Pomoc publiczna dla przedsiębiorców, Wydziały, Administracja

Pomoc publiczna dla przedsiębiorców.

Pomoc publiczna dla przedsiębiorców jest zjawiskiem wieloaspektowym. W warunkach gospodarki planowej stanowi element dyrektywnego sterowania działalnością państwowych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (niekonkurencyjnych wobec siebie), o tyle w warunkach gospodarki rynkowej pomoc publiczna dla przedsiębiorców może być dopuszczona tylko wyjątkowo. Przyczyny, które uzasadniają dopuszczalność pomocy publicznej dla przedsiębiorców mają charakter nadzwyczajny, natomiast pomoc publiczna stanowi narzędzie polityki gospodarczej państwa.

W prawie wspólnotowym regulacja pomocy publicznej dla przedsiębiorców ma przede wszystkim postać zakazu, (art. 87 ust. 1 TWE; wyjątki dopuszczające pomoc publiczną art. 36, 73, 87 ust. 2 TWE; natomiast postępowanie w sprawach pomocy publicznej art. 88 i 296 TWE). Ponadto regulacje dotyczące pomocy publicznej zawarto w licznych rozporządzeniach Komisji Europejskiej i Rady Unii Europejskiej (rozporządzenie Komisji nr 69/2001 z 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 TWE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis, rozporządzenie Komisji nr 70/2001 z 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 TWE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw, rozporządzenie Rady nr 994/98 z 7 maja 1998 r. dotyczące stosowania art. 92 i 93 TWE do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa, rozporządzenie Rady nr 1540/98 z 29 lipca 1998 r. ustanawiające nowe zasady pomocy dla przemysłu stoczniowego, rozporządzenie Komisji nr 68/2001 z 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 TWE do pomocy szkoleniowej, rozporządzenie Rady nr 659/1999 z 22 marca 1999 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania art. 93 TWE).

Pomoc publiczna może polegać na przekazaniu przedsiębiorstwu środków rzeczowych lub pieniężnych (wydatek publiczny) lub na pozostawieniu w dyspozycji przedsiębiorstwa środków, które powinny stać się dochodem budżetowym lub dochodem funduszu celowego. Pomocą publiczną jest także każde inne wsparcie finansowe przedsiębiorstwa państwowego prowadzące do redukcji jego długów lub przejęcia i konwersji zobowiązań o charakterze o charakterze publicznym i prywatnym. Dla zaklasyfikowania danego środka jako pomocy nie mają znaczenia ani powody dla których został zastosowany, ani cele które ma realizować, ani forma w jakiej został użyty, a wyłącznie skutki, jakie wywołuje on dla konkurencji na rynku. Pomoc publiczna jest zarówno pomocą państwa, jak i pomocą udzielaną przez jednostki samorządu terytorialnego.

Formy pomocy publicznej obejmują następujące rodzaje operacji:

Operacje podatkowe i na innych należnościach budżetowych (zwolnienia, ulgi podatkowe, odroczenie terminu płatności podatku lub rozłożenie jego płatności na raty, zaniechanie poboru podatku, zaniechanie egzekucji zobowiązań podatkowych, umorzenie zadłużenia wobec budżetu);
Operacje na należnościach pozabudżetowych, przede wszystkim obowiązkowych wpłatach na rzecz wyodrębnionych z budżetu funduszy celowych (odroczenie lub rozłożenie płatności na raty, zaniechanie egzekucji należności, umorzenie należności);
Operacje na kredytach bankowych (udzielanie kredytów preferencyjnych przez banki państwowe, udzielanie kredytów z klauzulą warunkowego umorzenia, udzielanie poręczeń lub gwarancji kredytowych, przejęcie spłaty kredytów lub ich oprocentowania);
Operacje na kapitale (wniesienie kapitału do spółki, czasowe nabycie udziałów spółki celem jej zbycia, konwersja zadłużenia przedsiębiorstwa na kapitał, zaniechanie poboru lub zwolnienie z oprocentowania kapitału lub dywidendy);
Dotacje (podmiotowe lub przedmiotowe, refundacje wydatków, dopłaty do należności z tytułu zakupów państwowych po cenach niższych lub wyższych od cen rynkowych).

Konstrukcja prawna pomocy publicznej jest złożona; obejmuje bowiem: warunki uznania pomocy za sprzeczną ze wspólnym rynkiem; warunki wyodrębnienia pomocy (w tym korzyść materialną przyznaną nieodpłatnie; pochodzenie od państwa lub z funduszy państwowych, selektywność, środki o skutku równoważnym pomocy państwa), warunki uznania pomocy za sprzeczną ze wspólnym rynkiem (w tym naruszenie lub zagrożenie naruszeniem konkurencji, wpływ na wewnątrzwspólnotową wymianę handlową).

Polskie prawo pomocy publicznej przeszło pewną ewolucję. W okresie pozostawania Polski w układzie europejskim (stowarzyszeniowym) powstał przede wszystkim problem implementacji wspólnotowych reguł dopuszczalności pomocy publicznej do prawa polskiego. Początkowo rozwiązywały go przepisy ustawy z 30 czerwca 2000 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców. Wymieniona ustawa została następnie zastąpiona ustawa z 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, stanowiąc jedną z wielu regulacji prawnych dotyczących przedmiotowej problematyki. Przepisy jej stosuje się także po 1 maja 2004 r. jednakże tylko w stosunku do tych form pomocy publicznej, których udzielanie nastąpiło na podstawie zawartych w niej przepisów (pomoc istniejąca). Po uzyskaniu przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej konieczno stało się uregulowanie pomocy publicznej dla przedsiębiorców udzielanej po dacie 1 maja 2004 r. (nowa pomoc). Ze względu na fakt bezpośredniego obowiązywania na obszarze państwa członkowskich UE prawa wspólnotowego (rangi rozporządzenia) nie było natomiast potrzeby normowania prawem krajowym wszystkich zagadnień dotyczących pomocy publicznej. Dlatego też ustawa z 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej reguluje tylko te zagadnienia, które tego wymagają z punktu widzenia przełożenia rozwiązań wspólnotowych na warunki polskie. Dotyczy to zwłaszcza współpracy Polski i organów UE w sprawach dotyczących pomocy publicznej dla przedsiębiorców. Ponadto nowa ustawa nie skodyfikowała w pełni prawa pomocy publicznej, ponieważ jego przepisy tkwią także w innych ustawach, dotyczących również odrębnie pomocy państwa dla przedsiębiorstw publicznych. Jej przepisów nie stosuje się również do pomocy publicznej udzielanej w rolnictwie. Nowa pomoc regulowana ustawą obejmuje:

Pomoc udzielaną w ramach programu pomocowego, przez który należy rozumieć akt normatywny na podstawie którego może być udzielona pomoc indywidualna przedsiębiorstwu określonemu w tym akcie w sposób ogólny i abstrakcyjny, oraz każdy akt na podstawie którego pomoc niezwiązana z konkretnym projektem może zostać przyznana jednemu lub kilku przedsiębiorstwom na czas nieokreślony lub w nieokreślonej kwocie;
Pomoc indywidualną, która nie jest udzielana na podstawie programu pomocowego, oraz pomoc która jest udzielana w ramach programu pomocowego ale podlega notyfikacji;
Pomoc indywidualną na restrukturyzację, która jest przewidziana w planie restrukturyzacji określającym działania mające na celu przywrócenie przedsiębiorcy długookresowej zdolności do konkurowania na rynku;
Pomoc udzielaną w ramach wyłączeń grupowych, której projekty udzielenia są zwolnione z obowiązku notyfikacji do Komisji;
Pomoc de minimis, która nie przekracza 100 tys. euro w ciągu trzech kolejnych lat;
Pomoc niezgodną z prawem;
Pomoc wykorzystaną niezgodnie z przeznaczeniem.

Postępowanie notyfikacyjne

Notyfikacji podlegają projekty programów pomocowych, projekty pomocy indywidualnej i projekty pomocy indywidualnej na restrukturyzację, a także istotna zmiana programu zatwierdzonego przez Komisję Europejską lub zmiana pomocy indywidualnej lub pomocy na restrukturyzację. Ponadto zatwierdzeniu Komisji podlega rozporządzenie określające obszary kraju, na których dopuszczalne jest udzielanie pomocy określonej w art. 87 ust. 3 lit. a i c TWE, oraz ustalające maksymalne wielkości pomocy dla tych obszarów. Istnieje też możliwość notyfikowania Komisji pomocy udzielanej w ramach wyłączeń grupowych, jeśli o dokonanie notyfikacji zwróci się podmiot udzielający pomocy. Proces notyfikacji poprzedza przygotowanie notyfikacji. Odbywa się ono w ramach postępowania przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Organowi temu wyznaczono bowiem zadanie koordynacji prac poprzedzających zgłoszenie projektu pomocy do Komisji Europejskiej. Dlatego też ustawa nakłada obowiązek uzyskania opinii Prezesa UOKiK w odniesieniu do wszystkich projektów pomocy, które wymagają notyfikacji lub mogą być notyfikowane. W ten sposób planowana pomoc podlega merytorycznej ocenie pod względem jej zgodności z regułami wspólnego rynku i ma przez to większe szanse na notyfikację przez Komisję Europejską. W przypadku projektów programów pomocowych z wnioskiem o wydanie opinii występują organy administracji publicznej opracowujące projekty tych programów. W przypadku projektu pomocy indywidualnej i pomocy indywidualnej na restrukturyzację z wnioskiem o wydanie opinii występuje podmiot udzielający pomocy. Prezes UOKiK jest obowiązany wydać opinię w terminie 21 dni w sprawie programu pomocowego oraz 60 dni w pozostałych sprawach. Po wydaniu opinii jest ona przekazywana wnioskodawcy, a w przypadku programów pomocowych Prezesowi Rady Ministrów. Opinia nie ma charakteru wiążącego. Dlatego też jeśli nawet jest ona negatywna, istnieje możliwość notyfikacji projektu Komisji, jeśli w terminie 14 dni wnioskodawca zwróci się o to do Prezesa UOKiK. Notyfikacji Komisji dokonuje Prezes UOKiK za pośrednictwem Stałego Przedstawicielstwa Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej. W przypadku projektów programów pomocowych notyfikacja jest możliwa po podjęciu stosownej uchwały Rady Ministrów. Uchwała taka nie jest wymagana w przypadku projektów pomocy indywidualnej lub pomocy indywidualnej na restrukturyzację.

