1.Formy zmienności społecznej: zmiana społeczna, proces społeczny, rozwój, postęp. Zmiana społeczna (proces przekształcania)- jest to różnica w czasie miedzy stanem systemu jednym w czasie, na inny czas. Zmiany społeczne mogą być krótkookresowe, długookresowe, mogą być globalne, jednorazowe, wolne, szybkie, rewolucyjne, ewolucyjne. Rozwój - to przyrost ilościowy, zmiana jakiejś cechy (ilości czy częstości). Rozwój jest szerszym zakresem, dalekosiężnym(kultura, polityka, ekonomia). Jest to czynnik endogenny; wewnątrz społeczny - choroba, przestępczość. Proces - zmiana rozciągnięta w czasie, można wyodrębnić pewne długotrwałe etapy. Specyficznym rodzajem procesu to proces kierunkowy liniowy,jednokierunkowy ,kolejne przechodzenie przez różne etapy, bez możliwości wycofania się, czy odwrotu (np. starzenie się organizmu). Najprostszy proces to liniowy (w miarę upływu czasu następuje zmiana cechy). Może też być proces schodkowy, proces cykliczny. Postęp - różni się od zmiany, procesu czy rozwoju-to zmiana wartościująca od stanu gorszego do lepszego. Postęp jest zmianą zrelatywizowaną - występuje w 3 aspektach:- relatywizacja grupowa - dla jednej grupy może być postępem, dla innej regresem (inne wartościowanie przez osoby młodsze a inne przez starsze; dlatego istnieje problem społeczny) - relatywizacja do przyjętych kryteriów - do innych kryteriów będzie postępem, dla innych regresem (zapłodnienie invitro) - relatywizacja historyczna - w danym czasie jest traktowana jako regres, a za określony czas to samo zjawisko będzie traktowane jako postęp Postęp jako pojecie : - aktywistyczne (postępowe) - pasywne (wsteczne-bierne) 4 rodzaje czynników, które decydują o postępie a inne nie: dominujący typ osobowości jednostek społeczeństwa postępowe - jeżeli dominują w społeczeństwie jednostki twórcze, aktywne, zorientowane na osiągnięcia - to będziemy mieć społeczeństwo aktywne - społeczeństwa pasywne - niedążące do osiągnięć; właściwości struktur społecznych; społeczeństwo postępowe - pluralizm struktury, heterogeniom (niejednorodność ) - zróżnicowanie kulturowe; społeczeństwa tolerancyjne; społeczeństwa wsteczne - homogeniczne ; monocentryzm; nietolerancyjne; ksenofobia; stosunki do tradycji społeczeństwa postępowe jest to społeczeństwo zakorzenione w tradycji i czerpie ze swojej świadomości historycznej energie do postępu społeczeństwo wsteczne - nie ma zakorzenienia albo tylko zakorzenieniem funkcjonuje odwoływanie się do świetlanej przeszłości historycznej; wizja oczekiwanej przeszłości społeczeństwa postępowe - optymizm, przyszłość będzie lepsza, że od człowieka zależy jego los, zdolność myślenia strategicznego, planowanie przyszłości; społeczeństwa wsteczne - myślenie o charakterze przeszłości lub teraźniejszości, nieumiejętność wybiegania w przód 2.Losy idei postępu. Trzy wizje postępu. Losy idei podmiotowości zmian. Idea postępu wyrasta pomiędzy tym co jest a czego by się pragnęło Trzy elementy postępu : 1) podmiot - kto jest sprawca postępu 2) mechanizm - jak ten ruch przebiega z postępem 3) kryterium-kierunek postępu; Wiek XX załamanie idei postępu - wojny - zmiana charakteru walk wojennych I i II wojna światowa; wiara w postęp się załamała, nie było lepiej a gorzej; bomba atomowa - rozwój nauki a straszne konsekwencje; narodziny technologii; Industrializacja, urbanizacja - rozluźnienie więzi między ludźmi epidemie nowych chorób AIDS - traktowane jako występująca w środowiskach homoseksualnych; idea socjalizm humanistyczny a socjalizm narodowy (faszyzm); socjalizm komunistyczny (totalitaryzm sowiecki) Trzy wizje postępu sakralna - podmiotem postępu jest Bóg: mechanizm - nieuchronność przeznaczenia wg planu Bożego; kryterium - przeniesienie celu poza sferę ziemskiej egzystencji; mechanistyczna - podmiot: sam organizm społeczny; mechanizm : samo rozwój (autodynamika systemu); kryterium : rosnąca złożoność coraz większy podział funkcji; humanistyczna - podmiot - człowiek (jednostek jak i zbiorowość); mechanizm - kumulowanie się ludzkich działań oraz skutków tych; działań (dzieje społeczne-rodzi się postęp); kryterium - stopniowe doskonalenie jakiegoś istotnego wymiaru życia ludzkiego (np. dobrobyt, wolność) Kryteria postępu Spośród bardzo licznych, szczegółowych kryteriów postępu społecznego na ogół za najważniejsze uznaje się kryteria następujące. Po pierwsze, w jakim stopniu zapewnione jest bezpieczeństwo od sił przyrody, od następstw tzw. wydarzeń losowych, od agresji, od zachowań patologicznych. Po drugie, stopień zabezpieczenia warunków dostatniego bytowania. Po trzecie, możliwość rozwoju i spożytkowania potencjału zdolności i umiejętności każdego członka społeczeństwa i potencjału całego społeczeństwa razem. Po czwarte, jest to stopień w jakim się przeciwdziała różnym postaciom dyskryminacji, nierówności i niesprawiedliwości społecznej. Po piąte, zakres podmiotowości i autonomii jednostki - możliwości uczestniczenia w decyzjach publicznych. Po szóste, możliwość kultywowania swojej tożsamości etnicznej kulturowej, religijnej, zwłaszcza przez wszelkiego rodzaju mniejszości społeczeństwa. I wreszcie to jest stopień zgodności społecznego współżycia, otwartości jednostki na potrzeby społeczności i wspólnoty, jak i otwartości społeczeństwa na potrzeby jednostki. Podmiotowość - problem podmiotowości zmian; podmiotowość sakralna - pierwsze koncepcje - kto jest motorem, przyczyną zmian społecznych? Bóstwa - aspekt związany z sacrum: sekularyzacja - idee podmiotu ; sekularyzacja podmiotowości sił natury - motorem zmian społecznych jest natura - np. nosy ludzkie to wynik działania sił natury; proces humanizacji - podmiotowość wielkich jednostek - takie idee - jeżeli mamy zmiany społeczne to motorem jest kilka jednostek - wielcy przywódcy; proces zmiany socjalizacji - uspołecznienie - podmiotowość organizmu społecznego - przekonanie o samorodności zmian; ponowna humanizacja - podmiot indywidualności reprezentantów społecznych; koncepcja mówi o jednostkach - te jednostki są reprezentantem potrzeb, idei, dążeń ; te zbiorowiska, grupy wyłaniają spośród siebie reprezentantów, którzy reprezentują idee zakorzenione w grupach społecznych; ponowna socjalizacja - podmiotowość ról społecznych - idee, które mówią że nie chodzi o konkretną jednostkę, system generalizacji; role społeczne przywódcy ; same te role mają moc generowania zmian społecznych: demokratyzacja - podmiotowość zwykłych ludzi - koncepcja kładzie nacisk gdy mamy zmiany społeczne to motorem tych zmian są sami ludzie; demokratyzacja koncepcji podmiotowości; przekształcenia społeczne nie mają źródła poza działaniami zwykłych ludzi 3. Determinizm społeczny i determinizm heroiczny jako teorie konkurencyjne. Koncepcje ( Sztompka ):determinizm historyczny- kluczowe - wielka jednostka gdy się pojawi jest wstanie wywrzeć wpływ na zmianę. Carlyle twierdzi że w każdym czasie znajdujemy wielkiego człowieka - takie podejście buduje więź społeczną, kult bohaterów pełni rolę tożsamościową; determinizm społeczny- „duch czasu” generuje pewne jednostki i gdyby się nie pojawił w danym czasie to pojawi się w innym czasie ale się pojawi;

CZAS stwarza wielkie jednostki; WIELKIE JEDNOSTKI są w stanie najpełniej zrozumieć rzeczywistość - wg Maksa Aspekt społeczny przemawia za determinizmem społecznym; czyjaś wielkość dopiero uznana po jego śmierci - po latach, wiekach; na gruncie nauki - wiele odkryć, które dokonano jednocześnie, niezależnie od siebie te same odkrycia; tzw. „złote wieki” - lepsze okresy dla twórców osiągnięć aniżeli inne np. renesans dla generowania wybitnych jednostek; nierówna generalizacja jednostek ze względu na rasę, płeć np. przyznawanie Nagrody Nobla - społeczny mechanizm selekcji; kształt społeczeństwa ma znaczenie dla uznania jednostek;ugruntowane kryteria sławy - media masowe; ktoś kto się pokaże w telewizji jest sławny 4.Rodzaje teorii rozwoju: teorie cykliczne, linearne i dychotomiczne.TEORIA DYCHOTOMICZNA dwa typy idealne :społeczeństwo proste; społeczeństwo złożone; rozwój to przejście od społeczeństwa prostego do społeczeństwa złożonego Typy zbiorowości społecznej wg:(Tonnis) wspólnota - zbiorowość oparta na stosunkach pokrewieństwa; relacje; kontrola społeczna - na bazie wspólnoty więzi naturalnych. Łączy jednostki na podstawie bliskości emocjonalnej i ogarnia całe ich życie. zrzeszenie - zbiorowość oparta na stosunkach formalno-rzeczowym; są to więzi celowe związane np. z życiem zawodowym. Łączy jednostki w aspekcie wykonywania przez nie określonych ról społecznych. (Durkheim)- społeczeństwo organiczne - wyrażane przez prawo cywilne, służące przede wszystkim przywróceniu stanu poprzedniego. Typ więzi społecznych opiera się na współpracy. Charakterystyczne dla społeczeństw rozwiniętych.; społ. mechaniczne - wyrażane przez prawo karne i oparta na represji. Typ więzi społecznych opiera się na przymusie. Charakterystyczne dla społeczeństw pierwotnych.(Kulej) grupy pierwotne - więzi bliskie, styczności bezpośrednie, wysoki poziom identyfikacji ze wspólnotą; grupy wtórne - stosunki sformalizowane. TEORIA LINEARNA Schemat etapów, związany z trzema etapami. Teorie linearne to teorie rewolucyjne. Teoria Comta opierała się na 3 etapach dziejów społecznych: teologiczny(sakralizm, sztywny), metafizyczny(dezorganizacja społeczna), naukowy(ponowna reorganizacja; społeczeństwo bazuje na wiedzy, nauce). Teoria Marksa - formy pierwotne, niewolnicy, feudalizm, kapitalizm, komunizm.TEORIA CYKLICZNA Rozwój jako cykl - społeczeństwo przechodzi z jednej fazy do drugiej i następnie wraca do wyjściowej (nie koniecznie w tej samej formie). G. Vico - XVIII wiek wg niego społeczeństwo przechodzi przez trzy cykle (Fazy się powtarzają): Wiek boski - rola religii, kapłaństwa, rządy jednostek Wiek bohaterów - rządy elitarne Wiek ludzi - demokratyczny, rządy wielu;Teorie krążenia elit Wiek XIX - XX. Rządzących który reprezentuje interes klas wyższych, rządzą do kiedy klasy niższe się nie zbuntują i wchodzą do rządów elit i ulegają skostnieniu, z elit rządzących stają się elitami konsumpcyjnymi i ustępują miejsca klasom następnym ; Zmienne są sposoby za pomocą których elity uzasadniają zasady rządzenia.

5.Koncepcje zmiany w historii myśli społecznej. FILOZOFOWIE STAROŻYTNI Historia myśli społecznej - poznając idee poznajemy społeczeństwa - pewien typ warunków społecznych będzie generować idee PLATON - wizjoner widział możliwość zmian społecznych, możliwość stworzenia Państwa idealnego. Dostrzegał funkcjonalizm - zmiana w jednej dziedzinie pociągnie za sobą zmianę w drugiej dziedzinie. Przestrzegał przed nowościami w muzyce aż do degeneracji państwa. ARYSTOTELES - badacz metoda indukcji, badał historyczne zmiany. Zmiana koncepcja procesu uspołecznienia jak to się dzieje, że człowiek żyjąc w narodach tworzy społeczeństwo. Człowiek jest zwierzęciem społecznym, z natury jest stworzony do życia w społeczeństwie. Koncepcja dychotomiczna - przyciąganie się przeciwieństw, które muszą żyć razem. (Pan - niewolnik, Kobieta - mężczyzna) CHRZEŚCIJAŃSKA MYŚL ŚREDNIOWIEZCZA ŚREDNIOWIECZE - duch sakralny; myśliciele nie dostrzegają obszaru jako rozwojowych dla człowieka; Człowiek na chwilę, jeżeli zastał coś niedobrego to kara za grzechy Święty Augustyn, Tomasz z Akwinu; Teologia akceptacji - system nierówności społecznej : na dole - pokora; na górze - pomoc ubogim; Właściwy porządek będzie w Królestwie Bożym - ostatni będą pierwszymi ; Teoria rozwoju była ale poza ziemska; Rozwojem rządzi opaczność, od człowieka niewiele zależy - nie sprzyja koncepcji rozwoju RENESANSOWE UTOPIE RENESANS - zmiana społeczna; gospodarcze, odkrycia geograficzne; mniej sztywna struktura społeczna; szansa wyskoczenia z pozycji. Człowiek jest panem swego losu; Sakralizacja - religia mniejszy wpływ na politykę; Indywidualizm - człowiek ma wpływ na to co go spotyka; Utopia - Tomasza Moora'a - wizja - wyspy ze szczęśliwymi ludźmi; jak rządzić społeczeństwem aby wszystkim żyło się szczęśliwie. PRZEDOŚWIECENIOWE KONCEPCJE PROCESÓW USPOŁECZNIANIA XVII wiek - proces uspołecznienia; Teoria złego dzikiego - człowiek jest z natury zły, poddaje się pod kontroli w zamian za zysk; Lock - człowiek z natury jest osoba społeczną. Natomiast stan naturalny jest fikcja, nie ma możliwości powrotu do tego stanu. Uważał że człowiek walczy z przyrodą o przetrwanie a nie z innymi ludźmi, która opanowuje dzięki pracy. Pojawia się konieczność powstania społeczeństwa, które chroni reguły = powstaje w wyniku umowy społecznej (jednorazowy akt). MYŚL OŚWIECENIOWA- POJĘCIA POSTĘPU I NATURY Szkockie oświecenie (Smith)- Koncepcja rozwoju: zmiany sposobu zdobywania środków do życia jako główny wyznacznik przemian społeczno-kulturowych. Czterofazowy schemat rozwoju: Polowania, Pasterstwa, Rolnictwa - osiada na dobre, Handlu; J. Rousseau - koncepcja złotych czasów człowieka z czasów natury; człowiek bez dążności egoistycznych. Społeczeństwo zepsuło człowieka - egoizm, chciwość. Kultura kreowania konieczności - posiadania czegoś. Realizacja jednej potrzeby - rodziny. Nowe potrzeby - człowiek nienasycony. Za rozwój tego typu człowieka oskarżał kulturę (Rousseau - wróg kultury). Jak człowiek powinien stać się lepszy gdy się wyżmie za siebie, porzuci złe skłonności. Człowiek nie funkcjonuje najlepiej i powinien coś w sobie zmienić. Krytykował konformizm ludzi ( chęć przypodobania się innym). Człowiek natury - równy, wolny, dobry, szczęśliwy. Koncepcja umowy społecznej. Turgot i Condorcet - przedstawili teorię postępu (istnieje duża różnica między teoria a ideą postępu). Idea - wyraz wiedzy, która nabyto, wiary w przyszłość, jaka można stworzyć na podstawie tej wiedzy. Wiedza jest zawsze dobra, można jej tylko źle używać. Zmiana jednoznaczna z rozwojem. Teoria - pojawiły się sądy, które nie były powszechnie pozytywnie uznawane: Przekonanie o prawidłowym charakterze rozwoju społecznego; o regularnym następowaniu po sobie określonych faz; o kumulatywnym rozwoju wszystkich dziedzin; Możliwość prognozowania przemian społecznych; Niezbędne przesłanki: Należało zakwestionować autorytet przeszłości; Uznanie doczesnych wartości i ziemskich osiągnięć; Założenie stałości praw natury; Żadna ludzka instytucja nie jest dana i nie jest raz na zawsze ustanowiona; Wskazywano na zmiany ludzi pod wpływem różnych okoliczności; Cztery terminy - technika, nuka, moralność, sztuka. Technika jej rozwój wpływa na relacje między ludźmi; zarobkowanie ,praca. Prawo postępu określa kierunek zmian i jest poza nasza ingerencją. Koncepcja która się odwołuje do zmiany jest ahistoryczna. Zmiana jest nie zależna od ludzi, dokonuje się wg uniwersalnych praw. DYNAMIKA SPOŁECZNA A. Comte'a wskazał on cele, jakimi powinna się zajmować socjologia. Podzielił socjologię na dwa wielkie działy: Statyka społeczna (pytanie o ład i porządek społeczny) obszar budowy i funkcjonowania społeczeństwa; z jakich elementów się składa, jak są powiązane, jakie mechanizmy uruchamiają dewiację, co zapewnia równowagę społeczną; Dynamika społeczna (pytanie o rozwój społeczny i postęp) zajmuje się procesami rozwojowymi. Rozwój był coraz