik cen wszystkich produktów i usług wchodzących w skład PKB, tzw. delator Kryteria inflacji:
Rodzaje inflacji
1.Ze względu na stopień nasilenia: pełzająca *krocząca (umiarkowana) *galopująca *hiperinflacja
Ze względu na przyczyny powstania *popytowa *kosztowa *monetarna
Popytowa teoria inflacji Jest mocno osadzona w tradycji keynesistowskiego nurtu teoretycznego. Przyczyn inflacji upatruje się w ustaleniu agregatowego popytu na towar na poziomie przewyższającym możliwości jego zaspokojenia. Teoretycznym rozwinięciem tego twierdzenia jest koncepcja luki inflacyjnej wysunięta przez Keynesa.
Polityka antyinflacyjna Skoro przyczyną inflacji jest wzrost popytu to działania antyinflacyjne powinny polegać na ograniczeniu wzrostu tego popytu. Może to nastąpić m.in. przez: *Ograniczenie wydatków budżetowych *Podniesienie podatków *Zmniejszenie podaży pieniądza przez sprzedaż państwowych papierów wartościowych *Podniesienie stopy rezerw obowiązkowych czy podniesienie stóp redyskontowych
Kosztowa teoria inflacji Wg teorii przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji niezależny od agregatowego popytu na towary. Gdy rosną ceny produkcji przedsiębiorstwa „przerzucają” ten wzrost na cenę wyrobów gotowych obciążają w ten sposób nabywców. Wzrost kosztów produkcji może być spowodowany różnymi przyczynami, np.: *Wzrostem płac z tytułu nacisków związków zawodowych (inflacja płacowa) *Wykorzystaniem pozycji monopolistycznej do zwiększenia zysków *Wzrostem cen dóbr importowanych ( np. gazu, ropy) *Wzrost podatków (zwłaszcza pośrednich ukrytych w cenie, np. VAT) *Wzrost obciążeń pracodawców ( składki na rzecz ZUS , FPr, FGŚP itd.)
Polityka antyinflacyjna :*Wskazane jest zmniejszenie tempa wzrostu kosztów *Osłabienie monopolistycznej pozycji na rynku *Osłabienie pozycji związków zawodowych *Podnoszenie wzrostu wydajności pracy *Dywersyfikacja dostaw towarów importowanych *Obniżenie kosztów zatrudnienia i podatków
INFLACJA - PRZYCZYNY Charakter inflacji w Polsce zmienił się istotnie po 1989 r. Inflacja występująca w 1990 r. Miała charakter inflacji korekcyjnej i popytowej. W 90roku w ramach terapii szokowej uwolniono ok. 90% cen co natychmiast spowodowało ich wzrost o ok. 585%. W dużej mierze było to efektem przerodzenia się inflacji ukrytej w jawną nadając jej popytowy charakter (nadmiar pieniądza + niedobory na rynku)
Przyczyny inflacji: *Przeszacowanie majątku trwałego *Presja płacowa *Mechanizm waloryzacji świadczeń emerytalno - rentowych *Podwyższenie cen regulowanych przez państwo, głównie nośników energii *Mechanizm pełzającej dewaluacji *Wzrost cen importu. *Oczekiwania inflacyjne *Sposób finansowania deficytu budżetowego *Czynniki losowe (np. susza 94, powódź 97) 1999-2001; 8*wyższe ceny paliw (np. w 99 dołożyły do inflacji 1,5 pkt proc.) *Dewaluacja złotego w stosunku do $ (35% transakcji w $) *Wzrost cen żywności głównie dzięki interwencji państwa jako reakcja na strajki rolników *Skokowy wzrost ceł na importowane artykuły rolne *Deficyt sektora rządowego w wyniku kłopotów ZUS *zbyt daleko posunięte i skomasowane w czasie obniżenie stóp procentowych NBP na przełomie 98/99 *Wzrost cen usług telekomunikacyjnych *Wzrost cen gazu i energii elektrycznej *Deficyt budżetowy (2001) *2002: *Wzrost cen użytkowania mieszkań (w tym np. o 19% wzrost opłat za kanalizację, o 15% za dostawę zimnej wody i o 10% za wywóz śmieci) *Wzrost cen paliw
