I. POJĘCIE PRAWA
Prawo (w ujęciu przedmiotowym) to ogół (zbiór) norm
regulujących stosunki społeczne ustanowionych lub uznanych
przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym.
Państwo to suwerenna organizacji sprawująca zwierzchnią władzę nad
społeczeństwem zamieszkałym na określonym terytorium;
suwerenność, terytorium, ludność i władztwo publiczne to jej
zasadnicze składniki.
Prawo nie może istnieć bez państwa, ponieważ jedynie państwo jest w
stanie zagwarantować przestrzeganie prawa. Z drugiej strony prawo jest
państwu potrzebne jako instrument zapewniający zbiorowy ład i
kształtujący stosunki społeczne.
Norma społeczna (np. moralna, prawna, religijna itp.) to reguła
postępowania wskazująca ludziom, jak powinni się zachowywać we
wzajemnych stosunkach.
Norma moralna (etyczna) rodzi się w świadomości ludzi pod wpływem
oceny dobra i zła i jest przestrzegana dobrowolnie, pod wpływem
wewnętrznego przekonania (w przeciwieństwie do normy prawnej
dotyczy wewnętrznej strony postępowania człowieka). Niekiedy normy
moralne pokrywają się z prawem (np. nie zabijaj), kiedy indziej są od
niego niezależne (np. wspomaganie ubogich), a czasem nawet
sprzeczne.
Cechy prawa:
a) normatywność - określa stany pożądane,
b) jest wiążące dla adresatów,
c) jest wsparte przymusem państwowym.
II. NORMA PRAWNA
Norma prawna - powszechnie obowiązująca reguła postępowania,
ustanowiona lub uznana przez państwo i zagwarantowana przymusem
państwowym; jest regułą generalną, powszechnie obowiązującą i
sformułowaną abstrakcyjnie.
Ze względu na sposób powstawania normy prawne dzielimy na:
a) ustanowione przez państwo (normy ustawowe) - wydane przez
upoważniony organ państwa i zawarte w różnego rodzaju aktach
normatywnych
b) uznane przez państwo (normy usankcjonowane) - nie wydane
przez państwo w formie aktów normatywnych, lecz uznane za
powszechnie obowiązujące:
- normy recypowane - przejęte od innego państwa
- normy wydane przez organizacje niepaństwowe podniesione do rangi
powszechnie obowiązujących
- normy zwyczajowe - powstałe samorzutnie i uznane przez państwo za
obowiązujące
III. PRZEPIS PRAWA - POJĘCIE I RODZAJE
Przepis prawa - pojedyncza, elementarna jednostka tekstu prawnego
(wyodrębniona jednostka redakcyjna aktu normatywnego); występuje w
formie artykułu, paragrafu, ustępu
Akt normatywny - akt wydany przez uprawniony organ państwa,
złożony z przepisów prawnych wyrażających normy prawne, np.
ustawa, rozporządzenie, zarządzenie
Relacja pomiędzy przepisem prawnym a normą:
• norma prawna stanowi treść prawa, natomiast przepis prawny
stanowi formę prawa
• jeden przepis prawny może zawierać część normy prawnej lub ich
kilka
• są normy prawne nie wyrażone żadnym przepisem prawa (normy
zwyczajowe) i przepisy nie zawierające norm prawnych (przepisy
nienormatywne)
Podział przepisów prawnych ze względu na treść:
a) nakazujące - nakazuje adresatowi sposób postępowania,
b) zakazujące - zakazuje adresatowi określonego postępowania,
c) upoważniające (zezwalające) - upoważnia adresata do
określonego postępowania,
d) nakazująco-upoważniające (kompetencyjne) - upoważnia
adresata do działania i jednocześnie go do niego zobowiązuje,
e) wyjaśniające - przepisy nienormatywne, które wyjaśniają pojęcia
prawne (definiujące), bądź wyjaśniają wątpliwości interpretacyjne.
Podział przepisów prawnych ze względu na stopień kompletności
(dokładność):
a) konkretne - bezpośrednio i w sposób pełny określają sposób
postępowania adresata,
b) blankietowe - nie formułują postępowania, ale upoważniają organ
państwa do wydania w przyszłości przepisu konkretnego na ten temat,
c) odsyłające - odsyłają w danym zakresie do innych, już istniejących
przepisów prawnych.
IV. STRUKTURA NORMY PRAWNEJ
Przymus państwowy przybiera w normie postać sankcji prawnej.
Stosowanie go polega na związaniu normy nakazującej określone
zachowanie (norma sankcjonowana) z normą nakazującą organom
państwa realizowanie sankcji prawnej wobec osób, które normy nie
przestrzegały (norma sankcjonująca).
Struktura normy prawnej jest trójczłonowa, a składają się na nią:
a) hipoteza (założenie) - określa okoliczności (warunki) w jakich
można i należy stosować daną normę, a przez to i potencjalnego jej
adresata,
b) dyspozycja - określa postępowanie, do jakiego zobowiązany jest
adresat normy,
c) sankcja - określa ujemne konsekwencje w przypadku zachowanie się
adresata w sposób sprzeczny z normą.
