PRAWO CYWILNE - wykłady cz. 2

Hipoteka

• Jest to forma zabezpieczenia na nieruchomości wierzytelności pieniężnych regulowana przepisami ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece

• Ma akcesoryjny charakter:

• Wygasa wraz z wygaśnięciem wierzytelności, którą zabezpiecza

• Nie można przenieść samej hipoteki bez wierzytelności, którą zabezpiecza

• Przeniesienie zabezpieczonej wierzytelności bez hipoteki jest niemożliwe, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej

Treść hipoteki

Na treść składają się dwa zasadnicze uprawnienia:

• Pierwszeństwo zaspokojenia z nieruchomości przed wierzycielami osobistymi

• Możliwość dochodzenia zaspokojenia z nieruchomości bez względu na zmianę jej właściciela

Hipoteka nie daje wierzycielowi prawa do posiadania czy korzystania z nieruchomości, a jedynie pierwszeństwo zaspokojenia, które aktualizuje się, jeżeli dłużnik nie spełni świadczenia w terminie.

Przedmiot hipoteki

• Własność nieruchomości (gruntowej, budynkowej, lokalowej)

• Udział we własności nieruchomości

• Użytkowanie wieczyste

• Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

• Wierzytelność zabezpieczona hipoteką (tzw. subintabulat)

Istota subintabulatu

• „A” - dłużnik, właściciel nieruchomości

• „B” - wierzyciel osoby „A”,

• „B” ma hipotekę na nieruchomości „A”

• „C” - wierzyciel osoby „B”,

• „C” ma hipotekę na zabezpieczonej hipoteką wierzytelności osoby „B”
  względem „A”

„C” może żądać zapłaty od „B”, a w razie gdy ten nie zapłaci, „C” może żądać zapłaty od „A”. Ostatecznie, gdy nie zapłaci „B” ani „A”, „C” może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości należącej do „A”.

Rodzaje hipoteki

ze względu na źródło:

• umowna

• przymusowa

• ustawowa

Hipoteka umowna

• Źródłem jest umowa między właścicielem nieruchomości a wierzycielem

• Oświadczenie woli właściciela nieruchomości powinno być złożone w formie aktu notarialnego

• Oświadczenie woli wierzyciela może być złożone
  w dowolnej formie

• W praktyce cała umowa sporządzana jest w formie aktu notarialnego

• Do powstania hipoteki potrzebny jest jeszcze wpis
  do księgi wieczystej. Hipoteka powstaje z chwilą wpisu do KW.

Hipoteka przymusowa

• Powstaje bez zgody właściciela nieruchomości

• Służy zabezpieczeniu i egzekucji wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym
  (np. prawomocny wyrok sądowy zaopatrzony
  w klauzulę wykonalności)

• Oprócz tytułu wykonawczego potrzebny jest wpis do księgi wieczystej. Hipoteka powstaje
  z chwilą wpisu do KW.

• Może być ustanowiona na wszystkich nieruchomościach dłużnika

Hipoteka ustawowa

• Powstaje z mocy prawa

• Ma wyjątkowy charakter, wynika z kilku zaledwie przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, kpc

• Wymaga również wpisu w KW, ale wpis ma wyłącznie deklaratoryjny skutek

Zasada szczegółowości hipoteki

• Obciąża konkretną nieruchomość

• Zabezpiecza wierzytelność pieniężną o oznaczonej wartości

Wyjątki:

• Hipoteka łączna

• Hipoteka kaucyjna

Hipoteka łączna

• Zabezpiecza jedną wierzytelność na kilku nieruchomościach

• Wierzyciel może według swojego wyboru żądać zaspokojenia w całości lub części z każdej nieruchomości z osobna, z niektórych z nich lub ze wszystkich łącznie

Hipoteka łączna

• Może powstać tylko w ściśle określonych przypadkach

• Z mocy prawa powstaje w razie podziału nieruchomości obciążonej hipoteką. Hipoteka ciąży w całości na każdej z nieruchomości powstałej wskutek podziału (zasada niepodzielności hipoteki)

