1. Wskaż uniwersalne wartości przypwowiści biblijnych

Przypowieści biblijne wchodzą w skład 27 ksiąg Nowego Testamentu, który powstał od 51 do 96 r.n.e

Jezus aby przekazać ludziom swą naukę, używał prostych przykładów- krótkich opwiadanek, które ilustrowały głębszą myśl. I taki właśnie gatunek nazwaną przypowieścią czyli parabolą. Jej fabuła jest tylko pretekstem do ukazania ukrytych, uniwersalnych prawd. Charakter przypowieści może być dogmatyczny i moralny.

Przypowieść O siewcy to krótka ilustracja tego, jakie mogą być losy nauki głoszonej przez Chrystusa. Takie jak losy ziarnka: jedno pada na skałę, drugie przy drodze i wydziobują ją ptaki, trzecie zaś w żyzną glebę - to wykiełkuje i da owoc.

Przypowieść O robotnikach w winnicy porusz poczucie sprawiedliwości. Zapłata powinna być adekwatna do wykonywanej pracy. Tymczasem mamy tu do czynienia z sytuacją, w której właściciel winnicy płaci tyle samo robotnikom pracującym cały dzień co połowę dnia. Funkcjonuje tu zasada, że ci którzy przyjdą później będą tak samo hojnie obdarzeni Królestwem Bozym jak ci, którzy byli wcześniej wierni Bogu.

Przypoweiść O miłosiernym samarytaninie to parabola ilusrująca słabość przykazania „Miłuj bliźniego twego jak siebie samego”. Samarytanin to człowiek dobry, miłosierny, litościwy, uczciwy. Każdemu potrzbującemu należy podać pomocną dłoń należy kochać bliźniego ja siebie samego, a blixnim jest każdy człowiek.

Przypowieść O symu marnotrwanym ma następujące znaczenie: wszyscy ludzie wierni Bogu są mu bliscy, lecz ci, którzy odeszli i powrócili na jego łono także mogą liczyć na jego miłość i radość. Tak samo wszystkie dzieci będące w życiu popełniające zło, dążą do jego naprawy czym przynoszą szęście rodzicom.

2. Zinterpretuj symbole określonych postaci i dążeń ludzkich na przykładzie Ikara, Demeter, Prometeusza i Syzyfa.

Mitologia to zbór mitów, które wyrażają wierzenie danej społeczności. Mitologia grecka powstawała przez wieki. Była to podjęta przez starożytnych Greków próba zrozumienia otaczającego ich świata. W mitach spotykamy się z opisem różnorakich postaw ludzkich i ich oceną. Bohaterami są najczęściej bogowie, ale sposób ich przestawienia powoduje, że odnosimy wrażenie, jakby byli oni ludźmi. W mitach zostały ustalone pierwowzory typowcyh postaw i zachowań ludzkich czyli archetypy. Z mitologii pochodzą takie postacie jak: Ikar, Demeter, Prometeusz i Syzyf, które stanowią ponadczasowe symbole postaw i dążeń ludzkich.

Ikar to uosobienie młodzieńczego marzycielstwa posuniętego do szleństwa i ryzyka. To także odwieczny przykład dążeń człowieka do poznania świata, do przekroczenia barier możliwości. Ikar nie posłuchał swojego ojca - Dedala wzbił się zbyt blisko słońca, które stopiło wosk. Bohater spadł i zginął. Stąd mój wniosek że młodzi ludzie częściej kierują się emocjami niż zdrowym rozsądkiem, co bywa przyczyną kłopotów.ludzkie Marzenia o nieśmiertelności znalazły swe odzwierciedlenie w micie O Syzyfie. Syzyf to plotkan, który nadużył zaufania bogów o nie tylko stracił uprzwilejowaną pozycję, ale został skzany na pracę, która nie ma końca, jest mnie możliwa do spełnienia. Syzyf musaił wtaczać głaz na szczyt góry, a gdy już był u kresu pracy, głaz spadał w dół. I tak właśnie wygląda syzfowa praca.

Prometeusz po dziś dzień sybolizuje postawę poświęcenia się dla ludności oraz buntu jednostki przeciw władzy. Postawa prometejska jest postawą humanitarną pełną miłości do człowieka. Prometeusz kochał ludność - stworzył człowieka z gliny i łez, i ukradł dla niego ogień z Olimpu. Został za to okrutnie ukarany: przybito go do skały Kaukazu i tam zgłodiały sęp wyjadał mu wciąż wyratającą wątrobę.

Demeter to bogini urodzajów i płodów ziemi oraz symbol miłości macierzyńskiej, która może być silniejsza niż śmierć.

Wydaje mi się, że mitologia do dzisiaj stanowi niewyczerpującą skarbonicę pomysłów. Mity powracają na karty dzieł literackich. Prometejską będziemy nazywać postawę Konrada Wallenroda, Konrada z „Dziadów” Mickiewicza, poniekąd Kordiana, a także Judyma. Mityczni bohaterowie często powracają w literaturze kolejnych epok po antyku. Stają się wzorem postaci, postaw, oraz budulcem lub motywem wielu dzieł sztuki.

3. Porównaj kreacje świat w Biblii i Mitologii. Wskaż podobieństwa i różnice.

Biblia powstawała od XIIIw. p.n.e - Iw. n.e (Stary Testament) i od 51-96r.n.e (Nowy Testament). Święta

Księga wyjaśnia stworznie świata, opisuje także jego koniec jak apokalipsę. Zwiera ogółnoludzki kodeks moralny. Biblia jest źródłem kultury europejskiej. Inspiruje literaturę, malarstwo, rzeźbę, muzykę. Księga ta jest zapisem historii - obyczajów, zdarzeń i osób sprzed wieków. Nade wszystko Nowy i Stary Testament to wielka opwieść o człowieku, o jego uczuciach, naturze, namiętnościach.

Mitologia to zbiór mitów, czyli opowieści o bogach, sworzeniu świata i człowieka, o dziejach rodów, o ludzkich uczuciach. Mity Mity wyrażają wierznia danej społeczności, obrazują odwieczne emocje i postawy ludzi. Zbór mitów starożytnej Grecji jest fascynującym zbiorem baśni, wyobraźni starożytnych ludzi.

Między tymi opisami można odnaleźć liczne związki i róznice. Ja spróbuje je wskazać.

W obu utworach świat powstaje z chaosu, pustki, ciemności. W podobnej kolejności pojawia się światło, niebo, ziemia, zwirzęta, rośliny, ziemia ukazana została jako płaska, nad którą roztacza się niebo. Wydaje mi się że naistotniejszą różnicą w kosmogonii mitycznej i biblijnej jest wiara: monoteistyczna czyli w jednego Boga, a w Biblii politeistyczna czyli wielu Bogów w mitach. W Mitologii świat powsatł samoistnie, pierwsi bogowie wyłaniają się z chaosu oraz wody i nie są doskonali. Bóg w Biblii istaniał zawsze, a świat stworzył w 6 dni słowem, nadając im nazwy. Bóg jest doskonały. Według mitów Prometeusz ulepił figurkę ludzką z gliny iłez i tchnął w nią życie człowieka.Człowiek ten jest niedoskonały i słaby.Biblijna istota ludzka stworzona przez Boga jest doskonała. Bóg powierzył jej świat. Mitycznym swiatem ziemskim rządzą Bogowie, którzy za swoją siedzibę obrali Olimp.

4. Ustosunkuj się do stwierdzenia: współczesny człowiekpowinien znać Biblię nie tylko ze względów religijnych.

Biblia czyli sacrum to świeęta księga dla chrześcijan i w części Starego Testamentu dla wyznawców judaizmu. Składa się z 46 ksiąg Starego Testementu, który powstawał od XIIIw.p.n.e do Iw.n.e oraz z 27 ksiąg Nowego Testmentu pisanego przez uczniów Jezusa (Mateusza, Marka, Łukasza i Jana) od 51-96r.n.e.

Biblia jest autorytetem religinym - wyjaśnia stworzenie świata, opisuje też jego koniec. Lecz oprócz tego że jest świętą księgą dla częsci ludzkości, jest też wybitnym dziełem powstającym przez wieki. Nie może być obojetna dla wyznawców innych religii lub ateistów. Zawiera przecież uniwersalny, ogólnoludzki kodeks moralnyczyli Dziesięć Przykazań Bożych. Dekalog nie jest jednym punktem Bilbii w którym odbiorva jest postawiony wobec zagadnień etyki, często są tam problemy dyskusyjne, postawy sporne. Myśle że wspólczesny człowiek Biblię powinien znać nie tylko z powodów wyżej przeze mnie wymienoinych. Wydaje mi się że każdy powinien wiedzieć że jest ona źródełem kultury europejskiej. Inspiruje literaturę, malarstwo, rzeźbę, muzykę. Stanowi natchnienie dla artystów, pisarzy, poetów. Dlatego ten kto nie zna w ogóle Biblii nie rozumie większości dzieł naszej cywilizacji. Może nie pojąć zwykłej mowy, bo wile zwrotów frazeologicznych pochodzi właśnie z tego dzieła. Myślę, że najważniejszym powodem aby znać Pismo Święte jest to że ta księga jest wielką opwieścią o człowieku, o jego archetypowych uczuciach, ozłożoności jego natury, o jego namiętnościach. Przedstawia i tłumaczy najbardziej ludzkie lęki i postawy. Na najtrudniejsze pytania, te o powstaniu życia, o Bogu, o śmierci, - daje odpowiedź. Można w te wyjaśnienia niewierzyć ale nie można przejść obok nich obojętnine. Dla znawcy literatury Biblia jest dziełem które obfituje w partie o niezwykłym artyzmie i urodzie języka (Pieśń nad Pieśniami). Jest zbiorem wielu przeróżnych gatunków literackich, udoskonalonych przez wieki.

Myślę, że są to ważne powody aby znać Psimo Święte. Dzięki niemu możemy poprawić i udoskonalić swoją mowę. Czytelnikowie dowiadują się jakie źródla mają różnorodne gatunki literackie. Warto też wiedzieć że Stary i Nowy Testament jest zapisem historii- obyczajów, zdarzeń i osób sprzed wieków, a każde z tłumaczeń i zmnian także są wartością dla historyków. To także zbiór refleksji i zagadnień egzystencjalnych dla filozofów.

Mam nadzieję że przkonałem do tego iż współczesny człowiek powinien znać Biblię nie tylko ze względów religijnych. Zawiera ona odwieczne, uniwersalne wartości, które służą ludzkości. Pismo Święte to wielkie i ważne dzieło czego dowodem są liczne nawiązania literatury. W poezji -dawnej i współczesnej - znajdujemy wiele utworów poświęconych różnym motywom biblijnym. Biblia jest także kluczem powieści Mickiewicza przedstawia obraz dziejów na wzór męki Chrystusa w Dziadach. Słowacki nawiązuje w Balladynie do motywu Kainowej zbrodni. Tematy biblijne przywołuje także Jan Kasprowicz w Hymnach, Tadeusz Konwicki w Małej Apokalipsie, także Bułkakow w Mistrzu i Małgorzacie oraz wiele innych pisarzy i poetów.

5. Miłośc człowieka najważniejszym przesłaniem Biblii. Uzasadnij temat w odniesieniu do Nowego Teatemntu.

Biblia inaczej Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu to zbiór ksiąg religijnych uważanych przez chrześcijań za święte. Strary Testament to mowa przymierza które Bog zawarł z Izraelem czyli stare przmierze, a Nowy Testament to nowa przymierze, zawierające obietnice błogosławieństwa dla wszystkich narodów ziemi przypieczętowania krwią Chrystusa. Myślą przewodnią Starego testamentu jest obraz nieskończonej miłości do narodu wybranego, a w Nowym Testamencie - miłość Boga do całego rodzaju ludzkiego, do wszystkich ludzi, które w nią wierzą, bez względu na ich narodowość, rasę czy wcześniejsze przekonania. Stary Testament bejmuje 45 ksiąg i przedstawia okres od powstania świata do narodzin Chrystusa. Nowy Testament zawiera 27 ksiąg i opisuje czasy od narodzin Chrystusa po Apokalipsę św. Jan. Najważniejszym przesłaniem Biblii jest miłóść człowieka. Ja postaram się uzasadnić w odwołaniu do Nowego Testamentu.

Ewangelia czyli dobra nowina , bowiem dobrą nowiną dla ludzkości była - wg. apostołów - zjawienie się Chrystusa na ziemi, jego dzieje i odpuszczenia grzechów. Nowy Testament zawiera 4 ewangelie:św. Marka, Jana, Mateusza, Łukasza. O miłości człowieka mówi `Hymn o miłości” który pochodzi z I listu do Koryntian, napisnay w Iw.n.e przez św. Pawła z Tarsu. Szczególny utwór Nowego Testamentu jest w zgodzie z tytułem - wielką pochwałą miłości, sytuuje to właśnie uczucie na samym szczycie wśród wartości i cnót. Miłość króluje nawet nad nadzieją i wiarą. Św. Paweł najpierw zestawia obraz ubóstwa cżłowieka, który nie zna miłości choć jest może prorokiem, ma wielką wiarę, zna języki aniołów i potrafi oddać majątek ubogim - bez miłości jest niczym. Potem autor opisuje to uczucie - używa do tego określeń zaczerpnietych ze sfery duchowej, przymiotami takimi jak:łaskawość, cierpliwość,, nadzieja, doskonałość. Podkreśla jej siłę, dobro, szlachetność i trwanie. Miłość sławiona w hymnie to miłóść Chrystusa do wszystkich ludzi. Jest ona najdoskonalsza na świecie. Świadomość tego uczucia stanowi podstawę wiary człowieka.Miłość jest wartością nadającą sens życiu ludzkiemu. Taka cnota powinna łączyć ludzi i kierować ich działaniami. Miłość Boga jest potężna i trwała, natomiast ludzka czy do Boga, czy do człowieka jest tylko słabym małym i niedoskonałym jej odbiciem.

Wzór prawdziwej miłości bliźniego przekazują nam także przypowieści. O Miłosiernym samarytaninie daje przykład postawy moralnej człowieka miłosiernego i litościwego, pouczający że bliźnim jest każdy człowiek bez względu na narodowść rasę czy stopień pokrewieństwa. Jest to przypowieść moralna, zawierająca także terści dogmatyczne o miłosiernym umiłowaniu grzeszników przez Boga. To parabola ilusrtująca słuszność przykazania „miłuj bliźniego jak siebie samego”. W tej przypowieści został pokazany przykład miłości rodzicielskiej i umiejętności wybaczenia przez ojca synowi. Obrazten ma następujące znaczenie wszyscy ludzie wierni Bogu są mu bliscy, lecz ci którzy odeszli i powrócli na jego łono także mogą liczyć na jego miłość i radość.

Miłość człowieka przedstawiona w Nowym Testamencie jest wyskopostawionym ważnym uczuciem. Jest ona doskonała, dobra. Powinniśmy miłować Boga bliźnich bo jest to źródłem szczęśliwego życia. Chrystus głosi ideę miłości jako najwyższą.

6. Wyjaśnij na czym polega konflikt tragiczny w Antygonie Sofoklesa

Antygona to tragedia gecka Sofoklesa z czasów antyku. Podstawową cechą tragedii oprócz trzech jedności(czasu, miejsca, akcji) i zasady decorum(czyli odpowiedzialność tematu i stylu) jest występujący konflikt tragiczny. Tragizm jest kategorią estetyczną dzieła współdziałającego z wniosłością. Sytuacja ludzka jest tragiczna przez uwikłanie między wartością i koniecznością. Bohater nie może dla siebie pomyślnego wyboru. Spośród dwóch równorzędnych, przciwstawionych racji, każdy wybór prowadzi do katastrofy. Daremność działania bohatera zdeterminizowana jest przez siłę wyższą-los. Ironia tragiczna polega na tym że dziłąjący nie wie że popełnia zbrodnię.

Konflikt w Antygonie polega na sporze między Antygoną i Kreonem. Spór jest w pewnym sensie nie do rozwiązania i objoje bohaterów prowadzi do tragicznego finału. Córka Labolakidów została obdarzona tak samo nieszczęśliwym losem jak cały narór. Podjęła się jednak czynu którego słąwa przetrwała tysiąclecia. W imię praw boskich i miłości siostrznej pogrzebała ciało brata Polinejkesa uznanego za zdrajcę ojczystych Teb. Antygona musiała dokonac wyboru między dwoama racjami, z których oba są ważne ale również i sprzeczne ze sobą. Bohaterka wybiera posłuszeństwo Bogom ale wchodzi w konflikt z prawem państwowym. Łamie zakaz Kreona i za to zostaje skazana na śmierć. Popełnia samobójstwo nie widząc dla siebie innego wyjścia. Kreon Kreon sprzeniewierząjąc się niepisanemu prawu Bogów i broniąc utrzmania swojego autorytetu jako króla ponosi osobistą klęskę. Uległ zaslepieniu i zbyt późno zrozumiał swój bład. Zostaje ukarany przez Bogów traci żonę, syna i przyszłą synową. Konflikt dwojga głównych bohaterów jest konsekwencją tragimzu innych osób. Samobójstwo popełnia syn Kreona Hajmon i matka Hajmona Eurydyka, która nie potrafiła znieśc bólu pośmierci syna. W itworze występuje także konflikt interesów państwa i jednostki. Kreon to władca bezkompromisowy. Wedłu niego jednostka ma działać dla dobra ogółu w imię zasad demokracji. Konflikt prawa rozumu i uczuc. Kreon to racjonalista Antygona zaś kieruje się zasadą miłości.

