Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu Wydział Zamiejscowy w Chorzowie

Przemysław Majka

Nr albumu 26523

SPRAWOZDAWCZOŚĆ FINANSOWA JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH NA PRZYKŁADZIE CENTRUM KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO I ZAWODOWEGO W ZABRZU

Promotor:

dr Gracjan Chrobak

WSTĘP

1. Rozdział I ŹRÓDŁA PRAWA

1.1 Pojęcie źródeł prawa …...............................................................................

1.2 Źródła prawa stanowione przez organy …..................................................

2. Rozdział II SAMORZĄD TERYTORIALNY PO 1989 ROKU

2.1 Samorząd w III Rzeczpospolitej..................................................................

2.2 Zadania jednostek samorządu terytorialnego ….........................................

2.3 Zadania oświatowe jednostek samorządu terytorialnego ….......................

3. Rozdział III SYSTEM OŚWIATY PO 1989 ROKU

3.1 Ustrój szkolny w okresie 1990 - 1998 …....................................................

3.2 Organizacja oświaty w Polsce po 1 stycznia 1999 roku ….........................

3.3 Oświata w Polsce a integracja z Unią Europejską …..................................

4. Rozdział IV FINANSE III RP

4.1 Procedura opracowywania i uchwalania budżetu gminy ...........................

4.2 System finansów w Polsce po 1 stycznia 2004 …......................................

5 Rozdział V FINANSOWANIE OŚWIATY W GMINIE ZABRZE

5.1 Charakterystyka gminy Zabrze ….....….................................................... 5.2 Charakterystyka Centrum Kształcenia Ogólnego i Zawodowego …...............

5.3 Sprawozdawczość finansowa w CKOiZ
PODSUMOWANIE

LITERATURA

SPIS TABEL

SPIS RYSUNKÓW

WSTĘP

ROZDZIAŁ I

ŹRÓDŁA PRAWA

1.1 Pojęcie źródeł prawa

Prawo administracyjne tworzy mnoga liczba form prawnych zawartych w ustawach, rozporządzeniach, uchwałach, zarządzeniach, statusach i innych aktach. Należy także zwrócić uwagę na orzecznictwo sądowe i zwyczaj.

Termin źródło prawa nie jest jednoznaczny. Nadaje mu się różne znaczenia. Niekiedy uważa się, że źródłem prawa jest to z czego można dowiedzieć się, jaka jest treść norm prawnych. Są to źródła poznania. Takimi źródłami poznania są organy publikacyjne, w których ogłoszone są akty normatywne. W naszym kraju przede wszystkim Dziennik Ustaw i Monitor Polski - Dziennik Urzędowy Rzeczpospolitej Polskiej oraz Wojewódzkie Dzienniki urzędowe. Innym ujęciem źródła prawa jest sam akt, w którym zawarte są normy prawne. Tak rozumiane źródła prawa stanowią czynnik porządkujący normy prawne, ich wielką liczbę i wzajemny stosunek. Źródłem prawa jest więc forma, w której normy prawne powstają i są ogłaszane. Takie źródła prawa w rozumieniu formalnym, prawniczym są przedmiotem naszego zainteresowania.

W każdym państwie istnieje więcej niż jeden rodzaj źródeł prawa. Dlatego też wyłania się problem hierarchii źródeł prawa i ich systematyzacja.

Przez system źródeł prawa danego państwa rozumie się całokształt jego źródeł w ich wzajemnym rozwiązaniu, ujmowanym z punktu widzenia tego, co jest im wspólne i co je różnicuje.

Źródła prawa administracyjnego w znaczeniu prawniczym nie są inne niż źródła prawa w wielu innych gałęziach prawa. Nauka o źródłach prawa należy do teorii prawa. Jeśli jednak zajmuje się nimi nauka prawa administracyjnego to czyni to z dwóch ważnych względów.

Teoria prawa omawia źródła prawa ogólnie, dla potrzeb ogółu nauk prawniczych . W nauce prawa administracyjnego uwzględnia się szczególne gałęzie prawa administracyjnego w zakresie problemów źródeł prawa. Po drugie, niektóre ze źródeł prawa - dotyczy to większości źródeł - pochodzą od organów administracji publicznej; ich stanowienie stanowi istotny fragment działalności tych organów.

1.2 Źródła prawa stanowione przez organy centralne

Konstytucja - całość norm prawnych obowiązujących w danym państwie stanowi system prawa. Hierarchiczne usytuowanie źródeł prawa i norm prawnych nadaje całemu zestawowi norm charakter systemu. Takie ukształtowanie norm prawa zakłada istnienie konstytucji, pojmowanej jako zespól norm regulujących podstawowe zagadnienia ustroju państwa, w tym i tryb stanowienia prawa.

W Polsce obecnie, od 17 października 1997 roku naczelne miejsce w systemie źródeł prawa zajmuje ustawa konstytucyjna z 2 kwietnia 1997 roku o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczpospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym ( Dz. U. 1997, NR 78 poz. 483 z poźn. zm.). Ustawa ta reguluje wzajemne stosunki między władzą ustawodawczą i wykonawczą w związku z tym zajmuje się tworzeniem prawa. Konstytucja określa jakie organy państwa są organami władzy ustawodawczej (Sejm i Senat) oraz stwierdza, że organami władzy wykonawczej są Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej oraz Rada Ministrów, a władzy sądowniczej, niezawisłe sądy.

Ustawa

W myśl artykułu 120 Konstytucji „Sejm uchwala ustawy większością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów, chyba że ustawa konstytucyjna stanowi inaczej. W tym samym trybie Sejm podejmuje inne uchwały, jeżeli przepisy ustaw i uchwał Sejmu nie stanowią inaczej”

Sejm jest jedynym organem w naszym państwie, który ma prawo uchwalania ustaw, jakkolwiek rząd może być upoważniony przez Sejm do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, a więc do stanowienia aktów mających moc równą ustawie. Przymiotnik „sejmowa” pojawiający się często w mowie potocznej jest zbędny, gdyż nie ma innego organu w państwie, który ma prawo uchwalać ustawy.

Ustawa zajmuje szczególne miejsce w systemie źródeł prawa. W demokratycznym państwie prawnym ustawa stanowi formę i środek realizacji suwerennego rozstrzygania przez naród, za pośrednictwem swych przedstawicieli, spraw państwa. Zaś administracja państwowa może wówczas tylko legalnie działać, o ile jej działanie znajduje podstawy i uzasadnienie w obowiązujących ustawach.

Z powyższego założenia wynikają dwie ważne dla administracji zasady:

• Zasada nadrzędności ustawy w systemie prawa, zgodnie z którą wszystkie inne źródła prawa muszą, nie tylko formalnie, być zgodne z ustawami, lecz również materialnie powinny służyć ich wykonywaniu, nawet wówczas, gdy tylko konkretyzują przepisy ustawowe,

• zasada wyłączności ustawy (wyłącznej materii ustawowej), zgodnie z którą najważniejsze dla funkcjonowania państwa i jego organów, oraz dla życia obywateli, sprawy powinny być rozstrzygane wyłącznie w drodze ustawowej, a nie w drodze innych aktów normatywnych.

Realizacji tych podstawowych zasad służy teoria stopniowej (wieloszczeblowej) budowy prawa. Na samej górze znajduje się konstytucja, która między innymi reguluje postępowanie ustawodawcze, i ustanawia - przede wszystkim, w formie praw podstawowych - pewne treściowe (materialne) granice dla środków ustawodawczych i władzy wykonawczej. Konstytucja normuje prawne warunki tworzenia ustaw i innych aktów państwowych i dlatego należy ją traktować jako akt nadrzędny. Ustawy zaś wykonywane są przez rozporządzenia, decyzje, wyroki, umowy i inne formy stosowania prawa; one zawierają prawne warunki tworzenia tych aktów i dlatego są w stosunku do nich nadrzędne w sensie prawnym. Rozporządzenia, statusy, regulaminy mają charakter dwoisty; są zarówno aktami wykonawczymi jak i normotwórczymi. Teoria ma tę wadę, że nie odzwierciedla zróżnicowanych wzajemnych relacji między poszczególnymi kategoriami aktów normatywnych. Inny jest np. stosunek ustawy do konstytucji niż stosunek ustawy do rozporządzenia.

Nie ulega natomiast żadnej wątpliwości że hierarchiczna budowa porządku prawnego zakłada, iż akt niższej rangi nie może być sprzeczny z aktem wyższej rangi. Jeśli ta sprzeczność wystąpi to należy ją usunąć. Wynika stąd potrzeba badania, konstytucyjności ustaw oraz zgodności aktów niższej rangi z aktami wyższej rangi, a zwłaszcza z ustawą. Badanie takie to zadanie Trybunału Konstytucyjnego.

Akty normatywne z mocą ustawy.

Wielkość zagadnień, które wymagają uregulowania prawnego, długa droga legislacyjna, rozdrobnienie sił politycznych w parlamencie i inne jeszcze względy powodują, że organy władzy wykonawczej uzyskują prawo stanowienia aktów normatywnych zastępujących ustawy. Zjawisko to występowało i występować będzie w naszym państwie.

Konstytucja przewiduje, że „Sejm może ustawą, podjętą bezwzględną większością głosów upoważnić Radę Ministrów, na jej umotywowany wniosek, do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy”

Ustawa upoważniająca Radę Ministrów do wydawania rozporządzeń w mocy ustawy musi określać przedmiot regulacji oraz okres obowiązywania upoważnienia.

W czasie obowiązywania ustawy upoważniającej Rząd do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, inicjatywa ustawodawcza w zakresie objętym ustawą o upoważnieniu przysługiwać będzie wyłącznie Radzie Ministrów.

Pewne materie są wyłączone spod regulacji w drodze rozporządzeń z mocą ustawy:

• zmiana konstytucji

• wybory Prezydenta, Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego

• budżet Państwa

• wolności i prawa osobiste obywateli, ich wolność i prawa polityczne

• prawa i obowiązki wynikające ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych

• zgoda na ratyfikację umów międzynarodowych dotyczących granic Państwa, sojuszów obronnych, oraz umów pociągających za sobą obciążenia finansowe Państwa lub konieczności zmian w ustawodawstwie.

Uchwalone przez siebie z mocą ustawy Rada Ministrów przedstawia Prezydentowi w celu podpisania i zarządzenia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

Przed podpisaniem prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności rozporządzenia z konstytucją lub też może odmówić podpisania i zwrócić w ciągu 14 dni Radzie Ministrów.

Uchwały sejmu

Sejm podejmuje uchwały w różnych sprawach, jak na przykład o wyborze marszałka, wicemarszałków, członków komisji sejmowych prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, o absolutorium dla Rady Ministrów, czy też o rozwiązaniu się (uchwałą własną podjętą większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów).

Projekt uchwały Sejmu może być wniesiony przez Prezydenta, Radę Ministrów, Prezydium Sejmu, komisję sejmową lub co najmniej 15 posłów podpisujących projekt. Podjęcie uchwały przez Sejm następuje w tym samym trybie jak ustawy, tj. większością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczny posłów, jeżeli przepisy ustaw i uchwał Sejmu nie stanowią inaczej. O powziętych przez Sejm uchwałach Marszałek Sejmu zawiadamia Prezydenta, Marszałka Senatu i Prezesa Rady Ministrów oraz przesyła im podpisane przez siebie teksty uchwał. Prezes Rady Ministrów zarządza ogłoszenie uchwały w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski”, jeżeli Marszałek Sejmu tak postanowi. Źródłami prawa są tylko te uchwały, które zawierają normy ogólne. Uchwała sejmu nie może regulować materii, dla której konstytucja przewiduje uregulowanie w drodze uchwały. Uchwała Sejmu nie może, zmienić ani uchylić ustawy.