• Może te powstać z mocy umowy między wierzycielem a właścicielem nieruchomości. Powstaje z chwilą wpisu do KW każdej z obciążonych nieruchomości

• Hipoteka łączna przymusowa może powstać wyjątkowo, np. gdy nieruchomości są własnością dłużników solidarnych

Hipoteka kaucyjna

• Wyjątkowo wierzytelności o nieustalonej wysokości mogą być zabezpieczone hipoteką do oznaczonej sumy najwyższej

• Powstać może na podstawie umowy lub z mocy orzeczenia sądu (jako przymusowa)

Zakres zabezpieczenia hipoteką zwykłą

• Wierzytelność

• Odsetki

• Przyznane koszty postępowania

Realizacja wierzytelności zabezpieczonej hipoteką

• Tryb egzekucyjny (egzekucja sądowa, wyjątkowo - administracyjna)

• Powództwo przeciwko dłużnikowi o zasądzenie świadczenia

• Wyrok jako tytuł egzekucyjny

• Po uprawomocnieniu się wyroku wniosek o nadanie klauzuli wykonalności

• Z tytułem wykonawczym - wniosek do komornika

Wygaśnięcie hipoteki

• Wygaśnięcie wierzytelności, która hipoteka zabezpiecza

• Zrzeczenie się hipoteki

• Złożenie zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego, przy jednoczesnym zrzeczeniu się prawa do odebrania jej

• Konfuzja

• Wykreślenie hipoteki bez podstawy prawnej (wygasa po 10 latach od wykreślenia)

Jeżeli nieruchomość obciążona jest kilkoma hipotekami, wygaśnięcie jednej z nich powoduje , że hipoteki z pierwszeństwem niższym od tej, która wygasła, przesuwają się do przodu.

Rodzaje rejestrów urzędowych

Księgi wieczyste

• Księgi wieczyste to urzędowy rejestr nieruchomości.

• Jest to rejestr przedmiotowy (prowadzi się go dla nieruchomości a nie dla jej właściciela)

• Wpisy w KW wywołują skutki w sferze prawa materialnego (np. ustanowienie hipoteki, ustanowienie użytkowania wieczystego)

• KW mogą być zakładane i prowadzone w systemie informatycznym (elektroniczna księga wieczysta)

Funkcje:

• Ustalenie stanu prawnego nieruchomości

• Zapewnienie bezpieczeństwa obrotu nieruchomościami

• Zapewnienie bezpieczeństwa kredytu hipotecznego

Prawa ujawniane w księgach wieczystych

• Prawo własności nieruchomości (gruntowych, budynkowych i lokalowych)

• Ograniczone prawa rzeczowe

• Prawo użytkowania wieczystego

• Wyjątkowo także prawa osobiste jak najem, dzierżawa, prawo pierwokupu, prawo dożywocia

Zakładanie ksiąg wieczystych

• Prowadzenie KW należy do właściwości sądów rejonowych (wydziały wieczystoksięgowe)

• Czynności sądu mogą być wykonywane przez referendarzy

• Postępowanie ma charakter nieprocesowy

• Wpis dokonywany jest na wniosek (urzędowe formularze)

• Założenie KW następuje z chwilą dokonania pierwszego wpisu

• Wpis (wykreślenie) w KW jest orzeczeniem

Struktura księgi wieczystej

• 4 działy

• Pierwszy - oznaczenie nieruchomości, wpisy praw związanych z własnością

• Drugi - wpisy dot. własności i użytkowania wieczystego

• Trzeci - ograniczone prawa rzeczowe, z wyjątkiem hipotek

• Czwarty - hipoteki

• Dział składa się z łamów

• Przy każdej KW prowadzi się akta księgi wieczystej (składa się do nich dokumenty i pisma dot. nieruchomości) - to tzw. zbiór dokumentów