Rodzaje sankcji (zależą głównie od przynależności normy do
określonej dziedziny prawa):
a) karna (represyjna) - polega na odpowiedniej dolegliwości za
przekroczenie normy prawa karnego,
b) egzekucyjna - polega na zmianie pewnego stanu wynikłego z
przekroczenia norm prawa administracyjnego i cywilnego,
c) nieważności czynności prawnej - polega na unieważnieniu
czynności prawnej (typowa dla prawa cywilnego i rodzinnego).
Norma bezwzględnie obowiązująca (imperatywna) - musi być
bezwzględnie przestrzegana przez jej adresatów, a strony stosunku
prawnego uregulowanego na jej podstawie muszą ułożyć swoje prawa i
obowiązki tak, jak stanowi norma, nawet wbrew własnym interesom.
Norma względnie obowiązująca (dyspozytywna) - pozostawia ona
stronom stosunku prawnego swobodę w ustalaniu jego treści oraz
obowiązków i praw stron; obowiązuje ona tylko pomocniczo
(subsydiarnie), gdy strony nie uregulowały w pełni stosunku lub zrobiły
to tak, jak proponuje norma; normy takie stanowią uzupełnienie treści
umów.
V. STOSUNEK PRAWNY I JEGO ELEMENTY
Stosunek prawny - stosunek powinnościowy pomiędzy dwoma
podmiotami ukształtowany przez normę prawną, polegający na
obowiązku pewnego zachowania się jednego podmiotu względem
drugiego i na odpowiednim uprawnieniu tego drugiego
Elementy stosunku prawnego:
a) obowiązek prawny,
b) prawo podmiotowe,
c) podmiot obowiązku prawnego,
d) podmiot prawa,
e) przedmiot stosunku prawnego - rzecz lub postępowanie jej
dotyczące.
Treść stosunku prawnego stanowi obowiązek prawny i odpowiadające
mu prawo podmiotowe.
W prostych stosunkach prawnych jedna strona jest podmiotem
obowiązku prawnego, a druga podmiotem prawa. W stosunkach
prawnych złożonych każda ze stron jest jednocześnie podmiotem
obowiązku i prawa.
VI. PRAWO PODMIOTOWE
Prawo podmiotowe - 1? zagwarantowana przez przymus państwowy
możność domagania się od innej osoby określonego zachowania się,
uwarunkowana ciążącym na niej obowiązkiem prawnym; 2?
zagwarantowana przez przymus państwowy możność zachowania się,
uwarunkowana ciążącym na innej osobie obowiązkiem prawnym.
Prawo podmiotowe jest elementem stosunku prawnego i nie istnieje
poza nim. Powstaje z chwilą powstania stosunku i gaśnie z chwilą jego
ustania.
Uprawnienie - wypływa z prawa podmiotowego i jest zarówno jego
elementem, jak i przejawem (postacią).
Roszczenie - uprawnienie skonkretyzowane (skierowane do określonej
osoby).
Roszczenie wymagalne - roszczenie, którego realizacji może
domagać się podmiot prawa od podmiotu obowiązku; powstaje
najczęściej po upływie jakiegoś czasu; można go dochodzić na drodze
sądowej przez wytoczenie powództwa (żądania zrealizowania
roszczenia na drodze przymusu).
Roszczenie niewymagalne - roszczenie, którego realizacji podmiot
prawa nie może się jeszcze lub już domagać od podmiotu obowiązku.
Rodzaje praw podmiotowych:
a) względne - skuteczne wobec określonej osoby lub określonych
osób,
b) bezwzględne - skuteczne wobec wszystkich, stanowiących
najczęściej otoczenie podmiotu prawa.
VII. ZDARZENIA PRAWNE
Zdarzenie prawne - zdarzenie, z którym prawo przedmiotowe łączy
powstanie określonych skutków prawnych, którymi mogą być:
powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego
Rodzaje zdarzeń prawnych (na gruncie prawa cywilnego):
a) zdarzenia prawne w ścisłym tego słowa znaczeniu (niezależne
od ludzkiej woli)
b) działania (będące przejawem ludzkiej woli):
• czyny (dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych, które
powstają z mocy norm prawnych)
- dozwolone (nie zabronione przez prawo przedmiotowe, ale
połączone z określonymi skutkami prawnymi)
- niedozwolone (zabronione przez prawo i wywołujące
odpowiedzialność cywilnoprawną)
• akty prawne nienormatywne (wywołują zamierzone skutki prawne)
- czynności prawne (czynności zmierzające do wywołania skutków
prawnych): jednostronne i dwustronne (umowy)
- akty administracyjne konstytutywne (oświadczenia woli organów
administracji państwowej wywołujące skutki prawne)
- orzeczenia sądowe konstytutywne (wyroki sądowe, które
powodują ustanowienie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego)
Nie są zdarzeniami prawnymi orzeczenia sądowe deklaratoryjne
(deklaratywne) potwierdzające jedynie istnienie jakiegoś stosunku
prawnego lub prawa podmiotowego.
VIII. ŹRÓDŁA PRAWA W POLSCE
Źródłami prawa w znaczeniu materialnym są wszelkiego rodzaju
stosunki międzyludzkie. W znaczeniu formalnym źródłem prawa jest
forma jego występowania i pochodzenia.