wyższymi stopniami, jakie społeczeństwo osiągało, jeśli chodzi o ład. Czynnikiem który wyznacza rozwój społeczny jest intelekt, jak to zbadać? Comte uważał, że nie można poznawać i być czynnikiem poznawczym jednocześnie. Obiektywizacja - zamiast badania sposobów myślenia w postaci psychologicznej, proponuje badanie pojęć, jakimi ludzie opisują świat. SOCJOLOGIA HISTORYCZNA M. Webera - sfera wartości jako źródło zmiany społecznej świat społeczny to nie trwały i niezmienny stan, lecz raczej nieustanny dynamiczny proces. Społeczeństwo dzieje się raczej niż istnieje, składa się ze zdarzeń raczej niż obiektów.; czas jest immanentnym czynnikiem życia społecznego, jego wewnętrznym, niezbywalnym wymiarem. To, co się dzieje, w jaki sposób przebiega, z jakich przyczyn, z jakimi skutkami - zależy od momentu, w jakim jest umiejscowione. Lokalizacja w rytmie, w sekwencji zdarzeń, decyduje nie tylko o cechach poszczególnego zdarzenia, ale i o realizujących się prawidłowościach. W różnych fazach procesu występują odmienne mechanizmy, zmienne „prawa" zdarzeń.; Zmiana społeczna jest traktowana jako składowy efekt, „wypadkowa" wielu procesów, równoległych i krzyżujących się, zbieżnych i rozbieżnych, wspomagających się i wzajemnie konfliktowych. Każdorazowy stan społeczeństwa tworzy się na przecięciu zróżnicowanych, heterogenicznych i wielokierunkowych tendencji.; społeczeństwo podlegające zmianom i procesom widziane jest nie jako sztywny system, lecz jako płynna siatka stosunków społecznych, w których występują napięcia, ale i harmonia, sprzeczności, ale i kooperacja.; Sekwencja zdarzeń w obrębie każdego pojedynczego procesu ma charakter kumulatywny. Każda faza procesu jest widziana jako skumulowany rezultat, krystalizacja faz poprzedzających, oraz zalążek, punkt wyjściowy kontynuacji procesu w przyszłości.; jako czynnik sprawczy procesu wskazuje się podmioty społeczne (jednostki lub podmioty zbiorowe) i ich działania. W tle każdego stanu społeczeństwa są jacyś ludzie, jakieś zbiorowości, grupy, ruchy społeczne, partie polityczne, stowarzyszenia itp., których aktywność ten stan spowodowała. I z kolei każdy stan społeczeństwa otwiera (i zarazem zamyka) pole możliwości, szans dla działań jednostek i zbiorowości, w wyniku których tworzą się stany przyszłe; Ludzie tworzą swoje społeczeństwo i historię, ale nie dowolnie, lecz w danych warunkach strukturalnych odziedziczonych z przeszłości, które sami zarazem umacniają lub modyfikują dla swoich następców. Mówiąc skrótowo, działania ludzi są częściowo zdeterminowane przez przeszłe struktury, a przyszłe struktury są częściowo zdeterminowane przez obecne działania. 6.Ewolucjonizm. Założenia ewolucjonizmu klasycznego. Ewolucjonizm socjobiologiczny. Ewolucjonizm - założenia XIX wieku cechy ewolucjonizmu, założenia teoretyczne: Jedność świata - naturalizm; świat ludzi nie różni się od świata przyrody; Prawidłowość - przekonanie że ludzka rzeczywistość podlega prawom a nie przypadkom ( prawidłowość jak w świecie przyrody ); Genetyzm - wyjaśnić dane zjawisko to wskazać jego genezę ( skąd się wzięło?); Jednolitość natury ludzkiej - zasady funkcjonowania ludzkiego umysły to niezmienność - w zależności w jakiej kulturze się wychowuje są niezmienne; wszędzie funkcjonuje ten sam człowiek co wynika z natury ludzkiej; Zmienność - wszechobecność zmiany - zmienia się wszystko, nie ma struktury, która by nie podlegała zmianom ; Globalny charakter zmiany - każda zmiana pociąga zmianę w innej dziedzinie; Zmiana jako postęp- wartościowanie zmiany społeczeństwa zachodniej europie zaawansowane w zmianach; Nierównomierność postępu - różne społeczeństwa rozwijają się w różnym tempie; Ciągłość i stopniowość postępu - zmiany społeczne nie mają charakteru gwałtownego ale są procesem, etapem. Np. transformacja rozwojowa była nią REWOLUCJA - kilka wydarzeń i zmienia się wszystko; EWOLUCJA to wszystko było stopniowo zmieniane w transformacji; Immanentność zmiany - zmiana ma źródło wewnętrzne i wywodzi się z samej natury ludzkiej - jest społeczeństwo to musi się zmieniać; Neodarwinizm (geny) w każdej populacji istnieje pula genetyczna mająca doprowadzić do zmiany puli genowej mieszania się genów; osobnik ze złymi genami przekazuje dalszemu pokoleniu; geny mają zdolność do rozmnażania, przenoszenia; jak geny się zmieniają to zmieniają się cechy i zachowania osobników; Socjobiologia - E. Wilson - zaczynał od badania owadów - mrówek, termitów - stwierdził, że człowiek zachowuje się podobnie do owadów są dziedzicznie zachowane w materiale genetycznym, nie są wyuczone.; że tylko biologia decyduje o tym jak człowiek się zachowa; potem uznał umysł człowieka w jego zachowaniu; Kładł nacisk na obustronną interakcję; kultura odpowiada na imperatyw biologii; biologia jest odpowiedzialna za kulturę, ma dostęp do genów; Np. kaziroctwo jako słabsze osobniki w biologii - wpływ biologii na kulturę - endogamia Kultura na biologię - socjobiologia nauka - badanie biologiczne podstaw ludzkich, wszystko co robimy lub nie robimy to kwestia biologii; Zachowania ludzkie są uwarunkowane genetyczne na bazie doboru naturalnego; Dobór krewniaczy nepotyzm popieranie krewnych; tendencje do altruizmu ;Bardziej altruistyczni rodzice wobec dzieci niż dzieci wobec rodziców

Kultura - bliskość dziecka z dziadkami, dzieci najbliżej zawiązane z babciami od strony matki; pewność - pula genowa - babcia od strony córki; Dziadek ze strony ojca - niepewność czy to aby jego syn, nie pewność czy dziecko jest jego syna; Zasada wzajemności - pomagamy abym w chwili zagrożenia inna osoba mnie wsparła; normy społeczne - inna osoba wesprze osoby pomagające innym; Współczesne koncepcie socjobiologii - zachowania w kontekście seksu różnice kobieta / mężczyzna; Kobieta może wyprodukować ograniczoną ilość potomstwa; samica selektywna w wyborze partnera; Kobieta / mężczyzna - odrębne gatunki mają odrębne cele; Wszystko ma podstawy biologiczne a potem dostosowuje zasady społeczne Socjobiologia naturalistyczna - XVIII - XIX wiek - kierunek organistyczny - Spenser postrzegał system społeczny jako organizm (wzrost, różnicowanie się budowy, różnicowanie się czynności, podział pracy, wytwarzane są narządy, konieczność współpracy, trwanie całości mimo śmierci części komórek). Różnice: jednostki w społeczeństwie są ze sobą luźno powiązane i zachowują swobodę przemieszczeń oraz swobodę działań, w organizmie świadomość jest ześrodkowana w jednym organie, społeczeństwa tego nie posiadają, ale wszystkie jednostki posiadają zdolność odczuwania i precyzowania. 7. Ewolucja a rewolucja. Modele i teorie zmian rewolucyjnych. Ewolucjonizm- stopniowe, powolne przekształcanie. Wizja, ze tylko rewolucje powodują istotne zmiany. Gwałtowność zmian obejmuje istotne sprawy - to rewolucja. Inni uważają że rewolucja to stosowanie przemocy przez ludzi na innych ludziach (to nacisk, przymus) Teorie rewolucji: 1)Teoria behawioralna-akcentują charakter zachowań ludzkich przed i po rewolucjiSchemat - ludzie nie mają zaspokojonych potrzeb ( głodu, bezpieczeństwa, samorealizacji ) reakcja na złe warunki życia są reakcje patologiczne i dokonują się rewolucje Teorie psychologiczne - relatywne upośledzenie; członkowie porównują się z innymi ludźmi mającymi lepszą sytuacją; pojawia się ferment społeczny to tworzy nastrój rewolucyjny, poczucie niesprawiedliwości w porównaniu z innymi którzy mają lepiej; Teorie strukturalne - źródło rewolucji podział społeczeństwa na upośledzonych, uprzywilejowanych jeśli podział jest ostry to prawdopodobna jest rewolucja; Teorie polityczne - efekt walki politycznych w łonie elit, struktury władzy; jeśli jakaś ze stron jest w stanie pociągnąć za sobą innych jest odzwierciedleniem walki na górze; toczy się na górze; Modele podmiotowe: „model wulkaniczny” - wybuchają oddolnie, spontanicznie, masy niezadowolonych ludzi; „model konspiracyjny” - Masy padają ofiarą manipulacji, nie wybuchają, a są celowo wywoływane; Modele strukturalistyczne - opierają się na założeniu, że zawsze jest grupa ludzi niezadowolonych; Metafora „kipiącego garnka” - rewolucja gdy nastąpi załamanie rządu czy inne kryzysy; „model arsenału” - rewolucja wybuchnie wtedy gdy pojawią się nowe szanse oraz dezorganizacja społeczna i brak równowag CECHY REWOLUCJI: Przynoszą zmiany o najszerszym zakresie, są radykalne, zmieniają się, bardzo liczne zmiany społeczne; Szybkie w czasie; Erupcja aktywności, ruchy społeczne; Wyjątkowe stany emocjonalne - euforia, nadzieja, poczucie mocy - odciska się zbiorowo PRZEBIEG REWOLUCJI (francuska); fazy: Sytuacja rewolucyjna - niezadowolenie społeczne, niepokój społeczny wywodzi się z kryzysu ekonomiczno - politycznego; Świadomość rewolucyjna - pojawiają się ideologie (jest źle, inaczej ); Cząstkowe reformy, liberalizacja ekonomiczna, ruchy niezadowolonych; elity robią gest w stosunku do społeczeństw, następuje poprawa ekonomiczna i wybuchają rewolucje; Paraliż władzy wynikający z bezskuteczności reformy; Mobilizacja rewolucyjna - polityka ulicy - bunty, manifestacje, palenie kukieł; pomoc z zewnątrz może zahamować wybuch rewolucji; Przejęcie władzy przez przywódców rewolucji; Rewolucyjna euforia trwa krótko i zaczynają się podział wśród nowej elity: radykałowie, centrum umiarkowane, konserwatyści Konserwatyści → reformy, zmiany ; Koszt reformy → niezadowolenie społeczne; Koszt reformy → wojna na górze ( konfrontacja elit ) → terror porewolucyjny → konsolidacja nowej władzy 8.Ruchy społeczne i ich podstawowe typologie RUCHY SPOŁECZNE- są ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej; przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych; Są one w tym sensie czymś pośrednim między zachowaniami zbiorowymi (w tłumie), a działalnością zawodową (np. w urzędzie). Sektor ruchów społecznych- suma występujących w danym społeczeństwie ruchów społecznych różnych typów. Różnorodność ruchów społecznych; klasyfikacja: Ruchy reformatorski, „zorientowane na normy”(Neil Smelser); pragną dokonać modyfikacji zastanych sposobów postępowania, w szczególności przez zmianę norm regulujących postępowanie właściwe czy pożądane (przeważnie chodzi o normy prawne; może tez chodzić o normy obyczajowe czy moralne); Ruchy radykalne, rewolucyjne lub w terminologii Smelsera „zorientowane na wartość”- zmierzają do zmian najbardziej fundamentalnych dotyczących podstawowych zasad porządku społecznego, a także zmian wielostronnych, obejmujących różne obszary życia społecznego (np. występ ruchu solidarność). Inne rozróżniane to ruch nastawiony na innowacje (zmierza do wprowadzenia nowych norm i wartości) czy przeciwnie ruch zachowawczy (sprzeciwia się zmianom i dąży do powstrzymania zmian już wprowadzonych). Pary „ruchów i kontrruchów”. Z perspektywy historycznej:Nowe ruchy społeczne- ruchy o szerokim, heterogenicznym składzie uczestników, walczące o realizację uniwersalnych, postmaterialistycznych wartości: harmonii z przyrodą, ochrony środowiska, pokoju, emancypacji kobiet, zapewnienia praw mniejszości i grup eksploatowanych, obrony życia poczętego itp.; charakter uniwersalistyczny. Stare ruchy społeczne- ruchy społ. Występujące w imię interesów ekonomicznych lub politycznych wyraźnie wyodrębnionych segmentów społeczeństwa- klas społecznych, grup zawodowych, etnicznych, rasowych; charakter partykularystyczny. Repertuar kontestacji (Charls Tilly) różnice między akceptowanymi metodami działania w ruchach społecznych. Ruchy antyglobalizacyjne- forma pośrednia między ruchami starego i nowego typu. Z starymi zbliża je- skupienie się na problemach ekonomicznych, idealogia antykapitalistyczna, skierowane głównie przeciwko wielkim multinarodowym korporacjom. Istotne jednak to, że protesty antyglobalizacyjne upodabniają się do nowych ruchów społecznych, traktują swoje cele w kategoriach bardziej uniwersalnych, występując w imieniu wszystkich „zwykłych ludzi” przeciw zdemonizowanemu światu wielkiego biznesu i finansów. Walczą nie z biedą, eksploatacją czy uzależnieniem pewnych grup, ale z podporządkowaniem całej ludzkości rządom pieniądza i światowego kapitału. Wartości materialistyczne niegdyś partykularne, podniesione zostały do rangi wartości uniwersalistycznych. Sprzyjające warunki w społeczeństwie dla rozwoju ruchów społecznych:Urbanizacja, doprowadziła do powstania wielkich skupisk ludności na stosunkowo niewielkiej przestrzeni. Industrializacja- gromadzące w fabrykach czy przyfabrycznych osiedlach wielkie masy pracowników. Umasowienie edukacji, gromadzenie się razem wielkich mas uczniów lub studentów. Nowoczesne technologie, ułatwiają rekrutacje i mobilizację do ruchów społecznych (np. środki masowego przekazu). Rosnąca pula niezadowolenia, populacja upośledzonych (zarówno bezwzględnie, w sensie biedy czy bezrobocia, jak i relatywnie, w sensie niedościgania elit bogactwa i sukcesu). Ideologia aktywistyczna i progresywistyczna (podkreślająca wagę i potrzebę zmian) Reżim demokratyczny, większość społeczeństw nowoczesnych odchodzi od form dyktatorskich, autokratycznych czy totalitarnych. Pula wolnego czasu i energii uczestników (tego wymaga aktywność w ramach ruch społecznego) a także innych zasobów niezbędnych do skutecznej działalności.W rezultacie tych wszystkich okoliczności ruchy społeczne stanowią centralny aspekt tego co nazywamy nowoczesnością. 9.Marksizm jako teoria zmiany. Marksizm wyróżnia się z wielu teorii z powodu :1) swoim zasięgiem (mega teoria) chciał wyjaśnić wszystkie teorie funkcjonowania teorii zmiany.2) połączenie teorii z praktyką. Miał on ambicje wyjaśnienia, jako ptk. Wyjścia, chciał zbadać rzeczywistość społeczną po to aby tą rzeczywistość zmienić.Marks był ekonomistą, filozofem, socjologiem, ideologiem. Prymat aspektu ekonomicznego chciał wyjaśnić rzeczywistość społeczną pod względem ekonomicznym. Walka klas - postrzegał rzeczywistość społeczną jak arenę walki klas społecznych.. Pojecie klas ewoluowało. Każde społeczeństwo jest społ. klasowym. Później twierdził, że klasy wykształciły się w procesie historycznym. Nadwyżki klas stały się atrakcyjne ale dla klas uprzywilejowanych. Formacje klasowe :1) niewolnictwo : panowie, niewolnicy (inne położenie klasowe, inne interesy) 2) feudalna : posiadacze ziemscy, chłopi kapitalistyczne : posiadacze środków produkcji, robotnicy; Wizja Marksa: Socjalizm - system gdzie znosi się własność prywatną, gdzie ostateczną wersją miał być komunizm. Marks patrzył na rozwój społeczny w kształcie praw. Człowiek powinien je poznać. Postrzegał rozwój jako postęp. klasa „w sobie” - zbiorowości, które łączy to samo położenie społeczne ale członkowie nie mają świadomości klasowej, na tym etapie brak poczucia solidarności, nie ma ideologii przywódców i mogą przekształcić się w klasy „dla siebie” Klasa „dla siebie”- mają świadomość klasową , kreują przywódców, którzy kreują ideologię;. Istnienie lub brak istnienia świadomości klasowej. Marks uważał, że podstawa zmian społ. jest rewolucja. Musi dojść do wzrostu świadomości klasowej, czyli robotników, by później doszło do rewolucji. Wizja równości i wolności . Wolność pozytywna i negatywna. Wolność od zniewoleń.