Na istote tragizmu składa się splot wydarzeń zwieńczony śmiercią lub klęską bohaterów. Uobecnia się on nie tylko w tragediach lecz innych dziełach. Różne są jego odbicia. Konflikt między interesem jednostki a dobrem ogólu występuje w Odprawie posłów greckich Kochanowskiego. Są to relacje odwrotne niż w Antygonie. Różnica między pragnieniem osobistego szczęścia a obowiązkiem wobec zbiorowości w Konradzie Wallenrodzie A. Mickiewicza.

7. Wymień przedstawicieli literatury starożytnej i scharakteryzuj ich twórczość.

Mianem Antyku określmay kulturę starożytnego świata Grecji i Rzymu. W tym okresie krystalizują się gatunki literackie i normy tworzenia sztuki. Dorobek starożytnej literatury obejmuje twórczość Greków i Rzymian. Przestawicielami Gracji był Homer, Sofokles, Safona, Anakreont, Tyrtajos, Symonides. Za najwyższy autorytet w literaturze uznaje się Homera. Pisarz żył w VIII w.p.n.e i stworzył dwie wielkie eposy: Iliadę i Odyseję.

Iliada to powieść o Ilonie czyli o Troi i przedstawia obraz wojny Greków z Trojanami. Głównym motywem Iliady jest gniew Achillesa oraz jego zgubne skutki dla Achajów. Epopeja daje w wierny obraz życia, kultury materialnej i duchowej narodu. (od tej pochodzisłynne bardzo roznudowane porównania homeryckie).

Odyseja opowiada o tyłaczce Odyseusza który wraca do domu do Itaki po zakonczeniu wojy trojańskiej. Podróż trwa 10 lat i jest źródłem licznych i niezwykłych przygód. Odyseusz pozosał symbolem bohatera działającego z przebiegłością (to on wumyslił podstęp z Koniem Trojańskim)

Sofokles to wielki twórca tragedii greckiej- autor Antygony i Króla Edypa. Sofokles wprowadził na scenę teatru trzeciego aktora. Antygona to dramat nawiązujący do mitu o Labdakidach. Zawiera konflikt tragiiczny i porusza ogólnoludzkie i ponad czasowe problemy jak: miłość siostrzana, walka o włądzę, uczucie i obowiązek, szacunek dla zmarłych, ból po stracie najbliższych.

Safona to poetka grecka, mieszkała na wysoie Lesbos gdzie prowadziłą szkołe dla dziewcząt. To do nich kierowała większość swojej liryki. W swoich utworach wyraża miłość i radość życia. Jej poezja stanowi wyraz włąsnych uczuć i doznań.

Innym poetą greckim był Tyrkajos który stworzył wzór poezji patritycznej, nawołującej do walki w obronie ojczyzny, Jego twórczość stała się popularna w Polsce w okresie zaborów. Od imienia tego twórcy powstała pieśń tyrtejska, która miała zagrzewać do boju.

Do poetów grackich należał także Symonides. Uprawiał różne gatunki liryczne jak: epigramat, tren. Epigramat to krótki utwór wyrażający myśl filozficzną lub moralną nawet dowcip. Starożytni cenili go za umiejętność wzbudzenia litości i szlachty patos.

Anakreont to poeta od którego imienia pochodzi nazwa gatunku - anakreont. To lekki, krótki utwór poetycki, sławiący uroki życia, wino i biesiady.

Do przestawicieli liryki starożytnego Rzymu należał Horacy, Wergiliusz.

Na twórczość Horacego składają się: Epody czyli krótkie utwory o charakterze zaczepnym, często o treści politycznej. Satyra który które poruszają tematy z życia rodzinnego, politycznego i osobistego, Stworzył Carmina czyli pieśni. Pisął także listy poruszające zagadnienia folozoficzne. Horacy luboawał się w erotykach, pieśniach wierszach miłosnych. Opisywał wesołe biesiady, przyjaźń, ojczysty kraj oraz snuł refleksje folozoficzne. W swych wierszach zwrócił się do konkretnych lu fikcyjnych osób, jakby z nimi prowadził rozmowę. Jako liryk Horacy szukał wzrów w poezji greckiej. Swój pogląd opierał na filozofii Greków, zwłaszcza na epikureiźmie i stoicyźmie. Horacy zalecał życie spokojne i beztroskie. Zalecał zachowanie umiaru i radości z tego co niesie życie< jako poeta wierzył że jego twórczość zapewni mu nieśmierteną słąwę i pamięć u potomnych.

Znakomitym poetą rzymskim był Wergiliusz. Stworzył on Eneide jest to poemat epicki wzorowany na Homerze. Stała się narodową epopeją rzymian. Opisał tu wędrówki Eneasza po upadku Troi. Celem poema™ów była gloryfikacja Rzymian. Spuścizna literacka Wergiliusza obejmuje także Buholiki to pieśni w których poeta naśladował sielanki. Teokrytyka oraz Georgiki czyli poeamat dydaktyczny zachęcający do pracy na roli i w gospodarstwie, rozwijający trud rolnika.

8. Biblijna apokalipsa w interpretacji Czesława Miłosza(Piosenka o koncu świata) i Tadeusza Konwickiego(Mała apokalipsa)

Apokalipsa to rodzaj utworu biblijnego, opisującego tajemnicę czasów ostatecznych i sens dziejów. Święty Jan przkazuje wyznawcom Chrystusa wizję upadku świata, koniec historii świętej. Apokalipsa św. Jana jest najbardziej tajemniczą częścią Nowego Testamentu, ponieważ sens dziejów świata i zagadki rzeczy ostatecznych qutor wykłada poprzez wizję symboliczne. Objawienie ujęte jest w formie siedmiu wizji poprzedzonych siedmioma listami, skierowanymi do siedmiu kościołów symbolizujących całe chrześcijaństwo. Św Jan mówi że zanim nastąpio dzień gniewu pojawią się zwiastuny w postaci klęsk, spadnie grad i ogień, spłonie trzecia częśc ziemi, spadnie gwiazda Piołun i pomrze wielu ludzi bo rzeki stanął się gorzkie. Nowy Testament kończy się ostateczym przygotowaniem na nadejście Pana. Święty Jan zamyka swoją apokalipsę zapowiedzią „Zaiste przyjdą niebawem”. Apokalipsa jest jednym z najczęściej przywoływanych i wykorzystywanychw literaturze tematów biblijnych. Wystarczy przpomnieć współczesną Małą Apokalipsę T. Konwickiego oraz Piosenkę o końcu świata Czesława Miłosza.

Czesław Miłosz w Piosence o końcu świata przedstawia wizję czasów ostatecznych w sposób zupełnie inny niż przyzwyczaiła nas do tego tradycja kulturalna. Poeta przełamuje tu tradycje stereotypy i schematy. Nie jest to obraz przepełniony apokaliptycznymi wizjami, znanymi z tradycji biblijnej Apokalipsy św. Jana. Dzień w którym nastąpi koniec świata, nie wyróżnia się niczym innym spośród wszystkich innych dni. Obrazy opisujące świat przedstawiany kojarzą się raczej z sielanką niż z ostanimi chwilami istnienia rodzaju ludzkiego. Przyroda zdaje się nie dostrzegać nadciągającej zagłady. Również ludzie zachowują się normalnie. Nastrój słonecznego, pogodnego dnia udziela się wszystkim. Nikt nie może uwierzyć w to że świat się kończy. Jedyną osobą która zachowuje godność i spokój w obliczu śmierci jest staruszek. On wie że śmierć jest nieuchronna i przychodzi w sposób niezauważalny. Według widzenia Czesłąwa Miłosza Koniec świta to nie zawsze musi być katastroficzna wizja.

Tadeusz Konwicki ukazuje w Małej Apokalipsie wizją społeczeństwa znajdującego się w stanie całkowitego rozpadu przede wszystkim moralnego i psychicznego. Już sam tytuł książki stanowi nawiązania do biblijnej Apokalipsy. Mała Apokalipsa ponieważ koniec świata nie następuje od razu jak twierdził św. Jan. Zło i nieszczęście rozłożone jest na wszystkich ludzi. Konwicki uważa że zło istnieje w każdym człowieku a świat nie kończy się na huku. Świat kona, powoli psuje się od wewnątrz, rozpada. Któregoś dnia przestanie istnieć. Autor mówi „oto nadchodzi koniec świata (...). Koniec mego osobistego świata” . To nie jest tylko koniec istnienia ludkości ale także mała apokalipsa bohatera- narratora oraz wszystkich ludzi żyjących w czasach PRL-u w których nastąpił kryzy, zawalił się system moralności wszelkich wartości. Konwicki apeluje do społeczeństwa które jest z obojętnością przyjmuje swoje życie w takim systemie i które godzi się na dokonujące się w kraju apokalipsę. Według pisania świat jednych można zapobiec ale trzeba zacząć od siebie, trzeba być aktywnym w swej walce ze złem.

Dochodząc do wniosku mogę stwierdzić że biblijny konieć świta inaczej wygląda w iterpretacji Miłosza i Konwickiego. Nie zawsze musi być to katastroficzna wizja z miastami w postaci klęsk, ognia i śmierci. Apokalipsa gości w literaturze nie tylko w znaczeniu zagłady świata lecz także jako zgodność z dziełem orginału, jako zapowiedź jego odrodzenia.

9. Zaprezentuj na wybranych przykłądach polską średniowieczną lirykę świecką.

Wiek XV przynosi obok wierszy religijnych w języku polskim pierwsze wiersze świeckie. Świadczy to o pewnym upowszechnieniu wykształcenia, umiejętności czytania i pisania staje się dostępne nie tylko księżom. Zarazem tematyka utworów staje się bardziej urozmaicona. Wprawdie nadal jest to twórczość niemal wyłącznie anonimowa ale z samych utworów pośrednio można dowiedzieć się czegoś o twórc, o jego poglądach i zyciu, które go otaczało.

Polsak literatura świecka w średniowieczu przedstawia się niezwykle ubogo. Zawierta ona zaledwie kilka wierszy świeckich jak O zachowaniu się przy stole, Satyra na leniwych chłopów, Piseśń o zamordowaniu Jędrzeja Tęczyńskiego, Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią.

Daleko od życia życia dworskiego przenosi nas powstała w drugiej połowie XV wieku, Satyra na leniwych chłopów. Utwór daje nam zaledwie cień obrazu panującyh w średniowieczu stosunków szlachty-chłop. Autor niewątpliwie szlachcic, piętnuje lenistwa i opieszałość chłopów, uchylających się od pracy pańszczyźnianej. Według niego chłop jest już z samej swojej natury sprytny i fałszywy, pracuje bardzo źle, nie dba o narzędzia ani o dobytek swojego pana. Wiersz nie jest pozbawiony komicznych obrazów. Twórca Satury na leniwych chłopów reprazentuje poglądy typowe dla średniowiecznej szlachty. Uważa że obowiązkeim chłopa jest praca. Swej oponii nie wyraża wprost, posługujesię satyrą kontrastem.

Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią to przykład dialogu a także literackiej dance makabre(tańca ze śmiercią). Śmierć ukazuje się Polikarpowi by jasno i skitecznie ukazać mu kruchość i marność ziemskiego istnienia oraz włąsną potegę. Tematyka wiersza jest szczególnie charakterystyczna dla średniowiecza. Głosi on zgdnie z nauką kościoła, pogardą dla życia doczesnego. Literatura tego okresu pełna jest motywów smierci. Pbrazy takie miały uświadomić nieuchronność śmierci, budzić lęk. Lęk ten miał skłonić ludzi do życia cnotliwego i przygotowania się do zbawienia. Utwór nosi również znamiona satyry społecznej, wymierzonej przeciwko różnym stanom i grupom zawodowym lecz przede wszystkim atakującej duchowieństwo. Elementy satyryczne, plastycznie przedstawiony ówczesny życia to szczególna cecha tego wiersza.

Charakter satyryczny i dydatktyczny ma również najstarszy zachowany polski liryk należący do poezji dworskiej. Jest to utwór Przecława Słoty O zachowaniu się prz stole. Wiersz zawiera pochwałę biesiady, przy których zapomina się o troskach. Podaje on zbiór przepisów jak neleży zachować się przy stole, aby nnie okazać się prostakiem i żarłokiem. Słota nakazuje szacunek dla kobiet i tym samym krzewi kult damy. Autor wspomina o potrzebie służenia paniom i dawaniu im pierszeństwa przy stole. Wiersz poucza ludzi średniowiecza ale część zachowań wcale nie straciła na aktualności. Jak choćby to żeby myć ręce przed jedzeniem, nie rzucac się na jadło, lecz lecz spokojnie subtelnie się najeść.

Wiersze świeckie świadczą o tym że w literaturze polskiej okresu średniowiecza po kilku wekach zdecydowanej przewagi kościelnego piśmiennictwa religijnego w języku łacińskim, coraz doraźniej dochodziły w języku ojczystym zagadnienia społeczne i obyczajowe. Myśle, że utwory te mają znaczne duże znaczenie jako odbicie ówczesnego życia.

10. Scharakteryzuj co najmniej dwa średniowieczne wzorce osobowe odwołując się do wybranych utworó(Legenda o św. Aleksym, Pieśń o Rolandzie, Kronika Galla Anonima)

Średniowiecze to epoka która w Polsce obejmuje czasy od powstania państwa do schyłku XV wieku. W tym czasie zaczyna się kształtować i rozwijać piśmiennictwo w języku polskim. Pierwsze powstające utwory literackie w dużym stopniu opierają się na wzorach zachodnioeuropejskich. Nie tylko tematy i formy dzieł przejmowane były z zachodu przez polskie średniowiecze. W Europie rozpowszechniane były pewne wzory osobowe. Najbradziej charakterystyczne to wzór: rycerza doskonałego, świętego-ascety, dążącego do doskonałości poprzez udręczenie duszy i ciała oraz wzorce włądcy także kochanka.

Przykładem doskonałej postawy świętego jest św. Aleksy, św Jerzy walczący ze smokiem, św. Szymon Słupnik oraz św. Kinga. Wzorzec świetego buduje literatura bliska kościołowi „Legenda o św. Aleksym” opisuje opowieść o życiu świętego. Bohater to człowiek wysoko urodzony, który aby poświecić się służbie Bogu, rezygnuje z bogatego życia, słąwa, zaszczytów, szczęścia u boku żony. Swe pieniądze rozdaje żebrakom, cierpi nędzą i poniżeniem. Szesnaście lat siedział pod schodami przy domu swego ojca gdzie wylewano na niego nieczystości. W tej legendzie poznajemy ideał ascety dla którego ważny jest tylko Bóg i zycie wieczne. Jego życie nie służy nikomu. Z utworu wynika przkonanie ludzi średniowiecza że umęczenie ciała jest grarancją wieczną szczęśliwości po śmierci. Legenda o św. Aleksym nie jest utworem o wielkiej wartości literackiej ale stanowi cenne świadectwo epoki, pozwala poznać obyczaje i sposób myślenia tego okresu.

Innym wzorcem godnym naśladowania jest ideał rycerza. Przykładem tej postawy jest Tristan, Roland z Pieśni o Rolandzie oraz bohaterowie Okrągłego stołu np. Lancelot. Pieśń o Rolandzie to jedno z najsłynniejszych dzieł średniowiecznych epiki rycerskiej. Tytułowy bohater stanowi wzór rycerza- ideał epoki- postępujacy według wysokich zasad etycznych. Roland żył w czasach Karola wielkiego i nalezał do grona królewskich pzryjaciół. Był pieknt, szlachetny i odważny do szlaeństwa oraz wierny Bogu i ukochanemu władcy. Bohater uczestniczył w wyprawie przeciw Saracenom, dowodził tylnią stażą. Wojska Marsyla napadają na tylnią straż Karola Wielkiego. Roland ginie. Walczył o wiarę i ojczyznę - był więc pobożnym patriotą. Roland miał nadludzką siłę, świetnie włądał mieczem- Durendalem. Był człowiekiem honoruufał w siłę swoją i swoich towarzyszy, modlił się za nich. Bohater ten był pewny siebie i gotowy na śmierć. Przed śmiercią prosił o przebaczenie i modlił się o swoją duszę.

