Omówienie wybranych rodzin z podgromady Angiosprmae
Opracowała Anna Rudzińska-Langwald
Charakterystyka rodziny powinna obejmować następujące cechy przedstawicieli:
- pokrój rośliny
- budowa części wegetatywnych rośliny
- kwiatostan
- budowa kwiatu
- typy owoców i nasion
- charakterystyczne związki chemiczne występujące w roślinach
- inne cechy roślin
- przedstawiciele
Budowa kwiatu okrytonasiennych.
Kwiat jest organem rozmnażania generatywnego. Na osi kwiatowej, silnie skróconej i nazywanej dnem kwiatowym poszczególne elementy kwiatu są ustawione spiralnie lub okółkowo. Należą do nich - okrywa kwiatowa, zwykle zróżnicowana na kielich i koronę, pręciki oraz słupki, lub słupek. Budowę kwiatu można wyrazić za pomocą wzoru i narysu kwiatowego. Wzór kwiatowy jest to skrócony zapis precyzujący:
symetrię kwiatu ( * dla kwiatów promienistych,
- dla kwiatów o symetrii grzbiecistej)
P (perianthium) z cyfrą lub cyframi np. 3+3 oznaczającymi ilość działek okwiatu dla okwiatu niezróżnicowanego
K (kalyx) kielich z cyfrą oznaczającą ilość działek kielicha
C (corolla) korona z cyfrą oznaczającą ilość płatków korony
A (androceum) pręcikowie z cyfrą lub cyframi oznaczającymi ilość pręcików
G (gynaeceum) słupkowie z cyfrą oznaczającą ilość słupków, lub cyfrą w nawiasie oznaczającą z ilu owocolistków zrósł się słupek.
Tak, więc wzór kwiatowy dla hipotetycznego kwiatu o symetrii promienistej, z pięcioma działkami kielicha, pięcioma płatkami korony, wieloma pręcikami, oraz słupkiem zrośniętym z pięciu owocolistków wygląda tak *K5C5AnG(5).
Jeżeli jakieś elementy w kwiecie się zrastają ze sobą np. płatki korony cyfrę je określającą bierzemy w nawias, podobnie nawias kwadratowy stawiamy dla określenia zrośnięcia się np. płatków i pręcików [C(5)A5]. We wzorze uwzględniamy również położenie słupka w kwiecie. Słupek dolny to taki, którego zalążnia jest zrośnięta z wklęsłym dnem kwiatowym, co zaznaczamy umieszczając kreskę nad cyfrą oznaczającą ilość owocolistków, z których zrósł się słupek. Słupek górny to taki słupek, którego miejsce przyrośnięcia do dna kwiatowego jest na tym samym poziomie, lub wyżej niż pozostałych elementów kwiatu. Oznaczamy to umieszczając kreskę pod cyfrą oznaczającą ilość owocolistków, z których zrósł się słupek.
Narys kwiatowy jest jakby rzutem kwiatu na płaszczyznę, określa wzajemny układ poszczególnych elementów kwiatu względem siebie i dla naszego hipotetycznego kwiatu wygląda tak:
Magnoliopsida (Dicotyledonae) dwuliścienne
Rząd Magnoliales (magnoliowce) grupuje najprawdopodobniej najprymitywniejsze rośliny okrytonasienne. Składa się z 8 rodzin w tej liczbie Magnoliaceae (magnoliowate), Degeneriaceae (degeneriowate) oraz Winteraceae (winterowate). Rośliny należące do rzędu Magnoliales to drzewa i krzewy z prostymi, zwykle dużymi liśćmi. Kwiaty umieszczone są przeważnie na szczycie pędów, pojedynczo (Magnoliaceae). Charakteryzuje je wypukłe dno kwiatowe na którym w układzie spiralnym ustawiona jest duża liczba słupków, pręcików i działki niezróżnicowanego okwiatu. Obserwuje się formy przejściowe między pręcikami i działkami okwiatu oraz działkami okwiatu i liśćmi. Charakterystyczna jest prymitywna budowa słupków (apokarpiczność - zrośnięcie z 1 owocolistka) i często niezniezrośnięte brzegi owocolistka (Degeneriaceae oraz Winteraceae) tworzącego słupek. Zalążki niekiedy umieszczone są na brzusznej stronie owocolistka, w środkowej jego części. Występują prymitywne formy pręcików ze względu na liściowaty łącznik, brzuszne umieszczenie worków pyłkowych oraz słabo wykształconą nitkę pręcika.
Owocem są mieszki lub orzeszki zebrane w owocostan przypominający szyszkę. W nasionach występuje zmienna ilość bielma.
Prymitywna również jest budowa drewna. Naczynia w nim występujące są wąskie z długimi członami i skośnymi perforacjami typu schodkowatego. We włóknach drzewnych dobrze widoczne są jamki lejkowate. Przedstawiciele rodziny Winteraceae w ogóle nie mają naczyń w drewnie.
Rośliny te zamieszkują tereny tropiku lub regiony subtropikalne.
Rośliny należące do Magnoliales (magnoliowce) podobnie jak i inne rośliny obecnie żyjące przeszły cały okres ewolucji od momentu powstania Nagonasiennych aż do chwili obecnej i dlatego żadna z nich nie przypomina wiernie pierwotnej rośliny okrytonasiennej, mimo posiadania licznych cech pierwotnych ( tak np. Winteraceae z prymitywnych cech mają brak naczyń w drewnie i prymitywną budowę słupka, ale ich kwiat ma okwiat umieszczony w okółkach i stosunkowo zaawansowaną budowę pręcika z dobrze wykształconą nitką). Porównanie cech prymitywnych i zaawansowanych ewolucyjnie zebrano w tabeli.
Do rzędu Ranunculales (jaskrowce) należą przeważnie rośliny zielne, rzadziej drzewa lub pnącza. Posiadają silnie podzielone liście osadzone skrętolegle. W kwiatach występuje wiele słupków osadzonych spiralnie na wypukłym dnie kwiatowym. Płatki wydzielają nektar. Nasiona posiadają bielmo. Do rzędu Ranunculales należy 10 rodzin w tej liczbie Ranunculaceae (jaskrowate) i Berberidaceae (berberysowate). Niektóre cechy przedstawicieli rzędu nawiązują do jednoliściennych. Jaskier z rodziny Jaskrowatych posiada w łodydze pierścień wiązek kolateralnych otwartych, lecz nigdy nie wykazuje przyrostu wtórnego, natomiast u roślin zielnych należących do rodziny Berberidaceae wiązki są rozrzucone na całym obwodzie łodygi podobnie jak ma to miejsce u jednoliściennych. Berberys Berberis vulgaris posiada kwiaty o symetrii trójkrotnej składające się z okwiatu w dwu trzyczłonowych okółkach, trzech działek miodnikowych oraz 6 pręcików umieszczonych w dwóch okółkach i słupka zbudowanego z jednego owocolistka. Trójkrotność kwiatów jest również cechą charakterystyczną dla jednoliściennych.