Dialektyka Marksistowska Zwrócił uwagę, że we wszystkich stosunkach społecznych jest jakąś sprzeczność. Jak istnieje ład społeczny to musi istnieć tez bezład. Teoria Marksa jest teoria konfliktu. Wymienia trzy konflikty : potencjalny, jawny, utajony.Konflikt uważał za nierówny dostęp do środków materialnych-to główna teoria.3 wizje przyszłości : komunizm-charakteryzował się obfitością dóbr ekonomicznych i zniszczeniu własności prywatnej2) powstanie bez klas społecznych-równości funkcjonują z hasłem „Każdemu wg potrzeb”3) wyzwolenie społecznej alienacji - teoria wolności (od zniewolenia do wolności); TEORIA FORMACJI SPOŁECZNO -EKONOMICZNYCH: Ośrodkowe pojęcie materializmu historycznego, choć niejasno zdefiniowane; stanowi najbardziej ogólne ramy do analizy struktury społecznej i rozwoju społecznego; Społeczeństwo jest powiązaną wewnętrznie całością, w której wszystkie stosunki istnieją równocześnie i wzajemnie się wspierają. Składnikami/ poziomami tej rzeczywistości [różne strony historycznej praxis] są różne rodzaje działalności ludzkiej (wytwórczość, wymiana i konsumpcja, ustrój społeczny, polityka, świadomość społeczna, nauka itd.) rozpatrywane dotąd bądź niezależnie od siebie, bądź połączone niewidzialnym duchem, ideą, świadomością; Badacz ma do czynienia nie ze społeczeństwem w ogóle, lecz z wieloma społeczeństwami różniącymi się elementami składowymi i wzajemnymi stosunkami tych składników; społeczeństwa te reprezentują typy-swoiste całości, następujące po sobie; Podstawą każdego społeczeństwa jest określony sposób produkcji [głównie dyrektywa metodologiczna]; trzeba odróżniać przewrót materialny w warunkach ekonomicznych produkcji, dający się ściśle stwierdzić, od form ideologicznych, w jakich ludzie uświadamiają sobie ten konflikt [sił wytwórczych i stosunków produkcji]; nie można sądzić o epoce przewrotu na podstawie jej świadomości; trzeba badać głównie fakty społeczne poddające się max. ścisłej obserwacji [są `zmienną niezależną przy opisie procesu historycznego, podstawą typologii społeczeństw. Ponieważ jednak omawiana koncepcja nie była jednoznacznie sformułowana, stała się punktem wyjścia dwóch różnych teorii socjologicznych: teorii przyczynowego uwarunkowania wszelkich zjawisk społecznych przez bazę ekonomiczną oraz teorii strukturalnej zależności zjawisk ekonomicznych i wszelkich innych zjawisk społecznych [materializm historyczny oznaczał albo prymat czynnika ekonomicznego albo wprowadzenie do analizy zjawisk społecznych pojęcia całości]; Marks wyróżnił formację azjatycką, antyczną, feudalną, burżuazyjną, pierwotna i komunistyczną [przyszłą]; kapitalistyczna punktem wyjścia dla wyjaśnienia innych formacji, z których ono wyrosło; teoria formacji [o charakterze modelowym] miała aspekt typologiczny i historiozoficzny- formacje to następujące po sobie `epoki', z koniecznymi, naturalnymi fazami rozwoju; dwojaka interpretacja: uniwersalny schemat rozwoju historycznego lub ogólna hipoteza oparta na faktach z europejskiego kręgu kulturowego; TEORIA WALKI KLAS: Geneza walki klas Pojęcie to dotyczy problemów i starć w społeczeństwach rozumianych jako podzielone na klasy społeczne . Według Marksa, wszelkie społeczeństwa dotychczasowe opierały się na przeciwieństwie klas uciskających i klas uciskanych (zob. materializm dialektyczny i teorie przeciwieństw). To, co działo się we Francji po klęsce Wiosny Ludów , było dla Marksa typowym przykładem takiej walki, o czym świadczy jego tekst z 1850 roku, pt. Walki klasowe we Francji, 1848-1850 . W wyniku rewolucji przemysłowej, adepci pojęcia widzą powstanie klasy robotniczej, a wraz z jej powstaniem narodzenie zjawiska walki klas. "Praca proletariuszy zatraciła, na skutek rozpowszechnienia maszyn i podziału pracy, wszelkie cechy samodzielności, a wraz z tym wszelki powab dla robotników", twierdzi Marks. Dodaje też, że robotnicy stali się towarem w rękach burżuazji , a "wydatki na robotnika ograniczają się zatem niemal wyłącznie do środków żywności, niezbędnych do jego utrzymania i przedłużenia jego gatunku".W tych tezach robotnicy rozpoznają się jako odrębna klasa społeczna, mimo że konkurencja między nimi jest czynnikiem osłabiającym świadomość klasową. Burżuazja natomiast "znajduje się w ciągłej walce: z początku przeciwko arystokracji, później przeciw częściom samej burżuazji, których interesy popadają w sprzeczność z postępem przemysłu"; jako broni, paradoksalnie, używa często robotników. Zakończenie walki klas Walka klas jest, według marksistów, motorem historii i zakończyć się winna rewolucją światową proletariuszy (idea rewolucji światowej była bliska Lwowi Trockiemu , podczas gdy Józef Stalin wierzył w sens rewolucji w jednym kraju). Jej skutkiem ma być przejęcie środków produkcji i zagospodarowanie ich w sposób egalitarny.Według Stalina po rewolucji walka klas bynajmniej nie ustaje, ale nasila się. Znaczy to, że posiadacze środków produkcji i beneficjenci dawnego porządku kontynuują walkę, ale innymi metodami, np. używając sabotażu. Stalinowska teoria nasilającej się walki klas była teoretycznym usprawiedliwieniem terroru wymierzonego często w członków partii komunistycznej.Sposób zakończenia walki klas i kwestia powszechności rewolucji proletariackiej należały do najważniejszych przyczyn konfliktu Stalina i Trockiego.TEORIA JEDNOSTEK LUDZKICH Marksizm nie odwołuje się konsekwentnie do jednego wyrazistego wizerunku człowieka, lecz próbuje godzić ze sobą różne często niespójne wyobrażenia na temat człowieka. Antropologia marksistowska nosi piętno synkretyzmu, co jest główną jej wadą. Liberałowie zarzucali często Marksowi, i marksizmowi w ogóle, trybalistyczną i kolektywną wizję społeczeństwa, która ma złowrogie konsekwencje dla pojmowania w marksizmie roli jednostki: jednostka jest tam nikim, grupa społeczna wszystkim. Jednak teza, że jednostka jest przede wszystkim elementem jakiegoś kolektywu (klasy ekonomicznej, warstwy społecznej, tradycyjnej wspólnoty, etc.) jest składnikiem wielu funkcjonalistycznych, „holistycznych” czy komunitarnych wizji świata i jako taka jest zupełnie dopuszczalnym rodzajem wyjaśniania roli jednostki w społeczeństwie, o ile tylko jest konsekwentnie stosowana. Rzecz w tym, że w marksizmie nie jest ona konsekwentnie stosowana. Marksiści łącznie z Marksem próbowali sztucznie łączyć ten wizerunek jednostki jako członka kolektywu z zupełnie odmienną, bo indywidualistyczną i w istocie liberalną wizją jednostki. Pomimo stawiania nacisku na zakorzenienie jednostki w strukturze społecznej, mimo odrzucania własności prywatnej jako podstawowego kryterium organizacji społecznej oraz potępiania abstrakcyjnej wolności, pomimo tego wszystkiego - równie ważną rolę odegrały w marksizmie elementy indywidualizmu, posesywizmu i pochwały wolności. Na pierwszy rzut oka taki pluralizm mógłby wydawać się czymś cennym i pożądanym. W rzeczywistości jednak okazał się on dla teorii marksizmu zabójczy. Chaos wywołany dopuszczeniem teoretycznego synkretyzmu, uniemożliwił powstanie jednolitego marksistowskiego wizerunku idealnej jednostki - a to z kolei poddaje w wątpliwość istnienie marksistowskiej antropologii, która, podobnie jak w przypadku liberalizmu, opierałaby się na wyidelizowanym wizerunku idealnej jednostki, który byłby jednoznaczny i spójny i który umożliwiałby wyznaczenie zbioru marksistowskich wartości moralnych. 10. Naturalizm i antynaturalizm a podejście do zmiany społecznej. Naturalizm-antynaturalizm, najbardziej znany spór teoretyczno-metodologiczny na temat sposobów uprawiania nauk społecznych (humanistyki). Naturalizm to stanowisko głoszące, że nauki społeczne winny być uprawiane w taki sam sposób jak „nauki o naturze” (Naturwissenschafi), tzn. przyrodoznawstwo. Zakłada się tu jedność metodologiczną wszelkich nauk. Dyscypliny, które nie są w stanie stosować zasad i kryteriów wyjaśniania takich samych jak w naukach przyrodniczych, sytuowane są poza obszarem nauki. W tym kontekście pojawiła się teza o „opóźnieniu” nauk społecznych. Odmianą naturalizmu jest fizykalizm - fizyka uznawana jest za najbardziej rozwiniętą naukę i stanowi wzorzec, do którego powinny zmierzać wszystkie inne nauki w wyjaśnianiu rzeczywistości. Orientacja naturalistyczna zbieżna jest, w kwestii sposobu uprawiania nauki, z pozytywizmem. Nie może być z nim jednak utożsamiana, gdyż pozytywizm jako pe¬wien kierunek filozoficzny - podejmuje także inne problemy, wykraczające poza zagadnienia dotyczące eksplahacji. Naturalizm jest cechą pozytywizmu, lecz nie od¬wrotnie. Powstanie socjologii jako samodzielnej dyscypliny wiąże się z pozytywizmem. August Comte, uznawany często za twórcę socjologii (co nie jest właściwe, gdyż de facto A. Comte był filozofem, twórcą nazwy „socjologia”), jest czołowym przedstawicielem pozytywizmu. Silny związek socjologii z pozytywizmem wyraźnie zaciążył na j ej dalszym rozwoju. Socjologia jako samodzielna dyscyplina długo łączona była z pozytywizmem i naturalizmem. Wynikało to głównie z dominującego w tym czasie scjentyzmu, tj. wiary w potęgę naukowego wyjaśniania rzeczywistości. W drugiej orientacji, antynaturalistycznej lub antypozytywistycznej, wychodzi się z założenia, że przedmiot badawczy nauk społecznych (w tym socjologii) jest całkowicie odmienny niż przedmiot zainteresowania nauk przyrodniczych. W związku z tym nauki te powinny dążyć do wypracowania swoistych sposobów i metod badawczych. Przedmiotem nauk społecznych (humanistyki) jest człowiek w tym także zbiorowości społeczne i jego wytwory. Stwarza to, z jednej strony, większe trudności badawcze, gdyż nauki społeczne okazują się formą samowiedzy, gdzie trudno oddzielić „przedmiot” od „podmiotu” poznania, z drugiej natomiast strony, stwarza dodatkowe możliwości, gdyż badacz ma do czynienia z podmiotem obdarzonym świadomością, z którym możliwe jest porozumiewanie się. Realne staje się dotarcie do poglądów, opinii, stanów psychicznych, emocjonalnych itd. badanego. Taki stan rzeczy pozwala na stosowanie odmiennych metod badawczych niż w przyrodoznawstwie. Dąży się nie tyle do „wyjaśniania” - tak jak w naturalizmie - ile do „rozumienia” (Yersteheri) zjawisk społecznych i ludzkich działań. „Rozumienie” oznacza uwzględnianie m.in. motywów, celów, dążeń oraz subiektywnych stanów świadomości podmiotu w procesie eksplanacji. Tego typu podejście jest wykluczone w sferze nauk przyrodniczych. Spór między naturalizmem i antynaturalizmem w odniesieniu do problemów eksplanacyjnych ujmuje się często jako opozycję: wyjaśnianie versw rozumienie. 11.Zmiana w teoriach funkcjonalnych (T. Parsons, R. Merton) i konfliktowych (L. Coser, R. Dahrendorf) R. Merton - FUNKCJONALIZM - „odbrązowił” zmienił - elementy społeczne mogą być funkcyjne ( pełnić funkcje ) ale też być dysfunkcyjne i niedysfunkcyjne ( ani nie zakłócać, ani nie zbliżać do celu ); Jeden element może pełnić wiele funkcji; jedna funkcja może być pełniona przez wiele elementów; Wyspecjalizowany system edukacji; elementy nie funkcyjne nie tylko rodzina bierze udział w socjalizacji Funkcje jawne, funkcje ukryte - w kontekście motywacji świadomości :funkcje jawne - funkcje działania uświadomionego, sami działając biorą pod uwagę np. że małżeństwo to miłość, bliskość; funkcje wspierają emocje; funkcje ukryte - istnienia działających funkcji sobie nie uświadamiamy; funkcja reprodukcji w małżeństwie, socjalizacja pokoleń w kulturze; dysfunkcje jawne i ukryte - w niemierzalnych skutkach np. prohibicja - zamiast osłabić przestępstwo zawiązane z alkoholizmem to wspomaga przestępczość + alkoholizm nie zniknął; nieuświadomienie skutków decyzji o prohibicji; samospełniające się proroctwa - definicja sytuacji wg Williama Thomasa jeśli ludzie postrzegają jakąś sytuacje za prawdziwą to jest ona prawdziwą; odnosił do relacji międzygrupowych rasizm a uprzedzenia, ujmował w kontekście samospełniających się proroctw; np. nie ma potrzeby podnosić kosztów na edukację czarnych dzieci i to potwierdziło koncepcję o tym, że są mało zdolne; koncepcja indywidualnych typów przystosowania ( koncepcja anomii )- system społeczny to nie jest doskonały ład gdzie wszystko; dwa typy struktury: struktura społeczna - system pozycji zajmowanych przez jednostkę wiąże się z barierami; struktura kulturowa - cele kulturowe - środki do osiągnięcia tych celów to są normy i wartości. Normy - dozwolone, niedozwolone, sposoby do osiągnięcia celów; wartości - coś co jest cenne, pozytywne Zmiana społeczna związana z kapitalizmem - wpłynęła na to, że współczesne społeczeństwo to społeczeństwo z problemami; nieadekwatne np. w strukturze kulturowej; społeczeństwa dysfunkcyjne - nacisk na cele a nie na środki - wszystkie chwyty dozo wolne np. doping w sporcie; społeczeństwo dysfunkcyjne - nacisk na środki a brak nacisku na cele; przesocjalizowanie społeczeństwa np. brak ruchu samochodowego a człowiek czeka aby zapaliło się światło zielone CEL: sukces - podstawy materialne Amerykańska kultura - gratyfikacje; kieruje przekonanie że każdy może osiągnąć sukces; wyzbycie się ambicji to klęska do osiągnięcia, do sukcesu Struktura społeczna - jest tak, że nie wszyscy osiągnął sukces W kulturze tradycyjnej było rozdzielenie celów kulturowych adekwatnie do zajmowanej pozycji; obecnie - zanik różnic - cele kulturowe są adresowane do wszystkich; chociaż oferty są adresowane dla niektórych; Koncepcja Talcott Parsons'a uważał, że to co Merton napisał, to jak automat do gry; pieniądz to wygrają konformista - dalej wrzuca i gra; innowator - fałszywy żeton - ma na uwadze cel - wygrać; rytualizm - będę wrzucał ale nie wygram wycofanie - nie muszę wygrać; buntownik - wymyśli nową grę wg Parsons'a to Merton powinien zwrócić uwagę, że nie wszyscy mogą odnieść sukces bo wiara napędza koniunktury w sukces; Teoria konfliktu - geneza - opozycja wobec funkcjonalizmu ( za idealizację rzeczywistości społecznej) która jest konfliktem. Konflikt to kwintesencja funkcjonalizmu systemu społecznego; R. Dahrendorf - od krytyki funkcjonalizmu twierdzi że chcąc analizować system społeczny to jest konflikt;WŁADZA nie równomierny rozdział jest powodem konfliktu są ci, którzy posiadają władzę i ci którzy jej nie posiadają - sprzeczność. Pisze o quasi grupy- członków łączy wspólna pozycja w stosunku do władzy ale nie mają świadomości ale w pewnych warunkach przekształcają się w grupy interesu, co Mozę być źródłem konfliktu ZIS - Zrzeszenie Imperatywnie Skoordynowane - każda zbiorowość społeczna, w której występuje podział władzy. Jedni pełnią pozycje zwierzchnie drudzy podporządkowane Role posiadanie władzy / rola nie posiadanie władzy → grupa → studenci, rodzina, instytucja Rządzą i rządzeni nie kwestionują; konflikt zaczyna się gdy ci, którzy nie mają dostępu do władzy uświadamiają sobie brak posiadania władzy; KONFLIKT następuje - redystrybucja władzy - funkcjonuje przez jakiś czas i