1. Sterowanie procesem kwitnienia roślin ozdobnych

• sterowanie światłem

• RDK (rośliny dnia krótkiego)- rośliny, które kwitną na dniu krótszym od pewnej progowej wartości (np. Chryzantema => 8 godzinny dzień przez 6-15 tyg.; Poinsecja => 9-10 godzinny dzień przez 8 tyg. - żeby opóźnić kwitnienie poinsecji o 2 tyg. od połowy października należy doświetlać)

• RDD (rośliny dnia długiego)- rośliny kwitnące na dniu dłuższym od pewnej progowej wartości (np. goździk => min. 14 godzinny dzień od momentu wykształcenia 5-7 par liści; Tulipa, Lilium)

• RN (rośliny fotoperiodycznie obojętne, np.: Gerbera)

• sterowanie temperaturą

• preparowanie cebul na najwcześniejsze terminy - oddziaływanie przemiennie zróżnicowaną temperaturą w celu przyspieszenia wytworzenia stadium G (np.: Tulipan => 20°C przez 7-10dni, 34°C przez 4-5 tyg.; Hiacynt 13-30°C przemiennie (5-6 razy) przez 7-8 tygodni

• obniżenie temperatury po ukorzenienu się cebul do temp.2-5°C (Tulipan, Hiacynt -opóźnienie rozpoczęcia pędzenia)

• obniżenie temperatury na 2-3 doby do 16°C w momencie wybarwiania się przykwiatków Poinsecji (poprawa jakości)

• uszczykiwanie (Goździków, Chryzantem w celu poprawy jakości kwiatostanów- opóźnia kwitnienie)

• termin sadzenia - późniejsze wysadzenie cebul Tulipana, Lilii, Hiacynta itp., prowadzi do przesunięcia terminu kwitnienia - w warunkach szklarniowych

2. Zastosowanie gruntowych roślin ozdobnych

=> różnorodne zastosowanie

=> przykład nasadzeń: różnego rodzaju nasadzenia naturalistyczne, parki, ważne miejsca użyteczności publicznej takie jak pomniki, hotele, ambasady, lotniska i inne miejsca reprezentatywne.

=> podwyższają estetykę: szpitali, sanatoriów i domów opieki

=> bardzo często wykorzystywane w przydomowych ogródkach.

Ze względu na zastosowanie dzielimy na:

- rośliny rabatowe: Tagetes erecta, Begonia semperflorens, Verbena hybrida, Impatiens balsamina, Salvia splendens

- rośliny na skalniaki (zagony wzniesione z murkiem): Ajuga reptans, Saxifraga paniculata, Asarum europem, Aster alpinus

- okrywowe: Vinca minor, Erica carnea, Iberis sempervirens, Oxalis adenophylla, Phlox subulata, Hedera helix, Asarum europeum

- na kwiat cięty: Zinia elegans, Tulipa kaempferi, Helianthus annuus, Narcissus pseudonarcisus, róże,

- kwietniki miejskie: Salvia splendens, Ageratum haustonianum, Begonia semperflorens, Impatiens valeriana

- rośliny obwódkowe: Lobelia erinus, Tagetes erecta,

- rośliny parawanowe: Helianthus annuus, Nicotiana tabacum

- ze względu na zapach: Lathyrus odoratus, Mattiola incana annua, Convalaria majalis,

- nadwodne: knieć błotna, Iris sibirica, sit, niezapominajka błotna

Dobierając rośliny na poszczególne nasadzenia należy zwrócić szczególną uwagę na to, czy roślina jest światłolubna, na jakiej glebie rośnie najlepiej (wilgotność, pH, zasolenie - ważne szczególnie w miastach).

Ze względu na typ roślin możemy wyróżnić:

- trawy ozdobne: perłówka wyniosła, kostrzewa sina/owcza/miotlasta, trawa pampasowa, miskanty, spartyny

- paprocie: języcznik pospolity, śledziona skalna, podrzeń żebrowiec, paprotnik kolczysty, pióropusznik strusi

- rośliny cebulowe: Tulipa kaempferi, Allium karataviense, Hiacynthus orientalis, Narcissus pseudonarcisus

- byliny: Bergenia cordifolia, Ajuga reptans, Peonia officinalis, Phlox paniculata

- rośliny jednoroczne: Salvia splendens, Ageratum haustonianium, Tagetes erecta, Zinia elegans

3. Zastosowanie doniczkowych roślin ozdobnych

• do dużych pomieszczeń (Nolina recurvata, Ficus benjamina, Dieffenbachia sp., Monstera deliciosa, Philodendron elegans, Ficus elastica, F.lyrata)

• kwitnące (Spatiphyllum hybridum, Cantedeskia aethipica, Anthurrium andreanum, Sauntpaulia ionantha, Vriesia scabra, Aechmea hybryda, Phalenopsis, Cymbidium)

• pnącza (Tillandsia usneoides, Cissus rombifolia, Hedera helix, Hoya Carnota, Ficus pumila, Monstera deliciosa)

• sukulenty (Aloe arborescenes, Crassula arborescenes, Echeveria, Rebutia, Echinocactus, Mammilaria, Agave americana, Kalanchole blossfeldiana, Euphorbia trigona)

• do nowoczesnych pomieszczeń ( Zamioculcas zamiifolia, Sanseveria trifasciata, Nolina recurvata, Cycas revolutas, Agave americana, Phalenopsis, Paphiopedilum, Cymbidium)

• do pomieszczeń w stylu wiejskim (Santpaulia ionantha, Syngonium podophylum, Streptocarpus, Clivia miniata, Maranta)

• z możliwością wystawiania latem na zewnątrz (Nerium oleander, Agave americana, Nolina recurvata, Datura)

• kwiat cięty (Anthurrium andreanum, Zantedeshia aethiopica, Phalenopsis, Cymbidium, Dendrobium)

• zieleń cięta (Asparagus densiflorus `Meyeri”, A.densifolrus `Sprengerii', A.plumosos, A.falcatus, Aspidistra elatior, Arachnoides adiantiformis, Pteris cretica, Adiantum tenereum, Nephrolepis exlatata, Ficus lirata, Philodendron selloum, Kentia forsteriana, Caryota mitis)

Rośliny do pojemników na zewnątrz:

W przypadku tych roślin również ważnym czynnikiem przy doborze roślin jest światło

- skrzynki balkonowe: Begonia semperflorens, B. tuberhybrida, Petunia x hybrida, Pelargonia, Nemesia strumosa, Verbena hybrida

- ogrody na dachach: niewielkie odmiany iglaków - różnego rodzaju cyprysiki, jałowce, odmiany karłowe sosny czy świerku oraz żywotniki, a także inne rośliny do pojemników: Nicotiana tabacum, Datura, Aukuba japonica i inne

- duże pojemniki w miastach, z kwitnącymi roślinami okrywowymi: Begonia semperflorens, Ageratum haustonianium, lub większymi roślinami jak: Canna generalis

4. Rola warzyw i owoców w żywieniu człowieka

ŻYWIENIE CZŁOWIEKA, to dostarczanie organizmowi człowieka pokarmów (żywności) w stanie naturalnym lub w postaci różnorodnych potraw i napojów, zapewniających utrzymanie jego podstawowych funkcji życiowych. Do prawidłowego, pełnowartościowego żywienia człowieka (dietetyka, dieta) konieczne jest stałe codzienne pobieranie pokarmów o określonym składzie jakościowym, w odpowiednich ilościach i proporcjach, Ze względu na rolę poszczególnych składników pokarmu w organizmie rozróżnia się 3 zasadnicze ich grupy: składniki budulcowe (gł. białka i sole miner.), energetyczne (gł. węglowodany i tłuszcze) oraz regulujące (witaminy, niektóre składniki miner. i błonnik).

Warzywa i owoce pełnią ważną i niepodważalną rolę w żywieniu człowieka. Są one bardzo dobrym, niekiedy jedynym, źródłem witamin, składników mineralnych i błonnika. Powinniśmy je jeść wszyscy (średnio ok. 500 g dziennie ). Zwiększają one wykorzystanie różnych składników odżywczych z pożywienia, czyli powinny wchodzić w skład każdego posiłku. Warzywa i owoce zaliczamy do produktów zasadotwórczych, czyli alkalizujących. Powodem tego jest to, że przeważają w nich pierwiastki takie jak wapń i potas, wykazujące te właściwości. Kwaśny smak owoców jak np. cytryny, spowodowany jest obecnością kwasów organicznych, które nie działają jednak kwasotwórczo. Natomiast większość produktów spożywczych np. mięso, ryby, jaja, mąka, kasze i pieczywo ma pewien nadmiar składników zakwaszających. Umiejętny dobór produktów spożywczych do zestawienia dziennych racji pokarmowych zapobiega powstawaniu kwasicy ustrojowej.

Warzywa i owoce to jedyne, naturalne źródło witamin, którym przypisuje się działanie przeciw miażdżycowe i przeciwnowotworowe. Witamina C, czyli kwas askorbinowy, musi być dostarczana z pożywieniem codziennie, gdyż nie potrafimy jej magazynować. Warzywa i owoce są także jedynym źródłem prowitaminy A, czyli β-karotenu oraz kilku witamin z grupy B. Składniki mineralne znajdujące się w owocach i warzywach stanowią grupę związków zaliczanych również do niezbędnych, gdyż ustrój człowieka nie potrafi ich syntetyzować. Są to głównie wapń, potas, fosfor, żelazo, magnez, sód - pierwiastki regulujące prawidłową budowę i funkcjonowanie organizmu. Niektórym przypisuje się przeciwdziałanie wielu chorobom.

Błonnik pokarmowy, który uważamy za związek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego, szczególnie żołądka i jelita grubego jest pochodzenia roślinnego. Przypisuje się mu działanie przeciw miażdżycowe, zapobiega zaparciom, zmniejsza również wchłanianie tłuszczów z posiłków - czyli powinien być spożywany w dużych ilościach przez osoby z nadwagą i otyłością.

Wartość warzyw i owoców jako źródła energii jest bardzo mała, należy jednak pamiętać o tym, że spożywanie dużych ilości niektórych owoców ( np. banany ) może działać tucząco. Zaleca się spożywać 4 porcje warzyw i 3 porcje owoców dziennie. Należy zabiegać o urozmaicenie wyboru tych produktów, aby zapewnić wystarczające spożycie zarówno witaminy C, jak i karotenu.

Warzywa najlepiej spożywać na surowo lub krótko gotowane. Długie gotowanie niszczy witaminy i wypłukuje składniki mineralne. 1 porcja warzyw to 1 ziemniak średniej wielkości lub pół szklanki, szpinaku, kalafiora, brukselki, zielonej fasoli, sałatki pomidorowej czy buraków. 1 porcja owoców odpowiada 1 jabłku, pomarańczy lub brzoskwini, 3 mniejszym owocom (śliwki, morele, kiwi ), 1 szklance malin, 10 truskawkom, 20 wiśniom lub winogronom.

Owoce i warzywa zawierają specyficzne substancje nadające im barwę jak: karotenoidy, flawonoidy lub chlorofile, smak i zapach tworzą: aldehydy, terpeny, estry, alkohole lub alkaloidy. Niektóre owoce znajdują specyficzne zastosowanie w profilaktyce lub w leczeniu chorób cywilizacyjnych, dzięki zawartości takich substancji antyutleniających jak: flawonoidy, garbniki, glikozydy lub antocyjany. W Polsce spożycie owoców wynosi około 100 gramów dziennie co stanowi 20 do 30 % ilości zaleceń żywieniowych.

5. Zabiegi pielęgnacyjne w uprawie roślin ogrodniczych

Podstawowe

-nawożenie

-nawadnianie

-ochrona przeciw szkodnikom i chorobom

Stosujemy je w celu stworzenia optymalnych warunków wzrostu i plonowania roślin uprawnych oraz przechowywania ich ziemiopłodów.

SADOWNICTWO:

=> Cięcie drzew

Kształt korony zapewniający optymalne wykorzystanie energii słonecznej - optymalne naświetlenie różnych części korony (równomierne rozmieszczenie konarów).

Budowa korony o mocnej konstrukcji, odpornej na rozłamywanie:

• właściwy kąt pomiędzy przewodnikiem a bocznym odgałęzieniem,

• niebyt duża liczba pędów w piętrze,

• stosunek gałęzi bocznej do przewodnika.

Ułatwienie zabiegów związanych z utrzymaniem gleby (zwłaszcza herbicydów) oraz z ochroną:

• wysokość pnia (zależnie od stosowanych technologii, od pokroju, gatunku i odmiany),

• wysokość całego drzewa (zależnie od zasięgu opryskiwaczy).

Ułatwienie zbioru owoców:

• wysokość drzewa,

• miąższość korony.

U drzew młodych zapewnienie wczesnego wejścia w owocowanie, ale bez znacznego zahamowania wzrostu.

U drzew starszych utrzymywanie równowagi pomiędzy wzrostem
a owocowaniem i zapewnienie regularnego owocowania.