Rozporządzenia

Rozporządzenie jest źródłem prawa, będącym jednocześnie formą działania administracji. Im niższa jest pozycja organu stanowiącego ten akt w systemie organów administracji, tym bardziej bezpośrednio służy on w wykonywaniu zadań administracyjnych. Rozporządzenie jest przydatne wówczas, gdy administracja w celu wykonywania ustawy musi lub może regulować indywidualne sprawy, ale większą dokładnie nieokreśloną liczbę równorzędnych przypadków. Tą drogą wprowadza się regulacje obowiązującą na dużym terytorium, wobec znacznej liczby podmiotów i przez pewien czas.

Rozporządzenia są aktami normatywnymi wydawanymi na podstawie upoważnień ustawowych przez organy władzy wykonawczej. Rozporządzenia jako źródła prawa stanowią przejaw prawodawstwa delegowanego, dekoncentracji prawotwórstwa.

Rozporządzenia wydawane są na podstawie upoważnień ustawowych o charakterze specjalnym bądź generalnym. W hierarchii źródeł prawa rozporządzenia zajmują pozycje niższą niż ustawa, chociaż - podobnie jak ustawa - zawierają normy prawne powszechnie obowiązujące.

ROZDZIAŁ II

SAMORZĄD TERYTORIALNY PO 1989 ROKU.

2.1 Samorząd w III RP

Dnia 8 marca 1990r. Sejm uchwalił trzy ustawy: o zmianie konstytucji, o samorządzie terytorialnym, ordynacja wyborcza do rad gmin, przywrócono tym samym w Polsce samorząd terytorialny z dniem 27.05.1990r.

Poprzez te zmiany stworzono podstawy prawne do nowego systemu zarządu lokalnego, opartego o dualistyczny model wykonywania administracji publicznej w terenie.

Wpływy administracji rządowej i samorządu lokalnego zostały podzielone. Na szczeblu gminy - samorząd na szczeblu województwa - administracja rządowa.

Przywrócenie samorządu terytorialnego w gminie należy traktować jako pierwszy etap wprowadzenia samorządu terytorialnego w Polsce. Kolejny etap wprowadzenia samorządu terytorialnego na wyższych stopniach zasadniczego podziału nastąpił, dopiero po 8 latach. Konieczne było przywrócenie powiatów.

Wcześniej prowadzone prace nad przygotowaniem aktów ustawodawczych, dotyczących restytucji powiatu i utworzenia samorządu powiatowego oraz na szczeblu wojewódzkim. Powstała wstępną mapa powiatów i propozycja zmniejszenia liczby województw. Dopiero ustawy z 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym i samorządzie województwa wraz z innymi aktami ustawodawczymi, zwłaszcza z ustawą z 24 lipca 1998r. o zmianie niektórych ustawą określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa, stanowiącą podstawę zasadniczej reformy ustroju administracji publicznej.

W wyniku reformy przywrócono dualistyczny model ustroju administracji publicznej w terenie. Składa się ona aktualnie z dwóch pionów: rządowego i samorządowego.

Pierwszy z nich zbudowany jest na zasadzie centralizmu i oparty na zawodowym aparacie urzędniczym. Drugi natomiast został ukształtowany na zasadzie decentralizacji i pomocniczości.

Zgodnie z postanowieniami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997r. Ustrój terytorialny zapewnia decentralizację władzy publicznej (art. 15 ustęp 1). Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej i wykonuje przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Rozwinięciem norm konstytucyjnych są trzy ustawy ustrojowe.

Z powyższych postanowień wynika, że wspólnota samorządowa powstaje z mocy samego prawa, a przynależność do niej ma charakter powszechny i przymusowy. O przynależności do danej wspólnoty przesądza fakt zamieszkiwania na terenie danej jednostki zasadniczego podziału terytorialnego państwa. Trwa ona przez czas zamieszkiwania. Nie jest możliwe odmówienie przynależności do wspólnoty ani też wykluczenie z niej np. w drodze uchwały jej organu.

Mimo konstytucyjnego uregulowania samorządu terytorialnego w Polsce jego ewolucja ciągle trwa, zwłaszcza w obliczu integracji Polski ze strukturami Unii Europejskiej.

Przyjmuje się, że samorząd terytorialny stanowi wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa, związek lokalnego społeczeństwa, powołany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej, wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych nań zadań.

Jednostkami samorządu terytorialnego są: gmina, powiat, województwo. Natomiast tymi jednostkami - w rozumieniu ustaw o samorządzie gminnym, powiatowym, województwa - nie są jednostki organizacyjne tworzone przez organy gmin, powiatów lub województw, w tym także związki i stowarzyszenia gmin oraz związki i stowarzyszenia powiatów, ani też samorządowe kolegia odwoławcze. Wynika to z postanowień Konstytucji RP oraz art. 1 ustaw samorządowych. Zgodnie z tymi przepisami, podmiotem jednostki jest wspólnota samorządowa, którą tworzą mieszkańcy gminy, powiatu lub województwa.

W aktualnym systemie prawnym RP głównym ogniwem samorządu terytorialnego jest gmina. Konstytucja RP akceptuje to stwierdzając, że „podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina” - art. 164.1 Konstytucji. Według art. 1 ustawy o samorządzie gminnym, gmina stanowi wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium; mieszkańcy gminy tworzą wspólnotę samorządową z mocy prawa. Ustawa odeszła od tradycyjnego podziału na gminy miejskie i wiejskie, tworząc uniwersalny układ gmin oraz elastyczny system organów wewnętrznych tych podmiotów.

Ustawa samorządowa z 8 marca 1990 roku, gminę traktuje w dwóch kategoriach - kategorii prawno - socjologicznej jako wspólnotę samorządową oraz jako jednostkę podziału terytorialnego. Można by tez traktować gminę jako pewną strukturę organizacyjną.

W wypadku gminy pojmowanej jako jednostkę podziału terytorialnego chodzi o przestrzenny, trwały podział państwa dla realizacji zadań publicznych.

Podziały terytorialne możemy dzielić według różnych kryteriów. Z mojego punktu widzenia istotnego znaczenia nabiera:

• podział zasadniczy (podstawowy),

• pomocniczy podział terytorialny,

• podział terytorialny specjalny.

Zasadniczy podział terytorialny tworzony jest dla organów terenowych mających znaczenie zasadniczej o kompetencji ogólnej, a więc dla terenowych organów rządowej administracji ogólnej i organów jednostek samorządu terytorialnego. Aktualnie jest podział trójszczeblowy, na który w momencie jego wejścia w życie ( 1 stycznia 1999r.) składało się 16 województw, 373 powiaty, w tym 65 miast na prawach powiatu i 2489 gmin.

Podziałem pomocniczym nazywa się taki podział terytorialny, który dokonywany jest dla organów o charakterze niesamodzielnym i pomocniczym w stosunku do organów o podstawowym znaczeniu. Obecnie jest to podział gmin na sołectwa i miast na dzielnice.

Podziałów terytorialnych specjalnych dokonuje się w celu wykonywania takich specjalnych zadań państwa, których realizacja w ramach podziału zasadniczego byłaby niecelowa lub znacznie utrudniona. Jako klasyczne można wymienić podziały specjalne dla potrzeb administracji górniczej, morskiej, celnej, wojskowej, skarbowej czy też potrzeby kolejnictwa, sądownictwa, prokuratury itp. Ujmując rzecz od strony podmiotowej, są to podziały tworzone dla realizacji zadań należących do właściwości terenowych organów administracji państwowej o kompetencji szczególnej lub innych niż administracyjne organów państwa.

2.2 Zadania jednostek samorządu terytorialnego na poszczególnych szczeblach samorządu terytorialnego

Gmina jest adresatem norm prawnych, sytuujących się jako wyodrębniony podmiot prawa w strukturze organizacyjnej państwa. Do zakresu działania gminy należy załatwianie lokalnych spraw publicznych, które zostały ustawowo włączone do zakresu jej działania a także, te których ustawy nie przekazały żadnemu podmiotowi.

Zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. Gmina wykonuje zadania własne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, na zasadach określonych przez ustawy, korzystając z samodzielności chronionej na drodze sądowej. Przez wprowadzenie zadań obowiązkowych, ustawodawca zabezpiecza ich realizację oraz zapewnia mieszkańcom gminy określony poziom zaspokojenia potrzeb publicznych.

Jedną z kategorii zadań własnych gminy są zadania z zakresu infrastruktury społecznej do której zaliczamy między innymi oświatę.

Samodzielność zadaniowa gminy jest ustawowo ograniczona poprzez wprowadzenie instytucji obowiązkowych zadań własnych. Gmina nie może się uchylić od ich wykonywania, jeśli tak stanowi ustawa. Zaspokojenie potrzeb publicznych nie może bowiem zależeć od swobodnej oceny aktualnego składu osobowego organów gminy.

Zadania własne gminy można podzielić na pewne kategorie, a mianowicie zadania z zakresu: infrastruktury technicznej gminy (gminne drogi, ulice, mosty, place, wodociągi, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymywanie czystości, utrzymywanie urządzeń sanitarnych, wysypiska oraz utylizacja odpadów komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną; komunalne budownictwo mieszkaniowe, lokalny transport zbiorowy, targowiska i hale targowe, gminne obiekty i urządzenia użyteczności publicznej oraz obiekty administracji publicznej, infrastruktury społecznej (ochrona zdrowia, pomoc społeczna, oświata, kultura), porządku i bezpieczeństwa publicznego (policja, straż pożarna, służba medyczna)

Gmina wykonuje ponadto zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Są to zadania „obce” w tym sensie, że pochodzą od innego podmiotu administracji, jakim jest państwo. Gmina wykonuje te zadania po zapewnieniu środków finansowych przez administracje rządową. O ile ustawa tak stanowi gmina jest zobowiązana do wykonywania takich zadań. Gmina może ponadto wykonywać zadania zlecone dobrowolnie, na podstawie porozumienia z właściwy, organem administracji rządowej.

Całość zadań administracji publicznej z różnych tytułów przysługujących gminie realizowana jest w znacznej części przez wydawanie decyzji administracyjnych.

Pierwotnym adresatem norm kompetencyjnych jest w gminie wspólnota samorządowa, która z mocy prawa tworzą mieszkańcy gminy. Wspólnota samorządowa podejmuje rozstrzygnięcia bezpośrednio w głosowaniu wyborczym albo referendum, a także za pośrednictwem organów gminy.

Gmina z reguły podzielona jest terytorialnie na jednostki pomocnicze, takie jak sołectwa na obszarach wiejskich, a dzielnice czy osiedla w miastach. Zasady tworzenia jednostek pomocniczych ustala statut gminy. Organizację i zakres działania sołectwa, dzielnicy czy osiedla ustala rada gminy indywidualnie w formie odrębnego statutu.