ponownie konflikt o władzę; Konflikt występuje w skali makrospołecznej i mikrospołecznej ( np. rodzice - dzieci ) Trzy warunki dojścia do konfliktu: techniczne- kadra przywódców; grupa wytwarza w swoim obszarze kadrę przywódców; jest ideologia - przywódcy tworzą ideologie; polityczne- polityczna wolność grupy dominującej; dopuszczają na zorganizowanie grupy niedominującej - doza wolności politycznej; społeczne- możliwość wzajemnej komunikacji po to aby się zorganizować; im większym stopniu się zorganizuje I, II, III to konflikt jest bardziej intensywny KONFLIKT to walki, spięcia, antagonizmy, polemiki, różnice w dyskursach, sprzeczności, przemoc; A władza i autorytet są rzadkimi dobrami o które rywalizują jednostki; Drugi teoretyk - L. COSER - funkcje konfliktów ( krytykował funkcjonalizm i Dahrendorfa; Świat społeczny to system powiązanych ze sobą części; zmiany w jednym części pociąga zmiany w drugim; Dewiacja to może być adaptacja do systemu; Przyczyny konfliktu - podważenie prawomocności systemu - warunek wstępny do zaistnienia konfliktu to jak jest to nie jest jak powinno być może dojść do dwóch konsekwencji: bierność, apatia - ludzie są przekonani, że jest źle ale nic nie mogą zrobić, pobudzenie emocjonalne - opozycja wobec bierności i apatii Prawdopodobieństwo konfliktów: im mniej organizacji wewnętrznych, które kanalizują energię wynikającą z pobudzenia - kościół, religia; kiedy dany system nie generuje upośledzenia kompensacją ich złego położenia … ekonomiczne upośledzenie wykreowanie wysokiego prestiżu ( lekarze źle opłacani ale wysokie prestiż )im bardziej członkowie grup upośledzeni dożą do: socjalizacja, kontrola społeczna; socjalizacja - jeśli nie generują wewnętrzne ograniczenia to konflikt prawdopodobny; jeśli generują ograniczenia, jest jak jest „każdy powinien znać swoje miejsce”; kontrola społeczna - jeśli jest silna kontrola społeczna to konflikt jest mało prawdopodobny; jeśli przyjdzie do głowy to zostanie spacyfikowany; w momencie porównań z innymi podobnymi grupami; wyjazdy za granicę i grupa …porównuje się; Natężenie konfliktu: konflikt jest silniejszy jeżeli więzi między członkami grup konfliktu mają więzi pierwotne a nie wtórne ( konflikt silniejszy miedzy rodzinami ); konflikt kiedy jednostki mając świadomość, że walczą nie tylko o swoje interesy ale też o interesy innych - identyfikacja grupowa; interesów i wartości; konflikt wartości - silniejszy, gwałtowniejszy nie ma mowy o kompromisie; konflikt interesów - kompromisy - ja ustąpię trochę i ty ustąpisz trochę; Trwanie konfliktów - tym dłuższy im mniej są sprecyzowane cele do osiągnięcia; jeśli cele są jasne, jednoznacznie określone konflikty bywają krótsze; Funkcje konfliktów - wobec stron, wobec całości systemu: wobec stron - dzięki konfliktom stają się wyraźniejsze granice zbiorowości: scentralizowanie struktur podejmowanych decyzji, podniesienie solidarności wobec członków grupy ludzie się konsolidują, zminimalizowanie dewiacji - wyeliminowanie; wobec całości systemu - konflikt stwarza innowacje systemu, konflikt staje się twórczy dla systemu; działa ożywczo na normy społeczne; system nie jest zastany; konstruktywne zmiany społeczne; KONFLIKT PŁCIOWY: kobieta / mężczyzna - inne doświadczania, interesy pozostają z sobą w konflikcie; patriarchat grupa dominująca, podporządkująca. MĘŻCZYŻNI (ZIS) mają interes statusowy; KOBIETY mają interes zmiany społecznej władzy. Funkcje, role M / K - podział na różnice biologiczne; podział władzy to kultura, wierzenia, normy, wartości; W miarę rozwoju społecznego mężczyźnie przypada większy udział władzy; M/K - biologiczna różnica - siła fizyczna; Macierzyństwo kobiet wyklucza je z pewnych czynności to ograniczało je do sfery domowej; Hierarchia wartości - ważniejsze w sferze publicznej; mniejszej w domu; KULTURA - kierował przekonaniem o tym, że co kulturowe jest naturalne: Mężczyzna - nie zajmuje się dobrze dzieckiem Kobieta - posiada instynkt macierzyński; To wierzenia służą mężczyznom - mężczyźni są bardziej racjonalni mniej emocjonalni, bardziej ekspansywni i to oni powinni pracować w sferze publicznej; Feministki - różnice nie powinny prowadzić do nierówności - dążą do zrównania różnic między Kobietą a Mężczyzną; różnice mają nie prowadzić do nierówności; TEORIE KONFLIKTÓW ETNICZNYCH - w Polsce społeczeństwo jest homogeniczne, nie ma widocznych konfliktów etnicznych; Konflikt między zbiorowością etniczną dominują nad mniejszościową etniczna; Konflikt utajony - ich normy i wartości mają być realizowane przez instytucje społeczne; np. Opole - tablice nazw miejscowości w j. niemieckim, j. Polski; Konflikty postrzegane jako antagonizmy grupowe np. Żyd 12.Antropologiczne teorie zmiany kulturowej: dyfuzjonizm, ewolucjonizm, funkcjonalizm.
1.ewolucjonizm - podobieństwo do socjologii; początek kultury ludzkiej potem się rozpowszechnia na świat; Morgan - etapy: dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja. Szczytem rozwoju kultury to zachodnia Europa; dzicy nie posiadają np. sądownictwa. Kultury wszystkie przechodzą przez wszystkie szczeble ale nie w tym samym tempie; 2.dyfuzjonizm, - podstawą zmiany kulturowej jest dyfuzja kultury, przenikanie się kultur, stykanie się kultur, przemieszczanie się ludzi - zmiana kulturowa; pierwszy etap - kontakt kulturowy; drugi etap - akulturacja - proces zachodzi dzięki zetknięciu dwóch kultur; 3 rodzaje akulturacji: asymilacja - jedna kultura dominuje nad drugą słabszą i zostaje przez nią wchłonięta (zasymilowana ); adaptacja - mozaika kulturowa, mieszanie się cech kulturowych; trochę z tego, trochę z tego; konflikty między kulturami - jedna kultura chce zasymilować drugą kulturę a ta się nie daje. Kultura izolowana skazana jest na stagnację zostaje unicestwiona bo się nie rozwija. Powielanie innych obcych wzorów. Dyfuzja -plemiona afrykańskie + kultura europejska (misjonarze ) ze spotkania tych dwóch kultur powstaje nowa kultura funkcjonalizm - zmiana kultur jest procesem przystosowania; Funkcjonalizm - kultura jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb. Malinowski - zmiana kulturowa wówczas gdy zmieniają się ludzkie potrzeby; Trzy typy potrzeb: biologiczne (podstawowe) potrzeba pożywienia, oddychania, zaspokojenia seksualnego, reprodukcji, snu, odżywiania, ochrona ciała przed warunkami klimatycznymi; są to potrzeby które decydują o przetrwaniu organizmu - metabolizm; pochodzenie kulturowe ( potrzeby pochodne ) społeczne ( funkcjonowanie ludzi w grupie ) - produkcja narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, reakcja kulturowa - system gospodarczy; potrzeba kodyfikacji i regulacji zachowań, reakcja kultury - system kontroli społecznej; transmisja kultury, reakcja kultury - socjalizacja (kulturowo uwarunkowany sposób wprowadzania człowieka w kulturę), organizacja zbiorowego działania, organizacja polityczna danej grupy.; potrzebą porozumienia jest język; potrzeba tworzenia struktury; Integratywne ( psychiczne ) potrzeba samorealizacji, potrzeba optymizmu; potrzeby intelektualne, które realizują następujące reakcje kulturowe: wiedza, religia, magia, etyka, moralność i sztuka - kultura symboliczna (ma realizować nasze potrzeby). Te potrzeby są uniwersalne i wszystkie muszą być spełnione aby człowiek poprawnie rozwijał się; 13. Pesymistyczne wizje rozwoju cywilizacji i kultury - O. Y Gasset - bunt mas, G. Ritzer - makdonaldyzacja społeczeństwa. Pesymistyczne wizje cywilizacji i kultury: Optymistyczne - wiara w postęp ludzkość się doskonali, rozwój technologii wiąże się rozwojem świata; Pesymistyczne - zmiany społeczne związane z rozwojem cywilizacji mogą doprowadzić do regresu ludzkości; Klasyczna - „bunt mas” - koncepcja Jose Ortegoa Y Gasset lata 20 - te; początek rozczarowania ideologie anty ludzkie - faszyzm, komunizm, choroby cywilizacyjne, przeludnienie, ubóstwo; rozczarowanie postępem, negatywne wartości to jego czasy współczesne; Zmiany - masy siedzące cicho zaczynają „wyłazić” i panoszyć się; „zjawisko pełności” - miast pełne mieszkańców związane z urbanizacją z przeludnieniem miejsc np. teatry, miejsca publiczne; MASA ma charakter psychologiczny nie strukturalny ( to nie ludzie prości ) to człowiek o specyficznych cechach bez aspiracji, przeciętny i z tym jest mu dobrze. MASA - koreluje ze strukturą na dole jest ich więcej niż wśród elit ale wśród elit również występują ludzie MASA. MASA - to ci którzy nie przypisują sobie wartości i są tacy sami jak inni. Dawniejsze MASY znały swoje miejsce i ubolewały nad przeciętnością obecnie nic sobie nie robią z przeciętności. Umasowienie kultury i sztuki chcąc przypodobać się odbiorcy artyści tworzą w sposób przeciętny „pod publikę”. Sztuka immanentna - odautorska, jak sztuka wytworzona tak aby się to sprzedało Elity - osobnik nie douczony, nie posiadający kwalifikacji a zajmuje stanowiska ( po protekcji ). Kiedyś MASY nie stawały się ingerować w sprawy, które ich nie dotyczyły ale teraz wysuwają się w społeczeństwie na I plan. MASY zaczynają działać bezpośrednio, narzucają swoje upodobania i aspiracje; Człowiek masowy nie ma szacunku dla tradycji, przeszłości, może funkcjonować tu i teraz; Rozrost życia - wszystkiego jest wiele np. zawody, masa specjalistów to powoduje ignorancję ludzką - jest specjalista w wąskiej dziedzinie nauki a jest ignorantem w innych dziedzinach; tęsknota za intelektualną erudycją; Specjaliści to zanik etosu specjalisty; Demoralizacja ludności gdzie ton nadawały elity a panoszenie się mas to demoralizacja ludzkości; Wśród elit nie ma ludzi twórczych, którzy są leniwi i korzystają z dobrobytu ale nie interesują się z czego ten dobrobyt się wytwarza. Kiedyś prymityw ulegał autorytetom ; prymityw nowego rodzaju teraz się wtrąca do wszystkiego, narzuca swoje przekonania. 1996 rok macdonalizacja społeczeństwa - G. Ritzer „Magiczny świat konsumpcji”, - rozwój społeczeństwa rynkowego -pewne aspekty tego życia mu się nie podobają; Sieci restauracji Macdonalds'a i rozszerzają się na inne system edukacji, opieki zdrowotnej, styl życia, rodzina, seksualność; Restauracje Macdonalds'a to restauracje szybkich dań to kryzys współczesnych wartości i cech współczesnego pędu za nowoczesnością bylejakości, sztuczności; Specyfika restauracji ich zasady funkcjonowania: Cztery wyznaczniki Makdonaldyzacji: Efektywność funkcjonowania restauracji; cel - jak najefektywniej zaspokoić głód; co zapewniają bardzo ścisłe procedury: precyzyjny czas podgrzewania napoi, ile plasterków sera żółtego z kilograma, procedury komunikacji personelu - co ma mówić klientowi ; Kalkulacja formuła „więcej znaczy lepiej” np. big mag, XL mag; Przewidywalność gdziekolwiek kliencie się znajdziesz to powinieneś wiedzieć: co się kupuje, jak się kupuje, gdzie jest toaleta, gdzie są serwetki itd. Cechą człowieka jest pokonywanie wyzwań a tutaj człowiek nie myśli, nie nawiązuje interakcji z innymi ludźmi bo wie gdzie co się znajduje; ludzie wolą życie bez niespodzianek ale to nie jest dobre bo nieprzewidywalne jest bardziej twórcze; Manipulacja nic nie jest przypadkowe; wyżej, niżej, tańsze, droższe w perspektywie zysków CEL - nie jest to restauracja do rozsiadywania się - siedzenia twarde nie sprzyjające dłuższemu przebywaniu; Manipulacja młodszymi klientami np. figurki przedstawiające postacie z filmów animowanych rozczłonkowane umieszczane w różnych daniach; Manipulacja pracownikami w każdej chwili są zastępowani przez rzesze czekające na ich miejsce, stanowisko lub drabina sukcesów, awansów; Zalety makdonaldyzacji to przewidywalność działania na ludzi uspokajająco, stwarza poczucie bezpieczeństwa; każdy może iść do restauracji; Racjonalne/nieracjonalne - dehumanizacja relacji - klient podchodzi jak do taśmy, nie ma relacji interpersonalnych 14.Teorie modernizacji, rozwoju zależnego i rozwoju endogennego. Koncepcja osobowości nowoczesnej. Teorie modernizacji społecznej - proces modernizacji społecznej to unowocześnienia społeczeństw industrializacyjnych i urbanistycznych na wzór rozwoju społeczeństw zachodu;

Zmiana społeczeństw zacofanych na wzór ścieżki rozwoju społeczeństw kapitalistycznych i USA Modernizacja jest procesem stopniowalnym TEORIE MODERNIZACJI: KONCEPCJA DUALIZM GOSPODARCZEGO w krajach niezmodernizowanych (Egipt) to występuje przepaść między strefami wiejskimi a miejskimi; różnice w życiu, w dostępie do kultury, oświaty, higieny; mała liczebność, sztywna struktura społeczna, silne bariery między strukturami społecznymi, sakralne społeczeństwa - religia przenika wszystkie aspekty życia, niski poziom wykształcenia, edukacja to przekaz ustny, dziedziczenie wiedzy, duży analfabetyzm, społeczeństwo głównie rolnicze, ubogie; wg Bergera to społeczeństwa lasu - jednostka nie ma wielu opcji wyboru albo małżeństwo albo klasztor; W krajach zmodernizowanych (USA) przepaść będzie w społeczeństwie - nie ma większych różnicy miedzy miastem a wsią. występuje proces odwrotny - proces sekularyzacji; struktury bariery społecznej bardziej przepuszczalne ; wg Bergera - to społeczeństwa wyboru - ile dzieci, małżeństwo lub nie; wiele opcji i jednostka musi decydować; wybory są koniecznością a nie możliwością KONCEPCJE związane z modernizacją sekwencji stadiów modernizacyjnych wg Rostowa Odwołuje się do ewolucyjnych procesów; modernizacja to proces ewolucjonistyczny społeczeństw nienowoczesnych; muszą przejść przez stadia rozwoju w różnym tempie; Wg Rostowa Marks miał rację że historia nie jest przypadkowa; świat zmierza w jednym kierunku; wg Rostowa celem ludzkości jest kapitalizm Sens modernizacji to samoistny wzrost gospodarczy, żeby dojść do tego poziomu to społeczeństwo musi pokonać V stadiów: I. Społeczeństwa tradycyjne - punkt wyjścia skupia się na swoim przetrwaniu; gospodarka - to rolnictwo, podstawowe zadanie to produkcja żywności ¾ ludności jest związane z pracą w rolnictwie Zaklęty krąg ubóstwa - jeśli nawet społeczność wypracuje zyski, nadwyżki żywności np. irygacja terenów to automatycznie zwiększy się liczba ludności, zmniejszy się umieralność niemowląt; wzrasta liczba ludności, wzrost konsumpcyjnej nadwyżki i „koło się kręci” i następuje powrót do stanu ubóstwa; Wyjście z kręgu ubóstwa to inwestycje - 5% odkładanych pieniędzy / inwestycji to przejście na następny etap rozwoju II. przygotowanie do startu - wzrost stopy inwestycji, edukacji, wzrost poziomu wykształcenia całego społeczeństwa; konflikt społeczeństwa starych elit; starego stylu z nowym; zmian wśród elit III. start - krótki okres - przyśpieszenie wzrostu ekonomiczno - industrialnego IV. Okres osiągnięcia dojrzałości umacnia instytucje społeczeństwa rynkowego; II rewolucja przemysłowa stare sektory przemysłowe wypierane przez nowe sektory związane z rozwojem nauki ( zamiana przemysłu na chemie ) nadwyżki V. Stadium społeczeństw masowej konsumpcji - tutaj można konsumować - to odpowiednik