Poprawa jakości owoców:

• wielkość,

• wykształcenie rumieńca,

• zwiększenie zawartości Ca w jabłkach i stąd poprawa ich zdolności przechowalniczej (ew. cięcie letnie)

=> Zwalczanie chwastów

metodą chemiczną poprzez zastosowanie herbicydów:

Wolniejsze zmniejszanie zawartości substancji organicznej,

Mniejsza porowatość gleby,

Korzenie nie są uszkadzane przez narzędzia uprawowe,

Brak roślin konkurujących z drzewami o wodę i składniki mineralne,

Na powierzchni pojawia się „skorupa”,

Ułatwiony przejazd ciągników.

metoda mechaniczna wykorzystując sadownicze glebogryzarki:

- Wyższa wilgotność gleby niż pod murawą,

- Wyższa zawartość azotanów (szybki rozkład próchnicy),

- Niższa gęstość objętościowa, wyższa porowatość,

- Poprzez mineralizację próchnicy przez bakterie aerobowe następuje pogorszenie struktury,

- Uprawa mechaniczna też działa destrukcyjnie,

- Destrukcja największa pod kołami ciągników: gleba zatraca naturalną przewiewność i wsiąkliwość,

- Po kilku latach zmniejszona zawartość substancji organicznej
i zatracenie struktury,

- Pogarsza aerację,

ściółkowanie np. czarna folia lub słoma przy truskawkach

- Skutecznie zapobiega wzrostowi chwastów,

- Ogranicza lub hamuje parowanie wody,

- Mniejsze straty wody,

- Bardzo dobra struktura gleby,

- Sukcesywne wzbogacenie gleby w substancję organiczną,

- Okresowe zubożenie w N (wysoki stosunek C:N),

- Korzenie rozwijają się swobodnie do samej powierzchni i nie są narażone na przemarzanie,

- Naturalne schronienie dla owadów i pajęczaków,

- Dobre zimowanie gryzoni (zabezpieczyć szyjki korzeniowe),

- Niebezpieczeństwo przemarzania kwiatów w czasie przymrozków wiosennych (w bezchmurne noce słoma wypromieniowuje więcej ciepła) - większy spadek temp. - inwersja,

- Niebezpieczeństwo ognia,

- Koszty, np.: na 1 ha sadu z 20 cm ściółki = 20 ha żyta.

=> Przerzedzanie zawiązków

- Poprawa jakości owoców i regularności owocowania,

- Doprowadzenie drzewa do tzw. równowagi fizjologicznej,

- Wyrównanie plonów,

- Wysoki udział owoców w kl. ekstra,

- Wysoka wewnętrzna jakość owoców.

=> Podcinanie korzeni - zmniejszenie przyrostów drzewa; poprawia pobieranie wapnia

=> Nacinanie pni - zmniejszenie przyrostów drzewa

=> Koszenie murawy

=> Palikowanie - wyprowadzenie drzewka silnego i prostego

=> Osłona siatką przeciwgradową- przeciw gradowi i silnym deszczom

=> Osłona siatką przeciw szpakom- chroni plantacje czereśni

=> Ochrona przeciw przymrozkom

=> Ściółkowanie folią odblaskową: poprawa wybarwienia owoców

WARZYWNICTWO (zabiegi agrotechniczne):

- Nawożenie, przedsiewne i pogłówne, poprawia jakość i wielkość plonu

- Nawadnianie, poprawia jakość plonu i jego wielkość

- Ochrona przed chorobami i szkodnikami, owoce lepszej jakości

- Zwalczanie chwastów, poprzez stosowanie herbicydów, ściółkowanie i zwalczanie mechaniczne => lepsze warunki wzrostu roślin; ściółkowanie ogranicza transpirację wody z podłoża, owoce są czyste.

- Cięcie pędów bocznych np. u pomidora; wyprowadzenie roślin o odpowiednim pokroju, poprawia jakość plonu.

- Nawożenie CO2, poprawia jakość plonu i zwiększa plon wczesny i ogólny

- Palikowanie w gruncie pomidorów, ułatwia zbiór i owoce są lepszej jakości

- Podwiązywanie za pomocą sznurka pomidorów ogórków oberżyny papryki do podpór

- Doświetlanie, poprawia warunki wzrostu i rozwoju, owoce lepszej jakości

- Zacienianie, częściowe ograniczenie dostępu światła

- Zaciemnianie, całkowite ograniczenie dostępu światła

- Niszczenie skorupy glebowej, w uprawach polowych, poprawia dostęp powietrza do systemu korzeniowego.

- Wietrzenie w tunelach i szklarniach. Obniżenie zbyt wysokiej temperatury i obniża wilgotność powietrza.

6. Czynniki wpływające na trwałość przechowalniczą owoców i warzyw

WARZYWA => Czynniki wpływające na trwałość przechowalniczą warzyw

1. Cechy uwarunkowane genetycznie

2. Warunki klimatyczne

3. Czynniki agrotechniczne

4. Termin i sposób zbioru

5. Traktowanie pozbiorcze

6. Warunki przechowywania

1. Cechy uwarunkowane genetycznie
1.1. Cechy gatunkowe
1.2. Cechy odmianowe
- długość okresu spoczynku (krótszy u odmian wczesnych);
- budowa morfologiczna (np. u odmian wczesnych kapusty głowiastej luźniejsze ułożenie liści, wpływające na większą transpirację);
- budowa anatomiczna (np. cieńszy nalot woskowy u odmian wczesnych, luźniejsze ułożenie komórek miękiszowych, cieńsze ściany tych komórek);
- intensywność oddychania (zwykle większa u odmian wczesnych, charakteryzujących się szybkim wzrostem, a więc i metabolizmem);
- mniejsza odporność na niskie temperatury (np. u odmian letnich pora, w porównaniu do odmian zimowych);
- różny skład chemiczny i zawartość suchej masy (mniejsza u odmian wczesnych).

2. Warunki klimatyczne
·  Temperatura
· Nasłonecznienie
·  Opady

3. Czynniki agrotechniczne
·  Gleba
·  Zmianowanie
·  Nawadnianie
·  Ochrona roślin

4. Termin i sposób zbioru
4.1. Określanie dojrzałości zbiorczej
4.2. Terminy zbioru
4.3. Sposoby zbioru
4.4. Zasady postępowania z warzywami po zbiorze
4.5. Jakość warzyw

Zasady zbioru:

• unikanie uszkodzeń mechanicznych

• schłodzenie wstępne (warzywa nietrwałe)

• szybki transport do chłodni

• dosuszenie po zbiorze (cebula)

5. Traktowanie pozbiorcze
5.1. Mycie
5.2. Wstępne schłodzenie

Szybkie schłodzenie do temperatury optymalnej jest podstawowym warunkiem ograniczenia zmian jakości zachodzących w warzywach po zbiorze

·  Schładzanie powietrzne w komorze chłodniczej jest zabiegiem prostym, ale stosunkowo długotrwałym (do kilkunastu godzin)

· Schładzanie ciśnieniowe
·  Schładzanie wodne: woda odbiera ciepło 15 razy bardziej efektywnie niż powietrze - w wodzie o temp. 1^oC schłodzenie trwa 2-15 min. Możliwość stosowania metody jedynie do niektórych gatunków warzyw.
·  Schładzanie „płynnym” lodem: mieszanina wody z lodem wtłaczana do opakowań z produktem
·  Schładzanie próżniowe

=> Zasada metody próżniowej: intensywne parowanie wody z powierzchni warzyw i przestrzeni międzykomórkowych przy obniżonym ciśnieniu do 3-4 mm Hg i odbieranie ciepła z produktu.

=> Zalety: szybkość schłodzenia (10-20 min. z 25^oC do 4-5^oC)

=> Wady: utrata turgoru (1% wody z tkanek na każde 6^oC), możliwość zastosowania tylko do warzyw o wysokim współczynniku S/V.

5.3. Dosuszanie

• Cel dosuszania

• Warunki dosuszania

6. Warunki przechowywania
6.1. Temperatura

Temperatura jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na przebieg procesów życiowych w warzywach po zbiorze.

• Temperatura optymalna - temperatura umożliwiająca maksymalne zahamowanie procesów życiowych zachodzących w warzywach oraz możliwie najdłuższe ich przechowywanie bez ujemnego wpływu na jakość.

• Temperatura zamarzania - temperatura, przy której następuje zamarzanie soku komórkowego.

• Temperatura letalna - temperatura, przy której następuje zamarzanie połączone z nieodwracalnymi uszkodzeniami tkanek.

• Temperatura krytyczna - jest to temperatura warzyw, poniżej której przy składowaniu przez określony czas obserwuje się uszkodzenia fizjologiczne (chłodowe), jak brunatnienie wewnętrzne, zmianę struktury tkanek.

6.2. Wilgotność powietrza

Wilgotność względna - jest to wyrażony w procentach stosunek ilości pary wodnej zawartej w jednostce objętości powietrza w określonej temperaturze do ilości pary wodnej zawartej w powietrzu całkowicie nasyconym.

Optymalna wilgotność względna powietrza - jest to wilgotność względna powietrza umożliwiająca najdłuższe zachowanie turgoru i dobrej jakości przechowywanych warzyw.

6.3. Skład gazowy atmosfery

Optymalny skład gazowy atmosfery - jest to skład gazowy umożliwiający najdłuższe zachowanie dobrej jakości przechowywanych warzyw. W normalnej atmosferze zawartość tlenu wynosi 20,9%, dwutlenku węgla 0,03%, azotu 78% i gazów szlachetnych (argon i inne) około 1%.

6.4. Cyrkulacja i wymiana powietrza

=> Cyrkulacja powietrza polega na zamkniętym obiegu powietrza wewnątrz komory.

Cyrkulację wykorzystuje się w komorach chłodniczych. Powietrze po schłodzeniu w chłodnicy tłoczone jest wentylatorem do wnętrza komory.

Cyrkulacja powietrza jest stosowana również przy wentylowaniu powietrzem wewnętrznym w komorach przechowalniczych i kopcach z aktywną wentylacją.

Ma ona wtedy na celu wyrównanie parametrów temperatury i wilgotności w całej przechowywanej masie produktu.

=> Wymiana powietrza jest metodą schładzania warzyw w przechowalniach zwykłych i kopcach z aktywną wentylacją.

Chłodne powietrze zewnętrzne po przejściu wokół przechowywanych warzyw odbiera od nich ciepło i uchodzi na zewnątrz.

Różnica między temperaturą warzyw a temperaturą tłoczonego powietrza powinna być przy wymianie większa niż 30C.

OWOCE => Czynniki wpływające na trwałość przechowalnicza owoców

1. Cechy uwarunkowane genetycznie

1.1. Cechy gatunkowe
1.2. Cechy odmianowe

=> Budowa morfologiczna i anatomiczna odmiany wczesne jabłek krócej się przechowują niż późniejsze. Odmiana Topaz dobrze się przechowuje, a odmiana Jersejmac, Wistabela bardzo krótko.

=> Intensywność oddychania

2. Czynniki agrotechniczne wpływające na polepszenie jakości owoców

Sposób utrzymania gleby w sadzie

Zmęczenie gleby określane jest jako zjawisko ograniczenia wzrostu i zmniejszenia plonu roślin przy częstej ich uprawie w tym samym miejscu. W uprawie drzew owocowych może ono wystąpić po replantacji. Pojawia się po założeniu nowego sadu bezpośrednio lub w krótkim czasie po usunięciu poprzedniego sadu z drzew tego samego gatunku lub rodzaju. W pierwszych latach należy liczyć się z wpływem sposobu utrzymania gleby w byłym sadzie na jakość i zdolność przechowalniczą jabłek. Owoce z drzew posadzonych w dawnym ugorze herbicydowym odznaczają się niższą zawartością Ca, natomiast wyższą K.

Nawożenie pozakorzeniowe

Owoce przeznaczone do długiego przechowywania powinny charakteryzować się wysoką zawartością Ca w miąższu. Jabłka dobrze zaopatrzone w ten składnik są jędrniejsze i oddychają mniej intensywnie, a więc później uzyskują dojrzałość konsumpcyjną. Podstawowym sposobem zwiększenia zawartości wapnia w owocach jest nawożenie pozakorzeniowe. Jest ono celowe wówczas, gdy roślina nie może pobrać lub dostarczyć w odpowiednim czasie wystarczającej ilości danego składnika do swoich organów

Przerzedzanie zawiązków Przerzedzając zawiązki uzyskuje się owoce wysokiej jakości, duże i dobrze wybarwione, a także o wysokiej wartości przechowalniczej. Zabieg ten zmniejsza także w plonie udział owoców małych, nie mających wartości handlowej, które jednocześnie zwiększają pracochłonność podczas zbioru.

Cięcie drzew

Z cięciem wiąże się w pierwszej kolejności odpowiednie nasłonecznienie drzew. Termin i intensywność cięcia, a także wysokość drzew mają wpływ na zawartość wapnia w jabłkach oraz na występowanie chorób fizjologicznych. Przy złym nasłonecznieniu zostaje ograniczona fotosynteza, a owoce są zielone, ponieważ barwniki nadające skórce czerwone zabarwienie tworzą się na świetle w obecności dużego dopływu asymilatów z liści. Liczne badania wykazały korzystny wpływ ciecia letniego na jakość owoców. Zabieg ten poprawia wybarwienie owoców i zwiększa w nich zawartość Ca.

Podcinanie korzeni

Podcinanie korzeni osłabia siłę wzrostu drzew poprzez zmniejszenie pobierania wody i wywoływanie stresu wodnego oraz żywieniowego w roślinie, a także przez zmianę układów hormonalnych drzewa. W wyniku tego obserwuje się lepsze kwitnienie drzew. Przycięte i regenerujące korzenie pobierają więcej Ca. Przycinanie korzeni młodych drzew zwiększa zawartość Ca w owocach.

3. Termin zbioru

Optymalny termin zbioru jabłek przeznaczonych do długiego przechowywania to termin, w którym owoce znajdują się w stadium rozwoju fizjologicznego, który umożliwia zbiór, zabezpiecza prawidłowy przebieg przechowywania, a następnie zakończenie procesu dojrzewania osiągnięciem charakterystycznej jakości i pełnej przydatności konsumpcyjnej. Termin zbioru znacznie wpływa na długość przechowywania jabłek odmian jesiennych i zimowych.

Zbiór owoców przed osiągnięciem wymaganej dojrzałości powoduje, że owoce są często zbyt małe i nie wybarwione. W okresie przechowywania podatne są na więdnięcie i występowanie takich chorób fizjologicznych, jak oparzelizna powierzchniowa oraz gorzka plamistość podskórna.

