1. Środki publiczne a dochody publiczne.

Dochody publiczne są jedną z kategorii środków publicznych

Środki publiczne są to środki finansowe, którymi podmioty sektora publicznego dysponują w celu realizacji (finansowania) zadań publicznych

Źródła pochodzenia środków publicznych:

• z dochodów publicznych

• ze sprzedaży mienia

• z tzw. przychodów zwrotnych

W art. 3 wyróżniono 4 źródła środków publicznych:

1. Dochody publiczne (daniny publiczne oraz inne świadczenia pieniężne, opłaty, dochody z mienia, dochody ze sprzedaży, spadki, zapisy i darowizny, inne dochody)

2. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, bezzwrotne

3. Przychody budżetowe (ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych, z prywatyzacji majątku, ze spłat pożyczek i kredytów, z otrzymanych pożyczek i kredytów)

4. Przychody uzyskiwane w związku z prowadzoną działalnością oraz pochodzące z innych źródeł

Środki publiczne mogą być wykorzystywane:

1. na wydatki publiczne, czyli wydatki, do których ponoszenia są zobowiązane lub upoważnione podmioty sektora publicznego,

2. na rozchody nie będące wydatkami, do których zalicza się:

spłaty zobowiązań (spłaty pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych)

wypłat z tytułu udzielonych pożyczek

Dochody publiczne to rodzaj bezzwrotnych środków publicznych, które w momencie pozyskania przez organ władzy publicznej, wykonujący zadania publiczne stają się jego własnością i powiększają majątek publiczny. Rozróżnia się dochody o charakterze:

publicznoprawnym (należne z mocy prawa), np. podatki;

cywilnoprawnym, np. wpływy ze sprzedaży towarów wytworzonych przez instytucje publiczne i usług świadczonych przez te instytucje, wpływy o charakterze majątkowym,z bezzwrotnej pomocy zagranicznej, np. środki przekazywane Polsce z budżetu Unii Europejskiej.

Wpływy pochodzące z:

• podatków i innych obowiązkowych świadczeń pieniężnych sektora publicznego (cła, składki na fundusze celowe)

• obowiązkowych opłat i kar

• sprzedaży towarów i usług

• spadków, zapisów i darowizn

• mienia publicznego (wpływy z dzierżawy, najmu, dywidend, odsetek od rachunków bankowych, itp.)

Wg art. 5 ust. 2 ustawy o finansach publicznych wyróżnia się następujące rodzaje dochodów publicznych:

• Daniny publiczne,

• Dochody publiczne z majątku i praw majątkowych,

• Pozostałe dochody.

2. Przychodu budżetu państwa

• Wpływy pieniężne które są rezultatem operacji finansowych w sektorze finansów publicznych o charakterze zwrotnym są to

• Wpływy ze sprzedaży papierów wartościowych

• Spłaty pożyczek udzielonych ze środków publicznych

• Wpływy z otrzymanych pożyczek i kredytów

• Przychody pochodzące z prywatyzacji majątku Skarbu państwa i jednostek samorządu. Mają one charakter bezzwrotny doraźny i ostateczny zaliczyć tu można również przychody z prowadzonej przez jednostki sektora finansów publicznych działalności a także z innych źródeł niewymienionych w ustawie.

Wszystkie wpływy mają charakter odpłatny - wiążą się ze zbyciem majątku albo z obowiązkiem świadczenia w ramach działalności prowadzonej przez jednostki sektora finansów publicznych.

3. Sektor finansów publicznych i jego jednostki

Art. 4 ust. 1ustawy o finansach publicznych zawiera enumeratywny (zamknięty) wykaz jednostek tworzących sektor finansów publicznych, czyli takich jednostek, które gospodarują środkami publicznymi. Do sektora finansów publicznych zalicza się organy władzy publicznej i podległe im jednostki organizacyjne wykonujące, na zasadach niekomercyjnych, zadania publiczne, czyli:

• Organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały,

• Gminy, powiaty i samorząd województwa oraz ich związki,

• Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,

• Państwowe i samorządowe fundusze celowe,

• Uczelnie publiczne,

• Jednostki badawczo - rozwojowe,

• Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

• Państwowe i samorządowe instytucje kultury,

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze,

• Narodowy Fundusz Zdrowia,

• Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,

• Inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

4. Wydatki a rozchody budżetu państwa

Wydatkami budżetu państwa są pokrywane wydatki podmiotów należących do sektora finansów publicznych (przede wszystkim organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały) Środki pochodzące z budżetu państwa zasilają samorządy oraz inne podmioty prowadzące odrębną działalność finansową (fundusze celowe, PAN itp.)

Na podstawie art. 106 ustawy o finansach publicznych wydatki budżetu państwa na następujące grupy:

• Dotacje i subwencje

dotacja - wypłacane ze środków publicznych kwoty o charakterze jednostronnego świadczenia na rzecz podmiotów i innych instytucji spoza sektora publicznego oraz mające taki sam charakter przepływy pieniężne między różnymi podmiotami sektora publicznego.

subwencja jest rodzajem jednostronnego i bezzwrotnego dochodu publicznego przekazywanego z budżetu państwa jednostkom samorządu terytorialnego bez wskazania konkretnego celu, na jakie środki te mają być przeznaczone. Subwencje wykorzystuje się na finansowanie działalności społecznej oraz gospodarczej.

• Szczególne znaczenie mają subwencje ogólne na sfinansowanie zadań przekazanych do realizacji samorządom.

• Dotacje celowe - udzielane na ściśle określone zadania

• Dotacje przedmiotowe - służą utrzymaniu na nie zmienionym poziomie lub obniżenie cen określonych towarów i usług

• Dotacje podmiotowe - na dofinansowanie określonego podmiotu

• Dotacje rozwojowe - ze środków imiennie wskazanego funduszu UE na realizacje zadań w ramach projektu.

• Dotacje dla nowo powstałego zakładu budżetowego albo gospodarstwa pomocniczego na pierwsze wyposażenie ośrodka

• Formę dotacji mają dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych,

• Świadczenia na rzecz osób fizycznych - są to świadczenia o charakterze jednostronnym, które są wypłacane bezpośrednio osobom fizycznym w postaci emerytur, rent, zasiłków dla bezrobotnych jak również świadczenia wypłacane pośrednio w postaci dopłat do leków itp. Świadczenia te obejmują wydatki budżetu państwa kierowane, na podstawie odrębnych przepisów, bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a nie będące wynagrodzeniem za świadczoną pracę.

• Wydatki bieżące jednostek budżetowych - wynagrodzenia i uposażenia pracowników strefy budżetowej, zakupy towarów niezbędnych do funkcjonowania administracji

• Wydatki majątkowe - wydatki związane z udziałem Skarbu Państwa w spółkach prawa handlowego czyli wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów i wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki.

• Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa - obejmuje wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych oraz oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.

• Wpłaty środków własnych UE - udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych; środki obliczone na podstawie podatku od towarów i usług, zgodnie z metodologią wynikającą z przepisów UE, oraz środki obliczone na podstawie wartości rocznego produktu krajowego brutto.

Podział wydatków budżetowych

Z punktu widzenia ich przeznaczenia można wydatki budżetowe podzielić na:

• bieżące (konsumpcyjne) i inwestycyjne (majątkowe) - Wydatki bieżące to te, które odnoszą się do okresu realizacji danego wydatku. Obejmują one zasadnicze zadania sektora publicznego. Wydatki inwestycyjne mają przynosić efekty w przyszłości i służą powiększaniu majątku publicznego.

• finalne (na zakup towarów i usług) oraz redystrybucyjne (transferowe, m.in. emerytury, renty, zasiłki, subsydia) - Wydatki na dobra finalne bezpośrednio stymulują popyt globalny i decydują o strukturze wykorzystania części produkcji. Wydatki transferowe stanowią źródło wydatków na dobra finalne i poprzez zwiększenie dochodu zwiększają także pośrednio popyt globalny.

• związane z klasycznymi zadaniami publicznymi, socjalne, na obsługę długu publicznego oraz związane z oddziaływaniem na gospodarkę (inwestycje publiczne, subsydia) - Ten podział nawiązuje do podstawowych obszarów, w których działa państwo. Większość tych wydatków ma charakter obligatoryjny, co oznacza, że państwo musi je ponosić w związku z prawnymi zobowiązaniami. Pozostałe wydatki mają charakter arbitralny.

W ustawie o finansach publicznych określono podstawowe kierunki wydatków z budżetu państwa. Wydatki te przeznaczone są między innymi na:

• Utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa;

• Zadania wykonywane przez administrację rządową; Funkcjonowanie sądów i trybunałów;

• Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

• Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;

• Środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "środkami własnymi Unii Europejskiej"; Subwencje dla partii politycznych;

• Dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;

• Obsługę długu publicznego;

• Finansowanie programów i projektów, na realizację których uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "współfinansowaniem";

• Realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

Rozchodami publicznymi są:

• spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

• wykup papierów wartościowych;

• udzielone pożyczki;

• płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;

• pożyczki udzielone na finansowanie przejściowe zadań realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „prefinansowaniem”;

• inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością.

5. Co to są potrzeby budżetowe budżetu państwa?

Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa to kwota długu publicznego, której zaciągnięcie jest niezbędne dla zrównoważenia ze sobą wszystkich przychodów i rozchodów.

Wg ustawy:

Art. 8. Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do:

• Sfinansowania deficytu budżetu państwa,

• Spłat wcześniej zaciągniętych kredytów,

• Sfinansowanie udzielanych przez Skarb Państwa pożyczek,

• Wykonywanie innych operacji finansowych związanych z długiem Skarbu Państwa.

6. Wyjaśnij pojęcia nadwyżki i deficytu sektora finansów publicznych

Nadwyżka sektora finansów publicznych - dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego,

Deficyt sektora finansów publicznych - ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego,

Oba są ściśle powiązane z prowadzeniem gospodarki - która powinna co do zasady dążyć do równowagi.

Równowaga budżetowa to taki stan, kiedy dochody i wydatki publiczne sektora finansów publicznych się równoważą. Taki stan jest bardzo trudny do osiągnięcia, w praktyce najczęściej występuje deficyt lub nadwyżka budżetowa. Wielkość nadwyżki i deficytu określa się po wyeliminowaniu przepływów finansowych między podmiotami sektora finansów publicznych. Jeśli deficyt jest ściśle kontrolowany i nie przekracza bezpiecznego poziomu teoretycznie powinien napędzić gospodarkę.