Rodzina Ranunculaceae jaskrowate
Są to przeważnie rośliny klimatu umiarkowanego, występują liczne przystosowania do bardzo różnych środowisk (wodne, wysokogórskie, rośliny wczesnej wiosny np. zawilec Anemone, sasanka Pulsatilla, kaczeniec Caltha, przylaszczka Hepatica). Zwykle byliny, niekiedy pnącza. Liście o blaszkach podzielonych lub silnie powcinanych, bez przylistków. Kwiaty promieniste o wydatnie wypukłym dnie kwiatowym (tojad Aconitum ma kwiaty grzbieciste). W większości w kwiecie występują liczne pręciki i słupki ustawione spiralnie na osi kwiatowej. Okwiat bardzo zmienny. Od prostego, niezróżnicowanego o zmiennej liczbie elementów P5-8, zwykle spiralnie ustawionych (np. sasanka Pulsatilla, kaczeniec Caltha), poprzez P4 w jednym okółku (np. powojnik Clematis) aż do okwiatu zróżnicowanego na kielich i koronę (np. jaskier ostry Ranunculus acer K3C5). Wtedy kwiaty spirocykliczne - okwiat w okółkach a pręciki i słupki spiralnie ustawione na osi kwiatu. Występują działki miodnikowe (np. jaskier ostry Ranunculus acer, ostróżka Aquilegia ) lub prątniczki - miodniki z przekształconych pręcików (np. tojad Aconitum, ciemiernik Helleborus). Wśród przedstawicieli obserwuje się liczne przejścia od liści przykwiatowych do elementów okwiatu (np. zawilec Anemone, sasanka Pulsatilla, przylaszczka Hepatica) jak i przejścia od pręcików przez prątniczki do działek miodnikowych. Można, więc na podstawie jaskrowatych wyobrazić sobie powstawanie okrywy kwiatowej i jej różnicowanie się.
W słupkach brzeżne zalążki występują po obu stronach szwu brzusznego, lub występuje jeden po środku owocolistka. Obserwuje się słupki w których oprócz jednego dobrze rozwiniętego zalążka występuje szereg niedokształconych (np. zawilec gajowy Anemone nemorosa). Niektórzy przedstawiciele rodziny osiągnęli silną specjalizację (np. tojad Aconitum zapylany jest przez trzmiele). Owocem jest mieszek lub orzeszek (czerniec gronkowy Actea spicata wytwarza jagody, co jest zjawiskiem rzadkim). Orzeszki mogą mieć przystosowania do rozsiewania przez wiatr, zwierzęta lub wodę (np. Pulsatilla pratensis owłosione i wydłużone szyjki słupków, Ranunculus repens, hakowate wyrostki, u innych mogą występować błoniaste wyrostki lub miękisz powietrzny). Nasiona mają dobrze rozwinięte bielmo. Niektóre rośliny np. ziarnopłon wiosenny Ficaria verna, Anemone apennina mają bardzo proste zarodki, kuliste, bez zróżnicowania na korzeń i część pędową.
Przedstawiciele: Caltha palustris - knieć błotna, Trolius - pełnik, Helleborus - ciemiernik, Nigella - czarnuszka, Aquilegia - orlik, Delphinium - ostróżka, Consolida regalis - ostróżeczka polna, Aconitum - tojad, Clematis - powojnik, Pulsatilla - sasanka, Anemone - zawilec, A. ranunculoides - z. żółty, A. nemorosa - z. gajowy, Hepatica nobilis - przylaszczka pospolita, Ranunculus acer - jaskier ostry, Ranunculus repens - j. rozłogowy, Adonis vernalis - miłek wiosenny, Thalictrum - rutewka, Ficaria - ziarnopłon. Peonia - piwonia wg dawniejszych systematyk tu zaliczana obecnie należy do rodz. Peoniaceae rząd Peoniales.
Rząd Papaverales (makowce) obejmuje trzy rodziny w tej liczbie Papaveraceae - makowate, Fumariaceae - dymnicowate. Przedstawicielami tych rodzin są przeważnie rośliny zielne, rzadko krzewy. Papaveraceae - makowate charakteryzują się kwiatami promienistymi a Fumariaceae - dymnicowate kwiatami grzbiecistymi lub kwiatami dwuosiowymi.
Rodzina Papaveraceae makowate
Rośliny zielne roczne lub wieloletnie, rzadko krzewy. Rośliny głównie strefy subtropikalnej.
Kwiaty promieniste, działki kielicha w liczbie 2 obecne tylko w pączku, później odpadające. Płatków korony jest 4 i są one umieszczone w dwóch okółkach, co dobrze jest widoczne u maku (Papaver). Pręciki liczne ustawione w kilku okółkach. Słupek górny zbudowany z dwóch lub większej ilości owocolistków jest jednokomorowy. U takich gatunków jak siwiec Glaucium lub glistnik Chelidonium słupek jest dwuowocolistkowy. Powstająca z niego torebka otwiera się klapami pozostawiając ramkę, na której zostaje łożysko z nasionami. Taką budową rośliny nawiązują do Brassicaceae kapustnych. Mak Papaver ma słupek z wielu owocolistków (do 28) z jedną komorą, w której na niepełnych, fałszywych przegrodach występuje łożysko. Torebka maku pęka otworkami pod znamieniem. Nasiona są drobne, bielmowe, z małym zarodkiem. Niekiedy występuje osnówka (przerośnięta chalaza) i wtedy rośliny rozsiewane są przez mrówki. W bielmie występują tłuszcze.
Wiele makowatych ma członowane rurki mleczne w soku, których występują liczne alkaloidy. Sok mleczny maku zawiera 25 alkaloidów, których mieszanka stanowi morfinę. Po oczyszczeniu otrzymuje się opium o działaniu odurzającym, kodeinę o działaniu przeciwkaszlowym, narkotynę o działaniu pobudzającym ośrodek oddechowy i td.
Przedstawiciele: Papaver agremone - mak piaskowy, P. rhoeas - m. polny, P. somniferum - m. lekarski, Chelidonium maius - glistnik jaskółcze ziele, Glaucium - Siwiec
Rząd Caryophyllales (goździkowce) obejmuje 16 rodzin, w tej liczbie Aizoaceae - przypołudnikowate, Amaranthaceae - szarłatowate, Cactaceae - kaktusowate, Caryophyllaceae - goździkowate i Chenopodiaceae - komosowate. Są to rośliny przeważnie zielne o różnym stopniu zaawansowania działalności kambium. W całym rzędzie występuje rzadki barwnik betaalanina nadająca zabarwienie kwiatom. W kwiatach obserwuje się przejście od słupków wolnych do jednego zrośniętego (zwykle z 5 owocolistków).
Rodzina Cariophyllaceae goździkowate
Rośliny prawie zawsze zielne, rozpowszechnione na całym świecie. Liście naprzeciwległe, proste, wąskie, niekiedy siedzące z rozdętą i rozszerzoną częścią nasadową (np. goździk Dianthus). W rzadkich wypadkach występują przylistki (np. sporek Spergula, połonicznik Hernaria). Promieniste pięciokrotne kwiaty zebrane są w luźne kwiatostany wierzchotkowe (wierzchotka dwuramienna). Pręciki nadległe płatkom korony, zwykle A 5+5. Może być zredukowany jeden okółek (np. rogownica Cerastim), lub jak to ma miejsce u Stelaria media A3. Słupek górny ma zalążnię jednokomorową z centralnym łożyskiem w postaci kolumienki, u smółki Viscaria istnieją jeszcze przegrody w dolnej części zalążni. Słupek wyjściowo zrośnięty jest z 5 owocolistków, których liczba ulega redukcji do 3 gwiazdnica Stelaria, lepnica Silene lub 2 goździk Dianthus. Występuje tyle wolnych szyjek słupka z ilu owocolistków jest zbudowany słupek. W nasadzie słupka występują miodniki, których ilość odpowiada ilości owocolistków (występują na wysokości środka owocolistka). Owocem jest torebka zwykle otwierająca się klapami na szczycie. W budowie kwiatu zaznaczają się dwa odrębne schematy, co pozwala podzielić rodzinę na dwie podrodziny
Alisnoideae smagliczkowe - charakteryzujące się wolnymi działkami kielicha i płatkami zbudowanymi z dwóch głęboko wrębnych łatek.