Przez powiat należy rozumieć lokalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Powiat, tak jak gmina ma wymiar społeczny. Kwalifikacja mieszkańców jako wspólnoty następuje z mocy prawa. Przynależność do wspólnoty nie jest zatem uzależniona ani od rozstrzygnięcia organów powiatu, ani od woli mieszkańców.

Z uwagi na to, że powiat jest podmiotem o charakterze terytorialnym, drugim jego elementem jest obszar. W tym zakresie powiaty stały się w zasadzie sukcesorami dawnych rejonów administracyjnych, należących do systemu organów administracji rządowej.

Ustawa o samorządzie powiatowym ustanawia dwie nowe kategorie powiatów. Powiat jest zasadniczą jednostką podziału administracyjnego, która obejmuje całe obszary graniczących ze sobą gmin (powiat ziemski) albo cały obszar miasta (miasto na prawach powiatu - powiat grodzki).

Zadania własne powiatu obejmują sprawy o charakterze ponad gminnym w zakresie:
-edukacji publicznej,
-ochrony zdrowia i pomocy społecznej, kultury,
-transportu i dróg publicznych,
-geodezji, kartografii i zagospodarowania przestrzennego,
-gospodarki wodnej, ochrony środowiska, rolnictwa i leśnictwa,
-porządku publicznego, przeciwdziałania bezrobociu, obronności i innych.

Ustawy mogą także określać niektóre sprawy należące do zakresu działania powiatu jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywanej przez powiat. Powiat wykonuje ustawowe zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Województwo oznacza jednostkę samorządu terytorialnego - regionalną wspólnotę samorządową, największą jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej.

Regionalne usytuowanie samorządu terytorialnego województwa sprawia, że jest on właściwy w sprawach określania strategii rozwoju województwa, realizowanej przez programy wojewódzkie uwzględniające zgodnie z ustawą następujące cele:

• pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców,

• pobudzanie aktywności gospodarczej,

• podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,

• zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnianiu potrzeb przyszłych pokoleń,

• kształtowanie i utrzymywanie ładu przestrzennego.

Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie:

• infrastruktury technicznej (edukacja publiczna, w tym szkolnictwo wyższe, promocja i ochrona zdrowia, kultura i ochrona jej dóbr, pomoc społeczna, polityka prorodzinna, kultura fizyczna i turystyka, ochrona praw konsumentów, przeciwdziałanie bezrobociu, oraz aktywizacja lokalnego rynku pracy);

• bezpieczeństwa publicznego

• ładu przestrzennego i ekologicznego (modernizacja terenów wiejskich, zagospodarowanie przestrzenne, ochrona środowiska)

Ustawy mogą także określać sprawy należące do zakresu działania województwa jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez zarząd województwa. Samorząd województwa wykonuje określone ustawami zadania publiczne tak jak gmina i powiat w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, dysponuje mieniem wojewódzkim oraz prowadzi samodzielnie gospodarkę na podstawie budżetu.

2.3 Zadania oświatowe jednostek samorządu terytorialnego

Zadania jednostek samorządu terytorialnego w dziedzinie oświaty regulują przepisy ustawy o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) oraz wydane na ich podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej. Zadania jednostek samorządu terytorialnego określone są następującymi zapisami wyżej wymienionej ustawy:
- art. 5 - zakładanie i prowadzenie szkół i placówek,
- art. 5a - zadania oświatowe,
- art. 5c - zadania i kompetencje organu prowadzącego,
- art. 5d - pracownicy szkół,
- art. 5e - wykonywanie zadań jednostek samorządu terytorialnego,
- art. 14a - ustalanie sieci przedszkoli,
- art. 17 - ustalanie sieci szkół publicznych,
- art. 34a - nadzór organu prowadzącego nad działalnością szkól i placówek,
- art. 36a - 38 - powierzanie stanowiska dyrektora szkoły lub placówki i odwoływanie   ze stanowiska,
- art. 58 - art. 72 - organizacja kształcenia, wychowania i opieki w szkołach   i placówkach publicznych
- art. 77- 78 - zakłady kształcenie i placówki doskonalenia nauczycieli,
- art. 79-81 - finansowanie szkól i placówek publicznych,
- art. 82 - 90a - nadzór i finansowanie szkól i placówek niepublicznych,
- art. 90b - 90u - pomoc materialna dla uczniów.

Zadaniem oświatowym jednostek samorządu terytorialnego jest zapewnienie kształcenia, wychowania i opieki w szkołach i placówkach, dla których są organami prowadzącymi. Gminy uzyskały kompetencje do zakładania i prowadzenia publicznych przedszkoli (w tym z oddziałami integracyjnymi), przedszkoli specjalnych, szkół podstawowych oraz gimnazjów, także z oddziałami integracyjnymi.

Do zadań jednostek terytorialnego pośrednio związanych z oświatą i wychowaniem należy również racjonalizacja sieci szkól i zatrudnienia, modernizacja bazy szkolnej i jej wyposażenie, dofinansowanie organizacji do wożenia uczniów z terenów wiejskich do lepszych szkół, a także dostosowanie programów nauczania do obowiązujących wymagań.

Samorządowe władze oświatowe nie ograniczają się jedynie do administrowania podległymi im placówkami. Ich kompetencje dają możliwość angażowania się w innego rodzaju działania, które do niedawna wydawało się niemożliwe.

Gminy starają na ile jest to możliwe w sposób pozytywny zagospodarować wolny czas młodzieży organizując różne zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne. Spotkania te mają na celu rozwijanie osobowości młodych ludzi oraz odpowiednie - pozytywne zagospodarowanie wolnego czasu. Organizując takie spotkania z młodzieżą z innych szkół i środowisk można spowodować, że szkoła stanie się ciekawsza. Podniesie się tym samym jakość kształcenia i wyrównają się szanse edukacyjne.

Wśród opiekuńczo - wychowawczych działań istotną rolę odgrywają zajęcia pozalekcyjne, których zadaniem jest rozwijanie osobowości młodzieży. Muszą one jednak odpowiadać faktycznym zainteresowaniom i potrzebom dzieci i młodzieży, a nie być jedynie sposobem na uzupełnienie etatu nauczycielskiego. Bardzo ważnym jest aby młodzież miała gdzie spędzać wolny czas. Na pewno nie nadają się do tego bary usytuowane w pobliżu szkół. Każda z gmin musi zadbać - na miarę swoich możliwości o odpowiednią bazę sportową. Dotyczy to zarówno sal gimnastycznych w każdej ze szkół, jak również ogólnodostępnej hali sportowej. Takie zagospodarowanie wolnego czasu na pewno pozytywnie wpłynie na rozwój fizyczny dzieci i młodzieży, który jest niezwykle ważny również ze względów zdrowotnych. Wyzwanie dla lokalnych jednostek samorządu terytorialnego powinny być działania upowszechniające różnorodne formy aktywności ruchowej uczniów. Możliwe jest to dzięki atrakcyjnym programom szkolnego wychowania fizycznego oraz pozalekcyjnym zajęciom rekreacyjno - sportowym (sieci szkolnych oraz uczniowskich klubów sportowych).

Takie zagospodarowanie wolnego czasu zmniejsza zagrożenia narastającą przestępczością zdarzających się coraz częściej z udziałem nieletnich. Wychowawczo - opiekuńcze zadania samorządów po reformie systemu oświaty polegają między innymi na wspomaganiu wychowawczej roli rodzin. Narastanie zjawisk patologicznych wśród dzieci i młodzieży szkolnej wymaga podejmowania różnych działań, choćby tylko ograniczających te zjawiska. Stąd realizowane zadania dotyczące poprawy bezpieczeństwa uwzględniają również takie zjawiska, jak narkomania czy zagrożenia sektami. dlatego tez w każdej ze szkół organizowane są spotkania z policjantami i pedagogami szkolnymi na temat grożących im niebezpieczeństw. Policjanci uświadamiają zazwyczaj młodym ludziom konsekwencje wynikające z łamania przepisów prawa, natomiast pedagogowie następstwa wynikające z nadmiernego spożywania alkoholu, brania narkotyków i innych substancji szkodliwych dla zdrowia, oraz angażowania się w sekty religijne, grupy satanistyczne czy też zagrożenia ze strony tak zwanych subkultur młodzieżowych. Przydatna jest także pomoc ze strony psychologów i socjoterapeutów. Zajęcia takie prowadzone są w różnych grupach wiekowych. Na takich spotkaniach kładzie się nacisk na to, aby dziecko potrafiło radzić sobie w różnych sytuacjach, a kiedy będzie trzeba umiało powiedzieć „nie”.

ROZDZIAŁ III

SYSTEM OŚWIATY PO 1989 ROKU.

3.1 Ustrój szkolny w okresie 1990 - 1998

Oświata w Rzeczpospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa, kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakiecie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach dziecka. Nauczanie i wychowanie - respektując chrześcijański system wartości - za postawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny do poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła winna zapewnić każdemu warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.

Przełom 1989 roki spowodował całkiem nowe podejście do systemu oświaty i chęć jak najszybszych reform w dziedzinie edukacji narodowej. 8 marca 1990 roku została uchwalona pierwsza ustawa o samorządzie gminnym. W lipcu 1990 roku zapadły pierwsze decyzje odnośnie przejmowania szkół przez samorządy gminne. Zaniedbania w szkolnictwie z okresu poprzedniego były ogromne. Dotyczyły przede wszystkim kondycji finansowej. Gminy, które nie były w stanie prowadzić szkół, dofinansowywały ich bieżące działania, dzięki czemu stopniowo poprawiały się warunki kształcenia¹⁵.

Dnia 7 września 1991 roku został uchwalony najważniejszy akt prawny z zakresu oświaty, a mianowicie ustawa o systemie oświaty¹⁶. Główne założenia tej ustawy to realizacja polityki oświatowej i przekazanie zadań z nią związanych samorządom. Składa się z 140 artykułów umieszczonych w 11 rozdziałach:

• rozdział 1 - Przepisy ogólne

• rozdział 2 - Wychowanie przedszkolne, obowiązek szkolny i obowiązek nauki

• rozdział 3 - Zarządzanie szkołami i placówkami publicznymi

• rozdział 4 - Społeczne organy w systemie oświaty

• rozdział 5 - organizacja kształcenia, wychowania i opieki w szkołach i placówkach publicznych

• rozdział 6 - Zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli

• rozdział 7 - Finansowanie szkół i placówek publicznych

• rozdział 8 - Szkoły i placówki niepubliczne

• rozdział 8a - Pomoc materialna dla uczniów

• rozdział 9 - Przepisy szczególne

• rozdział 10 - Zmiany w przepisach obowiązujących

• rozdział 11 - Przepisy przejściowe i końcowe

Ustawa ta zawiera zagadnienia finansowania szkół i placówek, jednak w tym zakresie jest uzupełniana przez ustawę o finansach publicznych¹⁷ w zakresie chociażby problematyki jednostek budżetowych, środków specjalnych, gospodarstw pomocniczych itd.

w kwestii polityki finansowe w początkowym okresie prowadzenia szkół od 1992 roku przez niewielka liczbę gmin przejmowały one środki, rzadko weryfikując ich wysokość. Skutkiem tego wielkość subwencji na następne lata była ustalana na podstawie roku ubiegłego. Przy okazji Ministerstwo Edukacji obniżało współczynnik inflacji, służący do obliczania subwencji i dlatego gminy otrzymywały coraz mniej pieniędzy. Wywoływało to liczne protesty. Ostatecznie uzgodniono, że tylko 60% przyznanej w ustawie budżetowej kwoty będzie dzielone proporcjonalnie do liczby uczniów przeliczeniowych, a pozostałe 40% zostanie podzielone proporcjonalnie do wielkości wydatków poprzedniego roku.