Rodzaje źródeł prawa:
a) zwyczaje (prawo zwyczajowe, niepisane) - są wytworem
historycznego procesu kształtowania się stosunków społecznych;
b) akty normatywne (prawo stanowione, pisane) - akty wydane przez
organy państwowe, złożone z przepisów prawnych i zawierające normy
prawne, mające określoną strukturę.
System źródeł prawa - całokształt aktów normatywnych
obowiązujących w danym państwie, charakteryzujący się hierarchiczną
strukturą, która polega na tym, że jedne akty normatywne mają
nadrzędny charakter w stosunku do innych (powoduje to, że żadne
prawo nie może być sprzeczne z prawem stopnia wyższego).
Delegacja ustawowa - zawarte w ustawie upoważnienie do wydania
przez dany organ administracji państwowej konkretnego aktu
normatywnego (źródła stopnia niższego są wydawane na podstawie
źródeł stopnia wyższego i celem ich wykonania).
Polska Konstytucja stanowi, że w Polsce źródłami powszechnie
obowiązującego prawa są:
a) Konstytucja (ustawa zasadnicza),
b) ustawy,
c) ratyfikowane umowy międzynarodowe,
d) rozporządzenia,
e) akty prawa miejscowego.
Konstytucja jest źródłem prawa najwyższej rangi, więc żaden inny akt
normatywny nie może być z nią sprzeczny. Określa ona zasady ustroju
politycznego i gospodarczego państwa, jego strukturę organizacyjną
oraz wolności, prawa i obowiązki obywateli.
Ustawa - akt normatywny nadrzędny w stosunku do innych (z
wyjątkiem konstytucji i ratyfikowanych umów międzynarodowych),
którym reguluje się istotne sprawy życia politycznego, społecznego i
gospodarczego państwa (podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie,
budżet).
Tryb tworzenia ustaw reguluje regulamin sejmowy. Pierwszym etapem
jest zgłoszenie projektu ustawy przez uprawnione organy lub osoby.
Inicjatywa ustawodawcza (prawo do zgłoszenia projektu ustawy,
powiązane z obowiązkiem rozpatrzenia go przez Sejm) przysługuje:
posłom, Senatowi, Prezydentowi, Radzie Ministrów i grupie 100 000
obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Uchwaloną przez
Sejmu ustawę rozpatruje Senat, który może w niej dokonać poprawek
lub ją odrzucić. Uchwalone przez parlament ustawy podpisuje Prezydent
i zarządza ich ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.
Rozporządzenie - akt normatywny wydawany zawsze na podstawie
upoważnienia ustawowego i mający na celu wykonanie jakiejś ustawy
(rozporządzenie wykonawcze do ustawy), publikowany w Dzienniku
Ustaw; mogą je wydawać: Prezydent, Rada Ministrów, Prezes Rady
Ministrów, poszczególni ministrowie oraz Krajowa Rada Radiofonii i
Telewizji;
Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady
Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko
jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty.
Podlegają one kontroli zgodności z powszechnie obowiązującym
prawem przez Trybunał Konstytucyjny. Publikowane są w Monitorze
Polskim.
Zarządzenia mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy i nie
mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych i
innych podmiotów.
Uchwała jest aktem wydawanym tylko przez organ kolegialny.
Uprawnienia uchwałodawcze mają: Sejm, Senat, Zgromadzenie
Narodowe, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji oraz Państwowa Komisja
Wyborcza.
Akty prawa miejscowego - wydawane są przez terenowe organy
administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego i
obowiązują tylko na obszarze działania tych organów (województwo,
powiat, gmina); publikowane są w wojewódzkich dziennikach
urzędowych
Umowy międzynarodowe (traktaty, konwencje, pakty, układy) -
stanowią źródła międzynarodowego prawa publicznego i regulują
stosunki między państwami.
Ratyfikacja - akt, w którym organ upoważniony od reprezentowania
państwa wyraża zgodę na obowiązywanie umowy międzynarodowej w
danym państwie (związania go tą umową); w Polsce umowy
międzynarodowe ratyfikuje Prezydent.
Ratyfikacji nie podlegają umowy handlowe oraz umowy rządowe i
resortowe. Umowy międzynarodowe ratyfikowane stają się częścią
krajowego porządku prawnego po ich opublikowaniu w Dzienniku Ustaw i
stosowane są bezpośrednio, chyba że konieczne jest do tego wydanie
ustawy.
Niektóre umowy ratyfikuje Prezydent zawiadamiając o tym Sejm i
Senat, a inne wymagają wydania umowy upoważniającej do ratyfikacji
(umowy dotyczące pokoju, sojuszów, układów politycznych lub
wojskowych, członkostwa w organizacjach międzynarodowych).
Umowa międzynarodowa ratyfikowana na podstawie
upoważnienia wynikającego z ustawy ma pierwszeństwo przed
ustawą krajową, jeśli jej treści nie da się pogodzić z treścią tej
ustawy krajowej.
IX. SYSTEM PRAWA
System prawa - całokształt norm prawnych obowiązujących w danym
państwie, uporządkowany według wybranych cech (kryteriów).