Caryophylideae goździkowe - posiadają kielich zrosłodziałkowy, płatki wąskie w nasadzie, rozszerzone na końcu i posiadające charakterystyczną łatką w miejscu rozszerzania się płatka. Słupek umieszczony jest na trzoneczku (gynoforze).
Przedstawiciele: Dianthus - goździk, Gypsophila - łyszczec, Saponaria officinale - mydlnica lekarska, Lychnis flos-cuculi - firletka poszarpana, Viscaria - smółka, Melandrium album - bniec biały, Silene - lepnica, Agrostemma gitago - kąkol, Moeringia trinervia - możylinek trójnerwowy, Arenaria - piaskowiec, Stelaria holostea - gwiazdnica wielkokwiatowa, S. nemorum - g. gajowa, S. graminea - g. trawiasta, Cerastium - rogownica, Spergula - sporek, Herniaria - połonicznik
Rodzina Chenopodiaceae komosowate
Rośliny zielne, jednoroczne lub byliny (burak dwuletni). Liście skrętoległe, dolne długoogonkowe, górne krótkoogonkowe lub siedzące. Kwiaty pięciokrotne z niezróżnicowanym okwiatem, 5 pręcików nadległych działkom okwiatu. Kwiaty zebrane w kłębki i grona. Owocem jest orzeszek z jednym nasieniem obielmowym okryty skórzastym lub zmięśniałym okwiatem. Łoboda Atriplex ma kwiaty rozdzielnopłciowe. Występują halofity np solanka Salsola kali, nitrofile i rośliny ruderalne. Antocyjany u buraka zastąpione są betacyjanami.
Przedstawiciele: Beta vulgaris - burak, Kochia - mietelnik, Chenopodium - komosa, Spinacia - szpinak, Atriplex - łoboda
Rodzina Polygonaceae rdestowate jest jedyną rodziną rzędu Polygonales (rdestowców).
Rośliny zielne jednoroczne lub byliny, rzadko drzewiaste. Liście skrętoległe mają przekształcone przylistki w tzw. tutkę lub gatkę. Gatka już w stożku wzrostu zrasta się tworząc okrywę stożka, dopiero później rosnący stożek ją przebija. Kwiaty zebrane w grona lub wierzchotki posiadają okwiat z sześciu działek ułożonych w dwóch okółkach (u gryki jeden okółek z pięcioma działkami). Pręcików zwykle sześć, w dwóch okółkach. Zaznacza się tendencja do redukcji pręcików lub zwielokrotnienia ich liczby. Liczne gatunki wiatropylne, gryka Phagopyrum owadopylna, miododajna. Owocem orzeszek z bielmowym nasieniem. W bielmie dużo skrobi.
Przedstawiciele: Rumex - szczaw, R. crispus - sz. kędzierzawy, R. obtusifolius - sz. tępolistny, R. acetosa - sz. zwyczajny, Polygonum - rdest, Fagopyrum - gryka
Rząd Capparales (kaparowce) obemuje rośliny zielne, byliny i liany. Należy do niego 8 rodzin wśród których występują również Brassicaceae kapustne, Capparaceae (Capparidaceae) kaparowate i Resedaceae rezedowate.
Rodzina Brassicaceae (Cruciferae) kapustne (krzyżowe)
Większość przedstawicieli pochodzi ze strefy umiarkowanej północnej - rośliny zielne jednoroczne, dwuletnie lub byliny. Liście skrętolegle ułożone na łodydze, bez przylistków, często siedzące. U wielu gatunków występuje różyczka liści odziomkowych i łodyga z liśćmi siedzącymi i z kwiatostanem typu grono. W gronie nie ma przysadek i podkwiatków oraz brak jest szczytowego kwiatu co powoduje teoretycznie nieograniczony jego wzrost. Kwiaty czterokrotne zwykle białe lub żółte. Działek kielicha 4 występujących w dwóch okółkach, płatków 4 o charakterystycznym kształcie - zwężone u nasady i silnie rozszerzone w części końcowej. Ich charakterystyczny układ na krzyż był przyczyną nazwy Krzyżowe. Pręcików 6 w dwóch okółkach. 2 pręciki zewnętrznego okółka mają krótsze nitki od 4 pręcików wewnętrznego okółka. Zjawisko to nazywamy czterosilnością. Prawdopodobnie pręciki wewnętrznego okółka powstały z 2 drogą rozszczepienia się (Vella posiada 4 pręciki wewnętrznego okółka osadzone po dwa na wspólnej nitce rozwidlonej w połowie). U tasznika pospolitego Capsella bursa pastoris zdarza się występowanie w miejsce płatków czterech dodatkowych pręcików. Słupek powstał z dwóch owocolistków zrośniętych brzegami, z krótką szyjką słupka. Zalążnia jest przedzielona na dwie komory fałszywą przegrodą. Owocem jest łuszczyna lub łuszczynka. Łuszczyna to owoc długi i wąski, natomiast łuszczynka krótki, szeroki, grzbietobrzusznie spłaszczony. Wyróżniamy dwa typy łuszczynek - taką w której przegroda rzekoma przebiega zgodnie z krótką osią przekroju (łuszczynka angustisepta np. tasznik Capsella i tobołki Thlaspi) oraz taką w której przegroda rzekoma przebiega zgodnie z długą osią przekroju (łuszczynka latisepta np. miesiącznica Lunaria, wiosnówka Erophila, smagliczka Alysum). Znacznie rzadziej występuje łuszczyna przewęzista, niepękający owoc, rozpadający się na jednonasienne części np. rzodkiew Raphanus, lub owoc jednonasienny orzeszkokształtny, niepękający np. rukiewnik Bunias. Nasiona są bezbielmowe z zarodkiem zgiętym na wysokości hypokotylu, występuje w nich tłuszcz i białka aleuronowe. W zależności od sposobu zgięcia korzenia wyróżniamy trzy typy zarodków.
pleurorhizus nothorhizus orthoplecus
Charakterystyczne dla całej rodziny jest występowanie glikozydów siarkocyjanowych, w których aglikon - olejek gorczyczny jest połączony z glukozą atomem siarki. Rozerwanie tego wiązania powoduje uwolnienie olejku gorczycznego, który ma ostry, piekący smak. Reakcję tę katalizuje enzym - myrozynaza, który występuje w roślinach w wakuoli specjalnych komórek myrozynowych. Tak, więc reakcja następuje tylko w momencie zranienia rośliny. Komórki myrozynowe występują w korze pierwotnej łodyg, i w liściach. Mają one charakter idioblastów i stanowią resztki systemu naczyń mlecznych.