Opóźniony zbiór jest również niekorzystny. Owoce są wówczas mniej trwałe, szybciej miękną i przejrzewają. Jabłka łatwiej gniją oraz są podatniejsze na uszkodzenia mechaniczne. Opóźnienie zbioru wiąże się z ryzykiem wzmożonego opadania owoców. W okresie przechowywania występuje rozpad miąższu, tym wcześniej im większe owoce i później zostały zebrane z drzewa

4. Warunki przechowywania
Temperatura gruszki -1- 0,5 czereśnie 0-1
Wilgotność powietrza w przechowalni 85%, chłodnie 88-93%, KA 93- 97%
Skład gazowy atmosfery KA 5:3, ULO 1,5:1,5

7. Podłoża stosowane w produkcji roślin ogrodniczych pod osłonami

a) Podłoża organiczne

• Włókno kokosowe

Zalety:

=> łatwe ukorzenianie się roślin,

=> doskonałe właściwości powietrzno-wodne,

=> bardzo trwała struktura,

=> łatwiejsze niż przy torfie ponowne nawilżanie podłoża,

=> brak zanieczyszczeń (patogenów oraz nasion chwastów),

=> dobra pojemność cieplna,

=> możliwość ponownego wykorzystania,

• Włókno drzewne

Odpowiednik wełny mineralnej, ze zrębów drewna. Jako podłoże lub dodatek do innych podłoży.

• Torf

Materiał jednorodny, nie zawiera w swoim składzie składników przyswajalnych dla roślin, powszechnie stosowany do mieszanek z dodatkiem perlitu i kory, wolny od składników

chorobotwórczych, odznacza się dużą pojemnością sorpcyjną i porowatością, należy Ca.

• Kora

Niska pojemność wodna i sorpcyjna, może być stosowana jako podłoże jednorodne, lub jako domieszka do mieszanek z torfem, zawiera garbniki

• Trociny

Zawierają 90% substancji organicznej i śladowe ilości składników pokarmowych.

• Słoma

Stanowi podłoże, jak również podkład grzejny, należy pamiętać o nawożeniu N (w uprawie lilii, zantedeskii może stanowić ochronę przez zagrzewaniem się podłoża)

b) Podłoża nieorganiczne (wszystkie są inertne)

• Wełna mineralna

5% stanowi włókno, 95% pory o różnej średnicy. Stosowana w postaci kostek, balotów, pociętych fragmentów- do epifitów.

• Piasek

Najlepszy gruboziarnisty, ma niską pojemność sorpcyjną, duży ciężar właściwy.

• Perlit

- dodatek do ziemi lub podłoże do upraw hydroponicznych
- wchłania i magazynuje wodę
- spulchnia podłoże i zwiększa przewiewność gleby
- akumuluje ciepło przyśpieszając wegetacje roślin

• Pianka poliuretanowa

Duża trwałość (do 5 lat), możliwość dezynfekcji (100°C), mniejsza pojemność wodna niż wełna.

• Keramzyt

Korzystne właściwości fizyczne, sorpcyjne; łatwo oddaje wodę, trwały, tani.

• Wełna szklana

8. Rośliny zielarskie uprawiane w Polsce i ich zastosowanie

W Polsce uprawia się rośliny zielarskie:

• Jednoroczne np. Rumianek pospolity

• Dwuletnie np. Arcydzięgiel litwor, Kminek zwyczajny

• Wieloletnie uprawiane jako jednoroczne np. Bazylia wonna, B. purpurowa

• Wieloletnie np. Mięta pieprzowa, Szałwia lekarska

Rośliny dostarczające surowce olejkowe

• Melisa lekarska

Wieloletnia 30-50 cm wys.

Surowiec: Liście, ulistnione szczyty pędów

Skład chemiczny: Olejek eteryczny(cytral, cytronelol ),Garbniki, Substancje gorzkie, Wit C Zastosowanie: Jako przyprawa, Działanie uspokajające, Przy wyczerpaniu nerwowym, nasennie,

• Uprawa: na terenie całego kraju. Wiosenne przymrozki- groźba przemarznięcia liści.

Gleby żyzne ciepłe, wilgotne. Wysiew wiosną wprost do gruntu lub z rozsady. Plantacja 3-4 lata. Zbiory 2-3- krotne. Suszenie 35-40°C

• Tymianek

Wieloletnia krzewinka 30-40 cm wys.

Surowiec: kwitnące ziele (IX)

Skład chemiczny: olejek eteryczny (tymol, karakol, pinen, terpinen), garbniki, zw.flawonowe, gorycze, saponiny

Zastosowanie:

Jako przyprawa do pizzy, mięsa drobiowego, ryb.

Jako roślina lecznicza: odkażająco na górne drogi oddechowe, poprawia koncentrację i przyswajanie wiedzy, relaksuje i odpręża.

Uprawa: Gleby żyzne ciepłe, wilgotne. Wysiew nasion do gruntu w IV, bardzo płytko lub z rozsady. Wegetatywnie przez sadzonki zielne lub zdrewniałe. Zbiór na początku kwitnienia,

suszenie 35-40°C. Odporny na choroby i szkodniki.

• Szałwia lekarska

Liście pokryte kutnerem, oraz grubą warstwą woskową.

Wieloletnia 50-70 cm.

Surowiec: Liście, ulistnione pędy

Skład chemiczny: olejek eteryczny , garbniki, saponiny, flawonoidy, wit. B i C;

Zastosowanie: Środek antyseptyczny, bakteriobójczy, grzybobójczy, ściągający.

• Uprawa: Jest kserofitem- wysokie wymagania co do światła i ciepła, średnie zapotrzebowanie

• na wodę, stanowisko osłonięte, nasłonecznione i ciepłe. Gleba żyzna, przepuszczalna, pH

• obojętne.

Rozmnażanie:

Wegetatywnie przez zielne lub zdrewniałe pędy.

Wysiew do gruntu (gniazdowy). Rozsada w VII, okres sadzenia do połowy IX.

Zabiegi pielęgnacyjne: obredlanie, odmładzanie. Zbiór na pocz. kwitnienia.

• Bazylia wonna

Uprawiana u nas jako jednoroczna.

Surowiec: ziele bazylii

Skład chemiczny: olejek eteryczny, saponiny, flawonoidy, garbniki.

Zastosowanie:

Przyprawa do: pomidorów, pizzy

Lecznicza: pobudza apetyt, reguluje florę bakteryjną, przeciwdziała wzdęciom, uspokajająco,

Olejek: przeciw przeziębieniu, stany zapalne,

• Uprawa: Wysokie wymagania co do temperatur. Przemarza przy 1-2 °C. Stanowisko ciepłe,

• dobrze nasłonecznione, osłonięte od wiatrów. Gleba żyzna, lekka, przepuszczalna, o dobrej

• kulturze. Brak wody ogranicza kiełkowanie i początkowy wzrost rośliny. Wrażliwa na pH

• kwaśne; nie po oborniku! Plantację zakłada się z siewu w poł.V w ciepłych rejonach PL.W

• rejonach o niższych temperaturach stosujemy uprawę z rozsady. Rozstawa 40 cm w rzędy 20-

• 30 cm. Zbiór na pocz. kwitnienia.

• Kminek zwyczajny

Klimat umiarkowany, dwuletni,

Surowiec: owoce kminku (rozłupnia z 2 rozłupkami) - zbiór poł. VII jak ow. I-wszego rzędu brunatnieją;

Skład chemiczny: olejek eteryczny, olejek tłusty, flawonoidy, białka, kw.organiczne, woski, żywice, garbniki.

Zastosowanie: jako przyprawa: wiatropędnie, stosowana do potraw z roślin strączkowych, kapustnych; mlekopędnie, na zgagę.

• Uprawa: Gleba wilgotna, zasobna w Ca, żyzna.

• Zakładanie plantacji: wysiew nasion do gruntu III- IV w siewie czystym lub współrzędnie np.

• z jednorocznymi. Jesienią wykopujemy, zabezpieczamy korzenie na okres zimy, na wiosnę

• wysadzamy.

• Zbiór: owoce nierównomiernie dojrzewają owoce, najwartościowsze owoce I-szego rzędu.

• Ścinamy całe rośliny gdy zbrązowieją owoce I-szego rzędu.

• Rośliny dostarczające surowce flawonoidowe

• Nagietek lekarski

Obcego pochodzenia, jednoroczna,

Surowiec: koszyczki

Skład chemiczny: flawonoidy, karotenoidy, olejek eteryczny, saponiny triterpenowe, gorycze, śluzy

Zastosowanie: Barwnik spożywczy ”szafran dla ubogich”, poprawia procesy trawienne,

bakteriobójczo, przyspiesza procesy ziarnowania, ułatwia gojenie ran, środek antyseptyczny, przy chorobach kobiecych (nadżerka),

Uprawa: Gatunek mało wymagający, udaje się na glebach słabszych, stanowiska ciepłe, słoneczne, pH 6,5- 7. Wysiew nasion wprost do gruntu od III- VI &-* kg/ ha w rzędy co 30-40 cm. Wschody po 10-14 dniach. Kwitnie po 10-12 tyg. po wschodach.

Temperatura suszenia 40°C

Jeżówka purpurowa

Wieloletnia

Surowiec: kwitnące ziele, kłącze;

Skład chemiczny: flawonoidy, polisacharydy, ślady olejku eterycznego, pochodne kwasu kawowego.

Zastosowanie: w preparatach uodparniających, profilaktycznie i leczniczo w chronicznym zakażeniu górnych dróg oddechowych, grypie, pomocniczo w leczeniu przerostu gruczołu krokowego i chorób nowotworowych, na trudno gojące się rany.

Uprawa: Gleby żyzne, zasobne w wilgoć, nie kwaśne. Zakładanie plantacji: siew wprost do gruntu na głębokość 0,5 cm do 1 cm. lub z rozsady (wysiew w VI) na miejsce stałe IX. Rozmnażanie: podział roślin matecznych.

• Rośliny dostarczające glikozydy kardenolidowe

• Naparstnica wełnista

Bylina, u nas jednoroczna,

Surowiec: liść naparstnicy wełnistej - zb. jesienią w I roku wegetacji

Skład chemiczny: glikozydy kardenolidowe, saponiny, flawonoidy, cholina, acetylocholina

Zastosowanie: Surowiec służy do przemysłowego otrzymywania glikozydów kardenolidowych (zwiększają siłę skurczu, zmniejszają częstość skurczu, zmniejszają obrzęki wywołane zastojem żylnym, zmniejszają ciśnienie żylne, moczopędnie). Stosujemy przy ostrej niewydolności krążenia, zaburzeniach rytmu serca, migotaniu przedsionkowym.

• Uprawa: Stanowiska ciepłe, gleby ciepłe przepuszczalne, dobrze zaopatrzone w wodę przez

• cały okres wegetacji. Wymaga intensywnego nawożenia mineralnego. Założenie plantacji: z

• siewu w IV/V. Suszenie 50-60°C. Podobnie jest z Naparstnicą purpurową.

• Mak lekarski

Nie występuje dziko; Jednoroczna

Działanie: przeciwbólowo, nasennie, w stanach pourazowych, w szoku z towarzyszącym bólem, przy przewlekłej biegunce, łącznie z atropiną lub kodeiną- przeciw kaszlowi

Skład: morfina, kodeina, tebaina.

Surowiec: nasiona, słoma makowa (makówka bez nasion z łodygą o dł. 7-10 cm), opium- stężały sok mleczny, olej makowy.

Uprawa: Założenie plantacji z siewu wykonujemy w III/ IV. Kiełkuje przy 2°C, siewki wytrzymałe przy -5°C. Siew czysty lub współrzędny np. z kminkiem.

9. Parametry charakteryzujące jakość materiału siewnego roślin ogrodniczych

Podczas wstępnej oceny organoleptycznej określa się:

• Barwę

• Zapach

• Połysk

Parametry:

• Zdolność kiełkowania

Oznaczenie maksymalnego potencjału kiełkowania partii nasion w celu porównania jakości różnych partii nasion i oszacowania polowej wartości siewnej.

Nasiona kiełkują najczęściej na bibule w kiełkownikach w określonych warunkach wilgotności, temperatury i oświetlenia. Wyróżnia się siewki normalne i nienormalne oraz nasiona niekiełkujące martwe, twarde, puste, zdrowe niekiełkujące (spęczniałe).

• Czystość nasion

Określa się w celu oznaczenia składu próbki (%) i zidentyfikowaniu nasion innych gatunków

i różnych rodzajów zanieczyszczeń

Aparatura: lupy, mikroskopy, prześwietlacze, sita, dmuchawy

• Tożsamość nasion

Czy nasiona są genetycznie czyste i tożsame z deklarowanym gatunkiem i odmianą.

Ocenia się przez ocenę morfologiczną, testy fluorescencji, testy chemiczne, testy elektroforetyczne oraz ocenę siewek i roślin.

• Wilgotność nasion

Strata masy po wysuszeniu według zasad podanych w przepisach.

Metoda suszarkowa, modyfikacje jeśli nasiona duże, mają dużo tłuszczu lub dużo wody.

• Masa 1000 nasion

Oznaczenie masy 1000 nasion, liczenie nasion ze zważonej próbki.

• Zdrowotność

Diagnozowanie obecności patogenów.

Metody: makroskopowa (usuwanie brzydkich), mikroskopowa, inkubacyjna (wysiew na bibułę lub pożywkę).

Oprócz tego istnieją takie pojęcia:

• Żywotność nasion

Nasiona żywe lub martwe. Biochemiczny test badania żywotności nasion w celu szybkiej oceny żywotności nasion - test tetrazolinowy - żywe tkanki barwią się trwale na czerwono, test elektroprzewodnictwa.

• Wigor nasion

Stan dobrego zdrowia, który po siewie pozwala na szybkie i zwarte wschody w szerokim zakresie warunków środowiska.

• Energia kiełkowania - szybkość kiełkowania

10. Warunki rozwoju ogrodnictwa z uwzględnieniem ogr. proekologicznego

Rolnictwo zintegrowane ( proekologiczne).

Ten kierunek gospodarowania postuluje znaczące obniżenie nawożenia mineralnego i pestycydów pochodzenia chemicznego. Szczególnego znaczenia nabiera płodozmian, jako środek poprawiający strukturę i żyzność gleby oraz jego środek profilaktyczny - ograniczający zachwaszczenie oraz pojawianie się chorób i szkodników. Żyzność gleby w tym rolnictwie zwiększa się poprzez stosownie wszystkich dostępnych nawozów organicznych, nawozów zielonych, uzupełniając brak składników pokarmowych w nawożeniem mineralnym. Ochrona roślin prowadzona jest metodami mechanicznymi i uzupełniana pestycydami. W rolnictwie zintegrowanym uzyskuje się niższe plony niż w rolnictwie intensywnym. Ze względu na znaczące oszczędności po stronie nakładów rolnictwo zintegrowane może skutecznie rywalizować z rolnictwem intensywnym.