Deficyt w postaci deficytu budżetu państwa prowadzi do ustalenia potrzeb pożyczkowych państwa.

7. Wymień konstytucyjne zasady ogólne finansów publicznych i omów

Zasada zapewnienia ochrony interesów finansowych państwa i jej przejawy w Konstytucji RP

Zasada zagwarantowania interesów państwa wyraźnie dominuje w treści Konstytucji, ma służyć realizacji zadań państwa.

Rozwiązania przyjęte w Konstytucji, które służą ochronie interesów państwa:

• Konstytucyjny powszechny obowiązek ponoszenia przez obywateli ciężarów i świadczeń publicznych jako jeden z podstawowych obowiązków obywatelskich

• Obowiązek przedstawiania przez wnioskodawców każdego projektu ustawy, jego skutków finansowych (bariera dla wielu populistycznych postulatów) chyba że nie ma on żadnych skutków finansowych (takich projektów jest niezwykle mało)

• Konieczność uzyskania przez prezydenta zgody Sejmu na ratyfikację każdej umowy międzynarodowej, której przyszła realizacja byłaby związana ze znacznym obciążeniem finansowym naszego państwa

• Limitowanie dopuszczalnej wielkości państwowego długu publicznego w relacji do PKB

• Zakaz uchwalania przez Sejm większego deficytu aniżeli został on zaprojektowany w projekcie ustawy budżetowej (jest to jedyna niewzruszalna pozycja, resztę projektu posłowie mogą dowolnie zmieniać)

• Konstytucyjny zakaz pokrywania deficytu budżetowego za pomocą pożyczek lub kredytów udzielanych przez bank centralny (NBP) co chroni wartość pieniądza krajowego

• Monopol inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów w najważniejszych sprawach finansów publicznych (np. projekt ustawy budżetowej, projekt ustawy o zaciąganiu długu publicznego)

• Poddanie corocznej kontroli parlamentu sprawozdań z wykonania budżetu państwa

• Zagwarantowanie w Konstytucji określonego czasu na debatę nad projektem budżetu (nie można zastosować trybu przyspieszonego)

• Ujęta w Konstytucji jako zadanie NBP ochrona wartości pieniądza krajowego

Jakiego rodzaju sprawy z zakresu finansów publicznych wymagają wyłącznie regulacji ustawowej?

Najważniejsze sprawy z zakresu finansów publicznych mogą być uregulowane wyłącznie w ustawie. Istnieją dwa główne powody takiego stanu rzeczy. Waga sprawy determinuje formę i rangę regulacji więc o najistotniejszych sprawach powinien decydować Sejm jako najwyższy organ władzy oraz reprezentant narodu. Drugi powód takiego rozwiązania wynika z istoty i charakteru ustawy, która zapewnia większą stabilność danego rozwiązania.

Katalog spraw z zakresu finansów publicznych, które mogą być regulowane wyłącznie w ustawie obejmuje:

• Stanowienie o ciężarach i świadczeniach publicznych

• Sposób gromadzenia środków finansowych na cele publiczne oraz sposób ich wydatkowania

• Zasada i tryb zaciągania przez państwo pożyczek oraz udzielania przez nie gwarancji i poręczeń finansowych

• Zasady nabywania oraz zbywania przez Skarb Państwa nieruchomości, udziałów i akcji oraz emisji papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP i inne jednostki prawne

• Uchwalanie budżetu państwa a jeśli to się opóźnia to prowizorium budżetowego

• Określenie źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego oraz zakresu ich władztwa podatkowego.

Zasada zapewnienia podstaw finansowych działalności jednostek samorządu terytorialnego w Konstytucji RP

Jednym z istotnych postulatów po roku 1990 był postulat umocnienia jednostek samorządu terytorialnego. Wyrazem tego miało być nadanie im samodzielności:

• Prawnej - nadano im osobowość prawną

• Majątkowej - uwłaszczono gminy

• Finansowej - oddano do dyspozycji gmin odpowiednio duże dochody

Dla umocnienia finansowego jednostek samorządu terytorialnego zagwarantowano im odpowiedni do zakresu realizowanych przez nie zadań udział w dochodach publicznych oraz że w przypadku zmian tych kompetencji i zadań będzie się dokonywało zmian w ich dochodach. Art. 9 Europejskiej Karty Samorządu terytorialnego podkreśla zasadę adekwatności środków do wykonywanych zadań.

• Przyjęcie zasady dwoistości źródeł dochodów jednostek samorządy terytorialnego

• Dochody własne - dochody z podatków przekazanych na rzecz budżetów gmin, dochody z majątku przekazanego gminom, spadki i darowizny na rzecz gmin, samoopodatkowanie się mieszkańców w drodze referendum lokalnego

• Udział procentowy w niektórych podatkach państwowych oraz dochody zasilające z budżetu państwa (dotacje celowe oraz subwencje ogólne)

Konstytucyjna zasada ochrony interesów finansowych i majątkowych obywateli

Aktualnie w Konstytucji można jedynie znaleźć zasadę ochrony interesów podatnika.

• Podatki można uchwalić tylko w drodze ustawowej regulacji

• Zakaz uchwalania ustaw podatkowych w trybie pilnym

• Te wszystkie przepisy, które chronią interesy finansowe państwa pośrednio chronią także interesy podatników

8. Zasada jawności finansów publicznych

Powszechnie jest uważana za gwaranta demokracji , ma zapobiegać nadużyciom finansowym. Sprzyjać racjonalnej gospodarce i dawać możliwość kontroli nad nią. Jest to zasada wprowadzona do ustawy o finansach publicznych i omówiona w II rozdziale. Od strony doktrynalnej domaga się ujawnienia ogółowi społeczeństwa trybu i zasad procedowania w najważniejszych sprawach z zakresu finansów oraz podania do publicznej wiadomości najważniejszych informacji stanie finansów publicznych. Jej przejawami są:

• Jawne obrady Sejmu i Senatu oraz jawne obrady organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego nad budżetem, zarówno uchwaleniem go, jak i nad przyjęciem sprawozdania z wykonania budżetu

• Publikacje corocznych ustaw budżetowych i uchwał budżetowych

• Podawanie do publicznej wiadomości:

• Kwoty dotacji udzielonych z budżetów państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego oraz podmioty którym udzielono dotacji

• Kwoty dotacji udzielonych przez państwowe i samorządowe fundusze celowe

• Zbiorcze dane dotyczące finansów publicznych; minister finansów ma obowiązek podać w drodze obwieszczenia opublikowanego w Monitorze Polskim informacje o wykonaniu budżetu za poszczególne miesiące w tym kwoty deficytu i nadwyżki, dochody i wydatki sektora finansów publicznych, przychody i rozchody, zobowiązania i należności, gwarancje i poręczenia, wykaz osób fizycznych i prawnych, którym umorzono znaczne kwoty należności podatkowych wraz z wysokością kwot i przyczyną umorzenia

• Podanie do publicznej wiadomości w Monitorze Polskim kwoty państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa w relacji do PKB za rok budżetowy w terminie do 31 maja następnego roku

• Podanie kwoty niewymagalnych zobowiązań z tytułu gwarancji i poręczeń udzielonych przez Skarb Państwa i jednostki sektora finansów publicznych (jeszcze nie nastąpił termin ich wypłacalności)

• Od 2005 roku obowiązek zapewnienia radnym dostępu do dowodów księgowych i dokumentów rachunkowych oraz do informacji o wynikach kontroli finansowej przeprowadzonej w jednostkach samorządu terytorialnego

• Narodowy Fundusz Zdrowia ma obowiązek udostępnić informacje o przychodach i kosztach, a także o podmiotach, które realizują świadczenia zdrowotne na podstawie zawartych z NFZ umów, w tym informacje o zakresie przedmiotowym zawieranych umów (szczególnie o sposobie ustalania ceny za świadczone usługi)

• Każda jednostka sektora finansów publicznych musi udostępnić wykaz podmiotów spoza sektora, którym udzieliła dotacji lub dofinansowania w drodze pożyczki lub umorzenia

• Jednostki sektora finansów publicznych muszą podejmować w głosowaniu jawnym uchwały dotyczące gospodarowania finansami publicznymi

Ograniczenie zasady jawności finansów publicznych stosujemy w sytuacjach które z uwagi na pochodzenie lub przeznaczenie środków zostały uznane za niejawne przez przepisy krajowe lub umowy międzynarodowe.

9. Zasada przejrzystości

Poza umieszczeniem w tytule rozdziału II zasady przejrzystości finansów publicznych w całej ustawie nie ma ani słowa o tej zasadzie. Musimy wywnioskować z poszczególnych artykułów, co ustawodawca miał na myśli.

Zasada ta oznacza, że finanse publiczne powinny mieć jasne, określone zasady.

Przejawami tej zasady są:

• Jednolite zasady sporządzania planów kont (rachunków) dla budżetów państwa i jednostek samorządu terytorialnego czyli jednolity system rachunkowości stosowany przez wszystkie jednostki sektora finansów publicznych

• Jednolity stopień szczegółowości klasyfikacji dochodów, przychodów i rozchodów

• Jednolite zasady i formy sporządzania sprawozdań finansowych przez wszystkie jednostki sektora finansów publicznych (szczególnie sprawozdań budżetowych)

• Bardzo ważne są przejrzyste zasady otrzymywania dotacji celowych przez jednostki samorządu terytorialnego, niestety nie ma jasnych, jednolitych i obiektywnych kryteriów.

10. Zasada jedności materialnej finansów publicznych

Gospodarowanie środkami finansowymi może się odbywać przy pomocy jednej z dwóch metod

• Zasada „wspólnego kotła” - obowiązuje w Polsce;

• Zasada funduszowania - z góry określa się, że dochody z określonego źródła będą przeznaczone na dany cel.

Zasada jedności materialnej finansów publicznych zwana jest inaczej zasadą „wspólnego kotła”. Wynika z art. 31 ust. 2 ustawy o finansach publicznych; Środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej. Zasada ta nie pozwala na łączenie już z góry określonych dochodów, pochodzących z określonych źródeł na ściśle określone wydatki. Zasada ta domaga się, by wszystkie dochody stanowiły „wspólny kocioł”, z którego w zależności od przyjętych priorytetów będą rozdzielane.