Postępowanie przed Komisją Europejską

Notyfikowanie Komisji projektu programu pomocowego lub projektu pomocy indywidualnej skutkuje wszczęciem postępowania wstępnego. Ma ono na celu dokonanie oceny, czy notyfikowany projekt dotyczy pomocy państwa oraz czy jest to pomoc zgodna z regułami wspólnego rynku. Jeśli postępowanie wstępne zakończy się stwierdzeniem, że konieczne jest przeprowadzenie formalnego postępowania rozpoznawczego, to wszczyna się także takie postępowanie. W jego ramach wszystkie zainteresowane strony mają możliwość przedkładania swoich stanowisk państwu, które dokonało notyfikacji. Państwo to jest zobowiązane przedłożyć Komisji wszystkie żądane przez nią informacje, a także zgłosić własne stanowisko w sprawie. Komisja może żądać informacji i porozumiewać się tylko z Prezesem UOKiK, który pośredniczy w ten sposób we wszystkich kontaktach Komisji z wnioskodawcami. Decyzje Komisji mogą polegać na zatwierdzeniu pomocy państwa lub na odmowie jej udzielenia bądź na wstrzymaniu udzielania pomocy oraz zarządzeniu tymczasowego zwrotu pomocy do czasu podjęcia przez Komisję ostatecznej decyzji w sprawie zgodności udzielanej pomocy z regułami wspólnego rynku. Przed podjęciem decyzji przez Komisję notyfikacja projektu pomocy może być wycofana. Beneficjent pomocy jest zobowiązany do zwrotu kwoty stanowiącej równowartość udzielonej pomocy publicznej, co do której Komisja wydała decyzję o obowiązku zwrotu, chyba że wskutek wniesionego odwołania zostanie zawieszone wykonanie decyzji Komisji. Obowiązek zwrotu obejmuje również odsetki. Do czasu wykonania przez beneficjenta pomocy obowiązku żadna pomoc publiczna nie może zostać mu udzielona. Kopię decyzji Komisji o obowiązku zwrotu pomocy Prezes UOKiK niezwłocznie przekazuje podmiotowi udzielającemu pomocy ten zaś niezwłocznie przekazuje ją beneficjentowi pomocy. Ponadto Prezes UOKiK ogłasza w powszechnie dostępnej sieci teleinformatycznej informację o wydaniu decyzji Komisji, jak również informację o dokonaniu zwrotu pomocy przez beneficjenta pomocy. W przypadku wydania decyzji Komisji o obowiązku zwrotu pomocy, jeżeli pomoc była udzielona na podstawie: decyzji - organ który decyzję wydal może ją uchylić lub zmienić również bez zgody stron lub nakazać zwrot udzielonej pomocy; umowy - podmiot udzielający pomocy może wystąpić do sądu o rozwiązania umowy, na podstawie której udzielono pomocy, lub o nakazanie zwrotu udzielonej pomocy.

Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości i Sądem Pierwszej Instancji

Decyzje Komisji mogą być zaskarżone w drodze odwołania wnoszonego do Sądu Pierwszej Instancji, który - obok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości - jest wspólnotowym organem wymiaru sprawiedliwości. Pomiędzy obydwoma sądami istnieje podział właściwości rzeczowej, co sprawia, iż w sprawach dotyczących pomocy publicznej każdy z nich może być właściwy, chociaż w innej kategorii spraw. Tak więc, gdy chodzi o skargi na akty organów Wspólnoty wnoszone przez osoby fizyczne lub prawne, to właściwy jest przede wszystkim Sąd Pierwszej Instancji. Wśród sporów przeciwko organom Wspólnoty wyróżnia się postępowanie o unieważnienie aktu, o postawienie zarzutu bezprawności aktu i skargę na zaniechanie. Natomiast gdy chodzi o skargi wnoszone na państwo członkowskie w związku z niewypełnieniem zobowiązań wynikających z Traktatu, to właściwy jest ETS.

Z punktu widzenia organizacji występowania przed organami wymiaru sprawiedliwości Unii Europejskiej przyjęto zasadę, że prawo państwa członkowskiego ustali, jaki organ jest właściwy do reprezentowania danego państwa w postępowaniach z zakresu pomocy publicznej toczących się przed Trybunałem Sprawiedliwości i Sądem Pierwszej Instancji, w których stroną jest to państwo.

Prawo polskie wyznaczyło do pełnienia tej roli Prezesa UOKiK. Jest on organem właściwym do wnoszenia, za zgodą Rady Ministrów, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, odwołania od decyzji Komisji do Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji w sprawach z zakresu pomocy publicznej. Rada Ministrów wyraża zgodę na wniesienie odwołania, biorąc pod uwagę stanowisko podmiotu opracowującego projekt programu pomocowego, podmiotu udzielającego pomocy, stanowisko Prezesa UOKiK, a także stanowiska zgłoszone przez inne podmioty, które mają interes prawny w zakresie wniesienia odwołania od decyzji Komisji.

Prezes UOKiK jest także organem właściwym do wnoszenia, na wniosek, w imieniu organu jednostki samorządu terytorialnego, odwołania od decyzji Komisji do Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji, w sprawach z zakresu pomocy publicznej. Ponadto Prezes UOKiK jest organem właściwym do wnoszenia, za zgodą Rady Ministrów, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, spraw z zakresu pomocy publicznej do Trybunału Sprawiedliwości oraz uczestniczenia w postępowaniach toczących się w tym zakresie przed Trybunałem Sprawiedliwości i Sądem Pierwszej Instancji. Rada Ministrów wyraża zgodę, biorąc pod uwagę stanowisko Prezesa UOKiK.

W sprawach z zakresu pomocy publicznej, toczących się przed Trybunałem Sprawiedliwości lub Sądem Pierwszej Instancji, Prezes UOKiK może korzystać z zastępstwa prawnego. Koszty zastępstwa prawnego są pokrywane z budżetu państwa w części, której dysponentem jest Prezes UOKiK, chyba że pokrywa je organ jednostki samorządu terytorialnego, który wystąpił z wnioskiem o wniesienie odwołania.

Prezes UOKiK ogłasza niezwłocznie w powszechnie dostępnej sieci teleinformatycznej, w odniesieniu do postępowań, w których stroną jest Rzeczpospolita Polska, informacje o:

l) wniesieniu odwołania od decyzji Komisji w sprawach dotyczących pomocy publicznej;

2) wniesieniu do Trybunału Sprawiedliwości sprawy z zakresu pomocy publicznej;

3) wydaniu orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości lub Sądu Pierwszej Instancji w sprawach dotyczących pomocy publicznej.

Monitorowanie pomocy publicznej

Monitorowanie pomocy publicznej obejmuje gromadzenie, przetwarzanie przekazywanie informacji o udzielanej pomocy publicznej, w szczególności o jej rodzajach, formach oraz wielkości. Organem monitorującym pomoc publiczną jest Prezes UOKiK. Wyniki monitoringu są prezentowane także Radzie Ministrów i Sejmowi.

Monitorowanie pomocy publicznej opiera się na systemie informacji i sprawozdań, które są przekazywane do Prezesa UOKiK. Obowiązki związane z przekazywaniem informacji i sprawozdań spoczywają na:

l) podmiotach ubiegających się o pomoc de minimis;

2) beneficjentach pomocy publicznej, w tym przedsiębiorcach publicznych oraz innych podmiotach korzystających z praw wyłącznych lub specjalnych, które wykonują zadania publiczne;

3) podmiotach udzielających pomocy publicznej, w tym podmiotach opracowujących programy pomocowe;

4) organach właściwych do poboru należności publicznoprawnych. Przekazywanie informacji i sprawozdań odbywa się w terminach i formach ustalonych w aktach wykonawczych do ustawy.

Na beneficjentów pomocy publicznej, którzy nie dopełnią swych obowiązków składania informacji i sprawozdań lub utrudniają przeprowadzenie kontroli, mogą być nałożone kary pieniężne do wysokości równowartości 10 tys. euro.

Na podstawie zgromadzonych sprawozdań Prezes UOKiK opracowuje, w porozumieniu z Ministrem Finansów, sprawozdanie zawierające wyniki monitorowania pomocy publicznej w roku poprzednim, w szczególności dane dotyczące wielkości. form i przeznaczenia pomocy publicznej, a także ocenę skutków udzielonej pomocy w sferze konkurencji. Sprawozdanie to przedstawia się Radzie Ministrów, która z kolei przedstawia je Sejmowi (najpóźniej do końca roku kalendarzowego, następującego po roku sprawozdawczym). Prezes UOKiK ma również obowiązek przedstawienia Komisji, chociaż tylko na jej żądanie, informacji o pomocy de minimis. Natomiast Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów zbiorczą, roczną informację o zaległościach przedsiębiorców we wpłatach świadczeń należnych na rzecz sektora finansów publicznych.

Kontrola u beneficjenta pomocy publicznej

U beneficjenta pomocy publicznej może być przeprowadzona przez komisję kontrola. Jeśli beneficjent sprzeciwia się przeprowadzeniu kontroli, to Prezes UOKiK może skorzystać z pomocy funkcjonariuszy organów administracji rządowej, które są uprawnione do dokonywania kontroli. lub funkcjonariuszy Policji. Prezes UOKiK jest bowiem upoważniony do oddelegowania upoważnionych osób do obecności w toku przeprowadzanej kontroli. Może także przedstawiać Komisji uwagi co do przeprowadzenia kontroli i zastrzeżenia co do wyboru biegłych.

