Kultura hamburska

Kultura hamburska - jest to kultura archeologiczna paleolitu schyłkowego, która ok. 12 tys. lat temu, jako pierwsza wkroczyła na Niż Środkowoeuropejski.

Jej przedstawiciele prowadzili selektywne polowania na renifery przy użyciu łuku.

Do narzędzi kamiennych charakterystycznych dla tej kultury zaliczamy ostrza z zadziorami, które służyły jako groty strzał i oszczepów oraz przekłuwacze asymetryczne do obróbki kości i rogu.

Na ziemiach polskich narzędzia kamienne kultury hamburskiej znajdujemy na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce.

Ostrze hamburskie

Kultura magdaleńska

Kultura magdaleńska - jedna z kultur późnego paleolitu, występująca w Europie zachodniej i środkowej. Nazwa wywodzi się od miejscowości La Madeleine, w departamencie Dordogne we Francji.

Kultura magdaleńska charakteryzowała się dość wyrafinowaną produkcją narzędzi z krzemienia, rogu i kości. Z tego okresu pochodzi na przykład igła kościana z uszkiem. Do kultury magdaleńskiej zaliczają się odkryte w jaskiniach, głównie Francji i Hiszpanii, monumentalne przykłady malarstwa naskalnego w jaskiniach: Altamira, Lascaux, Font-de-Gaume i inne.

Kultury z tylczakami łukowymi

Kompleks Kultur z tylczakami łukowymi, niekiedy zwanym kręgiem tarnowiańskim, datowany jest na interstadiał Alleröd (dla terenów Polski ok. 11-12 tys. lat temu). W miarę ocieplania się klimatu, nowe obszary leśne Niżu Europejskiego zasiedliły społeczności myśliwych i rybaków. Kultury te wyróżniały się charakterystycznymi formami narzędzi: tylczakami łukowymi oraz krótkimi drapaczami tarnowiańskimi.

Genezy kulury z tylczakami łukowymi można dopatrywać się na terenach południowej Francji. Tam powstał prąd kulturowy zwany azylianizacją lub prądem tarnowiańskim, który w rozprzestrzeniał się w środowisku późnej kultury magdaleńskiej. Prąd ten zawierał takie elementy jak: krótkie drapacze, tylczaki łukowe oraz rzadką obecność rylców.

Kultury zaliczane do kompleksu:

• kultura romanellska (Włochy, Prowansja, wschodnia Hiszpania)

• kultura azylska (Francja, północna Hiszpania)

• kultura Federmesser (Niemcy, Holandia, zachodnia Polska)

Kultura Lyngby

Kultura Lyngby lub Bromme-Lyngby - schyłkowopaleolityczna kultura związana z łowcami reniferów. Nazwa kultury pochodzi od stanowiska Nørre Lyngby na północy Jutlandii oraz stanowiska Bromme na Zelandii (Dania).

Zasięg kultury lyngbijskiej

Kultura egzystująca na pograniczu tundry i tajgi w okresie Allerřdu (ok. 11 800 - 10 800 lat p.n.e.) na terenie Danii, południowej Szwecji oraz na szelfie południowego Bałtyku (poszerzonym na skutek cofnięcia się morza) aż do Litwy. Wraz z ochłodzeniem się klimatu w młodszym dryasie (10 800 - 9 500 lat p.n.e.) jej zasięg rozszerza się na południe, tworząc lokalne odmiany, które są podłożem tworzenia się nowych kultur: ahrensburskiej, świderskiej i desneńskiej.

Charakterystycznymi artefaktami dla tej kultury są:

• motyki lyngbijskie - rodzaj toporka z poroża renifera;

• ostrza lyngbijskie - masywne ostrza trzoneczkowate o krótkim trzonku i mało retuszowanym ostrzu.

Poza tym w inwentarzach krzemiennych występują:

• rdzenie wiórowe, dwupiętowe i jednopiętowe stożkowate

• drapacze, głównie łukowe

• rylce, węgłowe boczne, smukłe klinowate oraz łamańce

W Polsce jeszcze przed wojną Ludwik Sawicki wydzielił tzw. przemysł nowomłyński (Nowy Młyn stan. 1a i 1b) w Polsce środkowej, który odpowiada grupom kultury lyngbyjskiej.

Kompleks Federmesser

Kompleks Federmesser - genezę niniejszej kultury wiąże się z miejscowym podłożem kulturowym o tradycjach kreswelskich. Nazwę tej kultury wiąże się z niemieckim określeniem tylczaków łukowych - Federmesser. Zespół zjawisk kulturowych utożsamianych z kompleksem Federmesser znany jest od obszaru północnej części Francji do Polski. Niniejszy kompleks kulturowy rozwijał się w okresie interstadiału Allerod. W kompleksie Federmesser gospodarka opierała się na polowaniach na zróżnicowaną faunę leśną m.in jelenie, sarny, dziki, łosie. Obiekty mieszkalne miały formę lekkich szałasów wznoszonych nad niewielkimi zagłębieniami w ziemi. Szałasy te miały konstrukcje żerdziową, o czym świadczyć mogą dołki na stanowisku w Witowie koło Łęczycy.

Kultury z liściakami

Kultury z liściakami lub Kultury ostrzy trzoneczkowatych - schyłkowopaleolityczny krąg kultur, dawniej zwany "kulturami z liściakami". Podobnie jak ostrza trzoneczkowate zwano liściakami. Od jakiegoś czasu preferuje się obecne nazewnictwo.