komunistycznego raju wg Marksa ( jest to utopijny stadium nie jest idealne ale najlepszy z wykreowanych ) ROZWOJ ENDOGENNEGO krytyczna wobec teorii modernizacji ale je nie negowała Aspekty: brać cywilizację a zachować kulturę - korzystanie z dobrodziejstw technologii ich wzorów ale nie ulegać ich wpływom kultury; jeśli społeczeństwo zatraci swoją kulturę to nie może się modernizować - bo zniknie; Wypośrodkować tradycję i modernizację; odrzucenie tradycji to powrót do jaskiń; Nacisk na własną kulturę Nacisk na jak najszerszy udział członków własnego społeczeństwa w rozwój członków danego społeczeństwa; Elity korzystają na modernizmie, a inni nic z tego nie mają, inni powinni korzystać, brać udział w procesach modernizacyjnych; Być innym również można się modernizować; Pojęcie nowoczesność, a tradycja - nie muszą stać po przeciwnej stornie, mogą być funkcjonalne dla nowoczesności; Indywidualistyczne podejście do każdej kultury w różnym tempie bez jednoznacznych schematów modernizacji; Więcej szkody niż pożytku z postawy z sentymentem traktującej dawne czasy; postawy nostalgiczne; Problematyczne zjawisko to opakowywanie tradycji w modernizację np. Iran - kradzież obcięcie ręki; dzisiaj obcięcie ręki w obecności lekarza anestezjologa. Relacje tradycja a nowoczesność modele cztery scenariusze: Nowoczesność dominuje nad tradycją i społeczeństwo akceptuje kulturę bezkolizji; Nowoczesność jest odrzucana - kontrmodrenizacja - idealizacja nowoczesności; przyjmowanie nowoczesności z rezerwą a następnie idealizacja przeszłości, tradycji; Dwoistość kultury - enklawowa ; nowoczesność i enklawa funkcjonowanie tradycji; obszar funkcjonowania tradycji „jak przed laty..”; Kompromis między starym a nowoczesnym połączenie funkcjonalnych obszarów tradycji i nowoczesności Typ idealny człowieka nowoczesnego - cechy: potrzeba osiągnięć „wirus” osiągnięć, który dotyczy - wirus - człowiek chce coraz więcej, jest ambicjonalny w osiągnięcia; Dychotomia: Człowiek bazuje na stagnacji, Człowiek potrzeba osiągnięcia człowieka; Indywidualizm ( nowy ) potrzeby wielowymiarowe, kieruje się w życiu tym aby je zaspokoić potrzeba samorealizacji jt. osobowość indywidualistyczna; nonkonformizm - twórczy nonkonformizm wiąże się z indywidualizmem; nie będzie zwracał uwagi na to co inni powiedzą, odrzuca formułę „co ludzie powiedzą”; ograniczona dążność afiliacyjna - indywidualizm - nie zależy mi na tym aby ludzie mnie lubili ale chcę się realizować; zdolność do empatii - wczuwania się w położenie innych ( różnorodność pełnienia różnych ról ) ta zdolność pomaga wyobrazić siebie jako kogoś innego; „jak to by było gdybym był kierownikiem..”; optymizm; prospektywne myślenie do przodu, ku przyszłości; dużo miejsca poświęca przyszłości, umiejętność planowania ; nie jest to człowiek który idzie do na żywioł ale planuje, np. nie stawia na przypadkową prokreacje a korzysta z osiągnięć medycyny. Otwartość i tolerancja - człowiek, który pozytywnie wartościuje inność i reprezentuje tolerancje; liberalizm obyczajowy - póki swoim zachowaniem nie szkodzi innym, nie narusza wolności innej osoby; wiara w technikę - człowiek może okiełznąć przyrodę; antyfatalizm - poczucie sprawczości; coś tam jest w jego rękach; kreowanie własnej rzeczywistości; skłonność do podejmowania ryzyka ze świadomością jego konsekwencji - przy jednoczesnej świadomości następstw i konsekwencji ryzyka; skłonność do akceptowania wdrażania innowacji - nie jest zachowawczy; umiejętność współzawodnictwa działania wśród konkurencji - w rywalizacji dobrze się czuje; HOMO HUBRIS - człowiek osiągnięć, który chce się doskonalić zdobywać nowe pozycje. Społeczeństwa w którym dominują te cechy modernistyczne; TEORIA ROZWOJU ZALEŻNEGO Twórcami i najwybitniejszymi reprezentantami Szkoły Zależności (Dependency School), zwanej też teorią zależności lub paradygmatem zależności, byli ekonomiści, socjologowie i historycy (co świadczy o interdyscyplinarnym jej charakterze), głównie wywodzący się z Ameryki Łacińskiej, Afryki i krajów Zachodu. Za założycieli tej Szkoły, powstałej u progu lat 60-tych, powszechnie są uznawani dwaj ekonomiści o poglądach marksistowsko-radykalnych: A.G. Frank (z Karaibów) i P. Baran (z USA). Następnie A.G. Frank stworzył i rozwinął radykalną teorię „rozwoju niedorozwoju” („the theory of development of underdevelopment”). Aktywni uczestnicy latynoamerykańskiej debaty nad pojęciem i istotą zależności (1966-1975 r.): T. dos Santos, C. Furtado, F.H. Cardoso, E. Faletto i O. Sunkel (czasami zalicza się też do „dependystów” R. Prebischa, który znany jest jednak głównie jako twórca ekonomii strukturalnej). S. Amin (z Egiptu) autorem modelu zdeformowanego kapitalizmu peryferyjnego. Teorie wymiany nieekwiwalentnej przedstawione zostały głównie w pracach A. Emmanuela i S. Amina. Z kolei głównym autorem i wybitnym przedstawicielem koncepcji dwubiegunowego systemu światowej gospodarki kapitalistycznej: „centrum i peryferii” był amerykański historyk i socjolog I. Wallersteina (wykładający także przez wiele lat w Paryżu). Zależność była przez „dependystów” definiowana jako sytuacja, w której procesy ekonomiczne i społeczne w krajach słabo rozwiniętych (peryferyjnych) są wyłącznie zdeterminowane przez rozwój gospodarek krajów, tworzących centrum światowego kapitalizmu (T.dos Santos). Źródłem niedorozwoju krajów peryferii nie są - według zwolenników paradygmatu zależności - czynniki wewnętrzne, lecz niekorzystna pozycja tych krajów w kapitalistycznym podziale pracy, wyzysk (eksploatacja) i drenaż ich zasobów przez kraje centrum. Jest to tożsame z „klasowym” podziałem świata na kraje „wyzyskiwane i wyzyskujące”. Proces rozwoju krajów zależnych był zawsze i pozostał - zdaniem „dependystów” - silnie zdeformowany, prowadząc do pogłębiania niedorozwoju i zacofania, a więc do tworzenia zniekształconych (lub wypaczonych) struktur ekonomiczno-społecznych. Według stanowiska autorów, należących do Szkoły Zależności - kraje peryferyjne nie są zdolne do wzrostu autonomicznego (czyli - samowspierającego się), a jedynie do wzrostu indukowanego z zewnątrz przez kraje kapitalistycznego centrum. Z tego względu określali go mianem wzrostu imitacyjnego lub „mimetycznego”. W sposób tendencyjnie negatywny i jednostronny oceniali „dependyści” skutki kolonializmu dla krajów peryferyjnych. Podważali też możliwość czerpania przez KSR korzyści z handlu międzynarodowego, współpracy kapitałowej i transferu technologii z zagranicy, potępiając „w czambuł” korporacje transnarodowe i uznając te ostatnie za najgorsze „ucieleśnienie imperialistycznego wyzysku”; Natomiast do nielicznych zalet Szkoły Zależności można zaliczyć podjęcie próby systemowego spojrzenia na gospodarkę światową i należyte docenienie (a nawet może „przecenienie”) roli społecznych aspektów rozwoju. Podczas gry marksiści traktowali państwo jako „aparat klasowego przymusu”(wykorzystywany przez klasę rządzącą celem „eksploatacji klas uciskanych”), to „dependyści” głosili, że istoty państwa w krajach peryferyjnych (zależnych) nie można zrozumieć bez uwzględnienia nierównoprawnej pozycji tych krajów w międzynarodowym kapitalistycznym podziale pracy. Twierdzili oni, że w warunkach KSR państwo jest głównym „polem bitwy o rozwój”, ponieważ wokół państwa ścierają się interesy ekonomiczne i polityczne burżuazji (nazywanej - w ślad za marksistami - burżuazją kompradorską) i innych klas społecznych z samych krajów peryferyjnych, a także właścicieli obcego kapitału (korporacji), pochodzących z tych krajów, które tworzą rozwinięte centrum kapitalistycznej gospodarki światowej. Silna zależność krajów peryferyjnych od zagranicznego kapitału ogranicza suwerenność działania ich władz państwowych (czyni je wręcz bezsilnymi), uniemożliwiając im - jak dowodził m.in. T. dos Santos - samodzielny rozwój gospodarczy. Krytyczna („klasowa”) ocena przez „dependystów” realizowanych dotąd przez władze państw peryferyjnych strategii handlu zagranicznego i współpracy z korporacjami międzynarodowymi, jak też polityki rozwoju gospodarczego, zmierzającej do pobudzania krajowego sektora prywatnego. Jednakże oceniali oni raczej pozytywnie rozbudowę przez państwo w KSR infrastruktury ekonomicznej, jak też wykorzystanie publicznych środków finansowych na cele rozwoju własnego (narodowego) potencjału produkcyjnego i naukowo-technicznego, uznając, iż przyczynić się to może do - przynajmniej częściowego - osłabienia dotychczasowej zależności od kapitalistycznego centrum. 15.Teorie narodzin społeczeństwa informacyjnego. Koncepcja trzech fal A. Tofflera. Cztery nurty myślenia wartościującego w ocenach społeczeństwa informacyjnego. Teorie narodzin społeczeństwa informacyjnego. Społeczeństwa tradycyjne; Społeczeństwa nowoczesne; Społeczeństwa informacyjne ; Społeczeństwo ponowoczesne = społeczeństwo informacyjne to typy społeczeństwa, które funkcjonuje dzięki obiegowi informacji, nie funkcjonuje gdy zabraknie źródeł obiegu informacji - Internet, informacje z cyberprzestrzeni . Szczepański, Krzysztofek : Żadne społeczeństwo przed informacyjne nie mało takiego wpływu na społeczeństwo. Społeczeństwo informacyjne - informacja jest intensywnie wykorzystywana w różnych dziedzinach życia społecznego np. w gospodarczej. Źródła utrzymania wielu ludzi np., zatrudnienie pracują w związku z rozprzestrzenianiem się informacji; Kategoria, schemat rozwoju trzech społeczeństw: Społeczeństwa tradycyjno - agrarne; Społeczeństwo przemysłowe (nowoczesne ); Społeczeństwa informacyjne ( ponowoczesne ) Kategoria źródła potęgi społeczeństw: Społeczeństwa tradycyjno - agrarne - ziemia podstawowym źródłem potęgi ; kryterium żywność. Społeczeństwo przemysłowe - zasoby naturalne ( ropa, węgiel ); urządzenia, fabryki; kryterium dobra przetwarzane. Społeczeństwa informacyjne - idee, pomysły, koncepcje informacyjne tworzone przez ludzi; kryterium wiedza, wdrożenie idei do praktycznego działania; Struktura wiekowa ludności: Społeczeństwa tradycyjne - krótki czas życia, choroby zakaźne; Społeczeństwo nowoczesne - zwiększona długość życia, pojawiają się choroby cywilizacyjne; Społeczeństwa informacyjne - długość życia wzrasta, problemem jest starzenie się ludności; Kryterium rodziny Społeczeństwa tradycyjne - rodzina rozszerzona, kilka pokoleń, praca na roli. Społeczeństwo nowoczesne - rodzina nuklearna - mężczyzna poza domem, kobieta w domu wychowuje dzieci. Społeczeństwa informacyjne - rodzina nuklearna - alternatywne wzorce rodziny, wzorce partnerskie; Źródła energii wspierające społeczeństwo: Społeczeństwa tradycyjne - odnawialne źródło energii - wiatr, woda, słońce; Społeczeństwo nowoczesne - nieodnawialne źródła energii np. węgiel - kopalnie; Społeczeństwa informacyjne - powrót do odnawialny źródeł energii - jak wykorzystać słońce, wiatr; Odbiór: odbiór optymistyczny - dla jednych to szansa na lepszych rozwój; odbiór pesymistyczny - dla drugich to dostrzeganie negatywnych rzeczy; Społeczeństwo informacyjne - Internet zmienił życie ludzkie, zastąpiły hart parki ( miejsca w parkach gdzie każdy obywatel mógł się wypowiadać ) wiele ludzie funkcjonuje w sposób, blogi, portale społecznościowe. Społeczeństwo informacyjne jest to społeczeństwo transparentne, prześwitujące - wszechobecny nadzór, to kamery które nie pozwalają pozostać anonimowym ; jeśli mamy komórkę to mogą nas namierzyć gdzie np. przebywamy. Cztery nurty myślenia wartościującego w ocenach społeczeństwa informacyjnego Optymistyczny- kładzie nacisk na rozwój i postęp. Cywilizacja przechodzi na coraz wyższe etapy rozwoju. Pesymistyczny ( zagrożenia)- przestrzegają przed automatyzacją i numeryzacją człowieka. Jest to nie rozwój ale zagrożenie. Ludzie którzy dużo czasu poświęcają rzeczywistości wirtualnej zatraca umiejętność życia społecznego ( brak kontaktów, nieśmiałość). Złotego środka- są tu pewne argumenty za i przeciw, skutki społeczne zależą bowiem od człowieka. Subiektywizacja, dobra albo zła wola człowieka, człowiek nie może tracić kontaktu nad rzeczami które sam stworzył np. edukacja- wychowywanie dzieci. Próba wyważenia- nie jest jednak tak subiektywizowana, wszystko ma swoje dobre i złe strony, ale nie zależy od człowieka. Sama strona technologiczna determinuje sposób jej użycia. Koncepcja trzech fal A. Tofllera futurologiczna - przewidywał przyszłość - etap rozwoju ludzkiego społeczeństwa „trzech fal”. Fale - jedna fala odchodzi a na jej miejsce pojawia się następną fala jest to proces ciągły: Pierwsza fala - XII - XIX wiek - społeczeństwo tradycyjne niski poziom innowacyjności; wszelki innowacyjności powstawały rzadko i przechodziły bez większego echa; społeczeństwa niezmienne z pokolenia na pokolenie; mięśnie ludzi, zwierząt źródła energii; Druga fala - rewolucja przemysłowa, nowe innowacje niosą następne innowacje; energia z surowców mineralnych węgiel, ropa; Proces specjalizacji np. funkcjonowanie zawodowe człowieka; Zakłady Ford - podział wykonywania czynności przez K / M zdrowi / inwalidzi - specjalizacja zawodowa; to okres maksymalizacja, racjonalizacja kapitału; Trzecia fala - cywilizacja post industrialna - problemy środowiska, ekonomiczny; dalsza industrial może zagrażać istnieniu człowieka jako gatunku to przeinstruowanie się człowieka; surowce to informacja + wyobrażenia to wizje przyszłości upadku państwa narodowego; Wizje to rozwój technologii zmiana życia ludzi przez manipulacje pogodą; inwazja robotów; społeczeństwa od masowanie, masowa konsumpcja to przeszłość; indywidualizm obecny w obszarze konsumpcji np. na życzenie klienta skierowane na jego potrzeby; de hierarchizacja w systemie ekonomiczno - kulturowym ;16.Społeczeństwo nowoczesne i ponowoczesne- A. Giddens (doświadczenie zapośredniczone, czysta relacja, narcyzm kulturowy, polityka emancypacji, dylematy tożsamościowe) i U. Beck (ponowoczesne ryzyko). DOŚWIADCZENIE ZAPOŚREDNICZONE - poprzez socjalizacje; współczesne doświadczenia zapośredniczone wiążą się z mediami; nie mielibyśmy kontaktu np. ze śmiercią gdyby media (TV ) nam nie pokazały w filmach kryminalnych z których dowiadujemy się o różnych rodzajach śmierci będących wynikiem zabójstwa, telegraf kiedyś jako źródło przesyłu informacji; dzisiaj doniosłe wydarzenia są jednocześnie wszędzie; EFEKT KOLARZU - media- polega on na tym, że obok siebie są różne informacje, które nic ze sobą nie łączy, oprócz tego, że są doniosłe. TOŻSAMOŚĆ - późna nowoczesność to nie to co się posiada a to jaki jesteś, jaki się stworzysz ( wykreujesz )samoobserwacja, samodoskonalenie, świadomość jednostki refleksyjna ( jak się czuję, czy jestem szczęśliwa ). Refleksyjność rozciąga się na ciało np. bulimia, anoreksja; to co się dzieje z tożsamością doprowadza do chorób cywilizacji; człowiek ma swój projekt i ciało jest tą rzeczywistością nad którą ma się kontrolę wpływ. DYSKURS AUTENTYCZNOŚCI - informacja z mediów, że mamy