Planowanie pierwotne na 1994 rok obligatoryjne przejęcie przez gminy wszystkich szkół, decyzją Sejmu, zostało przesunięte do 1996 roku. Pogarszało to znacznie sytuację wielu placówek. Natomiast narastające zadłużenie szkół zniechęcało wiele gmin do likwidacji tych zaniedbań. To właśnie było powodem powstrzymania się przez gminy przed przejęciem szkół, a także powodem kolejnych protestów samorządów. Subwencja jako taka miała być zlikwidowana , a środki na prowadzenie szkół miły być wyliczane wg zasad zapisanych w nowej ustawie o finansowaniu gmin,

z powodu przesunięcia terminu przejęcia szkół przez gminy trzeba było przyjąć inny sposób naliczania subwencji. Uzgodniono, że podstawą obliczeń staną się średnie wielkości wynagrodzeń brutto nauczycieli.

Argumentem przemawiającym za przejęciem przez gminy szkolnictwa ponadpodstawowego było wreszcie i to, że wcześniej przejęte podstawówki znalazły się w o wiele lepszej kondycji finansowo - technicznej. Aktem wykonawczym było rozporządzenie Rady Ministrów z 13 lipca 1993 roku w sprawie określenia zadań i kompetencji z zakresu rządowej administracji ogólnej oraz specjalnej¹⁸. Na mocy tzw pilotażu 1 stycznia 1994 roku przekazano samorządom wybranych gmin o statusie miasta licea ogólnokształcące i szkoły artystyczne. Okazało się, że i tym razem samorządy radzą sobie lepiej z nowymi zadaniami w zakresie oświaty, wykorzystując małe środki budżetowe.

Następna zmiana zaszła w 1995 roku. Na mocy ustawy z 24 listopada 1995 roku o zmianie zakresu działania niektórych miast oraz o miejskich strefach usług publicznych, 46 dużych miast przejęło prowadzenie szkolnictwa zawodowego, Gminy te miały możliwość dokonania całkowitej reorganizacji sieci szkolnej, lepszego wykorzystania bazy dydaktycznej a także dostosowanie szkolnictwa do lokalnych uwarunkowań. Wydatki miasta były przeznaczone głównie na remonty, modernizacje i doposażenie w nowoczesny sprzęt dydaktyczny.

W 1995 roku dokonano także radykalnej zmiany w finansowaniu oświaty. Ministerstwo Edukacji Narodowej zaproponowało zmianę wzoru, według którego pieniądze miały być dzielone pomiędzy gminy. Do średnich wynagrodzeń brutto nauczycieli dodano „przelicznik na ucznia” oraz wydatki na administrację i wydatki rzeczowe. W rzeczywistości na wydatki bieżące przeznaczono to, co zostało z kwoty niezbędnej do opłacenia nauczycieli.

W 1996 roku w samorządach znalazło się 94,2% przejętych szkół podstawowych. W tymże roku wprowadzono znów korekty dotyczące przyznawania subwencji. Zmienił się sposób ustalania globalnej sumy na oświatę podstawową. Zrezygnowano ze stosowania jakiegokolwiek przelicznika dla uczniów szkół miejskich. Zaś dla szkół wiejskich ustalono trzy współczynniki: 1,86 (dla gmin poniżej 15 uczniów w oddziale), 1,63 (15-17 uczniów), 1,44 (18-29 uczniów).

Zdecydowano również, że nie będzie co roku ustalane minimum kwot, jakie trzeba przekazać samorządom na prowadzenie szkół podstawowych. Miał to być stały udział w planowanych dochodach budżetu centralnego. Finansowaniu oświaty służyła nie tylko subwencja, lecz również udział własny gmin. Był on konieczny w sprawach remontów, natomiast inwestycje pokrywały wspólnie gmina oraz kurator. Zdarzało się, że znaczne pieniądze na wspomaganie szkół przekazywały gminy, które nie prowadziły szkół i nie były do tego zobowiązane. Natomiast dodatkowym źródłem pieniędzy były zawsze darowizny rodziców oraz sponsorów. Osobną pozycję stanowiły środki z wynajmu pomieszczeń.

Przy przejmowaniu szkół ważna stała się lokalna polityka edukacyjna, a w jej ramach reorganizacja szkolnictwa ponadgimnazjalnego. Była ona oparta na rozpoznawaniu możliwości rynku pracy, oczekiwań pracodawców i absolwentów. Jej tworzeniu służyły organizowane w gminach konferencje i szkolenia dla dyrektorów szkół, głównie z udziałem osób związanych z reformą edukacji. Kompetencje samorządowych władz oświatowych pozwalały angażować się w inne płaszczyzny działania, np. organizowanie zajęć pozalekcyjnych, socjoterapia, treningi asertywności, zajęcia sportowe.

Lokalna polityka była prowadzona także wobec dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. W związku z tym powołano przedszkola i szkoły integracyjne, stworzono systemy stypendialne oraz jednorazowe wyróżnienia i nagrody za szczególne osiągnięcia artystyczne, sportowe i społeczne. Samorządy wspierały także dyrektorów i nauczycieli w nowoczesnej pracy z uczniem, inspirowały w tworzeniu programów autorskich.

Należy stwierdzić, że samorządy były jedynym środowiskiem konsekwentnie działającym w kwestii reformy oświaty. Pokazywały, jak skromnymi środkami budżetowymi można osiągnąć większe efekty oraz udowodnić, iż przekazywane im szkolnictwo nie traci, lecz zyskuje. Jednak kontrole regionalnych izb obrachunkowych stwierdziły również szereg nieprawidłowości w prowadzonej przez gminy gospodarce finansowej. Do najistotniejszych nieprawidłowości stwierdzonych podczas badania poszczególnych kwestii należało by zaliczyć:

• sprawy organizacyjne - brak podstawowych przepisów wewnętrznych regulujących zasady funkcjonowania gminy

• rachunkowość - zaniechanie prowadzenia urządzeń księgowych

• gospodarka pieniężna i rozrachunki - nieprawidłowe prowadzenie raportów kasowych

• opracowywanie i uchwalanie budżetu - naruszenie trybu i zasad opracowywania budżetu

• dochody budżetowe - nieokreślenie przez radę gminy zasad ustalania niektórych podatków i opłat lokalnych

• wydatki budżetowe - realizowanie wydatków nieprzewidzianych w budżecie na dany rok

• finansowanie inwestycji - nieprzestrzeganie zasad finansowania inwestycji wynikających z prawa budżetowego

• gospodarowanie mieniem gminy - podejmowanie przez organy gminy decyzji w zakresie zarządzania mieniem komunalnym bez posiadania stosownych uprawnień.

Analiza tych przypadków doprowadziła do wniosku, że wynikały one z niewłaściwego podejścia osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansową gmin. Powodem ich występowania był brak właściwych uregulowań dotyczących zasad wykonywania budżetów gmin, jak również nieprzestrzeganie przepisów prawnych związanych z finansowaniem gmin lub dowolna ich interpretacja.

3.2 Organizacja oświaty w Polsce po 1 stycznia 1999 roku

Współczesne szkolnictwo ukształtowało się pod wpływem wiedzy pedagogicznej i praktyki XIX wieku. Na tle innych krajów europejskich polska szkoła jawiła się jako jedna z lepszych, zwłaszcza pod względem przekazywania wiedzy i wprowadzania młodego człowieka w obszar kultury. Nawet w okresach niekorzystnych uwarunkowań politycznych szkolnictwo rozwijało się stosunkowo dobrze.

Niestety przez wiele lat można było zaobserwować wyraźne załamywanie się systemu szkolnictwa. Szybko rozwijające się dziedziny nauki nie dały szkolnictwu szansy nadążenia za ich najistotniejszymi osiągnięciami. Próby dopisywania do programów szkolnych nowych zdobyczy wiedzy skutkowały coraz większym przeciążeniem uczniów nauką. Tylko najzdolniejsi mogli opanować cały materiał wyznaczony programem, pozostali uczniowie przyswajali go w różnym (często znikomym) procencie.

Z tego właśnie powodu, w wielu krajach, także w Polsce, przeprowadzono reformę systemu szkolnictwa. Jej celem było takie przekształcenie systemu szkolnego nauczania, aby mógł on funkcjonować w miarę potrzeb współczesnego społeczeństwa, jak najlepiej przygotowując młodego człowieka do życia.

W systemie prawa zostały pootwierane drzwi przed inicjatywami oddolnymi, a także decyzjami samorządowymi. Wyzwanie dla reformy stanowiło przygotowanie ucznia do życia we współczesnym społeczeństwie i wykorzystywanie zdobytej wiedzy w praktyce dnia codziennego. Do głównych zadań należało zatem przygotowanie przyszłych absolwentów do życia w cywilizacji informacyjnej, zachowania tożsamości kulturowej wobec zagrożeń niesionych przez postępujące procesy globalizacji, dokonywania dobrych wyborów w czasach panującego powszechnie chaosu wartości, odnajdywania swojego miejsca w różnorodnych układach społecznych oraz przygotowanie do szybko zmieniającego się rynku pracy¹⁹.

Zmiana ustroju szkolnego rozpoczęła się 1 września 1999 roku. Ustawa z dnia 25 lipca 1998 roku wprowadziła ustrój trójstopniowy, na który składa się: sześcioletnia szkoła podstawowa, trzyletnie gimnazjum oraz trzyletnie liceum profilowane, obok którego funkcjonuje dwuletnia szkoła zawodowa. Ponadto wprowadzono dwuletnie liceum uzupełniające po szkole zawodowej oraz szkoły policealne. Problemy związane z wprowadzeniem nowego systemu znalazły się w kompetencjach gmin i powiatów. Do zadań władz jednostki samorządu terytorialnego należało przygotowanie i wprowadzenie reformy oświaty a także realizacji zadań oświatowych. Władze samorządowe rozpoczęły prace nad odpowiadającymi lokalnym potrzebom i możliwościom zmianami w zakresie organizacji pracy sieci szkół i dostosowania oferty edukacyjnej do warunków lokalnego rynku pracy oraz aspiracji dzieci i rodziców. Takie zmiany wiązały się przede wszystkim z zaangażowaniem finansowym władz lokalnych w kwestii poprawy warunków nauczania w szkołach, z podnoszeniem jakości pracy szkoły i lepszym przygotowaniem młodzieży do wejścia w dorosłe życie. Dlatego też kadra nauczycielska wychodząc naprzeciw wymaganiom reformy musiała i w dalszym ciągu musi stale się doskonalić poprzez podnoszenie swoich kwalifikacji, udział w różnego rodzaju szkoleniach. Wydatki na oświatę i wychowanie związane szczególnie z prowadzeniem szkół i przedszkoli publicznych są największym obciążeniem budżetów gmin. Reforma szkolnictwa to nowe możliwości na wyrównanie różnic edukacyjnych pomiędzy młodzieżą pochodzącą z obszarów wiejskich i miejskich. Istnieje ogólny dostęp do pracowni komputerowych i do internetu w każdej szkole, nawet tej najbiedniejszej. Praca nauczycieli miejskich z młodzieżą wiejską powoduje, iż zmienia się ich świadomość.

