Uniwersytet Łódzki

Wydział Studiów Międzynarodowych i Politologicznych

Paweł Bryła

Materiały do cz. 1 ćwiczeń z ekonomii

Łódź 2007

Opracowano na podstawie:

1. Milewski R. (red.), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

2. Milewski R. (red.), Elementarne zagadnienia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.

3. Milewski R. (red.), Podstawy ekonomii. Ćwiczenia, zadania, problemy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

4. Smith P., Begg D., Ekonomia. Zbiór zadań, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001.

5. Nojszewska E., Podstawy ekonomii, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997.

6. Czarny B., Podstawy ekonomii. Zbiór zadań, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000.

7. Inne źródła wyszczególnione w tekście.

Ćwiczenie 1

Przedmiot ekonomii

1. Pojęcia:

1. ekonomia - nauka o procesach gosp.; najogólniejsza dziedzina nauk ekon.

2. procesy gospodarcze - procesy produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji środków zaspokojenia potrzeb ludzkich

3. prawa ekonomiczne - wykryte prawidłowości rządzące procesami gosp.

4. mikroekonomia - część ekonomii zajmująca się funkcjonowaniem poszczególnych podmiotów gosp., branż i rynków określonych produktów

5. makroekonomia - część ekonomii zajmująca się funkcjonowaniem gospodarki jako całości i posługująca się wielkościami agregatowymi

6. produkcja - działalność ludzka polegająca na wytwarzaniu środków zaspokojenia potrzeb

7. produkt - efekt produkcji

8. dobra wolne - występujące w przyrodzie, powszechnie dostępne

9. środki produkcji - przedmioty pracy i środki pracy; służą zaspokojeniu potrzeb produkcyjnych społeczeństwa

10. przedmioty pracy - środki podlegające przetworzeniu podczas produkcji np. ziemia, surowce, półprodukty

11. środki pracy - środki, za pomocą których ludzie przetwarzają przedmioty pracy np. narzędzia, maszyny, hale fabryczne

12. czynniki produkcji - źródła bogactwa narodów; tradycyjnie: ziemia, praca, kapitał, współcześnie: także przedsiębiorczość, wiedza, organizacja

13. własność - zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień, zw. prawami własności: korzystanie z przedmiotu własności i zarządzanie nim (bezpośrednio lub pośrednio)

14. system gospodarczy - całokształt warunków, reguł i mechanizmów gospodarowania

15. rachunek ekon. - porównywanie uzyskiwanych z danej działalności gosp. efektów z ponoszonymi w związku z nią nakładami w celu wyboru najbardziej efektywnych ekonomicznie wariantów podejmowanych decyzji

16. kategorie ekon. - abstrakcyjne pojęcia wyrażające ogólne własności różnych elementów i aspektów procesu gospodarowania np. rynek, cena, popyt, podaż, kapitał, zysk, płaca

17. teorie ekon. - prawa ekon. połączone w zwarte, powiązane ze sobą logicznie systemy

18. model ekon. - uproszczony obraz rzeczywistości gosp. (jak mapa), odzwierciedlający jej wszystkie istotne cechy z punktu widzenia problemów, których dotyczy

19. sądy pozytywne - bezstronne i weryfikowalne wyjaśnienia faktów np. „bezrobocie prowadzi do biedy”, „inflacja obniża skłonność do oszczędzania”

20. sądy normatywne - stwierdzenia subiektywnie wartościujące zjawiska np. „bezrobocie jest poważniejszym problemem niż inflacja”, „duże różnice w dochodach są niedobre”

21. koszt alternatywny - najbardziej cenny alternatywny wariant wykorzystania zasobów; „wybierając coś, z czegoś innego musimy zrezygnować”

22. klauzula ceteris paribus - założenie upraszczające, oznaczające: „przy innych warunkach niezmienionych”

23. zasób - wielkość ekon. w danym momencie np. bezrobocie

24. strumień - wielkość ekon. w danym okresie czasu np. produkcja

25. zmienne endo- i egzogeniczne - zmienne endogeniczne stanowią część modelu, a egzogeniczne są wyłączone z rozważań

2. Zagadnienia:

1. miejsce ekonomii wśród nauk ekonomicznych - pełni rolę służebną wobec nauk bardziej szczegółowych (historia gosp., geografia ekon., statystyka, ekonometria, ekonomiki, nauka o planowaniu, nauka o finansach) i jednocześnie korzysta z ich dorobku, jak również z dorobku nauk pozaekonomicznych (socjologia, nauki o państwie i prawie, politologia, filozofia, matematyka, prakseologia)

2. klasyfikacje potrzeb - biologiczne i kulturowe; indywidualne i zbiorowe

3. klasyfikacja środków zaspokojenia potrzeb - materialne i niematerialne

4. klasyfikacja środków produkcji - obrotowe (zużywają się jednorazowo) i trwałe (zużywają się stopniowo)

5. klasyfikacja środków konsumpcji - nietrwałe dobra podlegające konsumpcji i dobra konsumpcyjne trwałego użytku

6. związki między produkcją i konsumpcją - wzajemne

7. rodzaje podmiotów gospodarczych - przedsiębiorstwa (w tym banki, gospodarstwa rolne, hotele, zakłady usługowe), gospodarstwa domowe, państwo

8. typologia praw własności - może być prywatna (prawa wyłączne i dobrowolnie przekazywalne), publiczna, spółdzielcza

9. ograniczoność zasobów - zasoby są ograniczone, a potrzeby nieograniczone; z ograniczoności zasobów wynika konieczność racjonalnego gospodarowania

10. racjonalność gospodarowania (zasada gospodarności) - dążenie do maksymalnego efektu przy danym nakładzie lub minimalnego nakładu środków na osiągnięcie danego efektu

11. warunki posługiwania się rachunkiem ekon. - nakłady i efekty muszą być 1) mierzalne, 2) wyrażone w tych samych jednostkach miary; 3) musimy dysponować jednoznacznym kryterium wyboru wariantów

12. cechy i klasyfikacja praw ekonomicznych - cechy: statystyczne (stochastyczne) i obiektywne (ich istnienie nie zależy od świadomości i woli); klasyfikacja: uniwersalne (np. prawo malejących przychodów) lub działające tylko w określonych warunkach (np. prawa popytu i podaży wymagają istnienia konkurencji na rynku)

13. funkcje ekonomii - poznawcza (dostarcza wiedzy) i aplikacyjna (dostarcza wskazówek)

14. granica możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji) - obrazuje ograniczoność zasobów, położenie zależy od ilości i jakości zasobów oraz efektywności ich wykorzystania (wiedza i umiejętności pracowników, poziom techniki i organizacji produkcji itd.)

A, B - warianty ekonomicznie efektywne

C - wariant suboptymalny; D - wariant nieosiągalny

3. Testy

1. Tak czy nie?

1. Wszystkie dobra powstają w wyniku produkcji.

2. Postęp techniczny powoduje przesuwanie się krzywej możliwości produkcyjnych w kierunku do początku układu współrzędnych.

3. Obiektywnie prawdziwe są te opinie ekonomistów, z którymi wszyscy się zgadzają.

4. Stworzenie powszechnie akceptowanej teorii ekonomicznej stanowi naturalny kres pracy ekonomistów.

5. Ekonomiści uprawiający ekonomię pozytywną nie mają nic wspólnego z sądami wartościującymi.

6. Statystyczny charakter praw ekonomicznych przejawia się w tym, że ekonomiści często odwołują się do danych statystycznych.

7. Prawa naukowe mogą opisywać ruch planet i reakcje aminokwasów, ale nie zachowania ludzi, którzy myślą i czują.

8. Czy to są dobra:

1. park Łazienki Królewskie w Warszawie;

2. dym emitowany do atmosfery przez zakłady azotowe;

3. przepis prawa podatkowego o uldze remontowej.

9. Czy te działania są gospodarowaniem:

1. praca pomocnika fryzjera;

2. płacz;

3. podwyżka uposażeń pielęgniarek;

4. zabawa „w chowanego”.

10. Wykresy są lepszą formą prezentacji danych od tablic.

11. Pojawienie się w modelu nieliniowej zależności między zmiennymi oznacza, że model źle opisuje gospodarkę.

12. Odkrycie korelacji statystycznej wystarcza, aby wskazać przyczyny zmian analizowanych zmiennych ekonomicznych.

13. Modele ekonomiczne powstają m.in. dzięki obserwacji procesu gospodarowania.

14. Szok cenowy na rynku ropy naftowej w latach 70. nie miał wpływu na strukturę produkcji w USA.

15. Wzrost zdolności produkcyjnych gospodarki przejawia się w przesunięciu krzywej możliwości produkcyjnych na prawo.

16. Gospodarka, w której występuje bezrobocie, nie znajduje się na krzywej transformacji.

17. Adam Smith głosił, że jednostki kierujące się indywidualnym interesem będą sterowane „niewidzialną ręką rynku” ku działaniom służącym interesom całego społeczeństwa.

18. Gospodarka Chin jest przykładem gospodarki nakazowej, w której rynek nie odgrywa żadnej roli.

19. Funkcja aplikacyjna ekonomii polega na tym, że dostarcza ona wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych.

20. Sądy normatywne w ekonomii to stwierdzenia dotyczące norm regulujących zachowania gospodarcze ludzi.

21. Dobrem jest coś, co jest dla nas czy dla innych cenne, co przedstawia jakąś wartość.

22. Dobra obejmują produkty i usługi.

23. Dobra rzadkie to dobra, które nie są wynikiem produkcji.

24. Stosunki własności są podstawą całokształtu stosunków ekon.

25. W krajach wysoko rozwiniętych własność spółdzielcza współcześnie nie występuje.

26. Odpowiedzialność akcjonariuszy w spółce akcyjnej jest ograniczona.

27. Koszty transakcji to koszty, które towarzyszą zawieraniu wszelkiego rodzaju umów handlowych.

28. Koszt, który związany jest ze zwiększeniem produkcji o jedną dodatkową jednostkę, to koszt alternatywny.

29. Prawa ekonomiczne to istotne, stale powtarzające się zależności między różnymi elementami procesu gospodarowania.

30. W odróżnieniu od praw fizyki, prawa ekon. nie działają obiektywnie.

31. Aby model ekon. był dobry, musi zawierać dokładny opis rzeczywistości gosp.

32. W odróżnieniu od zasobów, strumienie zawsze muszą mieć określony wymiar czasowy.

33. Tożsamościami nazywamy zależności między zmiennymi, które są prawdziwe z mocy definicji.

34. Przeciwieństwem działania racjonalnego jest działanie zwyczajowo-tradycyjne.

2. Pytania

1. Które z poniższych twierdzeń mają charakter normatywny, a które pozytywny?

1. Ceny ropy naftowej w latach 1973-74 wzrosły ponadtrzykrotnie.

2. Ubogim krajom przypada w udziale mniejsza część dochodu światowego, niżby im się należała.

3. Podział dochodu na świecie jest niesprawiedliwy: na kraje biedne, obejmujące 58% ludności świata, przypada zaledwie 4% dochodu globalnego.

4. Od lat 70. w większości krajów zachodnich zmalała inflacja, ale wzrosła stopa bezrobocia.

5. Rząd powinien prowadzić politykę mającą na celu obniżenie stopy bezrobocia.

6. Palenie tytoniu jest postawą antyspołeczną i powinno być zwalczane.

7. Podniesienie opodatkowania wyrobów tytoniowych będzie zniechęcać do palenia.

8. Gospodarka Hongkongu jest bliższa systemowi wolnokonkurencyjnemu niż gospodarka Kuby.

2. Które z poniższych stwierdzeń dotyczą mikroekonomii, a które makroekonomii?

1. Na początku lat 80. w wielu krajach zachodnich nastąpił gwałtowny wzrost stopy bezrobocia.

2. Wyższe opodatkowanie wyrobów tytoniowych ograniczy palenie.

3. Na początku lat 80. znacząco zwiększyło się bezrobocie wśród pracowników budowlanych.

4. Wzrost sumy dochodów społeczeństwa spowoduje wzrost wydatków konsumpcyjnych.

5. Pracownik, który otrzymał podwyżkę wynagrodzenia, prawdopodobnie zwiększy zakupy dóbr luksusowych.

6. Przedsiębiorstwo zainwestuje w zakup maszyn, jeżeli przewidywana stopa zwrotu jest zadowalająca.

7. Wysoka stopa procentowa w gospodarce może ograniczyć aktywność inwestycyjną.

8. Poziom PKB w Wielkiej Brytanii jest obecnie wyższy niż w 1980 r.

3. Które odpowiedzi są prawdziwe?

1. Kosztem alternatywnym Twojej edukacji jest:

1. to, czego nie zarobisz wtedy, gdy się uczysz;

2. to, co dostarczają Ci rodzice;

3. czesne, które płacisz;

4. koszt poniesiony na mieszkanie i wyżywienie;

5. pożyczka, jaką zaciągnąłeś.

2. Zasoby gospodarcze to:

1. tylko zasoby naturalne;

2. tylko zasoby będące wynikiem produkcji;

3. tylko zasoby ludzkie;

4. wszystkie zasoby wymienione w punktach a, b i c.

3. Dobra wolne to:

1. tylko dobra niematerialne;

2. dobra niebędące wynikiem działalności gosp.;

3. produkty i usługi;

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

4. Prawa własności obejmują:

1. tylko uprawnienia do podejmowania decyzji;

2. tylko prawa będące przedmiotem wymiany;

3. prawa przysługujące legalnie obywatelom;

4. faktyczne korzystanie z obiektów własności i decydowanie o nich.

5. Krzywa transformacji:

1. pozwala pokazać główne problemy okresu transformacji gospodarki polskiej;

2. zawiera tylko ekonomicznie nieefektywne warianty wykorzystania zasobów gospodarczych;

3. odnosząc się do różnych gospodarek jest zawsze położona tak samo;

4. nazywana jest też granicą możliwości produkcyjnych.

