PRAWO WAGNERA

Prawo stale rosnących (w ujęciu realnym lub w odniesieniu do PKB) potrzeb finansowych, stałego wzrostu wydatków publicznych. Wydatki publiczne rosną w sposób ciągły, zjawisko to występuje powszechnie.

PRZYCZYNY tego wzrostu:

• Socjologiczne - każda istota rozwija się lub ginie, zasadzie tej podlegają wszystkie organizmy społeczne zwłaszcza państwo i podmioty publiczne, im są one bardziej aktywne, tym silniejszą mają tendencję do poszerzania zakresu swej działalności, a tym samym zwiększania wydatków, zwłaszcza, że te ostatnie są pewnym dowodem ich działania

• Historyczne - pożyczki zaciągnięte w przeszłości szczególnie w okresach kryzysu lub działań wojennych, stają się one obciążeniem, które trzeba stopniowo spłacać, uiszczając ponadto regularnie odsetki, dlatego stare państwa mają stale rosnący dług publiczny, przyczyniający się do wzrostu wydatków; problem sukcesji długów - nowo powstałe państwa przejmują zazwyczaj wraz z terytorium część długów państwa, do którego te terytoria poprzednio należały; państwa powstałe po dekolonizacji musiały po uzyskaniu niepodległości zadłużyć się w celu sfinansowania wydatków

• Polityczne - większy zakres działalności państwa, powszechny staje się ideał państwa opiekuńczego oraz korzystanie z procedury wydatków publ z darmowych usług publ i ponieważ państwo musi zapewnić finansowanie tych usług, nastąpił wzrost wydatków; nowe techniki stosowane w polityce w połączeniu z nowymi technikami podatkowymi, zniesienie wyborczego cenzusu majątkowego; wydatki zmieniły swój charakter, zostały skierowane do coraz liczniejszych warstw społ. oraz przeznaczone na inwestycje i infrastrukturę publ, nowe techniki podatkowe a w szczególności efekt podatków pośr - znieczulenie podatkowe ozn ze podatnicy plącąc podatek nie zauważając go co prowadzi do tego, politycy śmiało zwiększają wydatki , które mogą przynieść korzyści polityczne

• Ekonomiczne i społeczne - postęp techniczny coraz droższy, wyższe koszty modernizacji, redystrybucja dochodu narodowego kanałami budżetowymi, rosną inwestycje publ gdyż wyst chroniczna niezdolność do inwestycji prywatnych

KONSEKWENCJE wzrostu wydatków:

• Problemy natury politycznej - grupowanie się państw w organizacje, wspólnie ponoszące określone wydatki np. Europejska Wspólnota Energii Atomowej, wspólne prowadzenie polityki obronnej oraz produkowania części uzbrojenia - czynnik wzmacniający solidarność miedzynar, prWagnera obnaża miałkość deklaracji polityków, które dot. obniżania wydatków publ; chęć obniżenia wydatków - Traktat z Maastricht narzucił limit deficytu na poziomie 3% PKB oraz długu publicznego 60% PKB.

• Problemy finansowe - rozsądna granica opodatkowania, wydatki publ są ograniczone przez wpływy publ, absolutną granicą wydatków publ jest wielkość dochodu narodowego, w praktyce ten poziom jest nieosiągalny, gdyż wydatki publ nie mogą pochłonąć całości dochodów prywatnych, chyba że mielibyśmy do czynienia ze społ całkowicie zetatyzowanym, istnieje pewien optymalny poziom opodatkowania, którego przekroczyć nie można, ten punkt osiąga się wtedy, gdy korzyści społ z rosnących wydatków przeważają nad niekorzystnymi następstwami społecznymi rosnącego opodatkowania, optimum to może się zmieniać w zależności od koniunktury gospodarczej, w okresach ożywienia warto redukować wydatki publ, oszczędzając środki lub spłacając dług publ, w okresach depresji wzrost sumy wydatków publ może natomiast służyć do stymulacji gospodarki, optimum zmienia się w zależności od stopnia etatyzacji społ i struktury gosp kraju

• Problemy naukowe - analiza wydatków podmiotów sfery budżetowej nie tylko od str podejścia finansowego ale także socjologicznego, politycznego, badanie przyczyn wzrostu wydatków, badanie budżetu państwa umożliwia przybliżony pomiar stopnia socjalizacji kraju, wyrażonego przez udział finansów publicznych w dochodzie narodowym a także ocenić kierunki rozwoju krajowej polityki, określić udział polityki społecznej, efektywność działania i ewolucji prowadzonej polityki

PODMIOTY ZALICZANE DO SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH:

• organy władzy publ, ograny administracji rządowej, org kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także JST i ich organy i związki

• formy organizacyjno - prawne podmiotów sektora publicznego: jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, fundusze celowe

• podmioty związane z ochroną zdrowia i ubezpieczeniami społecznymi: ZUS i zarządzane przez niego fundusze, KRUS i zarządzane przez nią fundusze, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, NFZ

• inne podmioty: państwowe szkoły wyższe, jednostki badawczo - rozwojowe, państwowe i samorządowe instytucje kultury (teatry, operetki…), PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne, państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na podst odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publ np. agencje rządowe, z wyłączeniem banków i spółek prawa handlowego

ŚRODKI PUBLICZNE - środki finansowe będące w posiadaniu podmiotów publicznych, służące wykonywaniu zadań publicznych.

Do środków publ zaliczamy:

• dochody publiczne,

• środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi,

• środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej,

• przychody publiczne

• środki pochodzące z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej

DOCHODY PUBLICZNE- strumienie środków pieniężnych przeznaczone na finansowanie wydatków publicznych. Są definitywne czyli bezzwrotne, ich źródłem są dochody innych podmiotów.

Podziały:

1. kryterium zwrotności: bezzwrotne (podatki, opłaty, majątek publ itp.) zwrotne (wpływy z pożyczek i kredytów)

2. kryterium źródła: dochody podatkowe, niepodatkowe

3. kryterium prawne: przymusowe (podatki, opłaty, składki, kary) i dobrowolne (spadki i darowizny na rzecz podmiotów publ)

4. miejsce pozyskania: krajowe (podatki, cła) i zagraniczne (zagraniczne darowizny, odsetki od udzielonych pożyczek)

5. szczebel gromadzenia: państwowe i samorządowe

6. kryterium odpłatności (ekwiwalentności): dochody nieodpłatne (podatki, cła) i odpłatne (opłaty publiczne), podział ze wzgl na to kryterium jest rzadko spotykany.

Do dochodów publicznych zalicza się:

1. daniny publiczne (podatki i inne świadczenia, których obowiązek ponoszenia wynika z ustaw)

2. pozostałe dochody:

1. opłaty (np. skarbowa, targowa, paszportowa)

2. dochody z mienia publicznego- najem, dzierżawa oraz dywidendy od wniesionego kapitału

3. dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw, nie stanowiące przychodów, oraz dochody ze świadczenia usług

4. spadki, zapisy i darowizny na rzecz podmiotów publicznych

5. inne dochody uzyskane na podst odrębnych przepisów, o ile są pobierane przez organy finansowane z dochodów publicznych lub przez podległe albo nadzorowane przez te organy jednostki (np. kary i grzywny orzeczone przez sąd)

ŚRODKI POCHODZĄCE ZE ŹRÓDEŁ ZAGRANICZNYCH NIEPODLEGAJĄCE ZWROTOWI :

• środki bezzwrotne pochodzące z programów pomocy przedakcesyjnej z UE : PHARE, SAPARD

• środki pochodzące z różnych źródeł zagranicznych, m.in.:

z pomocy Wspólnot Europejskich (CPF)

z programu Leonardo Da Vinci, Sokrates

z Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju

granty Banku Światowego np. na rozwój szkolnictwa

ŚRODKI POCHODZĄCE Z FUNDUSZY STRUKTURALNYCH I FUNDUSZU SPÓJNOŚCI UE

środki te mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków. Przechowywane są na odrębnym rachunku bankowym obsługiwanym przez NBP. Wykorzystanie ich niezgodnie z przepisami ustawy o finansach publicznych wyklucza prawo do ubiegania się o przyznanie tych środków przez kolejne 3 lata, chyba że obowiązek ich przyznania danemu podmiotowi wynika z umowy zawartej z dawcą, wskazującej bezpośrednio na ten podmiot. Np. środki z : Eur. Fund. Rozwoju regionalnego, Eur. Fund. Społecznego, Fund. Spójności

ŚRODKI Z SEKCJI GWARANCJI EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ORIENTACJI I GWARANCJI ROLNEJ

przeznaczone na finansowanie wspólnej polityki rolnej: zakupy interwencyjne produktów rolnych, dotacje bezpośrednie dla rolników

PRZYCHODY PUBLICZNE (nie wzbogacają sektora publicznego, otrzymane środki będą musiały zostać zwrócone, aktywów nie wzbogacają również spłaty wcześniej udzielonych pożyczek ze środków publ ):

1. sprzedaż papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe (np. odsetki od środków gromadzonych na kontach)

2. prywatyzacja majątku skarbu państwa oraz majątku JST

3. otrzymane (zaciągnięte) pożyczki i kredyty

4. spłata pożyczek udzielonych ze środków publicznych

5. z działalności prowadzonej przez jednostki - przychody jednostek zaliczanych do sektora publicznego (np. przychody w szkołach za studia zaoczne).

Za dochody sektora finansów publicznych uważa się tylko te wpływy, które pochodzą spoza sektora (wyeliminowanie transferów wewnętrznych) np. podatki, opłaty itp.

Dochody budżetu państwa są częścią dochodów publicznych. Według źródeł pochodzenia można je podzielić na:

1. podatkowe (najważniejsze)

2. niepodatkowe np. dywidendy, wpłaty z zysku NBP (po pomniejszeniu o odpisy na fundusz rezerwowy- 2% oraz fundusze specjalne), wpływy z ceł, dochody jednostek budżetowych, opłata restrukturyzacyjna, spadki i zapisy na rzecz skarbu państwa, wpłaty JST itd.

3. zagraniczne

4. wpłaty z budżetu UE

WYDATKI PUBLICZNE - środki pieniężne wydatkowane z budżetów podmiotów publicznych w celu realizacji przypisanych im zadań publicznych, a więc w celu zaspokojenia potrzeb publicznych; są to przepływy fin., które są związane z realizacją zad. podmiotów publ., do ponoszenia których są one zobowiązane

Podział ze wzgl na najważniejsze kryteria:

1. fundusz, z którego wydatki są dokonywane:

1. wydatki budżetowe (budżetu państwa i JST)

2. wydatki ubezpieczeń społecznych

3. wydatki funduszów celowych

4. wydatki innych segmentów finansów publicznych

2. szczebel wydatkowania:

1. wyd szczebla centralnego (ogólnokrajowego - państwowe, rządowe)

2. wyd szczebla regionalnego (państwowe, samorządowe, rządowo-samorządowe)

3. wyd szczebla lokalnego (samorządowe)

3. kryterium funkcji państwa i samorządu terytorialnego

1. klasyczne funkcje państwa (obrona, bezp wewn, adm publ itp.) i JST

2. socjalno-kulturalne funkcje władz publicznych

3. ekonomiczne (gospodarcze) funkcje państwa (finansowanie podmiotów i zadań gospodarczych)

4. związki wydatków z ostatecznym podziałem PKB

1. wydatki nabywcze (zwane także rzeczywistymi, realnymi itd.) - kupno towarów i usług na konsumpcję i inwestycje, sektor publiczny uczestniczy w ten sposób w podziale PKB, wydatki nabywcze tworzą bezpośredni popyt na dobra i usługi i mają charakter przepływów ekwiwalentnych

2. wydatki transferowe (zwane także redystrybucyjnymi lub przelewowymi)- mają charakter przepływów nieekwiwalentnych, można je podzielić na:

1. transfery wewnętrzne (wewnątrz sektora publicznego) - nie zmieniają ogólnej wielkości środków publicznych

2. transfery zewnętrzne (na rzecz podmiotów znajdujących się poza sektorem publ)

5. kryterium rodzajowe:

1. wydatki osobowe (wiele form prawnych: zapłata za pracę w ramach stosunku pracy, honoraria, renty, emerytury, stypendia, zasiłki)

2. wydatki rzeczowe (dotacje ogólne i celowe na rzecz podmiotów gosp oraz wydatków na zakup przedmiotów i urządzeń)

6. kryterium ekonomiczne:

1. wydatki bieżące (prowadzenie, utrzymanie i eksploatacja istniejących urządzeń, remonty, wyd zw z kreowaniem popytu)

2. wydatki majątkowe (czasami nazywane inwestycyjnymi lub kapitałowymi, prowadzą zwykle do powiększania majątku danej jednostki)

7. kryterium powiązań gospodarki krajowej z zagranicą:

1. wydatki krajowe

2. wydatki zagraniczne

8. kryterium możliwości oddziaływania władz publicznych na wydatkowanie środków:

1. wydatki zdeterminowane (sztywne) - muszą być zapisane w ustawie budżetowej, ich wysokość wynika z ustaw i podjętych zobowiązań np. wyd zw z obsługą długu publ

2. wydatki elastyczne - wynagrodzenia i wydatki rzeczowe jednostek budżetowych, dotacje dla JST, dotacje dla jednostek sektora finansów publicznych, podmiotów gospodarczych, podmiotów nie zaliczanych do sektora f.p.

9. kryterium wpływu wydatków na gospodarkę rynkową:

1. wydatki neutralne (np. wyd. na administr., bezpiecz. wewn., obronę nar. - wydatki niezbędne dla funkcjonowania gospodarki i obojętne na rozwój społ. i gosp.)

