mgr Cezary Ostrowski

Studium Kultury Fizycznej WSBP „APEIRON”

Temat nr 1: Anatomia człowieka

- Aparat ruchu

- MM (brzucha)

Układ kostny człowieka

Szkielet, inaczej kościec lub układ kostny to wszystkie kości składające się na ciało człowieka. U człowieka dorosłego szkielet składa się z około 206 kości. Średnia waga szkieletu to 10 kilogramów u kobiet i 12 kilogramów u mężczyzn.

Na układzie kostnym rozpięte są MM, które jednocześnie stanowią osłonę dla narządów wewnętrznych.

Osią szkieletu jest kręgosłup posiadający 33-34 kręgi, podzielony na następujące odcinki:

- szyjny (7 kręgów)

- piersiowy (12 kręgów, które razem z 12-toma parami żeber i mostkiem tworzą klatkę piersiową)

- lędźwiowy (5 kręgów)

- krzyżowy (5 kręgów)

- guziczny (4-5 kręgów)

Układ kostny połączony jest za pomocą stawów, dzięki którym cała konstrukcja jest ruchoma. Wyróżniamy trzy rodzaje stawów: chrzęstne, włókniste, maziówkowate. Szkielet spełnia również funkcję magazynu - w kościach gromadzony jest wapń i fosforany, zlokalizowane są tam też struktury tworzące komórki krwi, np. w jamie szpikowej m.in. mostka, wytwarzane są erytrocyty.

Podstawowym materiałem budulcowym szkieletu człowieka jest tkanka kostna oraz w mniejszym stopniu chrzęstna. Ze względu na budowę zewnętrzną kości podzielono na kilka grup:

• kości długie (łac. ossa longa), np. kość udowa, piszczelowa, strzałkowa, ramienna, promieniowa, łokciowa

• kości płaskie (łac. ossa plana), np. kości czaszki, łopatka, miednica

• kości krótkie (łac. ossa brevia), np. kości nadgarstka, stępu

• kości różnokształtne (łac. ossa multiformia), np. kręgi, kości twarzowe, np. żuchwa, kości podniebienne

Warstwa zewnętrzna wszystkich kości zbudowana jest z istoty zbitej (łac. substantia compacta). Ponadto kości długie również w swoim trzonie (łac. corpus) zawierają istotę zbitą. Końce kości długich oraz wszystkie inne kości są wewnątrz zbudowane z istoty gąbczastej (łac. substantia spongiosa). Istota gąbczasta zbudowana jest z beleczek kostnych (łac. trabeculae osseae). Szkielet zawiera około 1,5 kg szpiku kostnego (łac. medulla ossium).

Jedna funkcjonalna całość utworzona z licznych kości wymaga istnienia różnych rodzajów połączeń. Tam, gdzie zachodzi potrzeba wzmocnienia większego fragmentu szkieletu, powstają połączenia ścisłe. Cechuje je mała ruchomość, a często wręcz zupełny jej brak. Miejsca styku kości spajane są różnymi rodzajami tkanki łącznej, na przykład szwy w czaszce i zęby w zębodołach - tkanką łączną włóknistą (jednak szwy z wiekiem kostnieją), a żebra z mostkiem - tkanką łączną chrzęstną. W tych miejscach, gdzie elementy szkieletu powinny zmieniać położenie względem siebie, funkcjonują połączenia ruchome - stawy (łac. articulatio).

Szkielet człowieka można podzielić na dwie części.

1/Pierwszą część stanowi szkielet osiowy, w jego skład wchodzą: czaszka, kręgosłup oraz żebra i mostek.

2/Drugą część stanowi szkielet kończyn górnych oraz dolnych wraz z ich obręczami.

Załącznik 1 - do Tematu nr 1 - Anatomia.

Szkielet stanowi rusztowanie ciała, podtrzymuje różne części organizmu, decyduje o jego kształcie, chroni narządy wewnętrzne.

Materiałem budulcowym szkieletu są: tkanka kostna i w mniejszym stopniu tkanka chrzęstna

1. Połączenia między kośćmi:

- nieruchome (ścisłe):

• szwy w czaszce,

• chrząstkozrosty - żeber z mostkiem,

• kościozrosty - w kości krzyżowej;

- ruchome (stawy) - pozwalają na zmianę położenia połączonych ze sobą kości:

• staw zawiasowy - np. łokciowy,

• staw siodełkowaty - np. nadgarstkowo-śródręczny kciuka,

• staw panewkowy (kulisty) - np. biodrowy.

Rys. A - budowa stawu, B - typy stawów

2. Szkielet człowieka składa się z 206 kości, tworzą go:

- szkielet osiowy - czaszka, kręgosłup i klatka piersiowa,

- szkielet obręczy miednicowej i biodrowej oraz szkielet kończyn.