Ćwiczenie 2

Mechanizm rynkowy

9. Pojęcia:

1. gospodarka naturalna - produkcja w celu zaspokojenia własnych potrzeb

2. gospodarka towarowa - przekazywanie produktów w drodze ekwiwalentnej wymiany

3. towar - produkt przeznaczony do sprzedaży

4. pieniądz - towar spełniający rolę ogólnego ekwiwalentu

5. wartość użytkowa - kategoria obiektywna, oznaczająca całokształt fizycznych i chemicznych właściwości towaru, dzięki którym może on zaspokoić określoną potrzebę

6. użyteczność - subiektywna ocena przydatności danego dobra dla nabywcy; największa dla pierwszej jednostki dobra

7. wartość wymienna - stosunek ilościowy, w jakim jeden towar jest wymieniany na inny

8. cena - szczególny przypadek wartości wymiennej, kiedy rolę ogólnego ekwiwalentu odgrywa pieniądz; jest parametrem umożliwiającym przeprowadzenie poprawnego rachunku ekonomicznego, co warunkuje racjonalną alokację zasobów

9. rynek - całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają

10. popyt - ilość produktów i usług, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie

11. efekt owczego pędu - potrzeba utożsamiania się z innymi konsumentami

12. efekt snobizmu - potrzeba wyróżnienia się

13. efekt veblenowski (paradoks Veblena) - dot. dóbr prestiżowych, których konsumpcja ma charakter ostentacyjny i świadczy o statusie nabywcy; wyższa cena zwiększa atrakcyjność takich dóbr i popyt na nie

14. paradoks Giffena - dot. dóbr niższego rzędu: wzrost ceny dobra, którego udział w wydatkach jest wysoki, powoduje spadek dochodów realnych, w konsekwencji czego wzrasta popyt na to dobro, gdyż jest ono względnie tanie

15. paradoks spekulacyjny - przekonanie, że ceny będą rosły w przyszłości, zwiększa popyt obecny pomimo wzrostu cen

16. dobra komplementarne - dobra o ujemnej mieszanej cenowej elastyczności popytu; wzajemnie się uzupełniają np. samochód i benzyna

17. dobra substytucyjne - dobra o dodatniej mieszanej cenowej elastyczności popytu; są zamiennikami, gdyż mogą zaspokoić tę samą potrzebę np. jabłko i gruszka

18. podaż - ilość produktów i usług zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie w określonym czasie

19. dobra podrzędne - dobra, dla których współczynnik dochodowej elastyczności popytu przyjmuje wartości ujemne

20. dobra normalne - dobra, dla których współczynnik dochodowej elastyczności popytu przyjmuje wartości dodatnie

21. dobra podstawowe - dobra, dla których współczynnik dochodowej elastyczności popytu przyjmuje wartości mniejsze od 1

22. dobra wyższego rzędu - dobra, dla których współczynnik dochodowej elastyczności popytu przyjmuje wartości większe od 1

II. Zagadnienia:

1. klasyfikacje rynków - 1) według przedmiotu obrotu: rynek produktów i usług konsumpcyjnych, rynki czynników produkcji; 2) według zasięgu geograficznego; 3) w zależności od sytuacji rynkowej: rynek sprzedawcy i rynek nabywcy; 4) według stopnia zróżnicowania: homogeniczny np. ropy, pszenicy i heterogeniczny np. pracy (segmentacja); 5) w zależności od spełnienia określonych założeń: doskonały (przejrzystość - pełna informacja o cenach; racjonalność aktów wymiany - cena jedynym kryterium przy tej samej jakości; jednorodność dóbr - decydują tylko cechy fizyczne produktów, a nie marka)

2. właściwości ogólnego ekwiwalentu - jednorodność, trwałość, podzielność, łatwość przechowywania i przenoszenia

3. funkcje pieniądza - 1) dobro obrachunkowe (miernik wartości) - sprowadzanie wartości różnych towarów i usług do wspólnego mianownika; 2) środek cyrkulacji (wymiany) - obsługiwanie transakcji kupna i sprzedaży; 3) środek płatniczy - realizacja płatności odroczonych w czasie; 4) środek tezauryzacji - przechowywanie bogactwa (siły nabywczej); 5) waluta światowa - rozliczenia międzynarodowe

4. funkcje cen - 1) agregacyjna - sprowadzanie nakładów i efektów do wspólnego mianownika; 2) informacyjna - sygnał dla podmiotów gosp. Ceny są instrumentem kształtowania popytu i podaży oraz instrumentem przywracania równowagi rynkowej

5. krzywa popytu - ilustruje reakcję popytu na zmianę ceny; jej przesunięcia mogą następować w wyniku zmian: dochodów, cen dóbr komplementarnych lub substytucyjnych, mody, gustów, preferencji, pogody, struktury ludności i in.

6. cenowa elastyczność popytu - miara reakcji popytu na zmianę ceny

E_c=-(ΔP_p/P_p)/(Δc/c)

Warianty:

1. Jeżeli E_c=0, to zmiany ceny nie powodują żadnych zmian popytu - popyt jest doskonale nieelastyczny.

2. Jeżeli E_c=1, to względna zmiana popytu jest równa względnej zmianie ceny (np. o 10%) - elastyczność wzorcowa.

3. Jeżeli 0<E_c<1, to względna zmiana ceny jest większa od względnej zmiany popytu - popyt jest mało elastyczny (jest nieelastyczny).

4. Jeżeli E_c>1, to popyt jest elastyczny względem ceny.

5. Jeżeli E_c<0, to zmiany cen i popytu są jednokierunkowe. Są to sytuacje nietypowe, tzw. paradoksalne reakcje popytu: a) paradoks Veblena, b) paradoks Giffena, c) paradoks spekulacyjny.

7. mieszana cenowa elastyczność popytu - miara reakcji popytu na zmianę ceny innego dobra

E_cm=(ΔP_pA/P_pA)/(Δc_B/c_B)

Warianty:

1. Jeżeli E_cm=0, to są to dobra niezależne.

2. Jeżeli E_cm<0, to są to dobra komplementarne.

3. Jeżeli E_cm>0, to są to dobra substytucyjne.

8. dochodowa elastyczność popytu - miara reakcji popytu na zmianę dochodów

E_d=(ΔP_p/P_p)/(Δd/d)

Warianty:

1. Jeżeli E_d=0, to zmiana dochodów nie ma wpływu na wielkość popytu na dane dobro.

2. Jeżeli E_d<0, to wzrost dochodów powoduje spadek popytu - dot. dóbr podrzędnych (niższego rzędu), mających wyższe substytuty np. ziemniaki.

3. Jeżeli E_d>0, to wzrost dochodów powoduje wzrost popytu - dobra normalne.

4. Jeżeli E_d=1, to mówimy o elastyczności wzorcowej - popyt rośnie proporcjonalnie do wzrostu dochodów (graficzna interpretacja zależności popytu od dochodów ma kształt linii prostej).

5. Jeżeli E_d<1, to są to dobra podstawowe np. żywność.

6. Jeżeli E_d>1, to są to dobra wyższego rzędu (luksusowe) np. biżuteria, wypoczynek.

9. prawo Engla - wraz ze wzrostem dochodów maleje udział wydatków na żywność

10. krzywa podaży - ilustruje reakcję podaży na zmianę ceny; jej przesunięcia mogą być powodowane m.in. zmianami kosztów produkcji, technologii lub polityki państwa.

11. reakcja podaży na zmianę ceny w różnych perspektywach czasowych: 1) okres ultrakrótki - podaż jest stała; 2) okres krótki - procesy dostosowawcze w ramach istniejącego potencjału wytwórczego; 3) okres długi - możliwe zwiększenie zdolności produkcyjnych

12. graficzna interpretacja ceny równowagi rynkowej:

13. kiedy popyt jest elastyczny (cenowo)?: 1) są dostępne bliskie substytuty; 2) wydatki na dane dobro mają duży udział w dochodach gospodarstw domowych; 3) jest to dobro luksusowe; 4) konsument ma dużo czasu na poszukiwanie substytutów

14. kiedy podaż jest elastyczna?: 1) surowce są dostępne w nieograniczonych ilościach i po niezmiennych kosztach (np. piasek); 2) firmy dysponują rezerwami czynników wytwórczych; 3) istnieją zapasy produktów; 4) produkcja nie jest czasochłonna

15. graficzna interpretacja zmiany charakteru dóbr wraz ze wzrostem dochodu:

16. efekty zmiany ceny: dochodowy i substytucyjny

3. Testy

1. Tak czy nie?

1. Spadek zapotrzebowania na pewne dobro, któremu towarzyszy obniżka ceny, oznacza, że krzywa popytu musi mieć dodatnie nachylenie.

2. Opodatkowanie sprzedaży mleka spowoduje mniejszy wzrost ceny niż opodatkowanie sprzedaży coca-coli.

3. Wprowadzenie ceny minimalnej, która jest wyższa od ceny odpowiadającej równowadze rynkowej, nie zmienia tego, co, jak i dla kogo gospodarka wytwarza.

4. Ponieważ najwyższy zaobserwowany poziom mieszanej elastyczności popytu na produkt pewnego przedsiębiorstwa wynosi 0,00000019, przedsiębiorstwo to może nie obawiać się konkurencji.

5. Pionowa linia podaży odpowiada sytuacji, w której cenowa elastyczność podaży jest nieskończenie duża.

6. Elastyczność cenowa popytu ukazuje reakcję wielkości popytu na zmianę względnej ceny dobra.

7. Jeżeli popyt jest nieelastyczny, to obniżka ceny zwiększy wielkość wydatków na dane dobro.

8. Popyt jest zwykle bardziej elastyczny w długim niż w krótkim okresie.

9. Szerokie grupy towarowe, takie jak żywność, charakteryzują się na ogół wyższą elastycznością popytu niż konkretne towary np. rumsztyki.

10. Dla dóbr komplementarnych mieszana cenowa elastyczność popytu powinna być dodatnia.

11. Elastyczność dochodowa mierzy reakcję popytu na zmiany realnej wartości dochodu, czyli jego siły nabywczej.

12. Udział dobra normalnego w budżecie konsumenta zawsze rośnie, gdy wzrasta jego dochód.

13. Nieurodzaj ma katastrofalne skutki dla rolników, gdyż zmniejsza dochody ze sprzedaży płodów rolnych.

14. Wzrost dochodów konsumentów to optymistyczny sygnał dla wszystkich producentów.

15. Rynek sprzedawcy charakteryzuje się długotrwałą nadwyżką podaży nad popytem.

16. W krótkim okresie podaż reaguje na zmianę ceny w mniejszym stopniu niż w okresie długim.

17. W okresie krótkim zwiększenie podaży jest możliwe dzięki inwestycjom.

18. Wszystkie dobra podstawowe są dobrami podrzędnymi.

19. Jeżeli zmiana ceny produktu nie powoduje zmiany jego podaży, to podaż jest doskonale nieelastyczna (sztywna), a krzywa podaży jest pionowa.

20. Spadek kosztów produkcji powoduje przesunięcie krzywej podaży w prawo.

21. Dodatnia wartość współczynnika mieszanej cenowej elastyczności popytu świadczy o tym, iż między dwoma dobrami występuje związek substytucji.

22. Jeśli dane dobro ma bliski substytut o podobnej cenie, to popyt na to dobro jest elastyczny.

23. Elastyczność cenowa popytu na batony „Mars” jest wyższa niż elastyczność cenowa popytu na batony w ogóle.

2. Które odpowiedzi są prawdziwe?

1. Które z wymienionych dóbr są substytutami?

1. film fotograficzny i lampa błyskowa

2. magnetowid i taśma video

3. „Gazeta Wyborcza” i „Rzeczpospolita”

4. piłeczka do ping-ponga i siatka na stół do tenisa stołowego

5. żadna z wymienionych

2. Który z czynników spowoduje wzrost popytu na motorowery?

1. wzrost ceny używanych samochodów

2. wzrost ceny motorowerów

3. spadek dochodów konsumentów

4. zanikanie mody na motorowery

5. wszystkie wymienione czynniki

3. „Zmieniła się liczba sprzedawanych klimatyzatorów, gdyż 1) zwiększyła się liczba alergii wywoływanych zanieczyszczonym powietrzem, przed którym chronią klimatyzatory i 2) naukowcy odkryli, że freon używany w klimatyzatorach wywołuje raka”. Podany cytat można przedstawić graficznie jako:

1. przesunięcie krzywej popytu i ruch wzdłuż krzywej podaży

2. przesunięcie krzywej podaży i ruch wzdłuż krzywej popytu

3. przesunięcie obu krzywych (popytu i podaży)

4. ruch wzdłuż obu krzywych (popytu i podaży)

5. żadna z propozycji nie jest prawdziwa

4. Wszystkie z podanych niżej czynników wpływają na poziom popytu na dane dobro oprócz:

1. kosztów produkcji tego dobra

2. gustów konsumentów

3. dochodów konsumentów

4. cen substytutów

5. cen dóbr komplementarnych

5. Jeśli popyt na dane dobro rośnie, to:

1. mniej tego dobra jest kupowane przy każdej cenie

2. przesuwamy się wzdłuż krzywej popytu

3. więcej tego dobra jest kupowane przy każdej cenie

4. krzywa popytu przesuwa się w kierunku do początku układu współrzędnych

6. Wszystkie z podanych czynników powodują przesunięcie krzywej popytu na lewo, oprócz:

1. zmniejszenia się dochodów konsumentów

2. wzrostu ceny dobra komplementarnego

3. wzrostu ceny dobra substytucyjnego

4. spadku zainteresowania konsumentów

7. Jeśli rynek znajduje się w równowadze, to:

1. nie ma na nim niedoborów

2. wielkość popytu równa się wielkości podaży

3. wyznaczona cena umożliwia realizację wszystkich transakcji

4. nie ma na nim nadwyżek

5. wszystkie podane odpowiedzi są prawdziwe

8. Jeżeli na rynku jest niedobór dobra, to spowoduje on:

1. spadek ceny i wzrost wielkości podaży

2. wzrost ceny i wzrost wielkości popytu

3. spadek ceny i wzrost wielkości popytu

4. wzrost ceny i spadek wielkości popytu

9. Jeżeli cena owocu kiwi jest ustalona poniżej ceny równowagi, to siły rynkowe spowodują jej wzrost, gdyż:

1. popyt wzrośnie na skutek niskich cen

2. podaż zmaleje na skutek niskich cen

3. kupujący będą konkurować między sobą o ograniczoną ilość owoców, a sprzedający spostrzegą, że mogą podwyższyć cenę

4. nadwyżka owoców spowoduje, że niektórzy sprzedający podniosą swoją cenę

10. Miarą zmiany wielkości popytu na dobro wywołaną zmianą ceny tego dobra jest:

1. mieszana elastyczność popytu

2. cenowa elastyczność popytu

3. procentowa elastyczność popytu

4. dochodowa elastyczność popytu

11. Jeśli wielkość popytu na dane dobro rośnie z 2 do 3 jednostek dziennie przy spadku ceny tego dobra z 9 do 8 za jednostkę, to popyt jest:

1. elastyczny

2. nieelastyczny

3. jednostkowo elastyczny

4. niemożliwy do wyznaczenia na podstawie podanych informacji

12. Elastyczność popytu na wieprzowinę wynosi 2,5 przy spadku ceny o 30%. Na tej podstawie możemy określić, że wielkość popytu wzrośnie o:

1. 45%

2. 50%

3. 10%

4. 75%

5. nie wiadomo

13. Które z podanych dóbr charakteryzuje się największą cenową elastycznością popytu?

1. spodnie męskie

2. benzyna

3. margaryna Maja

4. olej silnikowy

5. bilety do kina

14. Jeśli procentowa zmiana wielkości podaży dobra X jest mniejsza od procentowej zmiany jego ceny, to podaż tego dobra jest:

1. nieelastyczna

2. bardzo wrażliwa na zmiany ceny

3. jednakowo elastyczna

4. elastyczna

15. Jeśli cena dobra rośnie, to:

1. efekt substytucyjny będzie ujemny, a efekt dochodowy może być ujemny lub dodatni

2. obydwa efekty mogą być dodatnie lub ujemne

3. obydwa efekty będą ujemne

4. efekt dochodowy może być dodatni, ale nigdy nie zrównoważy ujemnego efektu substytucyjnego

3. Inne zadania

1. Opisz wpływ tych zdarzeń na położenie linii popytu na mleko i linii podaży mleka:

1. Na rynku pojawili się nowi producenci mleka.

2. Ceny masła oferowanego przez mleczarnie, które produkują mleko, ser i masło, wzrosły na skutek szoku popytowego na rynku masła.

3. Tempo przyrostu demograficznego podwoiło się.

4. Powódź zniszczyła część mleczarni na południu kraju.

2. Sklasyfikuj następujące dobra, posługując się kryterium elastyczności dochodowej popytu studentów Uniwersytetu Łódzkiego:

1. sól

2. kaszanka

3. wczasy na Krecie

4. tani chleb.