Przedstawiciele: Cardamine pratensis - rzeżucha łąkowa, Dentaria bulbifera - żywiec cebulkowy, Nasturcium - rukiew, Rorippa - rzapicha, Matthiola - lewkonia, Arabis - gęsiówka, Alliaria - czosnaczek, Sinapis - gorczyca, Sisimbrium - stulisz, Brassica - kapusta, B. oleracea - kapusta warzywna, B. rappa - rzepa biała, B. napus - rzepak, Alysum - smagliczka, Berteroa incana - pyleniec, Lunaria - miesiącznica, Draba - głodek, Erophila - wiosnówka, Armoracia lapatifolia - chrzan, Thlaspi arvense - tobołki polne, Capsella bursa-pastoris - tasznik pospolity, Lepidium ruderale - pieprzyca gruzowa, Bunias - rukiewnik, Raphanus - rzodkiew, Descurainia - stulicha
Rodzina Rosaceae różowate jest jedną z trzech rodzin należących do rzędu Rosales (różowce).
Rośliny należące do tej rodziny są głównie rozpowszechnione w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Należą tu drzewa, krzewy i rośliny zielne. Liście umieszczone na pędzie skrętolegle wykazują budowę od prostych do złożonych. Częstą cechą jest występowanie przylistków. Kwiaty obupłciowe, promieniste, okółki pięcioczłonowe (w podrodzinie różowe zdarzają się kwiaty czterokrotne). Kwiaty od hypogynicznych (górnych) do epigynicznych (dolnych). Słupkowie apokarpiczne, lub rzadziej pozornie częściowo zrosłoowockowe (wolne szyjki). W słupku mała liczba (1 - 2) zalążków. Różowate dzielimy na cztery podrodziny, różniące się między sobą głównie budową słupka i owocu.
Spiroideae tawułowe - niewątpliwie najprymitywniejsza podrodzina charakteryzująca się kwiatami perygynicznymi o talerzykowatym dnie kwiatowym, z 2 - 5 wolnymi słupkami, z których powstają mieszki. W naszym klimacie reprezentowana przez kilka gatunków krzewów ozdobnych - tawuła Spirea, parzydło Aruncus.
Rosoideae różowe - w budowie kwiatu pojawia się dodatkowy okółek - kieliszek np. poziomka Fragaria. Kwiaty przeważnie pięciokrotne, choć zdarzają się kwiaty czterokrotne. U pięciornika Potentilla erecta dwe odmiany - o kwiatach cztero- i pięciokrotnych. Pozbawione korony kwiaty występują u krwiściągu Sanguisorba i przywrotnika Alchemilla. Słupków w kwiecie jest wiele ustawionych na silnie wklęsłym lub wypukłym dnie kwiatowe. Przy redukcji ilości słupków budowa kwiatów nawiązuje do dwóch poniżej opisanych podrodzin. Owocem najczęściej orzeszek. Szyjki słupków często przekształcają się w haczyk lub piórkowate wyrostki. Niekiedy np. jerzyna, malina Rubus owocem pestkowiec, co przy licznych słupkach daje owoc złożony typu wielopestkowca. W budowie owocu rzekomego bierze udział zmięśniałe dno kwiatowe (róża Rosa i poziomka Fragaria).
Pomiodeae (Maloideae) jabłkowe - Dno kwiatowe zawsze wklęsłe, zrastające się z pozornie zrośniętym zwykle z 5, rzadziej z 2 owocolistków słupkiem. Wolnych szyjek słupka tyle ile owocolistków. W budowie kwiatu jabłoni Malus również brzegi owocolistków w zalążni niecałkowicie wzajemnie zrośnięte. Owoc powstaje z udziałem dna kwiatowego i nibypestkowców z pozornie zrośniętego słupka. U głogu Crataegus wewnętrzna część pochodząca z owocolistków tworzy twardą część zbudowaną z komórek kamiennych, u innych gatunków pregaminową łuskę.
Prunoideae śliwowe - zawsze wklęsłe dno kwiatowe, niezrośnięte ze słupkiem powstałym z jednego owocolistka. Owocem typowy pestkowiec.
Przedstawiciele podrodz. Spiroideae - tawułowe: Spirea - tawuła, parzydło Aruncus.
Przedstawiciele podrodz.Rosoideae - różowe: Filipendula ulmaria - wiązówka błotna, Rosa - róża, Rubus - malina, Fragaria vesca - poziomka pospolita, Comarum palustre - siedmiopałecznik błotny, Potentilla - pięciornik, P. argentea - p. srerny, P. reptans - p. rozłogowy, P. anserina - p. gęsi, Alchemilla pastoralis - przywrotnik pasterski, Geum rivale - kuklik zwisły, Geum urbanum -k. posolity, Agrimonia - rzepik, Sanguisorba - krwiściąg
Przedstawiciele podrodz. Pomoideae: Crataegus - głóg, Pirus - grusza, Malus - jabłoń, Sorbus aucuparia - jarząb posolity (jarzębina)
Przedstawiciele podrodz. Prunoideae: Prunus domestica - śliwa domowa, P. spinosa - ˙ś. tarnina, Armeniaca - morela, Padus avium - czeremcha zwyczajna, Cerasus - wiśnia, C. avium - czereśnia, C. vulgaris - wiśnia, Persica - brzoskwina, Amygdalus communis - migdał
Rząd Fabales (strączkowce) jest trzecim co do wielkości rzędem okrytonasiennych z 5500 rodzajami i 13000 gatunkami. Obejmuje drzewa, krzewy i rośliny zielne oraz pnącza charakteryzyjące się wytwarzaniem strąka jako owocu powstałego z jednego owocolistka. Liście naogół złożone, często z przylistkami oraz charakteryzujące się różnymi modyfikacjami (kolce, wąsy, liściaki). Według jednych systematyk rząd ten posiada trzy rodziny: Mimosaceae - mimozowate, Caesalpinaceae - brezylkowate i Fabaceae - motylkowe, według innych tylko jedną Fabaceae (Papilionaceae, Leguminosae), ale posiadającą trzy podrodziny Faboideae, Mimosoideae i Cesalpinoideae. Rodzina Mimosaceae - mimozowate charakteryzuje się podwójnie złożonymi liśćmi i kwiatami czterokrotnymi o symetrii promienistej, w których liczne pręciki stanowią powabnię. Rodzina Caesalpinaceae - brezylkowate mają kwiaty grzbieciste o charakterystycznym układzie płatków ( dwa dolne obejmują dwa boczne, a te z kolei górny) i z wolnymi pręcikami. Rodzina Fabaceae bobowate jest największą rodziną rzędu.
Rodzina Fabaceae (Papilionaceae) bobowate motylkowe
W tropikach rośliny drzewiaste, w klimacie umiarkowanym dominują rośliny zielne. Rosną na suchych obfitujących w wapń glebach. Symbioza z bakteriami brodawkowymi umożliwia korzystanie z azotu atmosferycznego jako źródła azotu. Liście osadzone na pędzie spiralnie nieparzystopierzaście pojedyńczo złożone (np. robinia akacjowa Robinia pseudoacacia), parzystopierzaście złożone (np. karagana Caragana), dłoniaste (np. łubin Lupinus) lub trójlistkowe (np. koniczyna Trifolium) aż po liście pojedyncze. Występują przylistki, które mogą być częścią asymilacyjną przy redukcji blaszki liściowej (np.groszek Lathyrus aphacia). Częścią asymilacyjną mogą być również osie pędów (np.żarnowiec Sarotamnus i janowiec Genista). Z przekształconych części liścia mogą tworzyć się wąsy(np. groszek Lathyrus, groch Pissum lub wyka Vicia). Kolce pochodzenia przylistkowego występują np. u robinii akacjowej Robinia pseudoacacia, pochodzenia liściowego np. u traganka Astragallus gumifer, pędowego np. u wilżyny Ononis spinosa.