Czaszka dzieli się na:

- mózgoczaszkę - pełni funkcje ochronne mózgowia, tworzą ją kości: czołowa, ciemieniowe, skroniowe, potyliczna oraz kość sitowa i klinowa,

- trzewioczaszkę - chronią początkowe odcinki układu pokarmowego i oddechowego oraz narządy zmysłów; wyróżniamy w niej kości: jarzmowe, nosowe, szczęki górnej i dolnej (żuchwy), podniebienne, lemiesz i łzowe.

Żuchwa połączona jest stawem żuchwowo-skroniowym z kośćmi skroni.

Kręgosłup

- Zbudowany jest z 33-34 kręgów płaskich:

• 7 szyjnych,

• 12 piersiowych, z żebrami,

• 5 lędźwiowych,

• 5 krzyżowych zrośniętych w jedną kość,

• 4-5 ogonowych.

- Kręgosłup ochrania rdzeń kręgowy, przechodzący przez kanał kręgowy.

- Pomiędzy kręgami znajdują się chrzęstne krążki zwane dyskami, które umożliwiają zginanie kręgosłupa, amortyzują wstrząsy.

- Kręgosłup jest wygięty w kształcie litery S, tworzy krzywizny fizjologiczne:

• lordozy (do przodu) - części szyjnej i lędźwiowej,

• kifozy (do tyłu) - części piersiowej i krzyżowej.

- Krzywizny patologiczne to na przykład skolioza - boczne skrzywienie kręgosłupa.

Klatka piersiowa

- Utworzona jest przez: kręgi piersiowe, żebra (7 prawdziwych połączonych z mostkiem i 5 rzekomych) i mostek.

- Chroni narządy wewnętrzne, takie jak: serce, płuca oraz grasicę, śledzionę, wątrobę. Umożliwia wymianę gazową.

Szkielet obręczy i kończyn

- Obręcz barkową tworzą kości łopatki i obojczyka (połączony z kością ramieniową).

- Kończynę górną budują:

• kość ramieniowa,

• kości przedramienia: promieniowa i łokciowa,

• 8 kości nadgarstka,

• 5 kości śródręcza,

• 5 kości palców, z których każdy zbudowany jest z 3 paliczków, oprócz kciuka, który zbudowany jest z 2 paliczków.

- Obręcz miednicowa składa się z kości: biodrowych, kulszowych, łonowych (połączone są z kością udową).

- W skład kończyny dolnej wchodzą:

• kość udowa,

• kości podudzia: goleniowa (piszczelowa) i strzałkowa,

• 7 kości stępu,

• 5 kości śródstopia,

• 5 palców (w paluchu są 2 paliczki, w pozostałych palcach 3).

UKŁAD MIĘŚNIOWY

Zarówno kobiety jak i mężczyźni mają około 600 mięśni szkieletowych, ale układ mięśniowy jest znacznie bardziej rozwinięty u mężczyzn 40% masy ciała i 23% masy ciała kobiet stanowią mięśnie. MM przyczepione są do ścięgien, a te z kolei - do kości. W porównaniu z MM ścięgna są bardziej elastyczne; umożliwiają uzyskanie wymaganej stabilności.

Wiele MM współdziała ze sobą grupowo: jeden zasadniczy odpowiedzialny jest za wykonanie określonego ruchu, drugi to M ten ruch wspomagający, trzeci - to M działający przeciwstawnie, który ten ruch stabilizuje (najlepszym tego przykładem są MM brzucha omówione na zajęciach).





1. Mięsień mostkowo - obojczykowo - sutkowy (sternocleidomastoideus)
2. Mięsień naramienny (deltoideus)
3. Mięsień dwugłowy ramienia (biceps brachii)
4. Mięsień skośny zewnętrzny brzucha
5. Mięsień krawiecki (sartorius)
6. Mięsień piszczelowy przedni (tibialis anterior)
7. Mięsień czworoboczny (trapezius)
8. Mięsień piersiowy większy (pectoralis major)
9. Mięsień prosty brzucha
10. Mięsień prosty uda (rectus femoris)




1. Mięsień brzuchaty łydki (gastrocnemius)
2. Mięsień dwugłowy uda (biceps femori)
3. Mięsień pośladkowy wielki (gluteus maximus)
4. Mięsień trójgłowy ramienia (triceos brachii)
5. Mięsień naramienny (deltoideus)
6. Mięsień czworoboczny (trapezius)
7. Mięsień najszerszy grzbietu (latissimus dorsi)
8. Mięsień skośny zewnętrzny brzucha

M brzucha dzielimy na :

A/ MM boczne i przednie

B/ MM tylne

ponadto na:

AA/ MM płaskie

BB/ MM podłużne

A/ MM boczne i przednie

1/ m prosty brzucha (rectus abdominis)

2/ m stożkowaty brzucha (pyramidalis)

3/ m skośny zewnętrzny brzucha (obligus externus abdominis)

4/ m skośny wewnętrzny brzucha (obligus internus abdominis)

5/ poprzeczny brzucha (transversus abdominis)