Wyjątki od zasady wspólnego kotła ⇒ we współczesnych państwach prawa, wg praktyki, są takie trzy dziedziny, na które trzeba stworzyć fundusze: ochrona zdrowia, starość (emerytury) oraz ochrona środowiska (państwa rozwinięte). W Polsce wyjątkami są funkcjonujące fundusze celowe, tworzone na podstawie ustaw.

Gospodarowanie środkami finansowymi może się odbywać przy pomocy jednej z dwóch metod

• Zasada „wspólnego kotła” - obowiązuje w Polsce;

• Zasada funduszowania - z góry określa się, że dochody z określonego źródła będą przeznaczone na dany cel.

11. Zasady dokonywania wydatków

Ustawa stawia wymóg celowego i racjonalnego dokonywania wydatków publicznych, na który składają się ogólne zasady, wedle których powinny być dokonywane wydatki publiczne, określone w art. 35.

1. Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych.

2. Jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków.

3. Wydatki publiczne powinny być dokonywane:

1. w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,

2. w sposób umożliwiający terminową realizację zadań,

3. w wysokości i w terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

4. Jednostki sektora finansów publicznych zawierają umowy, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane, na zasadach określonych w przepisach o zamówieniach publicznych.

Ogólnie można powiedzieć, że na zasadę celowego i racjonalnego dokonywania wydatków publicznych składają się:

• warunki legalne ⇒ na takie cele i w takiej wysokości, które wynikają z ustawy lub planu finansowego,

• wymogi natury ekonomicznej ⇒ art. 35 ust. 3.

12. Istota i cele audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych

Ustawa o FP jest podstawowym aktem prawnym regulującym audyt wewnętrzny

AUDYT WEWNĘTRZNY: jest ogółem działań obejmujących niezależne badanie systemów zarządzania i kontroli w jednostce, w wyniku którego kierownik jednostki uzyskuje obiektywną i niezależną ocenę adekwatności, efektywności i skuteczności tych systemów, jak też czynności doradcze mające na celu usprawnienie funkcjonowania jednostki.

Ocena uzyskiwana w wyniku audytu dotyczy w szczególności:

• zgodności prowadzonej działalności z przepisami prawa oraz obowiązującymi w jednostce procedurami wewnętrznymi

• efektywności i gospodarności podejmowanych działań w zakresie systemów zarządzania i kontroli

• wiarygodności sprawozdania finansowego oraz sprawozdania z wykonania budżetu

Audyt przeprowadzany jest w:

Jednostkach sektora finansów publicznych w tym w jednostkach podsektora samorządowego, jeżeli gromadzą one znaczne środki publiczne lub dokonują znacznych wydatków publicznych. Urzędy najwyższych władz publiczny, ministerstwa, urzędy centralne i wojewódzkie, urzędy i izby celne, urzędy kontroli skarbowej oraz urzędy i izby skarbowe, fundusze celowe z osobowością prawną, ZUS, KRUS, NFZ i agencje rządowe.

Audyt wewnętrzny prowadzi audytor wewnętrzny zatrudniony, z ustawowo wymienionymi wyjątkami, w tej jednostce.

Audytor wewnętrzny podlega bezpośrednio kierownikowi jednostki. Kierownik jednostki sektora finansów publicznych może utworzyć komórkę audytu wewnętrznego, której działalność koordynuje audytor wewnętrzny wyznaczony przez kierownika.

AUDYT wewnętrzny: przeprowadzany jest na podstawie rocznego planu audytu, przygotowywanego przez audytora wewnętrznego w porozumieniu z kierownikiem jednostki. W uzasadnionych przypadkach może być przeprowadzony poza planem.

Z wyników AW sporządzane jest sprawozdanie, które przekazywane jest kierownikowi jednostki oraz MF na jego wniosek. Na podstawie sprawozdania kierownik podejmuje działania mające na celu usunięcie uchybień lub usprawnienie funkcjonowania jednostki. O tych działaniach informowany jest audytor wewnętrzny. Jeżeli w ciągu dwóch miesięcy od otrzymania sprawozdania działania takie nie zostaną podjęte, kierownik obowiązany jest poinformować o tym MF oraz audytora wewnętrznego, uzasadniając brak podjęcia takich działań.

Kontrolę finansową i audyt wewnętrzny, przypisany kierownikowi jednostki, prowadzi dyrektor generalny. W jednostkach podsektora samorządowego zadania z tym związane wykonuje kierownik jednostki. Szczegółowy tryb i sposób przeprowadzenia audytu wewnętrznego określa MF w drodze rozporządzenia. Kontrole finansową i audyt wewnętrzny koordynuje MF w JSFP. W podsektorze samorządowym te kompetencje wykonuje wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta lub marszałek województwa nie posiadają kompetencji do wyrażenia zgody na rozwiązanie stosunku pracy z audytorem wewnętrznym.

Koordynacja kontroli finansowej i audytu wewnętrznego: obejmuje m.in. określanie i upowszechnianie standardów kontroli finansowej i audytu wewnętrznego, te standardy określa MF w drodze komunikatu.

13. Jednostki budżetowe i ich sposób powiązania z budżetem

Jednostki budżetowe są to wyodrębnione organizacyjne ze Skarbu Państwa lub samorządu takie jednostki sektora finansów publicznych, które wydatki pokrywają z budżetu, a dochody odprowadzają na rachunek budżetowy. Działają na podstawie planu finansowego, który jest ściśle powiązany z budżetem. Dochody jednostek są traktowane jak dochody budżetu państwa lub samorządu, wydatki mogą być dokonywane jedynie do wysokości określonej w obowiązującym budżecie. Jednostki budżetowe w zasadzie nie prowadzą działalności gospodarczej, ale funkcjonują po to, aby zaspokajać potrzeby społeczne, np. szpital, urząd administracyjny, teatr. Z reguły są jednostkami nierentownymi, tzn. nie przynoszą zysku. Mogą być tworzone na szczeblu centralnym (przez ministrów) lub samorządowym (przez radę miasta lub gminy) i są powiązane z odpowiednim budżetem. Jako jedyne rozliczają się brutto.

14. Gospodarstwa pomocnicze, cel ich tworzenia oraz sposób rozliczania z budżetem

Gospodarstwo pomocnicze - wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym albo też finansowym, część jej działalności podstawowej lub działalność uboczna. Tworzone są przez kierowników jednostek budżetowych po otrzymaniu zgody od organu, który utworzył daną jednostkę budżetową.

Prowadzi działalność na podstawie rocznego planu finansowego:

• przychody własne

• dotacje z budżetu jednostki budżetowej

• wydatki będące kosztami

• rozliczenie z budżetem (stan należności i zobowiązań na początek i na koniec okresu rozliczeniowego)

Koszty działalności pokrywają z uzyskanych przychodów własnych (założenie). W praktyce mogą one otrzymywać dotacje przedmiotowe oraz jednorazową dotację na wyposażenie w środki obrotowe.

Forma rozliczenia z budżetem: netto - wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku netto. Jednostki budżetowe mogą tworzyć więcej niż jedno gospodarstwo pomocnicze.

15. Zakłady budżetowe

Zakład budżetowy - jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania i pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych.

Nie posiada osobowości prawnej. Prowadzi gospodarkę finansową na zasadach określonych w przepisach prawa budżetowego (art.6.1).

Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący:

• przychody własne

• dotacje z budżetu państwa

• wydatki będące kosztami

• rozliczenie z budżetem (stan należności i zobowiązań na początek i na koniec okresu rozliczeniowego)

Plan finansowy zakładu określany jest przez kierownika zakładu.

Zakład budżetowy może otrzymywać:

• dotacje przedmiotowe,

• dotacje podmiotowe,

• dotację celową na dofinansowanie kosztów inwestycji

• nowo tworzony zakład może otrzymać jednorazowe dotacje z budżetu na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.

Dotacje dla zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50% kosztów jego działalności, z wyłączeniem dotacji inwestycyjnych. Zakład budżetowy wpłaca do budżetu nadwyżki środków obrotowych ustalone na koniec okresu rozliczeniowego.

Powoływanie, likwidacja, przekształcanie komunalnych zakładów budżetowych następuje decyzją organu stanowiącego j.s.t, przy uwzględnieniu zapisów ustawy o gospodarce komunalnej i ustawy o finansach publicznych.

16. Dochody własne państwowej jednostki budżetowej, fundusze motywacyjne

Jednostka budżetowa - jest to jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która wszystkie swoje wydatki pokrywa bezpośrednio z budżetu, natomiast wszystkie dochody takiej jednostki odprowadzane są odpowiednio, albo na rachunek budżetu państwa, albo na rachunek jednostki samorządu terytorialnego (rozliczenie brutto - pełnymi kwotami). Decyzje o utworzeniu rachunku podejmują kierownicy jednostek budżetowych i kierownicy państwowych jednostek budżetowych po uzyskaniu zgody odpowiedniego ministra.

Każda jednostka budżetowa działa na podstawie statutu i jest prowadzona na podstawie planu finansowego. Jest to zawsze roczny plan finansowy co oznacza, iż środki publiczne dla j.b. z końcem roku wygasają. Wyjątki: Art. 157 obowiązującej ustawy o finansach publicznych z dnia 30 czerwca 2005 r. stanowi o istotnym wyjątku od zasady roczności: [...] 2. Nie wygasają z upływem roku budżetowego wydatki budżetu państwa: 1) których planowanym źródłem finansowania są przychody z kredytów zagranicznych; 2) przeznaczone na finansowanie zadań, programów i projektów realizowanych ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3; (środki pochodzące z budżetu UE oraz środki zagraniczne, niepodlegające zwrotowi); 3) których źródłem finansowania są dochody własne państwowych jednostek budżetowych; 4) zgromadzone na rachunkach funduszy motywacyjnych. Typowym przykładem jednostki budżetowej jest np. Urząd Skarbowy.

