PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA
I OSOBOWOŚCI

1. Periodyzacja okresów rozwojowych człowieka
→ wiek niemowlęcy (0-1 lat)
→ wiek poniemowlęcy (2-3 lat)
→ wiek przedszkolny (3-4 - 6-7 lat)
→ wiek szkolny (6-7 - 10-12 lat)
→ okres dorastania (10-12 - 18-20 lat)
→ wczesna dorosłość (18-20 - 30-35 lat)
→ środkowa dorosłość (30-35 - 60-65 lat)
→ późna dorosłość(>60-65 lat)


2. Psychospołeczna koncepcja rozwolu człowieka E.Eriksona
NAZWA KRYZYSU WIEK WYSTĘPOWANIA PRAW. PRZEJŚCIE
1. Podstawowa ufność niemowlęcy ufność, poczucie bezpiecz.
a podstawowa nieufność

2.Autonomia poniemowlęcy postrzeganie siebie jako
a wstyd i zwątpienie podm. zdolnego do kontr.
swojego ciała i działań

3. Inicjatywa przedszkolny zaufanie do siebie jako
a poczucie winy inicjatora i twórcy

4. Pracowitość szkolny poczucie kompetencji,
a poczucie niższości opan. pod. um. int. i społ.

5. Tożsamość dorastania ukszt. tożsamości
a rozproszenie ról

6. Intymność wcz. dorosłość zdoln. do naw. dliskich rel.
a izolacja i zaang. się

7. Rozwój śr. dorosłość konc. troski poza „ja”
a stagnacja

8. Integracja późna dorosłość poczucie pełni, satysfakcji,
a zwątpienie, rozpacz integralności, sensu życia

3. Wiek niemowlęcy
→ skala Apgara (1, 3, 5 i 10 minuta życia dziecka)
kolor skóry, oddychanie, reakcja na bodźce, napięcie mięśni, puls

->odruchy dziecka
właściwe dla dziecka i dorosłego (ssanie, połykanie, wydalanie, mruganie, zwężanie źrenic)
właściwe tylko dla dziecka (chwytny, moro, marszu automatycznego, toniczno-szyjny, babińskiego)

→ rozwój mowy, niewerbalne sposoby nawiązywania kontaktu, płacz, krzyk, śmiech, gaworzenie, pisk, głużenie

→ J. Bowlby „Koncepcja przywiązania

Style przywiązania
Bezpieczne Pozabezpieczne
komfort-dyskomfort ambiwalentny unikający (niedostępna emocj.)

dezorganizacja przywiązania

Responsywna matka: → dostrzeganie sygnałów → odpowiednia interpretacja → zaspokojenie potrzeby

→ Dezorganizacja przywiązania
- konflikt wewnętrzny dziecka
- dziecko i rodzic pozostają w pełnej lęku interakcji
- dzieci 2 - 2,5 lat zaczynają zachowywać się w sposób zdezorientowany i zdezorganizowany
- pułapka - brak wsparcia rodzica

3. Zmiany fizyczne i emocjonalne w wieku dorastania

Fizyczne
→ wykształcenie się pierwszo i drugorzędnych cech płciowych, wzrost tempa rozwoju ogólnego, masy ciała, kości
→ dziewczynki rozwijają się ok. 2 lata wcześniej
chłopcy - gwałtowny skok w wieku 15 lat
→ zwiększenie obwodu ramion, długości stóp, dłoni,obwodu głowy, zmiany cech płciowych (mutacja, owłosienie)

Emocjonalne
→ skupienie uwagi na seksualnym „ja”
→ psychiczny dyskomfort spowodowany zmianami fizycznymi
→ wcześniejsze dojrzewania sprzyja rozwojowi społecznemu u młodych ludzi
→ „ja” w centralnym punkcie
→ kilka rozwiązań problemu