2. wydatki aktywne (dokonywane w celu korekty podziału PKB zgodnie z priorytetami polit. gosp.)

Najpoważniejszą część wydatków publicznych stanowią wydatki budżetu państwa.

Przeznaczone są one na:

• realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały

• subwencje ogólne dla JST

• subwencje dla partii politycznych

• dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone JST ustawami

• dofinansowanie zadań własnych JST

• dotacje na zadania określone ustawami

• współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi

• realizację WPR

w budżecie tworzy się rezerwę ogólną (nie wyższą niż 0,2% wydatków budżetu), można też tworzyć rezerwy celowe (nie więcej niż 5% wydatków budżetu)

WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA ZOSTAŁY PODZIELONE NA:

• bieżące - m.in. subwencje (ogólne dla JST, partii polit) dotacje (celowe, przedmiotowe, podmiotowe, dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych, na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe), świadczenia na rzecz osób fizycznych (bezpośrednie, pośrednie), zakupy towarów i usług, wyd zw z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacja ich statutowych zadań

• wydatki na obsługę długu skarbu państwa ( z tyt oprocentowania i dyskonta od skarbowych pap wart, z tyt oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek, z tyt wypłat zw z udzielonymi przez skarb państwa poręczeniami i gwarancjami)

• wydatki majątkowe (na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do sp pr handl, wyd inwestycyjne

DOTACJE:

• celowe

• przedmiotowe

• podmiotowe

• do oprocentowania kredytów bankowych

• na pierwsze wyposażanie w środki obrotowe

Różnica między dotacjami a subwencjami: dotacje - mają charakter celowy a subwencje ogólny

ROZCHODY PUBLICZNE (na nie wydatkowane mogą być środki publiczne) w świetle ustawy o fin publ z 1998 roku występują tylko w budżecie państwa oraz budżetach JST. Rozchodami publicznymi nazywane są te przepływy finansowe, które nie stanowią wydatków w rozumieniu ustawy o finansach publicznych:

1. spłaty otrzymanych (zaciągniętych) pożyczek i kredytów

2. wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe

3. udzielone pożyczki

4. płatności wynikające z ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku skarbu państwa oraz majątku JST

5. pożyczki udzielane na finansowanie zadań realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE zwane „prefinansowaniem” - pożyczka o char. pomostowym

RÓWNOWAGA BUDŻETOWA

Klasyczna teoria równowagi

Przez długi czas podstawową zasadą budżetową była zasada równowagi między wydatkami, a dochodami. Matematyczna równość wydatków i dochodów była złotą regułą zarządzania budżetowego. Klasyczni finansiści przekładali na dziedzinę finansów publicznych, elementarną zasadę finansów prywatnych, według których osoba nie może wydawać więcej, ni ż otrzymuje. Każdy więc budżet musiał być przedstawiony, jako zrównoważony. Dogmat o równowadze budżetowej został podważony, gdy zdano sobie sprawę z dwóch faktów. Po pierwsze, chociaż budżety są uchwalane jako zrównoważone, ich wykonanie zamyka się najczęściej deficytem. Przekroczenie wydatków podczas wykonywania budżetu jest na ogół większe, niż wzrost dochodów ponad planowane. Po drugie przedstawiona w budżetach równowaga finansowa była często równowagą sztuczną, gdyż niejednokrotnie z budżetu usuwano wydatki nadzwyczajne, aby łatwiej uzyskać równowagę. Czyniono tak w ramach polityki zwanej odbudżetowieniem inwestycji, debudżetyzacją inwestycji lub polityką budżetów nadzwyczajnych. Równowaga budżetowa nie wyklucza więc nierównowagi finansów publicznych spowodowanej nadmiernymi pozabudżetowymi wydatkami publicznymi. Poczynione spostrzeżenia pozwalają poddać w wątpliwość wartość dogmatu równowagi budżetowej, staje się ona z wolna mitem i niektórzy finansiści skłaniają się ku tezie o systematycznym deficycie budżetowym.

Teoria systematycznego deficytu

Deficyt przestał być grzechem, gdyż niektórych nie stanowił niebezpieczeństwa zubożenia narodu. Niebezpieczny jedynie był deficyt bilansu płatniczego, prowadzący do utraty bogactwa, wypływającego z terytorium kraju za granicę. Deficyt może być pożyteczny, gdyż dodatkowe wydatki zarówno bieżące, jaki i inwestycyjne, które umożliwia, przynoszą w efekcie stworzenia w kraju dodatkowej siły nabywczej. Deficyt staje się więc stymulatorem gospodarki, tym samym jest nie tylko dopuszczalny, a nawet pożądany. Deficyt budżetowy miałby być środkiem prowadzącym do likwidacji bezrobocia, przez co następuje wprowadzenie dodatkowej siły nabywczej do gospodarki. Po pierwsze deficyt budżetowy wymusza pokrywanie nadmiernych wydatków z nadzwyczajnych źródeł. Ten nadmiar wydatków musi więc być pokryty pożyczką lub zaliczkami ze skarbu państwa. Ich konsekwencje gospodarcze mogą okazać się zgubne. Po drugi jeśli deficyt budżetowy jest chroniczny i systematyczny, państwo traci kredyt zaufania, nie może już pożyczać tak jak dawniej, chyba że na niekorzystnych dla siebie warunkach. Systematyczny deficyt skutkiem ponoszonych kosztów pożyczki i wzrostu długu publicznego zwiększa ogólne koszty funkcjonowania kraju i stawia go p złej pozycji wobec międzynarodowej konkurencji. Poza tym deficyt wywołując efekt inflacyjny i stwarzając ryzyko degradacji pieniądza jest niebezpieczny dla gospodarki narodowej.

Teoria budżetu cyklicznego

Przede wszystkim można dopuścić deficyt na pewien czas, jeżeli w latach następnych będzie on skompensowany nadwyżkami. Jest to koncepcja budżetów cyklicznych. U podstawy teorii budżetu cyklicznego leży następująca teza : należy realizować nadwyżki budżetowe w latach pomyślnych, aby móc sobie poradzić w okresach recesji i pokrywać powstające wtedy niedobory nadwyżkami z lat ubiegłych. Zaletą tej koncepcji jest umożliwienie regulacji cyklu ekonomicznego. Deficyt budżetowy w latach recesji przyczynia się dzięki wstrzykiwaniu dodatkowej siły nabywczej do ożywienia gospodarki. Teoria budżetów cyklicznych niesie za sobą wszelkie trudności. Wynikają one przede wszystkim z nieregularności cyklów ekonomicznych. Nic nie przemawia za tym, aby długość okresu rozkwitu miała być równia czasowi trwania recesji. Nikt nie może też zapewnić, że suma nadwyżek zrealizowanych w dobrych latach pozwoli skompensować deficyt lat recesji. Poważniejszym problemem jest jednak problem polityczny, jak obronić nadwyżki uzyskane w dobrych latach przed licznymi na nie apetytami pojawiającymi się, gdy tylko nadwyżki się ujawnią. Teoria budżetu cyklicznego nie podważa tak naprawdę zasady równowagi, gdyż założeniem budżetu cyklicznego jest osiąganie równowagi między wydatkami a dochodami nie w każdym roku budżetowy z osobna lecz w wieloletnim okresie trwania cyklu ekonomicznego.

Teoria impasu

W teorii impasu pojawia się rzeczywiste naruszenie zasady równowagi, zezwala się na deficyt w pewnych granicach i pod pewnymi warunkami. Impas pojawił się pod nazwą przekroczenie salda skarbu państwa. Jest to różnica między przychodami z podatków i innych podobnych źródeł, i wszystkimi płatnościami państwa, prowadzącymi do uzyskania dochodów /czyli wszystkimi płatnościami oprócz tych, które są zwrotem długu publicznego/. Określając impas jako nadwyżkę obciążeń wynikających z operacji ostatecznych i czasowych przewidzianych w ustawie budżetowej nad oszacowanym przez ten sam dokument wpływami. Rozgraniczenie i zachowanie terminu impas, polegającej na określeniu nadwyżki całości obciążeń nad całością wpływów przewidzianą w ustawie budżetowej, natomiast wyraz przekroczenie będzie służył do określania nadwyżki całości obciążeń faktycznie poniesionych nad całością wpływów faktycznie otrzymanych. W okresach ożywienia gospodarczego kreacja dodatkowego pieniądza, koniecznego do pokrycia wydatków, odpowiadających impasowi jest kompensowana wzrostem produkcji. Można więc mieć do czynienie z dystrybucją pewnej dodatkowej siły nabywczej droga operacji budżetowych bez jednoczesnej inflacji i deprecjacji pieniądza, ponieważ wzrost produkcji dóbr równoważy tę masę pieniądza. Po pierwsze trudno jest obliczyć wielkość impasu, która odpowiadałaby danej koniunkturze gospodarczej. Odtąd ta właśnie wielkość 3 % PKB stanowiła stały punkt odniesienia. Ustalono jako limit powyżej którego deficyt finansów publicznych uznaje się za nadmierny. Po drugie impas jest niebezpieczny w warunkach inflacji, gdyż prowadzi do ryzyka jej zwiększania przez powstanie dodatkowej siły nabywczej.

Budżet wykazujący nadwyżkę traktowany jest jako zrównoważony. Zarówno nadwyżka jak i deficyt mogą być planowane (ex ante) oraz ujawniające się w trakcie wykonywania budżetu (ex post- zrealizowane strumienie pieniężne). Zgodnie z ustawą o f.p. z 98r nadwyżka budżetowa może być przeznaczona jedynie na pokrycie deficytu.

POTRZEBY POŻYCZKOWE SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

środki finansowe niezbędne do:

• sfinansowania deficytu budżetu państwa

• spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań

• sfinansowania udzielonych przez skarb państwa pożyczek

• wykonania innych operacji finansowych zawiązanych z długiem skarbu państwa

• prefinansowanie wydatków

DEFICYT BUDŻETOWY może być wynikiem:

1. zbyt niskich dochodów publicznych (szara strefa, nieszczelne granice, nieefektywny syst ściągania podatków)

2. nadmiernych w stosunku do dochodów wydatków budżetowych (rozbudowana adm państw, wys koszty obsługi długu transfery socjalne)

wiele rodzajów deficytu:

1. jawny - uchwalony w budżecie,

2. ukryty, nie znajduje odzwierciedlenia w dokumentach budżetowych np.

1. wzrost zaległych płatności jednostek budżetowych

2. sfinansowanie zakupu tzw kredytem kupieckim

3. udzielenie dotacji w formie nieodpłatnego przekazania papierów wartościowych, które podlegają wykupowi w późniejszych latach

Dąży się do tego, aby deficyt budżetowy nie przekraczał 3% PKB. Ważny jest także deficyt całego sektora finansów publicznych, ustalany po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami wewnątrz sektora. Jeżeli sejm uchwala deficyt budżetowy, jest zobowiązany do wskazania w ustawie budżetowej źródeł jego pokrycia.

DEFICYT :

1. budżetowy - w budżecie pań (uj różnica między dochodami a wyd budż pań ustalona na Kon roku budż), w budżetach JST (w budżecie danej JST)

2. sektora fin publ - uj różnica między dochodami publ powiększonymi o bezzwrotne środki poch ze źr zagr, a wyd publ w danym okresie rozliczeniowym

ŹRÓDŁA POKRYCIA DEFICYTU:

1. sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym

2. kredyty i pożyczki zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych

3. prywatyzacja majątku skarbu państwa

4. nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych

Dwa pierwsze sposoby o charakterze zwrotnym!

POŻYCZKA	KREDYT BANKOWY
umowa konsensualna, polegająca na zgodnym oświadczeniu stron
umowa dwustronnie obowiązująca (obie str zaciągają zobowiązanie)
może mieć charakter odpłatny lub nieodpłatny	jest zawsze odpłatny
pożyczkodawcą może być każdy, kto ma zdolność do występowania w obrocie prawnym	kredytodawcą może być tylko bank
nie ma charakteru celowego, możliwość przeznaczenia na dowolny cel, istnieje jednak możliwość wyraźnego określenia przeznaczenia i sposobu wydatkowania środków	musi być określony cel
nie zależy od występowania po str pożyczkodawcy jakiś przesłanek wstępnych	kredytobiorca musi się wykazać zdolnością kredytową

SKARBOWE PAPIERY WARTOŚCIOWE - skarb państwa zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane w granicach limitu zadłużenia, określonego w ustawie budżetowej. Papiery na świadczenia pieniężne, wystawia wyłącznie minister finansów, natomiast na świadczenia niepieniężne- minister skarbu państwa w porozumieniu z ministrem finansów. Skarb państwa odpowiada całym majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych papierów. Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane jako papiery wartościowe o pierwotnym terminie wykupu

• krótszym niż jeden rok (do 364 dni włącznie), do których zalicza się w szczególności bony skarbowe

• jeden rok lub dłużej, do których zalicza się w szczególności obligacje

BON SKARBOWY - jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym wg wart. nominalnej po upływie okresu, na jaki został wyemitowany.

OBLIGACJA SKARBOWA jest papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowanym w postaci dyskonta lub odsetek.

SKARBOWY PAPIER OSZCZĘDNOŚCIOWY jest papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży wyłącznie krajowym osobom fizycznym. Może być on wyłączony z obrotu na rynku wtórnym albo może być przedmiotem obrotu tylko między krajowymi osobami fizycznymi, o ile ogólne warunki emitowania tak stanowią.

JST do pokrywania deficytu korzystają najczęściej z kredytów i pożyczek od banków komercyjnych lub innych instytucji finansowych (w tym funduszy celowych).