Prawo publiczne - chroni interesy państwa (interes publiczny), np.
prawo konstytucyjne, administracyjne
Prawo prywatne - chroni interesy jednostek (interes prywatny), np.
prawo cywilne, handlowe
Prawo materialne - normy regulujące uprawnienia i obowiązki osób
fizycznych i prawnych, np. prawo cywilne
Prawo formalne - normy służące urzeczywistnieniu norm prawa
materialnego, np. prawa procesowe
Gałąź prawa - zespół norm regulujących stosunkowo szeroką grupę
jednorodnych stosunków społecznych
Instytucja prawa - zespół norm regulujących pewien wąski i jednolity
wycinek stosunków społecznych, np. czynność prawna, osoba prawna,
przestępstwo
Inne kryteria podziału systemu prawa to przedmiot regulacji prawnej
oraz metoda regulacji stosunków społecznych (cywilnoprawna -
równorzędności, administracyjnoprawna - władztwa)
System ustawodawstwa - system tworzony przez ustawodawcę na
drodze porządkowania i scalania (kodyfikacja) przepisów prawnych, co
powoduje powstanie kodeksów, obejmujących podstawowe normy
prawne należące do jednej gałęzi prawa.
I X. PRZEDSTAWICIELSTWO W PRAWIE
CYWILNYM HANDLOWY
Przedstawicielstwo - możność (upoważnienie, umocowanie)
dokonywania czynności prawnych w imieniu drugiej osoby
(reprezentowanego) ze skutkiem prawnym dla tej osoby.
Rodzaje umocowań:
a) bierne - upoważnienie do odbierania oświadczeń woli osób trzecich
w imieniu innej osoby,
b) czynne - upoważnienie do składania oświadczeń woli w imieniu innej
osoby.
Źródłem umocowania może być:
a) ustawa lub orzeczenie sądowe (przedstawicielstwo ustawowe),
b) wola osoby reprezentowanej (pełnomocnictwo).
Pełnomocnictwo domniemane - umocowanie, o którym ustawa każe
domniemywać, że wolą mocodawcy było dzielenie pełnomocnictwa, np.
ekspedient.
Granice pełnomocnictwa - zakres czynności, których pełnomocnik
może dokonywać na podstawie umocowania.
Rodzaje pełnomocnictwa ze względu na jego granice:
a) pełnomocnictwo ogólne - upoważnia pełnomocnika do
dokonywania czynności zwykłego zarządu (mających na celu
zachowanie majątku i osiągnięcie z niego normalnych korzyści;
b) pełnomocnictwo szczególne:
- rodzajowe - upoważnienie do dokonywania czynności prawnych
określonego rodzaju,
- szczegółowe - upoważnienie do dokonania jednorazowo konkretnej
czynności.
Udzielenie pełnomocnictwa wymaga specjalnej formy (pisemnej,
notarialnej), jeśli forma taka wymagana jest dla ważności
czynności prawnej, której ma dokonać pełnomocnik.
Pełnomocnictwo ogólne musi być, pod rygorem nieważności, udzielone
na piśmie.
Pełnomocnictwo wygasa, gdy:
a) upłynął termin, na który zostało udzielone,
b) czynność, do której pełnomocnik był upoważniony, została
dokonana,
c) umarł pełnomocnik,
d) umarł mocodawca (jeśli w pełnomocnictwie nie zastrzeżono inaczej).
Prokura to szczególny rodzaj pełnomocnictwa, którego udzielić może
jedynie spółka prawa handlowego. Prokura upoważnia do dokonywania
wszelkich czynność (sądowych i pozasądowych) związanych z
prowadzeniem przedsiębiorstwa zarobkowego. Z czynności tych
wyłączone jest zbywanie i obciążanie przedsiębiorstwa i nieruchomości,
do których konieczne jest wyraźne upoważnienie.
Jeśli prokura jest łączna, dla ważności czynności prawnej konieczne
jest współdziałanie wszystkich prokurentów.
Prokurent nie może przenieść prokury na inną osobę, ale może udzielić
innej osobie pełnomocnictwa szczególnego.
XI. POJĘCIE UMOWY I RODZAJE UMÓW
Umowa - dwustronna czynność prawna (zgodne oświadczenie woli
zmierzające do wywołania skutków prawnych) będąca powszechnie
przyjętym sposobem nawiązywania więzi gospodarczych przez
podmioty prawa (jest instrumentem wymiany dóbr i usług w formie
towarowo-pieniężnej); stanowi podstawowe źródło powstania stosunku
cywilnoprawnego (zobowiązaniowego) pomiędzy stronami, które ją
zawarły.
Umowy jednostronnie zobowiązujące - wynikają z nich obowiązki
tylko dla jednej ze stron.
Umowy dwustronnie zobowiązujące - wynikają z nich obowiązki dla
obu stron.
Umowy wzajemne - rodzaj umów dwustronnie obowiązujących, które
charakteryzuje ekwiwalentność świadczeń.
Umowy konsensualne - dochodzą do skutku z momentem złożenia
zgodnych oświadczeń woli przez strony.
Umowy realne - do ich zwarcia oprócz złożenia zgodnych oświadczeń
woli konieczne jest dodatkowe działanie (np. wydanie rzeczy).
Umowy rozporządzające - powodują bezpośrednie przeniesienie
prawa podmiotowego, jego obciążenie lub zniesienie (np. sprzedaż
rzeczy oznaczonej indywidualnie).