Ustrój ten wchodził jednak w życie stopniowo. Pierwszego września 1999 roku uczniowie ówczesnej klasy szóstej stali się pierwszym rocznikiem gimnazjalistów. W następnym roku szkolnym gimnazjum miało już kolejne dwie klasy, a we wrześniu 2001 roku było pełną trójklasową szkołą. Pierwsi absolwenci gimnazjów pojawili się w 2002 roku i w tym samym roku rozpoczęły działanie licea profilowane i szkoły zawodowe. Uczniowie ówczesnych klas siódmych i ósmych kontynuowali naukę na dotychczasowych zasadach. W ujęciu strukturalnych kształcenie odbywać się będzie w następujących typach szkół:

• szkoła podstawowa

• gimnazjum

• szkoła zawodowa (na podbudowie programowej gimnazjum)

• liceum profilowane (na podbudowie programowej gimnazjum) kształcące w profilach zawodowych,

• szkoła policealna (na podbudowie liceum)

• studia zawodowe (licencjackie, inżynierskie)

• studia magisterskie (jednolite i uzupełniające)

• studia doktoranckie

Pierwszą szkołą każdego człowieka jest oczywiście szkoła podstawowa. Nauczyciele przekazując odpowiednią wiedzę pomagają dzieciom kształtować swoje umiejętności i postawy. Umożliwiają uczniom poznawanie świata w jego jedności i złożoności. Wychowawcy wspomagają samodzielność uczenia się, inspirują ich aktywność badawczą oraz wyrażanie własnych myśli i przeżyć. W dzieciach zostaje rozbudzona ciekawość poznawcza oraz co najważniejsze - motywacje do dalszej nauki.

Na zakończenie nauczania w szkole podstawowej uczeń ma możliwość poznać wyniki nauki dzięki sprawdzianowi wiedzy i umiejętności. Jest to rodzaj testu oceniany przez zewnętrzną wobec szkoły komisję. W wyniku tego sprawdzianu uczeń otrzyma określoną liczbę punktów i pewną wiedzę na temat tego co potrafi, a nad czym powinien jeszcze popracować. Egzamin kompetencji ucznia ze szkoły podstawowej jest w gimnazjach traktowany jako egzamin wstępny.

Gimnazjum to przede wszystkim szansa dla terenów wiejskich. Są to szkoły właściwie wyposażone, posiadające dobrze przygotowaną kadrę i odpowiednią nowoczesną bazę. Młodzież uczy się tam samodzielności. Nauczyciele wprowadzają uczniów w świat wiedzy naukowej ujmowanej dyscyplinarnie, pomagają im w podejmowaniu decyzji dotyczącej kierunku dalszej edukacji, przygotowują ich do aktywnego udziału w życiu społecznym poprzez przygotowanie do życia w rodzinie, edukację regionalną, kształcenie obywatelskie i patriotyczne. W gimnazjum, tak jak w innych szkołach, obowiązują programy nauczania wprowadzające równowagę między przekazywaniem wiedzy, nabywaniem umiejętności i kształtowaniem postaw. Absolwenci gimnazjum będą dobrze znali język obcy, sprawnie posługiwali się komputerem. Po odbyciu kształcenia gimnazjalista zdaje egzamin w formie testu, tzw sprawdzian pre orientujący. Ilość zdobytych punktów oraz rozpoznanie silnych i słabych stron pozwala podsumować wyniki pracy ucznia i zdecydować, do jakiej szkoły młody człowiek powinien pójść po gimnazjum. Egzamin końcowy zastąpił tutaj egzaminy wstępne, które często stanowiły barierę dla absolwentów szkół podstawowych, odstraszając ich od kontynuowania nauki w liceum.

W przyszłości na bazie niektórych gimnazjów będą tworzone licea profilowane - w ten sposób liczba tych szkół na terenach wiejskich znacząco wzrośnie.

Nauka w szkole zawodowej trwa 2 lata. Po jej zakończeniu absolwent ma możliwość uzyskania kwalifikacji na poziomie robotniczym lub pracownika o równorzędnych kwalifikacjach w wyuczonym zawodzie. W tym typie szkół kształcą się dwie kategorie osób - młodociani pracownicy i uczniowie.

Głównym celem szkoły zawodowej jest wykształcenie u uczniów zestawu umiejętności zawartych w podstawie programowej dla danego zawodu i przygotowanie do kształcenia ustawicznego. Ważną rolą szkoły zawodowej jest kształtowanie ponad dyscyplinarnych i społecznych oraz dostarczanie wiedzy ogólnozawodowej. Poziom kształcenia ogólnego powinien umożliwić kontynuację nauki w dwuletnim liceum uzupełniającym, które w ciągu dwóch lat ma przygotować uczniów do matury.

Nauka w szkole zawodowej kończy się ujednoliconym egzaminem zawodowym potwierdzającym poszczególne kwalifikacje zawodowe. Fundamentalnym założeniem w tym typie szkoły jest maksymalne oparcie praktycznej nauki zawodu o zakład pracy.

W liceach profilowanych nauczyciele pomagają uczniom stworzyć własny warsztat pracy intelektualnej, przygotowują ich do dokonywania świadomych wyborów, pełnego i odpowiedzialnego uczestnictwa w życiu społecznym oraz kierowania własnym rozwojem.

Liceum profilowane zawodowo ma zapewnić absolwentom dobre przygotowanie ogólne i dać szeroko profilowane podstawy zawodowe, umożliwiające podjęcie kształcenia w różnych zawodach, bazujących na określonych profilach kształcenia, czyli w efekcie prowadzić do zdobycia zawodu. Jednym z podstawowych celów tej szkoły jest wykształcenie cech pracowniczych pożądanych we współczesnej gospodarce . Absolwent będzie mógł podjąć zarówno kształcenie zawodowe w szkołach policealnych lub w systemie pozaszkolnym , jak również naukę na studiach wyższych. Trzyletnie liceum profilowane zawodowo umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości, a jednym z przedmiotów egzaminu maturalnego byłby któryś z bloków zawodowych.

Nowa matura zyskała większą rangę, ponieważ otwiera ona drogę na wybrane studia. Obowiązują na niej cztery egzaminy: język polski i obcy, matematyka oraz przedmiot do wyboru. W ostatniej klasie uczeń przygotowuje pod opieką nauczyciela całoroczną pracę, która jest zaliczana jako część egzaminu maturalnego.

Nie wszyscy absolwenci liceów podejmą studia. Tym którzy nie rozpoczną edukacji na wyższym poziomie należy umożliwić zdobycie lub uzupełnienie kwalifikacji zawodowych na poziomie średnich technicznym lub równorzędnym. Rolę tę powinny spełniać licea profilowane. Kształcenie w szkołach policealnych powinno być dostosowane do różnych poziomów kompetencji zawodowych zdobytych w liceach, a więc musi być zróżnicowane pod względem programowym i czasu trwania kształcenia. Słuchacz może je ukończyć już po nabyciu jednej kwalifikacji zawodowej, uzyskując jej potwierdzenie.

3.3 Oświata w Polsce a integracja z Unią Europejską

Edukacja oraz badania naukowe są fundamentem podnoszenia jakości życia społeczeństw. W krajach rozwiniętych budowane jest obecnie społeczeństwo informacyjne oraz gospodarka oparta na wiedzy, w których podstawowymi czynnikami rozwoju są produkcja, przetwarzanie, przekaz i przetwarzanie informacji, a zwłaszcza wiedzy będącej owocem badań naukowych.²⁰

Co zyska młodzież dzięki przystąpieniu do Unii Europejskiej? - takie pytanie zadawano bardzo często polskiej młodzieży zanim nasz kraj przystąpił do tejże wspólnoty.

Młodzież przede wszystkim otrzymała dodatkowe możliwości edukacyjne, a więc atrakcyjniejsze szanse rozwoju kariery zawodowej, kraje unijne wzajemnie uznają świadectwa szkolne i dyplomy ukończenia studiów co uczniom i studentom ułatwia podejmowanie nauki w dowolnym państwie Unii Europejskiej. Po zakończeniu edukacji młody człowiek będzie mógł również podjąć pracę. Uproszczona została procedura nostryfikacji dyplomów przy staraniach o pracę.

Polityka UE wobec młodzieży zakłada między innymi: stałe podnoszenie jakości nauczania, rozpowszechnianie języków państw członkowskich, popieranie wymiany studentów, uczniów i nauczycieli, rozwój edukacji zaocznej oraz rozwój współpracy między szkołami i uczelniami. Wśród najważniejszych pożytków wynikających wprost z procesu integracji i towarzyszącej jej mobilności osób wymienić należy: prawo do kształcenia w państwach członkowskich Unii, możliwość uczestnictwa we wspólnotowych programach edukacyjnych, wprowadzenie narzędzi oceny dokonań studenta (punkty ECTS, DS), podnoszenie jakości kształcenia, uznawalności dyplomów szkół wyższych, zwiększenie szans na zatrudnienie, pozytywne efekty wzrostu konkurencji między szkołami wyższymi. Studenci Unii Europejskiej zamierzający podjąć naukę w innym państwie niż to, z którego pochodzą, mogą korzystać ze swobody przemieszczania się i uprawnieni są do uzyskania prawa pobytu w danym państwie. Władze danego kraju nie mogą odmówić im zgody na pobyt w celu odbycia nauki. Prawo takie przysługuje studentom, którzy zostaną przyjęci na studia, posiadają ubezpieczenie oraz wystarczające środki na utrzymanie i pokrycie kosztów kształcenia, a tym samym nie stanowią ciężaru dla systemu zabezpieczenia społecznego państwa przyjmującego. Podejmując naukę w innym kraju UE, mają takie same prawa i obowiązki jak studenci państwa, w którym studiują.

Program Socrates Comenius 1 ma na celu podniesienie poziomu edukacji szkolnej, podkreślenie jej europejskiego wymiaru, promowanie świadomości interkulturowej oraz doskonalenie znajomo ci języków obcych. Jako program w całości finansowany przez Unię Europejską ma ogromne możliwości dotarcia do środowisk zagrożonych marginalizacją społeczną i ekonomiczną, bezrobociem, brakiem perspektyw dla młodych ludzi.

Program ten skierowany jest do tych osób, które świadome znaczenia współpracy międzynarodowej w dzisiejszym świecie lub chcą się o tym przekonać. Niebagatelne znaczenie ma też fakt, że możliwe jest szlifowanie znajomości języków obcych, a także poznanie odmiennego od naszego systemy edukacji, stylu życia i dorobek kulturowy państw partnerskich. Uczniowie i pracownicy szkół mają okazję promować własną szkołę, miasto, region, kraj i kulturę poza granicami swego państwa oraz nawiązywać kontakty na gruncie zawodowym i prywatnym.

ROZDZIAŁ IV

FINANSE III RP

4.1 Procedura opracowania i uchwalania budżetu gminy

W Polsce gospodarka finansowa każdej jednostki samorządu terytorialnego prowadzona jest w ramach budżetu.