3. W Hipotecji panuje nierównowaga na rynku chleba. Obywatele burzą się, rządzącej partii grozi przegrana w wyborach. Cena chleba równa się 10, popyt wynosi 120, podaż jest sztywna na poziomie 110. Wiadomo, że linie popytu na chleb i podaży chleba to proste. Współczynnik elastyczności popytu na chleb równa się E=-1,25. O ile należy zmienić cenę, aby przywrócić równowagę?

4. Które z poniższych czynników mogły spowodować przesunięcie krzywej popytu na aparaty fotograficzne?

1. spadek ceny aparatów fotograficznych

2. wzrost dochodów realnych

3. spadek ceny filmów do aparatów fotograficznych

5. Krzywa podaży namiotów przemieściła się w prawo. Które z czynników mogły spowodować to przesunięcie?

1. wdrożenie nowej metody produkcji namiotów

2. spadek cen uzupełniającego wyposażenia kempingowego

3. wzrost stawek płac pracowników zatrudnionych przy produkcji namiotów

4. wzrost dochodów konsumentów (załóżmy, że namiot jest zaliczany do dóbr normalnych)

5. spadek cen materiałów stosowanych do produkcji namiotów.

6. Wskaż, które z podanych dóbr należą do dóbr normalnych, a które do dóbr niższego rzędu:

1. telewizor

2. kawa

3. ryż

4. opony regenerowane

7. Podaj, które z niżej wymienionych dóbr można uznać za substytuty truskawek, a które za dobra komplementarne:

1. maliny

2. śmietana

3. benzyna

4. lody

5. pieczeń wołowa

6. podróż autobusem

7. komputer

8. Które z poniższych czynników mogą wywołać wzrost cen domów i mieszkań?

1. spadek aktywności budowlanej

2. zwiększenie kredytów udzielanych nabywcom domów i mieszkań

3. wzrost oprocentowania kredytów hipotecznych

4. wyprzedaż mieszkań komunalnych dotychczasowym najemcom.

9. Jakich zjawisk oczekiwał(a)byś na rynku kawy, na którym nastąpił gwałtowny spadek podaży spowodowany złymi zbiorami? Czy przychody plantatorów kawy ulegną w konsekwencji obniżeniu czy zwiększeniu?

10. Jeżeli masło i margaryna mają mieszaną elastyczność popytu równą 2, a cena masła wzrasta z 80 do 90 pensów za funt, to o ile procent wzrośnie popyt na margarynę?

11. Które z wymienionych dóbr charakteryzują się popytem elastycznym, a które nieelastycznym?

1. chleb

2. teatr

3. wycieczki zagraniczne

4. energia elektryczna

5. usługi gastronomiczne

6. mleko i przetwory

7. odzież

12. Uzupełnij podaną tabelę przedstawiającą wydatki konsumenta na cztery dobra w dwóch kolejnych miesiącach.

Dobro	Wydatki		Udział w budżecie (%)		Ed	Dobro normalne czy podrzędne	Dobro wyższego rzędu czy podstawowe
		Miesiąc 1	Miesiąc 2	Miesiąc 1				Miesiąc 2
A	60	100
B	50	40
C	60	140
D	30	120

13. Załóżmy, że w danym okresie popyt konsumentów na przejazdy metrem jest uzależniony od ceny biletu za przejazd metrem, dochodów konsumentów oraz ceny biletu za przejazd autobusem miejskim. Przyjmijmy także, że nominalne dochody konsumentów wynoszą 1000 zł miesięcznie, cena jednego przejazdu metrem jest równa 2 zł (bez względu na długość trasy lub czas przejazdu), cena jednego przejazdu autobusem miejskim jest równa 1 zł, a popyt na przejazdy metrem wynosi 100 przejazdów. Cenowa elastyczność popytu na przejazdy metrem wynosi 0,5, dochodowa elastyczność popytu wynosi 1, a elastyczność mieszana (względem ceny przejazdu autobusami miejskimi) wynosi 0,6. O jaką wielkość zmieni się popyt na przejazdy metrem, jeśli:

1. Dochody nominalne konsumentów wzrosną o 100 zł, a cena jednego przejazdu metrem wzrośnie o 0,2 zł (ceteris paribus).

2. Dochody nominalne konsumentów spadną o 200 zł, cena jednego przejazdu metrem spadnie o 40 gr, a cena jednego przejazdu autobusem miejskim wzrośnie o 20 gr.

14. Wyjaśnij, jaki wpływ na krzywą podaży kosmetyków produkowanych na bazie składników naturalnych mają następujące sytuacje:

1. spadek ceny preparatów służących do produkcji tych kosmetyków

2. wzrost popytu na kosmetyki naturalne

3. wzrost ceny kosmetyków naturalnych

4. wzrost ceny kosmetyków opartych na bazie preparatów syntetycznych

5. przewidywanie wzrostu ceny kosmetyków naturalnych

6. nałożenie wysokiego cła na import preparatów syntetycznych do produkcji kosmetyków

7. subsydiowanie produkcji naturalnych kosmetyków

Ćwiczenie 3

Ekonomiczne funkcje państwa

9. Pojęcia:

1. merkantylizm - doktryna ekon., w której zaczęto akcentować rolę państwa w inicjowaniu rozwoju przemysłu i handlu oraz budowie infrastruktury technicznej

2. liberalizm - (A. Smith) doktryna ekon. postulująca ograniczenie roli państwa do zapewniania porządku i tworzenia ram instytucjonalnych pozwalających na ujawnienie zalet tkwiących w mechanizmie rynkowym

3. keynesizm - (J.M. Keynes) doktryna ekon. propagująca interwencjonizm mający na celu przeciwdziałanie kryzysom, walkę z bezrobociem i inflacją oraz korygowanie proporcji podziału dochodu narodowego, kładąca nacisk na stymulowanie popytu

4. stagflacja - jednoczesny wzrost cen i bezrobocia; wystąpiła podczas szoku naftowego

5. monetaryzm - (M. Friedman) doktryna ekon. opierająca się na przekonaniu, że państwo nie jest w stanie na bieżąco regulować koniunktury gosp. i na tezie o neutralności pieniądza

6. teza o neutralności pieniądza - zmiany jego ilości w gospodarce wpływają wyłącznie na ceny, a nie na wielkości realne, jak produkcja czy zatrudnienie

7. ekonomia podaży - (A. Laffer) doktryna ekon. oparta na przekonaniu, że nadmierne podatki szkodzą gospodarce, gdyż zmniejszają produkcję i zatrudnienie

8. nowa szkoła austriacka - (F. Hayek) doktryna ekon. oparta na przekonaniu, że interwencja państwa zakłóca alokację zasobów z powodu zbytniego rozproszenia informacji

9. efekty zewnętrzne - konsekwencje decyzji ekon. podmiotów gosp. wpływających na inne podmioty, ale nie odzwierciedlone w cenach

10. funkcja alokacyjna - korygowanie przez państwo niedoskonałości rynku dot. alokacji zasobów w sferze: dóbr publicznych, efektów zewnętrznych, braku konkurencji, istnienia dóbr szczególnie niekorzystnych społecznie (alkohol, tytoń) i korzystnych (książki, szczepionki) oraz wad strukturalnych

11. funkcja redystrybucyjna - łagodzenie przez państwo nierówności w poziomie życia poszczególnych grup społ.

12. funkcja stabilizacyjna - łagodzenie przez państwo wahań cyklu koniunkturalnego poprzez manipulowanie budżetem i systemem podatkowym oraz podażą pieniądza

13. wady strukturalne - przekonanie państwa o niewłaściwej strukturze gosp.; w celu ich eliminacji państwo może wspierać przyspieszenie dostosowań strukturalnych pośrednio (przez podmioty prywatne) lub bezpośrednio (inwestycje państwowe) np. wysoka technika zamiast rolnictwa

14. teoria wyboru publicznego (public choice) - teoria stwierdzająca, że decyzje państwa nie zależą tylko od preferencji indywidualnych, ale również od sposobu ich agregacji (problemy: brak wiedzy o użytecznościach, nieporównywalność); przenosi narzędzia i metody używane w mikroekonomii na obszar wyborów dokonywanych przez instytucje publiczne

15. zasada (optimum) Pareto - decyzja jest optymalna wtedy, kiedy poprawia sytuację przynajmniej jednej osoby nie pogarszając sytuacji pozostałych

16. teoremat Arrowa - żaden system głosowania nie pozwala w zadowalający sposób przejść od preferencji indywidualnych do zbiorowych, czyli doskonała demokracja nie istnieje; preferencje indywidualne są tak wieloznaczne i sprzeczne ze sobą, że władze mogą je uzgadniać w dowolny sposób; dlatego zainteresowano się metodami podejmowania decyzji politycznych

17. teoria rynku politycznego - panuje na nim konkurencja i bariery wejścia typowe dla oligopolu oraz gra popytu (głosy, manifestacje) i podaży (programy polityczne - produkcja koszyka dóbr społecznych); partie realizują własne interesy (reelekcja, kariera i ideologia) przy ograniczeniu uzyskania odpowiednio dużej liczby głosów

18. teoria biurokracji - (W. Niskanen) przekonanie o 1) dużej swobodzie urzędników pozwalającej na realizację ich własnych interesów z powodu braku konkurencji (dlatego w przedsiębiorstwach decyzje menedżerów paradoksalnie pokrywają się w większym stopniu z interesem społecznym niż decyzje urzędników); 2) naturalnej tendencji do nadprodukcji usług administracji publicznej (jest to marnotrawstwo zasobów biorąc pod uwagę koszty utraconych korzyści); 3) braku skutecznej kontroli nad biurokracją ze względu na przetrzymywanie informacji

19. teoria asymetrii - (M. Olson) zbyt rozproszonym grupom nie opłaca się organizować w celu obrony swoich interesów; wzrost liczby programów rządowych wynika z większej siły przetargowej małych grup reprezentujących skonsolidowane interesy

20. logrolling - wzajemne udzielanie sobie poparcia przez różne grupy interesu

21. nowa ekonomia klasyczna - (R. Lucas, R. Barro) doktryna ekon. oparta na przekonaniu o pełnej elastyczności rynku, dzięki której stany nierównowagi są natychmiast likwidowane

II. Zagadnienia:

1. krzywa Laffera - graficzna interpretacja zależności wpływów podatkowych od stopy podatkowej

2. obszary niedoskonałości rynku - dot. alokacji zasobów (funkcja alokacyjna), podziału dochodów (funkcja redystrybucyjna) i regulowania koniunktury (funkcja stabilizacyjna)

3. cechy dóbr publicznych - 1) brak rywalizacji (wiele osób może je konsumować jednocześnie); 2) brak możliwości wykluczenia z konsumpcji tych, którzy nie płacą; 3) stopniowalność (czyste np. obrona narodowa i pozostałe)

4. przykłady efektów zewnętrznych - 1) pozytywnych a) w sferze produkcji: droga, b) w sferze konsumpcji: korzystanie z komunikacji miejskiej; 2) negatywnych a) w sferze produkcji: zanieczyszczenie środowiska, b) w sferze konsumpcji: głośne słuchanie muzyki

5. konsekwencje braku konkurencji w gospodarce - niepełne wykorzystanie zdolności wytwórczych, zawyżanie cen, hamowanie postępu technicznego; monopolista nie musi nadużywać swej pozycji, jeśli nie istnieją bariery wejścia

6. sposoby łagodzenia nierówności w poziomie życia poszczególnych grup społecznych: ustalanie płacy minimalnej, transfery wynikające z opodatkowania i składek na ubezpieczenia społeczne, oddziaływanie na ceny np. kontrola czynszów, ceny gwarantowane dla rolników itp.; skutki rozwiniętego interwencjonizmu w tej dziedzinie: negatywny stosunek do pracy, spadek zdolności przedsiębiorstw do inwestowania, osłabianie solidarności społecznej, mała skuteczność (pomoc nie trafia do najbardziej potrzebujących, tylko dochody są przemieszczane w ramach grupy osób średniozamożnych)

7. argumenty przeciw aktywnej roli państwa w gospodarce: 1) pojawianie się stanów nierównowagi na rynku w wyniku ingerencji państwa; 2) zniekształcone informacje; 3) zmniejszona elastyczność systemu gosp. wywołana biurokratyzacją; 4) wysokie koszty interwencjonizmu przy jego niewielkiej skuteczności; 5) niereprezentatywność władzy; 6) hamowanie oddolnej inicjatywy

3. Testy

1. Tak czy nie?

1. Nikt nie zastąpi czystej wody, czystego powietrza. To skandal, że bogaci płacą jakieś tam kary, śmieją się z nas i trują dalej. Należy całkowicie zakazać takiej działalności!

2. Przy ul. Piotrkowskiej akordeonista śpiewa piosenki z Powstania, czyli wytwarza czyste dobro publiczne.

3. Przedsiębiorstwa prywatne powinny być wyłącznym producentem dóbr prywatnych, a państwo wyłącznym producentem czystych dóbr publicznych.

4. Oto efekt gapowicza (ang. free-rider effect): po zakończeniu seansu Jaś ukrył się w toalecie i jeszcze raz - za darmo - obejrzał film.

5. Dobra pożądane społecznie to takie dobra, których cena rynkowa jest szczególnie wysoka, co sprawia, że nie wszyscy mogą sobie na nie pozwolić.

6. Podatek dochodowy zastąpiono podatkiem od wydatków konsumpcyjnych. Zniechęci to ludzi do oszczędzania.

7. Jedną z cech gospodarki rynkowej jest dominacja własności prywatnej.

8. Rynek jest pośrednim weryfikatorem dostosowywania produkcji do potrzeb.

9. Rynek jest stosunkowo najmniej sprawnym systemem informacji dla podmiotów gospodarczych.

10. Brak dyscypliny finansowej przedsiębiorstw to jedna z wad gospodarki centralnie planowanej.

11. W gospodarce centralnie planowanej przedsiębiorstwa nie miały samodzielności ekonomicznej.

12. Istotną cechą gospodarki centralnie planowanej były permanentne niedobory dóbr.

13. Liberalizm ekonomiczny to system poglądów, zgodnie z którym państwo w zasadzie nie powinno ingerować w przebieg procesów gospodarczych.

14. Według ekonomistów klasycznych samoczynnie działający mechanizm rynkowy nie jest najlepszym regulatorem procesów gospodarczych.

15. Zgodnie z prawem rynków Saya trudności zbytu produktów związane są z nadmierną ich produkcją.

16. Pieniądz jest neutralny, gdy zmiany jego podaży wywołują jedynie zmiany wielkości nominalnych, nie wpływają zaś na wielkości realne.

17. Według J.M. Keynesa teoria neoklasyczna jest teorią jednego szczególnego przypadku - gospodarki znajdującej się w stanie równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji.