Umowy zobowiązujące - zobowiązują do określonego świadczenia,
nie powodują jednak bezpośrednio rozporządzenia prawem
podmiotowym.
Rodzaje umów gospodarczych:
a) ze względu na strony:
- dwustronnie gospodarcze - obie strony to podmioty gospodarcze,
- jednostronnie gospodarcze - jedna strona to podmiot gospodarczy,
b) ze względu obowiązek zawierania:
- dobrowolne - nie ma prawnego obowiązku ich zawierania,
- obligatoryjne - istnieje prawny obowiązek (np. przepis prawa, akt
administracyjny, umowa przedwstępna) ich zawierania,
c) ze względu na długość okresu świadczeń: umowy wieloletnie,
roczne, krótkoterminowe (krótsze niż rok), o świadczenia jednorazowe,
d) ze względu na przedmiot działalności gospodarczej:
- obrotu towarowego, inwestycyjne, transportowe, ubezpieczeniowe,
bankowe,
- założycielskie, dotyczące przedsiębiorstwa, przedstawicielstwa,
pośrednictwa, o współdziałanie
XII. UMOWA PRZEDWSTĘPNA
Umowa przedwstępna jest jednym ze źródeł obowiązku zawarcia
umowy. W umowie tej obie strony zobowiązują się do zawarcia w
przyszłości określonej umowy. Umowa przedwstępna powinna
zawierać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej
(ostatecznej) oraz termin, w ciągu którego ma być ta umowa
zawarta.
W przypadku uchylania się strony zobowiązanej od obowiązku zawarcia
umowy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy na drodze
sądowej (pod warunkiem, że zostały spełnione warunki, od których
zależy ważność umowy przyrzeczonej).
| XIII. ZASADA SWOBODY UMÓW
Zasada swobody umów (swobody kontraktowej) przejawia się w:
a) swobodzie podejmowania decyzji co do zawarcia umowy,
b) swobodzie wyboru kontrahentów,
c) swobodzie ustalania treści umowy,
d) możności dokonywania zmian w treści umowy,
e) możności rozwiązania umowy.
Zasada swobody odnosi się do zasady autonomii stron wynikającej z
prawa cywilnego i mówiącej o tym, że stosunek pomiędzy stronami
może być ułożony dowolnie pod warunkiem, że jego treść i cel nie
sprzeciwiają się:
a) właściwości (naturze) stosunku,
b) ustawie (prawu),
c) zasadom współżycia społecznego.
XIV. SPOSOBY ZAWARCIA UMOWY
Oświadczenie woli stron, z którego wynika umowa, może być złożone
jednocześnie (w jednym czasie, jedno po drugim) lub w różnym czasie
(np. w drodze wymiany korespondencji).
Umowę uważa się za zawartą z chwilą, gdy strony złożą oświadczenia
woli określające istotne postanowienia umowy (np. przy sprzedaży
są to cena i przedmiot sprzedaży).
Rokowania - szereg czynności wstępnych i pertraktacji dotyczących
poszczególnych kwestii i sformułowań umowy; w wypadku rokowań
umowa jest zawarta wtedy, gdy strony dojdą do porozumienia w kwestii
wszystkich postanowień będących przedmiotem rokowań.
Oferta - stanowcze oświadczenie woli (wyraźny przejaw woli wejścia w
stosunek prawny) złożone drugiej stronie przez oferenta, zawierające
propozycję zawarcia umowy i określające jej istotne postanowienia;
oferent jest związany ofertą do upływu oznaczonego w niej terminu
oczekiwania na odpowiedź (jeśli oferta nie określa tego terminu,
odpowiedzi należy udzielić niezwłocznie - w przypadku składania oferty
w obecności adresata, za pomocą telefonu, czy innego środka
bezpośredniego porozumiewania się - lub z upływem normalnego czasu
odpowiedzi dla danego rodzaju komunikacji przy innym sposobie
składania oferty); udzielenie pozytywnej odpowiedzi na ofertę przez jej
adresata (oblata), prowadzi do zawarcia umowy (w obrocie
gospodarczym za przyjęcie oferty uznaje się milczenie jeśli oferent jest
w stałych stosunkach z adresatem); oferta musi być przyjęta w całości i
bez zastrzeżeń.
Przetarg - suma uporządkowanych czynności (faktycznych i
prawnych), których celem jest wybór kontrahenta oferującego
najkorzystniejsze warunki zawarcia umowy; obowiązek korzystania z
przetargu jest nałożony na przedsiębiorstwa państwowe
Rodzaje przetargów:
a) ustny (licytacja, aukcja) - odbywa się w drodze licytacji publicznej,
która zaczyna się od wywołania ceny przedmiotu, a licytanci zgłaszają
oferty ceny wyższej (postąpienie); po ustaniu postąpień licytantowi,
który zgłosił najkorzystniejszą ofertę udziela się przybicia, co jest
równoznaczne z zawarciem umowy;
b) pisemny (przetarg ofert) - ogłaszający przetarg oczekuje w ciągu
określonego czasu pisemnych ofert (od wszystkich potencjalnych
klientów - przetarg nieograniczony, publiczny, otwarty - lub tylko od
wybranych podmiotów - przetarg ograniczony, zamknięty), które
następnie ocenia i wybiera najkorzystniejszą; przetarg pisemny może
być zamknięty bez wybrania którejś z ofert; umowę uważa się za
zawartą w chwili otrzymania przez uczestnika przetargu oświadczenia o
przyjęciu jego oferty; strona może zażądać unieważnienia przetargu,
jeśli druga strona wpłynęła na wynik przetargu w sposób niezgodny z
prawem i zasadami współżycia społecznego.