Ale miały też miejsce zdarzenia, które przyhamowały tempo inflacji: *Spadek cen żywności (a żywność ma wagę 30% w koszyku dóbr) *Obniżka akcyzy na alkohol i spadek jego cen *Spadek cen odzieży i obuwia 2003: *Wzrost cen paliw *Wzrost czynszów w prywatnych kamienicach *Wzrost popytu krajowego 2004-2005:*Gwałtowny wzrost cen żywności (ceny żywności w 2004 r. Były o 6,7% wyższe niż w 2003, a sam tylko cukier o 44,6%) - związek z wejściem do UE *Znaczny wzrost cen ropy naftowej i metali na rynkach światowych Ⴎ wzrost cen transportu (wzrost cen paliw odpowiadał za prawie 40% wzrostu inflacji w 2005 roku) *Wzrost cen użytkowania mieszkań i nośników energii *Wzrost stawki podatków pośrednich 2006-2007: *Wzrost popytu krajowego *Napięcia na rynku pracy *Szybszy wzrost wynagrodzenia niż wydajności pracy (rosnące koszty jednostkowe pracy) *Wzrost cen żywności (pomimo dobrych plonów, ale wzrost popytu z innych krajów) *Wzrost cen ropy
Przewidywane w 2008: *Wzrost popytu globalnego na żywność (największe w Chinach) co spowoduje wzrost ich cen nawet 0 10% *Wzrost płac nadmierny w stosunku do wydajności pracy *Podniesienie do 1126 zł płacy minimalnej
Inflacja - wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych; średnioroczne: *1989 -251,1 1990 - 585,8 *1991 - 70,3 *1992 -43,0*1993 - 35,3 *1994 - 32,2 *1995 - 27,8 *1996 - 19,9 *1997 - 14,9 *1998 -11,8 *1999 -7,3 *2000 - 10,1* 2001 - 5,5 *2002 - 1,9 *2003 -0,8 *2004 - 3,5 *2005 - 2,1 *2006 -1,0 *2007 - ok. 2,5% szacunek *2008 - ok. 3,5% prognoza Inflacja - wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych; grudzień do grudnia: *1989 - 639,6 *1990 - 249,3 *1991 - 60,4 *1992 -44,3 *1993 - 37,6 *1994 - 29,5 *1995 - 21,6 *1996 - 18,5 *1997 - 13,2 *1998 -8,6 *1999 -9,8 *2000 - 8,5 *2001 - 3,6 *2002 - 0,8 *2003 -1,7 *2004 - 4,4 *2005 - 0,7 *2006 - 1,4
Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji:
POZYTYWNE: * niska inflacja (powolne procesy inflacyjne) może powodować utrzymanie dobrej koniunktury *podtrzymywać optymizm inwestorów stanowiąc dobry „grunt dla rozwijającej się gospodarki *wpływać dodatnio na poziom zysków w sferze produkcji materialnej
NEGATYWNE: *zniekształcenie informacyjnej funkcji cen * „ucieczka” od pieniądza * redystrybucja dochodów *wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczej (komplikacje rachunku ekonomicznego) *zmniejszenie skłonności do inwestowania * niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym *wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej *spadek realnych dochodów ludności
POLITYKA DOCHODOWA :
Istota i zadania polityki dochodowej „Polityka dochodowa, jako jeden z elementów polityki ekonomicznej, stanowi całokształt przedsięwzięć, majacych na celu wpływanie na podział dochodów”
Cele polityki dochodowej Najczęściej wskazuje się, że polityka dochodowa zmierza do: *Hamowania inflacji *Zmniejszania różnic w poziomie dochodów ludności *Wiązanie wzrostu wynagrodzeń ze wzrostem wydajności pracy *Przeciwdziałanie bezrobociu *Ekonomiści z zasady przyjmują wiązanie wysokości płacy z wydajnością pracy. Liberałowie za sprawiedliwy uznają taki podział dochodów, jaki wynika z roli człowieka w procesach gospodarczych. Stąd słuszny jest system wynagradzania czynników gospodarczych (kapitał, praca, ziemia). Na przeciwnym biegunie stoją socjaliści Uważają oni, że całość wyników pracy zależy od pracowników. Stąd wynika utopijna zasada podziału wg potrzeb. Instrumenty Dochody uzyskują różne grupy ludności z tytułu własności, pracy, świadczeń socjalnych, transferów zagranicznych. Państwo m.in. poprzez kształtowanie wysokości podatków, ulg, podatkowych, płacy minimalnej, płacy w sferze budżetowej, wysokości świadczeń socjalnych, indeksacji płac, wysokości cen urzędowych, negocjacji trójstronnych, wywiera istotny wpływ na kształtowanie się proporcji w poziomie dochodów ludności, a przez to na poziom ich życia.
