Metodyka pisania pracy naukowej - ks. dr Graczyk

1. Pojęcie i rodzaje metodologii

• gr. meta (droga) + logos (nauka) - nauka o drogach, zasadach jakie należy zastosować, przestrzegać, by osiągnąć cel.

• łac. metoda + logia - nauka o metodzie postępowania

Metodologia - nauka o metodach zdobywania wiedzy, opracowywania jej i przekazywaniu. To nauka o metodach badań naukowych, uwarunkowaniach, wzajemnych zależnościach i konieczności.

Metodyka - o konkretnych zasadach badań naukowych, prawidłowego i skutecznego pisania, zasadach pracy naukowej.

Metodologia wskazuje różne drogi prowadzonych badań naukowych, a metodyka wskazuje na konkretne skuteczne środki i metody pisania pracy naukowej.

2. Metoda i metodyka nauki prawa kanonicznego

• Metodologia prawa kanonicznego - nauka o metodach nauk w kanonistyce, o powiązaniu nauki prawa kanonicznego z innymi naukami, o właściwym wyborze metody naukowej i o zastosowaniu właściwych zasad.

• Metodyka - o konkretnym, efektywnym pisaniu pracy naukowej, sposobu uprawiania nauki prawa kanonicznego.

Sposób - świadomie i systematycznie stosowany dobór i układ elementarnych czynności zwiększających efektywność i dobroć pisania pracy naukowej.

Zasady -ogólne - wspólne dla wszystkich nauk

- szczegółowe - do zastosowania na terenie poszczególnych nauk

W danej metodzie można stosować różne metodologie. Rodzaj metodologii zależy od przedmiotu nauki. Metodologia nauk prawnych odnosi się do świeckich nauk prawnych i kanonicznych nauk prawnych.

Na terenie nauki prawa kanonicznego wykorzystuje się metody z innych nauk:

• filozoficzno-prawna - posługuje się pojęciami filozoficznymi i racjami prawnymi. Pojęcia filoz. służą jaśniejszemu ukazaniu problemu (etycznego, moralnego) racje prawne mają pomóc w konkretnym zastosowaniu przepisów prawa.

• historyczno prawna - stosuje dane historyczne, w oparciu o ewolucję stara się dotrzeć do praźródeł poszczególnych pojęć, słów, zasad prawa.

• egzegetyczno - prawna - pozwala poznać treść praw, interpretując i analizując poszczególne kanony.

3. Konieczność poznania metodologii i metodyki

- ułatwia zdobywanie max wiedzy przy min. wysiłku.

- uczy pracy rzetelnej, systematycznej, efektywnej

- uświadamia jak i dlaczego należy stosować konkretną metodę

- pozwala zrozumieć sens norm prawa kanonicznego

- pozwala pokonać trudności formalne i językowe

- uczy unikania błędów w pracy naukowej

- prowadzi do artyzmu pracy

- uczy koniecznych zasad pracy naukowej - tzn.

• selekcji literatury i źródeł

• interpretacji tekstu

• efektywnego toku pracy naukowej

• wyciągania właściwych wniosków

• odnajdywania właściwych rozwiązań

Pius XI w dokumencie - Deus scientiarum Dominus z 1931 r. podkreślają, że studiujący prawo mają poznać nie tylko doktrynę prawa ale i jego źródła, by teoretycznie i praktycznie poznali właściwą metodę odnajdywania i rozumienia prawdy. Odkrywając i studiując historię prawa maja się doszukiwać w niej sensu i celu istnienia praw kanonicznego.

4. Nauka prawa kanonicznego

Nauka w ogólności - to uporządkowana działalność duchowa skierowana na zdobycie poznania. Ideałem nauki jest jej obiektywność i dokładność. Cechą główną nauki jest to, że jest to praca twórcza.

Zasadnicze elementy nauki:

• cel - jest ich kilka:

- opisywanie i tłumaczenie zjawisk i pojęć

- wyjaśnianie obiektywnych związków między pojęciami i zjawiskami

- krytyczne badanie i systematyka materiału

- ustalenie ogólnych prawidłowości

- odkrywanie rzeczy i nowych, dotychczas nie znanych lub mało znanych

- odkrywanie zasad i postęp nauki

• metoda - nauka musi być uprawiana wg metody. Właściwa metoda to sukces w pracy naukowej. Przesłankami do wyboru metody są zasady i prawa już udowodnione, w oparciu o nie budujemy strukturę wnioskowania.

• wyniki:

- winne być widoczne

- rezultaty nie są nam wcześniej znane

- odkrywamy je w końcowej części naszej pracy

- wyniki badań mają być wyraźne, uzasadnione, sprawdzalne i mogą być przedstawione w różnej formie

• recenzje

• wyliczenia

• statystyki

• monografia

• praca doktorska, magisterska, habilitacja

5. Atrybuty nauki prawa kanonicznego

- odpowiada pojęciom nauki

- odpowiada wymaganiom naukowym

- jest uprawiana w sposób metodyczny i twórczy

- gromadzi i analizuje materiał prawny

- ma jasne przesłanki

- jej wyniki są sprawdzalne

- ukazuje działanie norm prawa i skutki tych norm

- praca twórcza wyszukuje sprzeczności i luki w prawie

- przyczynia się do rozwoju prawa

- będąc częścią życia Kościoła pomaga właściwie stosować prawo

6. Cechy charakterystyczne kanonistyki jako nauki:

• jest nauką humanistyczną

Nie jest empiryczna bo nie opiera się głównie na doświadczeniu, czy opisie. Szuka raczej wyjaśnień i oceny rzeczywistości. Nie daje matematycznej pewności. Określa raczej sens, cel, treść norm i pyta o ich przyczyny, a także daje moralną potrzebę działania.