18. Keynes wyeksponował w swojej teorii problemy makroekonomiczne.

19. Keynesizm jest kierunkiem teoretycznym uzasadniającym w szczególności konieczność interwencjonizmu państwowego.

20. Według monetarystów głównym celem makroekonomicznej polityki państwa powinno być zwalczanie inflacji.

21. Według szkoły neoaustriackiej najlepszym źródłem wiarygodnej informacji gospodarczej jest wolny rynek.

22. W świetle teorii wyboru publicznego urzędnicy państwowi (podobnie jak konsumenci i przedsiębiorcy) kierują się w swojej działalności przede wszystkim własnymi interesami, a nie interesem publicznym

23. Ekonomia podaży zaleca obniżanie podatków, ulgi podatkowe i ograniczanie sektora publicznego.

2. Które odpowiedzi są prawdziwe?

1. Państwo bezpłatnie udostępnia kierowcom kawałek autostrady, dzięki czemu nie tworzą się korki na okolicznych drogach lokalnych. Ta autostrada:

1. eliminuje negatywne efekty zewnętrzne

2. jest czystym dobrem publicznym

3. likwiduje skutki asymetrycznego rozkładu informacji

4. zmniejsza stopień zmonopolizowania gospodarki

2. Czy zakaz sprzedaży alkoholu nieletnim wprowadzono w celu:

1. eliminacji szkodliwych efektów zewnętrznych

2. skłonienia prywatnych producentów do wytwarzania czystych dóbr publicznych

3. zmniejszenia różnic dochodów obywateli

4. zmniejszenia konsumpcji dobra niepożądanego społecznie

3. Dofinansowywane z budżetu państwa tanie kredyty dla studentów:

1. są przyczyną pozytywnych efektów zewnętrznych

2. stanowią czyste dobro publiczne

3. pozwalają usunąć skutki asymetrycznego rozkładu informacji

4. wspierają konsumpcję dobra pożądanego społecznie

4. Państwo wspiera działalność organizacji charytatywnych, ponieważ:

1. przyczyniają się do zmniejszania różnic dochodów obywateli

2. z ich działalnością wiążą się pozytywne efekty zewnętrzne

3. łagodzą skutki asymetrycznego rozkładu informacji

4. zajmują się produkcją czystych dóbr publicznych

5. Powodem wprowadzenia obowiązku posiadania katalizatora w samochodzie było:

1. dążenie do wyrównywania dochodów

2. chęć udostępnienia ludziom czystego dobra publicznego

3. dążenie do eliminacji negatywnych efektów zewnętrznych

4. katalizator jest dobrem pożądanym społecznie

6. Które z poniższych pozycji nie są płatnościami transferowymi z budżetu państwa?

1. zasiłek dla bezrobotnych

2. podatek komunalny

3. emerytura

4. zasiłek z tytułu pomocy społecznej

5. wynagrodzenie pielęgniarki

7. Ogólnym uzasadnieniem interwencji państwa w gospodarce jest zawodność rynku. Wykaż sytuacje, w których państwo może poprawić alokację zasobów:

1. gospodarka znajduje się w fazie recesji

2. konieczność zapewnienia obrony kraju

3. przedsiębiorstwo pozbywa się trujących odpadów, spuszczając je do morza w pobliżu plaż dla turystów

4. stanowienie przepisów z zakresu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa

5. w pewnej gałęzi fuzja dwóch wielkich przedsiębiorstw prowadzi do powstania firmy dysponującej siłą monopolistyczną

6. potrzeba ochrony ludzi ubogich

8. Wskaż dobro najbardziej zbliżone do czystego dobra publicznego:

1. obrona narodowa

2. oświata

3. zaopatrzenie w wodę

4. usługi służby zdrowia

5. usługi pocztowe

9. Załóżmy, że planowana jest budowa nowej autostrady mającej rozładować tłok na ważnym odcinku drogi. Budowa wpłynie również na stan środowiska naturalnego. Na poniższej liście wskaż korzyści i koszty, które znajdą odzwierciedlenie w cenach rynkowych:

1. oszczędności czasu podróżnych

2. zniszczenie piękna naturalnego krajobrazu

3. koszty ochrony policyjnej placu budowy, która jest konieczna z powodu publicznych demonstracji przeciwko niszczeniu naturalnego krajobrazu w tej okolicy

4. poprawa zdrowia ludzi w wyniku mniejszego zanieczyszczenia środowiska

5. wynagrodzenia robotników budowlanych

6. koszt zużytych materiałów budowlanych

7. zmniejszenie zatłoczenia i zanieczyszczenia w miejscowościach położonych wzdłuż istniejącej drogi

10. Które z następujących dóbr są czystymi dobrami publicznymi?

1. latarnie morskie

2. międzynarodowe mecze piłkarskie

3. mieszkania komunalne

4. usługi telefoniczne

5. ochrona przed powodzią

6. metro

7. oświetlenie ulic

8. policja

3. Inne zadania:

1. W Hipotecji działa wiele prywatnych stacji telewizyjnych. Czy bezpłatna telewizja państwowa powinna nadawać te programy? Dlaczego?

1. praktyczny poradnik dla kierowców, wykład z ekonomii

2. program informacyjny dla konsumentów, poradnik prawny dla pracowników

3. spektakl teatru telewizji, program nt. sztuki

4. film sensacyjny, sprawozdanie z meczu piłkarskiego

2. Pomyśl o dobrach, które mają dwie cechy: a) nikt nie jest wykluczany z udziału w konsumpcji; b) udział jednej osoby w konsumpcji ogranicza możliwość konsumpcji dobra przez inne osoby.

1. Jakich zachowań konsumentów można się spodziewać w takiej sytuacji? Podaj przykłady.

2. Co w takiej sytuacji powinno zrobić państwo?

3. Na rynku są oferowane używane samochody dobrej jakości i złej jakości. Tylko sprzedawcy znają prawdziwą jakość konkretnego samochodu. Wiedząc to, ostrożni nabywcy nie chcą płacić więcej niż wynosi przeciętna cen złego i dobrego samochodu.

1. Czy na takim rynku łatwo jest sprzedać używany samochód dobrej jakości? Co powiesz o wielkości obrotów tymi samochodami?

2. Jak zmiana wielkości obrotów dobrymi samochodami, której dotyczyło poprzednie pytanie, wpłynie na poziom ceny płaconej przez nabywców?

3. A co się stanie z handlem samochodami nieco gorszymi od dobrych?

4. Do czego doprowadzi ten proces? Co powinno zrobić państwo?

4. Zgodnie z zasadą zdolności do płacenia, podatki powinny obciążać głównie osoby, które stać na ich płacenie. Natomiast zwolennicy zasady „płaci, kto korzysta” domagają się opodatkowania tych, którzy odnoszą największe korzyści z konkretnych działań państwa. O którą z tych zasad chodzi poniżej?

1. opłata za wstęp do parku narodowego

2. podatek od nieruchomości (kataster)

3. podatek drogowy, ukryty w cenie benzyny

Ćwiczenie 4

Teoria wyboru konsumenta

9. Pojęcia:

1. teoria dochodu absolutnego - (J.M. Keynes) konsumpcja jest rosnącą funkcją bieżącego dochodu

2. teoria dochodu relatywnego - (J. Duesenberry) konsumpcja jest determinowana przez naśladowanie grupy odniesienia

3. teoria dochodu permanentnego - (M. Friedman) konsumpcję określa oczekiwany, zagregowany poziom dochodów uzyskiwanych w ciągu całego cyklu życia

4. skłonność do konsumpcji - udział wydatków na konsumpcję w dochodzie; maleje wraz ze wzrostem dochodu

5. krańcowa skłonność do konsumpcji - stosunek przyrostu wydatków na konsumpcję do przyrostu dochodów; również maleje wraz ze wzrostem dochodu

6. płynność - łatwość zamiany składnika majątkowego na pieniądze

7. preferencja płynności - skłonność do utrzymywania części aktywów w formie płynnej

8. prawo Engla - wraz ze wzrostem dochodów maleje udział wydatków na żywność w całości dochodów

9. pierwsze prawo Gossena = prawo malejącej użyteczności krańcowej - intensywność potrzeb maleje w miarę ich zaspokajania; dlatego przyrost zadowolenia spowodowany zwiększeniem konsumpcji danego dobra o jednostkę zmniejsza się

10. drugie prawo Gossena - konsument dokonuje takich wyborów, aby użyteczności krańcowe nabywanych dóbr były proporcjonalne do ich cen

11. zasada malejącej krańcowej stopy substytucji - z im większej ilości jednego dobra konsument zrezygnuje, tym większej ilości drugiego dobra potrzeba, aby zaakceptował daną kombinację; stąd wynika wypukłość krzywej obojętności w stosunku do początku układu współrzędnych

12. punkt równowagi konsumenta - konsument wybiera taki punkt na ścieżce cen, który jest jednocześnie położony na najwyższej dostępnej mu krzywej obojętności

II. Zagadnienia:

1. historyczna ewolucja potrzeb - od podstawowych (biologicznych) do wyższego rzędu

2. źródła finansowania konsumpcji - dochody bieżące, oszczędności, środki zewnętrzne np. kredyt, niekiedy środki publiczne (np. ochrona zdrowia)

3. ekonomiczny cel gospodarstwa domowego - optymalizacja spożycia, co skłania do maksymalizacji dochodów przy uwzględnieniu wartości czasu wolnego. Warunkiem realizacji tego celu jest swoboda wyboru: wykształcenia, rodzaju i miejsca pracy, struktury konsumpcji

4. pozadochodowe determinanty skłonności do konsumpcji - subiektywne (np. tworzenie rezerw na nieprzewidziane okoliczności, chęć pozostawienia spadku, skąpstwo) i obiektywne (demograficzne i społeczno-kulturowe)

5. klasyfikacja składników majątku (aktywów) - składniki rzeczowe (nieruchomości i ruchomości), papiery wartościowe (obligacje, akcje, udziały) i pieniądze (gotówka i depozyty); przy wzroście dochodów obserwuje się spadek udziału gotówki w stosunku do pozostałych aktywów

6. motywy preferencji płynności - transakcyjny (brak synchronizacji wpływów i wydatków), przezornościowy (zabezpieczenie przed nieprzewidzianymi okolicznościami np. chorobą) i spekulacyjny (wykorzystywanie pojawiających się okazji w związku ze zmianą sytuacji na rynku)

7. graficzna interpretacja użyteczności całkowitej i użyteczności krańcowej

8. krzywa obojętności - przedstawia wszystkie preferowane kombinacje ilości dóbr A i B; układ krzywych obojętności tworzy mapę potrzeb gospodarstwa domowego; wzrost dochodów umożliwia przejście na wyższą krzywą obojętności

9. graficzna interpretacja koncepcji nadwyżki (renty) konsumenta (wg A. Marshalla)

10. ścieżka cen = linia ograniczenia budżetowego = linia budżetu; zmiany jej położenia wynikają ze zmiany dochodów lub zmiany cen jednego z kupowanych dóbr

11. determinanty podaży pracy konsumenta - czynniki dochodowe (wysokość płacy, podatki, konieczność spłaty kredytu, stopy oprocentowania kredytów, polityka socjalna) i pozadochodowe (demograficzne i społeczno-kulturowe). Wysokie płace przyciągają do pracy, ale mogą także wpływać na rezygnację z niej np. żona nie musi uzupełniać budżetu domowego, większa waga przywiązywana do czasu wolnego. Wysokie stawki płac mogą skłaniać konsumentów do wydłużania czasu pracy kosztem czasu wolnego (dodatni efekt substytucyjny) i jednocześnie mogą skłaniać do rezygnacji z części czasu pracy na rzecz czasu wolnego (ujemny efekt dochodowy). Przy niższych płacach efekt substytucyjny przeważa nad dochodowym tzn. czas wolny jest dobrem mniej poszukiwanym niż dochody z pracy, które umożliwiają wzrost konsumpcji dóbr. Przy wyższych dochodach wzrasta zapotrzebowanie na wypoczynek, który jest dobrem wyższego rzędu; w rezultacie spada podaż pracy pojedynczego konsumenta.

12. optymalizacja konsumpcji w czasie - wybór między konsumpcją bieżącą i przyszłą; zależy od stopy procentowej: im wyższa stopa procentowa, tym wyższa skłonność do oszczędzania i odkładania konsumpcji w czasie. Dodatkowym dylematem wyboru jest określenie struktury portfela aktywów finansowych (np. depozyty, gotówka, obligacje, akcje) i realnych (złoto, nieruchomości); zależy od stopy procentowej i od skłonności do ryzyka.

13. struktura wydatków polskich gospodarstw domowych w 1995 i 2003 r.

Wyszczególnienie		1995	2003
Struktura spożycia indywidualnego gospodarstw domowych ogółem	w %	100,0	100,0
żywność i napoje bezalkoholowe	w %	27,9	19,3
napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe	w %	8,5	6,5
odzież i obuwie	w %	5,8	4,5
użytkowanie mieszkania i nośniki energii	w %	20,7	24,7
wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego	w %	4,5	4,5
zdrowie	w %	3,2	4,7
transport	w %	7,6	10,6
łączność	w %	2,3	3,2
rekreacja i kultura	w %	8,1	7,3
edukacja	w %	1,1	1,7
restauracje i hotele	w %	3,3	3,0
inne towary i usługi	w %	6,9	10,0

Źródło: www.stat.gov.pl

III. Testy

1. Tak czy nie?

1. Wzrost ceny jednego z dóbr, ceteris paribus, przesuwa linię ograniczenia budżetowego równolegle w kierunku od początku układu współrzędnych.

2. Zwiększenie się dochodu konsumenta, ceteris paribus, powoduje obrót ścieżki cen.

3. Funkcja użyteczności umożliwia dokładne zmierzenie poziomu zadowolenia konsumentów z konsumpcji konkretnego koszyka dóbr.

4. Krzywe obojętności nie mogą się przecinać. Wynika to z założenia, że konsument woli więcej, a nie mniej.

5. Optymalny koszyk dóbr odpowiada takiemu punktowi na linii ograniczenia budżetowego, w którym linia ta jest styczna do krzywej obojętności.

6. Przy założeniu o racjonalności konsumenta efekt substytucyjny zawsze powoduje zmniejszenie się popytu na dobro, którego cena rośnie.

7. W przypadku dobra Giffena efekt dochodowy nie równoważy efektu substytucyjnego i w konsekwencji wzrost ceny powoduje zwiększenie się zapotrzebowania na takie dobro.

8. Krzywe obojętności są zawsze malejące w miarę przesuwania się na prawo, jeśli tylko konsument woli mieć więcej, a nie mniej.

9. Ograniczenie budżetowe pokazuje maksymalną ilość jednego dobra, która jest dostępna przy danej ilości drugiego dobra.

10. Teoria wyboru konsumenta zakłada, że konsumenci wolą otrzymywać zasiłki rzeczowe niż zasiłki pieniężne.

11. Przesuwanie się w górę wzdłuż danej krzywej obojętności powoduje wzrost zadowolenia z konsumpcji określonego koszyka dóbr.

12. Efekt substytucyjny wzrostu płac jest zawsze silniejszy od efektu dochodowego.

13. Jeśli ceny obu dóbr X i Y wzrosną, to linia budżetu musi stać się bardziej stroma.

14. Jeżeli dochód konsumenta wzrośnie, to jego krzywe obojętności przesuną się w prawo (w górę).

15. Krańcowa stopa substytucji określa, z jakiej ilości dobra Y musi zrezygnować konsument, aby zwiększyć konsumpcję dobra X o jednostkę przy niezmienionym poziomie zadowolenia z konsumpcji.

16. Zwiększając o kolejne jednostki konsumpcję dobra X, konsument jest skłonny rezygnować z coraz mniejszych ilości dobra Y.

17. Załóżmy, że konsument konsumuje dwa dobra: X i Y. Wiesz, ile jednostek dobra X może on kupić za cały swój dochód. Znając stosunek cen tych dwóch dóbr możesz, bez żadnych dodatkowych informacji, narysować jego linię budżetu.

18. Im bliżej początku układu współrzędnych leży krzywa obojętności, tym mniejsza jest całkowita użyteczność, jaką osiąga konsument z kombinacji dóbr leżących na tej krzywej.