B/ MM tylne

6/ m czworoboczny lędźwi (quadratus lumborum)

7/ m międzypoprzeczne boczne lędźwiowe (intertransversarii)

AA/ Mięśnie płaskie brzucha są mięśniami wydechowymi:

a. M skośny zewnętrzny brzucha leży powierzchownie na przednio bocznej powierzchni ściany brzucha. Włókna mięśnia przebiegają ukośnie ku przodowi i dołowi. Obustronny- skurcz mięsni zgina kręgosłup powodując pochylenie tułowia ku przodowi. Jednostronny skurcz mięśnia skręca tułów i kręgosłup w stronę przeciwna. Unerwiony przez nn. międzyżebrowe (Th5-Thl2), n. biodrowo-podbrzuszny ( Th12 L1 ) i biodrowo-pachwinowy ( L1 ) .

b. M skośny wewnętrzny brzucha leży pod m. skośnym zewnętrznym brzucha. Włókna mięśnia układają się wachlarzowato, ukośnie ku przodowi i górze, poprzecznie oraz ukośnie ku przodowi i dołowi. Kurcząc się skręca i pochyla kręgosłup i tułów w swoją stronę. Współdziała z m. skośnym brzucha zewnętrznym. Od dolnego brzegu mięśnia odczepia sie wiązka włókien, która tworzy m. dźwigacz jądra. Unerwiony jak m. skośny zewnętrzny brzucha.

c. M poprzeczny brzucha. Jest to ważny mięsień wytwarzający tłocznie brzuszną. Leży najgłębiej ze wszystkich mięsni płaskich brzucha. Jest pokryty przez m. skośny wewnętrzny brzucha. Od dolnego brzegu mięśnia odczepia sie wiązka włókien, która z podobną wiązką m. skośnego wewnętrznego brzucha tworzy m. dźwigacz jądra. Mięsień poprzeczny brzucha jest unerwiony przez nn. międzyżebrowe (Th6 Th12), n. biodrowo-podbrzuszny (Th12-L1), n. biodrowo-pachwinowy (L1) oraz n. płciowo-udowy (L1-L2).

BB/ MM podłużne brzucha

a. M prosty brzucha jest kształtu taśmy biegnącej w przedniej ścianie brzucha od powierzchni zewnętrznych chrząstek żebrowych i wyrostka mieczykowatego mostka do spojenia łonowego. Mięsień jest podzielony na odcinki przez smugi ścięgniste. Jest antagonista m. prostownika grzbietu. Skurcz mięśnia pochyla tułów ku przodowi. Przy ustaleniu klatki piersiowej unosi miednice. Jest mięśniem wydechowym. Współdziała z mięśniami płaskimi brzucha w wytwarzaniu tłoczni brzusznej. Unerwiony przez nn. międzyżebrowe (Th6-Th12).

b. M stożkowaty jest szczątkowym mięśniem trójkątnego kształtu. Kurcząc się napina kresę białą. Unerwiony przez ostatni n. międzyżebrowy (Th12).

c. M czworoboczny lędźwi leży na przedniej powierzchni tylnej-, ściany jamy brzusznej. Obustronny skurcz mięśni ustala kręgosłup lędźwiowy. Skurcz jednostronny pochyla kręgosłup w stronę kurczącego się mięśnia. Unerwiony przez n. podżebrowy i gałęzie splotu lędźwiowego (Th12-L3)'

Kresa biała ( linea alba) jest silnym pasmem łącznotkankowym rozpinającym sie w linii środkowej przedniej ciała od wyrostka mieczykowatego mostka do spojenia łonowego. Jest utworzona z krzyżujących się włókien mięśni płaskich brzucha. Odcinek górny kresy białej jest szeroki, dolny wąski.

Pochewka mięśnia prostego brzucha (vagina recti abdominis) jest utworzona przez rozcięgna mięśni płaskich brzucha zrastających się w kresie białej. Blaszka przednia pochewki jest utworzona przez rozcięgno m. skośnego zewnętrznego brzucha i listek zewnętrzny rozcięgna m. skośnego wewnętrznego brzucha. Blaszka tylna pochewki powstaje z rozcięgna m. poprzecznego brzucha i listka wewnętrznego rozcięgna m. skośnego wewnętrznego brzucha. W dolnej 1/3 ściana przednia pochewki jest utworzona przez rozcięgna wszystkich płaskich mięsni brzucha, a tylna ściana tylko przez powięź poprzeczną brzucha.

Tłocznia brzuszna jest to wpływ mięśni brzucha na narządy zawarte w jamie brzusznej i miednicy. Pod wpływem skurczu mięsni brzucha wskutek: zmniejszenia się pojemności jamy brzusznej następuje w niej wzrost ciśnienia. Przy równoczesnym skurczu przepony i mięsni dna miednicy wytworzone ciśnienie w jamie brzusznej powoduje oddawanie kału i moczu, a w czasie porodu wypycha zawartość macicy.

---