SADY

Głównym warunkiem rozwoju sadownictwa proekologicznego jest dobór odpowiednich odmian, które będą odporne na szkodniki i na choroby. Pozwoli to na zaprzestanie stosowania preparatów chemicznych. Ważne by odmiany odporne były również smaczne co nie zawsze idzie w parze. Większość owoców proekologicznych nie spełnia norm jakościowych i zamiast trafiać do konsumenta wędrują do przetwórni . Ważne by odmiany odporne były trwałe i można je było długo przechowywać bez utraty walorów jakościowych i smakowych. Odmiana smaczna zaakceptowana prze konsumenta to Wars, druga smaczna i dająca się długo przechowywać to Topaz.

Drugim ważnym warunkiem rozwoju jest wykorzystywanie naturalnych sposobów zapobiegania chorobom i szkodnikom, poprzez odpowiednią agrotechnikę oraz stosowanie niechemicznych sposobów walki ze szkodnikami o chorobami. (pyt.17)

Trzecim warunkiem rozwoju jest możliwość walki z chwastami metodą niechemiczną. Wykorzystanie glebogryzarek sadowniczych oraz wszelkiego rodzaju ściółkowania np.: słomą, czarną folią, trocinami.

11. Posprzętne dojrzewanie płodów ogr., a ich jakość i wartość odżywcza.

Płody ogrodnicze to żywe organizmy, w których zachodzą procesy prowadzące do przejrzewania i starzenia się.

Dojrzewanie:

• Zwiększenie wymiarów

• Zmiana barwy

• Zmiana zawartości cukrów

• Przemiany cukier - skrobia

• Twardnienie tkanek

• Mięknienie tkanek

• Aromat

Procesy zachodzące w warzywach / owocach po zbiorze:

• Oddychanie tlenowe i beztlenowe

Skutki oddychania to utrata substancji zapasowych, ubytek masy, produkcja CO₂, obniżenie zawartości tlenu, wydzielanie ciepła do otoczenia.

Intensywność oddychania zależy od gatunku, fazy dojrzałości, temperatury, składu atmosfery, etylenu, światła, stresu wodnego, uszkodzenia tkanek, patogenów.

• Transpiracja

Skutki to: więdniecie, utrata masy, utrata smaku i zapachu, zmiana wyglądu, hydroliza związków, zaburzenia procesów enzymatycznych, zmniejszenie odporności na patogeny, degradacja membran komórkowych, rozkład chlorofilu.

Zależy od budowy morfologicznej i anatomicznej, wilgotności i cyrkulacji powietrza.

• Wzrost i rozwój - niektóre warzywa

• Dojrzewanie i starzenie się

• Procesy chorobowe - choroby infekcyjne i fizjologiczne

• Zmiany składu chemicznego

Witaminy, cukry, pektyny, barwniki, kw. organiczne, zw. aromatyczne, wartość suchej masy.

Etylen - stymuluje oddychanie, obniża zawartość auksyn a zwiększa ABA, przerywa okres spoczynku niektórych warzyw, wpływa pośrednio na rozkład protopektyn, stymuluje syntezę fitoaleksyn w zranionych tkankach, stymuluje kiełkowanie nasion.

Na wydzielanie wpływa: zawartość CO₂, O₂, temperatura, faza dojrzałości.

Aby jak najdłużej zachować dobrą jakość należy prawidłowo dobrać sposób i termin zbioru oraz warunki przechowywania: temperaturę, wilgotność, skład atmosfery, cyrkulacje i wymianę powietrza

12. Gospodarka sadownicza i warzywnicza w aspekcie wykorzystania czynników produkcji.

Trzy (3) czynniki produkcji to: ziemia, praca i kapitał.

Relacje między tymi czynnikami zmieniają się w zależności od warunków przyrodniczych, ekonomicznych i społecznych.

Gospodarka sadownicza wykorzystuje wszystkie 3 aspekty bardzo intensywnie.

Przede wszystkim ziemia jest podstawowym czynnikiem produkcji. Nieelastyczna i niemobilna, nie podlega zużyciu o ile sad czy plantacja jest prowadzona prawidłowo. W uprawach sadowniczych biorą udział różne klasy bonitacji gleb. Zwiększana jest produktywność z 1 ha, czyli produkcja jest coraz bardziej intensywna.

Podobnie jest z gospodarką warzywniczą. Produkcja nastawiona jest na coraz większe wykorzystanie ziemi. Pod uprawy polowe warzyw z reguły wymagana jest gleba lepszej jakości. W warzywnictwie istotną rolę odgrywają uprawy szklarniowe, gdzie czynnik produkcji ziemi, nie odgrywa już tak dużej roli, gdyż jego wykorzystanie ogranicza się do zbudowania szklarni na danym terenie.

W aspekcie pracy gospodarka sadownicza i warzywnicza przedstawiają się podobnie. Są to sektory bardzo pracochłonne, praca jest dość ciężka i nie atrakcyjna. W związku z tym następuje odpływ siły roboczej do innych rynków pracy. Mniej chętnych do pracy powoduje wzrost cen płac. Problemem obu rodzajów produkcji jest sezonowość pracy i długi czas tzw. ”przymusowej bezczynności”. W sadownictwie prace trwają dłużej i zaczynają się wcześniej niż w uprawach polowych warzyw. Jednak w uprawach warzyw pod osłonami okres zapotrzebowania na siłę robocze może trwać cały rok.

Kapitał jest dla obu przypadków sprawą podobną. Kapitał stanowi majątek włożony w produkcję czyli sfinansowanie środków trwałych i obrotowych. Źródła finansowania majątku gospodarstwa są różne - własne albo obce. Obcymi są najczęściej: banki oferujące kredyty, albo osoby fizyczne udzielające pożyczek. Kredyty mogą być krótkookresowe - brane np. w celu zakupu środków produkcji, albo długookresowe tzw. inwestycyjne.

13. Przyrodnicze i ekonomiczne uwarunkowania rozmnażania drzew i krzewów:

Kwestia czy daną odmianę lub gatunek możemy rozmnażać generatywnie czy wegetatywnie, co jest bardziej opłacalne i która z tych metod rozmnażania pozwala uzyskać materiał roślinny o dobrej jakości oraz czy istnieje możliwość uzyskania tą czy inną metodą rozmnażania dużej liczby egzemplarzy, aby obniżyć koszt jednostkowy w produkcji szkółkarskiej.

Należy tez zwrócić uwagę na uwarunkowania glebowo-klimatyczne w miejscu gdzie chcemy prowadzić rozmnażanie, problem ten ma mniejsze znaczenie w przypadku prowadzeniu szkółki kontenerowej, ale ma ogromne przy szkółce roślin sadowniczych.

Ekonomicznym, ale również ważnym aspektem przy doborze metody rozmnażania jest wiedza oraz doświadczenie osoby prowadzącej gospodarstwo szkółkarskie.

Najpopularniejszymi metodami w rozmnażaniu drzew i krzewów są:

=> generatywne (głównie przy czystych gatunkach, rzadko przy odmianach, np berberys thunbergii),

=> wegetatywne (przez sadzonki liściaste zimozielone, liściaste zrzucające liście na zimę i iglaste, odkłady poziome i pionowe),

=> in vitro (np.: róża lub borówka, przez szczepienie rozmnażanie odmian gatunków).

Przyrodniczymi czynnikami jest wybór terenu pod szkółke, poczynając od już wspomnianych uwarunkowań glebowo-klimatycznych, poprzez źródła wody oraz rynki zbytu, dla których dane grupy roślin będziemy produkować.

14. Popyt na produkty ogrodnicze, tendencje.

W ostatnich latach wzrasta areał upraw roślin warzywnych ze względu na dopłaty do upraw warzyw w gruncie i pod osłonami. Jednak przed przystąpieniem do Polski do Unii spadał z powodu małej opłacalności i niskich cen. Spadła produkcja pomidorów do przetwórstwa gdyż prezydent podpisał umowę z Węgrami o transporcie koncentratu z Węgier bez cła (no i w kolejnym pytaniu można też o tym powiedzieć).

Ogólnie nastąpiły zmiany w kapuście i cebuli. We wszystkich krajach są to rośliny specyficzne, wszystkie kraje je jedzą, choć w różnych ilościach. Ogólnie będą się utrzymywać na podobnym poziomie. Kapusta nie jest już lubiana tak bardzo przez Polaków. Mamy wiele zamienników, zimą zamiast kapusty kiszonej możemy kupić inne warzywo. Poza tym jest to warzywo „biedne”, a w Polsce wzrastają dochody i nie chcemy już jej jeść. Prawo Engla mówi o tym, że im wyższe dochody tym mniejszy udział wydatków na żywność. Nie zmienia to faktu, że wydajemy teraz więcej pieniędzy na żywność, jednak jest to procentowo mniejsza wartość naszych zarobków.

Polacy kupują obecnie mniej ziemniaków (wszystko chodzi o zamienniki, o „lepsze” produkty) mniej produktów mącznych oraz mniej mleka na rzecz przetworów mlecznych. Ważne staje się dla nas żeby produkty były proekologiczne i dostarczały większej ilości witamin i związków, które trudno jest znaleźć w innych rodzajach produktów.

Wracając do produktów ogrodniczych z warzyw spada popyt na kapustę kiszoną jak również ogórki kiszone, gdyż łatwo dostępne stały się świeże warzywa tych gatunków. Poza tym przyzwyczajamy się do nowych gatunków warzyw, np. kapusta pekińska czy oberżyna.

W owcach zamiast zjeść jabłko sięgamy po banana (jednak nie zawsze) popyt zależy od tego jaką chcemy zaspokoić potrzebę: jeśli jesteśmy głodni to wybieramy banana bądź jabłko, jeszcze niedawno wybralibyśmy banana, gdyż jest bardziej „luksusowy”, obecnie jednak jabłko (i to polskie) jest bardziej popytne. Częściej sięgamy po owoce niż po warzywa, produkty roślinne stały się deserem, czymś na zaspokojenie głodu między posiłkami, nie zaś posiłkiem samym w sobie, ewentualnie jest to dodatek do ryb czy mięs, które spożywamy teraz częściej białe niż czerwone.

Ważnym aspektem zmieniającego się popytu na rynku roślin ogrodniczych jest tradycja, nie zmienia się ona, lecz pewne nowości łatwiej nam przypadają do gustu niż inne. Na przykład wspomniana już kapusta pekińska potrzebowała jedynie pięciu lat żeby na dobre zadomowić się w naszych domach, natomiast papryka potrzebowała aż 25 - 30 lat. Nasz kraj ma tradycję w spożywaniu ziemniaków i kapusty, choć ustawicznie spożycie tych warzyw spada, to jednak zawsze będzie to na wysokim poziomie w porównaniu do innych krajów.

Najbardziej spada popyt na warzywa które są podstawowym składnikiem zaspokajania głodu, natomiast popyt na warzywa takie jak ogórek, pomidor czy kalafior nieznacznie wzrasta, gdyż są niejako dodatkiem.

Jeśli chodzi o owoce to popyt na świeże zdecydowanie rośnie, przetwory również, lecz nie tak znacznie. Nie obserwuje się wzrostu popytu na owoce jagodowe, natomiast śliwki są chętniej kupowane, gruszki wahają się. Popyt na jabłka mimo że mają zamienniki rośnie, na owoce południowe również.

Najbardziej w ostatnich latach wzrósł popyt na soki owocowe i warzywne (zestawienie różnych przetworów), potem plasują się owoce świeże, potem warzywa świeże

Jeśli chodzi o rynek kwiaciarski jest on dość trudny do zbadania. Można przypuszczać, że zarówno rośliny doniczkowe jak i kwiaty cięte mają większy popyt. Największym popytem wśród kwiatów ciętych cieszy się róża, tulipan, lilia. W zależności od mody rośnie również popyt na chryzantemy, kalie czy storczyki.

Te ostatnie są również chętnie kupowane w doniczkach. Nadal bardzo popularne są cyklameny czy dieffenbachie, lecz wiele roślin przeżywa tutaj drugą młodość jak np. kalanhoe czy nephrolepis.

15. Produkty ogrodnicze w obrocie międzynarodowym.

Najważniejszym czynnikiem warunkującym import jest popyt na produkty, a co za tym idzie wszystkie inne czynniki warunkujące popyt: wzrost dochodów, szukanie nowości i lepszej jakości produktów, towary luksusowe itd.

Import produktów ogrodniczych w ostatnich latach uległ zmianie. Początek lat '90, kiedy nastąpił masowy import owoców egzotycznych spowodował znaczny spadek popytu na krajowe owoce.

Obecnie import owoców utrzymuje się na stałym poziomie.

Banany, jako główny konkurent jabłek były wtedy towarem pożądanym. Obecnie ich pozycja na Polskim rynku jest dość wyrównana. Przed wejściem do UE banany były mniej chętnie importowane, obecnie import bananów wzrasta. Choć zmieniła się cena bananów, co jest spowodowane przepisami unijnymi (aby brać banany od byłych kolonii krajów Unijnych a nie od tańszych konkurentów), wielkość importu jest obecnie w tendencji wzrostowej.

Obserwuje się również spadek importu jabłek, co wskazuje na to, iż produkty polskie są pożądane przez polskiego konsumenta.

Lekki wzrost importu mandarynek i winogron, co jest spowodowane tym, że są to towary „luksusowe”. Cytrusy to owoce, których nam brakowało w czasach komunistycznych, zazwyczaj był to towar kupowany w Peweksach za dolary. Poza tym to owoce „na raz”, łatwe w konsumowaniu od razu. Cena na te towary spada, co powoduje, że więcej ludzi może sobie na to pozwolić. Winogrona są jeszcze towarem dla „wyższych sfer”, ale powoli ich status się zmienia. Nie zagrożą one jednak jabłkom, gdyż spożywa się je w innym celu (jako deser, natomiast jabłka żeby się najeść).