Kwiaty grzbieciste zebrane w kwiatostany groniaste. Działek kielicha jest 5 zrośniętych ze sobą. Płatki korony ustawione w układzie zstępującym (tzn. płatek górny nachodzi na boczne a te z kolei na dwa dolne) nadają "motylkowaty" pokrój kwiatu. Płatki różnią się od siebie - płatek górny jest największy i jest nazywany żagielkiem, dwa boczne płatki ze względu na ich kształt są nazywane wiosełkami lub skrzydełkami a dwa dolne tworzą łódeczkę. Ewolucja kwiatu Fabaceae idzie w kierunku zrastania się płatków. U większości gatunków płatki są wolne z wyjątkiem dwóch tworzących łódeczkę, które są brzeżnie zrośnięte ze sobą na pewnym odcinku. U wyki Vicia zrośnięte są łódeczka i skrzydełka w środkowym odcinku tych płatków, natomiast ich nasady są wolne. Koniczyna ma wszystkie płatki zrośnięte ze sobą. Pręcików jest 10, ich nitki się ze sobą zrastają i tworzą rynienkę, do której ścieka nektar. Mogą być w ten sposób zrośnięte wszystkie pręciki, lub tylko 9, a jeden, górny jest wolny. U koniczyny pręciki są ponadto przyrośnięte nitkami do płatków korony. W rynience z nitek położony jest słupek o charakterystycznym kształcie - posiada długą, wąską zalążnię i zakrzywioną szyjkę słupka. Słupek zrasta się z jednego owocolistka. Drugi kierunek ewolucji prowadzi do silnej redukcji czterech płatków, pozostaje jedynie silnie rozrośnięty żagielek. Gatunków reprezentujących tą tendencję w naszej florze nie ma.
Owocem jest strąk, suchy, wielonasienny, pękający dwoma szwami. Odmianą tego owocu jest strąk przewęzisty rozpadający się na jednonasienne fragmenty (np. seradela Ornithopus sativus) lub jednonasienny niepękający owoc - orzeszek (np. koniczyna Trifolium). Zabiegi hodowlane pozwalają na wyselekcjonowanie strąków o zmięśniałej owocni - fasola Phaseolus odm. fasolka szparagowa.
Groch Pissum i łubin Lupinus są samopylne (samoczynnie w pąku następuje samozapylenie), koniczyna Trifolium natomiast jest samosterylna (własny pyłek nie kiełkuje na znamieniu).
Przedstawiciele: Gleditschia - glediczia, Genista tinctoria - janowiec barwierski, Sarothamnus scoarius- żarnowiec miotlasty, Cytisus ratis-bonensis - szczodrzeniec rozesłany, Laburnum - złotokap, Ononis - wilżyna, Lupinus - łubin, Robinia pseudoaccacia - robinia akacjowa, Caragana - karagana, Lathyrus - groszek, Medicago - lucerna, Melilotus - nostrzyk, Lotus - komonica, Trifolium - koniczyna, Astragalus - traganek, Onobrychis - sparceta, Coronilla - cieciorka, Ornithopus - seradela, Vicia - wyka, Vicia faba - bób, Lens - soczewica, Lathyrus - groszek, Pisum - groch, Phaseolus - fasola, Soja hispida - soja.
Rodzina Apiaceae selerowate należy wg jednych systematyk do rzędu Apiales (Araliales) baldachokwiatowców, lub cały rząd włączany jest do rzędu Cornales dereniowców.
Rodzina Apiaceae (Umbelliferae) selerowate baldaszkowe grupuje rośliny w większości zielne, roczne, dwuletnie lub byliny. Liście skrętoległe, przeważnie pierzasto podzielone, często kilkakrotnie, blaszki liściowe mogą być zredukowane (np. koper Anethum). Ogonki liściowe obejmują łodygę tworząc rodzaj pochwy liściowej. Łodygi są puste w międzywęźlach i posiadają wyraźne żebrowania. Występują zbiorniki olejków eterycznych.
Kwiatostanem jest baldach złożony, w którym łodyga kwiatonośna rozgałęzia się na szypuły a te z kolei na szypułki, na których występują kwiaty. W miejscu rozgałęzienia się łodygi na szypuły występują liście zwane pokrywami (podsadki), a w miejscu rozgałęzienia się szypuły na szypułki występują liście zwane pokrywkami (przysadki). Rzadko występuje baldach prosty. Kwiaty jak zwykle przy dużych, rozbudowanych kwiatostanach są drobne, brzeżne słabo grzbieciste, pozostałe promieniste. Kwiaty zwykle białe, rzadziej żółte. Kwiaty są pięciokrotne, składają się z 5 wolnych działek kielicha, 5 wolnych płatków. Słupek dolny, zrośnięty z dnem kwiatowym posiada dwa siedzące znamiona. Wystają one ze środka dyskowatego miodnika w kształci dwóch złożonych półksiężyców (krążek miodnikowy). W zalążni występują 2 komory z jednym zwisającym ze szczytu przegrody zalążkiem każda. Zalążki anatropowe z 1 osłonką. Owocem jest rozłupnia (owoc powstały z udziałem dna kwiatowego) rozpadająca się na dwie rozłupki utrzymujące się przez pewien czas za pomocą karpoforu. Nasiona posiadają bielmo zawierające tłuszcze i białko. Przedprątne kwiaty zapylane są przez muchy i chrząszcze biegające po powierzchni płaskiego kwiatostanu, co powoduje, że są one często zapylane pyłkiem z kwiatów sąsiednich.
Przedstawiciele: Eryngium - mikołajek, Sanicula - żankiel, Daucus - marchew, Anthriscus - trybula, Chaerophyllum - świerząbek, Coriandrum - kolendra, Conium - szczwół, Anethum - koper, Pastinaca - pasternak, Heracleum - barszcz, Levisticum - lubczyk, Archangelica - arcydzięgiel, Angelica - dzięgiel, Oenanthe - kropidło, Aethusa - blekot, Aegopodium - podagrycznik, Pimpinella - biedrzeniec, Apium - selery, Carum - kminek, Cicuta virosa - szalej jadowity, Petroselinum - pietruszka, Sium lapatifolium - marek szerokolistny, Foeniculum - fenikuł.
Rodzina Cucurbitaceae dyniowate jest wg jednych systematyk jedyną rodziną rzędu Cucurbitales (dyniowce) lub należy do rzędu Passiflorales (męczennicowce).
Rodzina Cucurbitaceae dyniowate
Rośliny zielne, pnące się za pomocą wąsów czepnych, o liściach szorstkich (występowanie włosków czepnych), dłoniastoklapowanych. W łodygach występują wiązki bikolateralne. Kwiaty są rozdzielnopłciowe, pięciokrotne. W kwiatach męskich występuje okwiat złożony z 5 zrośniętych działek kielicha i 5 płatków korony również zrośniętych. 5 pręcików jednopylnikowych zrasta się grupami (2+2+1). Kwiaty żeńskie mają podobnie do kwiatów męskich ukształtowany okwiat i słupek dolny zrośnięty z 3 owocolistków. Owocem jest wielonasienna jagoda powstała z udziałem dna kwiatowego.