Etapy przetargu:
a) ogłoszenie przetargu - musi obejmować 4 elementy: czas, miejsce,
przedmiot i warunki przetargu; stanowi zaproszenie do składania ofert i
podaje się je do publicznej wiadomości,
b) składanie ofert,
c) przyjęcie składanej oferty.
XV. UMOWA ZLECENIA, AGENCYJNA I KOMISU
Umowa zlecenia - umowa, w której jedna strona (przyjmujący
zlecenie, zleceniobiorca) zobowiązuje się do dokonania określonej
czynności prawnej dla drugiej strony (dający zlecenie,
zleceniodawca); praktycznie przepisom o umowie zlecenia podlegają
wszystkie umowy o świadczenie usług, które nie są umową o dzieło,
umową agencyjną i umową o pracę (nie są uregulowane innymi
przepisami); odpłatność umowy zlecenia nie jest jej istotną cechą, choć
kodeks cywilny wprowadza domniemanie odpłatności.
Obowiązki i uprawnienia zleceniobiorcy:
a) prawo do wynagrodzenia (jeśli umowa nic o tym nie mówi, w
wysokości odpowiadającej wykonanej pracy),
b) zobowiązanie do wykonania określonej czynności w sposób
określony w umowie i ze starannością jakiej wymaga dany rodzaj
czynności (odpowiada tylko za szkody wynikłe z braku należytej
staranności, a nie za rezultat swojej pracy),
c) powinność wykonania danej czynności osobiście (można zlecić
wykonanie czynności osobie trzeciej tylko, gdy wynika to z umowy, ze
zwyczaju lub zmuszenia przez okoliczności),
d) upoważnienie do wykonania czynności (jeżeli strony nie postanowiły
inaczej, umowa obejmuje pełnomocnictwo do wykonania danej
czynności w imieniu zleceniodawcy).
Umowa agencyjna - umowa, w której strona przyjmująca zlecenia
(agent) zobowiązuje się w zamian za wynagrodzenie (prowizję) do
stałego pośrednictwa przy zawieraniu umów oznaczonego rodzaju na
rzecz dającego zlecenie lub do zawierania takich umów w jego imieniu;
do zawierania umów agent musi mieć pełnomocnictwo, które w razie
wątpliwości jest domniemywane; umowa agencyjna jest odpłatna i
wzajemna: wynagrodzenie agenta oblicza się najczęściej w formie
odsetek od wartości zawartych umów i należy się mu z chwilą zawarcia
przez niego umowy.
Umowa komisu - umowa, w której strona przyjmująca zlecenie
(komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizją) do kupna
(komis zakupu) lub sprzedaży (komis sprzedaży) rzeczy ruchomych
w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa i w imieniu własnym,
ale na rachunek drugiej strony dającej zlecenie (komitenta); jeżeli
komisant zawarł umowę na warunkach korzystniejszych od warunków
oznaczonych przez komitenta, korzyść należy się komitentowi; jeżeli
komisant zawarł umowę na warunkach mniej korzystnych od
oznaczonych przez komitenta, wypłaca komitentowi różnicę.
XVI. NAJEM I DZIERŻAWA
Umowa najmu - umowa, w której jedna strona (wynajmujący)
zobowiązuje się oddać drugiej stronie (najemcy) określoną rzecz do
używania na czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje
się płacić wynajmującemu umówiony czynsz; przedmiotem umowy
najmu mogą być tylko rzeczy (ruceconom lub nieruchomości)
oznaczone co do tożsamości i nadające się do długotrwałego użytku;
najemca nie ma prawa pobierania z wynajmowanej rzeczy pożytków.
Obowiązki wynajmującego:
- wydanie rzeczy najemcy w stanie przydatnym do użytku
- utrzymanie rzeczy wynajmowanej w stanie przydatności do użytku
(naprawy i remonty).
Obowiązki najemcy:
- płacenie czynszu,
- używanie rzeczy w sposób zgodny z umową,
- oddanie rzeczy wynajmującemu w odpowiednim terminie
Najemca może oddać rzecz w podnajem, jeśli nie zabrania mu
tego umowa.
W przypadku najmu lokalu mieszkalnego stosuje się szczegółowe
przepisy ustawy z dnia 2 lipca 1994 roku o najmie lokali mieszkalnych i
dodatkach mieszkaniowych.
Umowa dzierżawy - umowa, w której jedna strona
(wydzierżawiający) zobowiązuje się oddać drugie stronie
(dzierżawcy) prawo podmiotowe lub rzecz (przedmiotem umowy
dzierżawy może być także przedsiębiorstwo) do używania i pobierania
pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca
zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz.
Obowiązki dzierżawcy:
- płacenie czynszu,
- dokonywanie wszelkich napraw niezbędnych do zachowania
przedmiotu dzierżawy w stanie nie pogorszonym.
Dzierżawca nie może bez zgody wydzierżawiającego oddać
przedmiotu dzierżawy osobie trzeciej do bezpłatnego używania
lub w poddzierżawę.