Źródła pokrywania deficytu JST są wymienione poniżej i stanowią katalog zamknięty:

1. sprzedaż papierów wartościowych wyemitowanych przez JST

2. kredyty i pożyczki zaciągnięte w bankach krajowych i zagranicznych

3. prywatyzacja majątku JST

4. nadwyżki budżetu JST z lat ubiegłych

5. nadwyżka środków na rachunku bieżącym budżetu JST, wynikająca z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych

SKUTKI DEFICYTU

• deficyt prowadzi w długim okresie do wzrostu stóp oprocentowania kredytów

• hamuje wzrost gospodarczy

• prowadzi do powstawania tzw efektu wypychania, polegającego na ograniczaniu możliwości wydatkowych (konsumpcyjnych i inwestycyjnych) w sektorze prywatnym, spowodowanym wzrostem wydatków publicznych (sektor publiczny przejmuje część oszczędności prywatnych).

• narastanie długu publicznego i kosztów jego obsługi wyniku wpadnięci w „pułapkę zadłużenia”

• negatywny wpływ na saldo obrotów bieżących: (wys st% -> inwestorzy kupują naszą walutę żeby kupić nasze pap. Skarbowe -> aprecjacja zł -> wzrost opłacalności importu, eksport leży-> uj saldo obr )

• ryzyko monetyzacji deficytu

PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA DEFICYTU

wg Owsiaka :

- niedostosowanie syst podatkowego do nowych war rynkowych

- niedorozwój aparatu skarbowego, co spowodowało ograniczoną ściągalność podatków

- powstanie szarej strefy gospodarki

PRZYCZYNY DEFICYTU W POLSCE W LATACH 2001-2003 można podzielić na następujące grupy:

1. związane ze stanem polskiej gospodarki:

1. spadek tempa wzrostu gospodarczego w roku 2001 i związane z nim

1. zmniejszenie przychodów przedsiębiorstw

2. zmniejszenie dochodów ludności, spadek wydatków na konsumpcję i inwestycje

3. spadek zatrudnienia w przedsiębiorstwach

4. wzrost wydatków budżetowych m.in. na wypłaty zasiłków dla bezrobotnych

2. wynikające ze świadomych decyzji podejmowanych przez Radę Ministrów

1. przenoszenie z roku na rok niezrealizowanych wydatków

2. przeprowadzanie wzmożonych reform, zwłaszcza reforma zabezpieczenia społecznego

3. przejmowanie przez skarb państwa zobowiązań innych podmiotów (np. ZUS-u wobec OFE)

4. udzielenie przez skarb państwa poręczeń i gwarancji

5. utrzymywanie wysokich transferów socjalnych

6. wydatki na prefinansowanie

3. będące następstwem błędów popełnionych w trakcie planowania budżetu

1. nierealistyczne planowanie dochodów szczególnie z nietypowych źródeł, np. opłaty restrukturyzacyjnej

2. nietrafne zaplanowanie inflacji

3. przyjmowanie zawyżonego poziomu wydatków z poprzednich lat jako punktu wyjścia na kolejny rok

4. inne przyczyny

1. nieprzewidziane wydatki (Irak, strajki, kataklizmy)

2. nieprzemyślane wydatki - ustawa 203

3. niska ściągalność podatków

4. dokonywanie wzmożonych spłat długu publicznego

Od 1998 roku istnieje zakaz finansowania deficytu przez bank centralny.

Deficyt ekonomiczny - deficyt sektora finansów publicznych skorygowany o różnorodne przepływy. Pojęcie to nie zostało zdefiniowane w żadnym akcie prawnym, co roku obliczane jest w inny sposób. Obliczając go w latach 1998-2002 uwzględniono, oprócz deficytu sektora finansów publicznych:

• kwoty rekompensat, wypłacane z tytułu niepodwyższenia płac oraz rent i emerytur na przełomie lat 91/92. (w budżecie ujęto te kwoty jako rozchody, ale na ich pokrycie zaciągnięto dług na rynku finansowym)

• dotacje do FUS na rekompensatę ubytku składek przekazywanych do OFE

• koszty obsługi długu zapłacone OFE w związku z ich inwestycjami w skarbowe papiery wartościowe

• wydatki finansowane z dochodów uzyskanych ze sprzedaży licencji na sieć telefoniczną nowej generacji UMTS

• wpłaty ze środka specjalnego Ministerstwa Skarbu Państwa - w latach 2000-2002 (środki z prywatyzacji)

DŁUG PUBLICZNY

Istnieje wiele definicji długu publicznego:

• finansowe zobowiązanie władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek

• zaciągnięte przez państwo oraz samorząd terytorialny kredyty

• obejmuje przede wszystkim, choć nie wyłącznie, skumulowane pożyczki wewnętrzne i zewnętrzne finansujące deficyty budżetowe w poprzednich latach, pomniejszone o ich spłaty oraz wielkości nadwyżek budżetowych

• Finansowe zobowiązania podmiotów sektora publicznego z tytułu zróżnicowanych z ekonomicznego i prawnego punktu widzenia zdarzeń prawno - finansowych, a przede wszystkim - niedoborów powstających w wyniku finansowania nadwyżki wydatków publ ponad dochody publ w poprzednich okresach.

Ustawodawca wprowadza dwie kategorie długu publ:

• Państwowy dług publiczny

• Dług skarbu państwa

PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY to nominalne zadłużenie wszystkich podmiotów sektora finansów publicznych, po wyeliminowaniu przepływów finansowych między nimi. Obejmuje on:

1. Dług rządowy; podmioty, których zadłużenie wlicza się do tego długu to:

1. Skarb państwa

2. ZUS (i zarządzane przez niego fundusze)

3. NFZ

4. Państwowe fundusze celowe z osobowością prawną

5. Państwowe szkoły wyższe

6. Jednostki badawczo-rozwojowe

7. Samodzielne ZOZ-y

8. Państwowe instytucje kultury

9. PAN (wraz z jednostkami organizacyjnymi)

10. Inne osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw

2. Dług samorządowy, podmioty … :

1. JST

2. Samorządowe fundusze z osobowością prawną

3. Samodzielne publiczne ZOZ-y

4. Samorządowe instytucje kultury

5. Samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw

ZOBOWIĄZANIA ZALICZANE DO PAŃSTWOWEGO DŁUGU PUBLICZNEGO:

• Wymagalne zobowiązania jednostek budżetowych

• Zaciągnięte kredyty i pożyczki

• Wymagalne zobowiązania wynikające z ustaw i orzeczeń sądu

• Wyemitowane papiery wartościowe opiewające na wierzytelności pieniężne

• Przyjęte depozyty

• Z tytułu poręczeń i gwarancji - skarb państwa może ich udzielać na:

• Spłatę kredytu

• Wykonanie zobowiązań wynikających z obligacji

• Wypłaty odszkodowania za zniszczone, uszkodzone lub skradzione eksponaty wystawowe

Poręczenie lub gwarancja udzielane są pod warunkiem, że objęty nimi kredyt zostanie przeznaczony m.in. na:

• Rozwój lub utrzymanie infrastruktury

• Rozwój eksportu dóbr i usług

• Ochronę środowiska

• Tworzenie nowych miejsc pracy

• Restrukturyzację przedsiębiorstw

• Wdrażanie nowych rozwiązań technicznych lub technologicznych

Minister finansów udziela poręczenia do 5 mln euro, powyżej 30 mln euro - Rada Ministrów

Dług powstaje w momencie jego zaciągnięcia a nie zapadalności, powyższe przykłady odnoszą się jednak tylko do zobowiązań wymagalnych, należałoby uzupełnić o zobowiązania niewymagalne.

RÓŻNICE W OBLICZANIU DŁUGU PUBLICZNEGO W POLSCE A WG KRYTERIÓW UE:

1. Przewidywane wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji nie są dodawane do długu sektora finansów publicznych wg kryteriów UE

2. Zobowiązania wymagalne, stanowiące w Polsce jedną z kategorii długu publicznego, w UE traktowane są jako wydatek na bazie memoriałowej (dochody+należności; wydatki+zobowiązania), nie są więc zaliczane do długu

3. OFE nie są zaliczane do sektora finansów publicznych w Polsce, inaczej niż w UE

4. Agencja Rynku Rolnego jest w Polsce podmiotem sektora finansów publicznych, inaczej niż w UE

DŁUG SKARBU PAŃSTWA - nominalne zadłużenie skarbu państwa, często mylone z zadłużeniem budżetu państwa. Na dług skarbu państwa składa się poza zadłużeniem budżetu, dług wszystkich instytucji państwowych nie mających osobowości prawnej. Przez wartość nominalną zadłużenia rozumie się:

• Wartość nominalną wyemitowanych papierów wartościowych

• Wartość nominalną zaciągniętej pożyczki, kredytu lub innego zobowiązania, tj. kwotę świadczenia głównego, należną do zapłaty w dniu wymagalności zobowiązania

• Wartość nominalną zobowiązań indeksowanych lub kapitalizowanych, która odpowiada początkowej wartości nominalnej z uwzględnieniem przyrostu kapitału, wynikającego z indeksacji lub kapitalizacji, naliczonego na koniec okresu sprawozdawczego

PRZYCZYNY POWSTAWANIA DŁUGU PUBLICZNEGO : (m.in.)

1. zaciąganie pożyczek i kredytów

2. potencjalne deficyty, planowane z tytułu ewentualnych wypłat świadczeń zw z udzielonymi poręczeniami i gwarancjami

3. finansowanie zakupu kredytem kupieckim w ciągu czasu dłuższego niż rok

4. wzrost zaległych płatności, obciążonych odsetkami

5. dofinansowanie przez państwo w formie przekazywania papierów wartościowych wykupywanych w następnych latach

6. zobowiązania wynikające ze zdarzeń prawnych (orzeczenia sądowe, Trybunału Konstytucyjnego)

7. realizowana doktryna ekonomiczna

8. uznanie przez państwo roszczeń będących skutkami działalności podmiotów sektora publicznego (odszkodowania, rekompensaty)

Rolowanie zadłużenia- zaciąganie nowych pożyczek, żeby spłacić wcześniejsze, dł.publ. zmienia się również w wyniku róznic kursowych, przy zmianach kursów walut, dług zagraniczny rośnie/ maleje.

Istnieje wiele klasyfikacji długu publicznego, oto kilka z nich:

1. kryterium dobrowolność (z pkt widzenia pożyczkodawców)

1. dług publiczny dobrowolny

2. przymusowy (obowiązkowe udzielanie pożyczek państwu może mieć miejsce w sytuacji gdy niemożliwe jest uzyskanie pożyczki dobrowolnej; rozpisanie pożyczki przymusowej może uniemożliwić zaciąganie pożyczek dobrowolnych w kolejnych latach lub też spowodować konieczność ofiarowania kredytodawcom wyższych korzyści)

2. jakieś inne kryterium, które pozwala zorientować się w jakim stopniu koszty obsługi długu publ są dochodem podmiotów zagranicznych, a w jakim krajowych (co może kreować dodatkowy popyt)

1. dług publiczny krajowy, nie wywołuje transferu oszczędności ani procentu za granicę, ale wyzwala efekt wypychania

2. zagraniczny, ryzyko kursu (i kryzysu) walutowego; pozytywne działania: mogą obniżyć się stopy procentowe, zmniejszona presja rządu na krajowy rynek finansowy itp

3. czas zapadalności zobowiązań:

1. dług publiczny krótkoterminowy (bieżący, płynny) - dla zrównoważenia budżetu i zapewnienia bieżącej płynności, często ma charakter rewolwingowy (odnawia się) wówczas staje się kredytem trwałym

2. długoterminowy (trwały, skonsolidowany) - na inwestycje np. na finansowanie budowy obiektów użyteczności publicznej

4. kryterium rzeczywistego obciążenia gospodarki i społeczeństwa zadłużeniem:

1. dług publiczny brutto - suma zobowiązań władz publ względem podmiotów zagranicznych i krajowych znajdujących się poza sektorem publ

2. netto - pomniejszony o należność władz publicznych od innych podmiotów, wielkość faktycznego zadłużenia sektora publicznego

5. ze względu na rodzaj papierów wartościowych:

1. dług publiczny powstały z tytułu emisji aktywnych (rynkowych) papierów wartościowych (służą pozyskaniu środków na sfinansowanie deficytu, wykup pap wart itp.)

2. pasywnych (forma zaciągania zobowiązań poza rynkiem finansowym)

6. ze wzgl na fakt wzgl. Tempa wzrostu cen lub brak tego typu korekty

1. dług w ujęciu nominalnym

2. dług w ujęciu realnym

Upoważnienie do zaciągania długu w imieniu skarbu państwa i JST przysługuje wyłącznie ministrowi finansów i odpowiednim organom JST. Gdy zaciąganie pożyczek następuje w wyniku zawarcia umowy międzynarodowej, upoważnienie przechodzi na Radę Ministrów, czynności związane z zaciąganiem pożyczki wykonuje minister finansów na podstawie odrębnego upoważnienia Rady Ministrów.

PROCEDURY OSTROŻNOŚCIOWE I SANACYJNE, zarządzanie długiem publicznym i jego obsługa.

Dług publiczny nie powinien przekroczyć 60% PKB, w konstytucji RP, jest zapis, że nie można zaciągać pożyczek ani udzielać gwarancji czy poręczeń, w których następstwie dług publiczny przekroczyłby 60% PKB. W ustawie o finansach publicznych obostrzono ten przepis: państwowy dług publiczny powiększony o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji nie może przekroczyć 60% (chyba średnio bardziej rygorystyczna forma. Wprowadzono progi, przy przekraczaniu których uruchamiane są odpowiednie procedury ostrożnościowe i sanacyjne. Gdy dług+przewidywane kwoty bla bla wyniesie odpowiednio:

1. 50-55% PKB - Rada Ministrów przygotowuje projekt ustawy budżetowej, w którym relacja długu do dochodów nie może być wyższa niż wymieniona. Relacja ta stanowi jednocześnie górne ograniczenie dla deficytów wszystkich jednostek samorządowych.