Fundusz motywacyjny środki finansowe gromadzone przez państwowe jednostki organizacyjne na wyodrębnionych rachunkach bankowych, z części dochodów budżetu państwa, uzyskanych z przepadku rzeczy lub korzyści finansowych, pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń przeciwko mieniu oraz przestępstw i wykroczeń skarbowych tworzone w ramach państwowych jednostek budżetowych, jako

rachunek bankowy, na którym gromadzone są środki pieniężne przeznaczone na wypłaty nagród dla pracowników i funkcjonariuszy, którzy przyczynili się do wykrycia przestępstw i wykroczeń finansowych

17. ele tworzenia i zasady funkcjonowania funduszów celowych

Fundusz celowy - jest jedną z form organizacyjno-prawnych jednostek należących do sektora finansów publicznych;

• Stworzone do finansowania takich zadań należących do organów publicznych (państwowych lub samorządowych), które mogłyby być finansowane z budżetu, lecz z pewnych względów uznano, iż dla ich realizacji należy stworzyć odrębne budżety,

• Nazywane także pozabudżetowymi, para budżetowymi lub małymi budżetami,

• Tworzone są w drodze ustawy,

• Ich przychody pochodzą ze środków publicznych, a wydatki mogą być wykorzystywane jedynie na cele, dla których fundusze te zostały utworzone,

• Mogą one działać jako osoby prawne lub jako wyodrębnione rachunki bankowe, którymi dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz,

• Forma rozliczenia z budżetem: netto,

• Mogą uzyskiwać pożyczki z budżetu państwa.

Przykładami największych w Polsce funduszy celowych są:

1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS):

• Nie posiada osobowości prawnej

• Jego środkami dysponuje ZUS,

• Głównym jego źródłem dochodów są składki na ubezpieczenia społeczne, dotacje z budżetu państwa przeznaczone wyłącznie na wypłaty świadczeń gwarantowanych przez państwo oraz środki z budżetu mające charakter rekompensaty za ubytek przychodów z tytułu przekazywania składek do OFE,

• Może on za zgodą ministra właściwego do spraw finansów publicznych zaciągać kredyty,

• W ramach FUS wyodrębnia się fundusze:

-emerytalny, rentowy, chorobowy, wypadkowy i rezerwowe

2. Fundusz Emerytalno-Rentowy Rolników (KRUS)

• Odpowiada za realizację zadań z zakresu ubezpieczenia społecznego rolników,

• W skład KRUS wchodzą 3 państwowe fundusze celowe nie posiadające osobowości prawnej:

- Fundusz Emerytalno Rentowy, Fundusz Prewencji i Rehabilitacji, Fundusz Administracyjny

• Ponadto KRUS tworzą:

- Fundusz składkowy, posiadający osobowość prawną i Fundusz Motywacyjny, bez osobowości prawnej

• Przychodem Funduszu są:

- składki na ubezpieczenia emerytalno- rentowe,

- dotacje celowe z budżetu państwa na wypłatę świadczeń emerytalno-rentowych, stanowiące prawie 93% jego przychodów, oraz na wypłatę świadczeń zleconych (np. świadczenia dla kombatantów)

- opłacane składki na ubezpieczenia zdrowotne dla rolników i emerytów oraz rencistów niebędących podatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych.

3. Fundusz Pracy:

• Nie posiada osobowości prawnej,

• Jego dysponentem jest minister właściwy do spraw pracy,

• Przychody tego Funduszu pochodzą z:

- obowiązkowych składek, płaconych przez pracodawców i osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz dotacji budżetowej,

- dotacji z budżetu państwa,

- środków z UE

• Wydatkami są:

- zasiłki dla bezrobotnych,

- zasiłki i świadczenia przedemerytalne,

- środki na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu, roboty publiczne, aktywizację zawodową absolwentów, programy specjalne,

- pożyczki dla pracodawców na utworzenie nowych miejsc pracy

- umorzenia pożyczek dla bezrobotnych.

4. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

5. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,

6. Nowe fundusze celowe, np.:

- Fundusz Nauki i Technologii Polskiej,

- Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej,

- Fundusz Reprywatyzacji

18. Różne klasyfikacje funduszów celowych

19. Omów  źródła przychodów i kierunki wydatków dwóch wybranych państwowych funduszów celowych

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS)

• utworzony na podstawie ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,

• nie posiada osobowości prawnej, jego środkami dysponuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych,

• głównym źródłem dochodów FUS są składki na ubezpieczenia społeczne, które nie podlegają przekazaniu OFE, dotacje z budżetu państwa przeznaczane wyłącznie na wypłaty świadczeń gwarantowanych przez państwo oraz środki z budżetu mające charakter rekompensaty za ubytek przychodów z tytułu przekazywania składek do OFE,

• może on za zgodą ministra właściwego do spraw finansów publicznych zaciągać kredyty.

• W ramach FUS wyodrębnia się fundusze:

• emerytalny, z którego finansowane są wypłaty emerytur;

• rentowy, z którego dokonywane są wypłaty rent z tytułu niezdolności do pracy, rent rodzinnych, dodatków pielęgnacyjnych, dodatków do rent rodzinnych dla sierot zupełnych, zasiłków pogrzebowych,

• chorobowy, z którego finansowane są świadczenia rehabilitacyjne oraz zasiłki: chorobowy, wyrównawczy, macierzyński i opiekuńczy,

• wypadkowy, z którego finansowane są koszty prewencji wypadkowej oraz świadczenia określone w odrębnych przepisach, takie jak np.: jednorazowe odszkodowania, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna,

• rezerwowe przeznaczane na uzupełnienie niedoborów funduszu: rentowego, chorobowego i wypadkowego.

W 2005 r. 92,2% (99,0 mld zł) wszystkich świadczeń wypłaconych z FUS stanowiły emerytury i renty.

W strukturze wypłat wyróżniały się ponadto: zasiłki chorobowe (3,5%), zasiłki pogrzebowe (1,3%), zasiłki macierzyńskie (0,9%) i ryczałty energetyczne dla kombatantów (0,5%).

Fundusz Emerytalno-Rentowy Rolników (KRUS)

• administrowany przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, utworzony na mocy ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników,

• odpowiada za realizację zadań z zakresu ubezpieczenia społecznego rolników,

• nie sprecyzowana forma prawna,

• w skład KRUS wchodzą trzy państwowe fundusze celowe nie posiadające osobowości prawnej:

• Fundusz Emerytalno-Rentowy,

• Fundusz Prewencji i Rehabilitacji,

• Fundusz Administracyjny

• Ponadto KRUS tworzą:

• Fundusz Składkowy posiadający osobowość prawną i

• Fundusz Motywacyjny bez osobowości prawnej

• przychodem Funduszu są:

• składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe,

• dotacje celowe z budżetu państwa na wypłatę świadczeń emerytalno-rentowych, stanowiące 92,6% jego przychodów (składki opłacane przez rolników finansują zaledwie ok. 8% wypłacanych rent i emerytur)

• Wydatki FER dotyczą w szczególności: emerytur i rent, dodatków kombatanckich, składek do Narodowego Funduszu Zdrowia

Fundusz Pracy

utworzony ustawą z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, obecnie jego działalność reguluje ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, nie posiada osobowości prawnej, jego dysponentem jest minister właściwy do spraw pracy, przychody tego funduszu pochodzą z: obowiązkowych składek, płaconych przez pracodawców i osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz dotacji budżetowej, dotacji z budżetu państwa, środków z Unii Europejskiej

może zaciągać kredyty i pożyczki na uzupełnienie środków na wypłatę zasiłków. wydatkami są: zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki i świadczenia przedemerytalne, środki na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu, roboty publiczne, aktywizację zawodową absolwentów, programy specjalne, pożyczki dla pracodawców na utworzenie nowych miejsc pracy oraz umorzenia pożyczek dla bezrobotnych

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

działa na podstawie ustawy z 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy,

posiada osobowość prawną,

jego dysponentem jest minister właściwy do spraw pracy, podstawowym przychodem jest obowiązkowa składka pracodawców w wysokości 0,15% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz odsetki od lokat środków FGŚP.

wydatkami są określone w ustawie świadczenia pracownicze w razie niewypłacalności pracodawcy: wynagrodzenia za pracę wraz ze składkami na ubezpieczenia społeczne oraz odprawy pieniężne z tytułu rozwiązania stosunku pracy, może zaciągać kredyty i pożyczki na zaspokajanie roszczeń pracowniczych.

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON)

utworzony na mocy ustawy z 9 maja 1991 r. o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, państwowy fundusz celowy z osobowością prawną,

obecnie działa na podstawie ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,

podstawowym źródłem przychodów Funduszu są wpłaty zakładów pracy, zatrudniających co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy,

inne dochody: z oprocentowania pożyczek, dyskonto od zakupionych bonów skarbowych, odsetki od obligacji Skarbu Państwa lub Narodowego Banku Polskiego oraz lokaty terminowe, dochody z działalności gospodarczej, dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych.

wydatki PFRON przeznaczane są na: wyrównywanie różnic między regionami, tam, gdzie stopa bezrobocia jest wyższa niż 110% średniej krajowej stopy bezrobocia lub nie ma warsztatu terapii zajęciowej albo zakładu aktywności zawodowej,

realizację programów wspieranych ze środków pomocowych Unii Europejskiej na rzecz osób niepełnosprawnych, finansowanie lub dofinansowywanie badań, ekspertyz i analiz dotyczących rehabilitacji zawodowej i społecznej.

zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej realizowane są przez Biuro i oddziały Funduszu oraz przez samorządy powiatowe a także przez samorządy wojewódzkie

Nowe fundusze celowe

Od 2005 r. niektóre środki specjalne przekształcone zostały w odrębne fundusze celowe. Są to:

• Fundusz Nauki i Technologii Polskiej, którego źródłem przychodów jest 2% wpływów uzyskanych z prywatyzacji w danym roku budżetowym, a jego środki przeznaczone są na wspieranie badań naukowych oraz upowszechnianie nauki;

• Fundusz Zajęć Sportowo-Rekreacyjnych dla Uczniów, którego środki pochodzą z opłat wnoszonych przez podmioty świadczące usługi (których przedmiotem jest reklama napojów alkoholowych), a dofinansowują zajęcia sportowo-rekreacyjne dla uczniów;

• Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej pochodzący z wpływów z dopłat do stawek w grach losowych stanowiących monopol państwa (w wysokości 80% tych wpływów);

• Fundusz Promocji Kultury, którego przychody pochodzą z wpływów z dopłat do stawek w grach losowych stanowiących monopol państwa (w pozostałych 20%);

• Fundusz Reprywatyzacji pochodzący ze sprzedaży 5% akcji należących do Skarbu Państwa;

• Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców utworzony ze środków z prywatyzacji (15% tych wpływów);

• Fundusz Skarbu Państwa pochodzący z 2% środków z prywatyzacji;

• Fundusz Wsparcia Policji tworzą środki przekazywane na podstawie umów przez jednostki samorządu terytorialnego;

• Fundusz Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego pochodzący z wpłat przekazywanych przez Agencję Mienia Wojskowego w wysokości 93% dochodów z gospodarowania mieniem Skarbu państwa;

• Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców, stanowiąca fundusz utworzony ze specjalnych opłat ewidencyjnych;

• Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej pochodzący z licznych zróżnicowanych źródeł;

• Fundusz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy powstały z wpłat tych zakładów, w wysokości co najmniej 25% środków uzyskanych z tytułu zwolnień podatkowych oraz ze spadków, dotacji itd.;

• Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych, którego przychodem są wpłaty Agencji Mienia Wojskowego.