być sobą autentyczni; STYL ŻYCIA stał się czymś koniecznym, każda dziedzina związana jest ze stylem życia, chodzenie do jednego rodzaju restauracji, to jak się ubiera wiąże się ze strefą konsumpcji; CZYSTA RELACJA - współczesne relacje między ludźmi bliskie, intymne które różni się od tradycyjnych społeczeństw; czysta relacja związek partnerski, małżeński relacje rodzinne, rodzice - dzieci . Czysta relacja - jest związek nie zakorzeniony w uwarunkowaniach społecznych jest realizowany ze względu na satysfakcję partnerów i osobistą gratyfikację - tu ostoją aspekty emocjonalne, potrzeba ludzkiej bliskości, zrozumienia, wspólnoty. Czysta relacja nie jest zakorzeniona w warunkach społecznych; w małżeństwach tradycyjnych - bardzo zakorzeniona w warunkach społecznych to była instytucja ekonomiczna , kreowanie struktury prestiżu dla kobiety, przejmowane pozycje męża np. pani Kowalowa, doktorowa, małżeństwo jako instytucja nierozerwalna „ a co ludzie powiedzą, co powie matka” kobieta „domowa” w związku nie mogła zerwać bo nie miałaby za co żyć. Związek czysta relacja - obecnie nie ma tych dylematów tylko swoje potrzeby, nie ma takiej kontroli społecznej, jednostki są zindywidualizowane, niezależne w sferze ekonomicznej. Cechy czystej relacji - to pary gejów, Lizbijek, które nie są zalegalizowane ( w wielu krajach) nie są to związki zakorzenione społecznie; społeczność jest anty- , nie konserwują tego związku a rodzina będzie zadowolona gdy się rozejdą; brak dzieci, często jest niezależność finansowa, nie ma podziału ról ( żony, męża)- brak zakorzenienia społecznego, związek trwa dopóki partnerzy czerpią satysfakcję ze związku. Czyste relacje to związki refleksyjne - ludzie ciągle się zastanawiają czy są szczęśliwi w tym związku, czy powinni coś zmienić „czy wszystko jest porządku” to refleksja, upewnianie się. Czyste relacje to oddanie, wsparcie emocjonalne, zaufanie, wzajemność, nie ma tutaj dominacji, wykorzystywania; brak bazy społecznej - brak zakorzenienia NARCYZM KULTUROWY - projekt osobowości narcystycznej- skupia całą uwagę na sobie i słabo rozpoznaje potrzeby innych; konstrukcja JA- jak się czuję, co potrzebuję, czego nie potrzebuje; posiadanie rzeczy da podziw u innych - cecha narcyzmu: nie umiejętność angażowania się w głębokie relacje, brak intensywności w relacjach, wysokie wymagania w stosunku do partnerów; często syngiel nie potrafi funkcjonować w związku; Koncepcja socjologii- to rozwój osobowości po upadku patriarchalnej rodziny; narcyzm od innych domaga się podziwu, zaburzenie własnej wartości. POLITYKA EMANCYPACJI- współczesne społeczeństwa realizują politykę emancypacji; politykę wolną od ucisku; aspekty - wyzwolenie szersze od tradycji, od norm zakazów i nakazów; wyzwolenie od powinności religijnych, obyczajowych, rodzinnych; dotyka zbiorowości - procesy równościowe - ruchy społeczne doprowadzają do likwidacji nierówności, wyzwolenie Libijek, gejów, kobiet ( równość, uczestnictwo, wolność - HASŁA ); są inni i każdym społeczeństwie nie powinno być dyskryminacji. Procesy emancypacji kobiet - proces zmian współczesnych; nie zrównało całkowicie pozycji kobiet i mężczyzn; kiedyś pozycje były podzielone kobieta w domu, mąż na zewnątrz; potem kobiety zaczęły funkcjonować w sferze zawodowej, nierówność, zamiany kulturowe zachodzą wolniej niż zmiany społeczno - strukturalne; kobiety pracują ale też muszą odpowiadać za dom, wielość czynności w domu; emancypacja jest pozorna, zatrzymana w pewnym punkcie, zmiany kulturowe powinny iści za zmianami strukturalnymi; DYLEMATY TOŻSAMOŚCIOWE w (po)nowoczesnym świecie, wprowadza nas do teoretycznej problematyki wzajemnej relacji nowoczesności i ponowocześności oraz wynikających z tego dylematów tożsamościowych współczesnego człowieka. U. Beck Post- „to klucz naszych czasów ale Beck unika tego członu „post-„, zakłada że współczesność to świat ryzyka; społeczeństwa współczesne to są społeczeństwa ryzyka; Dzisiaj ryzyko to innego typu, umykają zmysłowemu postrzeganiu przemysłowa nadprodukcja; świadomość ryzyka np. ekologiczne ryzyko, kiedyś to był uciążliwy zapach dla zmysłu powonienia; Musimy polegać na ekspertach, którzy mają różne diagnozy i nie wiemy czy ich poglądy są słuszne; wiemy o ryzyku ale nie wiemy, jak duże jest to ryzyko, brak pewności; Doniosłość medialna w podawaniu wiadomości o ryzyku - rozbieżność opinii, podejrzenia o interes firm farmaceutycznych; Współczesne ryzyko - nie jest uwarunkowane klasowo; bieda jest klasowa a smog jest demokratyczny i dotknie każdego ale jednak ci bogaci mają większą możliwość ucieczki w chwili zagrożenia to możliwość zakupu żywności, miejsca ich zamieszkania; W codziennych aspektach ryzyko to klasowość wchodzi w grę, może go wzmacniać ( klasowo ) zakupienie dozy bezpieczeństwa; Beck wyróżnia przy tym cztery rodzaje ryzyka: ryzyko ekologiczne spowodowane efektem cieplarnianym, destrukcję ekosystemu; ryzyko związane ze zdrowiem (ryzyko żywności genetycznie modyfikowanej, rak skóry, astma, alergia, AIDS); ryzyko ekonomiczne (spadek bezpieczeństwa pracy, bezrobocie); ryzyko społeczne (np. wzrost liczby przestępstw, dewiacji, rozwodów, rozpad tradycyjnej rodziny itp.). Przyczyny powstawania ryzyka dostrzega się przede wszystkim w modernizacji, rozwoju nowych technologii i w procesach globalizacji. Współcześnie ryzyko nie jest uwarunkowane klasowo i dotknie każdego ale jednak ci bogaci maja większą możliwość ucieczki. Indywidualizacja- klucz do analizy współczesności; Biografia człowieka otwiera trzy aspekty indywidualizacji: Wymiar uwolnienia- od historycznych form życia, więzi, zasad; obecnie uwolnienie od dyktatury więzi rodzin. Wymiar odczarowania- związany z przemianą świadomości, utrata tradycyjnych postaw, kiedyś ludzie byli konformistami i przyjmowali zasady co robić czego nie robić, były gotowe recepty w postaci przysłów co wolno a co nie wolno. Zmiana światopoglądu z nabywanego w socjalizacji na światopogląd indywidualnie opracowany. Wymiar kontrolny- ( reintegracyjny)- kreowanie nowych więzi społecznych są związane z korzyściami, kiedyś związane ze wspólnotą rodzinną; dziś przyjaciele jako rodzina funkcjonuje na zasadzie rodziny, pojawienie nowych relacji więzi nie związanych z powinnościami 17.Stawanie się społeczeństwa. Mechanizmy uspołecznienia jako mechanizmy zmiany. Proces uspołecznienia (socjalizacja jednostki ) rozpatrywany jest dwojako: jako wchodzenie w kulturę (proces akulturacji czyli proces wrastania w kulturę, uczenia się ról społecznych, przejmowania symboli kulturowych i dziedzictwa kulturowego, a przez to stawania się członkiem społeczeństwa). kształtowanie się osobowości społecznej (nabywanie kompetencji społecznych - tzw. dojrzałość społeczna) czyli proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa w wyniku uczenia się i przestrzegania obowiązujących norm i zasad współżycia z innymi ludźmi. Wymienione elementy procesu uspołecznienia dokonują się na dwóch płaszczyznach: zamierzonych i celowych wpływów wychowawczych społeczeństwa szczególnie rodziny i różnych instytucji wychowawczych; niezamierzonych i spontanicznych wpływach wychowawczych (po przez nie kierowany i nie uświadamiany wpływ środowiska społecznego)n Proces socjalizacji składa się z trzech mechanizmów psychospołecznych: mechanizm naśladownictwa pojawia się najwcześniej i polega na naśladowaniu świata dorosłych, też naśladowanie ról. mechanizm internalizacji, czyli uzewnętrznienie, przyjmowanie pewnych wzorów zachowania i systemów wartości, sposobów zachowania w taki sposób, że stają się one elementami naszej osobowości i posługujemy się nimi bez udziału świadomości (bez refleksyjnie). mechanizm identyfikacji, w sposób świadomy dokonujemy wyboru. Trzy mechanizmy socjalizacji: wzmacnianie, naśladowanie, przekaz symboliczny. Wzmacnianie - zachowania właściwe są nagradzane, niepożądane - karane. Naśladowanie to obserwacja zachowania innych i postępowania w sposób podobny. Przekaz symboliczny - wiedzę o tym co dobre, a co złe uzyskujemy słownie od innych i dzięki rozmaitym tekstom pisanym.18.Przemiany więzi społecznych. Koncepcja współzmienności typów ładu społecznego, typów „woli” i typów kultur. Teorie więzi w cyberprzestrzeni (pojęcie „ambitne intimacy”).Więzi społeczne - dwa typy definicji: Więź strukturalna zakłada, że więź społeczna to relacja pomiędzy elementami; jeśli dwa elementy pozostają w relacji to mamy więź strukturalną; Więź psychologiczna - świadomość konieczności identyfikacji, możemy mówić gdy mamy identyfikację jednostki z inną jednostką lub grupą społeczną, JA jestem to mamy odczynienia z więzią psychologiczną; Więź przemiany - obecnie mada na mówienie o kryzysie więzi o jej upadku, redukcji, rozkładzie więzi. Ale to wynika z idealizowani przeszłości, społeczeństwa tradycyjnego, rodziny tradycyjnej; Przemiany więzi następują przez trzy etapy I Etap: wspólnota- więzi są naturalne ( ludzie nie mają ich świadomości), wspólnoty nie da się powołać na mocy jakiegoś postanowienia, tworzy się sama poprzez powiązanie i interakcje. Jednostki stanowią ograniczone części nie ma miejsca dla indywidualizmu. Bez wspólnoty jednostka nie istnieje ale też każda jednostka jest nie zastąpiona. Wola naturalna kultura wstydu- jest pewnym sposobem funkcjonowania kontroli społecznej ( ludzie coś robią lub nie w obawie o to co powiedzą inni) II Etap ( kolejno w miejsce wspólnoty, woli naturalne, kultury wstydu) wchodzą:stowarzyszenie- instytucjonalizacja potrzeb, cele społeczne wola arbitralna- oznacza to, że człowiek może wybierać; kultura winy- wywodzi się z zinternalizowania wewnętrznych norm i wartości ( tego się nie robi i już) III Etap: (kolejno w miejsce stowarzyszenia, woli arbitralnej, kultury winy) wchodzą: układy sieciowe- charakteryzują społeczeństwa nowoczesne np. czysta relacja, ludzie tworzą więzi tylko na chwilę dopóki mają interes; wola refleksyjna- refleksja nowoczesności, mamy możliwość i konieczność wyboru; kultura autentyczności- wyznacznikiem kultury popularnej jest pojęcie „ być sobą”, często krytykowanie za to, że może doprowadzić do sytuacji, ze ludzie nie będą mieli bodźca do wprowadzenia zmian. Typologia ładu społecznego wg Ossowskiego: Ossowski wytypował 4 rodzaje ładu społecznego poprzez skrzyżowanie następujących kategorii działań: koordynacji lub jej braku; podejmowania działań w ramach systemu pod wpływem ingerencji innych ośrodków lub jej braku; ład przedstawień zbiorowych: zachowania ludzi wyznaczane są przez wspólne warunki, wzory oraz normy; powinność człowieka jest tożsama z jego bytem; pozycja społeczna każdego człowieka wyznaczana jest raz na zawsze, usankcjonowana kryteriami przez niego samego wyznawanymi; może istnieć niezależnie od tego czy istnieje jakiś wspólny środek decyzyjny; np.: społeczeństwa pierwotne; obiekt badań etnologii albo antropologii; ład monocentryczny: istnieje 1 wyraźny ośrodek decyzyjny; jednostki traktowane są przedmiotowo i instrumentalnie; występuje w państwach autorytarnych i mniejszych strukturach (organizacjach totalnych); społeczeństwa oparte na ładzie monocentrycznym powinny być badane przez cybernetykę społeczną (naukę o sterowaniu); ład policentryczny: wynik wzajemnego oddziaływania różnych ośrodków decyzyjnych; istnieje wiele ośrodków decyzyjnych i brak jest koordynacji (np.: społeczeństwo liberalne); końcowy rezultat działań podejmowanych przez elementy takiego ładu jest nieprzewidywalny, dopóki dane zdarzenie się nie zakończy; ład czwarty (postmonocentryczny); mimo istnienia wielu ośrodków decyzyjnych działania w jego obrębie są skoordynowane; polega na zorganizowanym współdziałaniu; obiekt badań współczesnej socjologii; Ambient intimacy (które tłumaczę jako "wszechobecną intymność" choć może "otaczająca" byłoby lepsze) to termin, który ukuła brytyjska badaczka sieci, Leisa Reichelt. Wszechobecna intymność oznacza możliwość bycia w regularnym kontakcie z osobami, z którymi zazwyczaj nie byłoby takiej możliwości ze względu na bariery czasowe i przestrzenne. Flickr pozwala mi zobaczyć, co moi przyjaciele jedli na lunch, jak zmienili wystrój sypialni i jaką mają teraz fryzurę. Twitter mówi mi, kiedy są głodni, jaką technologią są sfrustrowani i z kim będą pili wieczorem. Flickr i Twitter to tylko dwa spośród kilku najpopularniejszych serwisów, dzięki którym internauci stale mogą być w kontakcie ze swoimi bliższymi i dalszymi znajomymi. Internet daje tym samym bezprecedensową możliwość utrzymywania wielu relacji. Z definicji nie są one szczególnie mocne, sprawiają jednak, że internauci są bardziej otwarci na znajomości, niż osoby, które nie korzystają z sieci. Jakkolwiek zalety wszechobecnej intymności są znaczące - sprawia ona, że internauci to osoby bardziej otwarte na innych, mające więcej znajomych i szersze horyzonty, niż osoby, które z sieci nie korzystają. Jednocześnie z pewnością wiele osób było świadkami sytuacji, w której potrzeba natychmiastowego odnotowywania w sieci bieżących wydarzeń, sprawiała, że osoby, które to robiły, w mniejszym stopniu skupiały się na tym, co właśnie się działo.19. Przemiany rodziny - społeczne uwarunkowania transformacji ról płciowych. W społeczeństwach nowoczesnych ujawnił się i nabrał znaczenia podział społeczny, którego podstawą jest różnica płci. Zauważono związane z nim upośledzenie kobiet w wielu wymiarach życia społecznego. Problematyka zróżnicowania społecznego płci znalazła się w obszarze zainteresowania nauk społecznych. Społeczne różnice płciNierówności społeczne związane z różnicami płci nie są szczególną cechą rozwiniętych społeczeństw nowoczesnych, ale większości, jeśli nie wszystkich społeczeństw ludzkich. Co więcej, można zasadnie bronić poglądu, że w społeczeństwach nowoczesnych z kręgu kultury zachodniej upośledzenie kobiet związane z ich niższą pozycją jest mniejsze, a jego formy mniej dotkliwe niż w wielu społeczeństwach z kręgu innych kultur i na innych poziomach rozwoju gospodarczego. Niemniej jednak to właśnie w nowoczesnych społeczeństwach zachodnich pojawiła się w ostatnich dziesięcioleciach świadomość nierówności społecznych związanych z płcią. Rozwojowi tej świadomości sprzyjają trzy cechy tych społeczeństw: Są to społeczeństwa o pozycjach osiąganych, w których istnieje ideał merytokracji oraz wiara w możliwość jego realizacji. Istnienie pozycji przypisanych związanych z płcią jest z nimi sprzeczne. W społeczeństwach tych kobiety uzyskały prawa wyborcze i tym samym stały się mniej więcej połową elektoratu. Wszystkie partie zaczęły interesować się zdobywaniem ich głosów i zwracać uwagę na ich położenie oraz na zgłaszane przez nie postulaty. W społeczeństwach tych zrodziła się ideologia praw człowieka będąca wyrazem świadomości, że wszyscy ludzie zasługują na jednakowe traktowanie i nikt nie może być dyskryminowany ze względu na takie lub inne cechy przypisane.