Budżet to roczny plan finansowy obejmujący wydatki i dochody w każdej z gmin. Dochody ujmowane są według ważniejszych źródeł i działów klasyfikacji. Wydatki natomiast podzielone są na bieżące oraz majątkowe i mają one charakter bezzwrotny. Budżet obejmuje również dochody i rozchody uchwalone przez radę gminy na dany rok kalendarzowy zwany rokiem budżetowym. Uchwała budżetowa określa również plany przychodów i wydatków jednostek gospodarki pozabudżetowej, funduszy celowych, związane z realizacją zadań zleconych przez administrację rządową a także zakres i kwoty dotacji przedmiotowych i innych dotacji. W budżecie jednostki samorządu terytorialnego mogą być tworzone również rezerwy. Rezerwa ogólna tworzona jest na nieprzewidziane wydatki, lecz nie może ona przekraczać 1% wydatków ogółem, oraz rezerwa celowa w wysokości maksymalnie 5%.

Budżet ma charakter dyrektywny, tzn. stanowi on wytyczne dla władz gminy dotyczące gromadzenia wskazanych w budżecie kwot dochodów oraz sposobu wydatkowania środków pieniężnych na zadania realizowane przez gminy. Każda zmiana kwot wydatków na realizację danego przedsięwzięcia lub jego zakresu może spowodować wstrzymanie realizacji programu.

Proces uchwalania budżetu gminy wygląda następująco. Projekt budżetu na rok następny wraz z objaśnieniami, informacjami stanie mienia komunalnego przygotowują władze wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego. Informacja ta powinna zawierać dane dotyczące praw własnościowych, majątkowych, wierzytelności, udziałów w spółkach i akcjach, dane o dochodach uzyskanych z tytułu posiadanych praw oraz o zmianach w stanie mienia komunalnego. Projekt uchwały budżetowej organ wykonawczy danej jednostki przedstawia organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Jednocześnie projekt ten musi być zaopiniowany przez regionalną izbę obrachunkową. Opinię tę przed uchwaleniem budżetu należy przedstawić organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego. Organ ten uchwala budżet przed rozpoczęciem roku budżetowego, budżetowego w szczególnie uzasadnionych przypadkach nie później niż do 31 marca roku budżetowego.2¹ W przypadku, gdy nie jest uchwalony jeszcze budżet państwa, tylko obowiązuje prowizorium budżetowe rada gminy może również uchwalić takie prowizorium. Musi ono jednak być na taki sam okres, co prowizorium budżetowe państwa. Jeżeli tego nie uczyni w wyznaczonym terminie to do 30. kwietnia budżet gminy uchwalany jest przez regionalną izbę obrachunkową. W czasie, w którym budżet jest uchwalany obowiązuje projekt budżetu. W terminie 21 dni od przyjęcia uchwały budżetowej opracowany zostaje układ wykonawczy budżetu oraz przekazane zostają informacje o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków podległym jednostkom. Organ wykonawczy gminy sprawuje również ogólny nadzór nad realizacją uchwały budżetowej.

W uchwale budżetowej muszą znaleźć się między innymi: prognozowane wysokości dochodów, włącznie ze źródłami ich pochodzenia, planowane wydatki, sposoby pokrycia deficytu, jeżeli takowy wystąpi lub też propozycje przeznaczenia nadwyżki budżetowej. Uchwała powinna również określać wysokość nakładów inwestycyjnych, plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych, funduszy celowych, zakresu i kwot dotacji.

Racjonalizacja gospodarki budżetowej gmin polega na jak najlepszym dostosowaniu posiadanych środków finansowych do wykonywanych zadań. Dotyczy to szczególnie przeznaczenia wydatków na uzasadnione cele i zadania, bez zbędnego marnotrawstwa. Przy pomiarze efektywności rozdysponowania środków chodzi o ustalenie jakie korzyści może osiągnąć gospodarka a jakie społeczeństwo.

Duże znaczenie dla zakresu i jakości realizowanych przez daną gminę zadań ma wielkość jej dochodów budżetowych. Poziom budżetu w dużej mierze jest zależny od stopnia rozwoju gospodarczego terenu, zamożności mieszkańców jak również od sposobów zaopatrywania w zewnętrzne źródła finansowania. Planując budżet, zwłaszcza ten długookresowy, a także możliwość wykonywania konkretnych zadań inwestycyjnych należy wziąć pod uwagę ilość a także stabilność wpływów budżetowych. Zasadniczym problemem, jeśli chodzi o wydatki z budżetu gminy jest właściwy i sprawiedliwy podział środków finansowych. W pierwszej kolejności dokonuje się podziału na część operacyjną i inwestycyjną. Należy wykazać trafność wyboru zadań i możliwe sposoby ich finansowania.

Ważnym zadaniem na etapie opracowania i uchwalania budżetu jest zachowanie zasady równowagi budżetowej. Budżety poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego mogą zamykać się nadwyżką lub deficytem. Oznacza to, że budżety mogą:

• być budżetami zrównoważonymi i wówczas:

D = W lub D > W

• zamykać się deficytem i wówczas:

D < W

gdzie:

D - oznacza dochody budżetu,

W - oznacza wydatki budżetu.

W przypadku uchwalenia budżetu deficytowego należy podać źródła finansowania deficytu, a ponad to zaplanować w nim, po stronie rozchodów, spłaty pożyczek, kredytów bądź wykupywanych papierów wartościowych ( w tych okresach, w których one wystąpią). Dlatego też uchwalany przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego budżet deficytowy musi zawierać dodatkowy, obok dochodów i wydatków, zapis, z którego jednoznacznie będzie wynikać, że pomimo iż:

D < W

to jednak

L = P

gdzie:

L - oznacza, obok dochodów, również przychody, tj. nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych, planowane do zaciągnięcia kredyty, pożyczki lub przychody z emisji obligacji,

P - oznacza, oprócz wydatków, również rozchody obejmujące spłaty rat kredytów, pożyczek oraz wykup emitowanych w okresach poprzednich papierów wartościowych.

Takie zbilansowanie lewej i prawej strony budżetu świadczy o wewnętrznej równowadze planu budżetowego (gminy, powiatu, województwa), pomimo nierównowagi pomiędzy dochodami a wydatkami. Jest ono konsekwencją niewyodrębnienia w polskich realiach samorządu terytorialnego budżetu bieżącego i budżetu inwestycyjnego.2²

4.2 System finansów w Polsce po 1 stycznia 2004

Ustawa z dnia 26 listopada 1998 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999-2003 straciła moc 31 grudnia 2003 r. 13 listopada 2003 r. Sejm uchwalił nową ustawę o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, mającą na celu zwiększenie udziału samorządów w dysponowaniu finansami publicznymi, a tym samym również zwiększenie ekonomicznej odpowiedzialności jednostek i zwiększenie udziału dochodów własnych w ogólnych środkach finansowych. Wprowadzone zmiany mają prowadzić do mocniejszego związania sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego z koniunkturą gospodarki państwa i stworzenia instrumentów wspierających przedsiębiorczości. Działania te prowadzić będą do zwiększenia możliwości jak najlepszego wykorzystania środków unijnych. Możliwe jest to dzięki zwiększeniu strumieni środków i uelastycznienia zasad gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego.

W ustawie tej zawarte zostały zasadnicze zmiany dotyczące systemu finansowania samorządów różnych szczebli. Dla potrzeb tej pracy przedstawione zostały zmiany w systemie zasilania gmin. Są to między innymi:

• zwiększone udziały w podatkach bezpośrednich

• budowa subwencji ogólnej i sposób jej podziału

• tworzenie rezerwy subwencji

• wprowadzenie systemu wpłat do budżetu państwa na wszystkich poziomach jednostek samorządu terytorialnego oraz mechanizmu zachęcającego do łączenia się jednostek samorządu terytorialnego

• przyznawanie dotacji celowych z budżetu państwa oraz

• zmiany w sposobie finansowania niektórych zadań.

Dochodem własnym gmin, powiatów i województw są zwiększone udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych i podatku dochodowego od osób prawnych. Do końca grudnia 2003 roku udziały te stanowiły 27,6 % w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) i 5 % w przypadku podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Od 1 stycznia 2004 roku udziały zostały podwyższone do 35,72 %, jeżeli chodzi o PIT i 6,71% przy CIT. Wskaźnik udziału gmin ciągłość podatku PIT będzie ciągłość roku na rok podwyższany aż osiągnie wielkość docelową 39,34%. Aby zapewnić ciągłość finansowania zadań w 2004 roku, jednostki samorządu terytorialnego - gminy otrzymały jednorazową zaliczkę z budżetu państwa w wysokości 1/12 różnicy pomiędzy kwotą wynikającą z planowanej na 2004 r. dla danej jednostki kwoty udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych a kwotą wynikającą z udziału we wpływach z tego podatku przed 1 stycznia 2004 r.

Inne zmiany dotyczące dochodów własnych gmin to dodatkowy dochód w postaci 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa na realizację zadań z zakresu administracji rządowej i zadań zleconych.

Dochodem jednostek samorządu terytorialnego jest również subwencja ogólna. Składa się z części:

• wyrównawczej,

• równoważącej (gminy i powiaty),

• regionalnej (województwa),

• oświatowej.

Ze względu na duże zróżnicowanie dochodów w gminach, powiatach i województwach, wprowadzony został system wyrównawczy. Jego celem jest ochrona jednostek najsłabszych ekonomicznie. Różnice w dochodach wyrównywane będą w postaci części wyrównawczej a także części równoważącej dotyczy to gmin i powiatów oraz części regionalnej w przypadku województw. Biorąc pod uwagą zróżnicowanie jednostek samorządu terytorialnego pod względem dochodowym, gospodarczym i społecznym, wprowadzona została kategoryzacja tych jednostek w zakresie systemu wyrównywania różnic w dochodach. Część wyrównawcza subwencji ogólnej przekazywana będzie jednostkom samorządu terytorialnego do 15 każdego miesiąca.

Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla gmin składa się z kwoty podstawowej i kwoty uzupełniającej. Wysokość kwoty podstawowej ustalana jest w oparciu o dochody podatkowe. Dochody podatkowe rozumiane są jako dochody z podatku od nieruchomości, rolnego, leśnego, podatku od czynności cywilnoprawnych, podatku od działalności gospodarczej osób fizycznych opłacanego w formie karty podatkowej, wpływów z opłaty skarbowej, wpływów z opłaty eksploatacyjnej, udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych i od osób prawnych. Aby ustalić część wyrównawczą subwencji ogólnej i wysokość wpłat przyjmuje się dochody jednostki uzyskane z podatku rolnego (średnia cena skupu żyta), lub leśnego (średnia cena sprzedaży drewna).Podstawą do ustalenia wysokości kwoty podstawowej na 2004 r. były dane pochodzące ze sprawozdań za 2002 r., złożone w regionalnych izb obrachunkowych.

Kwotę podstawową otrzymają gminy, w których dochód podatkowy na 1 mieszkańca był niższy niż 92% średniego dochodu podatkowego na 1 mieszkańca kraju. W gminach, w których dochód podatkowy na 1 mieszkańca jest niższy niż 40 % średniego dochodu podatkowego na 1 mieszkańca kraju - dochód gminy wyrównywany będzie w trzech przedziałach:

• do 40% średniego dochodu podatkowego na 1 mieszkańca kraju - w 90%,

• od 40% do 75% średniego dochodu podatkowego na 1 mieszkańca kraju - w 80%,

• od 75% do 92% średniego dochodu podatkowego na 1 mieszkańca kraju - w 75%.