20. Główne zalety i wady funkcjonowania funduszów celowych

Zalety funduszy celowych

Ciągłość finansowania - wraz z końcem roku budżetowego nie wygasają upoważnienia do wydatkowania środków publicznych na ten sam cel

Kumulacja środków publicznych - które nie zostały wydatkowane przed końcem roku kalendarzowego z przychodami osiągniętymi w kolejnym roku

Zagwarantowanie w ustawie o powołaniu danego funduszu źródeł jego finansowania stwarza domniemanie, iż zostaną one szybciej lub później zrealizowane

Fundusze społeczne i mieszane aktywizują zasoby pieniężne prywatnych podmiotów dla realizacji zadań publicznych

Wady funduszy celowych

Utworzenie f.c. znacznie ogranicza kontrolę organów władzy prawodawczej nad gospodarką finansową tych funduszy Sprzyja to marnotrawieniu środków publicznych

W wielu przypadkach występuje nieracjonalność wydatkowania środków publicznych, co powoduje wzrost deficytu budżetowego jak i długu publicznego

F.c. charakteryzują się ograniczoną zdolnością do przenoszenia środków publicznych pomiędzy poszczególnymi instytucjami finansowymi

21. Definicja budżetu państwa, specyficzny charakter prawny ustawy budżetowej

Pojęcie budżetu państwa:

Może być rozumiane w trzech aspektach:

• ekonomicznym - pewien fundusz pieniężny,

• prawnym - pewien akt normatywny,

• technicznym (konstrukcja techniczna) - wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków

Budżet - jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów.

Budżet państwa- cechy:

• akt prawny - uchwalany przez Sejm w formie ustawy budżetowej, sporządzony ex ante wg określonej procedury (wyłączna inicjatywa ustawodawcza Rady Ministrów),

• ma moc obowiązującą w ściśle określonym czasie - uchwalany na okres roku, zwanego rokiem budżetowym = rok kalendarzowy,

• jest planem przyszłych dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów (w przypadku dochodów i przychodów ustala się prognozy ich wielkości, natomiast w przypadku wydatków i rozchodów określa się nieprzekraczalny limit),

• stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć, dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej przez państwo działalności

Budżet państwa - funkcje:

Wyróżnia się następujące funkcje:

1. Ekonomiczne

2. Polityczne,

3. Ekonomiczno - polityczne.

Funkcje ekonomiczne:

redystrybucyjna (rozdzielcza) - polega na rozdzielaniu dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce narodowej. Wyrazem tego są transfery budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych, funduszów ubezpieczeń społecznych itp.

stabilizacyjna ( wyrównawcza) - polega na stworzeniu warunków skłaniających poszczególne podmioty gospodarcze do podejmowania lub zaniechania określonych działań, czyli na bieżącym sterowaniu za pomocą instrumentów budżetowych procesami gospodarczymi.

fiskalna - jej istota polega na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych.

kontrolna - polega na wykorzystywaniu gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych do kontroli celowości, efektywności i legalności gospodarki budżetowej.

kredytowa - jej istota sprowadza się do ustalenia czy państwo ma zdolność kredytową.

bodźcowa - polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstwami, służy do wywołania u nich określonych zachowań.

Funkcje polityczne:

ustrojowa - budżet państwa jest przede wszystkim narzędziem zachowania danego ustroju społeczno -

gospodarczego, jest atrybutem władzy.

demokratyczna - istota tej funkcji polega na zainteresowaniu społeczeństwa opracowywaniem i wykonywaniem budżetu i wpływie na to.

Funkcje ekonomiczno - polityczne:

kontrolno-koordynacyjna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych

planowania - zestawienia dochodów i wydatków budżetowych, bez cechy planowości nie ma budżetu.

Zasady budżetu państwa

Zasady - to postulowane przez naukę, pod adresem ustawodawstwa i praktyki, zasady dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki finansowej w celu optymalnej realizacji jej zadań.

Do najważniejszych należą zasady:

• powszechności,

• roczności,

• jedności,

• równowagi,

• jawności,

• Szczegółowości.

Zasada powszechności: rozumiana również jako zasada zupełności lub zasada budżetowania brutto,

Dwa podejścia w rozumieniu tej zasady:

podejście klasyczne: zachowana jest wówczas, gdy wszelka działalność gospodarcza państwa znajduje swoje odzwierciedlenie w budżecie. Takie ujęcie problemu dopuszcza jedynie finansowanie bezpośrednie, a więc budżetowanie brutto. Wszystkie dochody i wydatki jednostek budżetowych ujmowane są wówczas w planie budżetowym jako dochody i wydatki budżetu; Zgodnie z tym podejściem w ramach s.f.p. nie powinny funkcjonować żadne formy tzw. gospodarki pozabudżetowej (np. fundusze celowe)

podejście modernistyczne: uznaje tą zasadę za spełnioną, jeśli j.s.f.p. mają jakiekolwiek powiązanie z budżetem państwa. A zatem, dla zachowania tej zasady wystarcza tzw. finansowanie budżetowe pośrednie lub budżetowanie netto.

Zasada roczności: tzw. zasada rygoru budżetowego, przyjmująca coroczność, periodyczność budżetu.

Wyjątek: prowizorium budżetowe - budżet tymczasowy, z ogólnie uchwalonymi kwotami dochodów i wydatków

Zasada jedności: 1. Formalnej: oznacza, że wszystkie dochody i wydatki budżetowe ujęte są w jednym akcie prawnym, tj. ustawie budżetowej. obecnie nie ma zastosowania, gdyż obok budżetu państwa uchwalane są odrębne budżety JST, z których każdy jest niezależny

2. Materialnej: oznacza, że środki publiczne, które wpływają do budżetu stanowią w nim jeden wspólny fundusz,który następnie przeznaczony jest na finansowanie wydatków publicznych.

Zasada równowagi: postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła pełne pokrycie w przewidywanych dochodach, co sprowadza się do bilansowania budżetu w taki sposób, aby nie generował on deficytu budżetowego.

Zasada jawności: postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw).

Zasada szczegółowości: inaczej nazywana jest zasadą specjalizacyjną lub specjalizacji, oznacza, iż wydatki i dochody budżetu powinny być ujęte ze stosowną szczegółowością, możliwe jest to dzięki zastosowaniu tzw. klasyfikacji budżetowej

Wyjątki:

1. prowizorium budżetowe - budżet tymczasowy, z ogólnie uchwalonymi kwotami dochodów i wydatków

2. układ wykonawczy budżetu- stanowi szczegółowy podział kwot dochodów i wydatków budżetowych, w których kwoty dochodów i wydatków ujęte są w odpowiednio mniejszej szczegółowości, (sporządzane są przez organy wykonawcze, na podstawie ustawy lub uchwały budżetowej).

Inne zasady budżetowe: gospodarności - wymaga racjonalnego, czyli oszczędnego, wydatkowania środków budżetowych,

realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków (część doktryny tej zasady nie uznaje),

operatywności - budżet wymaga opracowania w układzie podmiotowym, co oznacza wskazanie zadań zarówno w zakresie gromadzenia dochodów, jak i realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów,

uprzedniości - zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego.

Ustawa budżetowa

Określa przede wszystkim:

• Jakie są dochody budżetu państwa w danym roku,

• Jakie wydatki wolno ponieść w tym roku na realizację zadań państwa, instytucjom objętym budżetem państwa,

• w jaki sposób sfinansować wydatki które nie znajdą pokrycia w planowanych dochodach lub jak wykorzystać nadwyżkę budżetu państwa.

Budżet a ustawa budżetowa

Ustawa budżetowa jest pojęciem szerszym.

Budżet jest jednym, ale nie jedynym załącznikiem do ustawy.

Postanowienia zawarte w budżecie skierowane są do konkretnych wykonawców, a nie do ogółu adresatów i mogą być wykonane tylko raz, nie zaś nieograniczoną liczbę razy

22. Główne źródła dochodów budżetu państwa

Patrz pyt 1

23. Główne przyczyny powstawania deficytu

Deficyt budżetu państwa - różnica między dochodami i wydatkami budżetowymi ustalonymi dla okresu rozliczeniowego nazywa się wynikiem (saldem) budżetowym. Dodatni wynik finansowy stanowi nadwyżkę budżetową, ujemny jest deficytem budżetowym.

• Związany jest z rokiem budżetowym

Rozróżnia się trzy rodzaje deficytu budżetowego:

• Deficyt rzeczywisty - jest faktyczną różnicą między dochodami, a wydatkami w danym okresie (roku budżetowym)

• Deficyt strukturalny - jest wielkością symulowaną, hipotetyczną, powstającą w warunkach, gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki.

• Deficyt cykliczny - jest rezultatem następujących po sobie okresowych zmian w gospodarce, ożywienia bądź recesji, wpływających na dochody i wydatki budżetowe; jest różnicą między deficytem strukturalnym, a rzeczywistym.

Przyczyny występowania deficytu budżetowego:

• Nadmierne wydatki,

• Niskie dochody (niskie, nieefektywne podatki),

• Istnienie silnych grup roszczeniowych i związane z tym nadmierne rozbudowanie socjalnych funkcji państwa,

Chęć wykorzystania nadwyżek z lat poprzednich, klęski żywiołowe, powodujące poniesienie nadzwyczajnych wydatków

24. Źródła pokrycia deficytu budżetu państwa w Polsce

Zgodnie z ustawą o finansach publicznych deficyt budżetu państwa może być finansowany przychodami pochodzącymi:

• Ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych,

• Z kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,

• Z pożyczek,

• Z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

• Z nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.

Konstytucja RP zawiera zakaz finansowania deficytu przez Bank Centralny (w drodze emisji pieniądza).

Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską: max. limit deficytu - 3% PKB

Podstawowymi instrumentami finansowania deficytów są:

• Bony skarbowe

• Krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych,

• Emitowane są na cotygodniowych przetargach przeprowadzanych przez NBP,

• Termin wykupu bonów skarbowych nie przekracza 1 roku, najczęściej wynosi 3 lub 6 miesięcy,

• Sprzedaje się je z dyskontem do wartości nominalnej.

• Obligacje skarbowe

• To papiery wartościowe zawierające zobowiązanie emitenta ( Skarbu Państwa) do zapłaty ich posiadaczowi nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem,

• Okres na jaki są emitowane jest dłuższy niż rok,

• Sprzedawane na przetargach organizowanych przez NBP; przeznaczone są dla inwestorów instytucjonalnych,

• Są zdematerializowane, co oznacza, że fakt ich nabycia lub zbycia jest jedynie odnotowany na rachunkach papierów wartościowych, a nabywca otrzymuje świadectwo depozytowe,

Obligacje sprzedawane w sieci sprzedaży detalicznej ( w tzw. punktach obsługi klienta) adresowane są do osób fizycznych oraz organizacji społecznych i zawodowych, a także fundacji wpisanych do rejestru sądowego mają charakter tzw. skarbowych obligacji oszczędnościowych.

25. Zasada szczegółowości budżetowej i jej znaczenie

Zasada szczegółowości: inaczej nazywana jest zasadą specjalizacyjną lub specjalizacji, oznacza, iż wydatki i dochody budżetu powinny być ujęte ze stosowną szczegółowością, możliwe jest to dzięki zastosowaniu tzw. klasyfikacji budżetowej

Wyjątki:

1. prowizorium budżetowe - budżet tymczasowy, z ogólnie uchwalonymi kwotami dochodów i wydatków

2. układ wykonawczy budżetu- stanowi szczegółowy podział kwot dochodów i wydatków budżetowych, w których kwoty dochodów i wydatków ujęte są w odpowiednio mniejszej szczegółowości, (sporządzane są przez organy wykonawcze, na podstawie ustawy lub uchwały budżetowej).

26. Rola i miejsce budżetu państwa w gospodarce i systemie finansów publicznych

27. Dochody zasadnicze i uboczne państwa

Dochody zasadnicze to takie, których celem jest cel fiskalny (alimentacyjny), np. podatki, opłaty. Mają one zapewnić jak największe wpływy do budżetu, gdyż podstawowym zadaniem takich dochodów jest dostarczenie państwu lub samorządom środków pieniężnych niezbędnych do zrealizowania ich zadań. Wszelkie inne funkcje takich dochodów (np. stymulacyjna, prewencyjna czy represyjna) mają znaczenie drugoplanowe. Do takich dochodów zalicza się: podatki, opłaty a także najczęściej cła.

Dochodami ubocznymi są takie dochody, których podstawowym zadaniem jest realizacja innych celów niż fiskalny. Mogą to być cele represyjne czy prewencyjne, np. grzywny, kary pieniężne czy mandaty.

28. Dochody odpłatne i nieodpłatne

• Dochody odpłatne - mamy z takim dochodem do czynienia wtedy, jeżeli osoba uiszczająca określona sumę pieniędzy na rzecz --> [Author:a] państwa lub samorządu terytorialnego otrzymuje w zamian świadczenie wzajemne. Może być to:

• dochód ekwiwalentny - świadczenie wzajemne ze strony państwa lub samorządu jest porównywalne w swojej materialnej wartości do wielkości dochodu

• dochód nieekwiwalentny - świadczenie wzajemne ze strony państwa lub samorządu jest nieproporcjonalnie niższe w swojej materialnej wartości do wielkości dochodu (np. wysokie opłaty paszportowe)

• Dochody nieodpłatne - jeżeli państwo lub samorząd za dobrany dochód nie świadczą w zamian żadnego świadczenia (np. pobór podatków)

29. Pojęcie opłaty i klasyfikacja opłat publicznych

Opłata to świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, odpłatnym, jednostronnie ustalane i pobierane przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego. Zdaniem niemieckiego ekonomisty Karla Heinricha Rau (XIX wiek) nakładanie opłat jest dopuszczalne w trzech sytuacjach:

• jeśli obywatel korzysta z obiektów i urządzeń należących do państwa (np. biblioteki, szpitale, cmentarze, parki, porty itd.);

• jeśli jego udziałem staje się jakiś przywilej ze strony państwa;

• jeśli organ państwa musi zajmować się sprawami obywatela (m.in. wydawanie zaświadczeń, zezwoleń itd.).

Można wyróżnić w polskim systemie opłat dwa podstawowe rodzaje opłat:

• opłaty związane z czynnościami organów władz publicznych - są one zbliżone do podatków, ponieważ wysokość opłaty jest niewspółmiernie wysoka do kosztów świadczenia danej czynności,

• opłaty z tytułu usług wytwarzanych przez jednostki sektora publicznego - opłaty te odpowiadają kosztom świadczenia usługi, z możliwością uwzględnienia niewielkiego zysku.

Opłata powinna być ale rzadko się zdarza żeby była ekwiwalentna. Często wysokie opłaty pełnia funkcje prohibicyjną - czyli mają stanowić barierę dla zainteresowanych.

Opłata skarbowa - zwana także opłatą stemplową - stanowi formę ekwiwalentu za czynności organów administracji publicznej, podejmowane w indywidualnych sprawach. Czynności te obejmują dokonanie czynności urzędowych, wydanie zaświadczeń, zezwoleń oraz niektórych dokumentów.

Opłata skarbowa może być uiszczana w różny sposób. W szczególności należy wskazać sposób zapłaty:

• poprzez wniesienie podania na papierze stemplowym;

• poprzez opatrzenie podania znakami opłaty skarbowej;

• gotówką w kasie urzędu;

• bezgotówkowo przelewem na konto właściwego urzędu.

Opłata skarbowa w Polsce

W Polsce, zgodnie z obowiązującą ustawą, opłatę skarbową wnosi się:

• w sprawach indywidualnych z zakresu administracji publicznej:

• dokonanie czynności urzędowej na podstawie zgłoszenia lub na wniosek zainteresowanej strony,

• wydanie zaświadczenia na wniosek zainteresowanej strony,

• wydanie zezwolenia (pozwolenia, koncesji),

• złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury albo jego odpisu, wypisu lub kopii - w sprawie z zakresu administracji publicznej lub w postępowaniu sądowym.

• w sprawach urzędowych

• za dokonanie czynności urzędowej, wydanie zaświadczenia oraz zezwolenia (pozwolenia) przez podmiot inny niż organ administracji rządowej i samorządowej, w związku z wykonywaniem zadań z zakresu administracji publicznej,

• za złożenie w takim podmiocie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury albo jego odpisu, wypisu lub kopii.

Znaczki skarbowe jako sposób wnoszenia opłaty skarbowej w Polsce wycofane zostały z końcem 2006 roku na podstawie nowej ustawy o opłacie skarbowej z dnia 16 listopada 2006 r. W chwili obecnej na podstawie ustawy o zmianie ustawy o opłacie skarbowej z dnia 13 czerwca 2007 r. można ponownie korzystać ze znaków opłaty skarbowej ( znaczków skarbowych ) - od dnia 26 lipca 2007 r. do dnia 31 grudnia 2008 r. (Uregulowania zmieniono decyzją Rady Ministrów z dnia 03.04.2007 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy o opłacie skarbowej, przedłożony przez ministra finansów. Rządowa propozycja miała umożliwiać podatnikom wykorzystanie do końca 2007 r. posiadanych znaczków skarbowych, kupionych w ciągu ostatnich 12 lat, jednak w Sejmie w formie poprawki sejmowej przedłużono ten okres do 31.12.2008 r.)

Opłaty lokalne

Opłata targowa - opłata, szczególna forma daniny publicznej, pobierana od takich samych podmiotów jak podatek, dokonujących sprzedaży na targowiskach lub innych wydzielonych miejscach.

Wysokość opłat ustala właściwa miejscowo rada gminy w trybie określonym ustawowo

Opłata miejscowa - opłata pobierana na podstawie przepisów ustawy o podatkach i opłatach lokalnych - od osób fizycznych przebywających czasowo w celach wypoczynkowych, turystycznych lub szkoleniowych w miejscowościach, które w oparciu o ww. kryteria na wniosek właściwej miejscowo rady gminy w uzgodnieniu z ministrem ochrony środowiska zaliczył właściwy wojewoda.

Opłata uzdrowiskowa - jest pobierana od osób fizycznych przebywających dłużej niż dobę w celach zdrowotnych, turystycznych, wypoczynkowych lub szkoleniowych w miejscowościach znajdujących się na obszarach, którym nadano status uzdrowiska na zasadach określonych w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych, za każdy dzień pobytu w takich miejscowościach.

Opłata miejscowa i uzdrowiskowa nie są pobierane:

• pod warunkiem wzajemności - od członków personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych oraz innych osób zrównanych z nimi na podstawie ustaw, umów lub zwyczajów międzynarodowych, jeżeli nie są obywatelami polskimi i nie mają miejsca pobytu stałego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

• od osób przebywających w szpitalach;

• od osób niewidomych i ich przewodników;

• od podatników podatku od nieruchomości z tytułu posiadania domów letniskowych położonych w miejscowości, w której pobiera się opłatę miejscową albo uzdrowiskową;

• od zorganizowanych grup dzieci i młodzieży szkolnej.

Od osób, od których pobierana jest opłata uzdrowiskowa, nie pobiera się opłaty miejscowej.

Zarówno podatki jak i opłaty posiadają szereg wspólnych cech, pośród których można wskazać:

• pieniężną formę,

• ustawową drogę wprowadzenia,

• jednostronność nakładania, przymusowość

• bezzwrotność.

• powodują identyczne skutki ekonomiczne dla podmiotu, który te daniny płaci, zmniejszając jego zasoby pieniężne.

30. Pojęcie podatku i opłaty-podaj główne różnice

Podatek - świadczenie zasadnicze, bezzwrotne, nieodpłatne, o charakterze ogólnym i przymusowym pobieranym na rzecz państwa lub innego podmiotu publiczno-prawnego.