• Jest nauką normatywną ponieważ:

- określa powinności i obowiązki,

- kataloguje je, wymienia co czynność wskazuje,

- daje odpowiedzi jak można skutecznie osiągnąć cel

- wskazuje normy i zasady jakie należy zastosować by norma prawna miała swą ważność

Zasady i normy prawne składają się z 3 elementów

- hipoteza- opis wydarzenia ujętego w normę prawną obwarowaną sankcjami

- dyspozycja - wszelki skutek wynikający z norm

- sankcja - konkretna kara za przestępstwo, nieprzestrzeganie prawa

Normy prawne stosuje się wówczas, gdy stan faktyczny pokrywa się z daną normą. Normy prawne wynikają z porządku naturalnego bądź etycznego. Normy nieetyczne nie mogą być prawem obowiązującym. Normy określają prawidłowe i optymalne wzory zachowań (jak powinno być, a nie to jak jest obecnie). Nie ma miejsca w prawie na tzw. solidaryzm społeczny (robię tak ponieważ większość tak postępuje choć jest to nie zgodne z prawem). Nie fakty winne określać normy lecz normy winne oceniać fakty. Nie można ustalać norm na podstawie średnich przeciętnych zachowań lecz wg prawa Bożego. Dlatego KPK - to zbiór norm zbudowanych na prawie naturalnym, pozytywnym. Kanoniści winni być świadomi normatywnych ustaleń i winni zawsze odwoływać się do Boga i jego normy przybliżać ludziom.

• nauka wartościująca

Wartościowanie to przymierzanie sytuacji faktycznej do wzorca danej normy. Prawo jest wynikiem połączenia nakazu i zakazu. Nie można bowiem domagać się realizacji zakazu jeśli nie zostało to nakazane. System prawa to zbiór ocen wartościujących. Mówią one co jest wartościowe, a co nie. Dużą rolę odgrywają tu wartości własne danego systemu. Np. Kościół tworząc własne normy prawne starał się ułatwić ludziom drogę do osiągnięcia zbawienia. Wartości wskazane przez normy pomagają w sytuacjach skomplikowanych odróżnić to, co ważne. Normy prawne nie są tylko instrumentem prawnym lecz także pedagogicznym. Norma ma wychowywać i kształtować świadomość człowieka. Liczyć się z dobrem człowieka - tak jak jest to akcentowane w prawie kanonicznym.

Szczególna odpowiedzialność ciąży na wartości oceniającej którą posługuje się kanonista. Tworząc normy prawne winien posługiwać się następującymi wartościami które stanowią o:

- zdatności normy

- słuszności kanonicznej

- poważna przyczyna domagająca się uregulowań

- znany lub nieznany udział w kształtowaniu życia społecznego

- świadome lub nieświadome działanie(rozróżnienie)

- skutek zamierzony lub niezamierzony

- sprawiedliwy lub niesprawiedliwy wyrok

Przy tworzeniu norm winne być stosowane:

- klauzury generalne - pozwalają one na elastyczne stosowanie np. wyroków, choć pociągają za sobą większą odpowiedzialność prawodawcy

- normy blankietowe - oparte na solidności i sumienności, by odpowiadały opisowi danej rzeczywistości. Każde prawo winno chronić dane wartości, racjonalnie uzasadnione.

• nauka stosowana - praktyczna ponieważ:

- kształtuje życie Kościoła, życie Kościoła ujęte jest w normy

- łączy teorię z praktyką

- prawo służy stosowaniu norm, ładowi, porządkowi, daje pewność działania

- norma prawna winna na bieżąco wyjaśniać dane problemy

- stosowanie prawa winno być ciągłe

- stosujący prawo winien uzasadnić każdą swą decyzję

• Kanonistyka jest nauką idiograficzną (idios - jednostkowy, grafo - opis) zajmuje się ustalaniem faktów jednostkowych, opisem (np. historia prawa kanonicznego)

• Jest nauką nomotetyczną (nomoteticos - prawodawczy) poszczególne i konkretne fakty są przesłanką do formowania praw ogólnych i ich objaśniania (dogmatyka prawa)

7. Kanonistyka jako dyscyplina teologiczna i prawna

- w powiązaniu z teologią czerpie z niej : podstawy, źródła, cele

- w powiązaniu z innymi naukami czerpie z nich: pojęcia i środki poznawcze

Ze względu na swe źródła kanonistyka została wyłączona z teologii i jest osobną dyscypliną(mocą instrukcji „Sapientia christiana” z 1979 r.). Uznana jest za naukę teologiczną ale z niej wyodrębniona ze względu na treść, źródła. W swym zastosowaniu wymaga jednak prawo teologii i racji teologicznych (teol. praktyczna, historyczna, dogmatyczna). Prawo jest powiązane z teologią praktyczną,. Prawo kanoniczne określa porządek prawny oparty na prawdach wiary, dogmatach (hierarchiczność, nauczycielskie zadanie kościoła), na właściwym obrazie Kościoła. Kościół nie tylko wiarę przekazuje ale też ją syntetyzuje i konkretyzuje w prawie. Prawo Kanoniczne jest częścią tradycji Kościoła. Kanonistyka obejmuje kościół w dwóch jego wymiarach - transcendentnym i widzialnym. Choć aspekt prawny wyraża się przede wszystkim w wymiarze widzialnym.

8. Źródła prawa kanonicznego są zasadniczo dwa:

• teologiczno - dogmatyczne - odnoszą się one do Pisma Św., Tradycji, wypowiedzi Nauczycielskiego urzędu Kościoła. Nauczanie Kościoła może być zwyczajne (dokumenty soborowe, synodalne, encykliki) i nadzwyczajne (ex catedra). S.V.II zobowiązał kanonistów kościelnych do oparcia się w swej pracy na mocnym fundamencie Pisma św.