Arbuz to warzywo (choć tutaj w zestawieniu potraktowane jako owoc, ze względu na smak i sposób spożywania), które najchętniej importujemy. Jest to roślina która nie zagraża naszym owocom, bo zaspokaja inne potrzeby - gasi pragnienie.

Jeśli chodzi o susze owoce to jesteśmy zalewani tymi produktami - bardzo dużo bakalii -

śliwki, rodzynki, figi.

Import warzyw wzrasta w stosunku do warzyw świeżych i przetworzonych. Marchew cechuje się tendencją wzrostową, kalafiory oscylują - wzrost tylko w niektórych latach, sałata - wzrost w ostatnich latach. W okresie zimowym importowany jest m. in. melon i pomidory, Pomidory importowane są z Węgier

Eksport.

Eksport owoców. Dużo eksportujemy śliwek, jednocześnie ich eksport w poszczególnych latach waha się, jest to spowodowane tym, że nie ma jednego odbiorcy, co roku różna ilość trafia do skupów, co jest spowodowane rozproszeniem sadów śliwowych oraz ich niewielkim areałem. Jesteśmy reeksporterem owoców południowych, co jest bardzo pozytywne dla kraju. Nie musimy produkować a sprzedajemy - czysty zysk - tanio kupić drogo sprzedać. Wykorzystujemy tutaj świeże owoce oraz równie często, jak nie częściej puszkujemy je w Polsce a potem wysyłamy do krajów Unii, Rosji lub USA. Być może, lecz niekoniecznie dlatego wzrósł też eksport owoców konserwowych.

Jeśli chodzi o eksport warzyw obserwuje się nieznaczny jego wzrost.

Kalafior wahanie i wzrost - przyczyny jak u śliwki. Cebula i kapusta - nadal przodujemy, ale teraz przegrywamy z Holandią, zmienia się rok-rocznie w sposób skokowy. Wzrasta eksport suszu. Pomidor - znaczny wzrost, ale są to głównie pomidory gruntowe, sezonowe, niestety pomidory do przetwórstwa nie są dla nas przyszłością eksportową z powodu Węgier

16. Zwalczanie szkodników upraw ogrodniczych metodą chemiczną- zasady stosowania pestycydów

Metody chemiczne polegają na redukowaniu populacji szkodnika lub przeciwdziałaniu uszkodzeniom roślin, za pomocą substancji trujących, wabiących do określonych urządzeń lub odstraszających z danego rejonu. Do zwalczania szkodników na uprawach stosujemy zoocydy, możemy je podzielić na :

• Nematocydy do zwalczania nicieni

• Akarycydy do zwalczania roztoczy

• Insektycydy do zwalczania owadów

• Moluskocydy do zwalczania ślimaków

• Rodentycydy do zwalczania gryzoni

• Repelenty do odstraszania ptaków i zwierzyny łownej

Zoocydy II generacji:

Chlorowane węglowodory

Wycofane, większość z nich to związki trwałe kumulujące się w glebie, roślinach, organizmach zwierząt i ludzi (oprócz metaksychloru). Nie są rozkładane przez mikroorganizmy, są nieselektywne, stymulują rozwój przędziorków, wywołują krzyżową odporność u owadów DDT, HCH, metaksychlor.

Chlorowane terpeny i kamfeny. Niska toksyczność dla pszczół, skuteczność wysoka w temp powyżej 18^oC, są toksyczne dla ryb, endosulfan (Thiodan i Thionex)

Wady:

• Trwałe kumulujące się w glebie, roślinach, org. ludzi, zwierząt

• Nierozkładane przez mikroorganizmy

• Wypłukiwane z gleby do rzek, jezior, mórz

• Nieselektywne

• Stymulują rozwój przędziorków

• Odpornośc na te preparaty ma charakter krzyżowy

Zalety:

• Metaksychlor i endosulfan rozkładają się szybko w glebie i nie kumulują się

Preparaty fosforoorganiczne

Związki te stanowią grupę tioestrów kwasów fosforowych lub tiofosforowych. Do organizmu dostają się przez przewód pokarmowy, oddechowy, skórę, błony śluzowe, gdzie ulegają szybkim przemianom; nie kumulują się. Dość toksyczne dla człowieka i zwierząt stałocieplnych. Okres zalegania w glebie 2-3tyg. Nie kumulują się w glebie, roślinach i organizmach stałocieplnych. Są dość selektywne.

O działaniu układowym: Bi 58 Nowy, Dimezyl 400EC, Danadim 400EC (warzywa polowe), Metasystox R 250EC (warzywa polowe - mszyce).

O działaniu wgłębnym: Basudin 10GR (pędraki, opuchlaki, drutowce przed sadzeniem, nie zwalcza nicieni), Basudin 25EC, Dursban 480EC, Winylofos 55EC

Preparaty karbaminianowe

Duża toksyczność dla pszczół i ryb. Większość to trucizny. Do organizmu dostają się przez przewód pokarmowy, układ oddechowy, skórę. Nie kumulują się. Działają lepiej w temp >15^oC. Przykłady: Lannate 200 SL (mączlik, nicienie , mszyce, miniarki do IPO), Larvin 375SC hamuje rozwój gąsienic motyli.

Pyretroidy

Wybiórczość działania, nie są selektywne. Mała toksyczność dla ludzi i zwierząt.

Wady:

• Brak selektywności

• Wysoka toksyczność dla ryb i pszczół

• Szybko powstają rasy odporne

Zalety:

• Stosowane w niskich dawkach

• Wzrost aktywności niektórych wraz ze spadkiem temp.

• Bezpieczne dla ludzi i zwierząt domowych

Przykłady: Alfamor 050SC(warzywa, ozdobne, sady), Decis 2,5EC, Karate Zeon

Zoocydy III generacji:

Analogi inhibitorów biosyntezy chityny

Zw. benzoilomocznikowe. Działają na owady kontaktowo lub żołądkowo. Nie są bardzo selektywne i działają na wszystkie skorupiaki w zbiornikach wodnych.

Przykłady: Dimilin 25WP (gąsienice motyli, larwy muchówek), Nomolt 150SC (zaprawa przed larwami muchówek), Admiral 100EC (mączlik szklarniowy)

Antyfidanty

Działają na szkodnika jako detergenty hamują żerowanie, kojarzenie się i składanie jaj lub jako repelenty czyli odstraszająco - azadirachtyna, wyciągi roślinne z czosnku, cebuli i tytoniu.

Atraktanty

Substancje roślinne stymulujące żerowanie szkodników, nigdy nie stosuje się ich bez innych substancji; glikozydy, fosfolipidy.

Feromony i allelozwiązki

Feromony => zw. chemiczne wydzielane przez stawonogi do środowiska wywołujące określone reakcje u osobników tego samego gat. (feromony: płciowe, alarmu, znacznikowe)

Allelozwiązki => działają międzygatunkowo; allomony - substancje odstraszające i obronne; kairomony - wydzielane przez ofiarę i wabiące drapieżców

Zoocydy IV generacji:

Antyhormony => hamują procesy twardnienia i skleratyzacji po linieniu.

Mieszanki:

Chloromezyl 500EC (miodówki, mszyce, pryszczarki).

Nurelle D550EC (szkodniki warzyw polowych i sadów)

Zasady stosowania pestycydów:

• Próg szkodliwości gatunku

Jest to taka liczebność szkodnika, przy której występują gospodarcze straty i wówczas zwalczanie jest ekonomicznie uzasadnione. Poniżej tego poziomu nakłady na ochronę są wyższe od zysku wynikającego z przyrostu plonu.

Jeśli próg szkodliwości nie zostanie przekroczony nie należy rozpoczynać zwalczania, dopiero po jego przekroczeniu zaczynamy zwalczać szkodnika.

• Stosowanie preparatów selektywnych, które działają na określoną grupę szkodników,

a nie niszczą wrogów naturalnych, czy owadów pożytecznych.

• Rotacja pestycydów - stosowanie pestycydów z różnych grup, aby zapobiec

powstawaniu ras odpornych szkodników na dane pestycydy.

• Monitoring - obserwowanie plantacji i stwierdzenie obecności szkodnika.

• Sygnalizacja- ogłoszenie prognoz;

• Prognozowanie - przewidywanie pojawu określonego stadium rozwojow. szkodnika

• BHP przy stosowaniu pestycydów

Bezpieczeństwo: personelu wykonującego zabieg; konsumentów płodów rolnych czy ogrodniczych; fauny pożytecznej

=> Środków ochrony roślin z I gr. czyli bardzo toksycznych nie można kupić bez zezwolenia, stosowaniem tych środków zajmują się specjalnie przeszkolone grupy.

=> Preparaty z innych grup możne kupić i stosować samemu, ale trzeba przestrzegać zasad podanych na ulotce.

=> Każdego pracownika stykającego się z pestycydami należy zapoznać z metodami postępowania zapobiegającymi zatruciom oraz ze skutkami ewentualnych zatruć.

=> Zabrania się zatrudniania przy zabiegach z środkami toksycznymi kobiet, młodzieży, ludzi chorych.

=> Wszelkie prace związane ze stosowaniem środków ochrony roślin powinny być wykonywane w ubraniu ochronnym oraz w masce.

=> Nie dopuszcza się wykonywania zabiegu przez pracownika w stanie nietrzeźwym.

=> Zakazane jest spożywanie posiłków i palenie papierosów w czasie zabiegu.

=> Po zakończeniu zabiegu konieczne jest wypranie odzieży ochronnej, umycie całego ciała i wypłukanie ust.

=> Osoby stale pracujące z pestycydami powinny być pod stalą opieką lekarza i poddawać się badaniom okresowym.

=> Zabezpieczenie konsumenta przed spożyciem płodów skażonych pestycydami polega głównie na przestrzeganiu okresu karencji.

=> Warunkiem chroniącym środowisko przed nadmiernym skażeniem jest przestrzeganie takich metod ochrony roślin i technologii stosowania pestycydów, aby możliwie najmniejszą ich ilość wprowadzić do środowiska.

17. Niechemiczne metody zwalczania szkodników upraw ogrodniczych

Metody niechemiczne:

METODY MECHANICZNE

=> prześwietlanie drzew - cięcie zimowe usuwające zimujące jaja np.: brudnicy nieparki, przędziorka owocowca itp.

=> zmywanie wodą pod ciśnieniem owadów i roztoczy z roślin (mszyce, przędziorki, miodówki)

=> bariery utrudniające przedostanie się owadów do rośliny lub jej części przez owady preferowanych (opaski z tektury falowanej na pniach drzew)

METODY FIZYCZNE

=> Temperatura - procesy życiowe owadów zalezą od temp. otoczenia (owady są zmiennocieplne)

• temperatura zera fizjologicznego - przy tej temp. następuje zahamowanie procesów życiowych, cecha utrwalona genetycznie (górny próg temp.0 fizjolog od +2°C do +25°C w zależności od gatunku - poniżej owad wchodzi w stan odrętwienia)

• suma temperatur efektywnych - suma ciepła potrzebna owadowi do przejścia pełnego cyklu rozwojowego (stonka 33°C rolnica zbożówka 1000°C)

=> odkażanie termiczne podłoży (parą wodną), sadzonek, bulw, cebul (kąpiel w 40-43°C od 1 min do 4 h)

=> Kolor (barwne pułapki lepowe)

=> Wilgotność- ograniczanie liczebności roztoczy i owadów przez intensywne zraszanie (np.: przędziorki)

=> Światło (pułapki świetlne-światło UV)

=> Dźwięki

• samce komarów wabione dźwiękiem skrzydeł samic - pułapki dźwiękowe (łapanie

samców i poddawanie ich sterylizacji)

• dźwięk o częstotliwości 20Hz powoduje, że 40% larw i dorosłych stonek spada z roślin

=> KA (strąkowiec fasolowy - 5 dni w temp.25°C i 88% CO₂ ginie w 100%)

=> Promieniowanie jonizujące - duże dawki do zabicia owadów, mniejsze do sterylizacji

• zwalczanie szkodników i pasożytów - 0,15-1 kGy (kilogrey)

METODY BIOLOGICZNE

=> Semizwiązki

• feromony - służą do komunikowania się owadów jednego gatunku między sobą

- f.płciowe- wydzielane gł. przez samice, umożliwajace kopulacje;

- f.agregacyjne - wabienie innych osobników tego samego gatunku do wspólnego

żerowania - korniki;

- f.alarmu- informują inne osobniki o zagrażającym niebezpieczeństwie, np.:mszyce;

- f.znaczników- u mrówek oznaczanie drogi do mrowiska;

- f.dystrybucyjne- np.; zaznaczanie miejsca gdzie zostało złożone jajo

• kairomony - substancje wywołujące u osobnika który je odbiera reakcje korzystne, niekorzystne zaś dla tego który je emituje (np. zapach łusek motyli przyciąga wrogów naturalnych, zapach przędzy przędziorków przyciąga dobroczynni)

• allomony - wydzielanie tych związków przynosi korzyści owadowi, który je emituje, ale negatywnie wpływa na tego który je odbiera (substancje wtórnie wydzielane przez rośliny zabezpieczające hamujące żerowanie na nich lub składanie jaj)

Zastosowanie semizwiazków:

• masowe odłowy

• przywabienie i zwalczenie szkodników

• przywabienie i zainfekowanie ich patogenami

• dezorientacja

• przywabienie wrogów naturalnych

=> Wrogowie naturalni (mszycarz szklarniowy, pryszczarek mszycojad na mszyce, dobroczynek szklarniowy na przędziorki, dobrotnica szklarniowa na mączlika szklarniowego, biedronki na mszyce)

• introdukcja - sprowadzenie na tereny szkodnika jego wrogów naturalnych- efekt długotrwały (osiec korówkowy na bawełnicę korówkę)

• kolonizacja - wrogowie naturalni z masowych hodowli są sprowadzani okresowo na uprawę (dotyczy także czynników chorobotwórczych)

• protekcja- działania poprawiające warunki bytowania wrogów naturalnych (dostarczanie nowych gospodarzy, kryjówek, itp.)