Zasady dotyczące ksiąg wieczystych

• Jawności formalnej - księgi są jawne i dostępne dla każdego. Akta wieczystoksięgowe może przeglądać ten kto wykaże interes prawny i notariusz

• Jawności materialnej - nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w KW

• Domniemań związanych z wpisem:

• Prawo ujawnione w KW jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym

• Prawo wykreślone nie istnieje

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych

• Inaczej zasada wiarygodności KW

• W razie niezgodności między stanem prawnym ujawnionym w KW a rzeczywistym stanem prawnym, treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według wpisu w KW nabył własność lub inne prawo rzeczowe

• Wyjątek od zasady, że nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada (nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet)

Dzięki rękojmi nabywca skutecznie nabywa prawo od osoby nieuprawnionej, lecz wpisanej w KW jako uprawniona.

Przesłanki rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych

• Nabycie prawa nastąpiło w drodze czynności prawnej (np. na podstawie umowy)

• Czynność prawna miała charakter odpłatny

• Nabywca był w dobrej wierze

W złej wierze jest ten, kto widział, że treść KW jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo mógł z łatwością się o tym dowiedzieć. Domniemywa się istnienie dobrej wiary.

Inne rejestry związane z nieruchomościami

• Samodzielny zbiór dokumentów - dla nieruchomości, które nie mają założonej KW, albo których KW zaginęła lub uległa zniszczeniu - prowadzą sądy rejonowe, ujawniane w nich mogą być ograniczone prawa rzeczowe, ograniczenia dot. rozporządzania nieruchomością.

• Ewidencja budynków i gruntów (kataster nieruchomości) - jednolity dla całego kraju zbiór informacji o gruntach, budynkach i lokalach, ich właścicielach oraz innych osobach władających tymi gruntami, budynkami i lokalami. Prowadzi starosta przy pomocy geodety powiatowego.

Zobowiązania

Zobowiązanie to stosunek cywilnoprawny, w którym jedna osoba (wierzyciel), może żądać od drugiej osoby (dłużnika), określonego świadczenia, a dłużnik powinien to świadczenie spełnić.

Zobowiązanie to stosunek prawny typu względnego (obligacyjnego) i polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić (art. 353 § 1 kc).

Podmioty zobowiązania

• Wierzyciel - podmiot uprawniony

• Dłużnik - podmiot zobowiązany

Przedmiot zobowiązania

Świadczenie - zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania, polegające na zadośćuczynieniu godnemu ochrony prawnej interesowi wierzyciela.

Treść zobowiązania

• uprawnienia wierzyciela (wierzytelność)

• odpowiadające im obowiązki dłużnika (dług)

Powstanie zobowiązania

Powstaje wskutek różnego rodzaju zdarzeń prawnych:

• czynności prawnych

• orzeczeń sądowych

• aktów administracyjnych

Najważniejszym źródłem zobowiązań są czynności prawne, a zwłaszcza czynności prawne dwustronne - umowy.

Odpowiedzialność dłużnika

• Dłużnik ponosi odpowiedzialność za swój dług.

• Wierzycielowi przysługuje prawo przymusowego wyegzekwowania od dłużnika świadczenia.

• W razie braku dobrowolnego spełnienia przez dłużnika świadczenia, wierzyciel może dochodzić swoich praw przed sądem.

• Wierzyciel może, w drodze przymusu, zaspokoić swoje roszczenia z majątku dłużnika.