Gall Anonim w swych kronikach opisuje bohaterstwo i szlachetność dwóch polskich królów: Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego. W kronice zosały przedstawione dwa wzorce osobowe doskonałych władców. Bolesław Chrobry ukazany został jako dobry, sprawiedliwy i kochany przez poddanych. Po jego śmierci „złoty wiek” zamienił się w ołowiany. Bolesława Krzywoustego, Gall Anonim przedstawia jako wzorzez króla- rycerza. Krzywousty jest świetnym dowódcą budzącym strach i panikę w szeregach wroga. Cechuje go odwaga, wytrwałość i siła, wiara w siłe swoją i swioch towarzyszy. Nazywany jest Bolesłąwem który nie śpi. Kronika należy do epiki rycerskiej.

Średniowiecze jako każda epoka ma niejedno oblicze. Literacki dorobek tej epoki daje przykłady ludzkich postaw z których niektóre budzą podziw lub współczucie a niektóre są tak odległe od rzeczywistości.

11. Przedstaw Bogurodzicę jako pomnik najsarszej polszczyzny

Jednym z najwcześniejszych a zarazem najbradziej ważnym utworem w języku polskim jest Bogurodzica. Jest to średniowieczna polsak pieśń religijna zachowana w różnych odpisach rękopiśmiennych z XV i pierwszej połowy XVI wieku. Legenda głosi że autorem Bogurodzicy jest św. Wojciech. Najdawniejszy odpis tzw. Krakowski I pochodzi z 1407 roku i obejmuje dwie pierwsze zwrotki zakończone refrenem Kyrieelejson. Tekst Krakowski II powstał w 1408 liczy 14 zwrotek. Zwrotki dwie pierwsz poszerzono tu o Pieśń Wielkanocną i Pasyjną a w późniejszych tekstach o litanijne wezwanie do różnych świętych.

Pirwszy druk Bogurodzicy „Sattucie Łaskiego” Kraków 1506 jest najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim. Według Jana Długosza śpiewano Bogurodzicę jako Carmen patrium w 1410 pod Grunwaldem. Był też hymnem koronacyjnym pierwszych Jagielonów.

Bogurodzica stanowi najstarszy ze znanych tekstów całkowicie polskich i dotsrcza cennych informacji o dawnym języku polskim. Informacje te dotyczą słownictwa, odmiany, głosowni i skałdni.

Z wyrazów na pierwszy plan wysuwają się trzy: jednym z nich jest Bogurodzica, wyraz niewatpliwie pochodzenia staro słowiańskiego, który należał do najstarszej grupy terminów kościelno-religijnych. Wyraz ten nigdy się w Polsce nie upowszechnił. Dwa inne najgłębsze archaizmy słownikowe to „dziela” i „bożycze”, które się w ogóle się ich nie spotyka bowiem w żadnym innym języku.Wystepują historyczne formy gramatyczne: brak półgłosu polskiego np. Zwolena, sławiena; dawne formy trybu przypuszczającego: zyszczy. Inne przykłądy archaizmów to zbożny(bogaty, dostatni), przebyt(przebywanie), gospodzin(pan) Bozyc (sun Boga), Bogiem sławienna(przez Boga sławiona). Krzciciel (chrzciciel).

Strofy kończą się słowami Kyrie elejson (Panie zmiłuj się). W perwszych wiekach po w prowadzeniu chrześcijaństwa lud włączył się do nabożeństwa odprawianego w obcym języku przez powtarzanie chóralne tych właśnie słów greckich. Wprowadzeie Ktrie elejson do Bogurodzicy jest jeszcze jednym dowodem jej prostarego pochodzenia.

Bogurodzica zapoczątkowuje literaturę kościelną coraz liczniejszą w XIV i XV wieku. Składają się na nią tłumaczenia modlitw, pieśni kościelne, kazania, psałtarze. W porównaniu z literaturą innych narodów liczba tekstów jest niewielka. Czego powodem jest zniszczenie ich na skutek wojen, pożarów czy innych okoliczności. Warto pamiętać że to co zachowało się, stanowi tylko pewien szczątek.

12. Przedstwa cechy Bogorodzicy decydujące o tym że uznajemy ją za arcydzieło poezji średniowiecznej

14. Oceń z punktu widzenia współczesnego czytelnika ideały zawarte w literaturze średniowiecza

W porówaniu z tym co prezentujeliteratura średniowiecza w Anglii, Niemczech czy Francji. Polska przedstawia się bardzo ubogo. Jednak moim zdaniem można znaleźć w niej takie wartości, walory które byłyby atrakcyjne dla współczesnego człowieka. Sądze że literatura tego okresu odznacza się wartościami aktualnymi i dzisiaj.

W średniowieczu tak jak niemal w każdej epoce myśl ludzka wykształciła ideały, na miarę ówczesnego człowieka, związanego z ówczesną filozofią i nierozerwalnie złączone z uprzywilejowanymi stanami:rycerstwa i duchowieństwa. Tak więc powstał ideał ascety, ideał rycerza oraz ideał dobrego władcy. Wzory te znalazły swoje odbicie głównie w średniowiecznych kierunkach jak: epika rycerska, legendy i podania. Ideał rycerza przedstawiały głównie epika rycerska jak: Pieśń o Rolandzie, O rycerzach okrągłego stołu oba utwory wspaniale ukazują cechy jakimi powinien charakteryzować się rycerz.Powinny nim kierować: miłość do ojczyzny i do swego władcy, wira w Boga. Rzeczą którą najbaedziej cenił był honor. Idealny rycerz był odważny, waleczny, szlachetny, wierny Bogu, włądcy i damie swojego serca. Wydaje mi się że tak ukazywane cechy epiki rycerskiej miały niewątpliwie dodatni wpływ na kształtowanie chrakteru średniowiecznej młodzieży.

Idealny władca został przedstawiony w Kronice Galla Anonima. Taki wzór miał być dobrym rycerzem i chrześcijaninem, sprawiedliwym opiekunem dbającym o swych poddanych. Odwaga,bohaterstwo, poświęcenie to cnoty, które do dziseijszego dnia budzą uznanie i podziw. Myśle że Gall dokonuje tu idealizacji historycznej postaci króla sprawia że dzieło jego czytamy z zainteresowaniem. Obok ideału religijnego rycerza i wałdcy w średniowiecznej kulturze i literaturze pojawił się typowo religijny asceta. Epika religijna przedstawiała ascetów jako ludzi wytrwałych, cierpliwych, pokornych, skromnych. Umartwiają swoje ciało w celu doskonalenia duszy. Asceta przez całe życie cierpiał aby zasłużyć na wieczne szczęście w niebie. Literatura przedstawia ich jako uprzednio bogatych, którzy oddawali swe majątki biednym. Wydaje mi się że sredniowieczny ideał ascety dla dzisiejszego człowieka jest nie możliwy do zaakceptowania. Moim zdaniem dla dzisiejszego człowieka całkowicie odrzucenie sprwa ziemskichjest nie do przyjęcia. Ziemia jest zbyt piękna i ciekawa by nie korzystać z tego co nam daje. Dla mnie przykład świętego Aleksego jest trudny do zrozumienia i przyjęcia. Gdy pobozny asceta człowiek wyrzekający się słway i imienia, pisze list o swoich czynach to tak jakby domagał się pochwał, sławy i uznania u ludzi.

Myślę że średniowieczna rzeczywistość była często krzywym zwierciadłem zniekształtującym wzorce osobowe tej epoki, mimo że była często ona pełna szlachetnych cech. Średniowiecze jak każda epoka ma niejedno oblicze jest różnorodna w swych postawach.

15. Przedstwa wizerunek Matki w liryce maryjnej średniowiecza (bogurodzica, Lament Świętokrzyski)

Gatunkiem który rozwinął się w średniowieczu jest pieśń religijna. Utwory pisane w konwencji tego gatunku to utwory liryczne a więc wyrażające uczucia twórcy. Poeci kierując swe uczucia ku Bogu szukali duchowego pośrednika, a takimi stała się Matka Boska. Jej osoba była człowiekowi bliska, poruszła wyobraźnię, wzbudzała emocje. Stała się też jedną z bohaterek rozwijającej się wówczas liryki maryjnej. Wizerunek Matki przedstawiony jest w Bogurodzicy i Lamenie Świętokrzyskim.

Hymnem skierowanym do Matki Boskiej tej Bogurodzica. Jest to najstarsza pieśń polska jest zarazem zabytkiem i arcydziełem literatury polskiej. W I strofie Bogurodzicy wierni zwracają się do Matki Boskiej, sławionej i wybranej przez Boga aby zjednoczyła i zesłała swojego syna. Bogurodzica to modlitwa adresowana do Matki Boskiej a potem do Chrystusa ale poprzez Jana Chciciela.

Inny wizerunek Matki oddaje Lament świętokrzyski(Posłuchajcie bracia miła) Mtak Boska nie występuje tu w roli wybranej Matki Boga lecz utożsamia się z cierpiącymi matkami ludzkimi, rozpaczając nad męką swojego dziecka.Maria wystepuje tu jako Matka Bolejąca, opłakująca suna pod krzyżem. Utwór prezentuje tej jej emocje i uczucia - czuje ona ból i żałość. Spotkało ją nieszczęście nieobce zwykłym ludziom.

Liryki maryjne odgrywały w średniowieczu bardzo ważną rolę. Stały u podstway kształtowania się polskiej poezji lirycznej. Bogurodzica i Lament Świetokrzyski są charakterystycznym przykładem powszechnego w średniowieczu kultu maryjengo, który znajdował wyraz nie tylko w liryce ale także w biblijnych opowiadaniach.

16. Wygłoś z pamięci Bogurodzicę. Oceń artystycne i językowe wartości pieśni.

Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja

U twego syna Gospodzina, matko zwolena Maryja!

Zyszczy nam, spuści nam.

Kryrieleisn.

Twego dzila Krzciciela, bożycze,

Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.

Słysz modlitwę, jąż nosimy

A dać raczy, jegoż prosimy

A na świecie zbożny pobyt,

Po żywocie rajski przebyt.

Kryrieleison.

Bogurodzica to najstarsza pieśń Polska, jest zarazem zabytkiem i arcydziełem literatury polskiej. Utwór zwaca uwagę zarówno orginalnością ujęcia tematów jak i szczególnych mistrzostwem poetycki. Wróżnia się wyskoim poziomem artystycznym. Dwie pierwsze strofy wzbogacone są kunsztownymi rymami wewnętrznymi i zewnętrznymi -Bogurodzica/dziewica, syna Gospodzina. Autor zastosował synonimiczne pary wyrazów np.: Bogurodzca-matka, zyszcy - spuści, pobyt - przebyt. Dzisiejszego czytelnika uderza duża ilość archaizmów: skłądniowych, leksykalnych, fonetycznych. Utrudniją one zrozumienie tekstu ale są cennym świadectwem epoki. Konstrukcja utworu zawiera liczne antytezy czyli przeciwstawienia. Maria jest Bogurodzicą czyli Matką Boga a zarazem dziewicą. Jej syn to jednocześnie jej Pan i Bóg. Cała pieśń przsycona jest chrakterystycznymi dla średniowiecza aurą wolności. Anonimowy mistrz Bogurodzicy potrafił w kilku zaledwie zdaniach zawrzeć największe sprzeczności wiary. Pieśn urzeka intelektualną i artystyczną precyzją oraz naiwną ufnością w miłosierdzie Boże i motywem miłości Marii.

17. Zprezentuj wartości życia czlowieka odrodzenia. W odpowiedzi wykorzystaj znane ci utwory Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego.

Renesans w Polsce rozwinął się w XVI wieku i trwal aż po lata #0-ste XVII wieku. Jednym z widących prądów doby renesansu był humanizm, uznający człowieka za nadrzędną wartość. Wyrazem postawy humanistów stało się hasło Terencjusza „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”. W odrodzeniu natąpił zwrot ludzi szesnatowiecznych ku ideałom antyku. Nastąpiło odrodzenie danych wartości starożytnych. Humaniści cenili sobie filozofię epikurejską - przyjemność duchowa, radość z życiacodziennego, zadowolenie i brak cierpień. Ideałami stało się piękno, zgoda i harmonia. Kiedy do głosy dochodzą ludzkie cierpienia i niepowodzenia ku wartości przyjmują wobec nich postwaę stoicką.

Jan Kochanowski to niewątpliwie najwybitnieszy twórca polskiego odrodzenia. W jego pieśniach i fraszkach znajdujemy wiodące myśli tych czasów. Pieśń Serce roście patrząc na te czasy mówi o ścisłym związku człowieka z naturą, stanowiące źródło szczęścia. Abt do końca zaznać tego cudownego daru trzeba mieć czyste sumienie. Złe myśli i wyrzutu sumienia rodzą niezadowolenie. Toteż poeta prosi na koniec o dobrą myśl. Pochwałę życia cnotliwego odnajdujemy również w pieśni Chcemy sobie być radzi. Zgodnie z założeniami epikureizmu i stoicyzmu poeta wzywa wszystkich do korzystania z uroków życia, które jest krótkie i zmienne. Dlatego poeta woła: „Miło szaleć, kiedy czas po temu...” W zabawie powinno się odrzucać podziały towarzyskie i sztuczne formy zachowania. Tylko pod takim warunkiem przyniesie nam pełne zadowolenie. Pochwałą największej wartości stoickiej wyraża pieśń O cnocie. Rozumiana jako zespół szlachetnych przymiotników jak: umiar, prawość, mądrość, patriotyzm. Jednak najważniejszą cnotą jest służba ojczyźnie- ona zapewniła człowiekowi zbawienie. W Hymnie do Boga czyli pieśni Czego chcesz od nas Panie poeta stwierdza że między Bogiem a człowiekiem nie ma odpustu lae pogodna, radosna więź. Bo widziany jest jako Arstysa Doskonały, który ukształtował świat na wzór dzieła sztuki. Z pieśni świętojańskiej o Sobótce wynika że życia na wsi pośród natury daje czlowiekowi radość i przyjemność, poczucie bezpieczeństwa i stabilności. Pieśń o dobraj sławie jest dowodem na to żę obowiązkiem człowieka jest zabiegać o sławę, bo w świecie poddanym przemijalności tylko ona zostaje. Sławę można zdobyć przede wszystkim na polu bitwy śmierć poniesiona w walce za ojczyznę i za wiarę chrześcijnską jest zaszczytem, zapewniającym trwałą sławę. Kochanowski sądzi w fraszce Na zdrowie że gwrancją ludzkiego szczęścia jest zdrowie.

W Polsce XVI iwecznej panował model życia czyli dobrego ziemianina, któremu patronował Mikołaj Rej. Rej był czlowiekiem peratywnym. Energiczmy, gospodarzem, miał zarządzać pienędzmi - załozył nawet miasto rejowiec. Pochwałą życia poczciwego na wsi wygłosił w Żywocie człowieka poczciwego. W dziel tym zawarł pisarz swoje przemyślenia na temat naturalnego porządku świata. Zdaniem twórcy życie ludzkie przebiega zgodnie biologicznymi cyklami przyrody: wiosna to dzieciństwo, lato- wiek młodzieńczy, jesień-dojarzałość i natępnie starość, zima- śmierć. Każdej porze roku odpowiadają określone zajęcia roli i w gospodarstwie. Ziemianin - szlachcic to patriota człowiek pracowity i cnotliwy, żyjący w powszechnie przyjętymi normami- śprawiedliwością, prawością, powinien żasłuzyć sobie na szacunek innych. W Krótkiej rozprawie między trzema osobami panem, wójtem a plebanem Rej skrytykował szlachtę i klerwykazując niesprwaiedliwość wobec chłopstwa. W Krótkiej rozprawie.... obserwujemy problemy polityczne, religijne, obyczajowe oraz społeczne. Rej zajmuje się aktualnymi problemami Rzeczpospolitej. Dzięki krytyce obżarstwa, przesady w strojach rozrzutnej szlachty, dzięki zarzutowi wobec kleru iż zaniedbują obowiązki, a na ołtarzu jajca liczą.

Twórczość Kochanowskiego i Reja jak i ich sylwetki stanowią obraz prawdziwego człowieka renesansu. Dbałość o poprawność języka, nawiązanie do antyku, patriotyzm - oto najważniejsze cechy dobrego obywatela i humanisty. Polska XVI wieczna koncepcje życia wyrastają z renesansu europejskiego. Modele osobowe rozpropagowane przez literaturę znajdowały swoje potwierdzenie w realiach i stawiały Polskę wśród pierwszych krajów Europy. U nas właśnie zrealizowane zostały idee wolności słowa, a także swobód obywatelskich. Podczas gdy w innych państwach fala reformacji powodowała wojny domowe w Polsce ciągle żywe były hasła humanizm.