19. Przy danych cenach i danym dochodzie konsument może nabyć kombinacje dóbr leżące pod, na i nad linią budżetu.

2. Które odpowiedzi są prawdziwe?

1. Linia ograniczenia budżetowego jest zbiorem koszyków dóbr, które:

1. mają taką samą użyteczność

2. przy danych cenach dóbr i dochodzie konsumenta zawierają minimalną dostępną ilość jednego dobra przy danej ilości drugiego dobra

3. kosztują tyle samo

4. nie są dostępne dla konsumenta przy danych cenach i danym dochodzie

2. Nachylenie linii ograniczenia budżetowego konsumenta zmienia się pod wpływem zmiany:

1. wysokości realnego dochodu konsumenta (ceny pozostają stałe)

2. wysokości nominalnego dochodu konsumenta (ceny pozostają stałe)

3. relacji cen (dochód pozostaje stały)

4. preferencji konsumenta (ceteris paribus)

3. Aby popyt na dobro po wzroście jego ceny (ceteris paribus) zwiększył się, wystarcza, że:

1. dobro to jest dobrem niższego rzędu

2. efekt substytucyjny tej podwyżki ceny z nadwyżką rekompensuje jej efekt dochodowy

3. efekt dochodowy tej podwyżki ceny z nadwyżką rekompensuje jej efekt substytucyjny

4. współczynnik elastyczności cenowej popytu na to dobro jest ujemny

4. Felicja słucha nagrań z płyt kompaktowych i ogląda filmy na DVD. Które z podanych niżej warunków powinna spełnić, aby osiągnąć maksymalną użyteczność?

1. użyteczność krańcowa płyty kompaktowej musi być równa użyteczności krańcowej płyty DVD

2. użyteczność całkowita czerpana z obydwu dóbr musi być jednakowa

3. iloczyny użyteczności krańcowej i ceny dla obu dóbr muszą być takie same

4. stosunek użyteczności krańcowej do ceny musi być jednakowy dla obu dóbr

5. stosunek użyteczności całkowitej czerpanej z każdego z dóbr do jego ceny musi być jednakowy

5. Które z podanych stwierdzeń są prawdziwe:

1. kiedy użyteczność krańcowa dobra maleje, to jego całkowita użyteczność może w dalszym ciągu rosnąć

2. jeżeli użyteczność krańcowa jest ujemna, to użyteczność całkowita maleje

3. jeżeli konsumenci postępowaliby mądrze, to woda kosztowałaby drożej od diamentów

4. jeżeli konsument nie chce wypić kolejnej filiżanki kawy, nawet za darmo, to znaczy, że jego użyteczność krańcowa wynosi zero lub jest ujemna

6. Analizując zachowanie się konsumenta, przyjmujemy, że stara się on maksymalizować:

1. wielkość oszczędności

2. cenę jednego dobra względem drugiego

3. użyteczność

4. dochód

7. Ścieżka cen pokazuje:

1. budżet konsumenta w ciągu roku

2. wszystkie możliwe kombinacje dóbr, których zakup wyczerpuje dochód konsumenta

3. wszystkie możliwe kombinacje dóbr, których ceny się zmieniają

4. kombinacje dóbr osiągalne przy różnych dochodach i różnych cenach

8. Zgodnie z zasadą malejącej użyteczności krańcowej wiadomo, że użyteczność krańcowa, jaką osiągasz, ze zjedzenia kolejnego kawałka szarlotki, maleje:

1. jeśli cena szarlotki spada

2. wraz ze zjedzeniem kolejnych porcji

3. wraz ze wzrostem Twojego dochodu, gdyż możesz pozwolić sobie na droższe desery

4. kiedy się starzejesz

9. Jeśli wiesz, że użyteczność krańcowa ze zjedzenia piątego śledzia jest ujemna, to możesz stwierdzić, że użyteczność całkowita:

1. jest ujemna

2. rośnie w malejącym tempie

3. jest maksymalna

4. maleje

10. Konsument dysponuje dochodem 8 zł, cena dobra x wynosi 1 zł, a cena dobra Y wynosi 50 gr. Która z następujących kombinacji dóbr leży na linii budżetu:

1. 6X i 4Y

2. 5X i 5Y

3. 4X i 6Y

4. 3X i 10Y

11. Przypuśćmy, że cena dobra X (oznaczonego na osi poziomej) wzrasta trzykrotnie, cena dobra Y (oznaczonego na osi pionowej) podwaja się, a dochód pozostaje na niezmienionym poziomie. Nowa linia budżetu:

1. jest bardziej płaska niż linia pierwotna i leży pod nią

2. jest bardziej płaska niż linia pierwotna i leży nad nią

3. jest bardziej stroma niż linia pierwotna i leży pod nią

4. jest bardziej stroma niż linia pierwotna i leży nad nią

12. Jeżeli ilości dobra X mierzymy na osi odciętych, a dobra Y na osi rzędnych, to spadek ceny dobra X spowoduje:

1. równoległe przesunięcie w górę linii budżetu

2. przesunięcie w prawo punktu styczności linii budżetu z osią 0X

3. równoległe przesunięcie w dół linii budżetu

4. zwiększenie kąta nachylenia linii budżetu

13. Pani B wydaje cały swój dochód na pączki i lody, przy czym może pozwolić sobie na zakup 10 pączków (X) i 20 lodów (Y) dziennie. Mogłaby także kupić za cały swój dochód 15 pączków i 10 lodów dziennie, jeśli cena pączka wynosi 1 zł. Ile wynosi dochód pani B:

1. 15 zł

2. 20 zł

3. 25 zł

4. 30 zł

3. Inne zadania:

1. Oto paradoks! Chleb i woda są tanie mimo swej dużej użyteczności, a za brylanty ludzie płacą krocie, choć ich wartość użytkowa jest niewielka. Spróbuj wyjaśnić takie zachowanie konsumentów.

2. Andrzej korzysta ze stypendium w wysokości 20€ tygodniowo, które wydaje na posiłki i na rozrywki. Odkładając liczbę posiłków na osi pionowej, a ilość rozrywek na osi poziomej, wykreśl linię budżetową Andrzeja dla następujących sytuacji:

1. jednostkowe ceny posiłków (c_p) i rozrywek (c_r) wynoszą 50 eurocentów

2. c_p=50c; c_r=1€

3. c_p=1€; c_r=50c

4. c_p=40c; c_r=40c

5. c_p=50c; c_r=50c, ale wysokość stypendium wzrasta do 25€ na tydzień.

3. Funkcja użyteczności pana Z dana jest wzorem U=X*Y, gdzie X to konsumpcja jabłek, Y to konsumpcja bananów. Konsument ma 40 jabłek i 5 bananów.

1. Jaką użyteczność dają mu wszystkie kombinacje konsumpcji jabłek i bananów leżące na krzywej obojętności przechodzącej przez punkt (40, 5)?

2. Wymień kilka kombinacji (X, Y), które przyniosą panu Z taką samą użyteczność jak kombinacja (40, 5).

3. Pan W oferuje panu Z 15 bananów, jeśli ten da mu w zamian 25 jabłek. Czy pan Z będzie preferował nową kombinację konsumpcji jabłek i bananów w porównaniu z poprzednią kombinacją?

4. Konsument dysponuje dochodem w wysokości D=400 zł, który w całości przeznacza na zakup dóbr X i Y. Ceny tych dóbr wynoszą odpowiednio: c_x=2 zł, c_y=4 zł. Krańcowe użyteczności z konsumpcji dóbr X i Y dane są wzorami: U_k(x)=1/X oraz U_k(y)=1/Y, gdzie X i Y to ilości konsumowanych jednostek dóbr X i Y. Na podstawie powyższych informacji określ, dla jakich wielkości konsumpcji dóbr X i Y spełnione jest drugie prawo Gossena.

Ćwiczenie 5

Przedsiębiorstwo - cele, rodzaje, koszty

9. Pojęcia:

1. przedsiębiorstwo - jednostka gosp. wyodrębniona pod względem techniczno-organizacyjnym i ekonomicznym, prowadząca działalność produkcyjną, handlową lub usługową; przedsiębiorca organizuje czynniki wytwórcze i dąży do zysku, umożliwiającego kontynuację działalności. Nadrzędnym celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku. Mając ją na względzie przedsiębiorcy określają rozmiary produkcji, decydują o jej strukturze asortymentowej, podejmują decyzje inwestycyjne, zatrudniają pracowników itd.

2. akcje uprzywilejowane - akcje gwarantujące np. pierwszeństwo w wypłacie dywidend, prawo do większej liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, niższą od rynkowej cenę nabycia, możliwość blokowania decyzji o charakterze strategicznym

3. profesjonalizacja zarządzania - zarządzaniem zaczynają się zajmować menedżerowie zamiast właścicieli

4. rodzajowy układ kosztów - punktem wyjścia jest analiza zużywania się poszczególnych czynników produkcji; wyróżniamy: koszty wynikające ze stopniowego zużywania się środków trwałych (amortyzacja), wartość materiałów zużytych w produkcji, zużytą energię, wynagrodzenia pracowników i fundusz socjalny oraz usługi obce (np. transportowe, bankowe)

5. kalkulacyjny układ kosztów - polega na rozliczaniu kosztów poszczególnych wyrobów; wyodrębnia się koszty bezpośrednie (np. materiały, robocizna) i pośrednie (np. amortyzacja, zużycie energii, odsetki bankowe)

6. koszty stałe - nie zmieniają się wraz ze wzrostem produkcji (np. administracja, kary)

7. koszty zmienne - rosną wraz ze wzrostem produkcji (np. płace, surowce, paliwa, energia); w długim okresie wszystkie koszty są zmienne!

8. koszty przeciętne - stosunek kosztów całkowitych do ilości wyprodukowanych wyrobów

9. koszty krańcowe - przyrost kosztów całkowitych, gdy produkcja wzrasta o jedną jednostkę wyrobu

10. optimum technologiczne - informuje, przy jakich rozmiarach produkcji występuje najniższy koszt przeciętny; punkt przecięcia krzywej kosztów krańcowych z krzywą kosztów przeciętnych

11. produkt całkowity - całkowita wielkość produkcji wytworzonej w jednostce czasu

12. produkt krańcowy - przyrost produkcji spowodowany wzrostem zatrudnienia zmiennego czynnika wytwórczego o jednostkę

13. produkt przeciętny - ilość produktu całkowitego przypadająca na jednostkę czynnika wytwórczego

14. spółka komandytowa - forma prawna przedsiębiorstwa, w której występują dwa rodzaje wspólników: komplementariusze i komandytariusze

15. komplementariusz - wspólnik w spółce komandytowej, który odpowiada za zobowiązania spółki całym majątkiem

16. komandytariusz - wspólnik w spółce komandytowej, który odpowiada za zobowiązania spółki tylko do wysokości wniesionych udziałów

17. aktywa - składniki majątku przedsiębiorstwa; obejmują środki trwałe i środki obrotowe

18. pasywa - źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa; obejmują fundusze własne, fundusze obce i wynik finansowy netto (zysk niepodzielony)

19. środki trwałe - zużywają się stopniowo; obejmują: grunty, budynki, maszyny i urządzenia, środki transportu, wartości niematerialne i prawne (np. patenty, marka)

20. środki obrotowe - zużywają się w cyklu produkcyjnym; obejmują: zapasy (materiały, towary, produkcja w toku, wyroby gotowe), środki pieniężne, należności od odbiorców i in.

21. fundusze obce - kredyty bankowe, zobowiązania wobec dostawców, zobowiązania wobec budżetu państwa, inne zobowiązania

22. bilans - zestawienie aktywów i pasywów na dany dzień; suma aktywów jest zawsze równa sumie pasywów

23. korzyści skali - spadek długookresowego kosztu przeciętnego w miarę powiększania rozmiarów produkcji, tzn. koszty całkowite rosną wolniej od produkcji; w sytuacji odwrotnej występują niekorzyści skali

II. Zagadnienia:

1. klasyfikacje przedsiębiorstw - wg kryterium wielkości (liczba pracowników, wielkość obrotów, suma bilansowa, niezależność kapitałowa, rola właściciela, specyfika branży); wg formy własności (prywatne, spółdzielcze, państwowe, mieszane); wg formy organizacyjno-prawnej (jednoosobowe, spółki cywilne, komandytowe, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjne i in.)

2. źródła finansowania działalności gosp. - zysk niepodzielony, amortyzacja (odpisy księgowe związane ze zużywaniem się kapitału trwałego), kredyty, akcje, obligacje, wkład własny

3. geometryczna interpretacja kosztów w okresie krótkim

Q_t - optimum technologiczne

4. rachunek wyników przedsiębiorstwa - dotyczy wybranego okresu, najczęściej roku:

przychody (netto) ze sprzedaży

- koszty produkcji

= zysk operacyjny

+ przychody finansowe

- koszty finansowe

+ zyski nadzwyczajne

- straty nadzwyczajne

= zysk brutto

- podatek dochodowy

= zysk netto

Zysk jest specyficzną formą dochodu, gdyż 1) nie może być negocjowany lub ustalany wcześniej, lecz jest wartością wynikową; 2) może być ujemny.

5. rola zysku - duża rola zysku wypływa z następujących przesłanek: 1) wielkość zysku decyduje o możliwościach rozwojowych firmy, czyli o tym, jakie środki można przeznaczyć na postęp techniczny i inwestycje; 2) wielkość zysku przesądza o stopniu samofinansowania bieżącej działalności przedsiębiorstwa i konieczności zaciągania kredytów; 3) od wielkości i sposobu podziału zysku zależy wysokość dywidendy i rynkowa wartość akcji oraz wynagrodzenie właścicieli kapitału; 4) zysk pełni funkcję motywacyjną także wobec zarządu i pracowników, którzy mogą liczyć na trwałość zatrudnienia i wzrost płac; 5) zysk wpływa na wielkość zatrudnienia, bezrobocia i wydatków socjalnych państwa;

6. prawo malejących przychodów - zwiększenie nakładów czynnika zmiennego zaczyna od pewnego momentu dawać coraz mniejsze przyrosty produkcji

Przykład: zależność wielkości zbiorów pszenicy od nakładów pracy; założenie: nakłady ziemi i kapitału są stałe (krótkookresowa teoria produkcji):

Nakłady pracy (liczba pracowników)	Produkt całkowity (w tonach)	Produkt przeciętny (w tonach)	Produkt krańcowy (w tonach)
0 1 2 3 4 5 6 7 8	0 5 12 21 32 40 42 42 40	- 5 6 7 8 8 7 6 5	- 5 7 9 11 8 2 0 -2

Prawo malejących przychodów zaczyna działać w tym przypadku od 5. pracownika.

Graficzna interpretacja:

W punkcie a produkt krańcowy osiąga maksimum. Od tego punktu zaczyna działać prawo malejących przychodów.

W punkcie b produkt przeciętny jest najwyższy. W punkcie tym przecina się krzywa produktu przeciętnego z krzywą produktu krańcowego.

W punkcie c produkt krańcowy wynosi 0, a produkt całkowity osiąga maksimum i zaczyna spadać.

7. długookresowa teoria produkcji - wszystkie czynniki produkcji są zmienne. Przedsiębiorstwo podejmuje decyzje dot. skali prowadzenia działalności, lokalizacji oraz wyboru technik wytwarzania. Zwiększenie nakładów czynników produkcji prowadzi do wzrostu rozmiarów produkcji. Jednak skala tych zmian może być różna. Wyróżniamy 3 możliwości: a) stałe efekty skali - rozmiary produkcji powiększają się w takim samym tempie, jak nakłady czynników produkcji; b) rosnące efekty skali - produkcja rośnie szybciej od nakładów czynników produkcji; c) malejące efekty skali. Wybór lokalizacji zależy natomiast od następujących czynników: podaż kwalifikowanych pracowników, koszty transportu surowców, koszty transportu produktów gotowych, poziom infrastruktury itd.