4. Koncepcje, teorie poznawczo-rozwojowe J.Piaget
J. Piaget to główny przedstawiciel teorii poznawczo-rozwojowej. Zauważył, że wszystkie dzieci przechodzą pewne etapy budowania wiedzy o świecie, popełniają podobne błędy. Dziecko poznaje świat przez swoją aktywność, nie kształtuje go tylko środowisko. Dziecko konstruuje własny sposób rozumienia świata.
Asymilacja (włączenie nowych informacji w posiadane struktury poznawcze, schematy), akomodacja (modyfikowanie i rozbudowywanie istniejących schematów) i równoważenie (szukanie równowagi między tym, co dziecko spotyka w środowisku a procesami poznawczymi, strukturami).
→ Stadium Motoryczne (0-2 lub 3 lata) rozwój zdolności sensorycznych, ruchowych, odkrywanie stałości przedmiotów. Powstawanie zdolności myślenia wyobrażeniowego. Mniej egocentryczne.
→ Przedoperacyjne,konkretnowyobrażeniowe (2-7 lat) mowa, zabawy symboliczne (na niby), naśladowanie dorosłych, myślenie intuicyjne.
Animizm - przypisywanie cech ludzkich przedmiotom, ożywianie ich.
Artyficjalizm - przekonanie, że wszystko co istnieje na świecie jest dziełem ukrytego sprawcy (Bóg, człowiek).
→ Operacji Konkretnych (7-12 lat) operacja czyli sprawność umysłowa, uwewnętrznione działanie, ujmowanie rzeczywistości z dwóch punktów widzenia, odwracalność operacji, opanowanie pojęcia stałości i ilości, eksperymenty - np. przelewanie wody z naczynia do naczynia.
→ Operacji Formalnych (11-12 lat) operacje umysłowe na pojęciach abstrakcyjnych, rozumienie rzeczy, które wykraczają poza jego bezpośrednie doświadczenie, rozwiązywanie problemów.

5. Lew Wygocki - teoria społeczno-kulturowa
uważał, że rozwój człowieka dokonuje się za pomocą wytworów kulturowych, narzędzi i znaków.
Uczenie reaktywne - za pomocą dorosłych, budowanie rusztowania.
Dziecko uczy się dzięki interakcjom z ludźmi i przedmiotami.

2.Rozwój mowy u dziecka

12-13 miesiąc- wypowiadanie pierwszych słów

13-16 miesiąc- stopniowe rozszerzanie (gwałtowne zwiększanie)

16-24 miesiąc- eksplozja nazywania (gwałtowne zwiększanie się zasobu opanowanego słownictwa zwykle po przekroczeniu 50słów wypowiedzi są zdominowanie przez

(wypowiedzi jednowyrazowe, których towarzyszy gest).

18-24miesiąc- pojawienie się pierwszych zdań dwuwyrazowych zwykle po przekroczeniu progu znajomości od 100-200 słów.

24-36miesiąc- eksplozja gramatyki- budowanie zdań zgodnie z regułami gramatycznymi, opanowanie odmian, używanie l.mn., używanie czasu przeszłego, przecinków, pojawienie się w mowie pytań i przeczeń.

Powyżej 36 miesiąca- budowanie zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie, najpierw jednokrotnie później wielokrotnie złożonych.

[ROZSZERZENIE]
Rozwój mowy u dzieci.

W 2. i 3. r.ż. dziecko czyni znaczne postępy w opanowaniu języka i posługiwaniu się nim w różnych celach. Pod koniec 1. r.ż. dziecko operuje 4—5 słowami, a w następnych latach (aż do 6. r.ż.) opanowuje dziennie średnio po 9-10 słów

(Clark, 1995). Są to nazwy ludzi, pokarmów, części ciała, ubrań, zwierząt, pojazdów,

zabawek. Ponadto dziecko samo tworzy wiele nowych słów korzystając

z powszechnych sufiksów.

Wszystkie dzieci, zdaniem E. Clark, czynią te same początkowe kroki w

opanowywaniu języka i przez kilka pierwszych miesięcy od użycia pierwszego słowa

dołączają nowe słowa bardzo powoli. Dzieci uczą się takich słów, jakich używają

dorośli. Poznane słowa stosują do nazywania wszystkich obiektów, które są w jakiś

sposób do siebie podobne. Zjawisko nad rozciągłosci znaczeń jest charakterystyczne

dla okresu poniemowlęcego; dla danego słowa może trwać od 5 tygodni do 8

miesięcy. Opanowywanie słów wiąże się z tworzeniem się ich reprezentacji; najpierw

reprezentacji rozumienia (zapis dźwięków, ich uporządkowania oraz znaczeń),potem

reprezentacji produkcji (informacje artykulacyjne: łączenie dźwięków,akcent). Te

dwie reprezentacje są asymetryczne zarówno u dziecka, jak i u dorosłego.