Odpowiedzialność dłużnika

• osobista (zasada)

• pełna (nieograniczona)

• ograniczona (kwotowo lub przedmiotowo)

• Rzeczowa (wyjątek)

Odpowiedzialność osobista pełna

• Dłużnik odpowiada za dług całym swoim osobistym majątkiem

• Chodzi o majątek jakim dysponuje
  w chwili prowadzenia przeciwko niemu egzekucji sadowej

Odpowiedzialność osobista ograniczona

Odpowiedzialność osobista może być ograniczona:

• kwotowo, np. odpowiedzialność nabywcy gospodarstwa rolnego za zobowiązania związane z prowadzeniem tego gospodarstwa ograniczona jest do wartości nabytego gospodarstwa (art. 554 kc)

• przedmiotowo, np. odpowiedzialność spadkobiercy tylko spadkiem (art. 1030 kc - do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku).

Odpowiedzialność rzeczowa

• Gwarancją zaspokojenia wierzyciela jest oznaczony przedmiot (rzecz ruchoma lub nieruchomość), na którym zabezpieczono wierzytelność

• Wierzyciel może zaspokoić się z wartości oznaczonej rzeczy i to bez względu czyją jest aktualnie własnością oraz z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi

Klasyfikacja świadczeń

• jednorazowe

• ciągłe

• bezterminowe

• na czas oznaczony

• okresowe

• podzielne i niepodzielne

• pieniężne

Świadczenie pieniężne

• Zasada walutowości

• Zasada nominalizmu

Zasada walutowości

• Zobowiązania pieniężne - na obszarze RP- mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim (art. 358 kc)

• Wyjątki wynikają z przepisów prawa dewizowego

• Jeżeli - w zgodzie z przepisami prawa dewizowego - czynność prawna opiewająca na świadczenie pieniężne w walucie obcej została ważnie dokonana, to dłużnik powinien świadczyć na rzecz wierzyciela w walucie obcej i nie może, bez zgody wierzyciela, zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę w pieniądzu polskim.

Zasada nominalizmu

• Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej (art. 3581 § 1 kc)

• Dłużnik ma spełnić zobowiązanie pieniężne przez zapłatę tej samej sumy pieniężnej, na jaka opiewał dług w chwili jego powstania - wykonanie zobowiązania nastąpić ma przez zapłatę sumy nominalnej, bez względu na wzrost lub spadek siły nabywczej pieniądza.

Waloryzacja świadczenia pieniężnego

• Polega na zamianie nominalnej wysokości świadczenia pieniężnego, uzasadnionej szczególnymi okolicznościami

• Waloryzacja może być:

• umowna

• sądowa

Waloryzacja umowna (art. 358¹ § 2 kc)

Polega na dodaniu do umowy tzw. klauzuli waloryzacyjnej, określającej ile pieniędzy dłużnik powinien zapłacić, aby doprowadzić do umorzenia zobowiązania przez odwołanie się do innego miernika:

• Klauzula złota

• Klauzula walutowa

• Klauzula towarowa

Waloryzacja sądowa (art. 358¹ § 3 i 4 kc)

• W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie
  z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone
  w orzeczeniu lub umowie.

Przesłanki waloryzacji sądowej

• istotna zmiana siły nabywczej pieniądza

• zmiana nastąpiła po powstaniu zobowiązania

• żądanie waloryzacji skierowane do sądu

• z żądaniem waloryzacji nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie powstaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa

• Sąd:

• rozważa interesy obu stron

• rozstrzyga uwzględniając zasady współżycia społecznego

• może zmienić:

• wysokość świadczenia

• sposób świadczenia

Odsetki

• Przez odsetki rozumie się świadczenie w postaci wynagrodzenia, obliczonego według stopy procentowej, za korzystanie z cudzych pieniędzy lub rzeczy oznaczonych rodzajowo.

• Rozmiar świadczenia odsetkowego zależy od dwóch czynników:

• stopy procentowej

• czasu korzystania przez dłużnika z przedmiotów świadczenia głównego

Charakter świadczenia odsetkowego

• Świadczenie uboczne

• Świadczenie okresowe

Odsetki:

• Należą się od sumy pieniężnej tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej (np. umowy), orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu (art. 359 kc).

• Jeżeli wysokość odsetek nie jest określona w inny sposób, należą się odsetki ustawowe. Określa je w drodze rozporządzenia Rada Ministrów.