Państwowa ochrona prawna konkurencji

Ewolucja ochrony prawnej konkurencji w różnych systemach prawnych

Na każdym etapie rozwoju gospodarki towarowej istnienie i niezakłócone funkcjonowanie konkurencji na rynku było dla państwa ważne i stawało się przedmiotem interwencji publiczno-prawnej. Motywy i zakres ochrony konkurencji zmieniały się wraz z rozwojem gospodarki rynkowej. Najwcześniejszym i naj dłużej utrzymującym się motywem ochrony konkurencji był protekcjonizm państwowy. Państwo odegrało istotną rolę w tworzeniu warunków dla powstania systemu wolnej konkurencji. Państwo ochraniało konkurencję jako mechanizm ekonomiczny oraz jako sferę stosunków społecznych pomiędzy producentami i konsumentami. Ochrony konkurencji wymagały interesy uczestników rynku. Szczególne zagrożenie tych interesów powstało w okresie kapitalizmu monopolistycznego. Kolejnymi historycznie motywami ochrony konkurencji były ochrona konsumenta w ramach walki z nieuczciwą konkurencją oraz ochrona konkurencji w wymiarze międzynarodowego rynku gospodarczego.

We współczesnych wysoko rozwiniętych państwach o gospodarce rynkowej zachowały się historycznie rozwinięte motywy i zakres ochrony konkurencji ze strony państwa. W konsekwencji publicznoprawna ochrona konkurencji tworzy pewien system, na który składają się:

l) ochrona konkurencji w interesie publicznym, w tym: a) ochrona konkurencji jako mechanizmu ekonomicznego, b) ograniczenia konkurencji w interesie publicznym:

2) ochrona konkurencji w interesie prywatnym (konkurentów i konsumentów). w tym: a) zakazy konkurencji, b) zwalczanie czynów nieuczciwej konkurencji.

Odpowiednio do powyższego prawo ochrony konkurencji obejmuje zarówno regulacje z zakresu prawa publicznego, jak i ze sfery prawa prywatnego.

Z punktu widzenia zakresu terytorialnego obowiązywania norm prawnych wyróżnić można dwie grupy systemów ochrony publicznoprawnej konkurencji. Jedną z nich tworzą systemy krajowe różnych państw. Drugą zaś stanowią systemy międzynarodowe.

Krajowe systemy ochrony prawnej konkurencji są zróżnicowane. Dotyczy to przede wszystkim zakresu ochrony udzielanej przez państwo, jak i form prawnych ochrony. Pod tym względem wyróżnić trzeba zwłaszcza rozwiązania prawne zastosowane w krajach anglosaskich i w pozostałych krajach.

W krajach anglosaskich ochrona dotyczy przede wszystkim samego mechanizmu konkurencji, stąd też sprowadza się do walki z praktykami monopolistycznymi i ze skutkami posiadania pozycji dominującej na rynku. W krajach tych w zasadzie nie wyodrębnia się specjalnej ochrony konkurencji ze względu na wzorzec konkurencji uczciwej. Rzadko też akcentuje się potrzebę odrębnej regulacji prawnej w dziedzinie ochrony konsumenta. Pojęcie praktyk monopolistycznych traktuje się bowiem szeroko i uzupełnia się je nowymi klauzulami, których dostarcza praktyka gospodarcza. Tak ukształtowany system ochrony konkurencji nie jest jednak pozbawiony przepisów prawa cywilnego, handlowego, celnego, podatkowego, dewizowego, bankowego i administracyjnego, które chronią w szczególności dobre obyczaje kupieckie, swobodę umów, interesy podmiotów krajowych.

Poza krajami anglosaskimi systemy prawnej ochrony konkurencji nie są również jednolite. Są bowiem państwa, w których na system prawnej ochrony konkurencji składa się wiele aktów prawnych. W jednych państwach dominuje przekonanie, że ochrona konkurencji powinna być oparta na zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i nieuczciwych praktyk handlowych. Te ostatnie w dużej mierze obejmują również praktyki monopolistyczne oraz elementy ochrony oznaczeń handlowych i własności przemysłowej. Jest to więc sytuacja odwrotna w stosunku do systemów występujących w państwach anglosaskich. Typowym jej przykładem może być system niemiecki, na którym wzorowały się inne państwa.

Ponadto w systemach europejskich można spotkać przykłady rozwiązań prawnych, które przypisują ważną rolę zarówno prawodawstwu antymonopolowemu jak i tradycyjnej ochronie nieuczciwej konkurencji. Wyraża się to w obowiązywaniu kilku ustaw z zakresu ochrony konkurencji, które w sumie tworzą dopiero całość i pewien system. Na odrębną uwagę zasługują rozwiązania prawne, które akcentują głównie potrzebę walki z nieuczciwymi praktykami handlowymi i mają na celu przede wszystkim ochronę konsumenta. Są także państwa, których system ochrony prawnej pozostaje pod silnym wpływem rozwiązań prawa międzynarodowego, natomiast prawodawstwo krajowe stanowi jedynie uzupełnienie regulacji międzynarodowych.

Międzynarodowe systemy ochrony konkurencji obejmują dwie grupy rozwiązań. Z jednej strony są to konwencje międzynarodowe dotyczące zwalczania protekcjonizmu państwowego (np. konwencja paryska z 20 marca 1883 r. o ochronie własności przemysłowej oraz Protokół o Tymczasowym Stosowaniu Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu, znany jako GATT). Mają one charakter otwarty i przez to też obowiązują w krajach, które do nich przystąpiły i dokonały ich ratyfikacji. Z drugiej strony wymienić trzeba normy prawa międzynarodowego pochodzące od organizacji międzynarodowych i dotyczące ochrony konkurencji przez członków tych organizacji (np. prawo wspólnotowe).

Ochrona konkurencji w świetle prawa europejskiego

Konkurencja zawsze stanowiła dla Wspólnoty Europejskiej przedmiot działań ochronnych. Konkurencja jest bowiem niekwestionowanym kanonem gospodarki rynkowej, który obowiązuje także w ramach jednolitego rynku Wspólnoty. Dość długo jednak w prawie wspólnotowym widoczny był prymat integracji nad konkurencją. Było to zrozumiałe, ponieważ realizacja idei integracji wymagała pewnych ustępstw w stosunku do ochrony konkurencji. Traktat z Maastricht przesądził ostatecznie o charakterze ustroju gospodarczego Unii Europejskiej, ustanawiając imperatyw konstytucyjny "poszanowania zasad otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją". Odejście od dominacji celu "integracja" nad celem "konkurencja" oznacza, że wspólnotowe prawo konkurencji ma obecnie głównie na celu zapobieganie takiemu ukształtowaniu się rynku wewnętrznego, które umożliwia jednemu lub kilku przedsiębiorstwom osiągnięcie lub utrzymanie władzy nad rynkiem, umożliwiającej "manipulowanie" skalą produkcji i dystrybucji i podnoszeniem cen ponad poziom, który pozbawiałby konsumentów korzyści z konkurencji.

Prawo europejskie zawiera dwie grupy reguł konkurencji. Jedne są skierowane do przedsiębiorstw, natomiast drugie do państw członkowskich Unii. Pierwsze zawierają zakaz praktyk ograniczających konkurencję, do których zalicza porozumienia ograniczające konkurencję (art. 81 TWE) oraz nadużywanie pozycji dominującej na rynku (art. 82 TWE), a także prewencyjną kontrolę koncentracji przedsiębiorstw (art. 83 TWE). Natomiast reguły adresowane do państw członkowskich dotyczą dopuszczalności pomocy publicznej (art. 87-89 TWE) i nakazu przekształcenia państwowych monopoli handlowych (art. 31 TWE). Europejskie prawo ochrony konkurencji ma, podobnie jak całe prawo europejskie, charakter pierwotny (art. 81-85 TWE) i wtórny, a z punktu widzenia normowanych reguł dzieli się na prawo generalne i sektorowe. Prawo to jest wzbogacane postanowieniami umów międzynarodowych, dokumentami polityki konkurencji, decyzjami indywidualnymi Komisji Europejskiej oraz orzeczeniami sądów wspólnotowych. Praktyki ograniczające konkurencję są zakazane tym przedsiębiorstwom lub związkom przedsiębiorstw i tylko wtedy, gdy mają wpływ na handel między państwami członkowskimi i gdy zakłócają konkurencję na wspólnym rynku. Wśród ograniczeń polegających na porozumieniu dwóch lub więcej przedsiębiorstw w art. 81 TWE wymienia się przykładowo listę praktyk kolektywnych, do których zaliczono: porozumienia cenowe i kondycjonalne, porozumienia kontyngentowe, porozumienia o podziale rynku i źródeł zaopatrzenia, porozumienia dyskryminacyjne oraz porozumienia wiązane. Każde z nich może mieć charakter horyzontalny lub wertykalny. Porozumienia objęte zakazem są nieważne, chyba że kwalifikują się do wyłączenia.

Zakaz porozumień ograniczających konkurencję nie ma charakteru bezwzględnego i na mocy art. 81 ust. 3 TWE może być wyłączony. Muszą je być spełnione kumulatywnie dwie pozytywne i dwie negatywne przesłanki dopuszczalności wyłączeń. Z przesłanek pozytywnych musi bowiem wynikać, że ograniczenia służą wzrostowi efektywności gospodarowania oraz przynosić bezpośrednie korzyści konsumentom, zwłaszcza zaś powodować obniżkę cen. Natomiast z przesłanek negatywnych wynika, że porozumienia nie mogą nakładać ograniczeń konkurencji ponad miarę, czyli wykraczać poza zasadę proporcjonalności oraz umożliwiać wyłączenia konkurencji na istotnej części rynku. Prawo wspólnotowe przewiduje obecnie tylko wyłączenia grupowe. Mają one charakter automatyczny i nie wymagają zgłoszenia Komisji Europejskiej. Wyłączenia dotyczą porozumień horyzontalnych i wertykalnych. W większości są wyłączeniami sektorowymi.