2. 55-60% PKB - Rada Ministrów przygotowuje projekt ustawy budżetowej z poziomem deficytu, który zapewni zmniejszenie wymienionej relacji. Rząd zobowiązany jest jednocześnie do przedstawienia sejmowi programu sanacyjnego mającego na celu obniżenie tej relacji. Górne ograniczenie relacji deficytu JST do ich dochodów zostaje zmniejszone w stosunku do poprzedniego roku o wielkość współczynnika R

R=(0,6-PDP/PKB):0,05

PDP- państwowy dług publiczny + kwoty bla bla, za poprzedni rok budżetowy

3. >=60% PKB - poczynając od 7 dnia po jej ogłoszeniu, podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji. Zakaz ten obowiązuje także w następnym roku budżetowym. Rada Ministrów zobowiązana jest do przedstawienia programu sanacyjnego w ciągu miesiąca. Ponadto opracowuje budżet bez deficytu, budżety JST też nie mogą być uchwalone z deficytem. Ograniczenia tego nie stosuje się do budżetów, których deficyt ma być pokryty z nadwyżki budżetowej.

Program sanacyjny obejmuje:

• podanie przyczyn kształtowania się relacji państwowego długu publicznego

• program przedsięwzięć mający na celu doprowadzenie do ograniczenia relacji, uwzględniający analizę limitów ilościowych i innych uwarunkowań prawnych

• trzyletnią prognozę dotyczącą relacji państwowego długu publicznego do PKB wraz z przewidywanym rozwojem sytuacji makroekonomicznej kraju.

Przepisów ostrożnościowych nie stosuje się w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, uniemożliwiającego lub w znacznym stopniu utrudniającego wykonanie programu sanacyjnego. W czasie realizacji budżetu może dojść do przekroczenia pożądanej relacji z przyczyn niezależnych (np. dewaluacja złotego), wtedy nie traktuje się tego, jako naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Oceniając poziom zadłużenia danego kraju nal. brać pod uwagę także inne, niż stosunek pdp do PKB, wskaźniki:

• stos. dł. do eksportu - wart krytyczna 275%

• stos odsetek do eksportu - wart kryt 20%

• stos obsługi długu (spłata rat i odsetek) do eksportu- wart kryt - 20%

• stosunek dł do PKB - wart kryt 50%

wskaźniki te są stos przy ocenie kraju przez Bank Światowy, dany kraj uważa się za poważnie zadłużony jeśli poziom przynajmniej 3 wskaźników przekracza wat kryt, jeśli zaś poziom 3 z nich przekracza 60%ich wart kryt, to kraj uważa się za umiarkowanie zadłużony

JST są zobowiązane do stosowania zabezpieczeń przed nadmiernym zadłużaniem się. Zabezpieczenia te mogą być ilościowe lub jakościowe.

Ilościowe wiążą się z dopuszczalną wysokością zadłużenia. Łączna kwota wydatków na obsługę długu JST nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok dochodów budżetu JST. Na tą kwotę składają się:

• przypadające do spłaty w danym roku raty kredytów i pożyczek wraz z należnymi w danym roku odsetkami

• potencjalne wypłaty wynikające z udzielonych przez JST poręczeń, spłaty należnych odsetek i dyskonta

• przypadające do wykupu w danym roku papiery wartościowe wyemitowane przez samorząd

Gdy relacja łącznej kwoty państwowego długu publicznego do PKB przekroczy 55%, wydatki JST z tytułu długu nie mogą przekroczyć 12% jej planowanych dochodów, chyba, że zobowiązania zostały zaciągnięte przed dniem ogłoszenia tej relacji. Bez względu na limity, łączna kwota długu JST na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% dochodów budżetu samorządowego.

Ograniczenia jakościowe dotyczą m.in. celów na jakie zaciągane jest zobowiązanie oraz wielu warunków koniecznych do spełnienia przez JST w przypadku zaciągania kredytu lub pożyczki. JST mogą zaciągać tylko takie zobowiązania, których koszty obsługi ponoszone są co najmniej raz w roku, nie mogą także zaciągać zobowiązań, których maksymalna wysokość nominalna, wyrażona w złotych, nie została określona w dniu transakcji. Ograniczenia te nie dotyczą kredytów i pożyczek nominowanych w walutach obcych (na finansowanie wydatków inwestycyjnych) zaciąganych w międzynarodowych instytucjach finansowych, których Polska jest członkiem lub z nimi współpracuje, od rządów lub instytucji rządowych obcych państw na mocy porozumień zawieranych przez Radę Ministrów. Ograniczenia te nie dotyczą również emisji obligacji o terminie wykupu powyżej roku, emitowanych na międzynarodowych rynkach kapitałowych oraz kredytów i pożyczek zaciąganych w celu ustanowienia zabezpieczenia na rzecz skarbu państwa, w związku z udzielanymi przez niego poręczeniami i gwarancjami. Wyjątkiem od reguły jest również zwrot środków bezzwrotnych w przypadku niewypełnienia warunków ich przekazania.

Kontrolę nad przestrzeganiem limitu długu publicznego sprawuje minister finansów. Jest on zobowiązany do opracowania strategii zarządzania długiem skarbu państwa oraz państwowym długiem publicznym.

W związku z zarządzaniem długiem skarbu państwa minister finansów upoważniony jest do:

• zaciągania zobowiązań finansowych w imieniu skarbu państwa, w szczególności w drodze emisji papierów wartościowych oraz zaciągania pożyczek i kredytów na rynku krajowym i zagranicznym

• spłaty wyżej wymienionych zaciągniętych zobowiązań

• przeprowadzania innych operacji finansowych związanych z zarządzaniem długiem

Celem zarządzania długiem jest:

• minimalizacja kosztów jego obsługi, przy zapewnieniu odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa jego finansowania

• wydłużanie terminu zapadalności długu (obligacje zamiast bonów)

• kontynuacja nowoczesnych form sprzedaży obligacji i rozszerzanie ich form prawnych, w dostosowaniu do różnych grup inwestorów

Minister finansów może wykonać następujące czynności (zarządzanie długiem):

1. zastrzega sobie prawo do wezwania posiadaczy wybranych serii obligacji do przeterminowego bezwarunkowego ich wykupu, nie ma oprocentowania od nastęonego dnia po wykupie

2. wierzytelność z obligacji może być zaliczona na poczet ceny zakupu obligacji kolejnych emisji

3. m.f. może powierzyć wybranemu podmiotowi organizowanie przetargów i w ich ramach pośredniczenie w dokonywaniu zamiany zobowiązań skarbu państwa z określonych tytułów dłużnych na zobowiązania z tytułu obligacji

4. m.f. może zlecić wybranemu podmiotowi wykup wierzytelności wobec skarbu państwa w imieniu własnym na rzecz skarbu państwa, w celu późniejszej zamiany na obligacje nabytych przez ten podmiot wierzytelności, na warunkach określonych w zawartej z nim umowie

5. m.f. może przyznać posiadaczowi obligacji, w liście emisyjnym, prawo wezwania emitenta do przedterminowego wykupu obligacji, po upływie określonego czasu i po określonej cenie, która może być niższa, równa lub wyższa od wartości nominalnej obligacji.

Koszty obsługi długu publicznego są wydatkiem zdeterminowanym. Środki na spłatę długu mogą być różnorakie: oszczędności w budżecie państwa (nadwyżka pierwotna), oszczędności sektora pozabudżetowego (nowe pożyczki w kraju) i zagraniczne środki finansowe. Nadwyżka pierwotna, jest to różnica między dochodami a wydatkami budżetowymi, jeśli w wydatkach nie uwzględniono kosztów obsługi długu publicznego. Przy występowaniu takiej nadwyżki nawet wysoki dług publiczny nie stanowi dużego zagrożenia. Zrównoważenie budżetu powstaje, gdy nadwyżka pierwotna = kosztom obsługi długu publicznego.

Obsługę długu publicznego można podzielić:

1. w zależności od stopnia regulowania zobowiązań:

1. pełna (raty kapitałowe i odsetki spłacane w całości i terminowo)

2. niepełna

2. z punktu widzenia wpływu na wielkość zadłużenia kraju:

1. realna (oddłużanie kraju, zmniejszanie bezwzględnej wielkości zadłużenia)

2. nominalnej (wielkość zadłużenia nie ulega zmniejszeniu)

Sposoby zmniejszenia ciężaru obsługi długu publicznego:

1. KONSOLIDACJA - scalenie kilku pożyczek pobranych na tych samych zasadach

2. KONWERSJA - jest dopuszczalna w przypadku niemożności spłaty zobowiązań, polega na zamianie warunków, na których zostały one zaciągnięte, można ja utożsamiać z odnowieniem, dawny dług zostaje umorzony i zastępuje go nowy dług, pozwala to na zmniejszenie obciążeń związanych ze spłatą zadłużenia, może się odbywać w drodze negocjacji (dobrowolna), ale może być narzucona przez dłużnika (przymusowa)

3. REPUDIACJA - władze publiczne ogłaszają niewypłacalność co do całości lub części zobowiązań (wiąże się ze stratą wiarygodności) i bez porozumienia z wierzycielami zaprzestają obsługi zadłużenia, prowadzi to do ostrych działań retorsyjnych ze str wierzycieli i prowadzi do długotrwałego pogorszenia stos politycznych i ekonomicznych

4. MORATORIUM - jednostronne ogłoszenie przez dłużnika wstrzymania na pewien czas obsługi długów

Pułapka zadłużenia, efekt wypychania. skutki

KONSEKWENCJE DŁUGU PUBLICZNEGO:

• Przerzucanie ciężaru fin bieżących wydatków na przyszłe pokolenia

• Spłata dł stanowi obciążenie dla podatników i może powodować redukcję zadań finansowanych z budżetu

• Wejście na drogę zaciągania pożyczek oznacza pocz stałego wzrostu zadłużenia, może zacząć działać mechanizm pułapki zadłużenia

• Rosnący dług publ ozn nasilenie presji inflacyjnej i utrudnia utrzymanie wysokiego wzrostu gospodarczego

• Nasilenie efektu wypychania

• Im większy udział kosztów obsługi długu w wydatkach tym mniejsza możliwość manewrowania poziomem i strukturą wydatków

• Rosnący udział wydatków sztywnych ogranicza dodatkowo swobodę kreowania polityki gospodarczej, narasta ryzyko utraty płynności finansowej przez budżet co w konsekwencji może doprowadzić do powstania kryzysu fin

• Możliwość powstania kryzysu zadłużeniowego i częściowej lub całkowitej utraty zdolności terminowej obsługi długu

• Negatywny wpływ na poziom rynkowych stóp procentowych i skuteczność polityki monetarnej, duże potrzeby pożyczkowe państwa mogą powodować pozostawanie stóp proc na poziomie wyższym od pożądanego

Geneza. (dług publiczny)

Po wojnie wewnętrzne pożyczki, faktycznie charakter przymusowy, na odbudowę zniszczeń. Podstawową formą były 4-procentowe premiowe obligacje, spłacane w ciągu 20 lat, drogą losowania. W 1946 - Premiowa Pożyczka Odbudowy Kraju, w `51 Narodowa Pożyczka Rozwoju Sił Polski. Źródłem finansowania wydatków budżetu państwa był również nieoprocentowany otwarty kredyt w NBP, pokrywany w drodze emisji pieniądza, a następnie emisja biletów skarbowych (krótkoterminowe pożyczki głównie od banków i kas oszczędności). Do 1989 nie wprowadzono klasycznych pożyczek wewnętrznych na większą skalę. Formą powiązania pożyczki państwowej z oszczędzaniem ludności na cele budowlane i mieszkaniowe były emitowane w `59 4-procentowe skarbowe bony inwestycyjne. W 1971 w związku ze spłatą Narodowej Pożyczki Rozwoju Sił Polski wyemitowano premiowe bony oszczędnościowe, nabywane na okaziciela w PKO BP. W 1976 5-letnie lokacyjne bony oszczędnościowe, w `77 bony oszczędnościowe, których posiadacze uczestniczyli w losowaniu premii (samochodów osobowych). Stosowano także przymusowe oszczędzanie w 1948 powstał Społeczny Fundusz Oszczędnościowy. W 1989 po raz pierwszy od `51 wyemitowano skarbowe papierów wartościowych. W `91 rozpoczęto emisje bonów skarbowych, które stały się ważnym źródłem pokrywania deficytu.

PODATKI

Podatek - pieniężne, nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne, ogólne, jednostronne świadczenie nakładane przez państwo lub inny podmiot publicznoprawny na mocy przepisów prawnych. Cechy formalnoprawne są niezbędne do określenia podatku i odróżnienia go od innych danin publicznych.