• normatywne - są to akty normatywne zawierające się w różnych dokumentach Kościoła (nawet nie jurydycznych)

Te dwa źródła winne się przenikać i dopełniać. Prawo kanoniczne nie tylko łączy oba źródła ale także dostarcza i wskazuje nowe źródła (np. historia kształtowania się życia chrześcijańskiego)

9. Zbawcze znaczenie prawa kanonicznego

- zbawienie jest dostępne człowiekowi we wspólnocie Kościoła, który wskazuje i udostępnia właściwe środki

- prawo jest jednym ze środków, może spełniać funkcję zbawczą

- prawo ma być znakiem zbawczego porządku

- umacnia jedność wew. Kościoła i jego ład

- wzmacnia jedność Boga i ludzi

10.Stosunek nauki prawa kanonicznego do innych nauk

1. do nauk teologicznych - czerpie z nich:

• teologia fundamentalna - naukę i prawdę o ustanowienia Kościoła i jego posłannictwie

• teologia dogmatyczna - stopień pewności, Boże prawdy, Boże prawo

• teol. biblijna - co to jest Boże objawienie i wypływające z niego Boże prawo pozytywne, jego podstawy i rozwój

• teol. moralna - wskazuje na naturę prawa moralnego, sumienia

• historia Kościoła - pogłębia rozumienie Kościoła

- ukazuje rozwój Kościoła jako instytucji

- ukazuje rozwój prawa jakim Kościół się kieruje

• ekumenizm - pomaga poznać strukturę innych kościołów chrześcijańskich

• liturgia - normy prawne obrzędów i czynności liturgicznych Kościoła, przy czy prawo liturgiczne jest podporządkowane prawu kanonicznemu, które nadaje pr. Liturgicznemu pewne ogólne normy

• teol. pastoralna - wyczula na różne formy działalności duszpasterskich, przygotowuje grunt do wdrożenia nowych przygotowanych form, przygotowuje do czynności związanych z ich rozeznaniem

• nauka społeczna - ukazuje porządek społeczny, przybliża normy życia społeczności Kościoła

Prawo kanoniczne zaś daje tym naukom:

- normy ogólne

- normy szczegółowe (dotyczące konkretnych spraw - np. nauczania katechezy, przepowiadania Słowa Bożego)

- formułuje prawo Boże i przekazuje je społeczności Kościoła

- współpracuje w tworzeniu dogmatów

- określa normę dla norm postępowania w duchu sumienia

2. stosunek do innych nauk prawnych

• prawo bierze z nich metodę prawniczą, zasady myślenia sylogistycznego. Realizacja prawa kanonicznego dokonuje się zawsze w ramach pewnego prawa państwowego (konkretnego państwa). Dlatego prawo kanoniczne musi brać pod uwagę to prawo, choć prawo państwowe nie może w żaden sposób wpływać i decydować o rozstrzygnięciach prawa kościelnego.

• Wynika stąd potrzeba znajomości różnych dyscyplin prawa świeckiego (administracji, karnego, rodzinnego, cywilnego)

3. stosunek do nauk nieprawnych

• kanonistom potrzeba wszechstronnego wykształcenia i przygotowania (filozofia, logika, historia powszechna, metodologia, filologia klasyczna)

• mają one jednak funkcję wspomagającą. Prawo kanoniczne swą podstawę ma w objawieniu i prawie naturalnym.

11.Dyscypliny prawnicze

• dogmatyka prawa - jest to systematyka prawna. Może dotyczyć różnych dziedzin prawa. Ma charakter opisowy i wyjaśniający. Można wyróżnić 3 stopnie dogmatyzacji prawa:

- najwyższy - to kazuistyka, którą może się zajmować w pełni wykształcony prawnik. Na konkretnym przypadku tłumaczy się normę i przepisy

- wyższy - interpretacja prawa, wykładnia norm

- niższy - systematyka prawna - tworzenie prawa w danej dziedzinie

• filozofia prawa - kanonistyka musi odwoływać się do filozofii i jej metodologii np. by uzasadnić prawa w ogólności

• teologia prawa ­- wyjaśnia prawa w oparciu o źródło objawienia, uwzględniając funkcję zbawczą prawa. Winna łączyć prawo z sumieniem i jego kształtowaniem. Dba by prawo było zgodne z celem Kościoła, jego wiarą, z celem jaki stawia przed człowiekiem, z etyką Kościoła

• humanistyka prawa - obejmuje historię prawa, psychologię, socjologie, politykę, pedagogikę:

- historia prawa - m.in. porównuje historię prawa kościelnego i państwowego w poszczególnych epokach

- socjologia prawa - w prawie kanonicznym nie ma socjologii, są jednak pewne przyczynki pomagające zrozumieć: powstanie prawa, jego znajomość, stosowanie, społeczną akceptację, skuteczne stosowanie,

- psychologia prawa - bada motywy przestrzegania prawa, pomaga określić poczytalność i odpowiedzialność osób podlegających prawu

- pedagogika prawa - zwraca uwagę na wychowawczą funkcję prawa, pogłębia kulturę prawa

- polityka prawa - nauka praktyczna, uzasadnia aktualnie obowiązujące prawo, pochwala je lub krytykuje. Wynika z niej potrzeba utrzymania lub poprawienia prawa i jego norm. Usiłuje sterować procesem uzupełniania prawa, ukazuje jego skuteczność i użyteczność.