Oplata od podatku różni się tym, że:

- jest świadczeniem odpłatnym, czyli przysługuje ekwiwalent

- jest świadczeniem fakultatywnym, czyli jest dobrowolna (nie zawsze)

31. Podatki państwowe i samorządowe

Podatki państwowe:

podatek od towarów i usług - Polski podatek od towarów i usług jest odpowiednikiem powszechnie stosowanego w państwach o gospodarce wolnorynkowej podatku od wartości dodatniej (VAT). Powszechny charakter tego podatku oznacza, iż obciążona nim jest zasadniczo każda sprzedaż towaru czy świadczona usługa na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Podatkiem tym jest również obciążony import towarów i usług z zagranicy. Eksport towarów i usług jest faktycznie zwolniony od opodatkowania z uwagi na zastosowanie 0% stawki podatkowej, a ponadto przy sprzedaży eksportowanej przysługuje zwrot podatku zapłaconego wcześniej w kraju. Przy sprzedaży towarów i usług podstawą opodatkowania jest kwota należna sprzedawcy. Kwota ta nie obejmuje podatku od towarów i usług. Znaczy to, że stawkę podatku 22% albo 7% odnosi się do ceny sprzedaży towaru bez podatku. Istotą podatku od towarów i usług w takiej postaci, w jakiej wprowadzono go w Polsce jest to, ze podatek należny obliczany jest od podstawy opodatkowania, ale do zapłaty przypada nie cała kwota w ten sposób obliczona, lecz pomniejszona o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług. Kwota podatku naliczonego zapłaconego we wcześniejszych fazach obrotu, może być odliczona od podatku należnego, wtedy gdy wynika on z faktur wystawionych przez dostawców podatnika. Podatnicy są obowiązani do samodzielnego obliczania i wpłacania tego podatku za okresy miesięczna na rachunek bankowy odpowiedniego urzędu skarbowego. Dochody z tego podatku zasilają wyłącznie budżet państwa.

podatek akcyzowy - Podatek akcyzowy, wprowadzony w Polsce w lipcu 1993 r., obciąża sprzedaż tylko określonych, wybranych towarów. Ma wiec charakter selektywny. Wprowadzenie tego podatku uzasadniano chęcią ograniczenia konsumpcji artykułów szkodliwych dla zdrowia, dodatkowego opodatkowania dóbr luksusowych i osób o wysokich dochodach oraz uzyskania dodatkowych wpływów do budżetu państwa. Akcyzą zatem są objęte między innymi sprzedaż lub import paliw i olejów smarownych, broń, samochody osobowe i jachty pełnomorskie, wyroby perfumeryjne, alkohol, sól czy guma do żucia. Podatek akcyzowy, w przeciwieństwie do podatku od towarów i usług, jest podatkiem jednokrotnym, występującym wyłącznie w fazie produkcji i importu. Oba wymienione podatki nie wykluczają się wzajemnie, lecz nakładają się na siebie.

podatek od gier

oprocentowanie kapitału w jednoosobowych spółkach skarbu państwa

Podatki samorządowe:

podatek rolny Opodatkowaniu podatkiem rolnym podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza. Podatnikami podatku rolnego są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej, które:właścicielami gruntów; posiadaczami samoistnymi gruntów; użytkownikami wieczystymi gruntów; posiadaczami gruntów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie: wynika z umowy zawartej z właścicielem, z Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa lub z innego tytułu prawnego albo jest bez tytułu prawnego, z wyjątkiem gruntów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Lasów Państwowych; w tym przypadku podatnikami są odpowiednio jednostki organizacyjne Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i Lasów Państwowych. Z podatku rolnego zwolnione są gminy i Skarb Państwa. Dla gruntów gospodarstw rolnych podstawę opodatkowania stanowi liczba hektarów przeliczeniowych ustalana na podstawie powierzchni, rodzajów i klas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów i budynków oraz zaliczenia do okręgu podatkowego. Dla pozostałych gruntów - liczba hektarów wynikająca z ewidencji gruntów i budynków.

podatek leśny

podatek od nieruchomości - podatek lokalny pobierany przez samorząd gminny, w którym przedmiotem opodatkowania jest posiadanie nieruchomości. Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają następujące nieruchomości lub obiekty budowlane: grunty, budynki lub ich części, budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Podatnikami podatku od nieruchomości są: osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki nieposiadające osobowości prawnej, będące: właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych, z zastrzeżeniem, posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych, użytkownikami wieczystymi gruntów, posiadaczami nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie wynika z umowy zawartej z właścicielem, Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa lub z innego tytułu prawnego, z wyjątkiem posiadania przez osoby fizyczne lokali mieszkalnych niestanowiących odrębnych nieruchomości. Podstawę opodatkowania stanowi: dla gruntów - powierzchnia gruntu, dla budynków lub ich części - powierzchnia użytkowa budynku, dla budowli lub ich części związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - wartość, o której mowa w przepisach o podatkach dochodowych, ustalona na dzień 1 stycznia roku podatkowego, stanowiąca podstawę obliczania amortyzacji w tym roku, niepomniejszona o odpisy amortyzacyjne, a w przypadku budowli całkowicie zamortyzowanych - ich wartość z dnia 1 stycznia roku, w którym dokonano ostatniego odpisu amortyzacyjnego.

podatek od środków transportowych - których dopuszczalna masa całkowita wynosi 3,5 t i powyżej. Podatek jest płacony raz na rok w dwóch ratach t.j. do 15 lutego i do dnia 15 września każdego roku. Opodatkowaniu podatkiem od środków transportowych podlegają: 1) samochody ciężarowe o dopuszczalnej masie całkowitej od 3,5 tony i poniżej 12 ton, 2) samochody ciężarowe o dopuszczalnej masie całkowitej równej lub wyższej niż 12 ton, 3) ciągniki siodłowe i balastowe przystosowane do używania łącznie z naczepą lub przyczepą o dopuszczalnej masie całkowitej zespołu pojazdów od 3,5 tony i poniżej 12 ton, 4) ciągniki siodłowe i balastowe przystosowane do używania łącznie z naczepą lub przyczepą o dopuszczalnej masie całkowitej zespołu pojazdów równej lub wyższej niż 12 ton, 5) przyczepy i naczepy, które łącznie z pojazdem silnikowym posiadają dopuszczalną masę całkowitą od 7 ton i poniżej 12 ton, z wyjątkiem związanych wyłącznie z działalnością rolniczą prowadzoną przez podatnika podatku rolnego, 6) przyczepy i naczepy, które łącznie z pojazdem silnikowym posiadają dopuszczalną masę całkowitą równą lub wyższą niż 12 ton, z wyjątkiem związanych wyłącznie z działalnością rolniczą prowadzoną przez podatnika podatku rolnego, 7) autobusy. Podstawa opodatkowania - stanowi ją liczba posiadanych przez podatnika środków transportowych; - stawki mają charakter kwotowy, ich wysokość określają w drodze uchwały rady gmin. Obowiązek podatkowy - powstaje od pierwszego dnia miesiąca, następującego po miesiącu, w którym środek transportowy został zarejestrowany, a w przypadku nabycia pojazdu zarejestrowanego- od pierwszego dnia miesiąca, następującego po miesiącu, w który środek transportowy został nabyty; - lub od pierwszego dnia miesiąca, następującego po miesiącu, w którym środek transportowy został ponownie dopuszczony do ruchu; - wygaśnięcie następuje z końcem miesiąca, w którym środek transportowy został wyrejestrowany lub wydana została decyzja o jego czasowym wycofaniu z ruchu. Organ podatkowy - organ gminy, na której terenie znajduje się miejsce zamieszkania lub siedziba podatnika; - współwłasność- organ gminy miejsca zamieszkania osoby, która została wpisana jako pierwsza w dowodzie rejestracyjnym pojazdu

podatek od posiadania psów - podatek nałożony na posiadacza psa. Jest to podatek bezpośredni i kwotowy. W Polsce wysokość podatku ustalana jest przez gminy, jednak ograniczona przez rozporządzenie ministerialne. Całość podatku wpływa do budżetu gmin. Poza celem fiskalnym, podatek ma również na celu ograniczanie ilości zwierząt. Z podatku wyłączone są psy gospodarskie, jednak najwyżej dwa na jednej posesji.

opłaty lokalne (targowa i miejscowa)

podatki opłacone w formie karty podatkowej

podatek od spadków i darowizn - Opodatkowane jest nabycie własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem: spadku, darowizny, zasiedzenia, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu, nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci, nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci, nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Podatnikami podatku od spadków i darowizn są osoby fizyczne, które nabyły własność rzeczy i prawa majątkowe w sposób wyżej wskazany. Płatnikami podatku od spadków i darowizn są notariusze - od darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego albo zawartej w tej formie umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie

opłata skarbowa od czynności cywilno prawnych Podatkowi podlegają następujące czynności cywilnoprawne: umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych, umowy pożyczki, umowy darowizny - w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy, umowy dożywocia, umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności - w części dotyczącej spłat lub dopłat, ustanowienie hipoteki, ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności, umowy depozytu nieprawidłowego, umowy spółki (akty założycielskie); Obowiązek podatkowy powstaje: z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej; z chwilą podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału spółki mającej osobowość prawną; z chwilą złożenia oświadczenia o ustanowieniu hipoteki lub zawarcia umowy ustanowienia hipoteki; z chwilą uprawomocnienia się odpowiedniego orzeczenia sądu, doręczenia wyroku sądu polubownego lub zawarcia ugody z chwilą powołania się przez podatnika na fakt dokonania czynności cywilnoprawnej -jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku, a następnie powołuje się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt jej dokonania.

32. Pojęcie i rodzaje ceł oraz ich funkcje

Cła → specyficzny rodzaj obciążenia płacony jedynie w związku z pewnymi okolicznościami, wprowadzone przez państwo obowiązkowe opłaty na rzecz Skarbu Państwa pobierane w chwili przywozu towarów do kraju lub ich wywozu. Mogą być liczone od jednostki towaru lub jego ilości.

Cło pobierane może być w celu:

• zwiększenia wpływów do budżetu państwa; typowym przykładem takiego zastosowania jest nałożenie opłat na sprowadzanie towarów nieprodukowanych w danym kraju, ponieważ nie występuje wówczas motyw ochrony rodzimych producentów

• ochrona rynku wewnętrznego i rodzimych producentów przed towarami wyprodukowanymi za granicą

• wywierania nacisku na partnera handlowego w zakresie zmiany (bądź zaniechania zmiany) warunków wymiany handlowej; przykładem takiego zastosowania są cła retorsyjne.