Wszystko to razem, wyczulając na społeczne różnice płci, pozwalało je dostrzegać w poszczególnych wymiarach życia społecznego. Różnice płci w sferze pracy Od zarania dziejów człowieka w społecznościach ludzkich występuje podział pracy związany z płcią. W pierwotnych społeczeństwach zbieracko--myśliwskich kobiety zajmowały się zbieractwem, mężczyźni zaś polowaniem. We wszystkich badanych przez antropologów społeczeństwach przedprzemysłowych istnieje podział na czynności męskie, których wykonywanie należy do mężczyzn, oraz kobiece, które są domeną kobiet. Jednak nie w każdym społeczeństwie te same czynności uważane są za męskie i kobiece. Można jednak dostrzec pewne ogólne reguły rządzące tym podziałem. Mężczyźni najczęściej wykonują prace, które wymagają większej siły fizycznej i oddalania się od domu, kobiety te, które można wykonywać przy mniejszym wysiłku fizycznym i w pobliżu domu. Inną regułą jest, że niezależnie od tego, jakie to są czynności, te, które są uznawane za męskie, traktowane są jako ważniejsze niż te, które są uznawane za kobiece. Można w tym, oczywiście, widzieć przejaw dyskryminacji pracy kobiet. Jednak w społeczeństwach przedprzemysłowych była to bardziej dyskryminacja w sferze kulturowej niż ekonomicznej. W społeczeństwach tych jednostką produkcyjną była rodzina. O wynikach jej działalności gospodarczej decydowała praca wszystkich członków łącznie z dziećmi. Ekonomiczne efekty pracy kobiet były równie ważne jak pracy mężczyzn, chociaż czynności przez nie wykonywane mogły cieszyć się mniejszym prestiżem i żaden szanujący się mężczyzna za skarby świata nie siadłby przy kołowrotku i nie zaczął prząść, jeśli akurat przędzenie było w danym społeczeństwie uznawane za czynność kobiecą. W społeczeństwach o gospodarce przedprzemysłowej nie było też wyraźnego uzależnienia ekonomicznego kobiet od mężczyzn, ponieważ zależność ta była obustronna. Praca kobiet na równi z pracą mężczyzn decydowała o bycie rodziny. Uprzemysłowienie, wraz z którym zaczyna się podział na społeczną sferę pracy najemnej i prywatną sferę pracy domowej, przynosi znaczące zmiany w tych relacjach. Tradycyjna skłonność do niższej oceny pracy kobiet zaczyna znajdować wyraz nie tylko w sferze kultury, ale także na rynku pracy.

W dziewiętnastowiecznej Europie wraz z rewolucją przemysłową kobiety zaczęły być zatrudniane na dużą skalę jako najemna siła robocza. Dla pracodawców było oczywiste, że kobietom i dzieciom (które też ówcześnie pracowały w fabrykach) płaci się mniej. Chętnie więc przyjmowali je do pracy jako potulniejszą i tańszą siłę roboczą wszędzie tam, gdzie proces produkcyjny nie wymagał zbyt wielkiej siły fizycznej. W sferze pracy najemnej robotnicza solidarność klasowa nie obejmowała kobiet. Długo, bo jeszcze w XX wieku, związki zawodowe zrzeszające robotników o wysokich kwalifikacjach rzemieślniczych zabraniały swoim członkom szkolenia kobiet i pracowania z kobietami, grożąc wydaleniem za złamanie tych zakazów (Reszke 1991: 48). Badacze zauważyli, że „tam, gdzie proporcja kobiet jest mała, robotnicy dążą do wykluczenia kobiet lub do ich dyskryminowania w zatrudnieniu. Tam, gdzie proporcja kobiet jest duża, robotnicy popierają żądania równych płac dla obu płci, bojąc się, że zostaną zastąpieni niżej opłacanymi kobietami" (Reszke 1991: 58).Wiele badań pokazuje przejawy współczesnej dyskryminacji kobiet w sferze pracy najemnej:•są niżej opłacane niż mężczyźni,•są częściej zatrudniane w niepełnym wymiarze godzin,•w zawodach, w których pracują, zajmują głównie niskie pozycje,•pracują najczęściej w zawodach o niskim prestiżu.Niższe zarobki kobiet niż mężczyzn są powszechną regułą. Badania socjologiczne wykazują, że z czynników przypisanych najsilniejszy wpływ za różnicowanie zarobków ma płeć (zob. Ruchliwość społeczna, s. 325). Inny poziom zarobków kobiet i mężczyzn występuje nawet wtedy, kiedy wyeliminowany zostanie wpływ takich czynników jak wiek, wykształcenie, kwalifikacje zawodowe, staż pracy i odmienność ról zawodowych (Domański 1992: 87-92). Tak jest na świecie, tak jest i w Polsce. Przemiany rodziny - role płciowe; definicja kobiecości i męskości dotyczy każdego obszaru funkcjonowania jednostek np. obszar zawodowy, to jak może się ubierać a jak nie, jak definiowane są cech męskie, a jak kobiece. Kontrakt kulturowy - odwołanie do antropologii kultury przedstawione różne typy społeczeństw i kultur

Definicja kobiecości i męskości i związane z tym że są różni; rodzina, dzieci; kobiety słabsze fizycznie ale nie jest to determinujące.

W naszym kręgu kulturowo - cywilizacyjnym wygląda inaczej niż w innych kulturach; podział ról to kreacja kulturowa niż naturalna nie podlega zmianie; Margaret Mead opis trzech kultur; różne definicje męskości, kobiecości; w plemieniu Kembali kobiety dbały o byt a mężczyźni byli artystami ; Dzisiaj podział ról; pojęcie gender - płeć kulturowo zmienna w czasie, przestrzeni, relatywizm co do kultury

Gender -obecnie wykorzystywany do określenia płci kulturowej lub płci społecznej. Inaczej, gender nazywa się społeczno-kulturową tożsamością płci. Zmiany gender obejmują cały obszar, wszystkie oddziałują na siebie i zmienia się definicja kobiety i mężczyzny. To sprzyja na zmianę socjologicznych wzorców, oczekiwań, ludzie zachowują się inaczej w stosunku do definicji. Definicja kobiecości i męskości- zmieniają się wzorce nie są rygorystycznie przestrzegane. Transformacja ról płciowych: ścieranie się tradycji z nowoczesnością ( dominuje model mieszany); wyniki badań z GUS-u ( 78%-97% sprzątanie, gotowanie stanowi obszar zajęć kobiet); struktura władzy w rodzinie: wzrasta pozycja matki, wzrasta pozycja dziecka, maleje rola męża, który już nie jest głównym żywicielem rodziny, a obraz ojca „ głowy rodziny należy do przeszłości) 20.Przemiany pracy. Procesy denaturalizacji i dematerializacji pracy.Praca - zjawisko społeczne dla socjologa; wiąże poziom działań jednostek z poziomem ponad jednostkowym Co to jest praca, co nie jest pracą? Definicja: cechą konstytutywną pracy jest pozyskanie środków w celu przeżycia Zmiana środowiska, w którym człowiek funkcjonuje aby ta zmiana służyła człowiekowi w jego egzystencji O tym co jest a co nie jest pracą decydują względy kulturowe to jaka działalność jest pracą np. działanie umysłowe - pisanie wierszy w jednej kulturze była pracą w innej nie; 1. kultura agrarna. - sens istnienia człowieka jest działanie; traceniem czasu jest nic nierobienie 2. kultura nieagrarna. - kultura wschodu, można na pozór nic nie robić i nie jest to marnowanie czasu np. medytacja Praca a zmiana - etapy rozwoju społeczeństw ludzkich Rodzaje aktywności ludzkich definiowane jako praca: 1. społeczeństwa zbieracko - łowieckie - były oparte na dwóch rodzajach działań: zbieractwo kobiety, łowiectwo - mężczyźni; polowania w naszym obszarze klimatycznym były sporadyczne; ciężar dbania o zapewnienie dóbr do egzystencji spoczywał na kobietach- zbieractwo; zwierzęta były tylko uzupełnieniem diety;

Praca - masa wolnego czasu, praca związana ze zdobywaniem i przetwarzaniem trwała krócej aniżeli we współczesnym społeczeństwie;

Praca - nie tworzyła oddzielnego subsystemu, nie istniała specjalizacja każdy sam sobie wytwarzał narzędzia kiedy było mu potrzebne, na własny użytek; nie wytwarzano nadwyżek; gdy były zapasy przestawano pracować i społeczeństwa przenosiły się z miejsca na miejsce;

Przejście do społeczeństw rolniczych 2. społeczeństwa rolnicze - tryb życia osiadły, postęp ale w wielu aspektach nie był to postęp, większa śmiertelność, plagi głodu np. hodowla jednego gatunku zwierzęcia, czy uprawa roslin przyszła zaraza bydło padło i ludność głodowała; w tym społeczeństwie gorsze było uzębienie, próchnica. 3. społeczeństwa tradycyjne - spirala ubóstwa - nadwyżki dóbr żywności powodowały że ludzie się szybciej rozmnażali, następowała nadwyżka ludności, przedajnie nadwyżek i powrót do ubóstwa 4. starożytni Grecy, Rzymianie stosunek do pracy ; Grecka Polis - podwójne wykluczenie : kobiet i niewolników; byli Obywatele i niewolnicy - praca niewolników wartościowana była nisko , najpodlejsze zajęcie to takie które powoduje zmęczenie fizyczne; Grecy pogarda dla pracy, kto nie musiał pracować to dobrze o nim świadczyło. Rzymianie wysoko postawieni w strukturze nie pracowali a zawiadywali 5. Średniowiecze - stanowili: chłopi, wojownicy, duchowieństwo - praca traktowana była jako kara boska ( efekt wygnania z raju przez Boga - „ w pocie czoła pracować będziesz..” ); w kulturze średniowiecza były zawody dobre i potępianie ( lichwiarz ) Praca korzystna dla człowieka jako narzędzie umartwiania, wir pracy odpędza grzejne myśli; Protestantyzm Weber - praca, zawód, powołanie, bogacenie się, nie wydawanie; DENATURALIZACJA PRACY w społeczeństwie tradycyjnym praca związana była z naturą , z dobowym, rocznym cyklem czasowym; praca w dzień, spanie w nocy; paca na roli wiosną, latem, jesieniom. denaturalizacja pracy - to rozwój technologiczny dobowy rytm pracy nie musi być zachowany, odjecie na pracy na roli , nie ma…; oderwanie się od podporządkowania się rytmów przyrody; np. jest światło to w fabryce można pracować w nocy; społeczeństwa nowoczesne - ideologia płacy; w społeczeństwach kapitalistycznych - płacono towarem ; robotnik wysiłek dzięki otrzymanej pracy miał się regenerować- jego płace były głodowe Henry Ford jako pierwszy zaczął inwestować w robotników zatrudnionych w jego fabryce; twierdził ze robotnik był doceniany jest bardziej wydajny; podwyżka pensji, budował osiedla dla robotników, sklepy, opieka zdrowotna, systemy emerytalne dla robotników; praca zaczęła definiować człowieka, tutaj tworzyło się życie człowieka DEMATERIALIZACJA PRACY; powoduje bowiem usunięcie granicy między czynnościami, które składają się na wykonywanie pracy a inne czynności, usuwa też czasoprzestrzenny podział na pracę i życie prywatne. Społeczeństwa tradycyjne - praca to wytwarzanie przedmiotów materialnych- można było oceniać skutki pracy wykonanej. Obecnie - operowanie ideami, odmaterialnianie - ludzi zapracowani a materialnie nic nie wytwarzają to trudno ocenić np. skuteczność jego pracy np. konsultant - czy jego szkolenie pomogło czy nie; dworactwo, marketing;Praca współczesna doprowadza do dwóch segmentów pracy: 1. Rdzeń - grupa pracowników wysoko wykwalifikowanych, niezbędne zatrudnienie w pełnym wymiarze godzin, nie obawiają się redukcji, pełna dyspozycyjność; rdzeń takich ludzi się kurczy.