Wcześniej tworzy się reprezentacja rozumienia i zwykle jest obszerniejsza.

We wczesnym okresie rozwoju językowego podstawy systemu gramatycznego oparte

są na kategoriach poznawczo-semantycznych. To właśnie znaczenia słów stanowią

oparcie w poznawaniu abstrakcyjnego systemu gramatycznego. Dziecko, opierając

się na znaczeniach, tworzy mapę kategorii językowych i staje się posłuszne

semantycznym ograniczeniom w budowaniu zdań. Ponadto, podobnie jak w

przypadku tworzenia słów, kieruje się powszechnymi regułami semantyczno syn taktycznymi,

co prowadzi do hiperregularyzacji (np. dać jeść piesowi - bo:

koniowi). Procesu opanowywania języka nie można wyjaśnić na podstawie jednej

spośród aktualnie istniejących teorii.

W tym skomplikowanym procesie biorą udział zarówno mechanizmy wrodzone,

materiał językowy, który słyszy dziecko oraz kontekst sytuacyjny, środowiskowy

W 2. r.ż. dziecko używa słów w sposób nieprecyzyjny (nadprodukcja znaczeń).

Zna wiele nazw dźwiękonaśladowczych. Wymawia słowa, popełniając wiele

zniekształceń fonetycznych, choć wykazuje, że zna ich poprawną formę produkcji

{niemówi się lyba, tylko lyba poprawia dorosłego naśladującego mowę dziecka). Jego

wypowiedzi początkowo mają formę holofraz (wypowiedzi jednowyrazowych).

Następnie zaczyna tworzyć zlepki dwuwyrazowe, nie stosując jeszcze reguł

gramatycznych

(np. mama lala w znaczeniu Mamo, ja chcę lalkę). Mowa dziecka jest ściśle

związana z jego działaniem i zrozumiała w połączeniu z rozgrywającą się sytuacją.

Zaznacza się przewaga funkcji ekspresywnej (wyrażanie przeżyć, postaw) i

impresywnej (wywieranie wpływu na słuchacza) nad symboliczną.

W 3. r.ż. słownik dziecka liczy już 1000-1500 słów. Znaczenia słów są wyraź

nie określone. Dziecko wymawia słowa bez zniekształceń fonetycznych. Buduje

zdania zgodnie z regułami gramatycznymi. Przeciętnie złożone są one z 3^- słów,

choć w mowie dziecka mogą znaleźć się wypowiedzenia złożone nawet z 20 i więcej

słów.

Między 2. a 3. r.ż. wzrasta wyraźnie długość dziecięcych wypowiedzeń. Zaznaczają

się różnice związane z płcią,przy czym wyraźniejsze różnice występują w 2. r.ż.:

dziewczynki tworzą dłuższe wypowiedzenia niż chłopcy. Większe różnice

rozwojowe zaznaczają się w jakości strukturalnej wypowiedzeń - młodsze dzieci

tworzą struktury łańcuchowe, w których dołączają kolejne wyrazy dotyczące treści,

jakie chcą przekazać. Struktury te nie zawsze są poprawnie zespolone syntaktycznie.

W 2. r.ż. przeważają wypowiedzenia,które nie mają jeszcze formy zdaniowej, a

liczba zdań wzrasta wyraźnie między18. a 30. miesiącem życia. Znaczący przyrost

formy zdaniowej przypada na pogranicze wczesnego i średniego dzieciństwa.

Analiza mowy dzieci na podstawie dzienników mowy wykazała, że w drugim

półroczu 2. r.ż. dominują wypowiedzenia jednokrotnie złożone współrzędnie {Babcia

niejubi łupinki, baba jubi jabłko). W 3. r.ż. nadal dominują wypowiedzenia

jednokrotnie złożone, jednak obok złożonych współrzędnie pojawiają się coraz

częściej wypowiedzenia złożone podrzędnie (Ja ci dam ląćkę, żeby mnie auto nie

przejechało).

Pod koniec 3. r.ż. wzrasta liczba wypowiedzeń wielokrotnie złożonych

współrzędnie i podrzędnie (Ja ciebie nie dam buzi, bo ty jesteś nowa, ja całuję tylko

stare). Dziecko, które wchodzi w wiek przedszkolny, potrafi budować, zgodnie

z zasadami gramatycznymi, wszystkie rodzaje zdań w języku ojczystym.