8. izokwanta = krzywa jednakowego produktu - zbiór wszystkich technicznie wydajnych kombinacji czynników produkcji, które pozwalają wytworzyć określoną ilość danego produktu

9. izokoszta = linia jednakowego kosztu - zbiór wszystkich kombinacji czynników produkcji, które przy danych cenach producent może zakupić za posiadaną wielkość środków finansowych

10. optymalna kombinacja czynników produkcji - taka, która pozwala osiągnąć dany poziom produkcji przy najniższym koszcie (wyznaczona przez punkt styczności najniżej położonej izokoszty z daną izokwantą), lub taka, która pozwala osiągnąć maksymalny poziom produkcji przy danym koszcie (wyznaczona przez punkt styczności najwyżej położonej izokwanty z daną izokosztą)

11. źródła korzyści skali:

1. technologiczne: 1) efekty specjalizacji i podziału pracy - wyższa wydajność pracy; 2) niepodzielność niektórych czynników produkcji (np. kombajny) i możliwość ich efektywnego wykorzystania tylko w dużych przedsiębiorstwach (np. piece hutnicze); 3) nakłady na powiększenie efektu są mniejsze od efektów, jakie to przyniesie (np. objętość kontenera rośnie szybciej od kosztów powiększania jego ścian); 4) możliwość prowadzenia produkcji wielofazowej w dużych przedsiębiorstwach (obniżka kosztów transportu i magazynowania); 5) możliwość bardziej racjonalnego wykorzystania odpadów; 6) większe środki na prace badawczo-rozwojowe, co podnosi konkurencyjność;

2. marketingowe: 1) przy zakupach hurtowych np. materiałów łatwiej wynegocjować niższe ceny i korzystniejsze warunki płatności; 2) nieproporcjonalny wzrost kosztów pakowania i transportu; 3) staje się opłacalne zatrudnianie wysoko wykwalifikowanych specjalistów w dziale marketingu; 4) niższe przeciętne koszty reklamy, badań marketingowych itp.;

3. finansowe: 1) łatwiej uzyskać kredyt i na korzystniejszych warunkach; 2) możliwość emisji akcji i obligacji

12. źródła niekorzyści skali - 1) menedżerskie, czyli związane z problemami z koordynacją działań, nadmierną biurokratyzacją, osłabieniem motywacji pracowników; 2) geograficzne - coraz dalej trzeba szukać surowców, co podnosi koszty transportu i generuje straty, koszty poszukiwania nowych klientów

III. Testy

1. Tak czy nie?

1. Nadrzędnym celem wszystkich przedsiębiorstw jest maksymalizacja zysku.

2. Spółka akcyjna jest najbardziej rozpowszechnionym rodzajem przedsiębiorstwa.

3. Optimum technologiczne oznacza taką wielkość produkcji przedsiębiorstwa, przy której jego zysk jest największy.

4. Bilans przedsiębiorstwa to zestawienie danych o kształtowaniu się przychodów i wydatków w danym roku.

5. Koszt ekonomiczny to koszt księgowy (tzn. udokumentowane wydatki wraz z amortyzacją) plus koszt alternatywny (kapitału i pracy właściciela firmy).

6. Istotna jest jedynie długookresowa rentowność firmy, bieżący dopływ gotówki nie jest rzeczą ważną.

7. Wykres długookresowej krzywej kosztów przeciętnych w kształcie litery U mają te przedsiębiorstwa, które przy zwiększaniu produkcji osiągają początkowo korzyści skali, lecz po przekroczeniu pewnego poziomu produkcji notują niekorzyści skali.

8. Specjalizacja (podział pracy) może być źródłem korzyści skali.

9. Małe zakłady są zawsze mniej efektywne niż wielkie przedsiębiorstwa.

10. Utrzymywanie stałych nakładów siły roboczej przy jednoczesnym zwiększaniu nakładów kapitału prowadzi do spadku przychodów (z dodatkowych jednostek kapitału).

11. W okresie krótkim wszystkie koszty są stałe.

12. Okres długi to przedział czasu dłuższy niż 1 rok.

13. Produkt krańcowy to tangens kąta, jaki tworzy z osią odciętych styczna do krzywej produktu całkowitego.

14. Produkt przeciętny zawsze jest większy od produktu krańcowego.

15. Rosnąca część krzywej długookresowego kosztu przeciętnego pokazuje niekorzyści skali.

16. Koszt całkowity jest rosnącą funkcją wielkości produkcji.

17. Jeśli koszt krańcowy maleje, to maleć musi również koszt przeciętny.

18. Krótkookresowa krzywa kosztu krańcowego zawsze przecina krzywą krótkookresowego kosztu przeciętnego w jej minimum.

19. Koszt krańcowy zawsze rośnie wraz ze wzrostem produkcji.

20. Koszt krańcowy jest to przyrost kosztu zmiennego spowodowany zwiększeniem produkcji o jednostkę.

2. Które odpowiedzi są prawdziwe?

1. Które z wymienionych założeń jest warunkiem koniecznym działania prawa malejących przychodów?

1. Zasoby lub nakłady innych czynników są stałe.

2. Stan wiedzy technicznej nie zmienia się.

3. Wszystkie jednostki czynnika zmiennego są jednorodne.

2. Które z poniższych twierdzeń na temat krótkookresowej krzywej kosztów krańcowych jest nieprawdziwe?

1. Koszt krańcowy zrównuje się z kosztem przeciętnym w punkcie, w którym ten ostatni przyjmuje minimalną wartość.

2. Gdy koszt przeciętny maleje, koszt krańcowy jest niższy od przeciętnego.

3. Gdy wielkość produkcji przekroczy optimum techniczne, wówczas koszt krańcowy staje się wyższy od kosztu przeciętnego.

4. Kiedy przychody ze skali maleją, wtedy koszt krańcowy rośnie.

5. Wysokość kosztu krańcowego nie zależy od cen czynników produkcji.

6. Wysokość kosztu krańcowego zależy m.in. od kształtowania się kosztów stałych.

3. Koszty produkcji zależą od wszystkich podanych czynników oprócz:

1. metod produkcyjnych

2. wielkości produkcji

3. popytu na produkt

4. wielkości firmy

5. cen czynników wytwórczych

4. Firma może obliczyć swój produkt krańcowy:

1. dzieląc produkt całkowity przez wielkość zatrudnienia zmiennego czynnika wytwórczego

2. określając przyrost produktu całkowitego spowodowany wzrostem zatrudnienia zmiennego czynnika wytwórczego o jednostkę

3. mnożąc przyrost produktu całkowitego przez przyrost zatrudnienia czynnika wytwórczego

4. dzieląc przyrost zatrudnienia czynnika wytwórczego przez cenę tego czynnika

5. Przeciętne koszty stałe są wyższe wtedy, kiedy:

1. produkcja jest mniejsza

2. produkcja jest większa

3. przeciętne koszty całkowite są niższe

4. przeciętne koszty całkowite są wyższe

5. przeciętne koszty całkowite osiągnęły swoje minimum

6. Jeśli całkowity koszt wyprodukowania dziesięciu jednostek wynosi 100 tys. zł, a koszt krańcowy jedenastej jednostki wynosi 21 tys. zł, to:

1. całkowite koszty zmienne wyprodukowania jedenastu jednostek wynoszą 121 tys. zł

2. całkowite koszty stałe wynoszą 79 tys. zł

3. koszt krańcowy dziesiątej jednostki produktu jest większy od 21 tys. zł

4. przeciętny koszt całkowity jedenastu jednostek wynosi 11 tys. zł

7. Wszystkie z podanych niżej decyzji są decyzjami krótkookresowymi firmy oprócz:

1. firma musi zatrudnić pracowników w godzinach nadliczbowych przy wzroście sprzedaży swojego produktu

2. przy stałym wzroście sprzedaży firma decyduje się na wybudowanie nowego zakładu produkcyjnego

3. przy spadku sprzedaży firma decyduje się na ograniczenie produkcji

4. firma ogranicza zatrudnienie pracy przy spadku sprzedaży

8. Dla firmy krótkim okresem jest okres:

1. w którym wszystkie czynniki produkcyjne są zmienne

2. w którym przynajmniej jeden czynnik produkcyjny jest stały

3. który trwa poniżej roku

4. w którym można dostosować wielkość zakładu produkcyjnego do potrzeb rynkowych

5. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawdziwa

9. Pionowa odległość między krzywymi przeciętnych kosztów całkowitych a przeciętnych kosztów zmiennych przy każdym poziomie produkcji równa się:

1. całkowitym kosztom stałym

2. całkowitym kosztom zmiennym

3. przeciętnym kosztom stałym

4. kosztom krańcowym

10. Jeśli produkty przeciętny i całkowity są większe od zera, a produkt krańcowy równa się produktowi przeciętnemu, to produkt całkowity:

1. osiąga swoje maksimum

2. jest dodatni i rośnie

3. maleje

4. jest ujemny, ale rośnie

11. Firma XYZ zatrudnia stałe i zmienne czynniki produkcyjne. Jeśli produkt całkowity tej firmy rośnie, to:

1. produkt krańcowy zmiennego czynnika jest większy od zera

2. produkt krańcowy zmiennego czynnika jest równy zeru

3. produkt krańcowy zmiennego czynnika jest ujemny

4. produkt krańcowy zmiennego czynnika rośnie

12. Koszt przeciętny to:

1. dochód ze sprzedaży jednej jednostki produktu

2. stosunek kosztu całkowitego do wielkości produkcji

3. stosunek kosztu zmiennego do wielkości produkcji

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra

13. Jeśli przeciętne koszty całkowite rosną wraz ze wzrostem produkcji, to koszty krańcowe:

1. rosną szybciej niż przeciętne koszty całkowite

2. rosną proporcjonalnie do przeciętnych kosztów całkowitych

3. rosną wolniej niż przeciętne koszty całkowite

4. spadają wraz ze wzrostem produkcji

14. Optimum technologiczne oznacza, że przedsiębiorstwo:

1. osiąga maksymalny zysk całkowity

2. maksymalizuje utarg całkowity

3. osiąga najwyższy zysk jednostkowy

4. osiąga najniższy zysk jednostkowy

3. Inne zadania:

1. Przedsiębiorstwo ma zysk księgowy równy 100. Właściciel firmy zainwestował w jej powstanie 1000, oprocentowanie jest równe 10%, nie ma inflacji. Początkowo właściciel nie kieruje firmą.

1. Ile wynosi ponoszony przez właściciela koszt alternatywny? Ile wynosi zysk ekonomiczny?

2. Właściciel zaczął zarządzać firmą, wypłacając sobie za to 50 (u konkurencji za taką samą pracę dawano mu 70). Inne wielkości, w tym zysk księgowy, nie zmieniły się. Ile teraz wynosi koszt alternatywny? Ile wynosi zysk ekonomiczny?

2. Wykres kosztów przeciętnych jest „U-kształtny”. Oceń następujące rozumowanie:

1. Kiedy koszt krańcowy wytworzenia kolejnej jednostki produktu jest większy od kosztu przeciętnego, koszt przeciętny się zwiększa.

2. Kiedy koszt krańcowy jest mniejszy od kosztu przeciętnego, koszt przeciętny się zmniejsza.

3. Z (a) i (b) wynika, że koszt krańcowy zrównuje się z kosztem przeciętnym wtedy, kiedy koszt krańcowy osiąga najniższy poziom.

3. Możesz wypożyczyć jedną z dwu kserokopiarek. Pierwsza kosztuje 50 zł miesięcznie i dodatkowo 1 gr za każdą wykonaną kopię, druga - odpowiednio 40 zł i 2 gr. Umowa wymaga miesięcznego wyprzedzenia przy wypowiedzeniu.

1. Wskaż koszt stały i koszt zmienny obu przedsięwzięć.

2. Pod jakim warunkiem opłacalne okaże się wynajęcie drugiej kserokopiarki?

4. Ilekroć tu jesteś, zajętych jest zaledwie kilka miejsc, a mimo to właściciel restauracji nie zamyka interesu. Przyjrzyj się tej sytuacji nieco uważniej.

1. Co składa się na ponoszone przez właściciela koszty stałe?

2. Co wchodzi w skład kosztów zmiennych?

3. Co sądzisz o stosunku kosztów stałych i zmiennych?

4. Dlaczego restauracja ciągle jeszcze jest otwarta?

5. Kasia prowadzi samodzielny zakład krawiecki. W ubiegłym roku jej utarg wyniósł 55000 zł, a koszty bezpośrednie 27000 zł. Kapitał finansowy włożony w działalność zakładu wynosił przez cały rok 25000 zł. Stopa procentowa wynosiła 10%. Gdyby Kasia zdecydowała się podjąć pracę zarobkową w dużej firmie, mieszczącej się nieopodal, mogłaby tam zarobić 21000 zł. Oblicz:

1. koszt księgowy

2. zysk księgowy

3. koszt alternatywny pracy własnej

4. koszt alternatywny wyłożonego kapitału

5. łączny koszt ekonomiczny

6. zysk ekonomiczny (nadzwyczajny)

Ćwiczenie 6

Równowaga przedsiębiorstwa

w warunkach konkurencji doskonałej

9. Pojęcia:

1. próg rentowności - wielkość produkcji, przy której przedsiębiorstwo zaczyna przynosić zysk

2. optimum ekonomiczne = punkt równowagi przedsiębiorstwa - wielkość produkcji, przy której przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk

3. krańcowa stopa transformacji - miara wskazująca z ilu jednostek dobra Y trzeba zrezygnować, aby wytworzyć jedną dodatkową jednostkę dobra X; odpowiada nachyleniu krzywej transformacji dla dóbr X i Y w danym punkcie; K_st=ΔY/ΔX

II. Zagadnienia:

1. cechy konkurencji doskonałej: 1) duża liczba sprzedających i kupujących, cena niezależna od producenta; 2) mobilność czynników produkcji, możliwość zakładania nowych firm, brak barier wejścia i wyjścia; 3) produkty jednorodne, reklama nie odgrywa żadnej roli; 4) doskonała informacja wśród kupujących i sprzedających

2. graficzna interpretacja utargu całkowitego, utargu przeciętnego i utargu krańcowego w konkurencji doskonałej

3. linia jednakowego utargu - pokazuje wszystkie ilościowe kombinacje 2 dóbr, które przynoszą taką samą wielkość całkowitego utargu. Dla przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej linię jednakowego utargu określa równanie:

U_c=Q_A*c_A+Q_B*c_B

4. graficzna interpretacja optimum ekonomicznego - przedsiębiorstwo działające w warunkach konkurencji doskonałej maksymalizuje zysk przy rozmiarach produkcji wyznaczonych przez punkt zrównania się kosztu krańcowego z utargiem krańcowym, który równy jest cenie

Produkcja jest opłacalna w przedziale Q₁-Q₂.

A - próg rentowności

E - optimum ekonomiczne

- zysk

5. problem wyboru optymalnej struktury produkcji - optymalną strukturę produkcji wyznacza punkt styczności krzywej transformacji z najwyżej położoną, możliwą do osiągnięcia przy danych zasobach linią jednakowego utargu. Dzieje się to wtedy, kiedy stosunek cen tych dwu produktów równy jest stosunkowi kosztów krańcowych ich produkcji:

c_A/c_B=K_kA/K_kB=K_st (krańcowa stopa transformacji)

III. Testy

1. Tak czy nie?

1. Kiedy przedsiębiorstwo działające na rynku konkurencji doskonałej zwiększa produkcję, cena obniża się, a utarg całkowity maleje.