Zakaz nadużywania pozycji dominującej na rynku (art. 82 TWE) ma charakter bezwzględny. Zakaz ten dotyczy jednak sytuacji działania przedsiębiorcy na rynku właściwym, tzn. relewantnym pod względem produktowym i czasowym. Przedsiębiorca musi zajmować na tym rynku pozycję dominującą, co w orzecznictwie ETS definiuje się jak "pozycję siły ekonomicznej posiadanej przez przedsiębiorstwo, które umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku relewantnym, przez stworzenie mu możliwości działania w liczącym się zakresie niezależnie od konkurentów. klientów, a w konsekwencji od konsumentów". Prawo wspólnotowe nie zakazuje samego zajmowania pozycji dominującej na rynku ani jej legalnego wykorzystywania, a tylko wszelkiego rodzaju jej nadużywania. W tym pojęciu mieszczą się zwłaszcza takie formy, jakie wymienia się wart. 82 zd. 2 TWE, tj. narzucanie uciążliwych cen i warunków umów; ograniczanie produkcji, zbytu lub rozwoju technicznego; stosowanie zróżnicowanych warunków wobec różnych partnerów handlowych: zobowiązywanie do nabywania świadczeń dodatkowych czy niezwiązanych z przedmiotem transakcji.

Od l maja 2004 r. zmieniły się dotychczasowe reguły postępowania antymonopolowego przed Komisją Europejską. Uległo ono decentralizacji, dzięki czemu wyłączenia spod zakazu zawartego wart. 81 ust. 1 TWE mogą być stosowane bezpośrednio przez krajowe organy i sądy ochrony konkurencji państw członkowskich. Ponadto porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione, które odpowiadają warunkom określonym wart. 81 ust. 3 TWE, nie są zakazane z mocy prawa. Organy i sądy krajowe, prowadząc na podstawie prawa krajowego postępowania, których przedmiotem są praktyki ograniczające konkurencję, o których jest mowa wart. 81 i 82 TWE, stosują równocześnie przepisy tych artykułów. W ten sposób Komisja Europejska będzie mogła skoncentrować się na przeciwdziałaniu najpoważniejszym naruszeniom reguł konkurencji oraz wydawaniu decyzji o niestosowalności art. 81 i 82 do określonych praktyk ograniczających konkurencję. Chodzi o decyzje o stwierdzeniu naruszenia lub braku stosowalności art. 81 i 82 oraz decyzje nakładające kary pieniężne lub okresowe kary pieniężne w celu przymuszenia. Nowy system zakłada zatem współpracę Komisji Europejskiej i organów ochrony państw członkowskich z sądami wspólnotowymi i krajowymi.

Istotnym elementem ochrony konkurencji w Unii Europejskiej są regulacje dotyczące przeciwdziałania nadmiernej koncentracji przedsiębiorstw. Wynikają one przede wszystkim z przepisów wtórnego prawa wspólnotowego. Kontrola koncentracji przedsiębiorstw ma na celu przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji, która może z kolei prowadzić do wyeliminowania lub ograniczenia konkurencji. Kontrola ma więc w tym wypadku charakter prewencyjny. Jest ona niezbędna zwłaszcza w odniesieniu do połączeń (fuzji) przedsiębiorstw oraz podejmowania wspólnych przedsięwzięć (joint ventures). System kontroli obejmuje więc obowiązek zgłaszania zamiaru dokonania koncentracji i uprawnienie do jego badania oraz weryfikowania w drodze decyzji Komisji Europejskiej. Wraz z decentralizacją uprawnień Komisji w zakresie ochrony konkurencji uprawnienia te spoczywają w gestii krajowych organów ochrony konkurencji lub mogą być przekazywane do nich przez Komisję.

Znacznie trudniej jest oznaczyć na gruncie prawa europejskiego przepisy prawne odnoszące się do prawa zwalczania nieuczciwej konkurencji. Pośrednio można natomiast wskazać na akty prawne, które regulują zagadnienia będące przedmiotem czynów nieuczciwej konkurencji w prawie polskim. Należą do nich następujące akty wtórnego prawa wspólnotowego:

l) dyrektywa Rady nr 79/112 z 18 grudnia 1978 r. w sprawie zbliżenia przepisów prawnych Państw Członkowskich o etykietowaniu, opakowaniach i reklamie artykułów żywnościowych;

2) dyrektywa Rady nr 450/84 z 10 września 1984 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych i administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących reklamy wprowadzającej w błąd;

3) rozporządzenie Rady nr 1576/89 z 3 października 1989 r. ustanawiające ogólne zasady definiowania, oznaczania i prezentowania napojów alkoholowych;

4) dyrektywa Rady nr 89/552 z 3 października 1989 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych Państw Członkowskich dotyczących przekazu i działalności telewizyjnej;

5) dyrektywa rady nr 92/28 z 31 marca 1992 r. w sprawie reklamy produktów medycznych przeznaczonych dla ludzi 6) rozporządzenie Rady nr 2081/92 z 14 lipca 1992 r. w sprawie ochrony geograficznych oznaczeń pochodzenia produktów rolnych i środków żywności;

7) dyrektywa Rady nr 97/55 z 6 października 1997 r. w sprawie reklamy porównawczej;

8) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 98/43 z 6 lipca 1998 r. w sprawie zbliżenia przepisów prawnych i administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących reklamowania i sponsorowania wyrobów tytoniowych;

9) dyrektywa Rady nr 98/27 z 19 maja 1998 r. w sprawie nakazów sądowych wydawanych w celu ochrony interesów konsumentów.

Polskie prawo antymonopolowe

Obowiązujące w Polsce prawo antymonopolowe wyrażają zarówno przepisy prawa europejskiego, jak i przepisy prawa krajowego. Zawiera je przede wszystkim ustawa z 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Jest ona w pełni zharmonizowana z przepisami prawa wspólnotowego dotyczącego ochrony konkurencji i konsumentów. Ustawa reguluje zagadnienia ustrojowe związane z organizacją ochrony konkurencji i konsumentów. Zawiera określenie praktyk ograniczających konkurencję oraz kontrolę koncentracji przedsiębiorstw. Formułuje także przepisy odnoszące się do decyzji w sprawach praktyk i kontroli oraz tryb ich podejmowania. Wskazuje również na kary pieniężne stosowane w prawie antymonopolowym. Uzupełniające znaczenie mają także przepisy innych ustaw, zwłaszcza zaś ustawy o Inspekcji Handlowej, która wykonuje zadania w zakresie ochrony konkurencji i konsumentów. Podobny charakter mają przepisy ustawy - Prawo energetyczne i ustawy - Prawo telekomunikacyjne, ponieważ działające na ich podstawie organy regulacyjne (Prezes Urzędu Regulacji Energetyki oraz Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej) współdziałają z Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Do prawa antymonopolowego należy zaliczyć także fragment przepisów ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, który normuje postępowanie przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów. Podobnie jeśli chodzi o przepisy o właściwości tego sądu.

Administracyjne i sądowe postępowania antymonopolowe.

Administracyjne postępowanie antymonopolowe.

Mianem administracyjnego postępowania antymonopolowego określa się całokształt czynności faktycznych i prawnych podejmowanych przez administracyjne organy ochrony konkurencji i konsumentów w celu rozstrzygnięcia indywidualnej sprawy z tego zakresu. Przesądza to o administracyjnym charakterze postępowania antymonopolowego, ponieważ dotyczy ono indywidualnej sprawy antymonopolowej, rozstrzyganej przez właściwe organy administracji publicznej w trybie postępowania administracyjnego. Administracyjnego charakteru postępowania administracyjnego nie zmienia fakt, iż toczy się ono w oparciu o przepisy szczególne, nie zaś na podstawie przepisów k.p.a. Te ostatnie mają bowiem zastosowanie w sposób pomocniczy. Nie ma również znaczenia fakt, że decyzje podejmowane w administracyjnym postępowaniu antymonopolowym są przedmiotem kontroli ze strony sądu ochrony konkurencji i konsumentów, nie zaś sądu administracyjnego, Sytuacja ta nie tworzy żadnej hybrydy, aby na tej podstawie można było odmawiać administracyjnego charakteru postępowaniu antymonopolowemu i nazywać je postępowaniem hybrydowym.

Administracyjne postępowanie antymonopolowe toczy się przede wszystkim przed Prezesem UOKiK. Taki sam charakter mają jednak także postępowania toczące się przed innymi organami administracji publicznej, którym powierzono zadania w zakresie ochrony konkurencji i konsumentów. W szczególności chodzi o postępowania, które toczą się przed Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki oraz przed Prezesem Urzędu Komunikacji Elektronicznej, a także przed organami Inspekcji Handlowej. Administracyjne postępowanie antymonopolowe należy odróżniać od sądowego postępowania antymonopolowego, ponieważ to drugie toczy się przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów i stanowi formę kontroli indywidualnych aktów administracyjnych (decyzji i postanowień, na które służy zażalenie) podejmowanych przez administracyjne organy ochrony konkurencji i konsumentów.

Administracyjne postępowanie antymonopolowe obejmuje postępowanie wyjaśniające oraz właściwe postępowanie antymonopolowe. Cel i zakres obydwu rodzajów postępowań są różne. Pierwsze z nich ma bowiem wyjaśnić, czy sprawa ma charakter antymonopolowy lub konsumencki. Natomiast drugie jest prowadzone w sprawach:

1) kontroli koncentracji przedsiębiorców,

2) praktyk ograniczających konkurencję,

3) naruszenia zbiorowych interesów konsumentów.

Tak rozumiane administracyjne postępowanie antymonopolowe przebiega według pewnych wspólnych reguł, a jednocześnie w niektórych kwestiach jest unormowane odrębnie ze względu na przedmiot postępowania.

Postępowanie wyjaśniające może poprzedzać wszczęcie postępowania antymonopolowego, w tym postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Prezes UOKiK może wszcząć z urzędu, w drodze postanowienia, postępowanie wyjaśniające, jeżeli okoliczności wskazują na możliwość naruszenia przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w sprawach dotyczących określonej gałęzi gospodarki, w sprawach dotyczących ochrony interesów konsumentów oraz w innych przypadkach, gdy ustawa tak stanowi.