Cechy formalnoprawne podatku:

• charakter pieniężny

• nieodpłatność (nieekwiwalentność) - podatnik nie może oczekiwać od państwa lub innej instytucji publicznoprawnej wzajemnego, bezpośredniego świadczenia o charakterze ekwiwalentu, są tylko ogólne bezpłatne świadczenenia, korzystanie z nich nie ma związku z częstotliwością ani wysokością wpłacanego podatku, a nawet istnieje tu zależność odwrotna- osoby wpłacające największe podatki korzystają z tych usług w najmniejszym stopniu, podatki pobierane są bowiem według zdolności podatkowej

• charakter przymusowy - bez zgody a nawet wbrew woli podmiotu objętego podatkiem

• bezzwrotność - podatki stanowią dochody publiczne, które bezzwłocznie stają się wydatkami, nie są więc zwracane. Zwrotowi podlegają jedynie nadpłaty i pomyłkowe wpłaty, ale nie mówimy o należności z tytułu obowiązku podatkowego

• ogólność - wszystkie podmioty o takiej samej charakterystyce mają taki sam obowiązek podatkowy, nie stanowi się indywidualnych rozwiązań dla imiennie wymienionych podmiotów

• jednostronność - oznacza, że pobiera się go na zasadzie jednostronnej decyzji podmiotu ustanawiającego podatek

elementy techniki podatkowej (pozwalają na określenie przedmiotu i podmiotu opodatkowania, stawki itp.):

1. PODMIOT OPODATKOWANIA:

1. podmiot czynny (ustalany w ustawach zasadniczych) w Polsce podmiotem czynnym jest państwo

2. podmiot bierny - są osoby fizyczne, prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, na które został nałożony obowiązek podatkowy. Na obowiązek ten skłąda się zarówno odprowadzenie podatku, jak i czynności pomocniczych (prowadzenie księgi rachunkonkowej itp.) w niektórych przypadkach obowiązki te rozbite są między podatnika (ponosi materialny ciężar podatku, istnieje także podział na podatnika formalnego i materialnego, przy podatkach pośrednich) i płatnika (pośredniczy między podatnikiem a organem podatkowym).

2. PRZEDMIOT OPODATKOWANIA - z jakiego tytułu płaci się podatek. Jest on najczęściej zjawiskiem gospodarczym ale może być także zjawiskiem pozagospodarczym (np. posiadanie psa). Przedmiot opodatkowania może mieć charakter ciągły (posiadanie gosp rolnego), powtarzalny (dochody z pracy)lub jednorazowy.

3. PODSTAWA OPODATKOWANIA - ilościowe bądź wartościowe ujęcie przedmiotu opodatkowania. Decyduje ona o powstaniu obowiązku podatkowego oraz umożliwia jego wymiar. Z podstawą opodatkowania wiąże się tzw kumulacja podatkowa, polegająca na łączeniu różnych podstaw w jedną całość, najczęściej w celu zwiększenia obciążenia podatkowego. Kumulacja podatkowa może uwzględniać następujące aspekty:

1. Czasowy - najczęściej dotyczy okresu rocznego kumulowania dochodów, przychodów itp.

2. Terytorialny - istotą jest łączenie dochodów osiąganych w kraju z tymi osiąganymi za granicą

3. Podmiotowy - łączy podstawy należące do różnych osób ze sobą powiązanych, istnieją dwie formy:

1. Klasyczna - bezpośrednie łączenie dochodów

2. Pośrednia - przy zachowaniu odrębnego opodatkowania dochodów członków rodziny, wielkość dochodu jednego z członków ma wpływ na stawkę podatkową drugiego

4. Przedmiotowy - włączenie do podstawy różnych rodzajów dochodów jednego podatnika

Podstawa podatkowa może być obliczona na podstawie ksiąg handlowych (podstawa rzeczywista) bądź na podstawie znamion zewnętrznych (podstawa szacunkowa). W skrajnych przypadkach stosuje się ryczałt podatkowy, który jest ustaleniem podatku dla danego podatnika i przedmiotu opodatkowania. Ustalenie ryczałtu nawiązuje do znamion zewnętrznych przedmiotu opodatkowania np. miejsca wykonywania działalności, liczby pracowników itp. Ryczałty stosowane są zwykle dla podmiotów słabszych ekonomicznie, mogą one zrezygnować z tej formy rozliczenia. Premiuje ona osiągających wyniki lepsze od przeciętnych a obciąża tych poniżej przeciętnej.

4. STAWKA PROCENTOWA można ją klasyfikować wg wielu kryteriów, np. ze względu na technikę obliczania stawki rozróżniamy:

1. Stawki kwotowe - liczba jednostek pieniężnych jaką należy zapłacić od danej podstawy, zazwyczaj są stałe i niezależne od zmiany podstawy (zarówno ilościowej jak i jakościowej)

2. Procentowe - jaka część podstawy opodatkowania ma być przekazana na rzecz właściwego budżetu, pozwalają na powiązanie poziomu podatku z wysokością osiągniętych dochodów czy obrotów. Podatek zależny od zmiany podstawy.

3. Wielokrotnościowe (już nie obowiązują, kiedyś popiwek)

Ogół stawek obowiązujących w danej konstrukcji podatkowej to taryfa podatkowa.

5. SKALA PODATKOWA to zbiór kolejnych wielkości podstaw i odpowiadających im stawek podatkowych. Wyróżniamy skalę:

1. Proporcjonalną - należność podatkowa rośnie w takim samym stopniu jak podstawa opodatkowania.

1. Progresywną - należność podatkowa wzrasta szybciej niż podstawa opodatkowania. Występuje tu kwota wolna od podatku. Górna granica progresji to pułap progresji. Po jego przekroczeniu skala progresywna zmienia się w proporcjonalną. W zależności od tego, czy daną stawkę podatkową odnosimy do całej podstawy opodatkowania czy tylko do jej części, wyróżniamy progresję globalną (schodkową) i ciągłą (szczeblową). Przy progresji globalnej stosuje się zasadę, że przy przechodzeniu do wyższej stawki, podatnikowi pod odprowadzeniu podatku, nie może pozostać mniej dochodu rozporządzalnego niż przy górnej granicy niższej podstawy opodatkowania. Żeby ten efekt osiągnąć wprowadza się tzw międzystopie. Skala progresywna ciągła eliminuje wadę globalnej, wzrost podatku jest stały i równomierny. W celu uproszczenia zasad obliczania podatku tą metodą, stosuje się stawki kwotowo-procentowe. Oprócz wymienionych progresji wyróżniamy także progresję pośrednią (uwzględnia najpierw kwotę wolną od podatku, potem do pewnego poziomu skala proporcjonalna i dopiero progresywna) i bezpośrednią (w całości progresywna). Ze wzgl na tempo wzrostu przeciętnej stawki podatkowej progresję bezpośrednią dzielimy na: liniową, przyśpieszoną, opóźnioną.

2. Degresywną - połączenie skali progresywnej z proporcjonalną, przy czym skala progresywna występuje dla niskich dochodów a stawki podatkowe są niskie, na pewnym pułapie skala nabiera charakteru proporcjonalności z wysoką stawką.

3. Regresywną - odwrotność progresywnej. (np. w podatku VAT- dla niższych dochodów stanowi większe obciążenie, potem maleje)

4. Stopa podatkowa ocenia stopień niedogodności ciężaru podatkowego, jest stosunkiem procentowym należności podatkowej do podstawy opodatkowania.

6. Zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe.

1. Zwolnienia podatkowe- pańswto zwalnia z obowiązku pewną grupę podatników (zwolnienie podmiotowe) lub pewną część przedmiotu opodatkowania (zwolnienie przedmiotowe) lub podmiotowo-przedmiotowa. Może być zwolnienie całkowite, bądź częściowe (obniżenie należności). Szczególną formą jest kwota wolna od podatku dwa sposoby: albo zwolnienie tych poniżej, albo każdemu odejmuje się tą kwotę.

2. Ulga (zniżka) podatkowa - częściowe ograniczenie ciężaru podatkowego, może być podmiotowa, przedmiotowa, podmiotowo-przedmiotowa. Ulgi mogą polegać na obniżeniu stawki procentowej, pomniejszeniu podstawy opodatkowania, pomniejszeniu kwoty podatku, odroczeniu terminu płatności bądź rozłożeniu na raty. Ulgi mogą mieć charakter gospodarczy (na rozwój działalności gosp) lub socjalny (dostosowanie do zmniejszonych zdolności podatkowych).

Zwolnienia i ulgi mogą mieć charakter bezterminowy lub czasowy (wakacje podatkowe). Mogą mieć charakter powszechny lub indywidualny (na umotywowaną prośbę).

3. Zwyżki podatkowe - podmiotowe, przedmiotowe.

W ramach konstrukcji podatku określony jest termin (forma względna (14 dni od..)lub bezwględna (do 20 stycznia)) oraz warunki płatności podatku. Sporadycznie, okresowo; jednorazowo w całości, w ratach lub zaliczkach.

Wyłączenia- są korektą określenia podmiotu lub przedmiotu opodatkowania. Oznaczają sytuację, któ®a nie podlega opodatkowaniu, mimo istnienia stanu faktycznego, z któ®ym ustawodawca łączy obowiązek podatkowy. Stosowane są w celu wyeliminowania podwójnego opodatkowania tej samej czynności podatkami tego samego rodzaju.

Rodzaje podatków:

Kryterium	Grupa podatków
Społeczne	Osobisty, rzeczowy
Przedmiotowe	Przychodowe, dochodowe, majątkowe, konsumpcyjne
Prawne	Bezpośrednie, pośrednie
Podmiotowe	Od osób prawnych, fizycznych prowadzących działalność gospodarczą i od ludności
Cel przeznaczenia środków finansowych	Ogólne i celowe
Władztwo podatkowe	Nakładane przez państwo, władze samorządowe, kościółi związki wyznaniowe, inne związki publiczne
Miejsce przeznaczenia	Państwowe, lokalne, wspólne
Stopień obligatoryjności	Obligatoryjne, fakultatywne
Okoliczności wprowadzenia podatku	Zwyczajne, nadzwyczajne

Podatek osobisty uwzględnia (przy ustalaniu wysokości) cehcy podatnika: zarówno zdolność płatniczą w ujęciu ekonomicznym jak i socjalnym (wiek, stan cywilny, stan zdrowia). Zobowiązanie wygasa z dniem śmierci podatnika. Przykład: podatek dochodowy.

Podatek rzeczowy: najważniejszy jest przedmiot opodatkowania, cechy osobiste podatnika nie są właściwie uwzględniane. Śmierć podatnika nie oznacza wygaśnięcia zobowiązania. Przykłady: podatek rolny, podatek od towarów i usług.

Podatki dochodowe: obciążają dochody, czyli nadwyżkę przychodów nad kosztami ich uzyskania. Niezbędne jest określenie, jakie koszty można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu. Odrębne konstrukcje podatku dochodowego dotyczą osób fizycznych i prawnych. Można stosować trzy techniki podatkowe: syntetyczna (cały dochód jednym podatkiem), analityczna (oddzielnie różny dochód różnymi podatkami) oraz mieszana (jeden podatek o zróżnicowanym opodatkowaniu różnych dochodów). Technika syntetyczna umożliwia rozkładanie ciężarów publicznych według zdolności podatkowej podatnika, personalizację podatku oraz zastosowanie skali progresywnej. Technika analityczna nie daje możliwości personalizacji podatku ani stosowania progresji, umożliwia natomiast stosowanie różnych metod wyceny dochodu, skal podatków.

Podatki konsumpcyjne (od wydatków): obciążają dochód w momencie wydatkowania. Materialny ciężar ponosi konsument zaś podatnikiem formalnym jest podmiot prowadzący działalność gospodarczą. Przykłady: akcyza, podatek od gier, podatek obrotowy. Obrotowe dzielimy na wszechfazowe, wielofazowe, jednofazowe. Także podatki od obrotu brutto (występowanie efektu skumulowanego) i netto (od wartości dodanej - nie cały obrót, lecz jedynie wartość dodaną w danej fazie). Wartość dodana obliczana jest na dwa sposoby: jako różnica między obrotem zrealizowanym w danej fazie a obrotem w poprzedniej fazie; oraz tzw. metodą fakturową. Ważne pojęcia: podatek należny w danej fazie (wynikający z zastosowania stawki podatkowej do obrotu zrealizowanego w tej fazie), podatek naliczony w danej fazie (podatek zapłacony w poprzedniej fazie przy zakupie towarów i usług), podatek do zapłacenia (zwrotu) w danej fazie (różnica między należnym a naliczonym). Zastosowanie stawki obniżonej ma wpływ na cenę wyrobu finalnego jedynie wówczas, gdy objęta jest nim faza ostatnia. Zwolnienie z opodatkowania fazy ostatniej służy interesom konsumenta, gdyż pozwala na obniżenie cen.

Podatki przychodowe: maja charakter rzeczowy (nie uwzglednia się sytuacji osobistej podatnika). Należą do podatków silnie cenotwórczych. Mogą być zróżnicowane w zależności od rodzaju działalności i źródła przychodu.

Podatki majątkowe: dotyczą posiadanego majątku albo jego przyrostu. Nie występuja w jednej formie, można wyróżnić trzy grupy:

1. posiadanie majątku (podatki od majątku netto, podstawę opodatkowania stanowi wartość majątku nieruchomego i ruchomego, źródłem zapłaty jest z reguły ogólny dochód podatnika nie zawsze związany z przedmiotem opodatkowania)

2. zmiana stanu posiadania majątku (kupno, spadkobranie lub darowizna)

3. przyrost majątku nie związany ze zmianą właściciela (przyrost wartości bez przyrostu masy, w Polsce nie ma odpowiedniego podatku)

Rozróżniamy podatki majątkowe realne i nominalne. Realny - uszczupla substancję majątkową podatnika, prowadzi do „wyschnięcia źródła podatku”, co jest sprzeczne z postulatami elastyczności i wydajności źródła podatku. Nominalne - pobór następuje z pożytków jakie majątek przynosi lub innych dochodów.

Opodatkowanie majątku może mieć charakter stały, periodyczny lub jednorazowy.