Umowy najmu i dzierżawy powinny mieć formę pisemną dla celów
dowodowych, gdy czynsz za jeden rok używania przekracza kwotę 2
tys. złotych.
Jeżeli przedmiotem dzierżawy jest przedsiębiorstwo umowa powinna
być zawarta w formie pisemnej z podpisami poświadczonymi notarialnie.
XVII. UMOWA LEASINGU
Umowa leasingu - umowa nie nazwana, w której jedna strona
(leasingodawca) zobowiązuje się w zakresie działalności swojego
przedsiębiorstwa wydać drugiej osobie (leasingobiorcy) rzecz do
korzystania na czas oznaczony (w ciągu którego następuje amortyzacja
rzeczy), zasadniczo bez możliwości wcześniejszego rozwiązania
umowy, a leasingobiorca zobowiązuje się płacić leasingodawcy
umówiony czynsz leasingowy (składa się na niego stała, roczna rata
oraz aktualizowane opłaty dodatkowe); leasingodawcą może być tylko
właściciel rzeczy; leasingobiorca nie może wypowiedzieć umowy przed
upływem oznaczonego czasu.
Leasing finansowy (kapitałowy) - leasing zawarty na czas
oznaczony, bez możności wypowiedzenia z opcją zakupu rzeczy na
koniec umownego okresu.
Leasing operacyjny (bieżący) - leasing z możliwością wypowiedzenia
umowy przed upływem uzgodnionego terminu (z prawnego punktu
widzenia to umowa najmu).
Leasing czysty - koszty naprawy, konserwacji i ubezpieczenia rzeczy
obciążają leasingobiorcę (są wliczane do czynszu).
Leasing pełny - wszelki dodatkowe koszty ponosi leasingodawca.
Leasing bezpośredni - leasingodawcą jest tutaj producent rzeczy.
Leasing pośredni - leasingodawcą jest tu przedsiębiorstwo leasingowe
kupujące rzeczy celem oddania w leasing.
Po upływie okresu leasingu istnieją trzy możliwości rozporządzenia
rzeczą przez strony umowy:
a) leasingobiorca zwraca rzecz leasingodawcy,
b) leasingobiorca składa leasingodawcy wiążącą ofertę nabycia rzeczy
na własność,
c) leasingobiorca składa leasingodawcy wiążącą ofertę zawarcia umowy
określającą nowe uzgodnione warunki korzystania z rzeczy.
XVIII. UMOWY BANKOWE
Umowa rachunku bankowego - umowa, w której bank zobowiązuje
się względem posiadacza rachunku do przechowywania jego środków
pieniężnych oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń
pieniężnych; posiadacz rachunku jest jedynym dysponentem rachunku i
ma pełną swobodę w dysponowaniu środkami na nim zgromadzonymi
(umowa może zawierać postanowienia ograniczające to prawo);
poprzez umowę rachunku bankowego bank nabywa prawo
własności do zdeponowanych pieniędzy, a posiadacz rachunku -
roszczenie o zwrot danej sumy (bank może więc swobodnie
dysponować wolnymi środkami z rachunku klienta); środki pieniężne
gromadzone na rachunku są oprocentowane na zasadach określonych
w umowie.
Umowa pożyczki - umowa, w której dający pożyczkę zobowiązuje się
przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy lub rzeczy
oznaczonych co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą
ilość pieniędzy lub rzeczy w określonym czasie; pożyczkodawca nie
może tu ograniczyć swobody dysponowania pożyczką.
Umowa kredytu - umowa, w której bank zobowiązuje się oddać do
dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków
pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca
zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w
umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w
oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego
kredytu; umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać:
strony, kwotę i walutę kredytu, cel kredytu, zasady i terminy spłaty,
wysokość oprocentowania, wysokość prowizji, sposób zabezpieczenia
kredytu itp.
Zdolność kredytowa - zdolność spłaty przez kredytobiorcę
zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w ustalonych terminach, od
której może być uzależnione udzielenie przez bank kredytu.