Cło stosowane głównie w funkcji ochrony rodzimego przemysłu jest podstawowym narzędziem protekcjonizmu gospodarczego. Obecnie jednak wobec postępujących procesów globalizacji cła oraz inne narzędzia ochrony rynków wewnętrznych tracą na znaczeniu, a zaczyna dominować koncepcja wolnego handlu w wymianie międzynarodowej. Wiele państw tworzy unie celne, znosząc tym samym cła w wymianie handlowej między sobą przy jednoczesnym ujednoliceniu polityki celnej wobec krajów trzecich.

Rodzaje ceł

podział według kierunku ruchu towarów:

• Cło importowe - jego zadaniem jest ochrona produkcji krajowej oraz zwiększenie dochodów państwa.

• Cło eksportowe - jest nakładane głównie na surowce, w celu zachęcania do ich przetwarzania w kraju. Powoduje ono wzrost cen produktów krajowych za granicą. Mogą powodować pogorszenie bilansu handlowego poprzez zmniejszenie eksportu. Stosuje się je jedynie w krajach rozwijających się o monokulturowym charakterze gospodarki.

• Cło tranzytowe - była to opłata nakładana na obcych kupców przejeżdżających przez dany kraj. Jest ono stosowane bardzo rzadko, ponieważ brak ceł przewozowych może stać się czynnikiem skłaniającym do wyboru tranzytu przez dany kraj, co może przynieść duże wpływy z udostępnienia sieci transportowej oraz środków transportu.

podział według sposobu określania wysokości ceł:

• Cło ad valorem - określone w procentach w stosunku do wartości towaru.

• Cło specyficzne - ustalone w stosunku do ilości towarów.

• Cło kombinowane - ustalone w zależności od wartości i ilości towarów.

podział według charakteru ekonomicznego:

• Cło fiskalne - zapewniają państwu odpowiednie dochody. Obecnie rola fiskalna ceł nie jest dominująca. (w 1999 roku wpływy z ceł wynosiły w Polsce 5,566 mld zł, co stanowi 4,4% całości wpływów)

• Cło ochronne - jego celem jest ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną.

• Cło ekspansywne - ma na celu utrzymanie wysokich cen na rynku wewnętrznym.

podział według rodzaju taryfy celnej:

• maksymalne

• minimalne

podział według zróżnicowania traktowania:

• dyskryminacyjne - ustalone na poziomie wyższym od ogólnego

• preferencyjne - zapewnia szczególnie korzystne warunki wymiany

Bezpośrednim efektem stosowania ceł jest wzrost cen towarów importowanych, na które je nałożono. Skutkiem tego może być spadek popytu na towary obłożone cłem, a co za tym idzie spadek ich sprzedaży. W przypadku gdy nie są one wytwarzane przez krajowych producentów może nastąpić spadek ich konsumpcji. Jeśli jednak są one produkowane także w kraju, to wzrost cen towarów zagranicznych może prowadzić do wzrostu produkcji ich krajowych odpowiedników. Co dalej skutkuje zwiększeniem zatrudnienia w danej gałęzi. Niekorzystne efekty wprowadzenia ceł odczuwają przede wszystkim zagraniczni producenci, ale także krajowi konsumenci. Cła przynoszą korzyści krajowym przedsiębiorstwom, które produkują towary obłożone cłem. Zależności te zanalizowane są w kolejnym akapicie.

wszelkich ceł jest zasadą wolnego handlu; Światowa Organizacja Handlu stale namawia do zmniejszenia ich wysokości, by zapobiec dyskryminacji jednych krajów przez grupy innych, mającej miejsce właśnie za sprawą zbyt wysokiego oclenia.

We współczesnej gospodarce cła straciły znaczenie. Ich rola maleje z uwagi na coraz większą integrację europejską (w UE nie pobiera się w ogóle ceł eksportowych i tranzytowych) oraz coraz liczniejsze porozumienia międzynarodowe

33. Główne rodzaje wydatków budżetu państwa

Wydatki budżetu państwa- art. 106:

- dotacje i subwencje,

- świadczenia na rzecz osób fizycznych,

- wydatki bieżące jednostek budżetowych,

- wydatki majątkowe,

- wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa,

- wpłaty środków własnych Unii Europejskiej.

Dotacje:

rodzaj wydatku z budżetu państwa na rzecz jednostek samorządu terytorialnego lub innych podmiotów, o ścisłym przeznaczeniu i wysokości, na dofinansowanie lub finansowanie określonej działalności lub określonego podmiotu.

Wyróżnia się dotacje:

- Celowe,

- Podmiotowe,

- Przedmiotowe,

- Na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe (dla nowotworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych),

- Dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych.

Dotacje celowe i Subwencje - następne pytanie

Świadczenia na rzecz osób fizycznych

obejmują wydatki budżetu państwa, kierowane na podstawie odrębnych przepisów do osób fizycznych, a nie będące wynagrodzeniem za świadczoną pracę

mogą one być przekazywane albo bezpośrednio (jak np. w przypadku emerytur), albo pośrednio - tak jak np. w przypadku zasiłków rodzinnych

są to m.in. alimenty, zasiłki, emerytury, stypendia, odszkodowania, rekompensaty

Wydatki bieżące j.s.f.p.

są to wydatki, jakie muszą być ponoszone, by możliwa była działalność instytucji publicznych

Obejmują:

- wydatki osobowe - wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w państwowych jednostkach budżetowych oraz składki naliczane od tych wynagrodzeń i uposażeń;

- wydatki rzeczowe - zakupy towarów i usług;

- inne wydatki - koszty utrzymania oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych i realizacją ich statutowych zadań;

Wydatki majątkowe

Obejmują wydatki na:

- zakup rzeczowych lub finansowych składników majątkowych dla jednostki sektora finansów publicznych dokonującej wydatku;

- dotacje przeznaczone na wydatki inwestycyjne innych podmiotów.

- znaczna ich część ma charakter wieloletni - realizacja większości zadań inwestycyjnych (zwłaszcza zadań polegających na budowie nowych obiektów lub urządzeń) kończy się w roku innym, niż rok rozpoczęcia tego zadania

Wydatki na obsługę długu publicznego:

to szczególny rodzaj wydatków publicznych, są to wydatki na opłaty za czasowe użyczenie instytucjom publicznym środków finansowych, nie finansują one żadnych konkretnych zadań publicznych, lecz są skutkiem wcześniejszej nierównowagi między wydatkami publicznymi i dochodami, są to tzw. wydatki sztywne, czyli takie, które muszą być bezwzględnie poniesione w ściśle określonej kwocie i terminie. Wydatki na obsługę długu publicznego obejmują:

- odsetki od zaciągniętych zobowiązań,

- wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych (Udzielając poręczenia lub gwarancji, podmiot sektora finansów publicznych zobowiązuje się do wykonania zobowiązania ciążącego na dłużniku, jeśli nie uczyni tego sam dłużnik. Kwoty wypłacone w wyniku udzielonego wcześniej poręczenia (gwarancji) stają się wierzytelnością (należnością) Skarbu Państwa, a organy administracji rządowej mają obowiązek podjęcia działań zmierzających do odzyskania wypłaconej kwot).

Wpłaty środków własnych UE

Są to wydatki budżetu państwa ponoszone z tytułu wpłat do budżetu UE. Podstawa prawna: Decyzja Rady nr 2000/597 z 29 września 2000 r. w sprawie systemu środków własnych Wspólnot Europejskich Obejmują:

- tzw. tradycyjne środki własne, czyli

- cła pobierane przez urzędy celne przy wwozie do Polski towarów spoza Unii Europejskiej,

- opłaty rolne pobierane w handlu z państwami spoza UE oraz opłaty naliczane i pobierane (przez Agencję Rynku Rolnego) od producentów cukru i izoglukozy,

- składkę z tytułu podatku VAT

- wpłatę członkowską według stawki opartej na PKB

- Ponadto do środków własnych budżetu Unii zalicza się też odsetki i kary od wpłat naliczonych nieprawidłowo lub niezapłaconych w terminie.

34. Główne źródła dochodów budżetu jednostek samorządu terytorialnego

35. Dotacje celowe a subwencja ogólna- podaj różnice

Dotacje celowe:

• to środki budżetowe na na sfinansowanie (pełne) lub dofinansowanie (częściowe) kosztów wykonania pewnego ściśle określonego zadania.

• Rodzaje:

• na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,

• na realizację ustawowo określonych zdań, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego,

• na realizację bieżących zadań własnych jednostki samorządu terytorialnego,

• na realizację zadań zleconych jednostkom nie zaliczanym do sektora finansów publicznych, w tym fundacjom i stowarzyszeniom,

• na realizację programów z udziałem bezzwrotnych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, lecz nie z budżetu Unii Europejskiej.

Dotacje podmiotowe, przedmiotowe i rozwojowe:

Dotacje podmiotowe to środki budżetowe przeznaczone na dofinansowanie działalności bieżącej, ustawowo wskazanych podmiotów. Np. dotacje dla instytucji kultury, uczelni państwowych. Mogą być udzielane wyłącznie na cele i w zakresie określonym w innych ustawach, niż ustawa budżetowa lub w umowach międzynarodowych.

Dotacje przedmiotowe związane są z wydatkowaniem środków budżetowych na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów i usług w celu utrzymania lub obniżenia cen towarów lub usług (np. niektórych leków).

Dotacje rozwojowe przeznaczone są na realizację programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybołówstwa lub projektów realizowanych w ramach tych programów.

Subwencje:

forma transferu środków finansowych z budżetu państwa do budżetów JST, o charakterze ogólnym, bezzwrotnym, nieodpłanym, bezwarunkowym, obiektywnie określonym, w celu uzupełnienia dochodów własnych tych budżetów, o którego sposobie finansowania decydują samodzielnie organy stanowiące tych jednostek.

Wyróżnia się:

• subwencje ogólne dla JST - pomoc finansowa udzielana przez państwo na podstawie kryteriów obiektywnych np. liczby mieszkańców,

• na działalność statutową - wypłacane partiom, które w wyborach do Sejmu otrzymały co najmniej 3% głosów, oraz koalicjom wyborczym, które w tych samych wyborach przekroczyły próg 6% głosów

Dotacje	Subwencje
Bezzwrotna, Nieodpłatna, Celowa, Uwarunkowana, Uznaniowa, Określona kwotowo, Na rzecz JST oraz innych podmiotów, także spoza s.f.p.	Bezzwrotna, Nieodpłatna, Obiektywnie określona (zasady i wysokość w przepisach prawa), Bezwarunkowa, Ogólna, Określona procentowo, Dla JST

stwa

---