2. W gałęzi, w której długookresowe koszty przeciętne maleją wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji, panują idealne warunki dla konkurencji doskonałej.

3. Na rynkach doskonale konkurencyjnych cena produktu rośnie lub maleje w odpowiedzi na zmiany rynkowego popytu lub rynkowej podaży.

4. Na rynku konkurencji doskonałej firma może wpływać na cenę swojego produktu.

5. Jeżeli przychody firmy na rynku konkurencji doskonałej są większe od jej kosztów krańcowych, to jej zyski mogą ulec zwiększeniu dzięki zmniejszeniu wielkości produkcji.

6. Rynkową krzywą podaży otrzymujemy dzięki poziomemu zsumowaniu krzywych podaży indywidualnych firm funkcjonujących na danym rynku.

7. Przy cenie równowagi wielkość podaży rynku jest sumą wielkości podaży poszczególnych firm.

8. Utarg przeciętny to dochód ze sprzedaży jednej jednostki produktu.

9. Konkurencję doskonałą charakteryzuje rozproszenie po stronie popytu i podaży.

10. Rynek doskonale konkurencyjny jest doskonale efektywny.

11. Jeśli utarg krańcowy przewyższa koszt krańcowy, to przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne produkuje zbyt wiele z punktu widzenia maksymalizacji zysku całkowitego.

12. Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne będzie w okresie długim zmuszone do produkcji wyznaczonej przez punkt zrównania się ceny z minimum długookresowego kosztu przeciętnego.

13. W warunkach wolnej konkurencji cena jest równa utargowi przeciętnemu.

14. Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne ma ujemnie nachyloną krzywą popytu rynkowego na swoje wyroby.

15. W okresie długim przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne może osiągać zyski nadzwyczajne (ponadnormalne).

16. W okresie długim optimum technologiczne przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego pokrywa się z optimum ekonomicznym.

2. Które odpowiedzi są prawdziwe?

1. Zwykle rentowne przedsiębiorstwo osiąga największy zysk, kiedy:

1. utarg całkowity jest największy

2. różnica utargu całkowitego i kosztu całkowitego jest największa

3. koszt krańcowy zrównuje się z utargiem krańcowym (przy doskonale podzielnym produkcie)

4. koszt krańcowy zrównuje się z kosztem przeciętnym

2. Które z podanych niżej warunków muszą zostać spełnione, aby powstał rynek konkurencji doskonałej:

1. na rynku działa wielu sprzedawców i nabywców

2. towar jest standardowy

3. korzyści skali są bardzo duże

4. nie istnieją żadne bariery wejścia na rynek

3. Konkurencja doskonała to rynek, na którym typowe przedsiębiorstwo:

1. dysponuje nadwyżką mocy produkcyjnych

2. różnicuje produkt

3. w długim okresie osiąga zysk ekonomiczny

4. działa na rynku, na którym nie ma barier wejścia

4. Przedsiębiorstwo działające w warunkach konkurencji doskonałej i dążące do maksymalizacji zysku zaprzestanie produkcji w krótkim okresie, gdy:

1. cena będzie niższa od kosztu krańcowego

2. utarg przeciętny będzie mniejszy od kosztu przeciętnego

3. przeciętny koszt stały będzie wyższy od ceny

4. przeciętny utarg będzie mniejszy od przeciętnego kosztu zmiennego

5. koszt całkowity będzie większy od utargu całkowitego

5. W konkurencji doskonałej:

1. cena jest równa przychodom krańcowym

2. przy każdej wielkości produkcji firma wybiera cenę równą kosztom krańcowym

3. każda firma ma pewną kontrolę nad ceną swojego produktu

4. krzywa popytu firmy jest prostą poziomą

5. aby maksymalizować zyski, firma wybiera taką wielkość produkcji, przy której przychody krańcowe równają się kosztom krańcowym

6. aby maksymalizować zyski, firma wybiera taką wielkość produkcji, przy której cena równa się kosztom krańcowym

7. aby maksymalizować zyski, firma wybiera taką wielkość produkcji, przy której przychody krańcowe równają się cenie

8. krzywa podaży firmy jest częścią krzywej kosztów krańcowych powyżej minimum krzywej przeciętnych kosztów całkowitych

6. Które z przedstawionych cech charakterystycznych odnoszą się do rynku doskonale konkurencyjnego?

1. każda firma jest cenobiorcą

2. na rynku jest wielu kupujących i sprzedających

3. nie ma żadnych barier w wejściu na rynek i w wyjściu z rynku

4. każdy producent dostarcza identyczny produkt

7. Firma doskonale konkurencyjna powinna zwiększyć wielkość swojej produkcji, jeśli:

1. przeciętne koszty całkowite są większe od ceny produktu

2. koszty krańcowe są większe od ceny produktu

3. cena produktu jest większa od kosztów krańcowych

4. cena produktu jest większa od kosztów przeciętnych

8. Firma doskonale konkurencyjna nie powinna produkować, jeśli:

1. cena produktu jest mniejsza od kosztu krańcowego

2. cena produktu jest mniejsza od kosztu całkowitego

3. cena produktu jest mniejsza od kosztu przeciętnego

4. cena produktu jest większa od kosztu krańcowego

9. Doskonale konkurencyjna firma ABC osiągnęła taki poziom produkcji, przy którym przeciętne koszty całkowite są mniejsze od ceny rynkowej produktu. Na tej podstawie możemy domyślać się, że:

1. ABC osiąga zyski nadzwyczajne

2. ABC ponosi straty

3. ABC ponosi straty, ale powinna produkować dalej

4. ABC postępuje nieładnie i fałszuje swoje księgi rachunkowe

10. Nowe firmy nabiorą odwagi i zdecydują się wejść na rynek wolnokonkurencyjny, jeśli w krótkim okresie:

1. typowa firma na tym rynku jedynie pokrywa swoje koszty produkcyjne

2. typowa firma na tym rynku osiąga zyski ekstra

3. typowa firma na tym rynku kontroluje cenę swojego produktu

4. typowa firma na tym rynku nie pokrywa swoich kosztów stałych

11. W warunkach konkurencji doskonałej celem działania przedsiębiorstwa jest:

1. maksymalizacja zysku jednostkowego

2. maksymalizacja produkcji

3. maksymalizacja zysku całkowitego

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra

12. Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne będzie zmniejszało swoją produkcję w sytuacji, gdy:

1. koszt krańcowy jest większy od ceny

2. cena jest równa utargowi krańcowemu

3. koszt krańcowy jest mniejszy od utargu krańcowego

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra

13. Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne osiąga optymalną kombinację produkowanych dóbr Xi Y, gdy:

1. stosunek cen tych produktów jest wyższy od stosunku ich kosztów krańcowych

2. stosunek cen tych produktów jest niższy od stosunku kosztów krańcowych

3. krańcowa stopa transformacji tych produktów jest równa stosunkowi kosztów krańcowych

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra

14. Wolnokonkurencyjne, maksymalizujące zysk przedsiębiorstwo osiąga optymalną strukturę produkowanych dóbr X i Y, gdy:

1. krzywa utargu całkowitego jest styczna do krzywej kosztu całkowitego

2. krzywa transformacji jest styczna do krzywej popytu na wyroby tego przedsiębiorstwa

3. odpowiedzi (a) i (b) są dobre

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra

3. Inne zadania:

1. Dla poszczególnych rozmiarów produkcji koszty przeciętne ilustruje poniższa tabelka.

Q	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Kp	45	32	24	19,5	16,4	15	16	17	19	22

Cena wynosi 24 i jest równa utargowi krańcowemu oraz utargowi przeciętnemu. Przy jakiej wielkości produkcji przedsiębiorca będzie miał maksymalny zysk i ile on wyniesie?

2. Sytuację przedsiębiorstwa działającego na rynku konkurencji doskonałej opisują następujące dane:

Utarg całkowity 8640 zł / miesiąc

Koszt całkowity 9600 zł / miesiąc

Przeciętny koszt całkowity 5,00 zł / szt.

Przeciętny koszt zmienny 4,49 zł / szt.

Koszt krańcowy 4,50 zł / szt.

1. Ile wynosi cena?

2. Ile wynosi wielkość produkcji?

3. Ile wynosi zysk?

4. Czy warto kontynuować produkcję w krótkim okresie?

3. Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne ma do wyboru zakup dwu maszyn. Koszt zakupu pierwszej maszyny wynosi 10000 zł, natomiast koszt zakupu drugiej maszyny wynosi 9000 zł. Koszt przeciętny zmienny wyprodukowania jednej sztuki wyrobu na pierwszej maszynie wynosi 10 zł, a na drugiej maszynie 12 zł. Cena rynkowa wyrobu wynosi 20 zł. Jeśli przedsiębiorstwo to chce wyprodukować 10000 sztuk wyrobu po jak najniższych kosztach, to którą maszynę powinno kupić?

4. W tabeli podano dane opisujące sytuację różnych przedsiębiorstw działających w warunkach konkurencji doskonałej (A, B, C, D, E, F). Z podanych możliwości wybierz odpowiednią diagnozę adekwatną do sytuacji poszczególnych przedsiębiorstw, która umożliwi przedsiębiorstwu maksymalizację zysku lub (jeśli zysku osiągnąć się nie da) minimalizację strat:

1 - przedsiębiorstwo znajduje się w stanie optimum

2 - przedsiębiorstwo powinno podnieść cenę

3 - przedsiębiorstwo powinno obniżyć cenę

4 - przedsiębiorstwo powinno zwiększyć produkcję

5 - przedsiębiorstwo powinno obniżyć produkcję

6 - przedsiębiorstwo powinno ogłosić upadłość

7 - na podstawie tych danych nie można udzielić żadnej rady lub dane są sprzeczne

Firma	Cena	Q	Kc	Ks	Kz	Kpc	Kpz	Kk	Kk(Q)
A	10		12000		11000	min		8	rośnie
B	1		10000		5000	2,5		3	rośnie
C	18		28000		25000	14	min	12,5	rośnie
D	12		55000			11	10	13	rośnie
E	8		1000			10		8	spada
F	16	10000				13		16	rośnie

Ćwiczenie 7

Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach monopolu, oligopolu i konkurencji monopolistycznej

9. Pojęcia:

1. oligopol - struktura rynku, w której działa kilku producentów, którzy zależą od siebie nawzajem, oraz istnieją znaczne bariery wejścia; produkty mogą być identyczne lub zróżnicowane. W oligopolu ceny zmieniają się rzadko, a firmy reagują tylko na stosunkowo duże zmiany w popycie i kosztach - większa inercja systemu niż w konkurencji doskonałej

2. porozumienia monopolistyczne - (jawne lub tajne) mają na celu uniknięcie walki konkurencyjnej i maksymalizację zysku; mogą dotyczyć: polityki cenowej, rozmiarów produkcji lub podziału rynków. Zachowując się jak monopolista członkowie oligopolu mogą zwiększyć zyski, ale istnieje także pokusa wyłamania się z takiego porozumienia. Zmowy są bardziej prawdopodobne, gdy metody produkcji są zbliżone, występują wyraźne bariery wejścia i rząd nie jest zainteresowany ich zwalczaniem

II. Zagadnienia:

1. cechy charakterystyczne monopolu: 1) jeden sprzedający, 2) brak bliskich substytutów, 3) cenotwórstwo - monopolista może powodować zmianę ceny manipulując wielkością podaży, 4) bariery wejścia np. prawne, technologiczne

2. przychód (utarg) krańcowy w monopolu - jest równy różnicy między wzrostem przychodów spowodowanych zwiększeniem produkcji a spadkiem przychodów wynikających z obniżenia ceny dla wszystkich konsumentów. Na przychody całkowite działają więc dwa przeciwstawne efekty: 1) obniżka ceny prowadzi do zmniejszenia przychodów całkowitych, a 2) zwiększenie wielkości sprzedaży - do wzrostu przychodów całkowitych

3. cechy konkurencji monopolistycznej - 1) dość duża liczba sprzedających - niewielkie udziały w rynku, ograniczona kontrola nad ceną, nie opłaca się zawierać porozumień monopolistycznych, firmy niezależne od siebie nawzajem, 2) zróżnicowanie produktów np. marka, reklama, opakowanie, gotowość do płacenia wyższych cen za produkty wybranych firm, 3) konkurencja niecenowa - liczy się jakość, warunki sprzedaży, lokalizacja, marka itp., 4) niskie bariery wejścia np. koszty przeprowadzenia kampanii reklamowej. Przykłady: produkcja odzieży, mebli, sklepy spożywcze, stacje benzynowe

4. porównanie monopolu i konkurencji doskonałej - monopolista produkuje mniej, po wyższych kosztach i sprzedaje swoje produkty po wyższej cenie niż firmy doskonale konkurencyjne. W innych strukturach rynku niż konkurencja doskonała istnieją niewykorzystane moce produkcyjne

5. graficzna interpretacja utargu całkowitego, przeciętnego i krańcowego:

Jeżeli U_c=max, to U_k=0 i E (elastyczność cenowa popytu) =1; dla U_k>0 E>1, a dla U_k<0 E<1

6. graficzna interpretacja równowagi monopolu:

Warunek równowagi: U_k=K_k

E - optimum ekonomiczne

- zysk

III. Testy

1. Tak czy nie?

1. W przypadku przedsiębiorstwa działającego na rynku konkurencji monopolistycznej w długim okresie zwykle cena jest większa od kosztu krańcowego.

2. W odróżnieniu od przedsiębiorstwa działającego na rynku konkurencji monopolistycznej przedsiębiorstwu wolnokonkurencyjnemu nie zależy na zwiększeniu sprzedaży po dotychczasowej cenie.

3. Monopolista powinien ustalić cenę na możliwie najwyższym poziomie. Jego zysk będzie wtedy największy.

4. Monopolista kontroluje cały rynek, więc nie powinien wydawać pieniędzy na reklamę. Nabywcy i tak są skazani na jego produkt.

5. Państwo nie powinno tworzyć żadnych monopoli.

6. Monopolista osiąga zyski nadzwyczajne, ponieważ produkuje efektywniej niż gałąź, w której panuje konkurencja doskonała.

7. Monopolista może zwiększać sumę swych zysków, ustalając różne ceny dla różnych rynków.

8. Przedsiębiorca działający w warunkach konkurencji doskonałej sprzedaje wyroby po cenie równej kosztowi krańcowemu, monopolista natomiast może ustalić cenę na poziomie przewyższającym koszt krańcowy.

9. Przedsiębiorstwo działające w warunkach konkurencji niedoskonałej ma pewien wpływ na cenę, o czym świadczy nachylona w dół krzywa popytu na jego produkt.

10. Podstawową cechą rynku oligopolistycznego jest to, że przedsiębiorstwa nie mogą działać niezależnie od siebie.

11. Przedsiębiorstwo działające w warunkach konkurencji monopolistycznej w stanie równowagi długookresowej produkuje poniżej optimum technicznego.

12. Kartele spełniają swoją funkcję, jeśli ich członkowie są gotowi podjąć zobowiązania ograniczające ich swobodę działań.

13. Rzeczywistą swobodę wyjścia z gałęzi ma tylko takie przedsiębiorstwo, które nie jest związane poniesionymi kosztami.

14. Wysokie koszty stałe mogą spowodować sztuczne zawyżenie korzyści skali i w ten sposób utrudnić dostęp do gałęzi nowym konkurentom.