18. Wskaż związki Odprawy posłow greckich z antykiem.

Odprawa posłów greckich torenasowe dzieło Jana Kochanowskiego, które stanowi pierwszy polski dramat nowożytny. Odprawa jest dokumentem zainteresowania poety światem kultury greckiej, posiada wątki antyczne. Porusza problem wzajemnego stosunku moralności obywateli i potęgi państwa, problem związków nakładanych na człowieka przez sytuację historyczną, konflikt między interesem jednostki a ogólnym. Treść została zaczerpnięta z mitologii i przedstawia jeden z epizodów wojny trojańskiej. Akcja rozgrywa się w Troi gdzie przebywa porwana przez Parysa Helena. Do Troi przybywają posłowie greccy- Menelaus i Ulises, z żądaniem wydania Heleny. Jednak dostają odprawę co doprowadzi do straszliwej wojny trojańskiej.

Między dramatem antycznym a Odprawą posłów greckich można odnaleźć liczne związki, które ja spróbuje wskazać. W konstrukcji dramatu Kochanowski zachował reguły klasycznej tragedi greckiej. Jest to zasada trzech jedności- czasu, miejsca, akcji oraz zasada decorum czyli odpowiedzialności tematu i stylu. Występuje chór który pełni rolę opinii publicznej. Zachowano podział na epeisodiony czyli epizody budujące akcje oraz stasimony - pieśni chóru. Podobieństwo to także ograniczona liczba postaci i co za tym idzie brak scen zbiorowych. Występuje także postać posła, opowiadającego o tym co się dzieje poza sceną. Kochanowski odstąpił w swoim dramacie od istniejacego konfliktu tragicznego i oraz od stopniowego rozwoju akcji. W Odprawie światem przedstawionym nie kierują bogowie tak jak to było w utworze antycznym

Twórczość Kochanowskiego ma przełomowe znaczenie w dziejach literaturypolskiej. Stworzył on podstawy nowożytnej poezji narodowej, ukształtowanej na wzorach antycznych, wyrastają w niej najpełniej humanistyczne dążeniaokresu, w którym żył.

19. Omów temat: obywatel i państwo na przykładzie dwóch wybranych tekstów z literatury odrodzenia i baroku.

W wieku XVI i XVII w okresie odrodzenia i baroku, działało wielu ludzi, patriotów, którym leżało na secru dobro ojczyzny. Byli oni swiadkami pogarszjacej się sytuacji panstwa, szlacheckiej samowoli, społecznej niesprawiedliwości. Uważali za swój obowiązek występować w swych utworach z własnym zdaniem na temat ważnych społecznych i politycznych spraw. Czynili to poeci i publicyści. Chociaż te dwie odmienne od sibie epoki miały inne poglady na świat, to ich wspólnym mianownukiem było oblicze dobro państwa i szczęście jego obywateli.

Przedstawiciele literatury renesansowej należali do grona humanistów, szukających także wzorów politycznych w starożytności. Dzięki nim ożyło dawne rzymskie hasło: dobro rzeczpospolitej najwyższym prawem. Pisarze ustepowali w imię dobra wspólnego i własnego sumienia obywatelskiego- posługując się różnymi formami wypowiedzi. Jednym z wyrazicieli problematyki obywatelskiej był Jan Kochanowski. Jest on autorem pierwszego dramatu polskiego nowożytnego jakim jest Odprwa posłów grckich. Treść utworu został a zaczerpnięta z mitologii i przedstawia jeden z epizodów wojny trojańskiej. Akcja rozgrywa się w Troi gdzie przebywa porwana przez Parysa Helena. Do Troi przybywają posłowie greccy - Menelaus i Ullises, z żądaniem wydaniem wydania Heleny. Jednak dostają odprawę co doprowadzi do strszliwej wojny trojańskiej. Realia starożytne stanowią jedynie kostium rzeczywistości. Troja jest alegorią rzeczpospolitej. Dramat porusza problem wzajemnego stosunku moralności obywateli i potęgi państwa, problem obowiązków nakłądanych na człowieka przez sytuację historyczną, konfliktu między interesem jednostki a ogółem. Odprawa jest dramatem o XVI wiecznej Polsce czego dowodem są pewne szczegóły z rzeczywistości państwa. Narada rojańska pzypomina obrady sejmu polskiego, autor dramatu używa określenia „pospolitarzecz”. Kochanowski krytykował w utworze przebieg sejmu polskiego: jego chaos, kłótliwość i przekupstwo posłów, brak odpowiedzialności za losy ojczyzny. W postaci króla Priama dzisiejszego w podejmowaniu decyzji można doszukiwać się podobieństw do polskiego króla, ówcześnie panującego Zygmunta Augusta. Kochanowski przedstawia przeciwstawnie wzory osobowe. Antenor to wzór pozytywnego obywatela, patrioty, dbałego o losy państwa. Nie che przyjąć podarów od Aleksndra, usiłuje go przekonać by odstąpił od woich zamiarów. Antenor ma odwagę przeciwstawić się większości posłom podczas narady. Jest on przykładem rozsądku politycznego. Przykłądem negatywnym jest postać Aleksandra który kieruje się własnym egoizmem interesu. Upadek Troi ma być ostrzeżeniem dla Polski. Poeta ostrzega, że złe rządy władców mogą doprowadzić do upadku państwa.

Wacław Potocki jest jednym z najwybitniejszych polskich pisarzy barokowych. Był szlachcicem, sarmatą przekonanym że największym zaszczytem i jednocześnie obowiązkiem jest służenie ojczyźnie. Potocki rozważał o Polsce i Polakach w swoich wierszach: Pospolite ruszenie, Zbytki polskie, Nierządem Polska stoi. Swoje przekonania zawarł też w eposie pt. Wojna chocimska.Utwór opisuje przebieg zdarzeń pod Chocimem z 1621r. Przygotowanie bitwy i samą bitwę. Autor opiera się na autentycznych zdarzeniach historycznych. Przypomina przeszłość i wzór walecznych rycerzy. Potocki daje wykład moralisty, zajmuje się obserwacją szlachty i jej wad. Według pisarzy nastąpił upadek ducha rycerskiego, szerzy się samowola, nieposłuszeństwo, nastąpił upadek moralności. Głównym zajęciem szlachty jest jedzenie i picie trunków. Potocki przedstawia w utworze wzór obywatela- sarmaty, którym jest Chodkiewicz. Jest wodzem i wygłasza słynną mowę, odwołujac się do uczuć żołnierzy. Wódz wzywa do zachowania złotej wartości ojczyzny oraz do ochrony tych którzy do żołnierskeigo czynu nie są zdolni. Przekonuje że sprawiedliwość jest po stronie polskiej odwołujac się do rozumu, wskazuje pozory siły przeciwnika. Wacława Potocki występuje w swych utworach jako wielki patriota, silnie zaangażowany w sprawy swego kraju. Poczucie odpowiedzialnościkazało mu zostać poetą- sumieniem swego narodu.

Dochodząc do wniosku myślę że jednak nawoływania światłych i postępowych ludzi nie przyniosły oczekiwanego skutku. Rzeczpospolita ciągle chyliła się ku upadkowi lecz utwory takich właśnie ludzi jak Kochanowski i Potocki świadczą o tym że wśród Polaków znajdowali się ludzie świadomi niebezpieczeństwa kraju i próbujący jednak przeciwdziałać.

20 Przedstwa motywy antyczne i realia polskieXVI wikeu w twórczości Jna Kochanowskiego

Jan Kochanowski jest najwybitniejszym poetą polskiego renesansu. Uważany jest za ojca polskiej literatury. Kochanowski to człowike wykształcony, bywały w świecie, studiujący historię i języki starozytne, człowiek który wypracował swój styl poglądów filozoficznych. Mysli swoje zawarł w utworach o przmyślanej kompozycji i niezwykłej urodzie języka. W swojej twórczości nawiązał do licznych motywów antycznych i rzeczywistości polskiej XVI wieku.

Nawiązania do antyku przejawiały się głównie w naśladowaniu i cirpieniu wzorów z twórczości wybitnych pisarzy starożytnych. Antyczny rodowód na większości gatunków, które uprwaił. Fraszka powstała na bazie starozytnego epigramatu, którego twórcą był Symonides z Keos. Tak jak epigramat odrzuca się krótką, maksymalnie zwięzłą formę. Kochanowski odszedł od konwencji gatunku, z utworu lekkiego, uczynił typ wypowiedzi lirycznej. Pieśń uprawiana była już w czasach starożytnych jest utworem o liryczno-refleksyjnym charakterze. Wbrew temu co sugeruje nazwa wcale nie oznacza utworu przeznaczonego do śpiewania. Nazwa pochodzi od zbioru Horaccego pt.”Carmina”. kochanowski napisał 49 pieśni i zebrał je w dwóch księgach. Są wśród nich pieśni refleksyjno-filozoficzne, biesiadne, miłosne, religijne, patriotyczne. Treny natomiast pisywano w czasach antycznych w celu uczczenia pamięci ważnej osobowości. Kochanowski łamiete zasadę, treny dedykuje dziecku, ale zachowuje charakterystyczny dla klsycznego trenu układ tematyczny. W kompozycji swojego dramatu(Odprawa posłów greckich) Kochanowski zachowuje zasadę trzech jedności, zasadę decorum, obecność chóru, podział na epizody i komentarze. W utworze tym znajdują się także liczne nawiązania do mitologii. Poeta sięgał po mit jako nośnik ponad uniwersalnych i iponadczasowych. Temat dramatu oparty został na micie o wojnie trojańskiej.

Kochanowski czerpał z antyku także myśli filozoficzne w opraciu o którą budował własny światopogląd. Dowodem na wartości istnienia ludzkiego poszukiwał głównie w stiocyźmie i epikureizmie. Twórcą filozofii stoickiej jest Zenon z Kition. Za najwyższą wartości uważał cnotę ona pomagała opanować i przezwyciężyć emocje i namiętności, zachować spokój i pogodę ducha. Życie zgodne z naturą pozwala zachować człowiekowi harmonię. Epikureizm stworzył grecki filozof- Epikur. Usiłował on dać odpowiedź na pytanie jak żyć aby być szczęśliwym. Szczęście Epikur pojmował jako doznawanie przyjemności. Przyjemność największa to przede wszystkim spokój płynący z radości życia wolnego od trosk.

Poeta w swoich utworach przedstwaił także realia polskie z XVI wieku. Fraszki oddają renesansową tendencję rzeczywistości w jej wszystkich moożliwych perspektywach. Poeta pisze w nich o ułomnościach ludzkiego charakteru, mówi o miłości, o przywilejach, oBogu, o sławie istnienia, o zdrowiu. Wydobywa z ludzi rzeczy takie co są istotne i godnie utrwalenia. We fraszce Na nabożną kpi z fałszywej pobożności, kąśliwe ironie na temat duchowieństwa zaniedbującego obowiązki duszpasterskie zawierają fraszki O kapelanie, O kaznodzieji Każda fraszka jest małym fragmentem mozaiki, dopiero wszystkie zebrane razem składają się na pełny obraz rzeczywistości postrzeganej jest fraszkopisana. Pieśń o spustoszeniu Podola stanowi manifest renesansowego patriotyzmu. Wyrasta z konkretnych doświadczeń historycznych- napadu tatarów na Podole w 1575 roku. Kiedy Polska po ucieczce Henryka Walezego do Francji znajdowała się w stanie bezkrólewia. Utwó® realizuje konwencję poezji tyrtejskiej. Gatunek ten powstał w czasach starozytnych, ma on za zadanie inspirować do walki. Poeta krytykuje ten wielkopolski styl życia polskiej szlachty. Niechęci do walki. Kochanowski apeluje o większe zaangażowanie, pragnie by szlachta zrezygnowała z znależytych jej przwilejów i zebrała pieniądze na opłacenie wojska zaciężnego, sama zaś stanęła do walki w ostatecznej sytuacji. Autor zawiera w zakończeniu przestrogę. Odprawa posłów greckich dramat wzorowany na regułachtragedii klasycznej - stanowi alegorię stosunku politycznych w Polsce zygmuntowkiej. Poeta Poeta wprowadził do dramatu szczegół z rzeczywistości Polski, używa także określenia pospolita zrecz. Realia starozytne stanowią kostium historyczny kryjący w istocie ówczesnej polską rzeczywistość. Troja jest alegorią rzeczpospolitej. Obrady rady królewskiej do złudzenia przypominają polski sejm - z całym jego krzykactwem, pieniactwem, przekupstwem. Postacie marszałków stukających o ziemię laskami porsząc o spokój to figury rodem z rzeczypospolitej sarmackiej. Sposób głosowania poprzez rozstąpienia się na strony jest charakterystyczne dla polskiego sejmu. W postaci króla Priama można doszukiwać się podpbieństw do polskiego króla, ówcześnie panującego Zygmunta Augusta. Autor posłuzył się maską literacką, by zasygnalizować niedomagania ustroju XVI wiecznej Polski, której losem rządzą nieodpoweidzialni, kierujący się prywatą obywatele.

Jan Kochanowski dał literaturze polskiej nowoczesny język poetycki, bogactwo nowych form gatunkowych, stylistycznych. Utrwalił wiersz sylabiczny, zróżnicowany pod względem rytmiki i strofiki, oszerokiej skali nastrojów objął zainteresowaniem świat przeżyć wewnętrzych, osobistych szarą rzeczywistość.

21.Przedstaw rozmaitość obrazu wsi w literaturze renesansu, posługując się wybranymi przykładami

Temat wsi w polskiej literaturze renesansowej był bardzo często podejmowany, Prawdą o życiu wiejskim ukazywał Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Szymon Szymonowic. Epoka odrodzenia przyniosła ze sobą zmianę stosunku człowieka do otaczającego go świata. Człowiek renesansu jest ciekawym obserwatorem świata, szczególnie zaś upodobanie znajdije sobie w naturze, która go otacza.

Mikołaj Rej w Zywocie człowieka poczciwego przedstawia wieś widzianą oczami szlachcica-ziemianina. Autor ukazuje różnorodne pożytki płynące z życia na wsi, które obejmują zarówno obowiązki i przyjemności. Pisarz słąwi pracę na roli. Wieś staje się swoistą Arkadią - mityczną Krainą szczęścia, gdzie człowiek zjednoczony z przyrodą może żyć w spokoju i radości.

Szymon Szymanowic w sielankach stwarza realistyczny, krytyczny obraz wobec stosunków panujących na wsi. Takie same elementy znajdziemy w Krótkiej rozprawie między trzema osobami: Panem, wójtem a Plebanem Mikołaja Reja. Pisarz odsłania ostry konflikt międzytonowy oraz nieuczciwe wykorzystywanie chłopa. Szymanowic w Żeńcach przedstawia krzywdę i ciężką pracę chłopa. Z rozmów żniwiarek poznajemy życie ówczesne wsi, panujące tam stosunki społeczne i obyczajowe. Szmanowic był bystrym obserwatorem rzeczywistości, ubolewał nad przejawami przemocy ludzkiej. Ponure życie chłopskie, trud pracy, okrucieństwo dozorcy nie pasuje do schematu sielanki. Elementy sielankowe jak: pieśń o słoneczu, marzenia o sprawiedliwości.

Wieś w ujęciu Jana Kochanowskiego jest pełna pogody, uroku, radości. Wizję takiej wsi podtrzymuje w Pieśni Świętojańskiej o Sobótce. Utwór składa się z pieśni dwustu panien, które w swych wypowiedziach sławia urok życia wiejskiego. Najbardziej znana jest pieśń Panny XII która wygłasza pochwałę o wsi „wsi spokojna, wsi wesoła, który głos twój chwale zdoła?”. Całość wypowiedzi kreśli obraz pozbawiony jakichkolwiek konfliktów społecznych. We fraszkach Kochanowski zawarł także swoje obserwcje otaczającego go życia wiejskiego. Opiewa je gdy osiadł w Czarnolesie. We fraszkach Na lipę, Na dom w Czarnolesie poeta słąwi uroki spokojnego zacisznego, zgodnego z przyrodą życia na wsi.

W renesansie obraz wsi był rozmaity. Muyślę że zależał on od poglądów autora, który jepisał, a także od intencji która mu przyświecała.

23. Porównaj ideał szlachcica-ziemainina w przekazie Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego.

Niemal każda epoka historyczno-literacka kształtowała swoje ideały-różne w zależności od światopoglądu danego okresu i ludzi ideały te kształtujące. Także w renesansie powstało kilka wzorów osobowych, z których wyróżnia się niezwykle popularny wśró szlachty ideał ziemianina. Do tworzenia wzroru szlchecko-ziemańskiego przyczynił się bardzo wyraźnie Mikołaj Rej oraz w niemniejszym stopniu Jan Kochanowski. Przez swój Żywot człowieka poczciwego Rej pokazjue obraz szlachcica. W utworze tym pisarz bardzo wyraźnie przedstawił związek życia ludzkiego z przyrodą, przez co chciał dowieść że w zyciu nalęzy postępować zgodnie z prwami natury. Bohater Reja człowiek poczciwy to właśnie szlachcic-ziemianin, ojciec rodziny i gospodarz, dbający w swoją służbę, dobra, sady i ogrody. Roztropność i roztropnośc dobrego ziemianina ma się przejawiać według autora w ciągłej opiece nad wszelkimi uprawami, w zależności od pory roku. Życia poczciwego ziemianina jest spokojne, pogodne, bo stojące na mocnej podstawie- sojuszu z naturą. Rej sądzi że człowiek jest gospodarzem natury, czerpiącym z niej korzyści nie tylko materialne, ale i duchowe. Rejowski szlachcic nie powinienurodzić się tylko szlachcicem. Prawdziwy powinien być serdeczny, szlachetny, dobrze wychowany, ale też nie zbyt uczony. Wzorowy ziemianin stroszczy się o kraj.