W gminach, gdzie dochód podatkowy jest wyższy niż 40 %, ale niższy niż 75 % średniego dochodu podatkowego dochód gminy wyrównywany będzie już tylko w dwóch przedziałach:

• do 75% średniego dochodu podatkowego na 1 mieszkańca kraju - w 80%,

• od 75% do 92% średniego dochodu podatkowego na 1 mieszkańca kraju - w 75%.

Dla gmin najbogatszych, czyli takich w których dochód podatkowy na 1 mieszkańca jest wyższy od 75 % i niższy niż 92 % wyrównywanie stanowić będzie 75% różnicy między 92 % średniego dochodu podatkowego na 1 mieszkańca kraju a dochodem podatkowym przypadającym na 1 mieszkańca danej gminy.

Natomiast wysokość kwoty uzupełniającej uzależniona jest od gęstości zaludnienia w gminie, w relacji do średniej gęstości zaludnienia w kraju oraz od dochodu gminy przypadającego na 1 mieszkańca. Kwotę uzupełniającą otrzymają tylko te gminy, w których gęstość zaludnienia, jest niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju a dochód podatkowy na 1 mieszkańca gminy nie przekracza 150 % średniego dochodu podatkowego przeliczonego na 1 mieszkańca kraju. Wysokość kwoty uzupełniającej, przypadającej gminie, to iloczyn liczby mieszkańców, 17% średniego dochodu podatkowego wszystkich gmin w przeliczeniu na 1 mieszkańca kraju oraz ilorazu różnicy średniej gęstości zaludnienia w kraju i gęstości zaludnienia w gminie do średniej gęstości zaludnienia w kraju.

Część równoważąca dla gmin ustalona została w wysokości łącznej kwoty wpłat. Ma ona na celu wyrównanie ewentualnych różnic w dochodach. Różnice te są wynikiem zmian wprowadzonych w systemie finansowania zadań. W 2004 r. sposób podziału części równoważącej dla gmin został określony ustawowo. Od roku 2005 minister finansów publicznych określił szczegółowy sposób podziału części równoważącej subwencji ogólnej dla gmin i powiatów. Wcześniej jednak musi zasięgnąć opinii reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego oraz uwzględnić sytuację finansową tych jednostek. Sposób podziału części równoważącej subwencji ogólnej zostanie ogłoszony w drodze rozporządzenia.

Część równoważącą subwencji ogólnej dla gmin ustalona jest jako suma łącznej kwoty wpłat gmin oraz łącznej kwoty uzupełniającej części wyrównawczej subwencji ogólnej tych gmin. W 2004 r. część równoważąca subwencji ogólnej była przeznaczona dla gmin, w których dochody przeliczeniowe były niższe od dochodów bazowych. Dochody bazowe to dochody z tytułu dotacji przeznaczonych na finansowanie zadań, które po 1. stycznia 2004 r. stały się zadaniami własnymi gminy, udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych i osób prawnych, a także części podstawowej i rekompensującej (z tytułu likwidacji podatku od środków transportowych) subwencji ogólnej dla gmin.

Do dochodów przeliczeniowych zalicza się dochody pochodzące z udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych zwiększonego o 33,8 %, udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, oraz część wyrównawczą subwencji ogólnej dla gmin ustalonej na 2004 r.

Część regionalna dla województw ustalana jest w wysokości łącznej kwoty wpłat województw. Ta część subwencji ogólnej będzie rozdzielana według zasad określonych ustawowo, z uwzględnieniem czynników makroekonomicznych, takich jak stopa bezrobocia i PKB. Część równoważąca i regionalna subwencji ogólnej przekazywana zostanie samorządom do 25 każdego miesiąca

Do 25 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc wypłaty wynagrodzeń przekazana zostanie również część oświatowa subwencji ogólnej. Wysokość tej subwencji określona będzie corocznie w ustawie budżetowej. Nie może być ona niższa niż przyjęta w ustawie budżetowej w roku bazowym i musi być skorygowana o kwotę wynikającą z innych wydatków powstałych w wyniku zmiany realizowanych zadań oświatowych. Jeżeli chodzi o sposób podziału tej części subwencji ogólnej między jednostki samorządu terytorialnego to określi go w drodze rozporządzenia minister odpowiedzialny za sprawne funkcjonowanie oświaty. Podział ten uwzględniał będzie typy oraz rodzaje szkół i placówek podległe jednostkom samorządu terytorialnego, awans zawodowy nauczycieli a także liczbę uczniów we wspomnianych powyżej szkołach i placówkach. Od kwoty części oświatowej subwencji ogólnej odliczana będzie rezerwa części oświatowej subwencji ogólnej w roku 2004 będzie to 1 %, a od 2005 roku 0,6 % przyznanej rezerwy oświatowej. Podział tej rezerwy będzie dokonywany do dnia 30 listopada każdego roku. Część oświatowa subwencji ogólnej stanowi w 2004 r. 16,4 % planowanych dochodów budżetu państwa. Wysokość tej subwencji uzależniona jest od zakresu zadań oświatowych wykonywanych przez daną jednostkę samorządu terytorialnego liczby uczniów w roku szkolnym 2003 / 2004, liczby nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego oraz innych danych statystycznych. Część oświatowa subwencji ogólnej składać się będzie z kwoty bazowej, kwoty uzupełniającej na realizację zadań szkolnych oraz z kwoty na zadania pozaszkolne. Z środków tych finansowane będą odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli emerytów i rencistów, dodatki i premie dla opiekunów praktyk zawodowych, a co najważniejsze zajęcia organizowane dla uczniów V i VI klas szkół podstawowych w ramach czwartej godziny zajęć wychowania fizycznego

W budżecie państwa tworzy się corocznie rezerwę subwencji ogólnej w wysokości 2% sumy planowanych części wyrównawczych ustalonych dla gmin, powiatów i województw. Środki te przeznaczone są zazwyczaj na uzupełnienie dochodów jednostek a ściślej na zadania związane z pomocą społeczną oraz na wyrównanie różnic w dochodach jednostek samorządu terytorialnego wynikających ze zmian systemie finansowania zadań. Rezerwa ta jest w dyspozycji ministra finansów publicznych w porozumieniu z ministrami danego resortu.

Kolejnymi zmianami w systemie zasilania jest wprowadzenie systemu wpłat do budżetu państwa na wszystkich poziomach jednostek samorządu terytorialnego oraz wprowadzenie mechanizmu zachęcającego do łączenia się jednostek samorządu terytorialnego.

Pierwszy z nich to mechanizm wpłat gmin najbogatszych solidaryzujących się z gminami najuboższymi. Mechanizm ten rozciągnięty został również na powiaty i województwa. Wpłaty dokonywane są w dwunastu równych ratach do 15 dnia każdego miesiąca. Drugi natomiast to mechanizm zachęcający do łączenia się jednostek samorządu terytorialnego. Dla gmin powstałych w wyniku połączenia wskaźnik udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, w okresie 5 lat, począwszy od dnia 1 stycznia roku następującego po połączeniu będzie zwiększony o pięć punktów procentowych. Tak uzyskane dochody nie będą wliczane do systemu wpłat.

Zgodnie z ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, gminy otrzymywać mogą dotacje celowe z budżetu państwa. Dotacjami objęte będą zadania z zakresu administracji rządowej, zadania zlecone ustawami, a także zadania wykonywane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy zawartych porozumień. Dotacje przewidziane są również na usuwanie zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków klęsk żywiołowych, na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych objętych kontraktem oraz zadań wynikających z umów międzynarodowych.

Jednostki samorządu terytorialnego otrzymają także z rezerw budżetu państwa środki na dofinansowanie bieżących zadań własnych związanych z prowadzeniem instytucji kultury, przejętych od 1 stycznia 1999 r. Rezerwa ta jest przeznaczona na zadania objęte patronatem państwa w dziedzinie kultury. Dotyczy to przede wszystkim programów realizowanych przez te instytucje i sposobów ich finansowania. Nastąpiły też istotne zmiany w sposobie finansowania niektórych zadań. W roku 2004 likwidacji uległy dotacje celowe na te zadania, które przekazane zostały jednostkom samorządu terytorialnego jako zadania własne i finansowane będą z dochodów własnych gmin. Jednakże w miejsce tych dotacji zwiększone zostaną dochody własne.

ROZDZIAŁ V

FINANSOWANIE OŚWIATY W GMINIE GIERAŁTOWICE

5.1 Charakterystyka gminy Gierałtowice

Gmina Gierałtowice jest średnią co do wielkości gminą Górnego Śląska. Powstała w 1977 roku a w jej skład weszło początkowo sześć sołectw: Bujaków, Chudów, Gierałtowice, Ornontowice, Paniówki i Przyszowice. Obecnie Gmina liczy tylko cztery sołectwa, ponieważ w 1991 sołectwo Ornontowice odłączyło się i utworzyło własną Gminę, a sołectwo Bujaków w 1995 odłączyło się do miasta Mikołowa.

Gmina położona jest w północno - zachodniej części województwa śląskiego, a po reformie administracyjnej w 1999 roku należy do ziemskiego powiatu gliwickiego. Łączna powierzchnia Gminy Gierałtowice wynosi 39 km2, co stanowi 0,32% powierzchni województwa śląskiego i 5,77% powierzchni powiatu gliwickiego.

Tabela 1. „Liczba ludności w gminie Gierałtowice na dzień 31 grudnia w latach 2007 - 2009

Liczba ludności w gminie Gierałtowice na dzień 31 grudnia
2007	2008	2009
10599 osób	10677 osób	10777 osób

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Urzędu Gminy Gierałtowice

Historia Gminy sięga końca XIII wieku do początku XIV, z tego okresu pochodzą pierwsze wzmianki o poszczególnych sołectwach.

O bogatej przeszłości świadczą liczne zabytki - są to między innymi: częściowo już odrestaurowane ruiny Zamku w Chudowie. Ten wpisany do rejestru zabytków obiekt pochodzący z XVII wieku, w ostatnich latach przekazany został wraz z przyległym terenem Fundacji „Zamek Chudów”.

Obecnie opiekująca się ruinami Fundacja „Zamek Chudów” dba o odbudowę i renowację istniejących zabytków. Ruiny zamku, jak również znajdujące się nieopodal niego zabytki, pełnią na terenie gminy ważną funkcję turystyczno - kulturalną. W odbudowanej baszcie zamkowej na wszystkich kondygnacjach zajmuje się muzeum, z bardzo interesującymi zbiorami, które jest licznie odwiedzane przez turystów z najodleglejszych krańców Polski, jak i zza granicy.

W sąsiednich Przyszowicach podziwiać można zabytkowy zamek wraz z parkiem o powierzchni 4,13 ha. Zespół pałacowo - parkowy objęty został ochroną prawną i wpisany do rejestru zabytków. Dodatkowo, odnowiona elewacja zewnętrzna wraz z nowoczesną iluminacją tworzą swoisty klimat wokół obiektu. W dzisiejszych czasach ten bajeczny zabytkowy obiekt pełni między innymi funkcję Urzędu Stanu Cywilnego wprowadzając niezwykły klimat dla par zawierających związki małżeńskie.