XIX. PRAWNE ŚRODKI ZABEZPIECZENIA
KREDYTU
Rodzaje zabezpieczeń wierzytelności pieniężnych:
a) zabezpieczenie rzeczowe (materialne) - zabezpieczyciel
odpowiada za dług jednym przedmiotem majątkowym
b) zabezpieczenie osobiste (prawne) - zabezpieczyciel odpowiada
całym swym majątkiem (także przyszłym)
Formy zabezpieczenia rzeczowego:
a) zastaw - ograniczone prawo rzeczowe upoważniające wierzyciela
(zastawnika) do zaspokojenia wierzytelności z rzeczy ruceconomj
obciążonej prawem zastawu, bez względu na to, czyją jest ona
własnością (zastawca); umowa o ustanowienie zastawu jest umową
realną (rzecz objęta zastawem musi być w momencie zawarcia umowy
oddana w posiadanie wierzyciela); przedmiotem zastawu mogą być
również zbywalne prawa majątkowe (wierzytelności i prawa z papierów
wartościowych), ale wtedy umowa musi być zawarta na piśmie z datą
poświadczoną notarialnie lub urzędowo; zaspokojenie zastawnika z
rzeczy obciążonych zastawem następuje na drodze sądowego
postępowania egzekucyjnego;
b) zastaw rejestrowy - w tym przypadku rzecz obciążona zastawem
pozostaje w posiadaniu właściciela (zastawcy), który może nadal z niej
korzystać; zastaw rejestrowy może być ustanowiony w celu
zabezpieczenia wierzytelności banków, państwowych osób prawnych,
gmin oraz innych podmiotów; do ustanowienia zastawu rejestrowego
konieczna jest umowa zastawnicza (zawarta na piśmie pod rygorem
nieważności) oraz wpis do rejestru zastawów prowadzonego przez sąd
rejonowy; zastaw może obejmować także rzeczy przyszłe;
c) hipoteka - ograniczone prawo rzeczowe upoważniające wierzyciela
do zaspokojenia wierzytelności z nieruchomości oraz praw związanych
z nieruchomością, a należących do zabezpieczyciela i pozostających w
jego posiadaniu (właściciel nieruchomości może nią rozporządzać
dobrowolnie i w sposób nieograniczony, o ile doprowadzi to do
zmniejszenia wartości hipoteki poniżej kwoty zabezpieczonej
wierzytelności);
d) subintabulat - hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką,
do której stosuje się przepisy zastawu na wierzytelności;
e) przewłaszczenie na zabezpieczenie - polega na przeniesieniu
przez dłużnika na wierzyciela prawa własności rzeczy ruceconomj lub
papierów wartościowych i na zobowiązaniu wierzyciela do zwrotnego
przeniesienia własności rzeczy na dłużnika z chwilą spłaty kredytu;
kredytobiorca może nadal używać rzeczy, ale nie może oddać jej do
używania innej osobie bez zgody banku; bank może rzecz przejąć w
swe posiadanie lub oddać innej osobie;
f) kaucja - w umowie o ustanowienie kaucji kaucjodawca zobowiązuje
się złożyć w banku określoną sumę pieniężną, papiery wartościowe lub
wartościowe rzeczy ruceconom (kosztowności) i jednocześnie
upoważnia bank do zaspokojenia wierzytelności z przedmiotu kaucji w
przypadku niespłacenia kredytu w terminie; w przypadku terminowej
spłaty kredytu bank zwraca kaucję;
g) blokada rachunku bankowego - kredytobiorca lub poręczyciel
zleca bankowi zablokowanie określonej kwoty pieniężnej na swoich
rachunkach bankowych i jednocześnie upoważnia bank do pokrycia z
tych środków zadłużenia w przypadku opóźnień w spłacie kredytu;
h) przelew wierzytelności na zabezpieczenie - umowa o cesję
wierzytelności powoduje przejście praw dotychczasowego wierzyciela
(cedenta) na drugą stronę (cesjonariusza); umowa ta nie wymaga zgody
dłużnika; w razie terminowej spłaty kredytu wierzytelność wraca do
kredytobiorcy, w innym przypadku bank zaspokaja się z tej
wierzytelności.
Formy zabezpieczenia osobistego:
a) poręczenie - umowa, w której poręczyciel zobowiązuje się wobec
wierzyciela (kredytodawcy) do wykonania zobowiązania dłużnika
(kredytobiorcy), jeśli ten zobowiązania nie wykona; poręczyciel
odpowiada za zobowiązanie solidarnie z dłużnikiem; w przypadku spłaty
długu przez poręczyciela, przysługuje mu regres w stosunku do
dłużnika; można także poręczać za poręczyciela (podporęczyciel
odpowiada wtedy solidarnie z poręczycielem i dłużnikiem);
b) ubezpieczenie kredytu - umowa ubezpieczenia zawierana
pomiędzy bankiem a zakładem ubezpieczeń lub kredytobiorcą a
zakładem ubezpieczeń, w której zakład zobowiązuje się do zapłaty
określonego odszkodowania na wypadek, gdyby kredytobiorca nie
spłacił kredytu;
c) weksel gwarancyjny (in blanco) - samodzielna podstawa
odpowiedzialności jego wystawcy i osób na nim podpisanych; może być
wystawiony przez kredytobiorcę lub inne osoby; w przypadku spłaty
kredytu weksel wraca do wystawcy, w innych przypadkach zostaje
przez posiadacza uzupełniony o brakujące elementy w sposób
uzgodniony w porozumieniu wekslowym; praw z weksla można
dochodzić w trybie postępowania nakazowego (przyspieszonego i
uproszczonego);
d) poręczenie wekslowe (aval) - powstaje przez złożenie przez
poręczyciela podpisu na wekslu wystawionym przez kredytobiorcę;
powoduje to w razie niespłacenia kredytu odpowiedzialność solidarną
poręczyciela i dłużnika za dług;
e) przejęcie długu - polega na zamianie osoby po stronie dłużnika, do
którego może dojść na podstawie umowy pomiędzy kredytodawcą a
osobą trzecią za zgodą dłużnika lub na podstawie umowy pomiędzy
dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą banku; umowa o przejęcie długu
powoduje, że dotychczasowy dłużnik przestaje nim być;
f) przystąpienie do długu - polega na pojawieniu się po stronie
kredytobiorcy dodatkowych osób, odpowiadających za dług solidarnie z
dotychczasowym dłużnikiem.