Postępowanie wyjaśniające ma na celu w szczególności:

wstępne ustalenie czy nastąpiło naruszenie przepisów ustawy uzasadniające wszczęcie postępowania antymonopolowego, w tym czy sprawa ma charakter antymonopolowy;
wstępne ustalenie, czy nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów;
badanie rynku, w tym określenie jego struktury i stopnia koncentracji;
wstępne ustalenie istnienia obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji;
ustalenie czy miało miejsce naruszenie chronionych prawem interesów konsumentów uzasadniające podjęcie działań określonych w odrębnych ustawach.

Zakończenie postępowania wyjaśniającego następuje w drodze postanowienia.

Postępowanie wyjaśniające nie powinno trwać dłużej niż 30 dni, a w sprawach szczególnie skomplikowanych nie dłużej niż 60 dni od dnia jego wszczęcia.

Postępowanie antymonopolowe jest oparte na zasadach ogólnych:

jest wszczynane na wniosek lub z urzędu;
może być przeprowadzone w formie rozprawy;
opiera się na dowodach w rozumieniu k.p.c.;
ciężar dowodu obciąża Prezesa UOKiK;
w toku postępowania może być zarządzone przeprowadzenie kontroli u przedsiębiorcy;
koszty postępowania obciążają stronę przegrywającą;
w pewnych przypadkach postępowanie może być umorzone;
obowiązują terminy wszczęcia i zakończenia postępowania;
postępowanie kończy się wydaniem decyzji lub postanowienia organu prowadzącego postępowanie
decyzje te podlegają zaskarżeniu do sądu ochrony konkurencji i konsumentów.

Postępowanie antymonopolowe w sprawach praktyk ograniczających konkurencję oraz w sprawach koncentracji, a także postępowanie w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów wszczyna się na wniosek lub z urzędu. Natomiast postępowanie w sprawach nakładania kar pieniężnych wszczyna się z urzędu. Nie wszczyna się postępowania, jeżeli upłynęło 5 lat od końca roku, w którym dopuszczono się naruszenia przepisów ustawy lub uprawomocniła się decyzja o nałożeniu kary pieniężnej.

Wszczęcie postępowania antymonopolowego na wniosek wymaga wniesienia opłaty. Postępowanie antymonopolowe może być wszczęte mimo nieuiszczenia opłaty, jeżeli przemawiają za tym ważne względy dotyczące ochrony konkurencji lub interesów konsumentów. W tym przypadku opłaty podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Prezes UOKiK, w razie niewątpliwej niemożności poniesienia opłaty przez przedsiębiorcę w szczególności będącego osobą fizyczną, lub przez związek przedsiębiorców może zwolnić go w części lub w całości od tej opłaty, na jego wniosek.

W postępowaniu antymonopolowym dopuszcza się dowody z dokumentów, zeznań świadków, opinii biegłych, wyników kontroli zarządzonej przez Prezesa UOKiK w toku postępowania oraz informacji pozyskanych w sprawie od innych organów bądź przedsiębiorców i ich związków. Przedsiębiorcy i związki przedsiębiorców mają obowiązek przekazywania wszelkich koniecznych informacji i dokumentów na żądanie Prezesa UOKiK. Ponadto każdy ma prawo: składania na piśmie - z własnej inicjatywy lub na prośbę Prezesa UOKiK wyjaśnień dotyczących istotnych okoliczności sprawy. W sprawach dotyczących dowodów w postępowaniu przed Prezesem UOKiK w zakresie nieuregulowanym w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów stosuje się odpowiednio art. 227-315 k.p.c.

Prezes UOKiK może w toku postępowania przeprowadzić rozprawę. Ma o charakter jawny, z wyłączeniem rozprawy lub jej części, podczas której są rozpatrywane informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa, jak również inne tajemnice podlegające ochronie na podstawie odrębnych przepisów. Prezes UOKiK może wezwać na rozprawę i przesłuchać strony, świadków oraz zasięgnąć opinii biegłych. W przypadku wyłączenia jawności rozprawy stosuje się odpowiednio przepisy art. 153, 154 i 479¹⁰ k.p.c.

W toku postępowania przed Prezesem UOKiK może być przeprowadzona przez upoważnionego pracownika Urzędu lub Inspekcji Handlowej kontrola u każdego przedsiębiorcy lub każdego związku przedsiębiorców w zakresie objętym tym postępowaniem.

Bez wszczynania odrębnego postępowania Prezes UOKiK może przeprowadzić kontrolę, w tym dokonać przeszukania: na wniosek Komisji Europejskiej, jeżeli przedsiębiorca lub osoba uprawniona do jego reprezentowania albo posiadacz lokalu mieszkalnego, pomieszczenia, nieruchomości lub środka transportu, o których mowa wart. 91 ust. 1 o.k.k., sprzeciwiają się przeprowadzeniu przez Komisję Europejską kontroli w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów rozporządzenia nr 1/2003/WE lub rozporządzenia nr 139/2004/WE lub na wniosek Komisji Europejskiej lub organu ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej w przypadku, o którym mowa wart. 22 rozporządzenia nr 1/2003/WE oraz art. 12 rozporządzenia nr 139/2004/WE. Prezes UOKiK, wydając decyzję kończącą postępowanie, uwzględnia tylko zarzuty, do których strony mogły się ustosunkować. Prezes UOKiK umarza postępowanie w drodze postanowienia w przypadku: wycofania wniosku o nakazanie zaniechania praktyk ograniczających konkurencję, wycofania wniosku o nakazanie zaniechania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, wycofania zgłoszenia zamiaru koncentracji przedsiębiorców, bezczynności wnioskodawcy uniemożliwiającej prowadzenie postępowania w sprawach praktyk ograniczających konkurencję, nienałożenia kary pieniężnej, przejęcia sprawy przez Komisję Europejską na podstawie przepisów prawa wspólnotowego.

Prezes UOKiK może, w drodze postanowienia, umorzyć postępowanie w przypadku rozstrzygnięcia sprawy przez właściwy organ ochrony konkurencji państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

Jeżeli postępowanie zostało wszczęte z urzędu i w jego wyniku Prezes UOKiK stwierdził naruszenie przepisów ustawy, przedsiębiorca lub związek przedsiębiorców, który dopuścił się tego naruszenia, zobowiązany jest ponieść koszty postępowania. W szczególnie uzasadnionych przypadkach Prezes UOKiK może nałożyć na stronę przegrywającą obowiązek zwrotu tylko części kosztów albo nie obciążać jej kosztami. Prezes UOKiK może, niezależnie od wyniku sprawy, nałożyć na stronę obowiązek zwrotu kosztów wywołanych jej niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem, a zwłaszcza kosztów powstałych wskutek uchylenia się od wyjaśnień lub złożenia wyjaśnień niezgodnych z prawdą, zatajenia lub opóźnionego powołania dowodów.

W postępowaniu wszczętym na wniosek strona przegrywająca sprawę jest obowiązana zwrócić drugiej stronie, na jej żądanie, koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, w tym także koszty opinii biegłych i instytutów naukowych. W razie częściowego uwzględnienia żądań zawartych we wniosku o wszczęcie postępowania koszty poniesione przez strony będą wzajemnie zniesione i stosunkowo rozdzielone. Prezes Urzędu może jednak nałożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli wniosek drugiej strony nie został uwzględniony jedynie w nieznacznej części. Koszty postępowania, w którym zawarto ugodę, znosi się wzajemnie, jeżeli strony nie postanowiły inaczej. Zwrot kosztów należy się przedsiębiorcy lub związkowi przedsiębiorców, przeciwko któremu zostało wszczęte postępowanie na wniosek, pomimo stwierdzonego w drodze decyzji, naruszenia przepisów ustawy, jeżeli nie dał on powodu do wszczęcia postępowania i uznał, przy pierwszej czynności podjętej przed Prezesem UOKiK po otrzymaniu zawiadomienia o wszczęciu postępowania, zasadność zarzutów. Prezes Urzędu rozstrzyga o kosztach, w drodze postanowienia, które może być zamieszczone w decyzji kończącej postępowanie. Roszczenie o zwrot kosztów wygasa, jeżeli strona w terminie wyznaczonym przez Prezesa Urzędu, nie krótszym niż 7 dni, nie złoży spisu kosztów albo wniosku o przyznanie zwrotu kosztów według przepisów odrębnych.

Od decyzji Prezesa UOKiK, a także decyzji podjętych w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów przez inne organy administracji publicznej (Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej), przysługuje odwołanie do sądu ochrony konkurencji i konsumentów w terminie dwutygodniowym od dnia jej doręczenia. Natomiast na postanowienia, co do których służy zażalenie, termin do ich wniesienia wynosi 7 dni. Od decyzji i postanowień stronie nie przysługują środki prawne wzruszenia decyzji przewidziane w k.p.a. dotyczące wznowienia postępowania, uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności decyzji.

Jeżeli Prezes UOKiK uzna odwołanie za słuszne, może nie przekazując akt sądowi - uchylić albo zmienić swoją decyzję w całości lub w części, o czym bezzwłocznie powiadamia stronę, przesyłając jej nową decyzję, od której stronie przysługuje odwołanie. Przed przekazaniem odwołania do sądu ochrony konkurencji i konsumentów lub uchyleniem albo zmianą decyzji Prezes UOKiK może również, w uzasadnionych przypadkach, przeprowadzić dodatkowe czynności zmierzające do wyjaśnienia zarzutów podniesionych w odwołaniu.