Problem podatku rolnego i leśnego - zaliczane do podatków przychodowych (szacunkowy przychód), gdy przychód odbiega od szacunkowego, pod rolny/ leśny staje się majątkowym. Czy coś w tym stylu

Podatki bezpośrednie i pośrednie.

Kryteria wyodrębniania:

1. jedność podmiotu opodatkowanie (przerzucalność podatków)

1. bezpośrednie: podmiot zobowiązany do zapłacenia podatku osobiście ponosi ciężar

2. pośrednie: podatek może być przerzucony (podatnik formalny i materialny), przerzucalność może być ustawowa, faktyczna. W przód i w tył (gdy nie ma barier prawnych: sztywnego ustalenia poziomu cen i płac, ekonomicznych: popyt, podaż)

2. charakter przedmiotu opodatkowania

1. bezpośrednie: trwałe, stale istniejące przedmioty opodatkowania

2. pośrednie: charakter przejściowy

3. stosunek między przedmiotem podatku a źródłem pokrycia

1. bezpośrednie: przedmiot opodatkowania pokrywa się ze źródłem podatku

2. pośrednie: są nakładane na źródło za pośrednictwem obrotu (podatki konsumpcyjne)

FUNKCJE PODATKÓW :

1. fiskalna

2. pozafiskalne:

1. redystrybucyjna - podział dochodów gospodarstw, szersze ujęcie (wtórny podział dochodów), węższe ujęcie (funkcja dystrybucyjna, sprawiedliwe opodatkowanie dochodów, względne wyrównanie poziomu tych dochodów zapewnienie najuboższym min dochodów na dwa sposoby - bezpośredni i pośredni)

2. stabilizacyjna - oddziaływanie na cykl koniunkturalny, zapewnienie stałego wzrostu przy optymalnym wykorzystaniu czynników produkcji i stabilnym poziomie cen. Dwie metody: aktywna (bieżące dostosowania obciążeń podatkowych do sytuacji gospodarczej, zmiany stawek podatkowych, ulgi i zwolnienia; wada: opóźnienia) i pasywna (automatyczne stabilizatory koniunktury np. progresywny podatek dochodowy; wada: mechaniczna reakcja na zmiany popytu)

3. alokacyjna - alokacja czynników produkcji w tworzeniu dóbr społecznych, przemieszczanie czynników produkcji sektora prywatnego do publicznego

4. stymulująca/bodźcowa - ulgi, zwolnienia, stawki podatkowe, oddziaływanie na decyzje gospodarcze przedsiębiorstw

5. społeczna - uwzględnia indywidualna sytuację podatnika, wiąże się z f. dystrybucyjna w wąskim ujęciu

6. informacyjno-kontrolna - informacje o zjawiskach społecznych i ekonomicznych, cennym źródłem sa podatki obrotowe określane mianem wskaźników koniunktury

Relacje między wzrostem ciężaru podatkowego a dochodami publicznymi obrazuje tzw. krzywa Laffera. Dochody wzrastają do pewnego poziomu.

Fiskalizm podatkowy - nadmierne opodatkowanie ponad potrzeby publiczne i zdolności dochodowe podatników. Przyczynia się do spadku aktywności gospodarczej.

Zasady podatkowe - postulaty teoretyków i praktyków podatkowych pod adresem ustawodawcy w celu ustalenia racjonalnego systemu podatkowego. Zasady dzielimy na:

1. techniczne - sposób nakładania i egzekwowania, wyróżniamy zasady:

1. pewności - pewność terminu, sposobu oraz wysokości

2. dogodności- forma i czas najmniej uciążliwe dla podatnika

3. taniości - tani w poborze, koszty poboru dla państwa jak najniższe

4. dostosowania podatków do systemów informatycznych i Internetu - zmniejszenie kosztów, szybsza i lepsza informacja itp.

2. ekonomiczne

1. zasada nienaruszalności źródeł dochodów - kapitał i majątek powinny być chronione

2. neutralności podatkowej - nie powinny skłaniać przedsiębiorstw do podejmowania decyzji innych niż te, które w danych warunkach rynkowych byłyby dla nich najbardziej opłacalne

3. jednokrotności opodatkowania

4. zewnętrznej spójności wobec zachodzących procesów integracyjnych między krajami, do tej pory najbardziej zharmonizowane zostały podatki obrotowe (VAT)

3. fiskalne, podatki powinny być dla państwa:

1. wydajne - takie podatki, które są w stanie pokryć w danym okresie niezbędne potrzeby publiczne

2. elastyczne - zapewniają pokrycie wydatków publicznych niezależnie od koniunktury

1. pewne - dostarczają dochody bez względu na syt gosp podatników, wprowadzane na czas nieokreślony

2. dogodne - napływ w wyznaczonych terminach i formie

4. sprawiedliwości

1. ekwiwalentności - świadczenia podatkowe powinny być ekwiwalentne w stosunku do wartości świadczeń otrzymywanych ze strony państwa

2. zdolności płatniczej- wielkość podatku powinna być dostosowana do zdolności płatniczej podatników, sprawiedliwość pionowa (progresja, dużo ulg i zwolnień) i pozioma (proporcjonalność, niskie stawki)

PODATKI DOCHODOWE

PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB FIZYCZNYCH

podmiot czynny - państwo (w ograniczonym zakresie JST)

w ramach podmiotu biernego wyróżnia się podatnika (osoba fizyczna bez względu na obywatelstwo, która podlega nieograniczonemu bądź ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu) i płatnika.

Przedmiotem opodatkowania jest fakt osiągania dochodu (przychody odjąć koszty). Przychodami są pieniądze, wartości pieniężne, wartość otrzymywanych świadczeń w naturze (otrzymanych dóbr i usług) oraz wartość wszelkich innych nieodpłatnie uzyskanych świadczeń.

Źródła przychodów:

• stosunek służbowy, pracy, emerytury, renty

• działalność wykonywana osobiście

• pozarolnicza działalność gospodarcza

• działy specjalne produkcji rolnej

• najem i dzierżawa nieruchomości lub ich części

• najem, dzierżawa oraz leasing rzeczy ruchomych oraz działów specjalnych prod rolnej i gospodarstwa rolnego na cele nierolnicze

• kapitały pieniężne- akcje, oszczędności; i prawa majątkowe (autorskie)

• odpłatne zbycie nieruchomości, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego itp., prawa wieczystego użytkowania gruntów i innych rzeczy

• inne źródła (alimenty, stypendia)

Z podatku tego wyłączono:

• działalność rolniczą, gospodarkę leśną

• otrzymanie spadku bądź darowizny

• czynności które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznych umów

• podział wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej.

(niektóre z nich opodatkowane innymi podatkami)

Przychodami z pozarolniczej działalności gosp i działów specjalnych prod rolnej są kwoty faktycznie uzyskane oraz kwoty należne po wyłączeniu udzielonych bonifikat, skont itp. Oraz należnego podatku od towarów i usług. W przypadku pozostałych źródeł przychodami są kwoty faktycznie uzyskane.

Kosztami uzyskania przychodów z poszczególnego źródła są wszelkie koszty poniesione w celu uzyskania przychodów z wyjątkiem kosztów niezliczonych do kosztów uzyskania przychodów. (przewiduje je ustawa)

Oprócz kosztów faktycznych występują tu także koszty zryczałtowane, a w przypadku niektórych źródeł przychodów kosztów w ogóle się nie nalicza. Koszty zryczałtowane ustala się m.in. przy osiąganiu przychodów ze stosunku pracy, stos służbowego, większości rodzajów działalności wykonywanej osobiście. Kosztów nie nalicza się przy osiąganiu przychodów m.in. z: emerytur i rent, sprzedaży nieruchomości, z posiadania kapitałów pieniężnych, z tytułu wygranych w konkursach, grach i zakładach wzajemnych. Koszty uzyskania przychodów potrącane są tylko w tym roku podatkowym, w którym zostały poniesione, wyjątkiem są koszty ponoszone w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności gosp i działów specjalnych prod rolnej, w tych wypadkach koszty potrąca się w roku podatkowym, którego dotyczą.

Koszty, które nie mogą być zaliczone do kosztów uzyskania przychodu mogą być podzielone na:

1. straty i koszty zapobiegające dwukrotnemu zaliczeniu tych samych kosztów

2. koszty, które ograniczają możliwość nieuzasadnionego i sztucznego podwyższania kosztów w celu obniżenia podstawy opodatkowania (np. kary za nieprzestrzeganie przepisów)

3. koszty do pewnego limitu (np. koszty reprezentacji i reklamy nie prowadzonej w środkach masowego przekazu)

W omawianym podatku ustalenie dochodów do opodatkowania może nastąpić również w drodze oszacowania przez urząd skarbowy. Takie ustalenie dochodu może wystąpić generalnie w dwóch sytuacjach: gdy między podatnikami krajowymi i podatnikami zagranicznymi występują określone powiązania (np. kapitałowe, rodzinne itp.), w których wyniku dochody podatników są zaniżane lub w ogóle nie wykazywane oraz gdy podatnik w ogóle nie ujawnia źródeł przychodów. Przy oszacowywaniu dochodu w pierwszym przypadku stosuje się następujące metody: porównywalnej ceny niekontrolowanej, ceny odsprzedaży, rozsądnej marży i zysku transakcyjnego, natomiast dochody ze źródeł nie ujawnionych oszacowuje się na podstawie poniesionych kosztów podatnika (np. wartości posiadanych dóbr itp.)

Podstawą opodatkowania jest suma dochodów w złotych pomniejszona o ulgi podatkowe. Do podstawy tej nie wlicza się dochodów opodatkowanych odrębnie.

Osiągnięte przychody oraz poniesione koszty w walutach obcych, w naturze oraz nieodpłatnie uzyskane świadczenia należy przeliczyć na polskie złote. W przyp pozaroln dzial gosp i działów spec działalności rolniczej- według kursów średnich z dnia uzyskania przychodów lub poniesienia kosztów ogłaszanych przez NBP. W pozostałych przypadkach- według kursów kupna walut z dnia otrzymania ich przez podatnika, ogłaszany przez bank, z którego usług podatnik korzystał. Wartość pieniężną świadczeń naturze oraz nieodpłatnie uzyskanych świadczeń - ceny rynkowe.

Łączny dochód można pomniejszyć o stratę z lat ubiegłych i osiem rodzajów ulg. Stratę z danego źródła pokrywa się dochodami z tego samego źródła w ciągu pięciu następnych lat (nie więcej niż 50% straty w danym roku). Warunkiem skorzystania z ulg jest poniesienie wydatków na wskazane cele. Od dochodu odliczeniu podlegają m.in.: obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne, wydatki na rehabilitację, darowizny dla org pożytku publicznego i kultu religijnego, także wydatki na spłaty odsetek od kredytu zaciągniętego po 1 stycznia 2002 na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych.

Stawki procentowe zależą od źródeł przychodów i wysokości dochodu, występuje skala progresywna ciągła - tzw opodatkowanie na zasadach ogólnych - ( łączne dochody, emerytury, renty) oraz skala proporcjonalna. Kwota wolna od podatku = 530, 08. Podatek ustalony na zasadach ogólnych podlega zmniejszeniu o ulgi. Stawki: 19, 30 i 40 %

W sposób szczególny mogą rozliczać się:

1. małżonkowie (co najmniej rok podatkowy, wspólność majątkowa, nieograniczony obowiązek podatkowy, nie mogą być opodatkowani ryczałtowo) - podatek x2 od połowy łącznych dochodów

2. osoby samotnie wychowujące dzieci

3. małoletnie dzieci - dochody dolicza się do dochodów rodziców, wyjątek: stypendia, dochody z pracy oraz dochody z przedmiotów oddanych im do swobodnego użytku, w tych wypadkach dziecko jest samodzielnym podatnikiem

4. wspólnicy spółek - albo wg udziałów, gdy nie ma udziałów po równo

5. podatnicy krajowi, którzy osiągają dochody ze źródeł zagranicznych - dwie metody unikania podwójnego opodatkowania:

1. met odliczenia proporcjonalnego (od podatku obliczonego od całości dochodów odlicza się podatek zapłacony w obcym państwie)

2. wyłączenia z progresją (ustala się podatek od całości dochodów, oblicza się udział tego podatku w całkowitym dochodzie - stopę procentową tego podatku i tą stopą opodatkowuje się dochód uzyskany w Polsce)

Wg skali liniowej opodatkowuje się generalnie przychody, do których nie nalicza się kosztów uzyskania (z wyjątkiem emerytur i rent) oraz niektóre dochody. Stawki 10, 19, 20 i 50 %. Nie stosuje się ulg podatkowych. Takie opodatkowanie jest przykładem opodatkowania zryczałtowanego, w ten sposób opodatkowane se także niektóre rodzaje pozarolnicze działalności gospodarczej. Podatkiem liniowym w wysokości 19 i 50 % opodatkowuje się również niektóre dochody.

W omawianym podatku występuje ponad 100 zwolnień przedmiotowych np. stypendia naukowe i wygrane w grach losowych.

Funkcjonuje zaliczkowy system oraz system jednorazowych wpłat. Zaliczki na podatek oblicza się generalnie wg skali progresywnej ciągłej (wyjątek np. prawa autorskie). W przypadku pozarolniczej działalności gosp oraz działów specjalnych produkcji rolnej zaliczki można obliczać na dwa sposoby:

1. miesięczna deklaracja od początku roku, wraz z nią zaliczka, zaliczką na dany miesiąc jest różnica między podatkiem obliczonym od początku roku a sumą należnych zaliczek za miesiące poprzednie. Obowiązek powstaje od miesiąca w którym przekroczono kwotę wolna od podatku.