3.Realacja przywiązania

Style przywiązania:

1.Styl bezpieczny- matka jest dostępna w sposób fizyczny i psychiczny oraz responsywna (matka dostrzega sygnały).

- matka dostrzega sygnały

- odpowiednio je interpretuje

- działa w kierunku zaspokojenia potrzeby.

2. Styl Pozabezpieczny- matka nie jest dostępna i responsywna.

a) Styl ambiwalentny- matka ambiwalentna

- nie zawsze reaguje na sygnały

- źle je interpretuje

b) Styl unikający- duży problem z odbiorem sygnałów, matka sztywna emocjonalnie.

Dezorganizacja przywiązania- zbiór zachowań, który może występować w stylach występowania. Są to zachowania, które zdradzają konflikt zewnętrzny dziecka.

4. Wprowadzenie reguł w wychowaniu

Reguły- są to określone zasady, zachowania określone przez rodziców.

-Przekazanie prostym językiem

-Uzasadniać te reguły

-Stopniowo je uprowadzać

-Konsekwentne przestrzeganie

5. Rodzaje i rola zabaw

1.Manipulacyjne (nazywane też funkcjonalnymi lub czynnościowymi) polegają na wykonywaniu przez dziecko prostych czynności nie prowadzących do żadnych, wytworów, np. manipulowanie różnymi przedmiotami gaworzenie, przenoszenie różnych przedmiotów z miejsca na miejsce. Rodzaje: Niespecyficzne i Specyficzne.

2.Konstrukcyjne, np.: lepienie, budowanie z klocków - polegają na budowaniu czy wytwarzaniu pewnych przedmiotów, zaspokajają one potrzebę wytwarzania.

3.Tematyczne- dla wieku przedszkolnego - nazywane także zabawami twórczymi, zabawami fikcyjnymi, iluzyjnymi i imaginacyjnymi, zabawami w role oraz zabawami symbolicznymi. Cechą charakterystyczną tego rodzaju zabaw jest fakt używania przez dziecko przedmiotów w specjalnej funkcji oraz przybierania przez dziecko pewnych ról-odzwierciedlających przeważnie normalne życie, pracę ludzi.

4. Zabawy dydaktyczne - o charakterze werbalnym lub niewerbalnym. Mają na celu zwiększenie zasobu słownictwa dziecka, rozwijanie twórczego myślenia.

6. Autonomia i poczucie własności

Wyodrębnienie struktury ja, egocentryzm i impulsywność działania, a także zdolność do świadomego wyboru, który ma podkreślić przede wszystkim niezależność dziecka. - II Etap Eriksona

7. Postawy rodziców i dalsze konsekwencje

Rodzice - utrata samokontroli lub nadmierna kontrola rodziców. Konsekwencje - nadmierna, obsesyjna skłonność do samokontroli i manipulowania sobą (nerwica natręctw), lęki paranoidalne, urojenia prześladowcze.

8. Wstyd

Uczucie jako reakcja na sytuacje, w której człowiek jest przez innych oglądany, gdy nie czuje się gotów do tego aby być oglądanym. Uczucie to może wywołać wrogość do siebie, pragnienie niewidzialności, zmalenia, zniknięcia. Wstyd odgrywa ważna rolę w organizowaniu pierwszych doświadczeń dziecka, związanych z regulacją zachowań w relacji z innymi ludźmi oraz z rozwojem samoregulacji.

 

10. Negatywizm

Tworzące się poczucie „Ja" wyraża się w używaniu słowa „ja", w tzw. pędzie posiadania (dziecko chętnie przywłaszcza sobie przedmioty oraz zaciekle broni własnych rzeczy przed rówieśnikami) oraz w dziecięcym negatywizmie, czyli przeciwstawianiu się prośbom i poleceniom osób dorosłych, co przybiera formę oporu fizycznego lub stanowczej i konsekwentnej werbalnej odmowy (upór).