Szlachcic- ziemianin w ujęciu Kochanowskiego jest prawdziwym artystą, architektem życia, oczym pisze w Pieśni Świętojańskiej o Sobótce. W pieśni tej poeta głosi afirmacje życia ziemiańskiego. Idealny ziemianin wieże nie z zaszczytach nie w bogactwie nie w sławie tkwi szczęście człowieka, lecz w harmonii w umiejętności zachowania pogody ducha a tę najłatwiej odnaleźć w iejskim zaciszu.

Te spojrzenia obu poetów ma związek człowieka z przyrodą wyrażone najpełniej w stworzeniu ideału szlachcica-ziemianina znalazło wiele konstukcji w późniejszych epokach(np. Chłopach Władysława Reymonta).

23. Na podstwaie fraszek i pieśni omów poglądy Jana Kochanowskiego na świat i życie

Jan Kochanowski jest najwybitniejszym poetą poslkiego renesansu. Uważany jest za ojca polskiej literatury. Kochanowski to człowiek wykształcony bywały w świecie, studiujący historię i języki starożytne; człowiek który wypracował swój system poglądów filozoficznych. Mysli swoje zawarł w utworach o przymyślnej kompzycji i niezwykłej urodzie języka. Poglady na świat i życie zawarł we fraszkach i pieśniach.

Fraszka jest gatunkiem o rodowodzie antycznym. Poeta pisał je przez całe życie - i wówczas gdy był wesołym żakiem i wtedy gdy został statecznym gospodarzem. We fraszkach liyk zawarł swoje obserwacje otaczającego go życia dworskiego, miejskiego i wiejskiego.

Według Kochanowskiego życie ludzkie przypomina zapusty, człowiek zabiega o rzeczy doczesne, które dla Boga nie mają żadnego znaczenia. Takie refleksje snuje poeta we fraszce O żywocie ludzkim. Sugestywny portret przesadnie religijnek niewiasty stojącej wciąż u konfesjonału przedstawia liryk we fraszce Na nabożną. Poprzez ten utwór Kochanowski kpi sobie z fałszywej pobożności. Kąśliwą ironię na teamt duchowieństwa zawiera wierszyk O kapelanie. Poeta przedstawił wizerunek kapłana zaniedbującego obowiązek duszpasterskie. Ksiądz nie odprawia mszy gdyż pilnował dzbana. We fraszkach Na lipę i Na dom w czarnolesi poeta głosi pochwałe zdrowia jako najcenniejszej wartości będącym podstawowym warunkiem ludzkiego szczęścia. Refleksja o własnej twórczości ukazjue w wierszu Dofraszek. Kochanowski postrzegoa fraszki jako zapis zaszyfrowanych tajemnic, labirynt myśli, z którego nie ma wyjścia. Migawakową rekonstukcje najważniejszych wydarzeń z życia poety stanowią utwory Do gór i lasów. Pochwała zabawy, korzystania z uroków życia rozkoszy biesiady.

Amiratorem chwili teraźniejszej okazał się Kochanowski również w Pieśniach. Czas ludzki, ziemski traktował jako odrębną, autonomiczną wartość, przeciwstawiał go domenie Boga oraz kolistemu czasowi natury. W pieśniach zawarł też przekazanie o nieśmiertelności duszy i sile ludzkiej sławy.

Manifestem postawy stoickiej wyrażającej się w zachowaniu dystansu równowagi wewnętrznej., spokoju okazał się poeta w pieśni Chcemy sobie być radzi. Pochwałę największej wartości stoickeij jaką jest cnota, głosi w Pieśni o cnocie. Według poety naj większą cnotą jest służba ojczyźnie ona zapewnia zbawienie. liryk uważa że porządek i harmonia świata są gwatantem ładu moralnego. Równowagę wewnętrzną zapewnia człowiekowi czyste sumienie i prawość charakteru. Takie refleksje snuje w Serce roście patrząc na te czasy. Deklarację renesansowego optymizmu wykłada poeta w Pieśni XXV zwanej hymnem do Boga- Czego chcesz od nas Panie... Kochanowski widzi Boga jako doskonałego artystę który ukształtował świat na wzór dzieła sztuki. Według niego między Bogiem i człowiekiem nie ma dystansu ale pogodna i radosna więź. Afirmacja życia na wsi, która została przedstawiona jako arkadia obfitości to Pieśń Świętojańska o Sobótce. W pejzaż wkomponował poeta łąki, pola, lasy, sady, rzeki. Życie w takim miejscu daje poczucie umiarkowanego dostatku stabilności, niezależności, bezpieczeństwa. Jest źródłem radości i przyjemności. Pochwałą dobrej sławy wyraża liryk w Pieśni o dobrej sławie. Kochanowski twierdzi że obowiązkiem człowieka jes zabiegać o sławę, bo w świecie poddanym przyjemności tylko ona zostaje gdy czas unicestwi ciało. Poeta uważa że sławę można zdobyć tylko na polu bitwy, śmierć poniesiona w walce za ojczyznę i wiarę chrześcijańską jest zaszczytem zapewniającym trwałą sławę. Kochanowski wyraże kult patriotyzmu i cnót obywatelskich w Pieśni o spustoszeniu Podola. Według niego powinnością Polaka jest służba ojczyźnie. W chwilach zgrożenia powinien on zrezygnować z przwilejów, dobr materialnych, a część piniędzy przeznaczyć na opłącenie wojsk.

Wizja świta nakreślona w Pieśniach potwierdza ścisły związek z kulturą renesansu. Kochanowski miał przekonanie że wszelkie doświadczenia człowieka jak pragnienie słąwy czy nakazy obywatelskie można pogodzić z harrmonią świata. Tak optymistyczne widzenie rzeczywistości zrodziła z pewnością lektura dzieł klasycznych filozofów: Sokratesa, Platona, Epikura. U nich poszukiwał Kochanowski dowodów na wartości istnienia, podkreślając że ziemska egzystencja jest dla niego najważniejsza.

24. Przedstaw że poezja J. Kochanowskiego ma chrakter humanistyczny i narodowy

Jan Kochanowski jest najwybitniejszym poetą polskiego renesansu. Uważany jest za ojca polskiej literatury. Kochanowski to człowiek wykształcony, bywały w świecie, studiujący historię i języki starożytne, człowiek który wypracował swój system poglądów filozoficznych. Myśli swoje zawarł w utworach o przemyslanej konstrukcji i niezwykłej urodzie języka. Twórczość poety odznacza się wyraźnym chrakterem humanistycznym i narodowym. Zycie kochanowskiego układa ię na wzorcową biografię renesansowego humanisty, który wyprowadził polską poezję na europejskie wyżyny. Tematem jego liryki jest tajemnica ludzkiej natury. Poeta widział czlowieka jako istotę zmienną który składa się z dwóch przeciwstawnych pierwiastków.: duchowego i cielesnego. Kochanowski stawiał przed człowiekiem zadanie, wymagał od niego odpowiedzialności za własny los. Widział ograniczenia ludzi ich pychę próżność, lenistwo. Według poety tylko twórczym wysiłkiem i wytrwałą pracą nad sobą, czynimy z siebie prawdziwych ludzi.

Refleksje nad ludzkim życiem liryk snuje we fraszkach. W ytworach takich jak: Na nabożną, O kapelanie, O kaznodzieji poeta odsłania wady i przwary jakie posiada człowiek. Kochanowski kpi z fałszywej pobożności oraz nadużyć dokonywanych przez osoby duchowe. We frszce O żywocie ludzkim poeta podejmuje problematykę filozoficzną, zastanawia się nad życiem, miejscem i rolą człowieka w otaczającym go świecie. Pojawia się tu pełna zazadumy refleksja nad losem ludzkim, nad tym czy jesteśmy tylko kukiełkami w rękach przeznaczenia. O człowieku jako marionetce liryk mówi także w Pieśni Nie porzucaj nadzieje. Według Kochanowskiego tylko ten kto potrafi wyzbyć się emocji z pogardą spojrzeć na własne nieszczęście jest panem samego siebie.

Poprzez Treny poeta uzupełnia nam że rzeczą ludzką jest także cierpienie,, wielkość człowieka ujawnia się wtedy, gdy zmaga się z swoim bólem i smutkiem. Poemat Kochanowskiego stanowi bolesne, ale ważne dopełnienie europejskiego humanizmu.

Chrakter narodowy w poezji Kochanowskiego przejawia się zainteresowaniem sprawami Polski i jej obywateli. Pieśń O spustoszeniu Podola stanowi manifest renesowego patriotyzmu. Wyrasta z konktretnych doświadczeń historycznych- napadem tatarów na Podole. Tatarzy spustoszyli Najechane ziemie i wzięli do niewoli ponad 50 tys. Polaków. Szczerze miłujący ojczyznę Kochanowski był tym wydzrzeniem mocno wstrząśnięty. Jednak nie nawołuje Tatarówdo natychmiastowego krwawego odwetu, koncentruje się raczej na wskazaniu przyczyn, jakie doprowadziły do tragedii i wzywa Polaków do zapobiegania podobnym katastrofom w przyszłości. Dlatego pstuluje też wzmocnienie zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne rzeczpospolitej. Poeta oddaje w tym utworze kult patriotyzmu i cnót obywatelskich. Krytykuje wielkopański styl życia polskiej szlachtynie ukazującej zainteresowania sprawami kraju. Według naszego wieszcza powinnością Polaka jest służba ojczyźnie, dlatego w dniach zagrożenia musi on zrezygnować z przywilejów i dóbr materialnych, a częśc pieniędzy przeznaczyć na opłacenie wojska. Poeta pieśni te konczy stwierdzeniem że Polak i przed szkodą i po szkodzie głupi. Wedłuh Kochanowskiego największą cnotą jest służba ojczyźnie.

Twórczość Jana Kochanowskiego z czarnolasu ma przełomowe znaczenie w dziejach literatury polskiej. Jest on twórcą prawdziwie pięknej polszczyzny. Stworzył podstawy nowożytnej poezji narodowej, ukształtowanej na wzorach antycznych, wyrażając w niej najpełniej humanistyczne dążenia okresu w którym żył.

25. Scharakteryzuj Treny jako wyraz kryzysu wewnętrznego poety

Jan Kochanowski jest najwybitniejszym poetą polskiego renesansu. Uznawany jest za ojca polskiej literatury. Kochanowski to człowiek wykształcony, bywały w świecie, studijący historię i języki starozytne, człowiek który wypracował swój system poglądów filozoficznych. Myśli swoje zawarł w utworach o przemyślanej kompzycji i niezwykłej urodzie języka. Poeta doznał w swoim życiu ogromnego szczęscia przeżył śmierć swojej trzydziestomiesięcznej córeczki Urszulki. Jego rozpacz i ogromny ból znalazły swój wyraz w cyklu: Trenów które są jednocześnie zapisem kryzysu światpoglądowego autora.

Treny są gatunkiem poezji żałobnej. Pisywano je już w czasach antycznych w celu uczczenia pamięci ważnej osobowości. Kochanowski treny dedykuje dziecku. Dzieło składa się z 19 utworów i stanowi zamknięty w sobie cykl ułożony według wyrawymażonego planu kompzycyjnego. Autor rozpoczyna w Trenie I od płaczu i lamentu jakie dotychczas wywołały podobne nieszczęście. W Trenie II poeta wyraża żal żeprzyszło mu pisać o dzieciach w ten sposób, zamiast układać dla nich kołysanki. W Trenach III - VIII kochanowski maluje swój ból po stracie córki wracając do wspomnień związanych z życiem i śmiercią Urszulki. Dużą rolę odgrywają tu obrazy kontastowe. Ojeciec zostawił radosne chwile przeżywane zażycia córki z pustką jaka zapanowała w domu po jej śmierci. Załamanie się postawy humansitycznej i chrześcijańskiej autora zaznacza się w Trenach od IX - XI. Jego ból osiągna tu punkt szczytowy. Poeta wyraża bunt przeciwko tym teoriom filozoficzncym które próbują wmówić człowiekowi że istnieje w świecie jakiś porządek moralny a cnota zaś stanowi jedyną bezpieczną tarczę przeciwko ciosom jakie mogą dotknąć człowieka z zawnątrz. Treny XII - XIII stanowią nawrót do wspomnień związanych z życiem i śmiercią Urszulki. Jest to jakby usprawiedliwienie buntu wywołanego w poprzednich trenach ogromną stratą jakiej doznał poeta. W Trenie XV - XVI zaczyna się szukanie pociechy. Kochanowski rozmiłowany w starożytności klasycznej przedstawiających podobne nieszczęścia. Poeta podkreśla rozbieżność między teoriami filozoficznymi a życiem. Po ujawnieniu w Trenie XVII całkowitej bezradności czlowieka wobec nieszczęścia poeta uderza w Trenie XVIII w ton modlitwy. Bunt autora przeciwko wszystkiemu w co wierzył wcześniej zostaje jednak przezwyciężony w Trenie XIX zwanym Snem. Zrozpaczonemu poecie ukazuje się jego matka z Urszulką na rękach. Pomaga podźwignąć się synowi z duchowego upadku tłumacząc mu że tak jak się stało stało się dobrze bo przez to Urszulka uniknęła wszelkich przykrości jakie mogły ją spotkać w życiu ziemskim.

Dzięki prostocie i bezpośredniości wyrażania uczuć i obrazom czerpanym z życia codziennego treny stanowią żywy pamiętnik doznań czystoludzkich towarzyszących po stracie ukochanych osób, budzą odźwięk u każdego czlowieka, którego los dotknął równie cięzko. Treny tworzą logiczną całość kompozycyjną. Jest to nowowść w literaturze nie tylko polskiej lecz nawet światowej. Kochanowski pierwszy stworzył ze swoich trenów poemat bólu ojcowskiego od cierpienia do rozpaczy, poprzez bunt przeciw dotychczas uznawanych kryteriom prawdy aż do stopniowego powrotu do równowagi duchowej.

26. Wykaż że publicystyka A. Frycza Modrzewskiego i Pitra Skargi jest wyrazem humanistycznej i patriotycznej postawy jej twórców

W XVI wieku w Polsce rozwinęła się literatura polityczna sprzyjała temu ówczesna sytuacja polityczna i społeczn. Trwały spory religijne rozpoczęła się walka z reformacją szlachta stawała w opozycji przeciw królowi bojąc się monarchii absolutnej co w efekcie powodowało krytyczną sytuację polityczną sejmu rzadko kończyły się uchwałami, naduzywano liberem veto. Sytuacja niższychwarstw społeczeństwa stawałła się coraz trudniejsza. W tej sytuacji wielu twórców czuło się zobowiązanych do wypowiedzania uwag do wystąpienia ze swymi koncepcjami poprawy sytacji Polski. Utwory na tematy polityczna pisali znakomici poeci tacy jak: Rej i Kochanowski oraz publicyści. Do najważniejszych pisarzy - publicystów należeli: Andrzej Frycz Modrzewski, Piotr Skarga. Ich publicystyka była wyrazem humanistycznej i patriotycznej postway jej twórców.

Andrzej Frycz Modrzewski był gruntownie wykształconym humanistą który wiedzę zdobywał na wydziale sztuk Akademii Krakowskiej oraz na uniwersytecie w Wittenberdze. Pisał po łacinnie a miało podkreślić wagę jego dzieła jak i icj ponadnarodowe uniwersalne znacznie. Modrzewsk zawierał głos w sprawie reformy praw i stusunków w państwie. W 1547 roku został mianowany sekretarzem Królweskim i chyba wtedy zaczął pracę na swym głównym dziełem pt: O poprawie Rzeczpospolitej. Dzieło skałada się z pięciu ksią O obyczajach, O prawach, O wojnie, O kościele, O szkole. Dotyczą one różnych odmiennych dziedzin życia ludzkiego ale wszystkie mają charakter dydatktyczny, wszystkie poruszają tematykę ,oralną. Księga O obyczajch to rozważania o człowieku jego naturze i ustroju idealnym który uszczęśliwia wszystkich obywateli kraju. Modrzewski podejmuje problem wychowania młodzieży podkreślając że należy od dzieciństwa wdrażać ją do życia w społeczestwie i dla społeczeństwa. W księdze II O prawach pisarz dowodzi niespraweidliwości prawa. Nowy kodeks prawny powinni opracować przedstawiciele wszystkich stanów. Modrzewski ubolewa nad zróóżnicowaniem prawa które zależy od prznależności danego obywatela do warstwy społecznej. Według Frycza brak postulatu równości wszystkich obywateli osłąbia państwo i sprawia że Polacy czyją się w kraju źle. Pisarz występuje przeciwko wszelkiej agresji w księdze O wojnie. Wzywa do obrony ojczyzny gdy zajdzie potrzeba. Domaga się powołania wojska zaciężnego stałęgo utrzumanego z podatków wszystkich obywateli prócz chłopa. W księdze IV O kościele Frycz domaga się uniezależnienie państwa od papiestwa. Ostatnia Księga O szkole jest próbą zwrócenia uwagi na rolę nauki i wiedzy w życiu każdego człowieka. Autor uważa że należy szrzyć oświatę i zakładać nowe szkoły i poprawić sytuację finansową nauczycieli.