12. Zadania nauki prawa kanonicznego

• Zbieranie materiału

- odszukać źródła prawa w danej materii

- ustalić normy prawa zwyczajowego (wykorzystując orzecznictwo sądowe, umowy, układy, wyroki, dokumenty Kościoła)

- materiał zebrany musi być posegregowany wg pewnych treści

- badanie norm partykularnych - pozwala poznać pełniej partykularne zwyczaje

- literatura winna być zbierana w całości

• porządkowanie materiału

- określić znaczenie prawne faktów, materiału, ich jakość prawną

- wyróżnić normy normatywne i rozróżnić normy obowiązujące i nieobowiązujące

- materiał można porządkować w sensie rzeczowym (ze względu na treść) i formalnym (czas powstania, ranga prawodawcy, zakres obowiązywalności, wg szczegółów norm)

• interpretacja

• aby dokonać wykładni prawa trzeba określić:

• cel normy

• wykroić elementy nieistotne

• wydobyć treść zasadniczą

• określić poszczególne pojęcia

• nadać pojęciom jasność i jednoznaczność

• środki do jakich odwołuje się prawo

- wykładnię teologiczna autentyczną (pochodzącą od upoważnionego organu) bądź prywatną (od innej osoby )

• analiza norm prawa

• zbadać budowę normy prawnej (jej prawidłowość)

• zbadać rozumność, obiektywność, zupełność (aprobatę społ.)

• odnaleźć wartość prawa - bronić i interpretować

• rozróżnić i określić instytucje prawne występujące w normie

• zbadać skuteczność prawa - czy norma służy konkretnemu celowi

• systematyka prawa

- system prawny - łączy pewne prawa, normy w jeden system, by był on po prawny trzeba uporządkować go w sensie formalnym, by stanowił logiczną całość, bez sprzeczności

- osiąga się przez to korzyść - umiejscawiając normę w systemie sprawia się, że jest ona znana, łatwo dostępna, ułatwia się jej poznanie i skuteczne stosowanie

- 2 rodzaje systemów - prawny -wynika z jego natury, że musi być immanentny (zew. lub wew. oba aspekty muszą być zbliżone w treści teologicznej) i naukowy - tworzony przez naukowca (określa stopień i zakres czynny normy prawnej)

• zasady systematyki

- odkrywać zasady dla wielu norm

- normy konfrontować z danymi instytucjami skąd one wynikają

- wykazać znaczenie norm danej instytucji

- porównywać normy stare i nowe

- tworzyć taki system, który porządkuje normy prawa kanoniczne

- stosować zgodnie z naturą przedmiotu jedno kryterium

- systematyka musi być zupełna i nie sprzeczna.

• Usuwanie sprzeczności i luk w prawie

Działanie ludzkie niesie w sobie pewną niedoskonałość, mogą pojawiać się błędy, sprzeczności, które trzeba usuwać, bądź luki, które należy uzupełniać.

• usuwanie sprzeczności

- zadaniem kanonisty jest badanie prawa czy jest ono logiczne i pewne

- czy wartości zawarte w normach pokrywają się z wartościami którymi kieruje się Kościół

- wykrywa sprzeczne z tymi wartościami przepisy, bądź przepisy sprzeczne z sobą - usuwa je bądź postuluje ich usunięcie, korektę

• usuwanie luk w prawie

- w kościele stawia się na porządek i pewność, które mają gwarantować normy prawa kościelnego

- każdy kodeks może zawierać luki, które utrudniają zachowanie porządku, bądź nie dają pewności w działaniu

- zadanie dla kanonistów, by takie sytuacje wykryć i uzupełnić luki w prawie

- wypełnianie luk winno być poprzedzone głęboką interpretacją norm

- jeśli jest to możliwe kanonista winien wyjść do prawodawcy z konkretną propozycją norm porządkujących prawo i życie Kościoła

• odpowiedzialna krytyka

• prawo Kościoła musi być zgodne z prawem Bożym

• prawo kanoniczne musi być sprawiedliwe, służyć zbawieniu i dobru wspólnemu

• prawodawca stanowiąc prawo musi to mieć na uwadze i pod tym kątem weryfikować swe ustawy

• kanonista zaś we właściwy sposób winien poddawać krytyce każdą ustawę, patrząc retrospektywnie na jej skutki

• krytyka prawa ma mieć zawsze na uwadze dobro Kościoła

• winien stwierdzać niesprawiedliwe działanie ustawy i starać się to wyeliminować

13. Udział kanonisty w prawniczej działalności Kościoła

• stanowienie prawa

- kanonista ma udział w określaniu obowiązków wiernych oraz ich udziały w dziele zbawiania świata. Z tego względu ma on nieustannie badać, czy prawo Kościoła odpowiada wymogom współczesności, sytuacjom życiowym wiernych. Prawo winno więc być odnawiane i korygowane niejako na bieżąco

- ma współdziałać z prawodawcą i służyć swą radą

- sam prawodawca winien korzystać często z opinii biegłych, stawiać im pytania i korzystać z ich rad, postulatów

- opinia biegłych nie może jednak przesądzać o wyroku, bo trzeba brać wówczas wiele czynników pod uwagę. Podstawą wydawania wyroku musi być moralna pewność

- kanonista ocenia opinię biegłych i wykorzystuje ją w tworzeniu normy

-winien dbać by tworzone przez niego normy nadążały za życiem

- swe propozycje zmian, nowych rozstrzygnięć, norm winien zgłaszać do legerefentów odpowiadających za zbieranie propozycji i opinii dla prawodawcy

• w wydawaniu i stanowieniu prawa administracyjnego kanonista winien: - sprawdzać, czy akty są zgodne z prawem

- precyzować i określać postanowienia woli i testatorów

- informować władze kościelne o znaczeniu i implikacjach danej normy. Nieodzowny jest kontakt z władzą prawodawczą

• kanoniści jako fachowcy

• kanonistów winna cechować duża praktyka, doświadczenie, kompetencja

• w Kościele szczególnie w dziedzinie prawa kanonicznego winni pracować fachowcy

• prawnicy i kanoniści mają za zadanie wypracowywanie nowych określeń, definicji, zasad stosowania norm ogólniejszych