Przedstawiciele: Cucurbita - dynia, Bryonia - przestęp, Cucumis - ogórek, Sicyos - harbuźnik.
Rodzina Boraginaceae szorstkolistne jest jedną z 8 rodzin rzędu Polemoniales wielosłowce. Oprócz niej do rzędu tego należą Convolvulaceae - powojowate, Cuscutaceae - kaniankowate, Hydrophyllaceae czerpakowate i Polemoniaceae wielosiłowate.
Rodzina Boraginaceae szorstkolistne
Rośliny zielne o liściach skrętoległych, pojedyńczych, często z zredukowanym ogonkiem liściowym. Rośliny szorstko owłosione. Kwiaty zebrane w podwójne skrętki (kwiatostan wierzchotkowy). Kwiaty pięciokrotne, działki kielicha zrosłe, 5 płatków korony zrosłych, posiadających w rurce okwiatowej osklepki - 5 łuskowatych utworów. Pręcików 5 przyrośniętych do korony nitkami. Słupek górny zrośnięty z dwóch owocolistków, głęboko czterodzielny. Owocem rozłupnia rozpadająca się na cztery rozłupki. Kwiaty żmijowca Echium vulgare są słabo grzbieciste, nie posiadają osklepek i swoją budową nawiązują do budowy kwiatu Lamiaceae
Przedstawiciele: Borago - ogórecznik, Symphytum - żywokost, Anchuza - farbownik, Pulmonaria - miodunka, Lycopsis - krzywoszyj.
Rząd Scrophulariales trędownikowce grupuje 18 rodzin w tym Plantaginaceae babkowate, Scrophulariaceae trędownikowate i Solanaceae psiankowate.
Rodzina Scrophulariaceae trędownikowate
Zioła, krzewy, niekiedy pnącza występujące we wszystkich strefach klimatycznych. Rośliny nigdy nie mają wiązek bikolateralnych. Kwiaty zawsze grzbieciste, chociaż symetria ta może być słabo zaznaczona (np. dziewanna Verbascum). U lnicy (Linaria) występuje ostroga z dolnego płatka, w którą ścieka nektar z miodnika umieszczonego u nasady słupka. Wyjściowa liczba pięciu pręcików ulega często redukcji, pojawiają się pręciki różnych kształtów (np. dziewanna Verbascum) lub staminodia. Przy 4 pręcikach występuje ich dwusilność. Słupek zrośnięty z dwóch owocolistków, owocem prawie zawsze torebka, niekiedy pękająca otworkami (np. wyżlin Antirrinum lub lnica Linaria). Liście proste, siedzące, często ustawione naprzeciwlegle, nakrzyżległe. Naparstnica Digitalis ma glikozydy o działaniu nasercowym.
Trzy podrodziny:
Pseudosolanoideae nibypsiankowe - rośliny zielone, niepasożytujące, pręcików 5. (np. Verbascum - dziewanna).
Antirrhinoideae wyżlinowe - rośliny zielne, niepasożytujące, pręcików 4 - 2. Przedstawiciele: Scrophularia - trędownik, Digitalis - naparstnica, Veronica - przetacznik, Antirrinum - wyżlin, Linaria - lnica.
Rhinanthoideae szelężnicowe - rośliny roczne, zielone (wyjątek Lathrea łuskiewnik który jest bezchlorofilowy i jest pełnym pasożytem), pręcików 4 - 2. Rośliny te za pomocą ssawek łączą swoje korzenie z korzeniami innych roślin - są półpasożytami. Przedstawiciele: Euphrasia - świetlik, Odontites - zagorzałek, Alectorolopus - szelężnik, Melampyrum - pszeniec, Pedicularis - gnidosz, Lathrea - łuskiewnik.
Rodzina Solanaceae psiankowate
Rośliny zielne lub zdrewniałe zawsze z wiązkami bikolateralnymi. Liście ułożone na łodydze skrętolegle, proste lub złożone - u ziemniaka i pomidora liście pośrednie. Występuje często skomplikowana budowa pędu wskutek zrostów i przesunięć osi i liści. Kwiaty przeważnie pięciokrotne, obupłciowe, promieniste (u lulka Hyoscyamus występuje słaba grzbiecistość kwiatów) występują niekiedy pojedynczo, zwykle jednak zebrane są w wierzchotki. Korona zrosłopłatkowa, pręcików 5, 4 lub 2 przyrosłe do korony. Słupek z dwóch owocolistków, zalążki osadzone na grubych, przerośniętych łożyskach. Owocem torebka (bieluń Datura, lulek Hyoscyamus i tytoń Nicotiana) lub jagoda (pomidor Lycopersicon, ziemniak Solanum, pokrzyk Atropa, papryka Capsicum)
Wiele gatunków pochodzi z Ameryki (40 gatunków endemicznych), w Polsce 16 gat. z 9 rodzajów. Występują rośliny silnie trujące jak pokrzyk wilcza jagoda Atropa belladonna, bieluń Datura stramonium, lulek Hyoscyamus niger ze względu na występujące alkaloidy - atropinę, hioscjaminę i skopolaminę o działaniu paraliżującym na układ nerwowy. W roślinach ziemniaka występuje solanina, która nie występuje w bulwach spoczynkowych, ale jej ilość wzrasta, gdy zaczynają kiełkować oczka. Solanina jest rozpuszczalna w wodzie. W roślinach pomidora występuje lykopersyna, również nieobecna w dojrzałych owocach.
Przedstawiciele: Lycium halimifolium - kolcowój szkarłatny, Atropa belladonna - pokrzyk wilcza-jagoda, Hyoscyamus niger - lulek czarny, Solanum nigrm - psianka czarna, S. dulcamara - p. słotkogórz, S. tuberosum - ziemniak, Physalis - miechnka, Datura stramonium - bieluń dziędzierza, Nicotiana tabacum - tytoń szlachetny, N. rustica - t. bakun (machorka), Capsicum annum - papryka, Lycopersicon esculenthum - pomidor
Rodzina Lamiaceae jasnotowate jest jedną z 4 rodzin włączanych do rzędu Lamiales wargowce. Oprócz niej do rzędu należy Callitrichaceae rzęślowate, Phrymaceae i Verbenaceae werbenowate.
Rodzina Lamiaceae (Labiatae) jasnotowate wargowe
Rośliny zielne i półkrzewy o charakterystycznym pokroju. Na łodydze kwadratowej w przekroju, pustej w środku liście ustawione są po dwa w węźle, nakrzyżlegle. Liście są proste - dolne ogonkowe, górne krótkoogonkowe lub bezogonkowe. Kwiaty skupione w kątach liści górnych w pozorne okółki zebrane są w kwiatostany wierzchotkowe. Kwiaty grzbieciste. Zrośnięty kielich często dwuwargowy lub zakończony pięcioma ząbkami obejmuje długą rurkę korony zakończoną wargą górną zbudowaną z dwóch płatków i wargą dolną z trzech płatków. Jeżeli warga górna jest wydatna to tworzy hełmik. U dąbrówki Ajuga warga górna zredukowana, u mięty Mentha korona prawie promienista z 5 lub 4 ząbkami. Pręciki 4 są dwusilne (dwa dłuższe, dwa krótsze). U szałwi Salvia występują tylko dwa płodne pręciki, które posiadają specyficzny mechanizm zawiasowy powodujący naginanie pręcika. Słupek górny zrośnięty z dwóch owocolistków, głęboko czterodzielny. Kwiaty wyspecjalizowane do zapylania przez duże owady z rodziny pszczołowatych. Liczne wargowe są przedprątne. Owocem rozłupnia rozpadająca się na cztery rozłupki. Nasiona bezbielmowe lub skąpobielmowe.