Choć w wielu fragmentach rozprawy frycza Modrzewskiego spotkać można uwagii o utopijnym chrakterze to jednak niezaprzeczalnie wydaje się być sile jego patriotyzmu, prawości i głębi myśli tego wielkiego humanisty.

Piotr Skarga to renesansowy kaznodzieja Polski i jeden z największych patriotów. Był zwolennikiem silnej władzy królewskiej, występował przeciw szlacheckiemu rozpasaniu i wzrastającym przywilejom. Poglądy swoje ujawnia w kazaniach otwierających sejm, pełnych emocji będących wzorem retoryki. W uniesieniu przemawiał do ludzi by mysli o kraju, wyzbyli się słynnych chorób jak kłótliwość chciwość obojętność. Skarga przeszedł do historii niemal jako prorok- bowiem taką wartość przypisano jego Kazaniom Sejmowym. Kazań jest osiem które można sprowadzić do trzech głównych myśli. Polska powinna prowadzić do dawnej jakości religijnej, powinna się moralnie odrodzić oraz dokonać reformy państwa. Skarga wymienia sześć chorób na które zapadła Polska międzyinnymi: brak partiotyzmu, miłości ojczyzny, osłabienie włądzy i niesprawiedliwość prawa. Pisarz przewiduje upadek Polskijeśli nie poprawi się i moralnie nie odrodzi. Publicysta porównuje ojczyznę do matki która urodziła i wychowała dzieci czyli wszystkich obywateli. Za to Rzeczpospolitej należy się cześć i szacunek. W kazanich pojawia się także alegoria ojczyzny jako tonącego okrętu. Gdy tonie należy go ratować a myśleć o własnym dobytku bo wtedy można zginąć razem ze statkiem. O przenikalności Skargi świadczy fakt że w niecałe dwieście lat później Polska zniknęła z mapy Europy.

27. Zaprezentuj problematykę patriotyzmu w literaturze renesansu, odwołujać się do twórcczości Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego

Odwoałaj się do pytania 26, 24, 28

28. Obywatelskie poczucie poety z Czarnolasu w wybranych pieśniach i Odprawie posłów greckich

Jan Kochanowskito najwybitniejszy poeta polskiego renesansu. Uważany jest z ocja polskiej literatury. Kochanowski to człowiek wykształcony bywały w świecie studiujący historię i języki starożytne człowiek który wypracował swój system poglądów filozoficznych. Myśli swoje zawarł w utworach o przemyślanej kompozycji i niezwykłej urodzie języka. Jan z Czarnolasu w swoich utworach snuje refleksje na temat obywatelskich powiności społeceństwa wobec naszego kraju - Polski. Obywatelskie poczucie poety odnajdziemy przede wszystkim w pieśniach i Odprawie posłów greckich.

Świadectwem zaangażowanej obywatelskiej postawy twórcy jest Odprawa posłow greckich. Dramat stanowi nawiązanie do antycznego mitu o wojnie trojańskiej. Akcje utworu sadził autor w realiach starozytnej Troi zagrożonej najazdem Greków. Realia starożytne stanowią jedynie kostium historyczny, kryjący w istocie ówczesną poską rzeczywistość. Troja jest zatem alegorią Rzeczpospolitej o czym świadczy szereg sygnałów nadających antyczym realiom polskie . Obrady rady królewskiej do złudzenia przypominają polski sejm z całym jego pieniactwem i przekupstwem. Również sposób głosowania oraz obecność marszałka jest chrakterystyczną w dla polskiego sejmu. W postaci króla Prima chwiejnego w podejmowaniu dezycji można doszukać się podobieństwa do polskiego króla ówcześnie panujacego Zygmunta Augusta. Poeta używa określnia pospolita rzecz. W utworze łątwo znaleźć fragmenty w których poeta krytykuje władców oraz całe społeczeństwo. Kochanowski zwraca się do wszystkich którzy sprawują władzęaby zdali sobie sprawę z wiekiej odpowiedzialności jak na nich spoczywa. Mają oni bowiem sprawować opiekę nad całym narodem, mają stać na straży prawa i sprawiedliwości. Nie wolno im myśleć o prywatnych interesach. Zawsze tylko dobro ogółu powinni mieć na uwadze. Głęboką dezaprobatę kieruje Kochanowski pod adresem młodzieży która prowadzi państwo do upadku. Myślą przewodnią całego utworu jest twierdzenie że państwo którego obywatele rządzą nie prywatą a nie miłością , musi zginąć. Odprawa kończy się katastrofą lecz jej zapowiedzią jakby w ten sposób poeta chciał dać do zrozumienia że Polska może uniknąć takeigo losu jak Troja.

Troską o ojczyznę Jana z Czarnolasu są także pieśni. W Pieśni o cnocie liryk podkreśla że największym przejawem cnoty jest służba ojczyźnie, ona zapewnia zbawienie. W peiśni o dobrej sławie eksponuje poeta motyw poczciwej sławy jako jednej z podstawowych cnót czlowieka. Nie mówi jednak o słąwie która pozwala wywyższać się nad innymi lecz o tej zdobytej na polu bitwy. Bóg, honor i ojczyzna to odwieczne wartości których obywatel powinien strzec. Stając na ich straży zyskujebardzo wiele - dobrą sławą. Dla niej warto sprzedać życie bo tylko ona pozostanie gdy czas unicestwi ciało. W chwilach zagrożenia ojczyzny powinno się wzgardzić doczesnymi sprawami by ocalić nie tylko kraj ale także cnót obywatelskich zawiera Pieśń o spustoszeniu Podola. Wzrasta z konkretnych doswiadczeń historycznych napadem na tataró na Podole. Utwór realizuje konwencję poezji tyrteńskiej. Gatunek ten sięgający swym rodowodem czasów natycznych, ma za zadanie inspirować do walki Poeta pozwala sobie na ironię szydelstwo i szereg kąśliwych uwag dotyczących wielkopańskiego stylu życia, braku odpowiedzialności za kraj niechęci do walki. Apeluje do większe zaangażowanie pragnie by szlachta rezygnowała z należnych jej przywilejów i zebrała pieniądze na opłacenie wojska zaciężnego, sama zaś stnaęła do walki w ostatecznej, koncowej sytuacji.

Twórczość Kochanowskiego ma przełomowe znaczenie w dziejach literatury polskiej. Stworzył on pdostawy nowożytnej poezji narodowej. Kochanowski w swych utworach występuje jako wielki patriota, silnie zaangażowany w sprawy swego kraju. Wątek myśli obywatelskiej stale przewija się w literaturze odrodzenia. Problematyka obywatela nie była mu obca także Rejowi oraz takim publicystom jak Modrzewski i Skarga.

29. Dom i świat w twórczości M. Reja i Jana Kochanowskiego

30. Scharakteryzuj sielankę jako gatunek literacki na podstawie Żeńców Sz. Szymonowica i Laury i Filona. Karpińskiego

Nurt sielankowy sięga zą do czasów starożytnych. Za twórca starozytnośc gracka uważa Teokryta. W rzymie zasłynął swymi Bukolikami Wergiliusz. Obu tych poetów w czasach odrodzenia stanowi na czele idylliczych powszechnie naśladowano. Określenie idylla i bukolita oznaczają to samo tem sam gatunek literacki który jest świadomie konwencjonalnymi czyli umowanym. Chodziło to o pochwałę życia wiejskiego , pasterskiego, na łonie natury, która sprowadza się do zabawy i żartów, pieśni, sporów miłosnych. Akcja idylli była najczęściej uuproszczona i przedstawia w formie dialogu. Sielankę jako gatunek literacki wprowadził do poezji polskiej Szymon Szymonowic, a później który kontynuował w oświeceniu był Franciszek Karpiński.

Szymonowic jako humansita i znawca poezji greckiej motywy większosci sielanek czerpał z Teorykryta. Polonizował je przenosząc miejsca zdarzeń w krajobraz i stosunki polskie noraz nadając postaciom rysy zaobserwowane u ludu polskiego.

Niesielankowy świat sielnaki przedstawiał poeta w Żeńcach. Jest to przykład antysielanki czyli sielanki niekonwencjonalnej. Utwór ukazuje w realistyczny sposób ciężką pracę chłopów pańszczyźnianych. Pracującyh na polu dziedzica. Są oni poganiani wciąż przez Ekonoma który stosuje kary cielesne - chłopi zostają zmuszeni do pracy od świtu do zmierzchu. Ekonom nie zezwala na odpoczynek pomimo zmęczenia pracujących. Myślę ż utwór zbliża się do gatunku sielanki, przez zaastosowanie przez autora motywu pieśni ludowej, którą nuci bohatreka Pietruchna. Pieśń nieco łagodzi gniew ekonoma który zazwala na odpoczynek. W pięni Pietruchy cikawe jest zestawienie starosty i słonca, które na zasadzie kontastu uwydatnia chrakter i złe postępowanie ekonoma. Ludowość Żeńców zaznacza się przez wprowadzenie w wypowiedziach postaci języka prostego, pełnego obrazowych i dosadnych zwrotów. Ze słów Pietruchy przebija chłopsk, złośliwy humor. Z rozumu obu żniwiarek - Oluchny i pIetruchny- dowiadujemy się o szczegółach obyczajowych dotyczących wsi polskeij i panujących tu stosunków. Wartość realistyczną tych obrazów uwydatniają piękne motywy przyrody, które nie zostały pzysłonięte przez ponura rzeczywistość, widoczna w stosunkach między ludźmi.

Szymonowic był bystrym obserwatorem otaczającej go rzeczywistości bolały go przejawy przemocy czlowieka wobec czlowieka. W Żencach to ludzie spojrzenia znalazło swój artystyczny wyraz.

Franciszek Karpiński jest przedstawicielem sentymentalizmu w Polsce który przejawiał się w utworach lirycznych i dydatktycznych. Na jego twórczość składają się wiersz miłosne, patriotyczbe, okolicznościowe, elegie oraz sielanki. Przykładem sielanki konwencjonalnej i zarazem sentymentalnej jest utwór Laura i Filon. Wiersz ukazuje parę tytułowych bohaterów zakochanych młodych ludzi. Akcja rozgrywa się na wsi, nna tle przyrody i opowiada o cierpieniach i radości jakie niesie ze sobą miłość. Na tle sielankwoej sceneri(uśpiona wieś, księżyc) rozgrywa się scena miłosnego nieporozumienia pary pasterzy która zakonczona jest szczęśliwie.

31. Scharakteryzuj twórczość Jana Andrzeja Morsztyna i Daniela Noborowskiego jako Przedstawiciela nuru dworskiego w polskim baroku

Barok w Polsce obejmuje wiek XVII. W literaturze poslkiej baroku zaistniały dwa ważne podstawowe nurty: dworski i ziemiański. Nurt dworski rozwija się na dworach magnackich i królewskich. Reprezentuje go Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ literatury uprawiny był na wzór europejski, zwłaszcza modna stała się poezja włoskiego Marina, którego naśladowali Polscy poeci. Poezja dworska miała zaskakiwać odbiorcę dowodzić dowodzić mistrzostwa autora, oraz bawić i uatrakcyjniać uczty i spotkania dworskie. Był to nurt kosmopolityczny czyli czerpiący z wzorów zachodnich i im składający umowie a niechęcią odnoszący się do rodzinnych polskich tradycji.

Morsztyn to czołowy reprezentant dworskiej poezji barokowej. Był dyplomatą, a pracę literacką traktował jako zajęcie uboczne, jako rodzaj zabawy. Nie przwiązywał wagi do publikacji swych wierszy które zostały wydane dopiero w XIX wiekuw dwóch zbiorach: Lutnia i Kanikuła albo gwiazda. Poeta pisał wiersze lekkei i błyskotliwe o tematyce towarzyskiej i miłosnej. Jego kunszt poetycki był inspiroany marinizmem. Poezja Morsztyna jest zmysłowa i intelektualna. Zmysłowa poprzez odbieranie świata niemal wszystkimi zmysłami, intelektualna dzięki świecie opanowanemu warsztatowi poetyckiemu. Przykładem marinistycznym konwersji artystycznej jest sonet Do trupa. Sam tytuł wyraża chęć zaszokowania czytelnika. Rozwinięte epitety i porównania kontrastowe zastosowanie trupa i człowieka zakochanego prowadzi do wniosku że lepiej być trupem niż nieszczęśliwie zakochanym. Sonet Cuda miłości także obfituje w niezwykłe metafory i szokujace paradoksy. W eirszu zaskakuje ciąg pytań retorycznych ale też podwójne kontrasty. Motyw ognia i płaczu służy do pokazania gorącej miłości i rozterki, niepokojów zakochanego. Źródłem wszelkich cierpień podmiotu lirycznego są piękne oczy dziewczyny przed urokiem których nie sposób się obronić - nawet chłodny rozum jest bezsilny. W wierszu Niestatek odnajdujemy anafory ( na początku każdego wersu poeta wprowadza ten sam wyraz), hiperbolę czyli milczenie oraz liczne paradoksy. Kompozycj aopiera się na kontraście - podmiot liryczny mówi bowiem że prędzej można schwytać wiatr czy płowmień słońca włożyć do kieszeni.

Reprezentantem nurtu dworskiegojest także Daniel Naborowski. Był poetą nadwornym Radziwiłów. Ważnym motywem w jego poezji jest motyw przemijania oraz rozważania o wartościach ludzkiego życia. W wierszu Krótkość żywota autor stwierdza że życie upływa bardzo szybko i przemuja wszystko co ziemskie. Do oddania krótkości życia poeta gromadzi szereg wyrazów jednozgłoskowych(dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos). Mijającego czasu nie sposób zatrzymać ani zawrócić.

Nic nie trw wiecznie, nic się nie powtarza, wszytsko przemija. W tym wierszu oraz w utworze marność poeta ukazuje dramat ludzkiej egzystencji. Marność i zanikanie życia, niubłagany bieg czasu pozostają w sprzeczności ze stałym dążeniem człowieka do zdobywania dóbr ziemskich. Takie rozmiłowanie w marności oddala ludzi do Boga. Nie należy odrzucać wszystkiego co ziemskie i doczesne, możne pozwolić sobie na zabawę, miłość w życiu. Jednak nie wolno przy tym zapomnieć że jedyną stałą wartością jest Bóg. Poeta prezentuje więc soicką postawę umiaru i spokoju oraz. Wiersz poucza że trwałą wartością prawdziwą jest cnota jako umiejętność prowadzenia szczęśliwego i umiarkowanego życia.

Doskonałym przykładem maniery barokowej jest erotyk Naborowskiego Na oczy królewny angielskiej. Gromadzi w nim poeta serię metafor, szeregując je od słabych do najsilniejszych, by przez to osiągnąć efekt komplementu. Oczy królewny nazywa kolejno pochodniami, gwiazdami, słońcem, niebem i bogami po czym nastepuje cofanie do najniższego.

Obu twórców łączy epoka. Obaj popisują się mistrzostwem pióra i orginalnością pomysłów. Różni ich jednak treść utworu. Morsztyn poeta miłósci zmysłów tworzy dworskie rozrywkowe poezje. Natomiast poezja Noborowskiego jest przede wszystkim refleksją filozoficzną, uwiecznia rozterki człowieka szuka wartości trwałych. Ten typ twórczości określić można jako poezję metafizyczną, intelektualną.