• bardzo ważną role w ich pracy odgrywają wyroki Roty Rzymskiej, która ma pełne kompetencje, wypracowane orzecznictwo, kryteria, zasady stosowania norm prawa, a które mogą być traktowane jako wiedza doktrynalna i mogą być istotnymi wskazówkami w pracy kanonistów i przyczyniają się do rozwoju prawa kanonicznego w Kościele Powszechnym

- winni być zorientowani w prawie państwowym, by umieć wydobyć z niego wszelkie dobro służące społeczności

- winni posiadać umiejętność odnajdywania norm i stosować ich właściwą wykładnię odnoszącą się do stanu faktycznego

- dokładać starań, by ukształtować siebie jako fachowca

14. Metoda teologiczna i prawnicza w nauce prawa kanonicznego

• Metoda teologiczna

• teologia opiera się na wierze, jej źródłem jest Pismo św. i Tradycja, Kościół jest zaś przekaźnikiem prawd wiary

• w teologii ważne jest związanie nauczania z autorytetem

• narzędziem poznawczym jest rozum oświecony wiarą

• trzy zadania teologii to:

• poznać prawdę

• spekulatywne poznanie relacji pomiędzy prawdami wiary i

życiem ludzkim

-

• Metoda prawnicza

• sprzyja właściwemu poznaniu norm prawa

• przedmiotem poznania jest zbiór norm prawnych

• metoda ma pomóc w poznaniu i zrozumieniu i stosowaniu prawa

• w oparciu o porządek prawny kanonista umie odkryć skutki działania norm, które normy powodują działania prawne, osądzić skutki tej normy

• stosując jakieś normy posługujemy się także normami pomocniczymi

• brak jakiejś normy wzywa do stworzenia nowej

• zła norma domaga się jej zniesienia

• prawo kanoniczne służy także dobru wspólnemu (pokój, sprawiedliwość, bezpieczeństwo, porządek)

• kanonista musi mieć wiedzę o zakresie prawa świeckiego

• pokrewieństwo obu metod

• kanonista winien znać obie metody

• w obu występuje dogmatyka wiary

• obie opierają się na autorytecie

- teologia na Bogu i Urzędzie Nauczycielskim Kościoła

- prawo na autorytecie prawodawcy

• obie opierają się na zasadzie posłuszeństwa

- teologiczna - posłuszeństwo Bogu i Jego prawu

- posłuszeństwo normie

• obie stosują interpretację tekstu

Są więc sobie bliskie i pokrewne

• Łączność obu metod

• niepoprawne jest stosowanie obu metod jednocześnie, trzeba wybrać jedną z nich

• choć kanonista szuka norm prawnych korzysta jednak z teologii (jako źródła, wykładni prawa w świetle zadań Kościoła, zbawienia człowieka)

• wykładnia prawa winna opierać się na przenikaniu się teologii i prawa, ale sens norm wywodzi się z misji Kościoła

• interpretacja norm z uwzględnieniem prawd teologicznych

• porządek prawny zaczerpnięty jest także z teologii

• w tworzeniu sylogizmów prawnik musi oprzeć się na prawie naturalnym, które jest także ważnym elementem refleksji teologicznej

• wnioski

• kanonistyka nie jest czystą nauką ani teologiczną, ani prawną

• metoda jej zawiera elementy metody teologicznej i prawnej

• jest dyscypliną teologiczną posługującą się metodą prawniczą

15. Szczegółowe metody w prawie kanonicznym

Jest ich wiele wskutek różnych celów, sposobu poznania

• egzegetyczno - dogmatyczna - dostarcza zasad pozwalających na wyjaśnienie pojęć prawa używanych w przepisach celem właściwego stosowania ich. Przyczynia się dzięki legislacji do usunięcia wątpliwości jakie mogą się pojawić ze względu na stosowany w prawie język, czy system prawa

• historyczno - kanoniczna - porównuje prawo współczesne z dawnym celem lepszego zrozumienia obowiązujących przepisów w kontekście ewolucji prawa kanonicznego. Uwzględnia różne czynniki dziejowe i ich wpływ na wspólnotę eklezjalną, pozwala to zaś ustalić pewne prawidłowości

• psychologiczno - prawna - szczególnie w odniesieniu do prawa małżeńskiego, karnego, procesowego. Wykorzystuje osiągnięcia psychologii celem zrozumienia zależności między przepisami prawa a psychiczną kondycją podmiotu podlegającego prawu

• socjologiczno - prawna - obserwacja życia wspólnoty Kościoła celem umożliwienia poznania wpływu przepisów prawa na życiowe sytuacje ludzi wierzących. Obserwacja może się dokonywać metodą:

• ankieta - właściwie dobrane pytania stawiane na piśmie osobom reprezentującym dane środowisko. Dane poddane obróbce statystycznej by wychwycić pewne problemy i prawidłowości

• wywiad - badanie opinii publicznej, uzyskane dane służą do utworzenia ogólnego obrazu danego zagadnienia

• filologiczno - prawna - pozwala poprawnie odczytać wykładnię prawa przez analizę terminologii użytym w danym źródle prawa, celem pełniejszego ukazania woli prawodawcy, kierowanej do konkretnych adresatów w określonych warunkach

• porównawcza - porównywanie różnych systemów prawa celem wychwycenia różnic i podobieństw

• historyczno-porównawcza

• porównywanie systemów współczesnych KPK i KPKKW

• statystyczna - badanie zjawisk o charakterze masowym i wykrywanie w tym pewnych prawidłowości

• cybernetyczna - wykorzystywana rzadko by badać porządek prawny pod kątem automatyzacji działań prawnych

Metodyka

1. Warunki metodyczne pracy naukowej

• obiektywne poznanie i odkrywanie prawdy

• prawidłowe wyrażenie jej

Należy uwzględnić następujące elementy by wyżej wymienione warunki zostały wypełnione:

• kwalifikacje osobowe piszącego pracę:

• naturalne - struktura osobowościowa, charakter (pracowitość, sumienność, systematyczność, umiłowanie nauki)