Ustawowy tytuł odsetek

• art. 481 § 1 kc - odsetki za opóźnienie

• ustawa z 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1323 z późn. zm.) stanowi, że jeżeli termin zapłaty nie został określony w umowie, wierzycielowi będą przysługiwać odsetki ustawowe za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu jego świadczenia niepieniężnego do dnia wymagalności świadczenia niepieniężnego. Odsetki te naliczane będą automatycznie, bez konieczności wezwania przez przedsiębiorcę.

Umowy zobowiązaniowe

Umowa jest wspólną czynnością co najmniej dwóch osób. Dochodzi do skutku przez złożenie zgodnych oświadczeń woli przez strony umowy.

Rodzaje umów

• Umowy:

• zobowiązujące (skutkują zobowiązaniem się osoby składającej oświadczenie woli do określonego świadczenia na rzecz innej osoby)

• Jednostronnie zobowiązujące

• Dwustronnie zobowiązujące

• rozporządzające (skutkują rozporządzeniem przez składającego oświadczenie woli jego prawem)

• o podwójnym skutku (zobowiązująco - rozporządzające)

Umowy wzajemne

(rodzaj umów dwustronnie zobowiązujących)

• Każda ze stron umowy zobowiązana jest do świadczenia na rzecz drugiej, a świadczenie to stanowi odpowiednik (ekwiwalent) tego co sama otrzymuje

• np. sprzedaż, dostawa, najem, dzierżawa

• Umowy odpłatne (ekwiwalent w postaci korzyści majątkowej - np. zawsze odpłatne są: sprzedaż, najem, umowa o dzieło)

• Umowy nieodpłatne (brak ekwiwalentu - np. zawsze nieodpłatne są: darowizna, użyczenie)

• Niektóre umowy w zależności od decyzji stron mogą być odpłatne lub nieodpłatne (np. pożyczka oprocentowana lub nieoprocentowana, zlecenie za wynagrodzeniem lub bez wynagrodzenia)

• Umowy konsensualne - dochodzą do skutku przez samo złożenie zgodnych oświadczeń woli (większość umów)

• Umowy realne - oprócz oświadczeń woli, potrzebne jest jeszcze wręczenie rzeczy (np. zadatek, skład, przechowanie) lub uzyskanie wpisu do rejestru publicznego (np. ustanowienie odrębnej własności lokalu)

• Umowy losowe (rozmiar świadczenia, a nawet samo jego istnienie są zależne od przypadku) np. umowa ubezpieczenia, umowa gry lub zakładu

• Umowy przyczynowe (kauzalne) - umowa jest ważna, jeżeli istnieje określona przyczyna przysporzenia (większość umów ma taki charakter)

• Umowy oderwane (abstrakcyjne) - czynność jest ważna niezależnie od tego, czy istnieje jej gospodarcza przyczyna (tylko takie umowy, co do których prawo tak stanowi)

• Umowy nazwane (ustawa normuje szczegółowo przedmiotowo istotne elementy treści umowy)

• Umowy nienazwane (treść umowy nie odpowiada żadnej umowie nazwanej)

• Umowy mieszane (łączą w sobie elementy treści dwóch lub więcej umów nazwanych)

Zasada swobody umów (art. 353¹ kc)

• Swoboda umów polega na:

• Swobodzie zawarcia lub niezawarcia umowy

• możliwości swobodnego wyboru kontrahenta

• swobodnym kształtowaniu treści umowy

• swobodzie wyboru formy umowy

Granice swobody umów

• Bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa

• Zasady współżycia społecznego

• Właściwość (natura) stosunku prawnego

Sposoby zawierania umów

• Złożenie oferty i jej przyjęcie (art. 66-70 kc)

• Negocjacje (art. 72 kc)

• Aukcja i przetarg (art. 701- 705 kc)

Umowa przedwstępna (art.389 - 390 kc)

• Polega na tym, że jedna ze stron lub obie strony zobowiązują się do zawarcia innej, oznaczonej umowy (przyrzeczonej, stanowczej, definitywnej)

• Może być jednostronnie lub dwustronnie zobowiązująca

Ważność umowy przedwstępnej

• Konieczne jest określenie w umowie przedwstępnej istotnych postanowień umowy przyrzeczonej.