Sądowe postępowanie antymonopolowe

Sąd Okręgowy w Warszawie - sąd ochrony konkurencji i konsumentów

jest właściwy w sprawach:

odwołań od decyzji Prezesa UOKiK,
zażaleń na postanowienia wydawane przez Prezesa UOKiK w postępowaniach prowadzonych na podstawie przepisów ustawy z 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów lub przepisów odrębnych,
zażaleń na postanowienia wydawane przez Prezesa UOKiK w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym na podstawie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów,
zażaleń na postanowienia wydawane w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym w celu wykonania obowiązków wynikających z decyzji i postanowień wydawanych przez Prezesa UOKiK,
odwołań i zażaleń na decyzje i postanowienia innych organów pełniących funkcję organu antymonopolowego (Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej),
o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK oraz innych organów antymonopolowych wnosi się za ich pośrednictwem do sądu antymonopolowego w terminie dwutygodniowym od dnia doręczenia decyzji. Odwołanie od decyzji powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji, przytoczenie zarzutów, zwięzłe ich uzasadnienie, wskazanie dowodów, a także zawierać wniosek o zmianę decyzji w całości lub w części. Natomiast zażalenie na postanowienia organów antymonopolowych wnosi się do sądu ochrony konkurencji i konsumentów w terminie tygodnia od dnia doręczenia tego postanowienia.

Stroną postępowania przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów jest Prezes UOKiK lub Prezes innego organu antymonopolowego oraz podmiot będący stroną w postępowaniu przed Prezesem Urzędu, a także wnoszący zażalenie. Pełnomocnikiem Prezesa Urzędu może być pracownik tego Urzędu. W postępowaniu przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów mogą brać udział jako uczestnicy podmioty dopuszczone do udziału w postępowaniu przed Prezesem Urzędu jako podmioty zainteresowane.

W razie wniesienia odwołania od decyzji Prezesa Urzędu sąd ochrony konkurencji i konsumentów może, na wniosek strony, która wniosła odwołanie, wstrzymać wykonanie decyzji do czasu rozstrzygnięcia sprawy. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

Powództwo w sprawach dotyczących uznania za niedozwolony wzorzec umowy może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem. Powództwo może wytoczyć także organizacja społeczna, do której zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów oraz Prezes UOKiK. Powództwo może ponadto wytoczyć zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, jeżeli cel jej działania uzasadnia wystąpienie przez nią z takim żądaniem dotyczącym wzorców umów stosowanych w Polsce, zagrażających interesom konsumentów w państwie członkowskim, w którym organizacja ta ma swoją siedzibę.

Z żądaniem uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolony można wystąpić również wtedy, gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło sześć miesięcy. Zaniechanie przez pozwanego, po wytoczeniu powództwa, stosowania zaskarżonego postanowienia wzorca umownego nie ma wpływu na bieg postępowania.

W postępowaniu przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów chroni się tajemnicę przedsiębiorstwa oraz inne tajemnice podlegające ochronie na podstawie odrębnych przepisów. Sąd ochrony konkurencji i konsumentów może, w drodze postanowienia, ujawnić stronie postępowania sądowego informacje chronione w postępowaniu przed Prezesem Urzędu jako tajemnica przedsiębiorstwa tylko wtedy, gdy: zmieniły się istotnie okoliczności będące podstawą wydania przez Prezesa Urzędu postanowienia ograniczającego prawo wglądu do materiału dowodowego załączonego przez strony do akt sprawy, strona, której tajemnica przedsiębiorstwa jest chroniona, wyraziła zgodę.

Sąd na wniosek strony lub z urzędu może, w drodze postanowienia, w niezbędnym zakresie ograniczyć pozostałym stronom prawo wglądu do materiału dowodowego załączonego przez strony do akt sprawy w toku postępowania sądowego, jeżeli udostępnienie tego materiału groziłoby ujawnieniem tajemnicy przedsiębiorstwa lub innych tajemnic podlegających ochronie na podstawie odrębnych przepisów. Ograniczenie prawa wglądu do materiału dowodowego nie dotyczy Prezesa UOKiK. Na postanowienie wydawane w tej sprawie nie przysługuje zażalenie.

Do wyroku sądu ochrony konkurencji i konsumentów stosuje się odpowiednio przepisy art. 387 i 388 k.p.c. Od wyroku sądu ochrony konkurencji i konsumentów przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego, niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia.

Inne wymagania stawia się wyrokowi w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Sąd nie może wydać wyroku tylko na podstawie uznania powództwa. Niedopuszczalne jest też zawarcie ugody. W razie uwzględnienia powództwa sąd w sentencji wyroku przytacza treść postanowień wzorca umowy uznanych za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania. Od wyroku sądu drugiej instancji przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego. Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone, który prowadzi Prezes UOKiK. Sąd zarządza publikację prawomocnego wyroku w "Monitorze Sądowym i Gospodarczym" Odpis prawomocnego wyroku uwzględniającego powództwo sąd przesyła Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Przekształcenia organizacyjno-własnościowe przedsiębiorstw państwowych

Stosownym aktem normatywnym regulującym proces przekształceń przedsiębiorstw państwowych jest ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji z 1996 r. Wprowadza ona dwa niezależne sposoby przekształceń przedsiębiorstw państwowych: komercjalizację i prywatyzację.

Komercjalizacja to przekształcenie przedsiębiorstwa w spółkę prawa handlowego; powstała w ten sposób spółka z mocy prawa wstępuje we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było dane przedsiębiorstwo państwowe bez względu na charakter prawny tych stosunków. Komercjalizacja jest więc procesem przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego pod względem organizacyjnym przy zachowaniu tej samej formy własności.

Spółka z o.o. albo spółka akcyjna powstałe w toku komercjalizacji - są spółkami jednoosobowymi Skarbu Państwa gdzie jest on jedynym właścicielem.

Komercjalizacja może być jako proces celem samym w sobie. Może też być wstępnym etapem poprzedzającym proces prywatyzacji pośredniej.

W pierwotnym kształcie komercjalizacja była instytucją niejednorodną. Szczególnym rodzajem komercjalizacji była komercjalizacja z konwersją wierzytelności. Był to taki sposób przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego, który łączył zmiany formy organizacyjnej z jednoczesnym częściowym dopuszczeniem zmian własnościowych.

Zgodnie z ustawą o komercjalizacji i prywatyzacji, prywatyzacja jest procesem polegającym na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego poprzez zmianę formy własności w nim reprezentowanej, przy czym takie przekształcenie bądź to może polegać na wprowadzaniu kapitału prywatnego do spółki już powstałej w drodze komercjalizacji spółki lub poprzez rozporządzenie bezpośrednio wszystkimi składnikami przedsiębiorstwa państwowego bez uprzednich przekształceń organizacyjnych. Przedmiotowa ustawa wprowadza dwa rodzaje prywatyzacji: instytucję prywatyzacji pośredniej - proces, który polega na obejmowaniu akcji w podwyższonym kapitale zakładowym jednoosobowych spółek skarbu państwa powstałych w wyniku komercjalizacji przez podmioty inne niż Skarb Państwa lub inne państwowe osoby prawne lub polegający na zbywaniu należących do Skarbu Państwa akcji w spółkach i instytucję prywatyzacji bezpośredniej - proces polegający na rozporządzaniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego lub spółki powstałej w wyniku komercjalizacji poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa jako wkładu spółki lub oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.

Przebieg komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego

Komercjalizacji mogą podlegać przedsiębiorstwa państwowe, z wyjątkiem:

1) postawionych w stan likwidacji,

2) postawionych w stan upadłości,

3) wykonujących prawomocną decyzję o podziale lub łączeniu przedsiębiorstwa państwowego,

4) przedsiębiorstw, w stosunku do których toczy się postępowanie układowe - do chwili uprawomocnienia się układu,

5) przedsiębiorstw, w stosunku do których toczy się bankowe postępowanie ugodowe - do chwili uprawomocnienia się ugody,

6) zarządzanych na podstawie umowy o zarządzaniu przedsiębiorstwem, chyba że zarządca wystąpi z wnioskiem o komercjalizację przedsiębiorstwa państwowego,

7) działających na podstawie ustaw innych niż ustawa o przedsiębiorstwach państwowych, chyba że przedsiębiorstwa te podlegają komercjalizacji w drodze odrębnych ustaw,

8) przedsiębiorstw, których uprawnione organy złożyły wniosek o dokonanie prywatyzacji bezpośredniej - do czasu rozpatrzenia wniosku,

9) w stosunku do których wydane zostało zarządzenie o prywatyzacji bezpośredniej,

10) przedsiębiorstw wykonujących w dniu 1 stycznia 2006 r. działalność gospodarczą w zakresie międzynarodowego transportu morskiego.

Właściwym organem do przeprowadzenia komercjalizacji w imieniu Skarbu Państwa jest Minister Skarbu Państwa. Może on dokonać komercjalizacji z własnej inicjatywy, na wniosek organu założycielskiego przedsiębiorstwa, na wniosek dyrektora i rady pracowniczej przedsiębiorstwa lub na wniosek organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego na obszarze której znajduje się siedziba takiego przedsiębiorstwa. W zależności od tego kto jest podmiotem uprawnionym do zainicjowania komercjalizacji, ustawa w sposób odmienny określa obowiązek zawiadomienia o wszczęciu procesu komercjalizacji pozostałych podmiotów.

Jeżeli minister z własnej inicjatywy rozpoczyna komercjalizację, zawiadamia o tym dyrektora przedsiębiorstwa, radę pracowniczą oraz organ założycielski przedsiębiorstwa państwowego. W początkowym etapie komercjalizacji następuje przekazanie Ministrowi Skarbu Państwa przez dyrektora przedsiębiorstwa kwestionariusza przedsiębiorstwa państwowego z załącznikami, w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia o rozpoczęciu komercjalizacji. W przypadku nie wykonania takiego obowiązku przez dyrektora, minister zawiadamia organ założycielski o tym fakcie i w takiej sytuacji obowiązek doręczenia kwestionariusza przechodzi na organ założycielski w terminie miesiąca od daty zawiadomienia. Następnie Minister Skarbu Państwa sporządza w imieniu Skarbu Państwa akt komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego. Na treść tego aktu składa się w szczególności statut spółki, określenie wysokości kapitału zakładowego spółki, wskazanie imion i nazwisk członków organów pierwszej kadencji, określenie osoby upoważnionej do zgłoszenia wniosku o wpisanie spółki do rejestru przedsiębiorców, jeżeli jest to inna osoba niż zarząd. Sporządzony akt komercjalizacji zastępuje określone przepisami kodeksu spółek handlowych czynności poprzedzające złożenie wniosku o wpisanie spółki do rejestru przedsiębiorców.