32. Uzasadnij że Mikołaj Sęp Szrzyński jest poetą przełomu renesansu i baroku

Renesans w Polsce panował w XVI wieku a wiek XVII należał do baroku. Mikołaj Sęp Szarzyński był poetą późnego renesansu otoczony atmosferą choroby, samotności i szybkiej śmierci. Chronologicznie Szarzyńskiego zaliczyć należy jeszcze do odrodzenia jednak charakter jego wierszy daleko wykracza poza czysto renesansowe zainteresowania. Wiersze tego twórcy przniknięte są lękiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, co powoduje że twórczość Sępa zalicza się do poezji metafizycznej. Wypowiedź poety należy do tych filozoficznych: o życiu, śmiercinietrwałej miłości do dóbr ziemskich, o rozdarciu wewnetrznym czlowieka. Szarzynski ukazuje kruchość i marność życia i jego spraw. Ujawnia tęsknotę za tym życiem. Pokazuje potęgę sił wyższych a zarazem wierzy w potęgę człowieka. Mikołaj Sęp Szarzyński należy do poetów przełomu - pielęgnuje jeszcze ideały renesansu ale wprowadza już poetykę i atmosferę baroku.

Pełne rozterek refleskji o człowieku zawiera zbór sonetówpoety pt. Rytmy albo wiersze polskie.

W sonecie O wojnie naszej którą widzimy z szatanem światłem ciałem liryk życie nazywa - wiecznym bojowaniem. Człowiek bowiem skazany jest na nieustanną walkę z pokusami świata, ciała i szatana, którego ukzauje człowiek jaką istotę rozdartą pomiedzy pragnieniem dobra do którego tęskni dusza a skłonnościami do grzesznego upadku. Dlatego powinnością człowieka jest podjęcie walki ze swoją słabością, przeciwstawienie się złu bo taka walka świadczy o godności i uszlachetnia go. Poparciem jest w niej Bóg - jedyna nadzieja na zwycięstwo. W sonecie Nie trwałej miłosci rzeczy świata tego twórca snuje refleksje nad dramatycznym konfliktem między miłością swiecką a niebiańską, świętą. Autor przeciwstawia świat materialnych i duchowych wartości do których osiągnięcia ludzi e powinni dążyć.To co matreialne jest według poety złudne, zgubne, a przede wszystkim nietrwałe i przemijające. Nie przemija jedynie to co duchowe. Najważniejszą wartością duchową jest miłość do Boga. Bóg jest wielki i doskonały, a człowiek mały i pełen grzechu.

Poezja Sępa Szarzyńskiego ujawnia kryzys świadomości porenesansowej w świecie zła, niepokoju i fałszywych wartości, człowiek musi poprzez duchowy czyn walczyć o sławę ocalenie i zbawienie. Ten okres cechuje niepokój, metafizyka, dysharmonia, a człowiek jest tylko kruszyną w kosmosie. W centrum myśli jest Bóg. Taki był barok. I jego urok utrwalił Szarzyński w swojej twórczości - jako poeta urodzony w renesansie. Odrodzenie i barok to dwie przeciwstawne epoki. To co było ważne w renesansie traci swoją wagę w baroku. Szarzyński to poeta przełomu bo rodził się w odrodzeniu a w swojej poezji zawarł wzorce baroku.

33. Sarmackie wady szlachty i ich pozostałości na współczesnym społeczeństwie. Odnieś temat do utworów XVIII wieku i własnych obserwacji

Pogląd ludzi oświecenia czyli epoki rozumu w sprawie ich barokowych poprzedników był jednoznaczny. Ciemnotą i zacofaniem określili siedemnastowieczne społeczeństwo a potępili zwłaszcza mit sarmaty i szereg szlacheckich obyczajów, które zresztą nadal stawały na drodze reform politycznych i kulturalnych. Literatura XVIII wieku za ulubiony przedmiot szyderstw i krytyki obrała sobie arsenał wad i przwar szlacheckich. We współczesnym świecie te naganne cechy szlachty pozostawiły po sobie ślad.

Przodownikiem w XVIII wieku w potępianiu wad sarmackich był Ignacy Krasicki. W satyrach ukazywał przywary szlachty tak by odebrał odbiorca. Krasicki sam wypowiedział się o istocie satyry w następujący sposób:” Satyra prawdę mówi względów się wyrzeka, wielbi urząd czci króla, lecz sądzi człowieka.” Pisząc te słowa w satyrze Do króla dał tym samym do zrozumienia iż bez względu na urząd czy stanowisko jakie dane osoba zajmuje podlega on publicznej ocenie.Ten utwór jest szyderstwem z ciemnoty szlacheckiej. Bohaterem jest typowy reprezantant XVIII- wiecznej szlachty który zarzuca królowi - Stanisławowi Augustowi - szereg wad. Te zarzuty to: niekrólewskie pochodzenie, młody wiek, mądreość i wykształecenie, jego sposób rządzenia oraz to że jest Polakiem a na dodatek łagodnym i dobrym człowiekiem. Te nonsensowe argumenty świadczą o tym jak głupia, tępa zazdrosna była szlachta. Mówiąc to co mówi reprezentant sejmowych krzykaczy - krytykujewszytstkim własne wady, ciasnotę poglądów, gadulstwo, bezmyslność i wieczną skłonność do wytykania cudzych wad. W satyrze Pijańswto poeta krytykuje pijaństwo szlachty. Krasicki ukazuje tu typowe cechy Polaków,którzy przy alkoholu zawsze są odważni i świetnie znają się na polityce, uwielbiją dyskutować i pod wywoływać awantury. Świat zesputy to porównanie czasów jemu współczesnych z latami minionymi. Według niego w Rzeczpospolitej dzieje się coraz gorzej. Wartości jakimi kierowali się w swym życiu przodkowie, dawno już zniknęły. Miejsce cnoty zajmuje kłamstwo fałsz i podstęp, rozpusta. Zanika prawdziwa wiara.Brak posznowania tradycji i nieszczenie dorobku kulturowego Polaków i powoduje że pijaństwo stoi na skraju całkowitego upadku. Krasicki porównuje Polskę do tonącego okrętu. W satyrze Żona modna pisarz nakreślił obrazek obyczajowy. Krytykuje rozrzutną damę, goniącą za modą, kapryśną i wymagającą, która doprowadza swojego męża do ruiny majatkowej. Krytyka łączy się z rysami realistycznymi odtwarzającymi zjawisko znamienne dla życia XVII wiecznego Polaka.

W bajkach Krasicki ukazywał szlacheckie wady, ubierając w nie zwierzęta obrazywały stosunek panującego wśród schlachty. Z reguły bajki są paraboliczne do wywnioskowania morału. Bajki zawierają uniwersalne prawdy i całościowo przenetują autorską wizję świata w którym panuje siła i przebiegłość a głupota wygrywa z mądrością. Zestawiając propanowane morały bajek, wnioskuje że szczur i kot to napiętnowanie pychy i zarozumialstwa, filozof - chwiejność poglądów czlowieka. Cechy postawy ujęte z bajek są uniwersalne i pasują do kazdych czasów i róznych narodów. Wychowanie i nauczanie młodego slachcica wyśmiał Krasicki w pierwszej powieści nowozytnej jest silnie osadzona w realiach społecznych, posiada cele wychowawcze i dydaktyczne. Bohaterem tego utworu jest tytułowy Mikołaj Doświadczyński - prowincjonalny szlachcic który opowiada o swoim wychowaniu nauce podróżach. Ta biografia jest doskonałym pretekstem do uznania oblicza społeczeństwa, wyśmiewanie jego wad. Bohater typowy młody szlachcic uczyć się nie chciał bo miał wstręt do nauki, choć wielką pojętność. Wysłany do Paryża rzucił się w wir zabaw rozrzutności i w końcu w długi. Przykład Doświadczynskiego pokazuje także jak wychowuje praca. Powieść daje realistyczny obraz życia szlachty. Przedstawia ciemnotę, pogoń za modą cudzoziemską. Szlacheckie wady wylicza także komedia Juliana Ursyna Nimcewicza Powrót posła, Adam naruszewicz w satyrze pt. Chudy literat.

Literatura XVIII wieku odzwierciedlając narodowe prywaty spełniała rolę wychowawczą której zadaniem było uświadomienie społeczeństwa jego wad i błędów a także podniesienie jego poziomu moralnego. Myślę że w obecnym wieku XX nie ma już takich XVIII wiecznych sarmatów lecz pewne ich cechy pozostały nam - Polakom w spadku. Wydaje mi sięże dziś nie trudno o świadectwo narodowych przywar. Z mojej obserwacji wynika że więcej ludzi odwraca się od wiary od Boga czego przykładem może być coraz większa ilość pustych miejsc na niedzielnych mszach. Społeczeństwo goni za modą sławą władzą bogactwem. Bardzo widzoczny jest dzisiaj kosmopolityzm, który przejawia się czerpaniem licznych wzorów z zachodu. Powoli zapominamy o tradycjach obrzędach. Społęczeństwo coraz mniej kieruje się uczuciami a chęcią zdobywania podstępem.

34. Omów poezję Wacława Potockiego na tle twórczości epoki baroku

Barok to epoka XVII wieku natępująca po odrodzeniu i jednocześnie bardzo od niego inna. Barok to czas kontreformacji która bardzo zmienia dotychczasowe renesansowe światopoglądy i powoduje powrót do religijności średniowiecznej. Powraca wira w jedną potęgę Boga. Motywem sztuki stała się śmierć czas przemijania szatan. Popularne stały się uczucia niepweności i niepokoju. Natępuje zwątpinie człowieka w doczesne wartości. To wszystko miało wielki wpływ na udpodobanieliteratury tej epoki. Polska literatura bradzo rozwinęła się w kilku kierunkach bowiem jej najwybitniejsi przedstawiciele reprezentoawli różne zaopatrzenia w literaturę i rolę społeczną.

Wacłąw Potocki poeta ziemianin krytyk a zarazem przedstawiciel polskiej kultury sarmackiej. Nie miał nic wspólnego z magnaterią i mocno ją krytykował. Idealizował ziemiański wzorzec życia, ale widział także problemy reform postulatów, satyrycznego spojrzenia na rzeczywistość. Źródłem do którego się odwoływał były Biblia i Antyk.

Z utworów poety wyłania się barwny obraz życia szlachecko- ziemańskiego Xvii wiecznej Rzeczpospolitej. W wierszu Nierządnym Polaka stoi. Potocki ukazuje obraz państwa znajdującego się w stanie całkowitego rozkładu. Panujący bałagan w polsce jest skutkiem ciągłe zmieniających się praw i ustaw. Złe cechy przezwyczejenia Polaków ukazuje wiersz Zbytki polskie. Polskie wady narodowe to przede wszystkim rozmiłowanie w luksusie, obżarstwo, piejaństwo, skłonność do nieustających zabaw. Poeta krytykuje prywate i egoizm panów polskich oraz pogoń za bogactwem i zbytkami. Pospolite ruszenie to satyra na niezdyscyplinowanie i samowolę pospolitego ruszenia. Autor ośmiesza pychę szlachecką. W obliczu bezpośredniego zagrozenia szlachta ani myśli zrywać się do walki. Transakcje wojny chocimskiej utwór dotyczy wojny z Turkami ze zwycięską bitwą pod Chocimem. Utwór jest przykładem dziennika prowadzonego przez Jakuba Sobieskiego, uczestnika tej wojny. Epopeja daje wykład moralistyczny zajmuje się obserwacją szlachty i jej wad. We fragmencie o upadku ducha rycerskiego Potocki mówi że głównym staraniem szlachty jest wykwintne jedzenie i obfitość trunków. Wspaniałym poetyckim dziełem jest fragment w którym Chodkiewicz wygłasza mowę do Polaków. Skonstuowana ona jest według prawideł retoryki przemawia do wyobraźni i uczuć, przekonuje i poucza. Wzywa żołnnierzy do walki w imię uczuć i obowiązków rodzinnych- obrony życia najblizszych. Chodkiewicz gra na uczuciach dumy sarmackiej i przypomina świetną historię Polski. Wzywa do żołnierskiego czynu w imię złotej wolności ojczyzny. Przekonuje że sprawiedliwość jest po stronie polskiej, odwołuje się do roumu, wskazuje pozory sily przeciwnika.

Wizja czlowieka i jego przemijalność u Potockiego jest daleka od subtelnej refleksji Naborow

skiego. Potocki jest bezpośredni serwuje nam brutalną naruralistyczną definicję człowieka.

35. Spory o barok. Jakich znasz pisarzy tej epoki jakie problemy, niepokoje, wartosci odnajdujemy w ich utworach

Barok to epoka XVII następująca po odrodzeniu i jednocześnie bardzo od niego inna. Według renesansu świat harmonijny, człowiek mocarny w centrum świata. W świetle XVII wiecznej śmierci głodu i bólu takie założnie można było wyślniać z goryczą. Czzłowieka niczym jest wobec zawirowań losu. Ludzie gorączkowo szukali czegoś trwałego jakiejś niepodważalnej wartości która uspokoiłaby choć trochę lęk przed niebezpieczeństwem życia, Nie znaleźli jej w doczesnym świecie. Znaleźli ja w Bogu i w religii. Wszelkie powyższe niepokoje lęki widoczne były w XVII wiecznej myśli, literaturze i sztuce.

Troska o losy człowieka wynika charakteru tej epoki. Wyraża się w poszukiwaniu odpowiedzi na odwieczne pytanie. Kim jest człowiek? Jakie wartości są trwałe i prawdziwe?. Refleksję o życiu jako walka z pokusami ziemskimi znajdujemy w twórczości prekursora baroku Mikołaja Sępa szarzyńskiego. O istocie ludzkiej wobec czasu i przemijalności rozważa Daniel Naborowski.

Szarzyński należy do poetów przełomu - pielęgnuje jeszcze ideały renesansu ale wprowadza już poetykę i atmosferę baroku. Według twórcy życie człowieka polega na walce z szatanem czyli ciałem i pokusami ziemskimi. Wyraża to poeta w sonetach „O wojnie naszej którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem” oraz O nietrwałej miłości rzeczy swita tego”. Wartością w ujęciu Sępa Szrzyńskiego czymś co uspokaja niepewność człowieka jest zwycięstwo nad szatanem i prawdziwa miłość - miłość do Boga. Innym poetą rozważającym ludzi los był Daniel Naborowski. Ten poeta godził się na taki właściwie los ustalony przez Boga. Nietrwałość życia ludzkiego ukazuje poeta w Krótkości żywota. Przemijalność całych pokoleń człowieczych potrafi autor ująć w trafnej syntezie. Dla oddalenia krótkości życia gomadzi Naborowski szereg wyrazów jendozgłoskowych (dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos). W tym wierszu oraz w utowrze Marność poeta ukazuje dramat ludzkiej egzystencji. Marność i znikomość istnienia, niebłagany bieg czasu pozostają w sprzeczności za stałym dążeniem czlwieka do zdobywania ziemskich dóbr.Naborowski w tych gramatycznych sprzecznościach zachowuje równowagę- uznaje że człwoiek powinien korzystać z uroków życia, ale uczciwie bojąc się Boga. Wiarę w wartość cnoty jako coś trwałego co zapewnia nieśmiertelność wyraża poeta w wierszu pt. Cnota grunt wszystkiemu.

Troska o losy ojczyzny jako temat poezji baroku podejmuje Wacława Potocki. Twórczość Ptockiego zzyskała miano obywatelskiego suminenia narodu. W swoich wierszach rozważa o Polsce i Polakach oraz głosi morały i poczenia. W wierszu Nierządem Polska stoi poeta krytykuje panujący bałagan w polsce, który jest skutkiem ciągle zawierających i respektowanych praw. Pospolite ruszenie jest satyrą która przedstawia jak to szlachta zrywa się do walki z nieprzyjacielem. Krytyce poddaje Potocki niezdyscyplinowanie i samowole pospolitego ruszenia. Ośmiesza pychę szlachecką. Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej myślącej o bogactwach i wygodach w wierszu Zbytki polskie. Krytykuje tu poeta prywatę i egoizm panó polskich. Do utwórów patriotycznych można zaliczyć także epos pt. Transakcja wojny Chocimskiej. Z opisu przebiegu bitwy pod Chocimem wunikają dwa centralne uczucia autora - miłość do Boga i miłość do Polski. Potocki ustami wodza Chodkiewicza nawołuje do obrony kraju przed Turkami. Chodkiewicz wzór patrioty odwołuje się do uczuć żołnierzy przywołuje sarmacki mit waleczności. Wódz wzywa do walki i imię obowiązków rodzinnych dla zachowania złotej wolności kraju.

Tematem innego autora barokowego Jana Andrzeja Morsztyna jest życie dworskie, ,płocka miłość, flirt, zmysły. Poezja Morsztyna jest zmysłowa i intelektualna. Zmysłowa poprzez odbieranie świata niemal wszystkimi zmysłami, intelektualna dzięki świetnie opanowanemu warsztatowi poetyckiemu. Poeta podejmuje temat miłości i śmierci w sonecie Do trupa. Autor zestawia porównuje obraz zjawiska - śmierć i miłość. Okazjue się że miłość bardzo przypomina śmierć że ktoś zakochany podobny jest do nieboszczyka. To sama bladość twarzy, niewola nieruchomego ciała lub rozumu, ciemności. Poeta ukazuje także różnice: milczenie i nieczułość, chłód umarłego. Opis ten prowadzi do puenty że lepiej być trupem niż nieszczęśliwie zakochanym. Miłość według Morsztna jest ucziciem skomplikowanym czego dowodzi w wierszu pt. Cuda miłości. Sonet mówi o cierpieniach których źródłem jest zakochanie. Podmiot liryczny stanowią szereg pytań retorycznych opierających się na paradoksie Jak żyjąc serce już nie mając. Motyw ognia i płaczu służy do pokazania żartobliwej miłościi rozterek niepokojów zakochanych. Wiersz pbfituje w niezwykłe metafory i szokujące paradoksy.