• Nie stanowi przesłanki ważności umowy przedwstępnej oznaczenie w jej treści terminu, w ciągu którego zawarta ma być umowa przyrzeczona. Jeżeli termin nie został określony powinna być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy, a gdy obie strony są uprawnione, wiążący jest termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Termin powinien zostać wyznaczony w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej. Inaczej nie można żądać zawarcia umowy przyrzeczonej.

Forma umowy przedwstępnej

• Może być w zasadzie dowolna

• Niezachowanie jednak formy wymaganej dla ważności umowy przyrzeczonej (np. formy aktu notarialnego dla umowy przenoszącej własność nieruchomości) rodzi określone skutki:

• strona uprawniona nie może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej

• może tylko żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej.

Wzorce umowne

• Są to wszelkie jednostronnie, z góry, przed zawarciem umowy przygotowane klauzule umów,

• stosowane przy zawieraniu tzw. umów masowych,

• prowadza do standaryzacji treści

• Przyjmują postać:

• ogólnych warunków umów

• wzorców umownych

• regulaminów

Przesłanki mocy wiążącej wzorca umownego

• Ujawnienie treści wzorca drugiej, potencjalnej stronie umowy (powinna mieć możliwość zapoznania się z jego treścią przed zwarciem umowy)

• Podstawowa zasada - art. 384 § 1kc - wzorzec ustalony przez jedną ze stron wiąże drugą stronę, jeżeli został doręczony najpóźniej przy zawarciu umowy

• Zasada uzupełniająca - art. 384 § 1kc zdanie drugie - w razie, gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Zasadniczo nie dotyczy to umów zawieranych z konsumentem. Konsumentowi wzorzec powinien być doręczony.

Przesłanki mocy wiążącej wzorca umownego

• Wzorzec musi być jednoznaczny i zrozumiały.

• Jeżeli jest niejednoznaczny przyjmuje się znaczenie korzystniejsze dla drugiej strony umowy.

• Jeżeli treść jest niezrozumiała, wzorzec nie ma mocy wiążącej.

• Badając zrozumiałość lub jednoznaczność bierze się pod uwagę typowego adresata.

Umowy konsumenckie

Ochrona konsumenta jako strony typowo słabszej przejawia się m.in. w:

Obowiązku precyzyjnego poinformowania konsumenta jeszcze przed zawarciem umowy o przedmiocie i treści umowy i o drugiej stronie umowy

Ustanowieniu reguł przeciwdziałających ingerencji w życie prywatne konsumenta

Przyznaniu konsumentowi ustawowego prawa odstąpienia od umowy

Określeniu systemu kontroli zawierania i kształtowania treści umów konsumenckich

W art. 3853 kc sformułowano szczegółowy katalog niedozwolonych postanowień umownych (tzw. klauzul abuzywnych)

Postanowienie umowy, które ma taki charakter nie wiąże konsumenta, w pozostałym zakresie umowa wiąże obie strony.