Na roślinach występują liczne włoski gruczołowe zawierające olejki eteryczne (np. olejek miętowy). U wielu roślin występują dwuterpeny (działanie nasercowe i psychotropowe) oraz związki fenolowe (działanie przeciwbiegunkowe i przeciwzapalne). Wiele roślin leczniczych, o zastosowaniu kosmetycznym oraz przyprawy.
Przedstawiciele: Ajuga - dąbrówka, Salvia - szałwia, Glechoma - bluszczyk, Prunella - głowinka, Lamium - jasnota, Galeobdolon - gajowiec, Origanum - lebiodka, Thymus - macierzanka, Mentha - mięta
Rodzina Asteraceae (Compositae) astrowate (złożone) jest jedyną rodziną rzędu Asterales astrowce. Jest to największa ze względu na ilość gatunków rodzina okrytonasiennych (ok. 1000 rodzajów - 20000 gatunków) i stosunkowo młoda (najwcześniejsze kopaliny z trzeciorzędu).
Rośliny często posiadają system korzeniowy palowy z korzeniem głównym spichrzowym oraz różyczkę liści odziomkowych, bezogonkowych. Liście proste. Drobne kwiaty zebrane w koszyczek, ustawione spiralnie na osadniku (spłaszczona i zmodyfikowana łodyga kwiatonośna), w kątach przysadek (plewki). Przysadki te mogą ulegać redukcji. Na brzegu koszyczka występują listki okrywy - zmodyfikowane liście często opatrzone włoskami lub haczykowato zakończone, co gra pewną rolę w rozsiewaniu owoców. Kwiaty o zrośniętej koronie dwóch typów: o symetrii grzbiecistej (kwiaty języczkowe i nibyjęzyczkowe) lub o symetrii promienistej (kwiaty rurkowe i lejkowate). Kielich przekształcony w puch lub zredukowany. Pręcików 5, pylniki zrośnięte w rurkę brzegami i nitkami przyrośnięte do korony. Kwiaty przedprątne. Po wysypaniu się pyłku do środka rurki przez rurkę przeciska się wyrastająca szyjka słupka ze złożonymi znamionami. Umieszczone na szyjce włoski (zwykle pierścień) wypychają ziarna pyłku. Po wyrośnięciu szyjki nad rurkę pylników otwierają się znamiona, których wewnętrzna część jest częścią receptorową. U nasady szyjki słupka występują miodniki. W dolnej, zrośniętej z dnem kwiatowym zalążni występuje tylko jeden zalążek posiadający jedną osłonkę.
Kwiaty zapylane są przez owady biegające po płaskiej powierzchni koszyczka, dlatego częste zapylanie sąsiedzkie pomiędzy kwiatami jednego koszyczka.
Owoc niełupka z jednym bezbielmowym nasieniem. Skórzasta owocnia zbudowana jest ze ścian zalążni i dna kwiatowego. Puch kielichowy często przekształca się w aparat lotny.
Złożone posiadają inulinę - wielocukier rozpuszczalny w wodzie i gromadzony w wakuoli, co obniża temperaturę zamarzania soku wakuolarnego i dlatego rośliny dobrze znoszą mróz, mogą zimować w glebie.
W rodzinie występują dwie podrodziny:
Asteroidae (Tubuliflorae) astrowe (rurkokwiatowe) -
1. Kwiaty brzeżne w koszyczku nibyjęzyczkowate, o trzech ząbkach na końcu korony lub lejkowate (np. chaber Centaurea). Obydwa typy kwiatów grają rolę powabni.
2. W środku koszyczka kwiaty rurkowate.
3. Brak soku mlecznego, występują olejki eteryczne.
Cichoroidae (Lactucoidae, Liguliflorae) języczkokwiatowe -
1. Wyłącznie kwiaty języczkowe (5 ząbków na końcu języczka) w koszyczku
2. Sok mleczny (niekiedy występujący tylko u młodych roślin) i brak olejków eterycznych.
Przedstawiciele podrodz. Asteroideae (Tubiflorae) - Astrowe (Rurkokwiatowe) : Xanthium - rzepień, Tusilago farfara - podbiał pospolity, Bellis perennis - stokrotka polna, Arnica - arnika, Solidago - nawłoć, Inula - oman, Snecio - starzec, Aster - aster, Erigeron - przymiotno, Calendula - nagietek, Matricaria - rumianek, Chrysanthemum - złocień, Galinsoga - żółtlica, Helianthus - słonecznik, Bidens - uczep, Anthemis - rumian, Achillea - krwawnik, Carlina - dziewięćsił, Carduus - oset, Cirsium - ostrożeń, Arctium - łopian, Leontopodium - szarotka, Helichrysum - kocanki, Centaurea - chaber, Tanacetum - wrotycz, Artemisia - bylica
Przedstawiciele podrodz. Cichoroideae Lactucoideae (Liguliflorae) - Języczkokiatowe: Cichorium - cykoria, Tragopgon - kozibród, Taraxacum - mniszek, Sonchus - mlecz, Lactuca - sałata, Hieracium - jastrzębiec, Schorzonera - wężymord, Mycelis - sałatnik
Liliopsida (Monocotyledonae) jednoliścienne
Rząd Liliales Liliowce obejmuje około 20 rodzin. Należą tu rośliny przeważnie zielne z kłączami lub cebulami, czasami rośliny o pokroju drzew lub krzewów z przyrostem wtórnym (nietypowym).
Rodzina Liliaceae liliowate
Do rodziny scharakteryzowanej tutaj wg. starych tendencji systematycznych należą rośliny zielne, byliny, niekiedy pnącza i podkrzewy. Rośliny charakteryzują się posiadaniem organów przetrwalnych (geofity) w postaci cebul, bulw i kłączy. Obserwuje się formy przejściowe od kłączy (najprymitywniejsze) do cebul i bulw. Liście zwykle dość wąskie z unerwieniem równoległym, lub siatkowatym, ułożone skrętolegle, rzadziej okółkowo. Kwiaty składają się z okwiatu niezróżnicowanego - dwa okółki po trzy wolne działki, pręcikowia w dwóch okółkach po trzy pręciki oraz słupka górnego zrośniętego z trzech owocolistków, trzykomorowego. Kwiaty konwalii (Convallaria) i kokoryczki (Polygonatum) mają zrośnięte działki okwiatu a pręciki nitkami przyrośnięte do okwiatu. Cechą charakterystyczną dla liliowatych są duże pręciki. W rodzinie występują rośliny, których słupek jest prawie apokarpiczny z wolnymi szyjkami (np. ciemiężyca Veratrum) oraz takie, których słupek posiada długą szyjkę zakończoną trzema znamionami (np lilia Lilium). Materiałem zapasowym w nasieniu są białka, oleje i czasami hemicelulozy gromadzone w ścianach komórkowych, co powoduje, że bielmo jest twarde. Owocem może być torbka lub jagoda. Zwykle istnieje współzależność, jeśli rośliny mają cebule to owocem jest torebka, natomiast, jeśli mają kłącze to owocem jest jagoda.