15. Przedsiębiorstwa nie reklamowałyby swoich wyrobów, gdyby nie spodziewały się, że wpłynie to na wzrost sprzedaży.

16. Monopolista, tak jak i producent doskonale konkurencyjny, napotyka popyt na swój produkt, który można przedstawić graficznie jako linię poziomą.

17. Przychody krańcowe równają się cenie produktu u monopolisty.

18. W celu maksymalizacji swoich zysków monopolista wybiera taką wielkość produkcji, przy której całkowite przychody równają się całkowitym kosztom.

19. Jeżeli przychody krańcowe są mniejsze od kosztów krańcowych, to zyski firmy będą maleć wraz ze wzrostem wielkości produkcji.

20. Krzywa przychodów krańcowych firmy działającej na rynku niedoskonale konkurencyjnym leży poniżej krzywej popytu.

21. W celu maksymalizacji zysków firma z rynku konkurencji monopolistycznej musi realizować taką wielkość produkcji, przy której przychody krańcowe równają się kosztom krańcowym.

22. Na rynkach niedoskonale konkurencyjnych osiągane zyski i ponoszone straty stanowią sygnały dla potencjalnych producentów informujące o tym, czy warto wejść na te rynki, czy też nie.

23. Przedsiębiorstwo monopolistyczne jest ograniczone w swoich decyzjach cenowych przez popyt rynkowy.

24. Przedsiębiorstwo monopolistyczne jest cenodawcą.

25. Firma monopolistyczna nie może stosować dyskryminacji cenowej.

2. Które odpowiedzi są prawdziwe?

1. Konkurencja monopolistyczna to rynek, na którym typowe przedsiębiorstwo:

1. wybiera wielkość produkcji, przy której cena zrównuje się z kosztem krańcowym

2. osiąga znaczny zysk ekonomiczny w długim okresie

3. w długim okresie produkuje tyle, ile odpowiada optimum technicznemu

4. wytwarza standardowy produkt

5. żadna z podanych możliwości

2. Na rynku oligopolu typowym zjawiskiem jest:

1. występowanie korzyści skali przy każdej wielkości produkcji

2. asymetryczny rozkład informacji

3. brak barier wejścia

4. współzależność zachowań producentów

3. Czysty monopol to rynek, na którym przedsiębiorstwo zwykle:

1. opuszcza rynek, jeśli w długim okresie zysk ekonomiczny jest mniejszy od zera

2. osiąga utarg krańcowy mniejszy od ceny

3. wytwarza wielkość produkcji, przy której cena zrównuje się z kosztem krańcowym

4. osiąga zysk ekonomiczny w długim okresie

4. Warunkiem powodzenia różnicowania cen na rynku pewnego dobra jest:

1. uniemożliwienie klientom prowadzenia handlu tym dobrem

2. zidentyfikowanie przez producenta grup klientów o różnym popycie

3. niewystępowanie silnego efektu gapowicza na rynku tego dobra

4. elastyczność cenowa popytu (prosta) powinna być mniejsza od -1

5. Przyczyną istnienia monopoli naturalnych jest:

1. efekt gapowicza

2. występowanie bardzo dużych korzyści skali

3. korzystne efekty zewnętrzne towarzyszące produkcji

4. zmniejszanie się kosztów przeciętnych w miarę wzrostu produkcji

6. Które z poniższych cech są typowe dla stanu długookresowej równowagi w gałęzi, w której panuje konkurencja monopolistyczna?

1. Poszczególne przedsiębiorstwa osiągają jedynie niewielkie zyski monopolistyczne.

2. Poszczególne przedsiębiorstwa chętnie sprzedawałyby więcej przy istniejącej cenie.

3. Ma miejsce różnicowanie produktu.

4. Wszystkie przedsiębiorstwa mają do czynienia z opadającą krzywą popytu.

5. Przedsiębiorstwa wytwarzają poniżej swoich możliwości produkcyjnych.

6. Przedsiębiorstwa maksymalizują zyski w punkcie, w którym koszt krańcowy równa się utargowi krańcowemu.

7. Między firmami działającymi w gałęzi istnieje zmowa.

8. Zyski realizowane przez przedsiębiorstwa pokrywają jedynie koszt alternatywny wyłożonego kapitału.

7. Które z poniższych warunków sprzyjają powstaniu zmowy na rynku oligopolistycznym?

1. bariery wejścia

2. produkt niestandaryzowany

3. popyt i koszty nie zmieniają się

4. zmowy producentów nie są prawnie zakazane

5. brak informacji o cenach i produkcji

8. Monopolista i firma doskonale konkurencyjna mają taki sam rodzaj:

1. krzywych kosztów przeciętnych

2. krzywych popytu, jakie napotykają firmy

3. krzywych przychodów krańcowych

4. wszystkich krzywych

9. Krzywa przychodów krańcowych cenotwórcy zawsze:

1. leży powyżej krzywej ceny

2. leży poniżej krzywej ceny

3. jest prostą poziomą

4. jest tak położona, że przychody krańcowe są zawsze dodatnie

5. żadne z podanych stwierdzeń nie jest prawdziwe

10. Monopolista zgodnie ze swoją krzywą popytu może sprzedać 15.000 jednostek produktu po cenie 100.000 zł za jednostkę. Jeśli chce on sprzedać o jedną jednostkę więcej, to musi:

1. wyprodukować tę jednostkę i zaoferować ją na sprzedaż

2. obniżyć cenę swego produktu

3. rozreklamować swój produkt, aby przesunąć do góry krzywą popytu

4. zwiększyć cenę dobra

11. Monopolista obniża cenę z 9 tys. do 8 tys. zł, co prowadzi do wzrostu wielkości popytu z 2 do 3 jednostek. Przychód krańcowy otrzymany ze sprzedaży ostatniej jednostki produktu wynosi:

1. 18 tys. zł

2. 24 tys. zł

3. 6 tys. zł

4. 42 tys. zł

12. Firma ABC będąca monopolistą może sprzedać 11 jednostek produktu po cenie 10.000 zł za jednostkę. Jeśli obniży cenę do 9000 zł, to jej sprzedaż wzrośnie do 12 jednostek. Przychody krańcowe ze sprzedaży dwunastej jednostki wynoszą:

1. 108 tys. zł

2. 110 tys. zł

3. 1000 zł

4. -2000 zł

13. Przeciętny (jednostkowy) zysk osiągany przez monopolistę równa się pionowej odległości między:

1. krzywą popytu a krzywą kosztów krańcowych

2. krzywą kosztów całkowitych a krzywą przychodów całkowitych

3. krzywą przeciętnych kosztów całkowitych a krzywą popytu

4. krzywą popytu a krzywą przychodów krańcowych

14. Krzywa popytu, jaki napotyka firma niedoskonale konkurencyjna:

1. opada

2. jest poziomą prostą

3. pokrywa się z krzywą przychodów krańcowych

4. wznosi się

15. Konkurencja niecenowa:

1. pojawia się, ponieważ firmy są niezależne od siebie

2. jest mniej niebezpieczna dla zmniejszania zysków niż obniżki cen

3. jest wykorzystywana przez firmy konkurencji monopolistycznej w celu zwiększania ich udziału w rynku

16. Jeżeli cena produktu jest większa od kosztów krańcowych w firmie maksymalizującej zyski, to oznacza, że:

1. firma realizuje zyski

2. rynek, na którym funkcjonuje ta firma, jest zmonopolizowany

3. firma ta nie działa na rynku konkurencji monopolistycznej

4. rynek, na którym funkcjonuje ta firma, nie znajduje się w równowadze długookresowej

17. W monopolu, w porównaniu z konkurencją doskonałą, cena jest:

1. wyższa i produkcja jest większa

2. wyższa, a produkcja jest mniejsza

3. niższa, a produkcja jest większa

4. niższa i produkcja jest mniejsza

5. niższa, a produkcja jest taka sama

18. Jeżeli porównamy konkurencję monopolistyczną z doskonałą, to okazuje się, że na rynku konkurencji monopolistycznej produkowane są:

1. mniej zróżnicowane produkty, ale po niższych kosztach jednostkowych

2. bardziej zróżnicowane produkty, ale po wyższych kosztach jednostkowych

3. bardziej zróżnicowane produkty, ale po niższych kosztach jednostkowych

4. mniej zróżnicowane produkty, ale po wyższych kosztach jednostkowych

19. Przedsiębiorstwo monopolistyczne:

1. zawsze osiąga zysk

2. jest cenobiorcą

3. produkuje przy niepełnym wykorzystaniu mocy produkcyjnych

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra

20. Optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa monopolistycznego znajduje się w punkcie:

1. zrównania się kosztu przeciętnego z utargiem krańcowym

2. zrównania się utargu przeciętnego z utargiem krańcowym

3. zrównania się kosztu krańcowego z utargiem krańcowym

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra

21. Przedsiębiorstwo monopolistyczne zwiększa produkcję, jeśli jego:

1. koszt krańcowy jest większy od utargu krańcowego

2. koszt przeciętny jest równy kosztowi krańcowemu

3. koszt krańcowy jest mniejszy od utargu krańcowego

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra

22. Celem polityki antymonopolowej jest:

1. zwalczanie praktyk monopolistycznych

2. wzmacnianie siły porozumień monopolistycznych

3. zwiększenie znaczenia dużych przedsiębiorstw

23. Im więcej firm wchodzi w skład porozumienia monopolistycznego (np. kartelu), tym:

1. bardziej trwałe jest porozumienie

2. bardziej nietrwałe jest porozumienie

3. niższa musi być cena wyrobów oferowanych przez firmy wchodzące w skład kartelu

3. Inne zadania:

1. Dla poszczególnych rozmiarów produkcji cenę i koszty przeciętne ilustruje poniższa tabelka.

Q	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
c	50	45	39	34	28	23	18	12	7	2
Kp	45	32	24	19,5	16,4	15	16	17	19	22

Znajdź optimum ekonomiczne i ustal maksymalny zysk.

2. Przyporządkuj następujące gałęzie gospodarki różnym formom rynku:

1. produkcja i przesyłanie elektryczności

2. nauka angielskiego

3. restauracje

4. produkcja opon samochodowych

5. produkcja ziemniaków

3. Dane zawarte w poniższej tabeli odpowiadają krzywej popytu pewnego monopolisty.

Popyt (tys. jednostek / tydzień)	Cena (zł)	Utarg całkowity	Utarg krańcowy
0	40
1	35
2	30
3	25
4	20
5	15
6	10
7	5

1. Oblicz wielkość utargu całkowitego i krańcowego:

2. Sporządź wykres utargu przeciętnego i krańcowego.

3. Na oddzielnym rysunku wykreśl utarg całkowity.

4. Przy jakiej wartości popytu utarg całkowity osiąga maksimum?

5. Przy jakim poziomie popytu utarg krańcowy jest równy zeru?

6. Przy jakim poziomie popytu cenowa elastyczność popytu jest równa jedności?

4. Które z następujących sytuacji występują na rynku doskonale konkurencyjnym, a które dotyczą monopolu (lub obu przypadków)? Zakładamy, że przedsiębiorstwa dążą do maksymalizacji zysku.

1. Cena jest wyższa od kosztu krańcowego.

2. Cena równa się utargowi krańcowemu.

3. Utarg krańcowy równa się kosztowi krańcowemu.

4. W stanie równowagi długookresowej zysk przedsiębiorstwa jest równy zyskowi normalnemu.

5. Nowe przedsiębiorstwa nie mogą wejść na rynek.

6. Przedsiębiorstwo określa poziom ceny i wielkość produkcji.

7. Nie istnieją żadne bariery wejścia.

8. Utarg przeciętny jest większy od utargu krańcowego.

9. Cena równa się kosztowi krańcowemu.

5. Stwierdziliśmy, że monopolista dążący do maksymalnego zysku ma skłonność do ograniczania wielkości produkcji i do podnoszenia ceny. W jakich okolicznościach monopolista mógłby nie wykorzystywać w pełni tych możliwości zwiększania zysku?

6. Do każdej z wymienionych niżej sytuacji dopasuj odpowiednią formę rynku:

1. dość duża liczba przedsiębiorstw oferujących obuwie markowe po zbliżonych cenach

2. wyłączny dostawca usług komunikacyjnych

3. bardzo duża liczba rolników oferujących marchewkę po identycznych cenach

4. kilka wielkich przedsiębiorstw zaspokajających całość popytu na rynku opon samochodowych

5. wyłączny nabywca kombajnów węglowych

6. wyłączny dostawca kolejowych usług przewozowych

7. Oblicz odpowiednie wielkości kosztów i utargów w przedsiębiorstwie działającym w warunkach monopolu. Odpowiednie dane zawarte są w poniższej tabeli:

Q	Kc	Ks	Kz	Kpc	Kpz	Kps	Kk	Uc	Up	Uk
0 1 2 3 4 5 6 7 8	57 60 65 76 91 115 140 170	25						0 50 68 80 91 101 109 113 116

Q - wielkość produkcji; K_c - koszt całkowity; K_s - koszt stały; K_z - koszt zmienny; K_pc - koszt przeciętny całkowity; K_pz - koszt przeciętny zmienny; K_ps - koszt przeciętny stały; K_k - koszt krańcowy; U_c - utarg całkowity; U_p - utarg przeciętny; U_k - utarg krańcowy

1. Jaka wielkość produkcji zapewni temu przedsiębiorstwu maksymalizację zysku całkowitego?

2. Jaką cenę na swoje wyroby ustali to przedsiębiorstwo?

3. Na podstawie obliczonych danych narysuj wszystkie krzywe kosztów i utargów: na jednym wykresie koszty całkowite, stałe i zmienne oraz utarg całkowity, na drugim wykresie: wszystkie pozostałe.

2

61

Produkcja chleba

(tys. ton)

Produkcja maszyn

(tys. sztuk)

A

B

D

C

cena

ilość

0

E_dp<0

stopa podatkowa

dochody państwa

E_dp>0

D_max

0%

X%

100%

D

S

cena

nadwyżka

niedobór

P_e

Q_e

ilość

cena

ilość

D_x

dochód

popyt

0

użyteczność krańcowa

0

ilość dobra A

użyteczność całkowita

ilość dobra A

ilość dobra B

0

ilość dobra A

U₁

U₂

cena, użyteczność

krańcowa

ilość dobra A

ilość dobra A

cena, użyteczność

krańcowa

cena

nadwyżka

konsumenta

cena

nadwyżka

wszystkich konsumentów

krzywa popytu

ilość dobra B

0

0

Koszty całkowite, zmienne,

stałe

ilość dobra A

ilość dobra A

Koszty przeciętne, krańcowe

0

ilość dobra A

K_s

K_z

K_c

K_p

_p

K_k

Q_t

P_c

P_p

Produkt całkowity, przeciętny, krańcowy

0

P_k

Nakłady pracy

c

b

a

Nakłady kapitału

0

0

Nakłady kapitału

Nakłady pracy

Nakłady pracy

Utarg całkowity, przeciętny,

krańcowy

0

Ilość dobra

U_c

c=U_p=U_k

K_k

Koszty przeciętne, krańcowe,

Utarg przeciętny, krańcowy

0

K_p

_p

Q_r

ilość dobra A

c=U_p=U_k

_p

Q₁

Q₂

A

E

K_p

_p

K_k

Utarg całkowity

0

U_c

ilość dobra A

Koszty przeciętne, krańcowe,

Utarg przeciętny, krańcowy

Utarg przeciętny, krańcowy, cena

0

U_p=c

U_k

ilość dobra A

0

E

U_k

c=U_p

_p

posiłki

posiłki

Q_r

ilość dobra A

filmy

filmy

żarłok

kinoman

---