Dodatkowe zastrzeżenia umowne

Zadatek - suma pieniężna lub rzecz dana przy zawarciu umowy, co ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedna ze stron, druga strona może bez wyznaczania terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej

• W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała

• Umowne prawo odstąpienia - można w umowie zastrzec, że jednej ze stron lub obu przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy

• W razie wykonania tego prawa umowa uważana jest za niezawartą

• To co strony już świadczyły ulega zwrotowi w stanie niezmienionym

• Odstępne - jest to kwota pieniężna ustalona w umowie, od zapłaty której strony uzależniły możność odstąpienia od umowy

Bezpodstawne wzbogacenie

Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości (art. 405 kc), np.:

• Ktoś wzniósł na swoim gruncie budynek z cudzych materiałów,

• Ktoś wzniósł budynek ze swoich materiałów na cudzym gruncie

• Bank dokonał omyłkowo przelewu na rachunek innej osoby

• Ktoś spłacił cudzy dług, albo swój, omyłkowo wobec osoby, która nie jest wierzycielem

Przesłanki roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia

• Wzbogacenie jednego podmiotu (powiększenie aktywów, zmniejszenie pasywów, zaoszczędzenie wydatków, uniknięcie straty)

• Zubożenie drugiego podmiotu

• Związek przyczynowy między wzbogaceniem a zubożeniem

• Bezpodstawność wzbogacenia (brak podstawy prawnej transferu majątkowego)

Nienależne świadczenie

• Jest to postać bezpodstawnego wzbogacenia

• Przesunięcie majątkowe jest efektem działania samego zubożonego, który spełnia świadczenie, tzn. działa w celu wykonania zobowiązania, np.:

• ktoś uiszcza określoną kwotę mylnie sądząc, że spłaca dług spadkowy, gdy w rzeczywistości dług nie istnieje, bo spadkodawca już go spłacił,

• ktoś zapłacił za nieruchomość, ponieważ uważa, że ją nabył, tymczasem z powodu braku formy aktu notarialnego czynność prawna jest nieważna i w konsekwencji nie doszło do przeniesienia własności nieruchomości

Przepadek nienależnego świadczenia

• Jeżeli świadczenie świadomie zostało spełnione w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę lub w celu niegodziwym - sąd może urzec przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa
  (art. 412 kc)

• Nie można więc w takim wypadku żądać zwrotu takiego świadczenia

Świadczenia z gry lub zakładu

• Kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu, nie może żądać zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane albo nierzetelne (art. 413 § 1kc)

• Roszczeń z gry lub zakładu można dochodzić tylko wtedy, gdy były prowadzone na podstawie zezwolenia organu państwowego (art. 413 § 2 kc)

Zwrot wzbogacenia

• Wydanie korzyści w naturze

• Gdyby to nie było możliwe, zwrot jej wartości

• Wydanie surogatów (wszystko co ewentualnie zostało uzyskane w zamian)

• Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją, powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu
  (art. 409 kc)

Wzbogacenie nie podlegające zwrotowi

• Spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany (chyba, że świadczenie nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu lub w celu uniknięcia przymusu albo w wykonaniu nieważnej czynności prawnej)

• Spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego (np. pomoc finansowa dalekim krewnym wobec których świadczący prawnie nie jest zobowiązany alimentacyjnie)

• Świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu

• Świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna

Odpowiedzialność odszkodowawcza

Dwa reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej:

• Odpowiedzialność deliktowa

• Odpowiedzialność kontraktowa

Odpowiedzialność deliktowa

• Źródłem powstania obowiązku świadczenia odszkodowawczego jest czyn niedozwolony (delikt)

• Źródłem stosunku zobowiązaniowego jest tu fakt wyrządzenia szkody, a poszkodowanego nie łączy z osobą odpowiedzialną inny stosunek prawny

• Zobowiązanie do naprawienia szkody ma charakter pierwotny

Odpowiedzialność kontraktowa

• Źródłem powstania obowiązku świadczenia odszkodowawczego jest czyn niedozwolony (delikt)

• Źródłem stosunku zobowiązaniowego jest tu fakt wyrządzenia szkody, a poszkodowanego nie łączy z osobą odpowiedzialną inny stosunek prawny

• Zobowiązanie do naprawienia szkody ma charakter pierwotny

Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej

• Przez zasadę odpowiedzialności należy rozumieć założenie determinujące prawne przypisanie odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.