Przy tym Minister Skarbu Państwa reprezentuje Skarb Państwa w odniesieniu do spółki, która powstała w wyniku komercjalizacji z przedsiębiorstwa. Niezwłocznie po sporządzeniu aktu komercjalizacji zarząd lub osoba upoważniona w tym akcie zgłasza do sądu rejestrowego właściwego dla siedziby spółki, wniosek o wpisanie spółki do rejestru przedsiębiorców. Dniem komercjalizacji jest pierwszy dzień miesiąca przypadającego po wpisaniu spółki do rejestru przedsiębiorców; z tym dniem jednocześnie następuje wykreślenie przedsiębiorstwa państwowego z rejestru przedsiębiorców. Bilans zamknięcia przedsiębiorstwa staje się bilansem otwarcia spółki.

Do spółki powstałej w wyniku komercjalizacji stosuje się przepisy kodeksu spółek handlowych oraz przepisy ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji. Co do zasady pracownicy przedsiębiorstwa państwowego z mocy samego prawa stają się pracownikami utworzonej spółki. Pierwszym prezesem zarządu spółki staje się dyrektor przedsiębiorstwa państwowego chyba, że nie wyraża on zgody na pełnienie takiej funkcji. W spółce tej działa również rada nadzorcza przy tym pierwsza składa się z pięciu osób w tym z dwóch przedstawicieli pracowników (rolników lub rybaków). Jeżeli jest to spółka z o.o. rada nadzorcza nie musi być ustanowiona, prawo kontroli przysługuje wówczas wspólnikowi. Jedynym wspólnikiem w takiej spółce jest Skarb Państwa, który pełni również funkcję walnego zgromadzenia.

Przebieg prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego

Prywatyzacja pośrednia polega na obejmowaniu akcji w podwyższonym kapitale zakładowym jednoosobowych spółek Skarbu Państwa powstałych w wyniku komercjalizacji przez podmioty inne niż Skarb Państwa lub inne niż państwowe osoby prawne lub na zbywaniu należących do Skarbu Państwa akcji w spółkach. Akcje w imieniu Skarbu Państwa zbywa minister właściwy do spraw Skarbu Państwa.

Przed zaoferowaniem do zbycia akcji Skarbu Państwa Minister Skarbu Państwa:

1) zleca dokonanie analizy mającej na celu ustalenie sytuacji prawnej majątku spółki oraz oszacowanie wartości przedsiębiorstwa,

2) może zlecić dokonanie analiz w zakresie: ustalenia stanu i perspektyw rozwoju przedsiębiorstwa spółki; oceny realizacji obowiązków wynikających z wymogów ochrony środowiska; innym, każdorazowo określonym, jeżeli wymaga tego ochrona interesu Skarbu Państwa,

3) może zobowiązać spółkę, w której Skarb Państwa posiada większość głosów na walnym zgromadzeniu, do wprowadzenia w jej przedsiębiorstwie zmian wynikających z wymogów ochrony środowiska.

Akcje należące do Skarbu Państwa są zbywane w trybie:

1) oferty ogłoszonej publicznie,

2) przetargu publicznego,

3) negocjacji podjętych na podstawie publicznego zaproszenia,

4) przyjęcia oferty w odpowiedzi na wezwanie ogłoszone na podstawie art. 72-74 lub art. 91 ust. 6 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych,

5) aukcji ogłoszonej publicznie, jeżeli cena wywoławcza nie jest niższa od wartości księgowej akcji,

6) sprzedaży akcji na rynku regulowanym.

Zbycie akcji należących do Skarbu Państwa w inny niż przewidziany ustawą sposób jest nieważne. Za zbywane akcje należące do Skarbu Państwa zapłata może być dokonana w ratach, jeżeli zostanie zabezpieczona kwota pozostała do zapłaty po uiszczeniu pierwszej raty. Pozostała kwota jest spłacana w ratach przez okres nie dłuższy niż 5 lat.

Wstępnym etapem prywatyzacji jest ustalenie sytuacji prawnej majątku spółki oraz oszacowanie wartości przedsiębiorstwa. W przypadku zbywania przedsiębiorstwa, jego pracownikom przysługuje co do zasady prawo do nieodpłatnego nabycia do 15 % akcji objętych przez Skarb Państwa w dniu wpisania spółki do rejestru. Odpowiednio takie prawo nieodpłatnego nabycia akcji może też przysługiwać rolnikom lub rybakom zobowiązanym do dostawy określonych płodów naturalnych na rzecz przedsiębiorstwa w sektorze rolno-spożywczym.

Prywatyzacja bezpośrednia jest to proces, który polega na rozporządzeniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego przez sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa do spółki tytułem wkładu lub oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania, przy czym jeśli chodzi o prywatyzację bezpośrednią mogą podlegać jej tylko takie przedsiębiorstwa, które łącznie spełniają następujące przesłanki: których wartość sprzedaży towarów i usług w roku poprzedzającym rok wydania zarządzenia o prywatyzacji nie jest wyższa od równowartości w zł 6.000.000 euro i których wysokość funduszy własnych w dniu 31 grudnia roku poprzedzającego rok wydania zarządzenia o prywatyzacji bezpośredniej nie jest wyższa od równowartości 2 mln euro. Rada Ministrów może jednak wyrazić zgodę na prywatyzację w wymieniony sposób również przez przedsiębiorstwo niespełniające takich wymogów. Co do zasady, prywatyzacja bezpośrednia jest dokonywana w imieniu Skarbu Państwa przez organ założycielski przedsiębiorstwa. Organ założycielski za zgodą Ministra Skarbu wydaje zarządzenie o prywatyzacji bezpośredniej. W treści takiego zarządzenia określa w szczególności sposób prywatyzacji i upoważnioną osobę do jej przeprowadzenia tzw. pełnomocnika ds. prywatyzacji. Wydanie zarządzenia jest jednak poprzedzone dokonaniem analizy stanu przedsiębiorstwa, polegającej na ustaleniu stanu prawnego majątku przedsiębiorstwa oraz oszacowaniu wartości przedsiębiorstwa. Z dniem wydania zarządzenia o prywatyzacji ustaje z mocy prawa działalność dotychczasowych organów przedsiębiorstwa a ich funkcję wykonuje pełnomocnik ds. prywatyzacji.

Sprzedaż przedsiębiorstwa może nastąpić poprzez przetarg publiczny lub negocjacje na podstawie publicznego zaproszenia. Sprzedaż może nastąpić w ratach przy czym pierwsza rata musi wynosić co najmniej 20% ceny, a łączny okres spłaty należności nie może przekroczyć 5 lat.

Wniesienie przedsiębiorstwa do spółki może nastąpić w ramach negocjacji podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Do spółki do której przedsiębiorstwo jest wnoszone akcjonariusze inni niż Skarb Państwa powinni wnieść wpłaty przynajmniej na pokrycie 25% kapitału zakładowego a jeżeli są to pracownicy prywatyzowanego przedsiębiorstwa powinni wnieść łącznie wkłady na pokrycie co najmniej 10% kapitału zakładowego; w tym przypadku Skarb Państwa ma obowiązek co roku oferować takim akcjonariuszom - pracownikom nabycie akcji, tak aby ich łączny udział w kapitale spółki po 5 latach od daty wpisu do rejestru przedsiębiorców takiej spółki wynosił 51%.

Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania, co do zasady następuje w drodze umowy na rzecz spółki, a jeżeli nie zostanie ona wpisana w ciągu 6 miesięcy do rejestru przedsiębiorców, takie przekazanie może nastąpić też osobie fizycznej lub prawnej. Oddanie przedsiębiorstwa następuje po podpisaniu umowy pomiędzy Skarbem Państwa a podmiotem przejmującym na czas oznaczony nie dłuższy niż 15 lat. Za dominujący należy uznać pogląd, że umowa ta ma charakter umowy dzierżawy. Może ona przewidywać w opcji przeniesienie prawa własności na przejmującego po zakończeniu okresu umownego lub prawo pierwokupu. Prawa i obowiązki Skarbu Państwa są wykonywane na podstawie przedmiotowej umowy przez Ministra Skarbu Państwa. Natomiast sama umowa jest zawierana w imieniu Skarbu Państwa przez organ założycielski przedsiębiorstwa. Umowa może zostać przez Skarb Państwa rozwiązana przed terminem jeżeli przejmujący nie wykonuje lub nienależycie wykonuje umowę. W takim przypadku Skarb Państwa może dokonać w inny sposób rozporządzenia przedsiębiorstwem.