Polityka płac Zajmowanie się polityką płac w obrębie polityki dochodowej znajduje uzasadnienie w fakcie, że dochody z pracy stanowią dominującą część ogólnych dochodów (blisko połowy ogółu dochodów gospodarstw domowych) i wywierają regulacyjny wpływ na inne obszary wynagrodzeń. A. Welfe wskazuje, że dynamika wzrostu pozapłacowych składników dochodów osobistych ludności jest powiązana ze stopą wzrostu płac. Płaca jest ekwiwalentem za usługi pracy.
Funkcja:
*Dochodowa - umożliwia utrzymanie rodziny i godziwe życie
*Motywacyjna - zachęca do wzrostu wydajności pracy i jakości produkcji
*Kosztowa - stanowi ważny element ogólnych kosztów
*Społeczna - miara uznania i prestiżu
Na poziom płac ma wiele czynników m.in.: *Podaż zasobów pracy *Kwalifikacje zawodowe *Kondycja gospodarki *Sytuacja płacowa w porównywalnych układach organizacyjnych *Stan wiedzy i świadomości pracobiorców Pracodawcy decydują się na wyznaczenie odpowiedniego poziomu płac, troszcząc się o swój interes. Kierują się przy podejmowaniu tych decyzji analizą i kryteriami wartości uznawanymi wśród pracodawców zgłaszających popyt na pracę.
Poziom płac Na poziom płac wpływa zatem niezależna argumentacja interesów pracobiorców i pracodawców. Interesy te po stronie pracobiorców to dążenie do zapewnienie godziwego życia i rozwoju rodziny. Po stronie pracodawców - dążenie do zysku na potrzeby właściciela kapitału i rozwoju przedsiębiorstwa.
Za/przeciw polityce dochodowej i cenowej W Polsce od 89 roku, tj. od czasu przemian systemu polityczno-gospodarczego, państwo wieloma drogami wpływało na kształtowanie się cen i dochodów. Polityka dochodowa w Polsce prowadzona była przede wszystkim w kierunku ograniczenia inflacji, co sprowadzało się do wysiłków w bezinflacyjnym kształtowaniu płac. W 1989 roku brak równowagi gospodarczej i społecznej sprawił, że w polityce płac poszukiwano doraźnych rozwiązań (wprowadzono m.in. regulacje funduszu płac za pomocą podatku dochodowego, indeksację płac, kształtowanie środków na wynagrodzenia w sferze budżetowej.......
Dylematy związane z różnicami w poziomie wynagrodzeń Poziom dochodów ludności jest mocno zróżnicowany. Doświadczenia wykazują, że łagodzenie tych różnic jest niezwykle trudne, np. St. Zjednoczone odznaczają się dużymi różnicami w stanie zamożności. Różnice międzynarodowe w poziomie płac możemy przedstawić na podstawie relacji przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń nominalnych do cen detalicznych wybranych towarów żywnościowych. W 90 r. Nastąpiło radykalne obniżenie płac realnych co miało wpływ na ich wielkość w latach kolejnych a co za tym idzie na pogorszenie się relacji pomiędzy nimi, a kosztami utrzymania. W marcu 07 nastąpił wzrost wynagrodzeń aż o 9,1% w stosunku do marca 2006 ( najwyżej w ciągu ostatnich 6-ciu lat). Na początku Kwietnia 2007 aż 37,7% firm (badanych co kwartał przez NBP) planowało podnieść pensje pracownikom średnio o 5,5%. W różnych dokumentach i programach społeczno-gospodarczych Europy Zachodniej zakłada się, że dorosły człowiek, pracownik najemny powinien otrzymywać wynagrodzenie wystarczające na utrzymanie 4-osobowej rodziny. Poziom wynagrodzenie pracowników w porównaniu z kosztem utrzymania rodzin pogarsza się w miarę zwiększania liczby członków rodziny. 4-osobowa rodzina powinna mięć minimum netto 2506 zł: *żywność -783 zł *mieszkanie-663 zł *edukacja-185 zł *kultura i rekreacja-157 zł *odzież i obuwie-136 zł *ochrona zdrowia-93 zł *higiena osobista -69 zł *transport i łączność-300 zł *pozostałe wydatki -119 zł Minimum socjalne to nie jest granica ubóstwa, a zaspokojenie potrzeb na minimalnym poziomie.