18. Epidemiologia chorób roślin

EPIDEMIOLOGIA - rozprzestrzenianie się choroby; dział fitopatologii zajmujący się warunkami i sposobami szerzenia się chorób w populacji roślin, a także przewidywaniem zasięgu i rozmiaru chorób i co za tym idzie szacowaniem i przewidywaniem szkód w uprawach roślin; dynamika rozwoju choroby w populacji; zmiana poziomu choroby w czasie.

Wpływ na epidemiologię mają:

- obecność patogena

- obecność gospodarza

- warunki środowiska

- czas

=> Na polu obsadzonym roślinami (gospodarz) może być obecny patogen, ale przy niesprzyjających warunkach środowiska choroba nie osiągnie dużych rozmiarów.

=>Przyrosty intensywności choroby mogą być niewielkie, ale epidemia może osiągnąć znaczne rozmiary, jeśli czas będzie dostatecznie długi.

=> Epidemia może z kolei osiągnąć znaczny przyrost w krótkim czasie, jeśli patogen będzie rozmnażał się bardzo szybko.

Elementy epidemii są więc w pewien sposób od siebie zależne.

W warunkach produkcji ogrodniczej na rozmiary epidemii wpływa także działalność człowieka. Człowiek może popełniać błędy w uprawie przyczyniając się do przyspieszania postępów w chorobie. Może on także zahamować rozwój epidemii. Człowiek może zostać uznany za piąty czynnik rozwoju epidemii. Jednak wpływ człowieka na rozwój epidemii ogranicza się do wpływu na któryś z czynników (patogen, gospodarza, środowisko)- jest to wpływ pośredni

1) Obecność patogena

W epidemii ważna jest

- infekcyjność - więcej np. cząstek wirusa zetknie się z patogenem, większa liczba miejsc

infekcji

- patogeniczność - zdolność do szybszego opanowania tkanek roślin i bardziej intensywnego

rozmnażania

Szczególne znaczenie na rozwój epidemii mają źródła infekcji.

Źródła infekcji pierwotnej:

- wegetatywne, pasożytnicze formy patogenów przeżywające zimę w roślinach

- saprotroficzne żyjące formy patogenów przeżywające w resztkach roślin lub w glebie

- przetrwalnikowe formy patogenów (oospory, grzybnia, stadia doskonałe, teliospory)

*Pierwotniaki, *Chromista, *Grzyby

- formy patogenów przeżywające w ciałach wektorów

oospory i grzybnia  resztki roślin

stadia doskonałe, teliospory  w tkankach roślin

chlamydospory  w tkankach porażonych roślin

Liczba źródeł infekcji pierwotnej ma istotne znaczenie dla epidemii i przesądza o jej rozmiarach.

Infekcje pierwotne doprowadzają do porażenia pewnej, określonej liczby roślin. Na roślinach patogeny tworzą nowe inokulum, które może dokonywać infekcji wtórnych.

Ważne są również sposoby rozprzestrzeniania patogenów:

- anemochoria - przenoszenie z prądami powietrza

- hydrochoria - przenoszenie z wodą

- zoochoria - przez zwierzęta

- antropochoria - rolę w przenoszeniu odgrywa człowiek

- przenoszenie z pyłkiem roślin (pyłek jako szczególny rodzaj wektora)

- przenoszenie przez niektóre grzyby i pierwotniaki

2) Obecność żywiciela

Żywiciel musi być podatny. Bardzo korzystne dla rozwoju epidemii są duże obszary upraw jednorodnych genetycznie. Podatność roślin na choroby zmienia się wraz z ich wiekiem.

Inaczej przebiegają epidemie u roślin 1-rocznych (przebieg epidemii jest bardziej intensywny), a inaczej u wieloletnich.

3) Warunki środowiska

Czynniki naturalne (woda w glebie, wilgotność powietrza, grad, opady atmosferyczne, mrozy).

4) Ingerencja człowieka

- uprawa na tym samym stanowisku przez szereg lat (nagromadzenie patogena)

- intensywna uprawa pod osłonami (sprzyja)

- intensywne nawożenie azotowe

- źle wybrane odmiany (o szczególnej podatności)

- źle wybrane stanowisko

- zakażony materiał rozmnożeniowy

- zagęszczenie roślin (stwarza mikroklimat korzystny dla patogena)

- zabiegi pielęgnacyjne (zraszanie, nieprawidłowe podlewanie)

5) Czas

Przyrosty epidemii mogą być stałe, może być wzrost lub spadek. Przyrosty choroby są szybkie i epidemia osiągnie duże rozmiary jeśli w tym samym czasie i miejscu współdziałają ze sobą zgodnie różne czynniki sprzyjające jej narastaniu.

Rozwój, przebieg i rodzaje epidemii chorób roślin:

=> Epidemia monocykliczna - gdy patogeny w ciągu roku przechodzą jeden cykl chorobowy (np. grzyby głowniowe)- w ciągu jednego sezonu dochodzi do infekcji gospodarza tylko raz.

=> Epidemia policykliczna - patogeny dokonują w ciągu roku wielokrotnych infekcji wtórnych, a wywołane choroby przechodzą wiele cykli (np.mączniaki rzekome i prawdziwe, parch jabłoni).

=> Epidemie rozwijające się w cyklach wieloletnich - patogeny wytwarzają nowe inokulum czasem dopiero w kilka lat po infekcji (jeden cykl chorobowy trwa kilka lat). Jest niewielki, ale stały przyrost epidemii. Po odpowiednim czasie epidemie takie mogą osiągać znaczne rozmiary.

PANDEMIA - epidemia o wyraźnych tendencjach do szybkiego szerzenia się na całym dostępnym dla patogena obszarze.

ENDEMIA - epidemia stacjonarna, zlokalizowana, nie mająca tendencji do rozszerzania swojego zasięgu terytorialnego. Endemie mogą być wywołane przez patogeny trudno rozprzestrzeniające się, które znalazły w określonym rejonie dogodne warunki dla swojego rozwoju.

CHOROBA ENDEMICZNA - choroba właściwa dla danego, konkretnego siedliska.

19. Niechemiczne metody ochrony roślin przed chorobami.

Ochrona roślin - zespół działań, mających na celu niedopuszczenie do strat ekonomicznych wynikających z występowania agrofagów.

Metody:

=> Agrotechniczne

• wybór stanowiska

• płodozmian

• regulacja pH (grzyby lubią śrosowisko kwaśne)

• zdrowy materiał rozmnożeniowy (wirusy!)

• niszczenie chwastów (polifagiczne patogeny)

=> Kwarantanna - metoda profilaktyczna, zapobieganie, by patogeny nie dostawały się z innych krajów do kraju, gdzie jeszcze ich nie ma. Nie jest to metoda jednorodna. Nadzór sprawuje Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Jej zadania to:nadzór nad zdrowiem roślin; nadzór nad obrotem i stosowaniem ś.o.r; nadzór nad wytwarzaniem, oceną i obrotem materiałem siewnym.

Wyróżniamy kwarantannę wewnętrzną i zewnętrzną.

=> Fizyczne

• temperatura (odkażanie podłoża, parowanie, termiczne odkażanie nasion,termoterapia)

• światło (o niskiej długości fali- poniżej 400nm- niszczy patogeny, bo niszczy strukturę DNA, więc szkodliwe także dla roślin)

=> Biologiczne - wykorzystanie:

• organizmy antagonistyczne (Pseudomonas fluorescens)

• nadpasożyty (Verticillium lecani)

• indukowanie odporności (wyciągi roślinne z grejpfruta, czosnku; bakterie PGPR,

cross-potection- jeśli roślina zasiedlona/wirus to jeśli zostanie zasiedlona przez drugi to nie dochodzi do ekspansji objawów tej drugiej choroby)

• endofity - organizmy zasiedlające tkanki swojego gospodarza. Roślina dla endofita

jest warunkiem życia. Endofit dla rośliny- nadaje jej odporność na choroby i szkodniki, na stres. Rośliny są silniejsze

=> Hodowla roślin odpornych: metoda droga, wymagająca dużych nakładów.

Odmiany odporne na: parch jabłoni, rak ziemniaka, rdza źdźbłowa, rdza żółta

rdza brunatna

Odporność monogeniczna - kontrolowana przez geny główne, daje słabszą odporność

Odporność poligeniczna - kontrolowana przez większą liczbę genów o mniejszym efekcie jednostkowym, daje dłuższy i lepszy efekt

20. Mechanizmy dziedziczenia

Dziedziczenie - sposób przekazywania genów potomstwu. Dziedziczenie następuje w momencie łączenia się rodzicielskich gamet i powstawania zygoty u organizmów rozmnażających się płciowo oraz w czasie podziału rodzicielskiej komórki lub fragmentu ciała (np. plechy), którego następstwem jest powstanie nowego osobnika u organizmów rozmnażających się bezpłciowo.

Pierwszą próbę analizy logicznej dziedziczenia podjął w XIX. wieku Grzegorz Mendel, formułując tzw. prawa Mendla na podstawie badań nad grochem jadalnym. Badania T. Morgana pozwoliły zmodyfikować i poszerzyć wnioski Mendla stanowiąc podstawę chromosomowo-genowej teorii dziedziczności. Mechanizmy dziedziczenia opisuje genetyka

Pierwsze prawo Mendla (rozszczepienia się i segregacji cech) => w każdej gamecie jest obecna tylko jedna kopia (allel) danego genu.

• Fenotyp jest to zespół cech osobnika, które uzewnętrzniają się jako cechy zewnętrzne.

• Genotyp jest to zespół cech zawarty w genach danego osobnika. Cecha, która w parze alleli przeważa jest cechą dominującą. Cecha, która jest przesłonięta cechą dominującą to cecha recesywna. Genotyp osobnika posiadający dwie różne allele tego samego genu (dominujący allel i recesywny, to heterozygota (Aa)). Genotyp osobnika posiadający dwie takie same allele tego samego genu (dwie dominujące lub dwie recesywne) to homozygota (AA,aa).

Drugie prawo Mendla (prawo niezależnego dziedziczenia => niezależna segregacja i dowolne łączenie)

Następne doświadczenia Mendla dotyczyły badania jak dziedziczą się dwie różne cechy, które są wyznaczane przez odrębne geny. Obiektem badań był groch, a cechami barwa nasion i faktura ich powierzchni. W wyniku przeprowadzonych krzyżówek otrzymał on w drugim pokoleniu wszystkie możliwe odmiany tych krzyżówek. Na tej podstawie ustalił II prawo które brzmi: => każdy organizm produkuje gamety w ten sam sposób, tyle że allele z jednej pary genów wchodzą do gamet, niezależnie od gamet z innych par genów.(Allele z różnych genów przechodzą do gamet niezależnie od siebie)

21. Źródła zmienności genetycznej:

Zmienność to zdolność do wytwarzania przez organizmy żywe nowych form.

Rodzaje zmienności:

a) fluktuacyjna - (fenotypowa); zdolność do wytwarzania przez organizmy o tym samym genotypie różnych fenotypów w zależności od warunków, w których następuje rozwój osobników, czy ich organów kontrolowane przez geny.

b) dziedziczna - (genetyczna); zdolność do wytwarzania przez organizmy żywe nowych genotypów:

• rekombinacyjna - wynikająca z powstawania nowych konfiguracji i genów wskutek procesów rekombinacji ( głównie crossing over) i segregacji materiału genetycznego.

• mutacyjna - powstająca jako rezultat pojawienia się nowych genów (alleli), czy reorganizacji genomów.

Zmienność fluktuacyjna:

Przyczyny: geny nie wyznaczają jednoznacznie przebiegu procesów wzrostu i rozwoju, stwarzają organizmom pewne możliwości reagowania na warunki zewnętrzne.

Np:

- Amplifikacja genów u lnu - przejściowa,

- Płeć u ogórków - płeć modyfikowana opryskami azotanem magnezu, temperaturą i wilgotnością.

- Metylacja DNA - w kulturach in vitro powodowana stresem i działaniem auksyn.

- Barwa tłuszczu u królików - gromadzą tam karoten; biały - brak, żółty - występuje karoten, gen pozwala na gromadzenie.

- Opalenizna - genotyp wpływa na intensywność.

Cechy nie podlegające zmienności fluktuacyjnej:

- synteza hemoglobiny,

- grupy krwi,

- skład histonów,

- kolor oczu.

Zmienność dziedziczna => rekombinacyjna:

Najważniejsze źródło zmienności u organizmów. Wielkość zmienności rekombinacyjnej:

Zr = 2ⁿ dla organizmów diploidalnych, n - liczba genów w stanie heterozygotycznym. Wobec tego, jeśli w genotypie organizmu wyższego jest kilkadziesiąt tysięcy genów to praktycznie u gatunku obcopłodnego każda gameta będzie miała inny skład genetyczny.

Zmienność dziedziczna => mutacyjna:

Rodzaje:

* genowe (punktowe) - dotyczą zmiany pojedynczej zasady:

• zmiany sensu - zmieniają pojedynczy aminokwas

• nonsensowne - tworzą kodony stop i powodują powstawanie krótszych polipeptydów.

• powodujące przesunięcie ramki odczytu - w wyniku insercji lub delecji już istniejących zasad sekwencji genu. Jeśli liczba tych zasad nie jest wielokrotnością trzech, to ramka odczytu zostaje przesunięta i rybosom odczytuje z DNA poniżej mutacji inny zestaw kodonów, co w istotny sposób zmienia sekwencję aminokwasów kodowanego białka.

• ciche - dotyczą zamiany jednej zasady, mogą powodować zmianę odczytu aminokwasu, wtedy nie są mutacjami cichymi i są to:

- tranzycja - puryna zamieniona na inną purynę oraz pirymidyna na inną pirymidynę

- transwersja - puryna na pirymidynę oraz pirymidyna na purynę.

* chromosomalne (strukturalne)

• chromosomowe - powstałe przed replikacją (delecje terminalne, dicentryk, translokacja wzajemna)

• chromatynowe - powstałe po replikacji (delecje chromatydowe i izochromatydowe, wymiany wewnątrz- i międzychromatydowe).