Kultury te wykształciły się na Niżu Europejskim. Cechą charakterystyczną jest inne instrumentarium oraz pojawienie się ostrzy z wydzielonym trzonkiem, grotów, które są najbardziej charakterystycznym elementem tych kultur. W skład kompleksu wchodziły:

• kultura Bromme-Lyngby (od stanowisk na terenie Danii)

• kultura ahrensburska (Ahrensburg k. Hamburga) - Niemcy

• kultura świderska (Swidry Wielkie, Otwock) - Polska

• kultura desneńska (Desna, dopływ Dniepru) - Niż Rosyjski

Jest to efektem rozprzestrzeniania się wcześniejszych zespołów Bromme-Lyngby, powstających w pn. części Półwyspu Jutlandzkiego w okresie Allerødu (ok. 11 800 - 10 800 lat B.C). Była to kultura łowców reniferów egzystująca na terenie obecnej Danii oraz poszerzonym szelfie południowego Bałtyku.

Kultura Lyngby zaczęła się przesuwać w kierunku południowym w okresie ochłodzenia młodszego Driasu (ok. 10 800 - 9 500 lat B.C); objęła Niż Środkowoeuropejski w postaci kultury świderskiej i kultury ahrensburskiej a dalej na wschód kultury desneńskiej. W młodszym Dryasie zanika kultura Bromme-Lyngby.

Istniejące w tym czasie trzy jednostki kulturowe: ahrensburska, świderska i desneńska związane były z migrującymi z południa na północ w lecie i odwrotnie w zimę łowcami renifera. Szlaki tych wędrówek biegły głównie dolinami większych rzek. W początkach holocenu, wraz z migracją renifera na północ, starsze kultury zaczęły zanikać. Powstają natomiast młodsze warianty na terenie Skandynawii - kultury: Fosna, Komsa i Suomusjärvi.

Kultura świderska

Zasięg kultury świderskiej

Kultura świderska - kultura archeologiczna późnego paleolitu datowana na okres między 10600 lat p.n.e. do ok. 9600 lat p.n.e. Nazwa kultury nawiązuje do eponimicznego stanowiska Świdry Wielkie w Otwocku. Należy do kręgu kultur ostrzy trzoneczkowatych. Niekiedy stosuje się zamiennie nazwę cykl (lub kompleks) mazowszański. Dawniej używano określenia przemysł chwalibogowicki (od Chwalibogowice koło Kazimierzy Wielkiej).

Przy tworzeniu się kultury świderskiej wzięły udział grupy łowców kultury Lyngby, która przesuwała się na południe, podobnie jak ludność grupy (kultury) perstuńskiej (od rzeki Perstunki) z terenu Litwy, pn.-zach. Białorusi oraz pn. - wsch. Polski. Niekiedy tą początkową fazę określa się mianem perstuńskiej. W połączeniu z elementami kultury Federmesser i witowskimi. Wszystko to w warunkach destabilizacji osadnictwa spowodowanymi pogarszaniem się warunków klimatycznych.

Zasięg

Zespół zjawisk kulturowych utożsamiany z kulturą świderską obejmował swym zasięgłom tereny dzisiejszej Polski, Litwy, Białorusi i część Ukrainy.

Świderskie ostrze trzoneczkowate

Surowiec krzemienny najczęściej starano się doprowadzić do formy rdzenia dwupiętowego wspólnoodłupniowego, z którego uzyskiwano proste smukłe wióry o równych krawędziach. Narzędzia:

• liściaki dwukątowe;

• ostrza trzoneczkowate z retuszem na stronę spodnią (typ Chwalibogowice);

• rylce na wiórach - węgłowe boczne, klinowate środkowe, łamańce;

• drapacze łukowate;

• drobne półtylczaki oraz

• różnego rodzaju piki, które pełniły funkcje kilofów;

• narzędzia kościane niekiedy zdobione geometrycznymi rytami: motyki t. Lyngby, jednorzędowe harpuny.

Z aktywnością niniejszej kultury na obszarze dzisiejszej Polski wiąże się wydobywanie dobrej jakości krzemienia metodą odkrywkową. W ten sposób wydobywano krzemień jurajski nad górną Wartą oraz krzemień czekoladowy na północ od Gór Świętokrzyskich. Ten drugi typ krzemienia cieszył się dużym uznaniem, eksportowano go nawet na odległość kilkuset kilometrów. Metodą odkrywkową wydobywano także ochrę w okolicach Grzybowej Góry - kompleks Rydno.

Gospodarka kultury świderskiej opierała się na polowaniach sezonowych na stada reniferów. Stąd częste wędrówki na północ w lecie i odwrotnie w zimę. Zakładano zatem sezonowe szałasy na terasach rzek i wydmach. Znanych jest niewiele półziemianek (np. stanowisko Grzybowa Góra IV/57). Stanowiska tej kultury często mają charakter krzemienicy, która stanowi pozostałość osadnictwa małych grup ludzkich. W lecie grupy ludzkie mogły łączyć się w większe zbiorowości, natomiast zimą ulegały rozproszeniu. Z tą ruchliwością łączy się zróżnicowanie funkcjonalne stanowisk. Wydzielono trzy grupy: typ Marianki-Wyględów z liściakami dwukątowymi i większą obecnością wiórów; typ Stańkowicze - ostrza trzoneczkowate i drapacze odłupkowe; typ Płydy jest pośredni. Różnice obserwuje się także w kontekście dystrybucji krzemienia. Im dalej od miejsca wydobycia, spada udział odłupków z zaprawy rdzenia. Charakterystyczne są stanowiska nakopalniane i przykopalniane.

Kultura świderska wykazuje spore kontakty z innymi kulturami kompleksu ostrzy trzoneczkowatych - Kulturą ahrensburską i desneńską.

Wraz z początkiem holocenu i transgresją środowiska leśnego na północ, kultura świderska przesuwa się na tereny Litwy, Łotwy i Estonii, gdzie przyczynia się do powstania kultury kundajskiej i niemeńskiej.

---