Rozpiętości dochodowe - Zarobki prezesów w 2005 roku : *CitiGroup -11,6 mln zł *BPH - 3,1 mln *PKO BP - 0,26 mln *Średnie m-czne wynagrodzenie zarządów 100.000 zł Podstawowym problemem polityki wynagrodzeń, szczególnie rozpatrywanym w kontekście poziomu życia, są wynagrodzenia najniższe. Płaca minimalna od początku oficjalnego jej ogłoszenia (od 1956 roku) ustanawiana jest drogą legislacyjną, a jej poziom do 2005 roku był jednolity w skali kraju. W 2005 roku obowiązywały 3 stawki:*100% *80% za pierwszy rok pracy *90% za drugi rok pracy. Aktualnie obowiązuje ustawa z dnia 10.10.02. Płacę minimalną ustala Minister Pracy i Polityki Społecznej.
Płaca minimalna - poziom S. Borkowska przyjmuje, że poziom płacy minimalnej powinien uwzględniać: *Potrzeby pracowników i ich rodzin w relacji do ogólnego poziomu płac w kraju, kosztów ubezpieczenia, świadczeń społecznych i poziomu życia innych grup społecznych *Wymagania rozwoju gospodarczego, wydajności pracy, dążenie do osiągnięcia i utrzymania wysokiego poziomu zatrudnienia.
W Unii Europejskiej płaca minimalna stanowi 68% przeciętnego wynagrodzenia i wyraża wskaźnik wynagrodzenia godziwego, w Polsce w okresie transformacji stanowi: *W 1990r. - 42,2% * w 2008 - 41,6%. Płaca minimalna w Polsce nie może być miarą godziwego wynagrodzenia. Ustalona zgodnie z przepisami z 1959 r. rzadziej odpowiada poziomowi minimum socjalnego. Jako instrument w polityce płacowej występuje w zasadzie od 90 r., tj od czasu wzrostu samodzielności podmiotów gospodarczych w wyznaczaniu poziomu płac. Ostatnio wielu ekonomistów szczególnie reprezentujących organizacje pracodawców zgłasza postulat likwidacji lub obniżenia wysokości płacy minimalnej, gdyż obecny jej poziom nadmiernie obciąża koszty pracy i hamuje przyrost zatrudnienia. Występujący poziom płacy minimalnej wymusza automatycznie podnoszenie płac pozostałych pracowników i stąd nadmiernie obciąża koszty. Zdaniem pracodawców obniżenie płacy minimalnej przyczyni się do wzrostu zatrudnienia i zmniejszenia bezrobocia. Różnice w poziomie dochodów wywołują kwestię sprawiedliwości społecznej w podziale dochodu narodowego. Do wyróżniających się nurtów myśli nad pracą i wynagrodzeniem pracy zaliczamy społeczne nauki kościoła. Polska ratyfikuje kartę bez godziwego wynagrodzenia. Pracownicy Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych stwierdzili, że metody liczenie pensji godziwej stosowane w państwach zachodnich nie przystaje do polskich realiów, co oznacza, że w polskich warunkach ekonomicznych jest ona po prostu za wysoka. W klasycznej szkole ekonomii uważa się, że ustawowe gwarantowanie płacy minimalnej nie sprzyja wzrostowi zatrudnienia, wprost przeciwnie - uniemożliwia. Przyspiesza upadek słabych przedsiębiorstw i jest przeszkodą do zakładania nowych. Z teoretycznego punktu widzenia przez zniesienie płacy minimalnej cel byłby osiągnięty.