2. Miesięczna zaliczka przez pierwsze pięć miesięcy wynosi 1/6 należnego podatku za okres pierwszych 6 miesięcy roku poprzedniego. Zaliczka na szósty miesiąc = podatek należny za pierwsze sześć miesięcy minus suma wpłaconych zaliczek za pierwsze 5 miesięcy. Pozostałe zaliczki stanowią 1/6 podatku należnego za okres pierwszych 6 miesięcy w danym roku podatkowym. Deklarację składa się tylko raz w roku wraz z wpłatą zaliczki za 6 miesiąc.

Zaliczki do 20 dnia następnego miesiąca, za grudzień do 20 grudnia w wysokości zaliczki za listopad. Podatnicy zobowiązani są złożyć zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu do dnia 30 kwietnia roku następnego.

Podatnicy prowadzący pozarolniczą działalność gosp oraz działy specjalne produkcji rolnej zobowiązani są do prowadzenia odpowiedniej ewidencji przychodów i kosztów, na podstawie której obliczają zaliczki oraz należy podatek. Księgi rachunkowe (przychody >= 800 tys euro w poprzednim roku) lub tzw podatkowa księga przychodów i rozchodów.

Zryczałtowany podatek dochodowy od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Trzy formy:

1. Ryczałt ewidencjonowany - podmiot czynny państwo, podatnik - osoba fizyczna, w tym wspólnik spółki cywilnej i jawnej, jest płatnikiem, przedmiot opodatkowania: osiąganie dochodów z działalności pozarolniczej, w tym wolne zawody, dochodów z najmu, dzierżawy. Podstawą opodatkowania jest przychód z w/w źródeł pomniejszony o przysługujące ulgi, przychodami są pieniądze, wartości pieniężne… przychodem z poza rolniczej działalności jest… w przypadku poza rolniczej działalności istnieje limit rocznych przychodów 250 tys. €. Ulgi są identyczne jak w przypadku zasad ogólnych. Stawki procentowe : 20; 17; 8,5; 5,5; 3%. Zależy od rodzaju działalności a nie od wysokości dochodu (skala proporcjonalna) Zwolnienia przedmiotowe:

1. Przychody otrzymane od obcych rządów i org międzynarodowych, bezzwrotna pomoc

2. Wynajem co najwyżej pięciu pokoi w budynkach mieszkalnych na terenach wiejskich

3. Niektóre dotacje i subwencje z budżetu państwa i Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

4. Oprocentowanie otrzymane w związku ze zwrotem nadpłaconych podatków

Ryczałt ewidencjonowany obliczany jest co miesiąc i wpłacany do 20 każdego m-ca za m-c poprzedni. Za grudzień w terminie złożenia rocznego zeznania, czyli do 31 stycznia następnego roku. Podatnicy zobowiązani są do prowadzenia tzw. ewidencji przychodów, wykazu środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych oraz do przechowywania dokumentów zakupu i sprzedaży towarów. (oprócz wynajmujących pokoje gościnne na wsi)

2. Karta podatkowa- podmiot czynny- państwo i gmina (dochody z tego podatku w całości zasilają budżet gminy), podatnik - osoba fizyczna, w tym wspólnik spółki osób fizycznych, która złożyła wniosek o opodatkowanie w formie karty podatkowej. Podatnik jest równocześnie płatnikiem. Przedmiotem opodatkowania w formie karty jest dochód z następujących źródeł:

1. Działalność usługowa lub wytwórczo-usługowa, w której ramach wyróżniono 95 takich działalności

2. Usługi w zakresie handlu detalicznego żywnością, napojami, wyrobami tytoniowymi oraz kwiatami z wyjątkiem napojów powyżej 1,5% alk

3. Usługi w zakresie obnośnego i obwoźnego handlu detalicznego art. nieżywnościowymi

4. Działalność gastronomiczna bez sprzedaży napojów powyżej 1,5% alk

5. Usługi transportowe (taksówki)

6. Usługi rozrywkowe, strzelnice, automaty

7. Sprzedaż posiłków domowych w mieszkaniach bez napojów pow. 1,5% alk

8. Wolne zawody - tylko położne i pielęgniarki

9. Wolne zawody - tylko weterynarze, w tym sprzedaż preparatów wet

10. Opieka domowa nad dziećmi i osobami chorymi

11. Usługi edukacyjne - lekcje na godziny

12. Usługi osób fizycznych - koła łowieckie, działalność ludowa i artystyczna itd.

W podatku nie określono podstawy opodatkowania. Wysokość podatku uzależniono od zewn znamion prowadzenia działalności gosp., do których zaliczamy: rodzaj działalności, liczba zatrudnionych, liczba mieszk miejscowości i inne. Liczba zatrudnionych ma wpływ na wysokość podatku w przypadku pierwszych czterech grup wymienionych wyżej (a-d), ustawa przewiduje dla nich górne limity zatrudnienia na umowę o pracę, zazwyczaj 1-5 osób. Liczba mieszkańców miejscowości ma wpływ na wysokość podatku w trzech pierwszych grupach oraz grupie 5 i 7. Stawki podatku ustala minister finansów w specjalnym obwieszczeniu, są one kwotowe i ulegają corocznie podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen konsumpcyjnych towarów i usług w okresie trzech pierwszych kwartałów roku poprzedzającego rok podatkowy w stosunku do tego samego okresu roku ubiegłego.. W omawianym podatku występują różne skale podatkowe w zależności od zewnętrznej cechy, którą przyjmie się do analizy. Szacunkowy dochód - skala proporcjonalna. Liczba zatrudnionych - skala progresywna globalna. Niektóre usługi rozrywkowe - skala progresywna ciągła. Usługi edukacyjne (lekcje na godz) - skala degresywna.

Przewidziano ustawowe zmiany stawek. Stawkę obniża się o 10, 20, 50 a nawet 80 % w zależności od działalności, wieku, stopnia sprawności fizycznej oraz wielkości zatrudnienia. Podatek podwyższa się gdy podatnik zatrudni pełnoletnich członków rodziny lub rodziny wspólnika oraz gdy zwolni pracownika przed upływem 3 miesięcy od dnia zatrudnienia. Urząd skarbowy może obniżyć podatek, rozłożyć na raty lub odroczyć jego zapłatę na wniosek podatnika. Omawiany podatek uiszcza się bez wezwania do 7 dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni a za grudzień do 28 grudnia. Podatnicy nie składają deklaracji, zeznań podatkowych, nie prowadzą podatkowej księgi przychodów i rozchodów a jedynie ewidencję zatrudnienia oraz przechowują rachunki przez co najmniej 5 lat od końca roku w którym zostały wystawione.

3. Zryczałtowany podatek dochodowy od przychodu osób duchownych.

Ryczałt ewidencjonowany i karta podatkowa są fakultatywnymi formami opodatkowania pozarolniczej działalności gosp.

PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH

Podmiot czynny- państwo oraz samorząd terytorialny.

Podatnicy - osoby prawne, organizacje osób prawnych oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Podatnicy są generalnie płatnikami podatku.

Przykładem organizacji osób prawnych opodatkowanych takim podatkiem jest grupa kapitałowa - mogą ją tworzyć wyłącznie S.A. lub z o.o. posiadające siedzibę w Polsce, każka spółka kapitał >= 1mln zł, spółka dominująca posiada minimum 95% udziałów w kapitale zakładowym pozostałych spółek, spółki zależne nie posiadają udziałów w kapitałach zakładowych innych spółek tworzących grupę, w spółkach nie występują zaległości podatkowe.

Przykładami jednostek org nie posiadających osobowości prawnej opodatkowanych tym podatkiem są zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych.

Podatnicy omawianego podatku są objęci nieograniczonym (siedziba lub zarząd na terenie Polski) bądź ograniczonym obowiązkiem podatkowym.

Przedmiotem opodatkowania jest fakt osiągania dochodu. Przychodami są otrzymane pieniądze, wartości pieniężne, wartość nieodpłatnie utrzymanych świadczeń, przychody w naturze oraz inne przychody związane ze specyfiką działalności różnych podmiotów. Przychody uzyskiwane są z wielu źródeł, m.in. z pozarolniczej działalności gospodarczej, działów specjalnych produkcji rolnej, kapitałów pieniężnych, nieruchomości i innych. Z podatku zostały wyłączone przychody z gospodarki rolnej, leśnej oraz z czynności, które nie są przedmiotem prawnie skutecznych umów.

W przypadku pozarolniczej … i działów specjalnych … przychodami podatkowymi są kwoty należne ze sprzedaży towarów i usług pomniejszone o podatek VAT, bonifikaty i skonta. Przychody z pozostałych źródeł stanowią przychody faktycznie uzyskane.

Wskazano również rodzaje przychodów, które nie mogą być zaliczane do przychodów podatkowych, np. przychody z podatków (np. odsetki od zwrotów nadpłat).

Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów z wyjątkiem tych kosztów, które nie są uznawane za koszty uzyskania przychodów (tylko te koszty, które w sposób bezpośredni wpływają na wielkość osiągniętego przychodu oraz koszty funkcjonowania podatnika). W podatku nie występują koszty zryczałtowane, natomiast jest kilka rodzajów przychodów, do których kosztów się nie nalicza (np. przychody z tytułu dywidend). Koszty uzyskania przychodów potrącane są tylko w tym roku, którego dotyczą. W omawianym podatku istnieją szczególne zasady ustalania dochodów, dotyczą m.in. podatkowych grup kapitałowych oraz podatników krajowych i zagranicznych powiązanych kapitałowo. W pierwszej grupie dochodem jest nadwyżka sumy dochodów wszystkich spółek tworzących grupę kapitałową nad sumą ich strat (strata w ciągu 5 lat). W przypadku drugiej grupy gdy dochody SA rażąco zaniżane lub nie wykazywane wcale to dochody te określane są w drodze oszacowania (porównywalnej ceny niekontrolowanej, ceny odsprzedaży, rozsądnej marzy oraz zysku transakcyjnego).

Podstawą opodatkowania jest wysokość dochodu w zł po odliczeniu ulg (przy dochodach, od których nie nalicza się kosztów podstawą jest wysokość przychodu w złotych bez pomniejszania o ulgi). Osiągnięte przychody oraz poniesione koszty w walutach obcych, w naturze oraz nieodpłatnie uzyskane świadczenia należy przeliczyć na polskie złote. Od dochodu odlicza się stratę z lat ubiegłych (z tego samego źródła, w ciągu 5 nast. po sobie lat), darowizny na rzecz kultu religijnego oraz na rzecz org pożytku publ do łącznej wysokości nie przekraczającej 10% dochodu.

Wysokość stawki procentowej zależy od źródła przychodów. Skala jest liniowa. Podstawowa stawka wynosi 19%, dochód ustalony w drodze oszacowania przez Urząd Skarbowy opodatkowany jest stawką 50%. Omawiany podatek zmniejsza się o zapłacony podatek od dywidend i innych przychodów z tyt udziałów w zyskach krajowych osób prawnych

Zwolnieniem podmiotowym objęto 12 podmiotów o charakterze publicznym np. NBP, ZUS, JST, FC.

Zwolnieniem przedmiotowym objęto ok. 30 rodzajów dochodów i przychodów, przede wszystkim dochody wielu podmiotów i organizacji, których celem nie jest zarobkowa działalność gospodarcza w części przeznaczonej na cele statutowe (Ochotnicza Straż Pożarna), a także niektórych podmiotów nastawionych na zysk np. dochody szkół prywatnych przeznaczone na cele statutowe.

Występuje system miesięcznych zaliczek. Dwie met jak w podatku od osób fizycznych.

Wstępne zeznanie podatkowe składa się do końca trzeciego miesiąca następnego roku, zeznanie ostateczne w ciągu 10 dni od daty zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego.

PODATKI KONSUMPCYJNE

PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG:

Podmiot czynny - państwo

Podmiot bierny - osoba fizyczna, prawna, jednostka org nie posiadająca osobowości prawnej, która samodzielnie wykonuje działalność gosp bez względu na cel lub rezultat tej działalności.

Za samodzielne nie uznaje się czynności wykonywanych :

1. w ramach stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej, spółdzielczego stosunku pracy

2. przez osobę fizyczną na podstawie umowy agencyjnej, umowy - zlecenia, umowy o dzieło jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz tegoż pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy

3. w ramach działalności wykonywanej osobiście, jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym co do warunków wykonywania tych czynności , wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego

W przypadku podmiotów importujących towary podatnikami są osoby prawne…. na których ciąży obowiązek uiszczenia cła, uprawnione do korzystania z procedury celnej obejmującej uszlachetnianie czynne, odprawę czasową, przetwarzanie pod kontrolą celną

Podatnikami są również osoby prawne…. :

1. będące usługobiorcami usług świadczonych przez podatników posiadających siedzibę lub miejsce zamieszkania poza krajem ( usługi wykonywane na terytorium Polski)

2. nabywające towary, jeżeli dostawcą na terytorium kraju jest podatnik nie posiadający siedziby, stałego miejsca zamieszkania lub stałego miejsca prowadzenia działalności na terytorium kraju (oprócz wewnątrz wspólnotowych transakcji trójstronnych) - z wyjątkiem przypadków gdy podatek został zapłacony przez dostawcę

3. dokonujące wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów

4. nabywające nowe środki transportu, które miały być wywiezione poza kraj w ciągu 14 dni od dostawy a nie zostały wywiezione

Podatnikami są również osoby prawne… jeżeli dokonują wewnątrzwspólnotowej dostawy nowych środków transportu gdy okoliczności nie wskazują na zamiar częstotliwego wykonywania tej czynności. W przypadku osób fizycznych prowadzących wyłącznie gosp rolne, leśne lub rybackie za podatnika uważa się osobę, która złoży zgłoszenie rejestracyjne. Osoby nie posiadające siedziby, stałego miejsca zamieszkania w kraju obowiązane są do ustanowienia swojego przedstawiciela podatkowego (odpowiada on solidarnie za zobowiązania podatnika).