• Przepisy kc o odpowiedzialności odszkodowawczej opierają się na następujących zasadach:

• Zasada winy

• Zasada ryzyka

• Zasada słuszności

• Zasada gwarancyjno- repartycyjna

Zasada winy

Podstawowa jeżeli chodzi o odpowiedzialność deliktową (art. 415 kc - Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę , obowiązany jest do jej naprawienia)

Zasada ryzyka

• Wyraża założenie, że konsekwencje w postaci obowiązku naprawienia szkody powinien ponosić ten, kto wyrządza, nawet w niezawiniony sposób, szkodę innej osobie przez ryzykowną eksploatację niebezpiecznych urządzeń czy też przez ryzykowne posługiwanie się, dla realizacji swych interesów - innymi osobami,

• Np. art. 433, 435, 436, 430 kc

• Granice odpowiedzialności z zasady związane sa z pojęciem siły wyższej

Zasada słuszności

• Podstawą przypisania odpowiedzialności są kryteria ocenne zawarte w zasadach współżycia społecznego

• Np. art. 428, 431 § 2 kc.

Odpowiedzialność gwarancyjno -repartycyjna

• Jako zasada istnieje w prawie ubezpieczeniowym

• Szkoda jest pokrywana z funduszu tworzonego ze składek ubezpieczonych (potencjalnych sprawców szkód lub osób zagrożonych szkodą)

Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej

• Powstanie szkody

• Zaistnienie faktu będącego źródłem szkody

• Związek przyczynowy między szkodą a powyższym faktem

Brak którejkolwiek z tych przesłanek wyłącza odpowiedzialność odszkodowawczą

Pojęcie szkody

• Każdy uszczerbek w sferze dóbr lub interesów prawnie chronionych danej osoby, którego doznała wbrew swej woli

• Uszczerbek majątkowy = szkoda majątkowa

• Uszczerbek niemajątkowy = szkoda niemajątkowa = krzywda

• Świadczenie zmierzające do naprawienia szkody majątkowej = odszkodowanie

• Świadczenie zmierzające do naprawienia krzywdy - zadośćuczynienie

• Szkoda na mieniu - uszczerbek doznany przez określoną osobę w składnikach jej majątku (np. uszkodzenie cudzego samochodu) - zawsze ma charakter majątkowy

• Szkoda na osobie - odnosi się bezpośrednio do osoby i jest konsekwencją naruszenia jej dóbr osobistych (np. uszkodzenie ciała, pozbawienie wolności) - może mieć charakter majątkowy (np. związany z kosztami leczenia, utrata zarobku) lub (i) niemajątkowy (np. ból, cierpienia psychiczne)

Postacie szkody majątkowej

• Strata - szkoda rzeczywista, przez którą poszkodowany staje się uboższy niż był dotychczas. Obejmuje również wydatki poniesione w następstwie zdarzenia wywołującego szkodę (np. koszty naprawy, koszty leczenia)

• Utrata korzyści, jakie poszkodowany uzyskałby, gdyby mu szkody nie wyrządzono

• Zasada pełnego odszkodowania = strata + utracone korzyści

Związek przyczynowy

• Weryfikacja tej przesłanki sprowadza się do ustalenia, czy pomiędzy zachowaniem ludzkim lub innym zdarzeniem, z którym wiąże się odpowiedzialność, zachodzi zależność przyczynowo - skutkowa

• Chodzi o tzw. normalny (adekwatny) związek przyczynowy - dane zdarzenie pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą, jeżeli zgodnie ze swym charakterem do takiej szkody prowadzi.

• Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania,
  z którego wynikła szkoda

Sposób naprawienia szkody

• Naprawienie szkody może nastąpić przez przywrócenie stanu poprzedniego lub przez zapłatę odpowiedniej kwoty.

• Wybór należy, co do zasady, do poszkodowanego (art. 363 § 1 kc)

• Gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty - roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.

• Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili (art. 363 § 2 kc).

• Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu, stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

---