Przy okazji baroku można mówić też o temacie wsi i życia ziemskiego. Poruszony jest on w dużej mierze w Pamiętnikach Jana Chryzostoma Paska. Pamiętniki sa dokumentem który charakteryzuje mentalność szlachty XVII wieku, obrazujący jej życie, zwyczaje, upodobania. I części obejmuje walki Czrnieckiego ze szwedami wojnę z Moskwą i czasy Mikołaja Korybuta Wiśniewskiego. II cześć przedstawia obraazy z życia ziemskiego w którym Pasek ujawnia się jako gospodarz i obywatel. Pasek opisuje relacje z pobytu w Danii. Nowości jakie tam ujrzał sarmata zadziwiły go lecz nie przyszło mu do głowy że mogą być lepsze niż włąsne zwyczaje. Według niego potrawy duńskie, Polakom tego jeść się nie godzi. Z ziemskiego życia Polaka zanay jest epizod z wydrą tak świetnie wytresowaną że zaimponowała królowi. Poza tym gawędziarz opiera życie wiejskie na: polowaniu, hodowli ptaków, troski gospodarskie. Poznajemy także religijność szlachty, samowolę, ciemnotę, pieniactwo sarmaty.

36. Czy dzieła Moliera mogą bawić współczesnego człowieka(widza)? Odpowiedz na pytanie odwułując się do wybranego przykładu

Molier był człowiekiem o potężnej sile. Występował przeciwko obłudzie, krytykował głupotę i zaślepinie. Molier to artystyczny seudonim komediopisarza fracuskiego II połowy XVII wieku - twórcy oobyczajowej komedii francuskiej. Słynne utwory komediopisarza to: Świętoszek, Skąpiec, Don Juan, Szkoła żon. Są to komedie grane i dziś jeszcze cieszące się popularnością. Śmierć Moliera była jakby symbol - umarł prawie na scenie - podaczas przedstawienia pt. Chory z urojenia. Zasłabł i zmarł niedługo po tym, jak zniesiono go za kulisy. Chrakterystyczne dla twórczości Moliera jest to że tematy czerpał z życia, ze sojej współczesności. Był bystrym obserwatorem podpartywał świat, uzyskiwał świetne efekty komiczne. Satyry czyli rzeczywistość w krzywym zwierciadle - stała się istotą jego sztuki. Epoka w której żył dostarczyła mu arcyciekawego materiału. Czy dzieła mOliera mogą bawić współczesnego widza na to pytanie odpowiem odwułując się do Świętoszka.

Śledząc losy bohaterów komedii wyczuwamy że nie dochodzi tu o jednostkową rodzinną sankcję, lecz o zjawisko szersz społecznie. Fabuła jestt dość prosta. Obłudnik Tartuffe wkrada się do rodziny Orgona, zupełnie ogłupia go pozorem świętości, a także jego matkę- panią Perwelle. Ograbia go chce mu uwieść żonę i ożenić się z jego córką-Marianną, zaręczoną ze szlachetnym Walerym. Umysł Orgona ogarnięty przez postać Świętoszk. Sytuacje ratuje żona Orgona i służącą które są naocznymi świadkami oszustwa Tartufta. Obłuda łamstwo zostają zwyciężone i wyśmiane lecz przy tym autor ujawnia jak są groźne. Molier operuje trzema rodzajami komizmu: komizm sytacji,charakteru, językowy.

Komedia obyczajowa jest odmianą komedii która za przedmiot ośmiesza wybiera obyczajowość określonego środowiska społecznego. W czasach wsółczesnego chcąc napisać komedię obyczajową można uczynić tematem swojego dzieła przywary, przyzwyczajenia, przesądy czy sposób bycia róznych grup społecznych. Może to być środowisko uczniów ludzi ze wsi lub małego miasteczka, również środowiska wielkomiejskiego także obyczaje nauczycieli. Myślę że współczesnego czlowieka śmieszą pewne sceny, wady z życia ludzi. Pewne obyczaje postawy wydają nam się śmieszne. Sztuka Moliera grywana jest do dziś. Również cechy które oiętnuje falsz, obłuda, łatwowierność, nie przeszły do historii. W dzisiejszym świecie postać Świętoszka jest nadal aktualna, odzwierciedla się wśród życia ówczesnych ludzi. Jego cechy są żywe, aktywne i przetrwały do dziś. Były przedmiotem śmiechu w XVII wieku i bawią do dziś. Typy ludzi przedstawionych przez Moliera wciąż napotykamy chociaż on obserwował swój wiek XVII a my żyjemy w XX wieku.

37. Na podstawie utworów literackich baroku schrakteryzuj zjawisko sarmatyzmu

Sarmatyzm to siedemnastowieczna kultura szlachecka, obejmująca obyczaje, światopogląd i rodowód, który przypisywali sobie szlachice Polscy. Otóż uważali się za potomków starozytnego rodu sarmatów, który miał niegdyś przybyć nad Wisłę i tu się osiedlić. Polscy saramci chętnie przypisywali sobie ich dzielność, waleczność, dumę i patriotyzm. Od tej teorii o sarmatach powstała literatura ziemiańska czyli sarmacka. Opanowała polskie szlacheckie dworki. Zapatrzona we własną szlachecką tradycję, niechętna wobec obcych wzorów, tworzy ideał sarmaty. Twórcami sarmatyzmu nie tylko w literaturze lecz w całości obyczajów była szlachta funkcjonująca w kręgo swojego wiejskieo-sąsiedzkiego środowiska. Głosiła kult tradycji, włącznie z własnym tradycyjnym strojem. Zjawisko saramtyzmu znalazło odzwierciedlenie w literaturze baroku, a przede wszystkim w poezji Wacłwa Potockiego oraz Pamiętnikach Jana Chryzostoma Paska.

Pasek w swoich Pamiętnikach nakreślił autoportret sarmaty. Dzięki temu poznajemy mentalność i typ chrarakteru tego osobnika. Bigrafia autora bohatera i narratora jednocześnie stanowi przykład typowych biografii czlacheckiej. Wychowanek szkół jezuickich żołnierz Czarnieckiego, uczestnik wypraw wojennych do Danii i Moskwy, nastęnie ziemianin i mąż - oto etapy życia Paska. Decyduje ona o układzie Pamiętników. Książka dzieli się na dwie części. Pierwsze obejmują losy wojenne bohatera, druga opisuje okres ziemiański. Pasek to typowy szlachcic polski, wychowany na wzorach saramckich. W kolegium jezuickim zdobywał wiedzę gdzie uczono przede wszystkim łaciny i retoryki. Trudno takie wykształcenie nazwać grunownym i wielostronnym, dawało niewielką wiedzę o świecie, uruntowało za to konserwatyzm myślowy. Przejawiał się on w niechęci do wszytstkiego co w jakikolwiek sposób mogłoby naruszyć istniejący stan rzeczy. Wedłyg Paska w Polsce nie potrzeba zmian i reform, jedyne niebezpieczeństwo jakie zagraża to najazdy nieprzyjacielskie, przed nimi się należy bronić. W ten sposób interpretował Pasek patriotyzm i miłość do ojczyzny. Nie dostrzegał trudnej sytuacji kraju, nędzy ludzi i szerzącego się bezprawia, utożsamiał naród ze szlachtą. Myśli kategoriami przeciętnego szlachcica.Na samodzielną myśl krytyczną zdobyć się może więc nie dostrzega zznamion upadku, przyszłej katastrofy. Pasek pochwala ideały ziemiańskie, spokojne życie na wsi, pracę na roli w bliskości natury, ale ich nie realizuje. Ideały obywatelskie dostosowuje do włąsnych potrzeb. Obok pochwały kraju rodzinnego występuje bardzo krytyczny stosunek do innych narodów. Szwedów Pasek nazuwa narodem świńskim, Posjan - narodem jaszczurczym. Bohater Pamiętników bierze udział w życiu kościoła. Wzorzec sarmaty opisany przez Paska łączy w sobie wzorce religijne, świeckie, rycerskie. Wzorzec lecz nie ideał - bohater Pamiętników daleko bowiem do ideału w dzisiejszych rozumień tego pojęcia.

Drugim poetą który pozostawi dorbek literacki, zaliczmy do nurtu literatury sarmackiej jest Wacław Potocki. Jego twórczość zyskała miano obywatelskiego sumienia narodu. Poeta pochodzi ze szlacheckiej rodziny ariańskiej, kształcił się w duchu patriotycznym i tolerancji religijnej. Z jego utworów wyłania się brawny obraz życia szlachecko - ziemiańksiego XVII wiecznej Rzeczpospolitej. W ierszu Nie rządem Polska stoi autor krytykuje panujący bałagan w Polsce. Nikt nie przestrzega ciągle zmieniających się praw. W kraju panuje prawo silnieszego, bogaci uciskają biednych. Magnateria wykorzystuje biednijeszą szklachtę, która żyje w nędzy. Sprawiedliwośc jest jedynie pustym dźwiękiem. Utwór Pospolite ruszenie jest scenką satyryczną która przedstawia jak szlachta zrywa się do walki z nieprzyjacielem. W obliczu bezpośredniego zagrożenia nikt do walki nie staje. Krytykuje poddaje tu poeta niezdyscyplinowanie, samowolę, pychę szlachecką. Nad ich postawą ubolewa Potocki także w wierszu pt. Zbytki polskie. Pogoń za bogactwem, zbytkami, rozrywką, egoizm, prywata, głupota to cechy polskiego szlachcica.

Sarmatyzm określa się całość elementów tworzących kulturę szlachty ziemaińskiej w Polsce przedrozbioroej. Poeci baroku skrytykowali wady szlachty. Ale sarmatyzm był silną ideologią, oddziaływał więc na epoki późniejsze. Późniejsi pisarze jak Adam Mickiewicz, henryk Sienkiewicz docenili szlachtę i podawali ich zalety.

38. Omów rolę literaury oświeceniaa w dziele ratowania Rzeczpospolitej

Refleksje nad sytuacją Rzeczypospiltej i propagandę postulatów stronnictwa poruszała publicystyka oświcenia. Do najważniejszych dzieł literatury reform zalicza się niewątpliwie Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego. Stanisława Staszica. Ukazały się one anonimowo tuż przed rozpoczęciem sejmu cztreroletnniego i miały na celu poparcie i wzmocnienie w oczach opnii publicznej stronnictwa reform. Poszczególnym uwagom nadał autor tytuły np.: Edukacja, Władza wykonawcza, sądownicza. Według Staszica taki będzie naród jak wychowana młodzież głosi konieczność edukacji obywateli. Pisarz stawia na równość obywateli wobec prawa, jest za zniesiemiem liberum veto,. Staszic uważa że rząd powinien należeć do wszystkich. Według publicysty trzeba wytępić narodowe wady., które doprowadziły do upadku kraju. Takie rozważania snuje w Przeestrogach dla Polski. Stwierdza pisarz że Polsce potrzebna jest nowa konstytucja oraz sądu.

Poglądy Hugo kOłątaja bliskie są często poprawkom Staszica. W utworze Do Stanisława Małachowskiego domaga się wolności dla chłopa. Ogromną popularność wśród dzieł ratowania rzeczpospolitej zdobył Katechizm o tajemnicach rządu polskiego Franciszka Jezierskiego. Autor krytykuje szereg wad ustrojowych Polski oraz walczy o równość między stanami(mieszczanem, chłopem, a szlachtą) Utwór napisany na zachodzie katechizm kompromituje instytucje feudalne, sarmatyzm i porusza róność obywateli.

Nie tylko publicystyka zajmowała się problemami Rzeczypospolitej w okresie oświecenia. Wielką troskę o losy kraju przejawiali także pisarze i poeci między innymi Julian Ursyn Niemcewicz, który był posłem na sejm i brał czynny udział w jego pracach.Spośród jego dzieł szczególną rolę odegrała komiedia Powrót posła o chrakterze dydatktycznym i politycznym. Jej bohaterowie to przedstawiciele charakterystycznychh grup społecznych. Pierwszą grupę stanowi obóz postępowy i polityczny to Podkomorzy i Podkomorzyna, ich syn Walery oraz córka starosty Gadulskiego- Teresa. Ten obóz na pierwszym miejscu stawia losy ojczyzny, są wielkimi patriotami. Na przykładzie Podkomorzego Niemcewicz pokazuje jakie cechy Polaków są potrzebne. Drugi obóz egoistów to starosta Gadulski, jego żona starościna i fircyk szarmancki. Starościna i szarmanckito kosmoppolici zapatrzeni w obcą modę. Gadulski skupia negatywne cechy sarmaty, to on krzyczy librum veto. Te trzy osoby sa przedstwione przez autora negatywnie. Pokazuje ich głupotę, zacofanie, brak zainteresowania losami ojczyzny. Autor opwiada się za stronnictwem patriotycznym i jego programach, ośmieszajć jednocześnie konserwatywnych przeciwników reform.

W sferze krytyki obyczajów i postaw wypowiadał się Ignacy Krasicki. W kilku satyrach poeta wymienia i potępia wadyczłowieka. W Pijaństwie autor ukazuje typowe cechy Polaków, którzy przy alkoholu zawsze są odważni, świetnie znają się na polityce, a przy tym uwielbiją dyskutować i pod lada pretekstem wywoływać awantury. W satyrze Świat zepsuty głosi ona upadek cnoty, prawa i prawdy w społeczeństwie. Oto szerzy się upadek obyczajów, chciowść i odwieczne polskie kłótnie, herezja. Potwierdza tą diagnoże szlachcic wypowiadający się w satyrze Do króla. Jest to typowy sarmata który głosi mowę o niepodważalnych argumentach przeciwko królowi. Nie wady króla jednak bnaża mówca lecz własne. : zawiść i pychę, która nim włada, nieuctwo, ciasnotę poglądów i bardzo wysokie mniemanie o sobie.

Wszystkie omówinie przeze mnie wyżej utowy są dowodem na to jak wielką rolę w czasie przeprowadzenia reformna sejmie czteroletnim odegrała literatura. Dzieło to pisane było w wyniku potrzeb i koniecznosci dotarcia do szerokich mas społecznych, uprzywilejowania Polakom wagi poruszanych problemów.

47. Przedstaw obraz miłości romantycznej w wybrancyh utowrach

Miłość to wielki romantyczny temat i ogónoeuropejski nie tylko polski. Wszystko zaczęło się od Cierpień młodego Wetera. To powieść w Joahanna Wolfganga Goethego, który opowida historię wrażliwego młodzieńca, który wyjedźa na wieś by oderwać się od zgnilizny miejskiego życia. Na wsi poznaje Lotte narzeczoną Alberta ale nie zapobiegnie to rozwojowi wielkiej miłości. Cztelnik jest świadkiem rozwoju burzliwego uczucia, listy, podarowania, spotkania w pięknych krajobrazach to scheaty romatycznego romasu. Miłość do traktującej go jak przykaciela Lotty staje się prawdziwą obsesją Wertera, miotanego przez sprzeczne uczucia, popadającego z euforii w przygnębienie, wreście myślącego o samobójstwie. Lecz miłość Wertera została źle ulokowana bo Lotta chce i musi zostać przy Albercie. Postanawia usunąc się z jej życia, aby wyzwolić się z namiętności podejmuje służbę publiczną jednak bez przewidywanego efektu. Doznając upokorzeń jako mieszczanin w środowisku arystokratycznym wraca do zamężnej już Lotty. Ta sytuacja sprawia że bohater jest coraz w gorszym stanie psychicznym Ziwększająca się depresja powoduje coraz czystsze myśli o popełnieniu samobójstwa. Miłośc do Lotty jest uczuciem nieszczącym, popychającym Wertera w obłęd i samozagłade. W końcu Lotta decyduje się zerwać znajomość z Werterem co okazuje się być decydującą przyczyną podjęcia decyzji o samobójstwie. Weter strzla sobie w głowę z pistoletu pożyczonego od Alberta. Ten wrażliwy nieszczęśliwie zakochany samobójca stał się wzorem dla większości poetów i kochanków.

Realizacje werterowskiego uczucia odnajdujemy w IV części Dziadów A. Mickiewicza. Romantyczną miłością stała się miłość Gustawa. To uczucie wypełnia jego życie po brzegi zaś kiedy życie ziemskie staję się dla tej miłości za ciasne przejmuje ona w swoje władanie sferę życia nadprzyrodzonego

---