Przedstawiciele: Polygonatum - Kokoryczka, Convallaria - Konwalia, Colchicum - Zimowit, Paris - Czworolist, Majanthemum - Konwalijka, Anthericum - Pajęczyca, Lilium - Lilia, Fritillaria - Szachownica, Tulipa - Tulipan, Gagea - Złoć
Z rodziny tak scharakteryzowanej obecnie niektórzy systematycy wyłączają:
- Alliaceae czosnkowate posiadające drobne kwiaty zebrane w baldachy i posiadających cebule
- Agavaceae agawowate będące sukulentami liściowymi o zdrewniałych łodygach. W grupie tej Dracena i Yucca mają nietypowy przyrost na grubość (w którym kambium całkowicie powstaje w miękiszu, a w wiązkach nie ma kambium)
- Asparagaceae szparagowate o liściach zredukowanych, wytwarzające gałęziaki. Kwiaty drobne.
- Convallariaceae konwaliowate o kwiatach ze zrośniętym okwiatem
- Aloaceae aloesowate
Rodzina Cyperaceae ciborowate (turzycowate) jest jedyną rodziną zaliczaną do rzędu Cyperales ciborowce.
Rośliny zielne pokrojem często przypominające trawy, łodyga jest pełna w środku, trójkątna w przekroju, bądź obła. Liście są równowąskie, przeważnie o zamkniętych pochwach liściowych. Wyrastają w trzech prostnicach. Aparaty szparkowe podobne do traw. Kwiaty zebrane zwykle w kłosokształtne kwiatostany (kłos lub główka). U turzyc Carex kłos prosty. Kwiaty znajdują się w kącie liścia przykwiatowego - przysadki, kłos zaś w kącie podsadki. Kwiaty są niepozorne, drobne, bez okwiatu lub z okwiatem szczątkowym złożonym z sześciu haczykowatych szczecinek (np. oczeret jeziorny Scirpus lacustris) lub zamienionym w puch (wełnianka Eriophorum). Kwiaty obupłciowe u cibory Cyperus, wełnianki Eriophorum, ostrzewiu Blymus, ponikła Elepcharis i oczeretu Schoenopleksus, rozdzielnopłciowe u turzycy Carex. Turzyce przeważnie są jednopienne. Pręcików 3 z pylnikami przyczepionymi do nitek na końcach. Przy tworzeniu ziarn pyłku po mejozie trzy jądra degenerują a czwarta mikrospora rozwija się wewnątrz ściany komórki macierzystej. Słupek jest górny, zwykle trójkrotny, z trzema znamionami, ale jednym zalążkiem umieszczonym centralnie. Kwiaty wiatropylne. Owocem jest orzeszek często zawarty w pęcherzyku (turzyca Carex), co ułatwia rozsiewanie przez wiatr lub wodę. Nasiona są bielmowe, bielmo skrobiowe całkowicie otacza drobny zarodek.
Odkładanie wapnia i krzemionki w ścianach epidermy. Turzyce ze względu na kwaśny smak nazwano "kwaśnymi trawami", rosną one na kwaśnych, torfowych glebach i są niechętnie zjadane przez bydło.
W rodzinie najliczniejszy jest rodzaj Carex. Cyperus papyrus dostarczał w starożytności materiału piśmiennego wykonanego ze sprasowanych rdzeni tej rośliny.
Przedstawiciele: Cyperus - Cibora, Eriophorum - Wełnianka, Heleacharis - Ponikło, Scirpus - Sitowie, Schaenopllectus - Oczeret, Carex - Turzyca
Rodzina Poaceae (Gramineae) wiechlinowate trawy jest jedyną rodziną zaliczaną do rzędu Poales (Glumiflorae) trawowce.
Rośliny zielne roczne lub częściej wieloletnie, rzadko zdrewniałe. Łodyga jest pusta w środku, okrągła w przekroju (pełne łodygi występują u kukurydzy, trzciny cukrowej i prosa). Łodygi bambusa drewnieją (drewnieje miękisz). Liście u nasady zakończone kolankiem są równowąskie, pochwiaste, przeważnie o niezamkniętych pochwach liściowych. Przy nasadzie blaszki liściowej występuje języczek. Liście wyrastają w dwóch prostnicach. Kwiaty zebrane w kłosy złożone lub wiechy. Wyjątkiem jest kukurydza, której kwiatostanem jest kolba. Kłosy i wiechy składają się z mniejszych elementów, kłosków. Kłoski obejmują różną liczbę kwiatów (u zbóż 1 -5). Każdy kwiat zamknięty jest w dwóch plewkach, a u nasady kłoska występują dwie plewy. U bambusa i ryżu Orhiza występuje 6 pręcików, u pozostałych traw 3 pręciki (u tomki wonnej Anthoxanthum 2). Oprócz tego występują łuszczki - dwa błoniaste utwory rozchylające plewki w momencie kwitnienia. Słupek zrośnięty z 2 owocolistków z jednym zalążkiem. Powstaje z niego ziarniak, owoc suchy, niepękający, w którym łupina nasienna zrasta się z owocnią. Niektóre gatunki bambusa nie tworzą ziarniaków, lecz jagody lub orzeszki.
Kwiaty traw można traktować jako pierwotnie posiadające okwiat P3+3. Z trzech działek wewnętrznego okółka jedna zanikła a dwie przekształciły się w łuszczki. Z zewnętrznego okółka jedna działka zanikła a dwie zrosły się dając plewkę górną. W ten sposób plewka dolna jest traktowana jako przekształcona przysadka kwiatu. Ość plewki jest traktowana jako homologiczna z blaszką zaś sama plewka z pochwą liściową. Budowa kwiatu Streptocheta - południowoamerykańskiej trawy wydaje się potwierdzać tą hipotezę. Ma ona 3 łuszczki. U młodych roślin występuje trzeci listek zewnętrznego okółka. Ponadto trawa ta posiada 6 pręcików i słupek zrośnięty z trzech owocolistków.
Drugą ewentualnością przy ewolucji kwiatów traw jest kwiat pierwotnie bezokwiatowy. Plewka górna byłaby wtedy przekształconym tylnym podkwiatkiem.
Przedstawiciele: Secale cereale - Żyto, Avena - Owies, Hordum - Jęczmień, Triticum - Pszenica, Oryza - Ryż, Zea mays - Kukurydza, Panicum - Proso, Lolium - Życica, Agropyron (Elymus repens) - Perz, Phleum pratense - Tymotka, Alopecurus pratensis - Wyczyniec, Melica nutans - Perłówka zwisła, Apera spica-venti - Miotła zbożowa, Poa - Wiechlina, P. annua - W. roczna, P. pratensis - W. łąkowa, P. nemoralis - W. gajowa, Holcus - Kłosówka, Arrenatherum elatior - Rajgras wyniosły, Briza - Drżączka, Dactylis glomerata - Kupkówka pospolita, Bromus - Stokłosa, Festuca - Kostrzewa, Glyceria - Manna
24
Wyszukiwarka