• moralne - zdrowy krytycyzm, niezależność sądu, rozróżnienie między dobrem prawdy i fałszem, rozumna krytyka prawdy odkrytej. Zdolność wybierania właściwej metody. Obiektywizm i poczucie odpowiedzialności za prawdę. Możliwe są tu wykroczenia:

• per defectum - łatwowierność, uzależnienie od opinii innych

• per excesum - nadmierny krytycyzm, żądanie dowodów w sprawach oczywistych, nie dawanie wiary prawdom udowodnionym

• intelektualne - przygotowanie filozoficzne, umiejętność wykrywania analogii i związków

• znajomość filogenicznych zasad

• znajomość języków

• znajomość reguł filologicznej interpretacji tekstów

• znajomość dziedziny którą się zajmujemy

• znajomość dyscyplin pokrewnych

• znajomość dyscyplin pomocniczych (dyplomatyka -nauka o dokumentach, chronologia, hodogetyka, sfragistyka - pieczęcie)

• poznanie metodyki pisania pracy - jest to indywidualne poznanie piszącego

zakres metodyki:

• poznanie narzędzi i środków do zbierania materiałów

• poznanie sposobu wykorzystania tego materiału

• ustalenie przedmiotu badań

• technika poznania naukowego

• technika redagowanie tekstu

• technika przekazywania wiedzy

formy przygotowania pracy

• organizacyjna - ćwiczenia, proseminaria, seminaria

• merytoryczne - przygotowanie materiału badań (fiszki, wypiski)

- streszczenia

- recenzja - streszczenia + ocena

• referat - szczegółowe opracowanie tematu założonego

na początku

- artykuł - tekst główny + przypisy

- prace dyplomowe

2. Charakterystyka dzieła naukowego

• pojęcie pracy naukowej - nie jest pracą wytwórczą (nie ma osiągnąć celu, efektu znanego i założonego na początku przetwarzając dostępne środki) lecz twórczą osiąga coś nowego, co nie jest znane na początku. Jest systematycznym i krytycznym badaniem pojęciowym.

• oczywistość pracy naukowej - całkowicie pewne wnioski

- prawdopodobne

Im większa moc dowodowa argumentów tym większa jasność tych wniosków.

2 elementy pracy naukowej - wynik - pierwotny

- wynikanie - wtórne - od wyników przechodzimy do wynikania - interpretacji wyników

• typy prac naukowych

• w sensie szerszym - przedmiotem tych prac jest nauka, ale nie jest ich celem:

• prace naukowo - interpretacyjne - słowniki bibliograficzne

• naukowo - dydaktyczne - skrypty, wypisy

• naukowo - popularne - dla szerszego kręgu odbiorców

• referaty, eseje naukowe

• czysto naukowe:

• koncepcyjne - nie tylko praca naukowa ale i sposób dochodzenia do celu

• teoretyczne - logiczne rozumowanie

• metodologiczne - wskazują i ukazują nowe metody, bądź krytykują metody pracy

• badawcze - odszukiwanie i opisywanie faktów i tworzenie nowych koncepcji pojęciowych

• analityczne - ustalanie, precyzowanie pojęć naukowych (referaty, artykuły)

• problemowe - wyjaśnienie tematu, ale też rozwijanie nowych zagadnień (rozprawy, artykuły, studium naukowe)

• przyczynkowe - są częścią większego przedsięwzięcia naukowego (artykuły tematyczne)

• syntetyczne - całościowe ukazanie pewnego zjawiska

• doświadczalne - przy zastosowaniu metod doświadczeń i sprawdzalność wyników jest konsekwencją zastosowania tych metod

• edytorskie - krytyczne opracowanie źródeł

• recenzje

• magisterskie - przyczynkowe, analityczne

• Cechy prac naukowych

- problematyka - problem dobrze osadzony w ramach nauki

- źródłowość - odniesienie do źródeł właściwych i ostatecznych, bez obecności źródeł nie można tworzyć pracy

- argumentacyjność - wszystko co się twierdzi trzeba uzasadnić, nie można używać statystyki

- krytycyzm - oparty na obiektywiźmie i wszechstronności badacza

- sprawdzalność wyników

- poprawność językowa - dokładny, informatywny, komunikatywny

- precyzja języka - te same terminy na oznaczeni tych samych pojęć

- klarowność tekstu - prostota hipotez, oczywistość wyników

• Przedmiot rozprawy naukowej - ustalenie tematu, tytułu, treści

• Tytuł - związany ściśle z tematem pracy. Przy pracy dyplomowej identyczny, w pracach naukowych może być inny. Ważny jest wybór tematu bo decyduje o dalszym postępowaniu badacza. Temat ma być pomocny w wyszukiwaniu źródeł. Jest wynikiem pracy piszącego i promotora

• Temat - nie za szeroki i nie za wąski. Pierwszy temat jest zawsze roboczy i ulega modyfikacji aż do ostatniej redakcji. Określa się w nim zakres i aspekt pracy, żadnych skrótów. Nie może być za długi. Przez temat chcemy oddać cel pracy. Temat ma odpowiadać naszym zainteresowaniom i proporcjonalny do naszych zdolności. Praca winna być oparta na znanym nam języku. Źródła i literatura nam dostępna. Przy ustalaniu tematu szukać rady znawcy. Zaznajomić się ze źródłami dotyczącymi konkretnego tematu. Realizacja tematu ma być ukazana na seminariach.

• Zbieranie i ocena materiału

• Zbieranie materiału - zasady ogólne

- materiał zbieramy samodzielnie

- jeśli przez kogoś - to sami musimy go zweryfikować

- na początku zalecane jest zbieranie źródeł odnośnie tematu

- wybrać metodę korzystania ze źródeł

- stosować kompletność zbierania źródeł i literatury

- umiar w gromadzeniu literatury pomocniczej, ale nie źródeł

- pomocne w opracowaniu źródeł są recenzje, spisy treści

- zebrany materiał opisać, zaznaczając kontekst i ocenić jego ważność.