Znajdujące się na terenie Gminy wymienione wyżej zabytki, oraz zabytki znajdujące się w wykazie wpisanych do rejestru zabytków, stanowią oprócz wartości historycznej sporą atrakcje turystyczną.

Jedną z zalet gminy jest jej lokalizacja w sąsiedztwie dużych aglomeracji, gdzie wielu mieszkańców posiada swoje miejsce pracy, oraz znajdują się szkoły średnie i uczelnie wyższe. Gmina posiada ponadto dogodne połączenia komunikacyjne z miastami aglomeracji śląskiej.

Każde sołectwo posiada nowoczesną, wyposażoną na najwyższym poziomie szkołę podstawową, a ponadto trzy sołectwa Gierałtowice, Paniówki i Przyszowice mają również nowocześnie wyposażone gimnazjum co niewątpliwie wpływa na jakość i kulturę kształcenia, oraz promocję i rozwój świadomości wśród młodzieży. Taki kierunek rozwoju oświaty niewątpliwi wpływa na rozwój społeczeństwa informacyjnego. Dzięki tym staraniom w ostatnich latach coraz wyższy odsetek młodzieży Gminy Gierałtowice kończy szkołę średnią i studia wyższe. W wyżej wymienionych sołectwach znajdują się również oddziały dla najmłodszych mieszkańców gminy. Przyjazne i otwarte na potrzeby mieszkańców przedszkola swym wyglądem, nowoczesną architekturą są chlubą gminy i jej mieszkańców.

W szkołach podstawowych uczy się prawie 800 dzieci i pracuje ponad 80 nauczycieli, w gimnazjach uczy się ok 450 uczniów i pracuje ponad 50 nauczycieli. Opieką przedszkolną objętych jest ponad 200 dzieci i pracuje ok 20 nauczycieli.

Wysokie nakłady inwestycyjne w minionych latach na rozwój oświaty przyczyniły się do faktu, że w rankingu gmin wiejskich według wysokości wydatków oświatowych na jednego ucznia gmina Gierałtowice w 2004 zajęła bardzo wysokie, 46 miejsce w kraju i najwyższe w województwie śląskim.

Kolejne lata były kontynuacją inwestycji oświatowych, wykonano między innymi boiska szkolne wraz z infrastrukturą w Gierałtowicach i Przyszowicach. W sołectwie Paniówki wybudowano ogromnym nakładem inwestycyjnym gminny basen kąpielowy z mnóstwem atrakcji zarówno dla dzieci, młodzieży jak i dorosłych. W sołectwie Przyszowice stworzono młodzieży wzorowe warunki do realizacji swoich pasji sportowych oddając do użytku kompleks sportowo - rekreacyjny.

Wysoka pozycja na mapie oświatowej jest rezultatem wieloletniej polityki pro oświatowej Rady Gminy oraz Wójta Gminy Gierałtowice.

Gmina Gierałtowice może pochwalić się nie tylko bardzo dobrymi wynikami w dziedzinie oświaty. W 2003 roku Gmina Gierałtowice otrzymała drugą nagrodę w konkursie za najlepiej oświetloną gminę w Polsce w kategorii „ Oświetlenie wybranej przestrzeni lub obiektu”, natomiast w 2004 w konkursie gminnych inwestycji oświetleniowych zajęła 3 miejsce w kategorii „Kompleksowe inwestycje i modernizacje oświetlenia dróg i ulic”. Obecnie największym wyzwaniem inwestycyjnym jest budowa gminnej kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków.

Dalsze lata rozwoju gminy będą zależały od realizacji zadań przewidzianych w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Gierałtowice. Opracowanie tego planu dla gminy ma bardzo duże znaczenie nie tylko dla władz gminy, ale w szczególności dla społeczności lokalnej, gdyż pozwala na szczegółowe określenie zamierzeń gminy zmierzających do zaspokojenia najwyższych potrzeb mieszkańców gminy i określenie możliwych źródeł finansowania tych inwestycji, ze szczególnym uwzględnieniem dostępnych dla jednostek samorządu terytorialnego funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.

Ze względu na swój długo okresowy charakter wdrażania założeń Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Gierałtowice jest procesem ciągłym, wymagającym stałego śledzenia zmian prawnych, gospodarczych oraz elastyczności w dostosowaniu się do priorytetów w zakresie uzyskiwania zewnętrznych środków finansowych.²³

1. Analiza dochodów Gminy Gierałtowice w latach 2007 - 2009.

Dochody gminy można podzielić na trzy kategorie. Są to dochody własne jednostek samorządu terytorialnego, subwencja ogólna i dotacja celowa z budżetu państwa. Wysokość dochodów gminy z poszczególnych źródeł w latach 2007 - 2009 przedstawia poniższa tabelka

Rodzaje dochodów	Kwota dochodów w latach
		2007	2008	2009
Dochody własne	27 508 484,00 zł	29 195 113,00 zł
Subwencja ogólna	5 860 158,00 zł	6 434 806,00 zł	7 065 803,00 zł
Dotacje celowe	1 582 928,00 zł	1 526 826,00 zł	14 727 122,00 zł
Razem	34 951 570,00 zł	37 156 745,00 zł	39 501 049,00 zł

Druga tabelka przedstawia jak kształtowały się wyżej wymienione kwoty w relacji do dochodu ogółem w ujęciu procentowym.

Rodzaje dochodów	Udział % w całości dochodów
		2007	2008	2009
Dochody własne	27 508 484,00 zł	29 195 113,00 zł
Subwencja ogólna	5 860 158,00 zł	6 434 806,00 zł	7 065 803,00 zł
Dotacje celowe	1 582 928,00 zł	1 526 826,00 zł	14 727 122,00 zł
Razem	34 951 570,00 zł	37 156 745,00 zł	39 501 049,00 zł

W analizowanych

PODSUMOWANIE

Oświata w życiu każdego człowieka ma ogromne znaczenie. Można było się przekonać o tym analizując sposoby zaspokojenia tej potrzeby na przestrzeni kolejnych lat i epok historycznych. Nawet przy ograniczonym dostępie do wiedzy - w czasach zaborów czy wojen - Polacy nigdy nie pozwolili zabrać im ich ojczystego języka i historii. Nie bali się zastraszenia, kar pieniężnych czy umieszczania w więzieniu. Uczyli się i uczyli innych, nie zważając na niebezpieczeństwo grożące im ze strony wroga. Obecnie gdy nie ma takich zakazów i możliwość edukacji jest ogólnodostępna robi się wszystko, aby ułatwić dzieciom i młodzieży i dorosłym zdobywanie wiedzy i podnoszenie swoich kwalifikacji. Dlatego też, aby wyrównać poziom wiedzy - szczególnie na wsiach - w 1999 roku wprowadzono do systemu edukacji gimnazja. Reforma oświaty miała za zadanie zniwelować różnice w wykształceniu młodzieży pochodzących z różnych terenów kraju.

Polska 1 mają 2004 roku stała się członkiem Unii Europejskiej. Z tego też względu Polacy muszą więc konkurować nie tylko między sobą poziomem posiadanych kwalifikacji, ale również ze swoimi rówieśnikami z krajów stowarzyszonych.

Reforma oświaty postawiła więc przed jednostkami samorządu terytorialnego dodatkowe zadania w dziedzinie oświaty i wychowania. Dowożenie uczniów do szkół, dokształcanie i doskonalenie zawodowe nauczycieli stały się ważnym punktem przy opracowywaniu budżetu na rok następny. Gminy są organem prowadzącym dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Dlatego, aby podołać wszystkim postawionym zadaniom od 2004 roku wprowadzono zmiany w systemie zasilania jednostek edukacyjnych w środki finansowe. Ich efektem było podwyższenie dochodów własnych oraz wyższa subwencja ogólna.

Nadchodzący rok 2010 w gminie Gierałtowice to rok reformy w organizacji jednostek budżetowych. - szkoły podstawowe i gimnazja zostaną połączone w zespoły szkolno - gimnazjalne co pozwoli na oszczędności. Na ocenę tej decyzji jednak trzeba będzie nam poczekać.

BIBLIOGRAFIA

1. Agopszowicz A., Gilowska Z., „Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz”, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 1997r.

2. Dolnicki B, „Samorząd Terytorialny”, Wydawnictwo Zakamycze, Kraków 2003r.

3. Komar A., „Finanse publiczne”, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1995r.

4. Kosek - Wojna M., Surówka K., „Finansowanie deficytu budżetowego a problem zadłużania się jednostek samorządu terytorialnego w Polsce” Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Marketingu w Chrzanowie, Chrzanów 2001r.

5. Leoński Z., „Samorząd terytorialny w RP.”, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2001r.

6. Maciejewska H., „Ministerstwo Edukacji Narodowej o reformie po dwóch latach”, Warszawa 2000

7. Ochędowski E., „Prawo administracyjne. Część ogólna.” Wydawnictwo „Dom Organizatora” Toruń 1999r.

8. Owsiak S., „Finanse Publiczne. Teoria i praktyka” Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1998r.

9. Praca pod redakcją naukową Tarno J. P., „Samorząd terytorialny po reformie ustrojowej.” Wydawnistwo Lexis Nexis, Warszawa 2003r.

10. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, „Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej”, Warszawa 2003r.

11. Ustawa z dnia 8 marca

E. Ochenderowski, „Prawo … op.cit, str. 286

Ibidem, str. 287

J.P. Tarno, Samorząd … op.cit., str. 22 i n.

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r. Art. 15.1, art. 16.

J.P Tatno, Samorząd … op.cit., str. 21

E. Ochenderowski „Prawo … op.cit, str. 299

J.P. Tatno, „Samorząd … op.cit str. 21

Z. Leoński, „Samorząd … op.cit, str. 93

E. Ochenderowski, „Prawo... op.cit str.299 i n.

Z. Leoński , „Samorząd …op. cit, str. 95

Ustawa z 24 lipca 1998r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, Dz. U. Nr 96 poz. 63, ost. zm. Dz. U. Z 2001r. Nr 45 poz. 497.

J. P. Tarno, „Samorząd … op.cit. Str 28 i n.

Red. A. Harańczyk „Samorząd terytorialny zadania - gospodarka - rozwój” WSPiM w Chrzanowie, Chrzanów 2001, s. 255

Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, nr 58, poz. 261, nr 106, poz 496, nr 132, poz. 622

1 5 Biblioteczka reformy nr 30, MEN do samorządu terytorialnego, Warszawa 2001, s. 8

1 6 Dz. U. Z 1996 r. nr 67, poz. 329 i nr 106, poz 496, z późniejszymi zmianami

1 7 Dz. U. 1998 r. nr 155, poz. 1014

1 8 Dz. U. Z 1993 r. nr 65, poz. 309

1 9 H. Maciejewska „Ministerstwo Edukacji Narodowej o reformie po dwóch latach” Warszawa 2000 str. 3 i nast.

2 0 Urząd Komitetu Integracji Europejskiej „Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej”, Warszawa 2003, s. 164

2 1 Ziółkowska W. „Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie”. Wyd. Wyższa Szkoła Bankowa, Poznań 2000, str. 229

2 2 Red. A. Harańczyk „Samorząd terytorialny zadania - gospodarka - rozwój”, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Marketingu w Chrzanowie, Chrzanów 2001, str.53

2 3 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Gierałtowice 2005 - 2008, s.80

43

---