2 peryferia:- I grupa pracowników w pełnym wymiarze godzin ale ich umiejętności są dostępne na rynku pracy np. sprzedawcy, przedstawiciele handlowi, sekretarki - mogą być wymieniani - II grupa - mac-prace - najniżej opłacani, pracujący w niepełnym wymiarze godzin, niepewność zatrudnienia, po szkoleniach mogą podjąć pracę; praca niskopłatna i bez perspektyw. Korozja charakteru współczesnego pracownika - niestabilność rynku pracy, nie ma kariery, przechodzenia po szczeblach kariery; zanik w jednostka lojalności względem pracodawcy, zanik przywiązania do miejsca pracy, do ludzi, ludzie często zmieniają pracę. Przemiany pracy w Polsce - związane ze zmianą ustrojową - etos pracy- „czy się stoi czy się leży…”; przed zmianą ustrojową istniał nakaz pracy, ten kto nie pracował mógł zostać zatrzymany i pójść do więzienia; miejsca pracy były tworzone nierealnie; praca biurowa - rytuały: kawa, herbate, imieniny; Wejście w system kapitalistyczny - zmiana etosu pracy; Współcześnie - nowe pojęcia w odniesieniu do pracy wykonywanej; pracoholizm, zaburzenia w sferze życia rodzinnego; Technologia - telefony komórkowe - pracodawca może sprawdzić swojego pracownika, czy zlecić mu pracę; może sprawdzić czy pracuje ( jeśli jego praca związana jest z komputerem ) czy surfuje po Internecie; Kiedyś - był czas pracy stały, obecnie - jest wymagana większa dyspozycyjność, kontakt e - mail np. z uczniami, studentami; zamazywanie się barier czasowych; Występujący mobing, seksualne molestowanie w pracy, samorealizacja w pracy, motywacja, szkolenia, wypalenie 21.Przemiany religii i religijności. Procesy: sekularyzacji, selektywizacji, subiektywizacji i prywatyzacji religii. SEKULARYZACJA uniezależnienie się różnych obszarów rzeczywistości społecznej od wpływów religii.upadek lub zanik Religi. zjawisko kiedy członkowie danej religii zaczynają się interesować światem społecznym. jako desakralizacja świata w kontekście jego wyjaśniania przechodzenie od postrzegania magicznego do rzeczywistego. jako przejście religii do świata zewnętrznego jednostki. przenikanie treści religijnych do obszaru świeckiego następuje zeświecczenie tego co religijne np. funkcjonowanie sakramentów; Na zmianę stylu religijności ma wpływ proces indywidualizacji. Społeczeństwo losu- to społeczeństwo tradycji, legitymizuje codzienne życie, nie ma w nim miejsca na konformizm, religia dostarcza sensu dla życia codziennego. Społeczeństwo wyboru- pluralizm kulturowy, polityczny, wybory stylu życia procesy: zmiana styków religijności proces indywidualizacji ( przechodzenie od społeczeństw losu do społeczeństw wyboru ) PLURALIZACJA Pluralizm grupowy- aktywność różnorodnych grup jest skierowana do wewnątrz ( aktywna) i na zewnątrz wpływ na instytucje społeczne; Pluralizm wartości- coraz częściej w dawnym społeczeństwie konkurują ze sobą różne wartości, funkcjonują różne kategorie wartościujące; Społeczna dyferencjacja- człowiek funkcjonuje w różnorodnych grupach, sferach życia; Częściowa integracja społeczna- człowiek znajduje się w różnych grupach to identyfikuje się z nimi tylko częściowo. Relatywizm etyczny- przekonanie, że nie ma jednej idealnej wartości, są różne znajdujące się na tej samej pozycji. GRUPY RELIGIJNOŚCI (różnicowanie) religijność w sensie kościelnym mają bliski związek z kościołem i starają się realizować zasady w nim panujące. religijni częściowa- dopisują modyfikacje norm religijnych pod siebie. religijność o zmienionej orientacji- religijność normuje się poza normami kościoła. areligijni- oddzielają kościół i religię. antyreligijni- walka z religią; Procesy selektywizacji i subiektywizacji wiary religijnej ulegają poważnemu przyspieszeniu. Nie tylko poszczególne elementy wiary ulegają selektywizacji, ale i sama wiara jako taka. Cechą charakterystyczną tej selektywizacji i subiektywizacji jest niespójność (inkonsystencja) postaw religijnych. Wydaje się, że w praktyce ceni się to, co niespójne, niezwiązane z sobą logicznie, niekonsekwentne, niekiedy paradoksalne, otwarte na rozwój. Każdy wierzy po swojemu, a sprzeczności czy selektywność´ postaw religijnych nie są uznawane za przeszkodę w wierzeniu. Odchodzenie od wiary nie jest procesem nagłym, z dnia na dzień´, lecz długotrwałym procesem osobowościowym i społecznym, mającym często uzasadnienie w niestabilnym wychowaniu religijnym w rodzinie, w powolnym dystansowaniu się od Kościoła i wielu innych uwarunkowaniach. Podobnie powrót do wiary będzie procesem długotrwałym, a w wymiarach społecznych trwającym dziesiątki lat czy nawet stulecia. SELEKTYWIZACJA RELIGII- jest związana z wymiarem religii. Ludzie uważają siebie za religijnych, ale nie przestrzegają wszystkich wartości religii- wybierają te wartości które im odpowiadają. Selektywizacja wiąże się z subiektywizacją- indywidualne praktykowanie zasad religijnych. Subiektywizacja tłumaczy swoje wybory, wybierając to co się podoba, odpowiada własnemu doświadczeniu. SUBIEKTYWIZACJA RELIGII Oznacza ona wycofywanie się sfery sacrum i związanych z nią wartości do przestrzeni zarezerwowanej dla religii właśnie. Subiektywizacja wiary polega na tym, że wiara traci swój obiektywny charakter i przestaje być sposobem wyjaśniania kwestii fundamentalnych dla człowieka, ale także traci ona moc w wymiarze etycznym oraz dotyczącym przestrzegania rytuału. Każdy człowiek ma prawo decydować o tym, w co wierzy i jak wierzy, co wybrać z dziedzictwa danej religii, a co odrzucić. W ten sposób religia dla współczesnego człowieka bardziej staje się doświadczeniem emocjonalnym, ma ona charakter mniej sformalizowany, a człowiek samodzielnie, bez potrzeby pośrednictwa Kościoła hierarchicznego, poszukuje kontaktu z transcendencją. PRYWATYZACJA RELIGII- uważamy religię za sprawę prywatną, osobistą. Religia i kościoły podlegają prawom rynku. Panuje świadomość, że wierni to klienci, a kościół ma ich przyciągnąć do siebie. Przechodzenie od religijności do indyferentyzmu odkościelnienie- obojętność wobec kościoła; odchrześcijajnienie - odejście od wartości, znaczeń, sensu chrześcijaństwa; indyferentyzm- wobec wszystkich religii; agnostycyzm i praktyczny nihilizm- obojętność wobec religii i powinności moralnych;Dawniej to w rodzinie miała miejsce socjalizacja religijna, dziś ten obowiązek jest przerzucony na szkołę.22.Polska transformacja ustrojowa.PRZEMIANY WIĘZI MORALNEJ WEDŁUG P. SZTOMPKI Więź moralna; treść i zasięgMożna określić więź społeczną w aspekcie kulturowym mianem więzi moralnej. Moralność wskazuje wymagany sposób odnoszenia się do innych, określa pożądany kształt więzi. Więź moralna to szczególna relacja. Trzy podstawowe składniki więzi moralnej to: 1) Zaufanie, 2) Lojalność, 3) Solidarność. Te trzy wektory wyznaczają swoistą „przestrzeń moralną”. Indywidualnym refleksem więzi moralnej jest tożsamość. Granice przestrzeni moralnej, mogą być wyznaczone węziej lub szerzej. Można zrekonstruować całą skalę pomiędzy biegunami partykularyzmu i uniwersalizmu, albo inaczej lokalizmu i kosmopolityzmu, ekskluzywności i inkluzywności. Charakter ekskluzywny ma więź prywatna. Charakter inkluzywny ma więź publiczna. Intensywność, jak i zasięg więzi moralnej są zmienne. Istnieją sytuacje, w których oba aspekty więzi ulegają wzmocnieniu i poszerzeniu. Wzmocnienie i poszerzenie więzi towarzyszy sytuacjom kryzysowym, katastrofom czy zagrożeniom ze strony sił przyrody. Patologia więzi moralnej Są sytuacje, gdy więź moralna ulega osłabieniu i zawężeniu. Tak dzieje się na przykład wtedy, gdy odczuwane zagrożenia mają charakter indywidualny a nie kolektywny. Logiczną granicą patologii jest kompletna atrofia więzi moralnej. Trzy przejawy atrofii to: 1) antyteza zaufania, jaką jest kultura cynizmu, 2) antyteza lojalności, jaką jest kultura manipulacji, 3) antyteza solidarności, jaką jest kultura obojętności. Doskonałym wskaźnikiem zaniku więzi moralnej jest rozpowszechnienie się działań antyspołecznych, wzrost przestępczości. Zbrodnia stanowi działanie, które zaprzecza na ogół wszystkim powinnościom więzi moralnej: zaufaniu, lojalności i solidarności. Gorzej gdy przestępstwo ma charakter ideologiczny. Odruch moralny przestaje tu obowiązywać wobec całej kategorii ludzi. Jeszcze bardziej kategoria ludzi wyjętych spod ochrony moralnej poszerza się w przypadku terroryzmu. Całkowity zanik więzi moralnej towarzyszy zbrodniom bezinteresownym. W wymiarze zakresowym atrofia więzi moralnej przejawia się w nadmiernym zawężeniu wspólnoty moralnej. Więź moralna a szybkie zmiany społeczne Wydaje się, że okresom szybkich zmian społecznych towarzyszy na ogół atrofia więzi moralnej. Po pierwsze, nagłemu poszerzeniu ulega sfera niepewności, ryzyka i zagrożeń, zwiększa się nieprzejrzystość struktur i organizacji, pojawia się anomia normatywna, chaotyczność i niespójność. Po drugie, jako odwrotna strona tego samego procesu następuje kryzys lojalności. Po trzecie, podważenie stabilności egzystencjalnej, zagrożenie statusu społecznego, wzrost konkurencji w walce o przetrwanie. W rezultacie rozpowszechnia się kultura obojętności. Kryzys zaufania, lojalności i solidarności oznacza treściowe rozmycie więzi moralnej. Szybkie zmiany społeczne przynoszą również zakresowe zawężenie więzi. Podważeniu ulegają kulturowe, tradycyjne definicje, wyłania się nowa mapa podziałów i granic międzygrupowych. Znikają wspólnoty bardziej uniwersalne, pojawia się defensywna fragmentaryzacja więzi i towarzysząca jej ksenofobia. Socjologowie podejmujący problematykę szybkich zmian społecznych rzadko odnosili się wprost do zagadnienia więzi moralnej i jej przekształceń. Najbardziej istotne wydają się dwa rodzaje analiz. Po pierwsze - teorie formacji nowoczesnej. Po drugie - teorie rewolucji. Pośrednie implikacje dla problematyki więzi moralnej odnajdziemy w teoriach rewolucji, a zwłaszcza tych, które skupiają się na konsekwencjach przełomów rewolucyjnych. Więź moralna w „rewolucji 1989 roku”W świetle przedstawionych idei spróbujmy podjąć szkicową analizę losów więzi moralnej w naszym kraju w toku przełomu ustrojowego roku 1989. Skoro traktujemy więź moralną jako element kultury, niezbędne jest przyjęcie głębokiej perspektywy historycznej, kultura jest zawsze konstruktem budowanym przez wiele pokoleń. Proces prowadzący do przełomu antykomunistycznego można umownie podzielić na trzy stadia: 1) okres powolnej erozji reżimu i mobilizacji działań kontestatorskich, 2) okres heroiczno - romantyczny masowego ruchu opozycyjnego, 3) pragmatyczno - realistyczny okres konsolidacji nowego systemu społecznego. Reżim totalitarny powodował znaczącą destrukcję więzi. Kryzys więzi moralnej w okresie transformacji Istotnie nowe tendencje pojawiają się na przełomie 1989 roku. Po krótkim okresie euforii następuje wyraźny kryzys zaufania. Rozprzestrzenia się kultura cynizmu, manipulacji i obojętności. Treść więzi moralnych ulega daleko posuniętej erozji. Kontekst społeczny tych procesów kryzysowych zdaje się potwierdzać wskazane wcześniej hipotezy przyczynowe na temat atrofii więzi moralnej. Ku odrodzeniu więzi moralnej Atrofia więzi moralnej, kryzys zaufania, lojalności i solidarności, rozpowszechnienie się kultury cynizmu, manipulacji i obojętności - stanowić mogą istotne zagrożenie dla konsolidacji nowego ustroju. Występują jednak wyraźnie procesy, które tej niebezpiecznej sytuacji przeciwdziałają. Mają one zarówno charakter oddolny, spontaniczny, jak i odgórny, wyzwalany przez działania polityczne. Procesy spontaniczne stanowią nasz polski refleks tendencji występujących dziś w całym świecie. Wspomnę o czterech. Pierwsza, to coraz wyraźniejsza afirmacja tzw. „wartości postmaterialistycznych”. Wokół nich mobilizują się „wspólnoty wartości” czy „nowe ruchy społeczne”. Więź moralna na gruncie religijnym ma zawsze szczególną intensywność, a jej zasięg przekracza granice poszczególnych kościołów. Zbiorowe przeżycia o wielkiej intensywności i inkluzywności, prowadzą do trwałego odradzania więzi moralnej. W podobnym kierunku działają też procesy odgórne: mniej lub bardziej konsekwentna, ale jednak nie kwestionowana polityka reform ustrojowych. Konsekwentne reformy tworzą ramy strukturalne, w ramach których jednostki uzyskują możliwość i zachętę do moralnego odnoszenia się wobec innych. Od strony jednostek gotowość do nawiązania na nowo więzi moralnych wydaje się bardzo duża. Sztompka dzieli więzi moralne na 3 elementy: zaufanie- w momencie szybkich zmian społecznych dochodzi do kryzysu więzi zaufania, lojalności, solidarności. Ludzie przestają sobie ufać, człowiek człowiekowi wilkiem. lojalność- brak lojalności, kultura manipulacji- można osiągnąć swoje cele manipulując. solidarność- indywidualizm, wzrost egoizmu.REAKCJE NA RADYKALNĄ ZMIANĘ SPOŁECZNĄ WG E. WNUKA - LIPIŃSKIEGO Rozwój sytuacji w Polsce w całej dekadzie lat osiemdziesiątych przebiegałby zapewne inaczej, gdyby nie zmiana czynników zewnętrznych. Gdyby nie trzecia fala demokratyzacji, która od 1974 roku obiegała świat9, gdyby świat był mniej zglobalizowany, gdyby Gorbaczow nie proklamował pierestrojki, której celem było przystosowanie systemu sowieckiego do zmieniającego się świata, ale przecież nie jego obalenie, i wreszcie - gdyby na Stolicy Piotrowej nie zasiadł Papież z Polski, nie powstałby korzystny kontekst międzynarodowy który można określić jako splot warunków koniecznych, ale z pewnością nie wystarczających, aby nastąpiła radykalna zmiana w Polsce. Wszak ten sam splot czynników zewnętrznych doprowadził do tak różnych skutków, jak z jednej strony powstanie skonsolidowanych demokracji krajów Bałtyckich, a z drugiej strony - autorytarnego systemu na Białorusi, choć wszystkie te państwa stanowiły przecież do lat 90-tych część organizmu państwowego ZSSR. Płynie stąd wniosek, że radykalna zmiana społeczna zachodzi wówczas, gdy nałoży się na siebie korzystny splot czynników zewnętrznych oraz czynniki wewnętrzne, dzięki którym zmiana taka może być zainicjowana i które także nadają kształt zarówno przebiegowi zmiany systemowej, jak i ładowi społeczno - politycznemu, który z owej zmiany wyrasta. Katalizatorem zmiany w Polsce, która zapoczątkowała zmiany w całym regionie geopolitycznym i w efekcie doprowadziła do rozpadu ZSSR, były sprzyjające czynniki zewnętrzne (a przede wszystkim - wizyty Jana Pawła II i żywy dialog z milionowymi tłumami wiernych), ale nie byłaby ona możliwa, gdyby nie istniały potężne, wewnętrzne siły społeczne, którym owe czynniki zewnętrzne jedynie ułatwiły znalezienie wspólnego wektora i moralnych ram dla kolektywnego działania (a zwłaszcza - odrzucenie przemocy w dążeniu do wartości demokratycznych). IMITACYJNA MODERNIZACJA WG M. ZIÓŁKOWSKIEGO Postrzega naszą transformację ( u nas jest to 1989r.) to imitacja modernizacja. Problem tej naszej modernizacji na 3 etapy: wczesny kapitalizm- etos oszczędzania, protestanci; konsumpcja tego co się wytworzyło; aspekty ponowoczesności- odchodzenie od wartości materialnych do duchowych. Na nasze transformacje oddziałują wzorce konsumpcyjne M. Ziółkowski wraz z innymi socjologami uważa , że obecne zmiany w Polsce maja charakter modernizacji „imitacyjnej”, która zachodzi w sferze instytucji, wzorów zachowań i wartości. M. Ziółkowski wraz z innymi socjologami uważa , że obecne zmiany w Polsce maja charakter modernizacji „imitacyjnej”, która zachodzi w sferze instytucji, wzorów zachowań i wartości. Można także powiedzieć , że w Polsce, z perspektywy teorii modernizacji i rozwoju, „modernizacja polityczna” wyprzedziła w Polsce proces modernizacji w sferze gospodarczej oraz innych dziedzinach odnoszących się do zycia społecznego. Zmiana polityczna w 1989r. przybrała charakter rewolucyjny, a polegała na przejściu do demokracji proceduralnej. Kilka lat później teoria polskich reform wzbogaciła się o paradygmat europeizacji. Europeizacja jest stymulowana przez procesy globalizacji ekonomicznej i generowany przez nie wzrost konkurencji dla gospodarek europejskich ze strony USA i Japonii a także wielkich korporacji ponadnarodowych. W Polsce od końca lat 90tych europeizacja nabierała coraz większego znaczenia jako paradygmat dla polityki reform gospodarki, prawa i administracji publicznej. Integracja z Unią Europejską stanowi racjonalną wizję urządzenia przyszłości społeczeństwa polskiego. ZMIANA STRUKTUR SPOŁECZNYCH WG P. SZTOMPKI Wg P. Sztompki pojęcie struktury jest podstawową kategorią w stosunkach społecznych i oznacza ukrytą sieć regularnych i trwałych powiązań pomiędzy składnikami jakiejś dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa na przebieg obserwowanych w tej dziedzinie zjawisk. Pojęcie struktury zawiera 4 zasadnicze idee: idea relacji, zależność pomiędzy elementami; idee regularności, prawidłowość, trwałości i powtarzalności zależności, idea ukrytego, głębokiego i fundamentalnego wymiaru; idea determinującego i kontrolującego wpływu na uchwytne zjawiska społeczne. Sztompki wymienia 4 wymiary struktury:wymiar normatywny - układ zazębiających się norm leżących u podstaw wartości sankcji ( pozytywnych i negatywnych), najwięcej norm jest w systemie obyczajowym; zmiany- pewne normy znikają, a pewne się pojawiają i zaczynają funkcjonować; wymiar idealny- dotyczy idei, powiązania pomiędzy ideami jako koncepcje religijne, polityczne, stereotypy; zmiany- powstanie nowych ideologii, religie, koncepcje wiedzy o świecie. Można badać jak powstaje pewna wizja Boga i jak się rozwija i rozpowszechnia; wymiar interakcyjny - działania i wpływ ludzi na siebie, kontakty, relacje np. na wykładzie, w autobusie, przy stole. Jest ono zależne od odpowiednich ról i pozycji; zmiana- to nawiązywanie nowych kontaktów, porzucenie starych, wchodzenie w nowe relacje np. badania w nowym bloku; wymiar interesów i szans życiowych -rozkład dostępu do dóbr społecznie uznawanych za pożądane - bogactwa sławy prestiżu; powiązania pomiędzy zależnymi od siebie interesami np. w rodzinie, w szkole; zmiany- polegają na np. bogaceniu się jednych, a biednieniu innych, badania zjawiska przywództwa i słuchania.

---