• narzędzia pomocne do gromadzenia materiału źródłowego

-bibliografie

-biblioteki

-sprzęt techniczny (komputery)

-archiwa

-kartoteki - dobrze usystematyzowany zbiór zapisków i ułatwiający metodyczne pisanie pracy naukowej. Przy korzystaniu z nich trzeba ustalić pozycję wyjściową naszych badań, co pozwoli objąć ogromny zasób materiału. Korzystać z łatwo dostępnego przewodnika.

Systemy kartotek:

-glosy

-kartoteki

-kartoteki kompleksowe ?

-Hermeneutyka - zrozumienie materiału, sztuka zrozumienia,

-Heurystyka - zbieranie materiału

Hermeneutyka obejmuje swym zasięgiem źródła i nauki w pomocnicze.

W pracy naukowej wyjść od tego co znane, opublikowane i dopiero wówczas podjąć temat, unikając powtórzeń, czy wręcz replikacji tematów pracy naukowej. Rozeznać w tematach już opracowanych pomagają recenzje.

• Pojęcie, ocena i użytkowanie źródeł

-źródła tworzenia - przyczyna sprawcza ,

-źródła poznania - dokumenty umożliwiające poznanie

• Sposoby korzystania ze źródeł

-unikać pośredniego źródła

-posłużyć się pewnym kryterium wobec źródła poznania

-pośrednie w ostateczności, gdy jest trudność z ich odnalezieniem lub autor nieznany

-tłumaczenie źródeł

-nauki pomocnicze - paleografia - o starych dokumentach

- filologia - badanie języka, kultury ludu lub szczepu

- historia Kościoła

- teologia

- prawo rzymskie i cywilne

- epigrafika

- papirologia

- ostraka - napisy na glinianych tabliczkach

- chronologia

- metrologia - dawne miary

- sfragistyka - funkcje i znaczenie pieczęci

- numizmatyka - system pieniężny

- heroldyka - herby

- genealogia - o rodach

Ocena źródeł:

- wewnętrzna - to zdolność do dokonania krytycznej oceny materiału źródłowego i dokonania jego selekcji

- zewnętrzna - dotyczy samego materiału źródłowego. Bierze się wówczas pod uwagę następujące elementy:

-czy jest to pismo własne, rękopis czy komentarz

-sam tekst czy jest tekstem pierwotnym

-czy nie zawiera błędów i powtórzeń

-na jakim materiale spisany

-autorstwo tego tekstu i autentyczność

Autentyczna i nieskończoność źródeł

Źródła mogą być autentyczne i sfałszowane. Dlatego należy ustalić :

- autorstwo (świadectwo, komentarze)

- czas powstania i miejsce (chronologia względna i bezwzględna)

- interpolacje tekstu (zmiany nie pochodzące od autora). Mogą być formalne (zmiana w formie przedstawiania prawdy) lub materialna (zmiany w treści)

Zbieranie literatury

Wchodzą tu komentarze, wprowadzenia, dokumenty Kościoła, podręczniki, artykuły, monografie, opracowania. Szczególne miejsce zajmują podręczniki.

Podręcznik - to systematyczny wykład dotyczący jakiegoś zagadnienia. Jest to pisemna publikacja zawierająca systematyczny wykład dotyczący dziedziny wiedzy. Podręczniki mają najczęściej cel pedagogiczny bezpośredni, bądź pośredni (komentarze do pr. kanonicznego - wykład prawa)

Monografia - wyczerpujące przedstawienie jakiegoś zagadnienia, sumujący całą wiedzę na ten temat.

Artykuł naukowy - publicystyczna wypowiedź na aktualny temat z określonego punktu widzenia. Ważna jest tu argumentacja w dowodzeniu swego twierdzenia.

Opracowania - dzieła pomocnicze

Zasady poszukiwania i analizy literatury - kryteria

-przy wyborze tematu korzystać z pozycji najnowszych

-ciągłe poszukiwanie nowszych pozycji

-zebraną literaturę przedstawić na seminarium

-dokonać analizy literatury

-dwukrotnie czytać literaturę

-zaznaczyć za drugim razem teksty pożyteczne

Fiszki

Sposoby gromadzenia materiału - fiszki - zapiski na kartkach

• tematyczne

• bibliograficzne

• tytułowe

Fiszki tematyczne - w postaci cytatów. Kartki o wymiarach 75 x 100 mm lub 150 x 200. Zasada jest taka, by na poszczególnych fiszkach, osobno gromadzić osobne informacje. Piszemy na jednej stronie i numerujemy. Zawartość fiszki winna obejmować informacje dotyczące tematyki tekstu. Dzięki temu są praktyczne. Nie należy fiszek sporządzać w zeszycie i zwracać uwagę na dokładność przepisywania tekstu.

• tekst dosłownie przepisywany ujmujemy w cudzysłów

• dokładność cytowania nawet interpunkcji, podkreśleń i wyakcentowań tekstu

• jeśli cytując nie zaczynamy od początku zdania wówczas po cudzysłowie stawiamy wielokropek w nawiasie "[...] "

• jeśli wypis kończy zdanie stawiamy najpierw kropkę, a następnie cudzysłów

• jeśli wypis nie kończy się na ostatnim słowie zdania, stawia się po nim wielokropek i zamyka cudzysłów: [...]"

• jeśli wycinamy część cytowanego tekstu miejsce to zaznaczmy wielokropkiem w nawiasie

• jeśli wtrącamy coś od siebie (interpolacje) wówczas słowa te ujmujemy też w nawias np. "Jest on [Kościół] w dzisiejszym świecie ...itd."