Status przedsiębiorcy zagranicznego w Polsce

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej wprowadziła wręcz rewolucyjne zmiany, gdy chodzi o możliwości podejmowania działalności gospodarczej przez cudzoziemców. Są one konsekwencją przeobrażeń globalnych, które w gruncie rzeczy prowadzą do ogólnoświatowego procesu zrównywania przedsiębiorców z różnych krajów, a niezależnie od tego istotnych zmian w dziedzinie przepływu kapitału i tworzenia się złożonych niejednokrotnie ponadnarodowych struktur kapitałowych utrudniających pełną narodową identyfikację tychże podmiotów. Drugą ważną przyczyną tych zmian było przystąpienie Polski do Unii Europejskiej ze wszelkimi tego konsekwencjami, w tym z tymi, które wynikają z ukształtowanej unii celnej i unii handlowej, kształtującej się unii walutowej, ujednolicenia przepisów dotyczących ochrony konkurencji. Konsekwencją członkostwa w Unii Europejskiej było także poddanie się wspólnym regulacjom prawnym, które wymuszały zrównanie przedsiębiorców w skali Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Zaszły też istotne zmiany w zakresie dotyczącym niektórych podmiotów w szczególny sposób powiązanych z Polska. W ten sposób ukształtowała się wyrazista kategoria przedsiębiorców zagranicznych, która na gruncie prawa polskiego traktowana jest tak jak kategoria przedsiębiorców polskich. Należą do nich: osoby zagraniczne z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej oraz państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, które mogą korzystać ze swobody przedsiębiorczości na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskim, cudzoziemcy obywatele innych państw niż państwa członkowskie UE i państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, którzy posiadają ważną Kartę Polaka; cudzoziemcy obywatele innych państw niż państwa członkowskie UE i państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, którzy posiadają zezwolenie na osiedlenie się w Polsce; cudzoziemcy obywatele innych państw niż państwa członkowskie UE i państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, którzy posiadają zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich; cudzoziemcy obywatele innych państw niż państwa członkowskie UE i państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, którzy posiadają zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony; cudzoziemcy obywatele innych państw niż państwa członkowskie UE i państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, którzy posiadają zgodę na pobyt tolerowany w Polsce; cudzoziemcy obywatele innych państw niż państwa członkowskie UE i państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, którzy posiadają status uchodźcy; cudzoziemcy obywatele innych państw niż państwa członkowskie UE i państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, którzy korzystają w Rzeczypospolitej Polskiej z ochrony czasowej; cudzoziemcy obywatele innych państw niż państwa członkowskie UE i państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, którzy są członkami ich rodzin.

Na podobnych zasadach jak przedsiębiorcy z Unii Europejskiej traktowani są przedsiębiorcy pochodzący z krajów wchodzących w skład Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej i dość radykalne zmiany w obowiązującym prawie polskim spowodowały, że krąg cudzoziemców (przedsiębiorców zagranicznych), którzy nie mogą wykonywać działalności gospodarczej na takich samych zasadach jako obywatele Polscy, wyraźnie zawęził się. W odniesieniu do tej kategorii cudzoziemców rygory związane z podejmowaniem działalności gospodarczej wyraźnie zelżały. Najpoważniejszym ograniczeniem jest obowiązek prowadzenia takiej działalności w ściśle określonych formach. Otóż przedsiębiorcy tej kategorii mogą prowadzić działalność gospodarczą w formie spółki akcyjnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej. Niezależnie od tego cudzoziemiec (cudzoziemcy) zakładający tego rodzaju spółki powinni posiadać możliwość (zezwolenie) na pobyt w Polsce (np. na czas oznaczony). Może to wiązać się także z potrzebą posiadania zezwolenia na pracę. Spółki utworzone przez cudzoziemców podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym. Niezależnie od ograniczeń wynikających z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, prowadzący działalność gospodarczą w Polsce przedsiębiorcy zagraniczni, niezaszeregowani do kategorii przedsiębiorców zrównanych w pełni z przedsiębiorcami polskimi podlegać mogą innym ograniczeniom. Uzasadniać je może w szczególności ważny interes państwa, zagrożenie dla życia, zdrowia i porządku publicznego, sytuacja międzynarodowa. Ponadto ograniczenia w podejmowaniu działalności gospodarczej - pomijając kraje Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego - mogą być konsekwencją wzajemnych stosunków pomiędzy państwami. Przeszkodą mogą być też inne sytuacje.

Niewątpliwie dla określenia zasad działalności przedsiębiorców zagranicznych w Polsce spoza Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego nadal kluczowe znaczenie ma zasada wzajemności. Natomiast w relacjach z krajami Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego podstawowe znaczenie ma zarówno pierwotne, jak i wtórne prawo Wspólnot Europejskich. Zasada wzajemności w odniesieniu do przedsiębiorców zagranicznych w Polsce będzie niewątpliwie rozszerzać się. Taki stan rzeczy jest konsekwencją procesów integracyjnych oraz podpisywanych umów międzynarodowych. Brak tej zasady będzie się odnosił przede wszystkim do tych krajów, z którymi Polskę łączą stosunki gospodarcze wyraźnie nieuregulowane. Gdy zasada wzajemności nie ma miejsca w relacji pomiędzy krajem przedsiębiorcy zagranicznego a Polską, osoby zagraniczne dla podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogą tworzyć wyłącznie spółki komandytowe, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne, a także przystępować do takich spółek oraz nabywać ich udziały i akcje. Mogą ich dotyczyć także inne ograniczenia wynikające nie tylko z prawa Unii Europejskiej, ale także - w granicach standardów przyjętych w Unii - w prawie krajowym.

Ważne znaczenie dla kształtowania się zasady wzajemności mogą mieć umowy dwustronne pomiędzy Polską a innymi krajami w sprawie wzajemnego popierania i ochrony inwestycji. Polska podpisała takie umowy - na długo przed przystąpieniem do Unii Europejskiej - z większością krajów europejskich.

Do istotnych odstępstw od zasady asymilacji wprowadzających administracyjno-prawne ograniczenia w tej materii należy niewątpliwie wprowadzenie zezwoleń na dokonanie ściśle określonych czynności prawnych. Istotne ograniczenia w zakresie dotyczącym angażowania kapitału zagranicznego w Polsce wprowadzać mogą ustawy szczególne. Zakres możliwych ograniczeń w prawie krajowym został sprowadzony do minimum w odniesieniu do krajów Unii Europejskiej. Jest to konsekwencją nie tylko zacieśnienia współpracy gospodarczej połączonej z pierwszeństwem prawa unijnego przed krajowym, ale także zasady wyłączności prawa unijnego obowiązującej w odniesieniu do wielu sfer aktywności gospodarczej.

Pojęcie i zasady handlu międzynarodowego

Handel to forma wymiany towarowo-pieniężnej ukształtowana w procesie społecznego podziału pracy, a polegająca na przenoszeniu między podmiotami życia gospodarczego (w czasie i przestrzeni) dóbr, służących zaspokojeniu ekonomicznych potrzeb; także usługowy dział gospodarki stanowiący zespół instytucji dysponujących aparatem organizacyjnym i środkami materialnymi (transport, miejsce składowania i operacji sprzedaż-kupno) oraz dokonujący obrotu towarami (dobra gospodarki wystawione na sprzedaż); ponadto zawodowe pośrednictwo w wymianie wartości gospodarczych wykonywane na własny rachunek (dla zysku); w sensie właściwym występuje w gospodarce rynkowej; stymuluje jej rozwój, funkcjonując na zasadzie popytu i podaży. Handel zagraniczny towarzyszył wszelkim stadiom rozwoju cywilizacyjnego. Wyodrębnił się z gospodarki naturalnej (wymiana towaru na towar lub usługę) wraz z pojawieniem się pieniądza; handel stał się elementem ekspansji polityczno-gospodarczej i społeczno-kulturowej. Zasadniczą podstawą ograniczeń w obrocie towarowym z zagranicą są dziś regulacje prawno-międzynarodowe i krajowe stawiające sobie za cel eliminowanie zasad nieuczciwej wymiany, poszanowanie standardów uczciwości kupieckiej, a także kształtowanie opartego na czytelnych standardach ładu wymiany handlowej.

Obrót gospodarczy oznacza nie tylko stosunki prawne związane z handlem jako takim, ale również całokształt stosunków prawnych związanych z usługami i działalnością pomocniczą (różne formy pośrednictwa). Co do zasady, w obrocie towarowym z zagranicą obowiązują następujące zasady naczelne: swobody obrotu towarowego oraz równości podmiotów.

Niewątpliwie na ukształtowanie się zasady swobody obrotu towarowego z zagranicą i odstępowanie od administracyjno-prawnej reglamentacji w tym zakresie, istotny wpływ miały w Polsce i w dalszym ciągu mieć będą, takie zjawiska jak: kształtowanie się gospodarki rynkowej, procesy integracyjne w Europie i na świecie oraz system prawa wspólnotowego, a także ustalenia Ogólnego Porozumienia w Sprawie Taryf i Handlu (GATT) i innych organizacji i instytucji międzynarodowych. Tego rodzaju procesy ułatwiają kontakty gospodarcze i obrót towarami z zagranicą, a także sprzyjają rozwojowi konkurencji międzynarodowej. Trzeba jednak pamiętać, że liberalizacja rozwiązań w tym zakresie niekoniecznie automatycznie przynosić będzie pozytywne efekty dla gospodarki polskiej i polskich przedsiębiorców. Otwarcie na rynki światowe oraz udział w konkurencji światowej z pewnością wymusza należyte staranie o poziom towarów przedsiębiorców polskich i ich konkurencyjność. Niewątpliwie bardzo ważnymi procesami w dziedzinie prawa gospodarczego służącymi rozwoju polskiej przedsiębiorczości i konkurencyjności jej efektów (towarów, usług itd.) w perspektywie obrotu towarowego z zagranicą (handlu zagranicznego) i umacniania pozycji na rynkach światowych powinny być:

optymalizacja krajowych rozwiązań prawnych - związana powinna być przede wszystkim z doskonaleniem obowiązujących rozwiązań prawnych i poszukiwaniem trwałych wzorców normatywnych; to niezbędny i konieczny element ładu ekonomicznego;
eliminacja nadmiaru prawa - jeden z elementów bezpieczeństwa obrotu prawnego; przedsiębiorca musi mieć przekonanie, że nie będzie stale zaskakiwany zupełnie przypadkowymi rozwiązaniami prawnymi, umiejscowionymi w przypadkowych aktach normatywnych - należy niewątpliwie do tego dążyć;
należyta troska o przejrzystość i jasność obowiązującego prawa;
stabilizacja porządku prawnego eliminująca poczucie niepewności;
uproszczenie wszelkich procedur związanych nie tylko z obrotem towarowym, ale także z podejmowaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej;
uwolnienie sfery gospodarczej od nadmiaru etatyzmu i praktyk etatystycznych;
umiejętne wykorzystanie instrumentów prawnych i ekonomicznych związanych członkostwem polskim w Unii Europejskiej;
eliminacja zjawisk patologicznych, takich jak korupcja, wypaczających istotę konkurencji.

Wyszukiwarka