Podział ze względu na rodzaj przebudowy: deficjencje, duplikacje, inwersje i translokacje.

Źródła zmienności dla hodowli => wykorzystanie kultur in vitro:

Uzyskiwanie zmienności somaklonalnej, otrzymywanie mieszańców międzygatunkowych i międzyrodzajowych, otrzymywanie haploidów, selekcja mutantów.

Zmienność somaklonalna to zmiany w kulturze in vitro spowodowane warunkami kultury oddziałującymi na eksplantat. Są dwa rodzaje: pre-existing - istniała przed kulturą oraz post-existing - powstała w kulturze. Przyczynami są: zmiana puli nukleotydów, sztuczne pożywki, zmiany we wzorze metylacji DNA, rekombinacja mitotyczna, zmiana w amplifikacji i deamplifikacji DNA prowadzące do zmiany aktywności genów, uaktywnienie transpozonów.

WERSJA KRÓTSZA

Zmienność genetyczna - naturalne różnice sekwencji DNA (genotypu) organizmów jednego gatunku. Różnice te mogą powodować różnice w budowie białek lub czasie i miejscu ich wyrażania, w efekcie prowadząc do różnic w fenotypie, np. różne ubarwienie sierści, różna odporność na zmiany temperatury, zdolność (lub jej brak) do trawienia laktozy. Wiele cech, które są zróżnicowane genetycznie prawdopodobnie nie ma wpływu na przeżycie organizmów (np. kolor oczu u ludzi), ale zmienność genetyczna cech, które mogą wpłynąć na przystosowanie organizmów, to "paliwo" ewolucji.

Źródłem zmienności genetycznej są mutacje, powodujące pojawianie się nowych wariantów sekwencji DNA. Dzięki zaś rekombinacji DNA powstają nowe zestawienia różnic genetycznych.

Mutacja - jest to dziedziczna zmiana materiału genetycznego komórki.

* mutacja chromosomowa

* mutacja genomowa

* mutacja genowa

* mutacja niealleliczna

* mutacja punktowa

* mutacja letalna

* mutacja założycielska

22. Wykorzystanie metod biotechnologicznych w hodowli roślin

Biotechnologia jest najbardziej zaawansowaną technologią stosowaną w hodowli. Służy do:

- otrzymywania roślin o nowych cechach (1,2,3);

- przełamywania barier krzyżowalności gdy jest to niemożliwe przy użyciu tradycyjnych metod;

- selekcja w warunkach in vitro wymaga znacznie krótszego czasu;

- odwirusowania materiału roślinnego;

Kultury in vitro są specyficznym rodzajem uprawy części roślin. Różne typy kultur można stosować w różnych celach:

- kultura zarodków - skrócenie okresu rozwoju, uzyskiwanie haploidów

- kultura merystemów - klonowanie roślin, eliminacja patogenów

- kultura wierzchołków pędu - klonowanie

- kultura pylników i mikrospor - otrzymywanie haploidów, z nich homozygot, pozyskiwanie roślin męskich

- kultura pąków kwiatowych i zalążni - przełamywanie niezgodności, sztuczne zapłodnienie

- kultura protoplastów - fuzja protoplastów (otrzymanie mieszańców oddalonych), transformacja organelli komórkowych, otrzymanie roślin transgenicznych, uzyskanie mutantów

Najbardziej znanym i rozpowszechnianym typem kultur jest kultura merystemów, zwana mikropropagacją. Stosowana do rozmnażania roślin ozdobnych i sadowniczych.

a) Otrzymywania roślin transgenicznych

Krzyżując rośliny uprawne z dzikimi gatunkami obok pożądanych genów wprowadzano tysiące genów niekorzystnych, które musiano wyeliminować na drodze długotrwałej selekcji.

Obecna technika transformacji roślin jest bardzo precyzyjna. Polega na dodaniu do dobrego genotypu pojedynczych genów kodujących pożądane cechy np. odporność na choroby i szkodniki, bez zmiany innych posiadanych właściwości.

Pierwszym zmodyfikowanym genetycznie produktem wprowadzonym na rynek amerykański w 1994 roku był pomidor odmiany Flavor Sour o przedłużonej trwałości owoców.

Do roślin uprawnych najczęściej wprowadza się geny: odporności na choroby, szkodniki i herbicydy, przedłużające trwałość produktów roślinnych, modyfikujące cechy użytkowe roślin, odporności na warunki środowiskowe (stresy).

b) Otrzymywania form haploidalnych oraz linii podwojonych haploidów

Haploidy to organizmy o gametycznej liczbie chromosomów.

Haploidalne rośliny danego gatunku mogą być bardzo różnorodne pod względem cech morfologicznych, anatomicznych, biochemicznych i innych np. pod względem płodności. Haploidy powstałe z gamet organizmu diploidalnego są monoploidami (mają jeden genom danego gatunku), a haploidy powstałe z organizmu poliploidalnego są polihaploidami ( mają więcej niż jeden genom).

Rośliny haploidalne zwykle są mniejsze i często wytwarzają niepłodne kwiaty. Po podwojeniu liczby chromosomów można uzyskać osobniki płodne, które dadzą początek liniom hodowlanym.

Zastosowanie kultur pylników oraz izolowanych mikrospor przyczyniło się do uzyskania haploidów i podwojonych haploidów wielu gatunków roślin. Sztuczna haploidyzacja polega na traktowaniu merystemów pędu kolchicyną. Zaletą otrzymywania haploidów w warunkach in vitro jest skrócenie czasu hodowli (trakcyjna hodowla - samozapylenia przez minimum 8-10 pokoleń) i wysoki poziom homozygotyczności linii.

c) Otrzymywanie roślin w wyniku fuzji protoplastów

Jest to metoda tworzenia roślin o unikatowych kombinacjach cech. Stosując fuzję protoplastów otrzymano rośliny będące:

- nowym gatunkiem

- wykorzystywane w procesie hodowli nowej odmiany przez krzyżowanie z formami uprawnymi

- stanowiące wartościowe podkładki do szczepienia szlachetnych odmian drzew

- pozwalające badać różne cechy dziedziczone jądrowo i cytoplazmatycznie.

Mieszańce somatyczne można wytworzyć między dowolnymi gatunkami, pod warunkiem ze są na tyle zgodne aby heterokariony mogły rozwijać się w roślinę. Mogą postawać nowe cechy których brak u obu komponentów użytych do fuzji.

Zmienność wynika z tworzenia:

- nowych kombinacji jądrowo - cytoplazmatycznych

- mieszańców jądrowych asymetrycznych - łączących cały genom jednego komponentu z niewielkim fragmentem genomu drugiego ( przeniesienie ważnych cech użytkowych z gatunków dzikich do odmian uprawowych - bez ich istotnej modyfikacji genetycznej)

d) Prowadzenie selekcji w kulturze in vitro

W wyniku warunków panujących w kulturach in vitro może dochodzić do zmiany cech roślin (zmienność somaklonalna). Dzięki selekcji uzyskuje się u zregenerowanych roślin nową cechę, stosownie do użytego czynnika selekcyjnego (herbicydy, toksyny).

W wyniku selekcji uzyskano nowe właściwości:

=> Odporność na różne czynniki: choroby, herbicydy, niską temp., antybiotyki, zasolenie itp.

=> Podwyższona zawartość określonego czynnika - lizyny, metioniny.

=> Mutanty pokarmowe (auksotrofy).

=> Mutanty o nowych zdolnościach biosyntetycznych.

e) Mikrorozmnażanie

Mikrorozmnażaniem nazywamy rozmnażanie wegetatywne (klonowanie) roślin w warunkach in vitro.

Obecnie metodę zaadoptowano do rozmnażania ważnych gospodarczo roślin głównie ozdobnych i sadowniczych. W tym momencie jest najszerzej wykorzystywaną techniką w biotechnologii. Znalazła zastosowanie głównie w produkcji roślin, które trudno rozmnaża się wegetatywnie lub generatywnie. Pozwala na uzyskanie dużej partii materiału roślinnego w krótkim czasie.

Mikrorozmnażanie obejmuje następujące sposoby rozmnażania wegetatywnego:

- pobudzenie do rozwoju pąków bocznych (Gerbera, Spatiphyllum, Nephrolepsis)

- formowanie pąków przybyszowych bezpośrednio lub pośrednio przez formę kallusa (Liliaceae, Iridaceae, Begoniaceae)

- somatyczną embriogenezę - formowanie się zarodków z komórek wegetatywnych (somatycznych); może znaleźć zastosowanie w nasiennictwie ze względu na wysoki współczynnik rozmnażania - produkcja sztucznych nasion.

f) Uwalnianie roślin od wirusów

Najpopularniejszą metodą jest kultura in vitro merystemów wierzchołkowych. Stosowana również jest termoterapia lub chemoterapia prowadzona przed (in vivo) lub po

(in vitro) izolacji merystemów.

g) Produkcja sztucznych nasion

Termin ten obejmuje zarówno specjalnie preparowane zarodki somatyczne, jak i układ składający się z zaczątka rośliny (pąki wierzchołkowe lub boczne, fragment korzeni) umieszczone w osłonce ochraniająco - odżywczej, zdolnego do regeneracji roślin na skale komercyjną.

Potencjalnie znaczenie stosowania sztucznych nasion w rolnictwie, ogrodnictwie i leśnictwie jest ogromne i wynika z ich właściwości: materiał siewny wolny od patogenów, nadają się do długotrwałego przechowywania, łatwe w transporcie.

Nasiona mogą być produkowane w różnych formach, stanowiąc kombinację uwodnionych lub odwodnionych zarodków somatycznych, nieotoczkowanych lub otoczonych kapsułą żelową.

Najczęściej występujące formy sztucznych nasion:

- nieotoczkowane, odwodnione zarodki somatyczne

- otoczkowane, odwodnione zarodki somatyczne

- otoczkowane, uwodnione zarodki lub eksplantaty roślinne

- uwodnione zarodki w systemie fluid-drilling żel.

Cechy prawidłowej otoczki:

- ustabilizowanie jakości ekspalntatu roślinnego i należyta jego ochrona w czasie przechowywania, transportu i wysiewu nasion,

- dostarczenie eksplantatom roślinnym składników pokarmowych, substancji wzrostowych, pestycydów oraz umożliwienie precyzyjnego wysiewu nasion.

W definicji regeneracji roślin z użyciem sztucznych nasion zawarte są dwa terminy :

Kiełkowanie - zdolność do formowania korzonka zarodkowego.

Konwersja - równoczesny rozwój korzonka zarodkowego i merystemu pędu, z wytworzeniem rośliny o fenotypie właściwym dla danego gatunku.

h) Indukowanie mutantów

Poddawanie materiału roślinnego czynnikom mutagennym:

- wysokie temperatury

- promieniowanie jonizujące

- związki zatrzymujące podziały jąder

- związki alkalizujące

W kulturach in vitro dochodzi również do spontanicznego tworzenia mutantów. W większości powstające mutacje są niekorzystne i często prowadzą do zamierania roślin. Powstają jednak mutanty które można wykorzystać w hodowli. Mutacje mogą dotyczyć pokroju, typu wzrostu, cech fizjologicznych, płodności kwiatów, cech ilościowych i jakościowych.

23. Właściwości gleby i stosunki glebowe

Stosunki:

Optymalny stosunek objętościowy faz => stałej : płynnej : gazowej

=> podłoża ogrodnicze 15 : 40-45 : 35-45

=> gleby mineralne 50 : 25 : 25

=> uniwersalne podłoże organiczne 10-30: 30-40 : 40-50

Faza stała => składniki mineralne

Faza gazowa => O₂

Faza płynna => H₂O, rozpuszczone składniki pokarmowe

* Woda dostępna roślinom: kapilarna, grawitacyjna, gruntowa, błonkowata.

* Woda niedostępna roślinom: para wodna, higroskopowa, skł.zw.chem.

Właściwości gleby:

=> zdolność do zatrzymywania wody i oddawania jej korzeniom (określa częstotliwość nawadniania oraz wysokość dawek polewowych) => wnioskujemy na podstawie: składu mechanicznego, zawartości substancji organicznej, struktury.

=> właściwości fizyczne wpływają na całokształt procesów fizykochemicznych i

biologicznych w glebie (mimo że gleba jest zasobna, ale ma złe właściwości fizyczne to nie da optymalnych plonów)

* Kapilarna pojemnośc wodna => suma kapilarów w glebie (czyli wolnych przestrzeni

zajętych przez wodę), zdolność do zatrzymywania wody.

* Porowatość => ilość porów pomiędzy fazą stałą gleby.

* Skład granulometryczny => skład gleby, skład różnych frakcji granulometrycznych w

glebie.

24. Uprawa (-ki) gleby, w tym nawożenie i żywienie roślin.

UPRAWKI

Pozbiorowe - przyoranie resztek, zwiększenie wilgotności warstwy uprawnej gleby, niszczenie chwastów, chorób i szkodników.

Wykonuje się tutaj następujące uprawki:

- podorywka (aby uzyskać dobre warunki wilgotnościowe i usunąć chwasty wyrastające po zbiorze),

- bronowanie (do zwalczania chwastów - kilkakrotnie w odstępach czasu),

- kultywatorowanie (jw.),

- orka (czasem).

Im wcześniej wykonamy podorywkę tym mniej wody wyparuje z gleby przez resztki roślinne, im dłuższy będzie okres przeznaczony na zwalczanie chwastów tym lepsze będzie odchwaszczenie.

Usuwanie chwastów metodami agrotechnicznymi polega na => podorywce po czym kiedy nasiona skiełkują spulchnić glebę głębiej - kolejna podorywka, i tak kilka razy, aby wyczerpać bank nasion.

Zwalczanie perzu: orka na głębokość większą niż sięgają rozłogi perzu, uprawa kultywatorem sprężynowym 2 krotnie na krzyż, bronowanie po przeschnięciu rozłogów, grabienie i wywózka perzu, ewentualnie zwalczanie chwastów nasiennych - metoda Wiliama, metoda zaduszania rozłogów oraz metoda zmęczenia rozłogów.