• przy wypisach z drugiej ręki zaznaczamy to: cyt. za .....

Wzór fiszki bibliograficznej

Fiszki bibliograficzne - zawierają najważniejsze informacje o dziełach z których się korzysta. Rozmiar 75 x 125 mm. Winne zawierać dane: Nazwisko, imię, miejsce i rok wydania, tom, nr, ilość stron, wykaz dołączonych ilustracji i tabel, formę wydania. Zasady sporządzania tych fiszek:

• zapisywać w języku oryginalnym

• nie tłumaczyć imienia autora i miejsca wydania

• jeśli jest więcej niż 3 autorów wówczas wypisujemy nazwiska i imiona 3 i następnie piszemy [i in.]

• jeśli jest to dokument wydany przez Konferencję Episkopatu czy urząd - podajemy pełną nazwę organy a nie tylko podpisanych pod dokumentem

• kolejność - w bibliografii: nazwisko - imię

- w przypisie imię - nazwisko

- tekst - nazwisko

• tytuł książki ze strony tytułowej a nie z okładki

• zapisać także podtytuł

• w czasopismach - pełna nazwa w cudzysłowie, przy skrócie nazwy bez cudzysłowia

• redaktora wpisujemy w nawias kwadratowy po jego nazwisku i imieniu

• Przy skanowaniu i kserokopii należy uwzględnić dane bibliograficzne (np. w metryce pliku). Dane o recenzjach zawieramy w uwagach.

• mikrofilmy - zawierają opis dokumentu i jego reprodukcję, stosowana często przy starodrukach. Warto to zaznaczyć w bibliografii - np. Mf. wg org. Biblioteka Czartoryskich Cim 186 II.

• Internet - coraz częściej używany przy pracy naukowej, przy tworzeniu katalogu materiałów. Znajdziemy tam wykaz ważniejszych bibliotek - np. Biblioteka Watykańska: telenet: //librs6k.vatlib.iter

biblioteka KUL-u: telenet. pater.kul lublin.pl

http://posfico.bl.uk/gabriel/d/wekoma.html

Sposoby cytowania

Cytat - dokładne odtworzenie w tekście pracy fragmentu dokumentu lub pracy innych.

Cytujemy po to, aby:

• wyróżnić ważną definicję, opinię w sensie dosłownym

• uzasadnić własną opinię

• przeciwstawić się czyjemuś zdaniu

• zaprezentować zdanie wymagające komentarza

Należy bronić się przed:

• kompletnym brakiem cytatów w pracy

• przed mnożeniem ich (kilka na jednej stronie)

• wykazywanie rzeczy oczywistych

• oceny czyichś wypowiedzi

• zdań ozdobnikowych

cudzysłów stosujemy lub też nie gdy:

• jeśli cytując nie zaczynamy od początku zdania wówczas po cudzysłowie stawiamy wielokropek w nawiasie "[...] "

• jeśli wypis kończy zdanie stawiamy najpierw kropkę, a następnie cudzysłów

• jeśli wypis nie kończy się na ostatnim słowie zdania, stawia się po nim wielokropek i zamyka cudzysłów: [...]"

• jeśli wycinamy część cytowanego tekstu miejsce to zaznaczmy wielokropkiem w nawiasie

• jeśli wtrącamy coś od siebie (interpolacje) wówczas słowa te ujmujemy też w nawias np. "Jest on [Kościół] w dzisiejszym świecie ...itd."

• nie stosujemy w tekście pisanym inną czcionką niż pozostała część tekstu ?

• jeśli cytujemy całe zdanie pytające - stawia się go po pytajniku, bez kropki

• jeśli część zdania - cudzysłów po tym fragmencie

Przypisy - to odwołanie się do źródeł i literatury pomocniczej. Rola przypisów :

• udokumentowanie

• uzasadnienie

• wyjaśnienie tego co jest w tekście właściwym

Reguły robienia przypisów:

• w przypisie nie powinno być nic co nie znajduje się w tekście właściwym i nic co nie należy do treści

• przypisy na dole strony

• odsyłacze

• nie odsyłamy do własnego tekstu (chyba, że do innych artykułów)

• we wstępie jak najmniej przypisów

• w zakończeniu zasadniczo żadnych przepisów

• przepisy oddzielone od tekstu kreską długości 4 cm

• zaczynamy zawsze dużą literą (np. Por.)

• kończymy kropką

• tytuł dzieła bez cudzysłowia

• nie używamy tytułów naukowych, ani kościelnych

• przytaczając archiwalia - najpierw symbol archiwum, nr sygnatury, strona, kartka - AAW 865, k(p). 7

• jeśli brak roku wydania piszemy b.r.w. jeśli miejsca wydania b.m.w. obu danych b.r.m.w.

• w zapisie nie podajemy nazwiska tłumacza i wydawnictwa

Rodzaje przypisów:

• dokumentujący

• uzupełniający

• odsyłający

Przypis dokumentujący - gdy w teksie głównym został zacytowany lub dokładnie streszczony fragment pracy kogoś innego. By nie popełniać plagiaty należy użyć cudzysłowiu.

• nie pisze się ani Por. ani Zob.

• gdy cytujemy raz to samo dzieło dwa razy po sobie wówczas piszemy Tamże

Przypis odsyłający - źródłowe rozszerzenie.

• gdy streszczamy pobieżnie jakiegoś autora piszemy Por. porównaj

• gdy ten sam problem u innego Por. także

• gdy odsyłamy do innych pozycji

14

14

nazw. i skrót imienia autora zakres zagadnienia

tytuł dzieła

miejsce i rok wyd.

"wypis tekstu, który nas interesuje z uwzględnieniem interpunkcji i podkreśleń "

strona

miejsce na uwagi

nazwisko imię autora dział

tytuł

miejsce i rok wydania

strony

sygnatura biblioteczna

---