Za podatników omawianego podatku nie uznaje się org władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy w zakresie realizowania zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilno - prawnych.

Przedmiotem opodatkowania jest

1. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług

2. eksport i import towarów

3. wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju

4. wewnątrzwspólnotowe dostawa towarów

Dostawa towarów - przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel. Ponadto pod pojęciem tym rozumie się m.in. :

1. wydanie towarów między komitentem a komisantem (tj. oddanie towarów w komis)

2. wydanie towarów przez komisanta osobie trzeciej (tj. sprzedaż towaru przez komisanta w komis)

3. ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu……

4. wydanie towarów na podstawie umowy dzierżawy, leasingu lub innej umowy o podobnym charakterze, w wyniku których odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający

Przez świadczenie usług rozumie się co do zasady każdy świadczenie na rzecz osoby fizycznej, prawnej lub jedn org nie mającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów. Pod pojęciem świadczenia usług rozumie się także:

przeniesienie praw do wart niematerialnych i prawnych, bez względu na formę w jakiej dokonano czynności prawnej

zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji

świadczenie usług zgodnie z nakazem org władzy publ lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa

Pomimo, że opodatkowaniu podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług, to ustawodawca przewidział również sytuacje, w których na równi z tymi czynnościami traktuje się nieodpłatną dostawę towarów i nieodpłatne świadczenie usług.

Dotyczy to:

1. przekazania przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa, w tym:

• towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników (również byłych), wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia

• towarów bez wynagrodzenia (w szczególności darowizny)

1. nieodpłatnego świadczenia usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników (lub byłych pracowników) wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia

Powyższe czynności traktuje się jak czynności podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, o ile podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług związanych z tymi czynnościami w całości lub w części i towary te są przekazane na cele inne niż związane z przedsiębiorstwem prowadzonym przez podatnika.

Pod pojęciem importu rozumie się przywóz towarów z terytorium państwa trzeciego na terytorium kraju.

Natomiast eksport to potwierdzony przez urząd celny wywóz towarów z terytorium kraju poza terytorium UE w wykonaniu czynności podlegających opodatkowaniu jeżeli wywóz dokonywany jest przez:

1. dostawcę lub jego imieniu, lub

2. nabywcę, mającego siedzibę poza terytorium kraju, lub w jego imieniu

Przez import usług rozumie się usługi spełniające łącznie nast. warunki:

1. usługodawcą musi być podatnik posiadający siedzibę lub miejsce zamieszkania lub pobytu poza terytorium Polski

2. usługobiorcą jest osoba prawna….. mająca siedzibę lub miejsce zamieszkania bądź pobytu na terytorium Polski, zobowiązana do rozliczania się z polskim fiskusem

3. usługodawca nie rozliczył w Polsce podatku należnego z tytułu wykonywanej usługi na rzecz usługobiorcy z Polski

4. zawsze zobowiązanym do rozliczenia podatku z tytułu usługi jest usługobiorca

Po 1 maja 2004r eksport towarów został zastąpiony pojęciem wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów a import wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów.

Przez wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów na terytorium Polski rozumie się nabycie towarów, które w wyniku dokonanej dostawy są wysłane lub transportowane przez dokonującego dostawy, nabywcę lub na ich rzecz z terytorium innego państwa członkowskiego na terytorium Polski

Przez wewnątrzwspólnotwą dostawę towarów rozumie się wywóz towarów z terytorium Polski na terytorium innego państwa członkowskiego UE. Jednocześnie wywozowi temu musi towarzyszyć przeniesienie prawa do rozporządzenia towarem jak właściciel.

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają również towary własnej produkcji i towary, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy towarów, w przypadku:

1. rozwiązania sp cywilnej lub handlowej nie mającej osobowości prawnej

2. zaprzestania przez podatnika będącego osobą fizyczną wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu, obowiązanego do zgłoszenia zaprzestania działalności naczelnikowi urzędu skarbowego

Wyłączenia przedmiotowe, przepisów ustawy o podatku od towarów i usług nie stosuje się do:

1. transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zakładu (oddziału)samodzielnie sporządzającego bilans

2. czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy

3. działalności w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych, gier na automatach i gier na automatach o niskich wygranych, podlegającej opodatkowaniu podatkiem od gier

Podstawą opodatkowania jest obrót.

O = K_N - K_P

O - obrót

K_N - kwota należna z tytułu sprzedaży

K_P - kwota podatku przypadająca od tej sprzedaży

Obrotem stanowiącym podstawę opodatkowania jest więc wartość netto sprzedanej usługi (towaru), a więc suma kosztów, jakie musiał ponieść podatnik przy świadczeniu usługi, powiększona o jego zysk. Obrotem jest także otrzymana dotacja, subwencja i inna dopłata o podobnym charakterze związana z dostawą towarów lub świadczeniem usług (dotacje przedmiotowe). Oznacza to, że nie dotyczy to dotacji mających na celu dofinansowanie działalności określonych instytucji (np. instytucji kultury) i nie uzależnionych od ilości i wartości świadczonych usług.

Obrót pomniejsz się o kwoty udokumentowanych, prawnie dopuszczalnych i obowiązkowych rabatów (bonifikat, opustów, uznanych reklamacji i skont) i o wartości zwróconych towarów, zwróconych kwot nienależnych w rozumieniu przepisów o cenach oraz zwróconych dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze, a także kwot wynikających z dokonanych korekt faktur.

W przypadku wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów podstawą opodatkowania jest kwota jaką nabywający jest zobowiązany zapłacić, kwota ta obejmuje:

a) podatki, cła, opłaty i inne należności płacone w związku z nabyciem towarów

b) wydatki dodatkowe, takie jak prowizje, koszty opakowania, transportu oraz ubezpieczenia, pobierane przez dostawcę od podmiotu dokonującego wewnątrzwspólnotowego nabycia

Podstawą opodatkowania w imporcie towarów jest wartość celna powiększona o należne cło.

Jeżeli przedmiotem importu są towary opodatkowane podatkiem akcyzowym to podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o należne cło i podatek akcyzowy, czyli podstawa opodatkowania jest kwota, którą usługobiorca jest obowiązany zapłacić.

W przypadku czynności maklerskich, czynności wynikających z zarządzania funduszami powierniczymi, czynności wynikających z umowy agencyjnej lub zlecenia pośrednictwa, umowy komisu lub innych usług o podobnym charakterze podstawę opodatkowania stanowi z reguły kwota prowizji pomniejszona o kwotę podatku.

Podstawowa stawka podatku to 22%, ponadto ustawodawca wprowadził obniżone stawki na poziomie: 0%, 3%, 7%

22%

najpowszechniej występująca, wg niej opodatkowane są wszystkie towary i usługi, do których nie mają zastosowania stawki preferencyjne oraz te nie objęte klasyfikacją GUS lub zwolnieniem przedmiotowym

0%

eksport i wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów, odnosi się do wszystkich towarów i usług

wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów - pod warunkiem, że:

1. nabywca ma właściwy i ważny nr identyfikacyjny dla transakcji wewnatrzwspólnotowych i podał go na fakturze

2. podatnik posiada dowody, że towary zostały wywiezione poza terytorium kraju i dostarczone do nabywcy

stawka 0%dotyczy także dostaw statków, środków transportu morskiego i lotniczego, dostaw sprzętu komputerowego dla placówek oświatowych i organizacji humanitarnych (charytatywnych)

do końca 2007r stawkę 0% stosuje się również do:

1. dostaw w kraju i wewnątrzwspólnotowego nabycia

• książek (za wyjątkiem k. adresowych, tel. )

• czasopism specjalistycznych

2. importu

• drukowanych książek i broszur

• czasopism specjalistycznych

• przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

3%

• towary będące nisko przetworzonymi produktami produkcji rolnej, leśnej, łąkowej, hodowlanej, sadowniczej, ogrodniczej, wodnej i rybnej

• stawka ta obowiązuje do 30 kwietnia 2008r

7%

• towary zw z ochrona zdrowia

• wyroby sztuki ludowej mające atest KKAiE

• towary przeznaczone na cele ochrony przeciwpożarowej

• nawozy

• towary dla dzieci

• owoce, warzywa, zwierzęta

• usługi np. przewozy lotnicze, usługi hoteli

do 31 grudnia 2007r również: roboty budowlano - montażowe, remonty i konserwacje zw z budownictwem mieszkaniowym i jego infrastrukturą, obiekty budownictwa mieszkaniowego z wyłączaniem lokali użytkowych, usługi gastronomiczne

skala proporcjonalna

zwolnienia podmiotowe - dla podatników, których wart sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym kwoty 10 tys. euro (wyrażonej w złotych);

do wartości sprzedaży nie wlicza się:

• kwoty podatku

• odpłatnej dostawy towarów i świadczenia usług zwolnionych z podatku

• odpłatnej dostawy towarów, które na podst. prawa o podatku dochod są zaliczane przez podatnika do środków trwałych oraz wart niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji

w przypadku podatników prowadzących przedsiębiorstwo maklerskie, zarządzających funduszami powierniczymi wart sprzedaży oznacza 30 - krotność kwoty prowizji

ze zwolnienia podmiotowego mogą korzystać także ci, którzy rozpoczynają działalność, jeżeli przewidywana wart sprzedaży nie przekroczy w proporcji kwoty 10 tys. euro

zwolnień podmiotowych nie stosuje się do importu, wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów oraz dostawy towarów dla której podatnikiem jest nabywca

zwolnień nie stosuje się także do podatników:

• dokonujących dostaw m.in. wyrobów z metali szlachetnych, towarów akcyzowych

• świadczących usługi (prawnicze, jubilerskie, doradcze)

• nie mających siedziby lub miejsca zamieszkania w kraju

podatnik, który utracił prawo do zwolnienia (lub z niego zrezygnował) może ponownie po 3 latach (od końca mies w którym nast. rezygn) rezygnacji z niego korzystać

zwolnienie przedmiotowe m.in.

• usługi państwa na rzecz obywateli np. poczty polskiej, edukacyjne

• dostawę towarów używanych, także budynków i budowli

• dostawę produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej dokonywana przez rolnika ryczałtowego

• dostawę terenów niezabudowanych innych niż tereny budowlane oraz przeznaczone pod zabudowę

• dostawę obiektów budownictwa mieszkaniowego lub ich części z wyjątkiem obiektów, które mają być zasiedlone lub zamieszkałe po raz pierwszy

ponadto zwalnia się od podatku import rzeczy osobistego użytku osoby fizycznej przesiedlającej się z terytorium państwa trzeciego na terytorium kraju

podatnicy składają deklaracje za okresy podatkowe do 25 dnia mies nast. po mies, w którym powstał obowiązek podatkowy

wyjątek stanowią podatnicy sprzedający wyłącznie produkty rolne oraz tzw. mali podatnicy, oni składają deklaracje za okresy kwartalne do dnia 25 dnia mies nast. po kwartale, w którym powstał obowiązek podatkowy

podatnicy SA zobowiązani do prowadzenia ewidencji obrotu przy pomocy kas fiskalnych i są zobowiązani wystawiać faktury (przechowywane przez 5lat)

wgdy w mies rozliczeniowym kwota podatku naliczonego jest wyższa od kwoty podatku należnego to podatnikowi przysługuje zwrot (pośredni lub bezpośredni)

MAŁY PODATNIK

Jest nim podmiot :

1. u którego wart sprzedaży (wraz z kwotą podatku) nie przekroczyła 800 tys. euro w poprzednim roku podatkowym

2. prowadzący przedsiębiorstwo maklerskie, zarządzającym funduszami, agentom itp. - jeżeli kwota prowizji nie przekroczyła 30 tys. euro

gdy rozpoczyna działalność - przewidywana wartość sprzedaży nie przekroczy w proporcji do okresu prowadzonej sprzedaży 800 tys lub 30 tys euro

mały podatnik może wybrać kasową metodę rozliczania VAT-u obowiązek podatkowy powstaje z dniem uregulowania przez kontrahenta części lub całości należności, nie później niż 90 dnia licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi, uregulowanie należności w części powoduje powstanie obowiązku podatkowego w tej części

mały podatnik traci prawo do rozliczania metodą kasową, począwszy od rozliczenia za miesiąc następujący po kwartale, w którym przekroczył kwoty graniczne

mali podatnicy, którzy wybrali met kasową muszą rozliczać się kwartalnie

urząd skarbowy dokonuje zwrotu podatku w dwóch terminach: 60 i 180 dni, w 60 dni zwrot nast. do kwoty podatku naliczonego od zakupów inwestycyjnych, powiększonej o kwotę odpowiadającą kwocie 22% obrotu opodatkowanego stawkami obniżonymi, jeżeli u podatnika kwota jest wyższa od obliczonej to zwrot nast. w terminie do 180 dni

ZWROT PODATKU PODRÓŻNYM

Przeciwdziałanie podwójnemu opodatkowaniu.

Zwrot - jeżeli towar w stanie nienaruszonym zostanie wywieziony z kraju w bagażu osobistym, nie później niż w ostatnim dniu trzeciego miesiąca następującego po miesiącu, w którym towar został zakupiony.

Podstawą zwrotu jest okazanie imiennego dokumentu wystawionego przez sprzedawcę, zawierającego w szczególności kwotę podatku zapłaconego przy dostawie towaru, na tym dokumencie stempel celny, także paragon fiskalny od sprzedawcy.

23

---