Przedsiewne - nadanie glebie odpowiednich właściwości, przede wszystkim struktury i tekstury gruzełkowatej, przygotowanie wierzchniej warstwy do przyjęcia nasion, zniszczenie pozostałych chwastów nasiennych, wymieszanie nawozów z rolą - głównie pług z przedpłużkiem oraz brona (można to połączyć), niekiedy po siewie należy wykonać bronowanie.

Przedzimowe - wykorzystanie okresu zimowego do odnowienia struktury - głęboka orka przedzimowa - może być połączona z przyoraniem obornika; niekiedy też bronowanie.

Wiosenne - zachowanie wody pozimowej i racjonalne nią gospodarowanie, przyspieszenie nagrzania roli, zniszczenie pozostałych chwastów, przygotowanie pod siew roślin jarych - włókowanie i bronowanie (stosunki wodne oraz ciepło), wałowanie wałem gładkim.

W kolejności: włókowanie lub bronowanie > kultywatorowanie narzędziem o zębach sztywnych > wałowanie > bronowanie broną lekką > siew > bronowanie posiewne.

Jeśli wiosną nawozimy obornikiem kultywatorowanie zastępuje się orką

Pielęgnacyjne - głównie zwalczanie chwastów, nawożenie dolistne, ochrona, zachowanie sprawności gleby, czyli głównie opryskiwanie, redlenie, bronowanie.

Przed przystąpieniem pamiętać o terminach w roku fenologicznym, stanie roli i przebiegu pogody w okresie poprzedzającym uprawki.

UPRAWA

Zaczyna się od uprawy gleby. Należy pamiętać o:

- nawożeniu przedsiewnym, czyli doglebowym, odpowiednio do potrzeb nawozowych rośliny

jaką będziemy uprawiać

- sianiu lub sadzeniu (sadzarki, siewniki itp.)

- nawożenie pogłówne

- nawadnianie

- ochrona

Potrzeby nawozowe roślin - to ilość składników pokarmowych jakie należy dostarczyć roślinie, aby nie były one czynnikiem hamującym plonowanie roślin.

Wymagania pokarmowe - to ilość składników pokarmowych potrzebnych roślinom w okresie wegetacji.

Rośliny potrzebują mikro - i makroelementów:

N, P, K, Ca, Mg oraz Mn, B, Mo, S, Cu, Zn, Fe

Żywienie roślin - zależy od potrzeb nawozowych.

Inaczej nawozimy rośliny sadownicze, a inaczej warzywa, inaczej rośliny zielne a inaczej drzewiaste.

Dla roślin zielnych najlepiej podać wszystkie nawozy w pojedynczej dawce, jeśli jednak są to rośliny trwałe dawki poszczególnych składników podaje się raz do roku, niekiedy 2 razy, a w przypadku N nawet 3-krotnie.

Można podawać nawozy także „nieprzerwanie” - fertygacja tak do roślin zielnych jak i drzewiastych.

Aby prawidłowo nawozić rośliny i aby można było uzyskać jak najlepszy plon należy doskonale znać potrzeby nawozowe oraz odczyn w jakim dany gatunek się najlepiej czuje.

25. Biologia chwastów i ich zwalczanie (w tym zjawisko uodparniania się)

BIOLOGIA CHWASTÓW

=> trwałe (wieloletnie)

• okres życia wynosi kilka lat

• rozmn. się generatywnie i wegetatywnie (perz i skrzyp > rozłogi - trudne do usunięcia)

• posiadają materiały zapasowe zgromadzone w organach podziemnych, które mogą wykorzystywać na wiosnę i zagłuszyć inne rośliny - obniżenie temperatur w nocy koło 25 lipca sygnałem do gromadzenia substancji pokarmowych

• trudne w zwalczaniu - odporne na czynniki środowiska (np. skrzyp polny rośnie tak długo w głąb profilu glebowego, póki nie osiągnie wód gruntowych)

- zbyt wczesne zwalczanie niszczy tylko część nadziemną, zbyt późne - rośliny wchodzą w spoczynek i nie pobierają substancji

- najlepiej zwalczać je VIII-IX - przesyłanie substancji pokarmowych wraz z

herbicydem do organów przetrwalnikowych

• żyją w koloniach-stare odżywiają młode; dobra gospodarka pokarmowa

• rozmnażanie generatywne jest sposobem ucieczki z danego miejsca, lub selekcją poprawiającą mechanizmy obronne

=> krótkotrwałe

• 2-5 pokoleń w ciągu roku,

• duży udział samozapylenia - homozygotyczne gatunki najlepiej przystosowane

• szybki wzrost,

• krótki okres życia,

• rozmnażają się wyłącznie generatywnie,

• ich strategią jest wydawanie dużej liczby nasion (kilkadziesiąt- kilkaset) na jednego osobnika

• 2 typy - jedne kończą rozwój po wydaniu nasion, inne po wydaniu nasion dalej rozwijają się wegetatywnie

• starzec zwyczajny, żółtlica drobnokwiatowa, tasznik

METODY ZWALCZANIA CHWASTÓW

=> agrotechniczne

• płodozmian

• czystość materiału siewnego

• ściółkowanie (słoma, folia)

• optymalna rozstawa roślin

• optymalny termin nawożenia i nawadniania

• ograniczenie nawożenia

• ręczne usuwanie chwastów

=> mechaniczne

• orka (podorywka => latem po zbiorze; orka nocą => nasiona nie otrzymują impulsu świetlnego do kiełkowania)

• bronowanie

• talerzowanie (perz)

• pielniki

=> fizyczne

• wypalanie chwastów (propan-butan w specjalnych urządzeniach, ale giną owady)

• solaryzacja (silne działanie słońca - latem przykrywamy czarną folia i doprowadzamy wodę - chwasty kiełkują i giną potem na słońcu)

• prąd elektryczny

• parowanie (80°C)

=> biologiczne

• podlegają dużej zmienności

• wykorzystanie owadów (na tzw. chwasty inwazyjne - np. przymiotno kanadyjskie)- owady żerują na określonych chwastach - problem gdy preferencje owadów ulegną zmianie

• zwierzęta (owce, gęsi - rolnictwo naturalne)

• mikroorganizmy - grzyby (mykoherbicydy) i bakterie- wybierane choroby specyficzne dla danego gatunku

• wykorzystanie roślin (wykorzystanie igieł z lasów iglastych, orzech włoski, słonecznik, gryka, rzepak)

=> chemiczne

• wprowadzenie skutecznej chemii zmniejszyło zainteresowanie innymi metodami

• zasady stosowania herbicydów są podobne jak pozostałych pestycydów (karencja, odpowiednie warunki pogodowe, odpowiednie dawki, rotacja, odp. termin, itp.)

HERBICYDY: przedsiewne, przedwschodowe, powschodowe

=> selektywne: działają na określoną grupę roślin

=> totalne: niszczą wszystkie gatunki chwastów (Roundup)

=> sposób działania:

- kontaktowe - wnikają do roślin, ale nie są w niej przemieszczane

- systemiczne - wnikają do roślin i są w niej przemieszczane do miejsc swojego

działania (np. triazynowe- chloroplasty)

* dolistne: kontaktowe i systemiczne // * doglebowe: systemiczne

ZJAWISKO UODPORNIANIA SIĘ

Jest wyrazem zdolności adaptacyjnej żywych organizmów. Pierwszy chwast, który się uodpornił na stosownie tego samego herbicydu to starzec (Oregon)

Typy odporności na herbicydy (mutacje):

• enzymatyczne: detoksyfikacja (utlenienie - monooksygenazy, albo sprzężenie- przyłączanie się np. glukozy, glutationu dzięki czemu enzym jest sprawniejszy lub jest go więcej)

• miejsce działania (D1> psbA; tubulina)

• zamiana jednego nukleotydu w aminokwasie (np. AGT- seryna zmienia się w GGT- glicynę) co powoduje uodparnianie się

Gdy chwasty uodpornią się na jedna grupę stosowanych herbicydów (np. odp. na antrazynę), wówczas są one wrażliwsze na działanie innych herbicydów => nazywa się to negatywną odpornością krzyżową

Uodparnianie się chwastów może być spowodowane:

- mutacjami (zmianą w materiale dziedzicznym wywołaną jakimś czynnikiem chemicznym

lub fizycznym, czasem pochodzącym z zanieczyszczeń środowiskowych i rozszerzeniem się tej cechy na jego potomstwo)

- zmiennością cech już istniejących wśród poszczególnych roślin danego gatunku chwastu.

Uodpornienie pozwala przeżyć i rozmnożyć się osobnikom różniącym się od tych typowych, pod kątem których produkowany był środek zwalczający

Przełamywanie odporności:

- zmianowanie

- zwykła uprawa mechaniczna

- rotacja roślin uprawnych na danym polu

- standardowy program herbicydowy w uprawie następczej

- przemienne stosowanie herbicydów

26. Losy pestycydów w środowisku

Dzisiejsze rolnictwo krajów rozwiniętych charakteryzuje bardzo wysokie zużycie pestycydów, jednak nieumiejętne ich użycie prowadzi do skażenia gleby i wody lub rozwoju organizmów niepożądanych (eutrofizacja). Kumulacja pestycydów w organizmie prowadzi do powstawania nowotworów również u potomstwa.

Większość pestycydów jest wysiewana bezpośrednio do gleby lub rozpylana nad polami uprawnymi, plantacjami i lasami, a wiec trafia bezpośrednio do środowiska. Do wód pestycydy przedostają się w następujący sposób:

- spływ powierzchniowy z terenów,

- przenikanie przez glebę, erozja gleby,

- bezpośredni opad na powierzchnię wody przy spryskiwaniu pól i lasów przy użyciu samolotu,

- ze ściekami powstającymi przy produkcji pestycydów,

- ze ściekami powstającymi przy myciu urządzeń służących do spryskiwania,

- ze ściekami miejskimi (fungicydy i bakteriocydy),

- przy bezpośrednim stosowaniu do zwalczania roślin wodnych i owadów,

- ze ściekami z zakładów stosujących pestycydy, np. włókienniczych.

Ilość pestycydów w wodach zależy w znacznej mierze od:

- intensywności upraw w badanym regionie

- intensywności stosowania pestycydów

- rodzaju upraw,

- pory roku

- intensywności opadów

- przepływu analizowanych cieków wodnych.

Ważną drogą transportu pestycydów są tez opady atmosferyczne, dzięki którym skażeniu ulegają zbiorniki wodne znajdujące się w dużej odległości od terenów rolniczych. Znaczne ilości pestycydów stwierdza się również w glebie, osadach dennych, ssakach, rybach i skorupiakach, a nawet w tkankach ludzkich i mleku kobiet.

Trwałość w środowisku jest najbardziej decydującym czynnikiem przy rozważaniu zakresu ich stosowania. Stąd tez podzielono je na 4 grupy:

=> Bardzo trwałe => 18 miesięcy

=> Trwałe => do 18 miesięcy

=> Nietrwałe => do 6 miesięcy

=> Szybko zanikające =>do 3 miesięcy

Biokumulacja pestycydów

Biokumulacja jest funkcją współczynnika podziału tłuszcz-woda badanej substancji i jej odporności na degradacje i biotransformacje. Zdolność do biokumulacji wzrasta wraz ze wzrostem rozpuszczalności w tłuszczu.

Większa wartość współczynnika oznacza większą zdolność danego związku do gromadzenia się w organizmach żywych, co jest czynnikiem stwarzającym dla nich duże zagrożenie.

Wiele pestycydów posiada zdolność biokumulacji w organizmach żywych. Jest ona zazwyczaj większa w organizmach wodnych niż lądowych. Pestycydy skumulowane w organizmach żyjących w wodzie lub na lądzie mogą zostać biologicznie zwielokrotnione przez działanie łańcucha pokarmowego. Jest to szczególnie niebezpieczne dla organizmów znajdujących się na końcu łańcucha pokarmowego, takich jak drapieżnik lub człowiek. W swoim pokarmie przyjmują one dużą dawkę już wzbogaconych zanieczyszczeń.

Rozkład pestycydów.

Związki chloroorganiczne ulegają w środowisku bardzo powolnemu rozkładowi. Rozkład pestycydów może być spowodowany działaniem bakterii, jak również reakcjami fotochemicznymi i chemicznymi. Częstymi katalizatorami są metale, składniki gleby lub związki organiczne. Do wspomnianych reakcji należą: utlenianie, redukcja, hydroliza, wzajemne oddziaływanie z wolnymi rodnikami i podstawienie nukleofilowe z włączeniem wody. Należy zwrócić uwagę, że produkty rozpadu mogą być bardziej szkodliwe niż związek wyjściowy.

W środowisku naturalnym, zwłaszcza na powierzchni gleb i roślin, a także w wodach i osadach dennych, degradacja pestycydów może polegać na reakcjach chemicznych i fotochemicznych. Ponadto zanikanie pestycydu jest często następstwem parowania i sublimacji, a więc procesów fizycznych. Za szczególne ważne należy uznać przemiany zachodzące pod wpływem energii świetlnej - czyli reakcje fotochemiczne.

Odpady (w tym środki ochrony roślin wycofane - konwencja sztokholmska) składuje się w betonowych izolowanych smołą "bunkrach-studniach" tzw. mogilnikach. Jednakże nie są one w 100% szczelne. Do końca 2010 roku miały być zlikwidowane wszystkie.

OKRES KARENCJI I OKRES PREWENCJI

Reakcje, przekształcające pestycydy w produkty nie toksyczne lub mniej szkodliwe, nie zachodzą natychmiastowo. Potrzeba na to odpowiedniego odstępu czasu. Dlatego stosując pestycydy należy przestrzegać:

- okresu karencji => czasu, jaki musi upłynąć od zastosowania pestycydu do zbioru plonów,

aby uniknąć zatrucia przy spożywaniu płodów rolnych.

- okresu prewencji => czasu, jaki musi upłynąć od czasu zastosowania pestycydu do czasu kiedy będzie możliwe wyjście w pole ludzi lub zwierząt bez żadnego zagrożenia.

W przypadku pszczół okres prewencji określa na ile dni przed kwitnieniem roślin lub oblotem pszczół można stosować pestycydy.

6

---