Z czego żyje się lepiej? Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny w gospodarstwach domowych wg grup społeczno-ekonomicznych w 2005 roku (ogółem 761,46 zł/osobę): 1.pracujących na własny rachunek 977,10 *emerytów i rencistów 800,25 *pracowników 770,00 *rolników 606,17
RYNEK PRACY
Polityka zatrudnienia - to czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów pracodawców i pracowników. Zadania polityki zatrudnienia: *redukcja bezrobocia *likwidacja ubóstwa *wypełnianie luki zatrudnieniowej *reorientacja instytucji na rynku pracy *dążenie do pełnego zatrudnienia Pełne zatrudnienie - oznacza sytuację w której każdy człowiek zdolny do pracy i gotowy do jej podjęcia może znaleźć pracę w stosunkowo krótkim czasie i na warunkach regulowanych przepisami prawa pracy. Tendencja do nadwyżki wolnych miejsc pracy występowała w Polsce w całym okresie gospodarki centralnie planowanej, a w latach 80-tych nasiliła się szczególnie.
Zjawisko deficytu siły roboczej związane jest z występowaniem ukrytego bezrobocia (przerost zatrudnienia).
Bezrobocie ukryte występuje wtedy, gdy zmniejszenie liczby pracowników w przedsiębiorstwie nie powoduje zmniejszenia rozmiarów jego produkcji. Szacuje się, że w drugiej połowie lat 80-tych rozmiary bezrobocia ukrytego wynosiły w Polsce 25% ogólnego zatrudnienia.
Rozmiary bezrobocia zależą od trzech czynników:
1.współczynnika aktywności zawodowej
2.liczby ludności w wieku produkcyjnym
3.rozmiarów zatrudnienia.
Współczynnik aktywności zawodowej (w Polsce ok. 54%). Osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy, pomimo poszukiwań pracy.
Metody pomiaru bezrobocia:
1.wykorzystywane w statystyce urzędów pracy (bezrobotni to osoby zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia, pozostające bez pracy i nie uczące się w szkołach z wyjątkiem wieczorowych i zaocznych, zarejestrowane w urzędzie pracy, w wieku produkcyjnym bez praw do emerytury, nie są posiadaczami lub właścicielami gospodarstwa rolnego, nie prowadzą działalności gospodarczej)
2.wykorzystywane w badaniach aktywności ekonomicznej ludności - BAEL ( bezrobotni to osoby spełniające trzy warunki jednocześnie: *w okresie badanego tygodnia nie pracowały nawet przez okres 1 godz. *Aktywnie poszukują pracy *Są gotowe podjąć pracę w badanym lub następnym tygodniu)
Bezrobocie można wyrazić:
1.w wielkościach absolutnych (liczba osób bezrobotnych)
2.w wielkościach relatywnych (procentowych)
Bezrobocie związane z niedopasowaniem strukturalnym : *Bezrobocie frykcyjne *Bezrobocie strukturalne
Bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą
Przyczyny bezrobocia: Początek lat 90-tych : *Spadek popytu globalnego *Ujawnienie się bezrobocia ukrytego z lat 80-tych *Brak koncepcji rozwiązywania problemów gospodarczych i społecznych (np. przed reformami planowane bezrobocie miało wynosić 3%, a wyniosło w 1990 r. 6%) *Likwidacja PGR-ów *Silna pozycja związków zawodowych. *Wg Centrum A. Smitha utrzymanie 1 miejsca pracy przez związki zawodowe uniemożliwiła utworzenie 2 innych nowych miejsc pracy.Wg badań z 97 roku wśród 20 krajów OECD stwierdzono, że w 89% firm, gdzie nie było związków zawodowych osiągano o 15% lepsze wyniki finansowe, a w 78% firm warunki pracy były lepsze i pracownicy zarabiali średnio o 20% więcej.Wg Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową obrona praw socjalnych przez związki zawodowe podwyższała koszty pracy o 25-2-% co obniża konkurencyjność firm o 10-15%.
Wyszukiwarka