 

11.Rola grupy rówieśniczej w okresie dorastania

Dorastający zbliżają się do rówieśników, którzy znajdują się w pobliżu i z którymi mogą się wspólnie bawić, bardziej aktywnie dobierają sobie partnerów, oczekując od nich wymiany myśli i współdziałania. Niekiedy, na samym początku okresu dorastania, można zaobserwować przejściową fazę tzw. antagonizmu płci, tj. wzajemnej niechęci do siebie osób płci odmiennej; jest ona silniej wyrażana przez chłopców. Rzadko jest to antagonizm prawdziwy, a znacznie częściej pozorny, za którym kryje się budzące, nie pozbawione niepokoju, zainteresowanie płcią przeciwną. U chłopców antagonizm płci jest także wyrazem dążenia do potwierdzenia własnej wartości przez zaprzeczenie cudzej w sytuacji, gdy wcześniej dojrzewające dziewczęta mają przejściowo intelektualną przewagę nad nimi. Dorastający spędzają coraz więcej czasu z rówieśnikami, a coraz mniej w towarzystwie rodziców. Ich uczucia społeczne znajdują wyraz m.in. w tworzeniu: paczki (kliki), czyli małe, blisko ze sobą zżyte grupy, złożone najpierw z osób tej samej płci, później heteroseksualne. Członkowie paczki są zazwyczaj w tym samym wieku, mają zbliżone zainteresowania i pochodzą z podobnego środowiska społecznego; grupy, które są liczniejsze, a kontakty między ich członkami oparte są na podobnych zainteresowaniach oraz orientacjach zawodowych; związki przyjaźni, obejmujące zazwyczaj jednego lub dwoje bliskich przyjaciół, z którymi kontakty są intensywne, oparte na lojalności i zaufaniu. W zdecydowanej większości przypadków przyjaciel jest tej samej płci. Badacze sądzą, że związki przyjacielskie osób tej samej płci lepiej przyczyniają się do wzmocnienia poczucia własnej wartości i pozwalają na lepszą eksplorację tego,„kim jestem".. Związki przyjaźni dziewcząt są różne od związków przyjaźni chłopców, co łączy się z odmiennym werbalnym stylem komunikowania myśli i uczuć. Większość dorastających dziewcząt używa konwersacji do nawiązania i utrzymania bliskości, rozmowy dotyczą spraw osobistych, podczas gdy dla chłopców rozmowa jest sposobem wyrażania opinii oraz własnych kompetencji. Podczas gdy dziewczęta spędzają wiele czasu na rozmowach, chłopcy przede wszystkim podejmują wspólne działania. Uogólniając, dziewczęta czerpią więcej niż chłopcy satysfakcji, przyjaźniąc się z osobą tej samej płci. Grupa rówieśnicza może wywierać pozytywny, a także negatywny wpływ na dorastającą osobę. Do pozytywów zalicza się solidarność grupową, wzmocnienie poczucia własnej wartości, bezpieczeństwo emocjonalne (a nieraz i fizyczne), rozwijanie zainteresowań oraz form współdziałania. Niestety, solidarność grupowa może też wyzwalać niechęć oraz nienawiść do „innych", poczucie własnej wartości może przerodzić się w zuchwałość, obawa o własne bezpieczeństwo w agresję wobec domniemanych wrogów, a zainteresowania mogą przybrać kierunek aspołeczny.

Funkcje grupy rówieśniczej (1) zastępowanie rodziny- w grupie dorastający czuje się bezpiecznie i ma określony status, (2) stabilizacji osobowości -w okresie gwałtownych przemian grupa wpływa stabilizująco na osobowość jej członków (3) wzbudzania poczucia własnej wartości - przyjęcie do grupy rówieśniczej staje się źródłem poczucia własnej wartości, (4) określania standardów zachowania - w grupie kształtują się nowe odniesienia i powstają nowe formy zachowań, co przygotowuje (5)umożliwianie negocjowania z dorosłymi obowiązujących zasad postępowania (6)rozwijanie kompetencji społecznych

(7)przekazywanie wzorów zachowań i stwarzanie warunków do ich naśladowania.

 

12. Samoocena a poczucie kompetencji w wieku szkolnym

Po okresie fantazjowania i zabawy, u dziecka w wieku szkolnym pojawia się potrzeba bycia kompetentnym. Dzieci chcą zajmować się czymś poważnym, podobnym do tego, co robią dorośli, a czynności, które wykonują chcą robić dobrze, a nawet perfekcyjnie. Nowym obszarem funkcjonowania dziecka, który może stwarzać odpowiednie warunki dla rodzącego się poczucia kompetencji jest szkoła. Jednym z najważniejszych efektów rozwojowych wieku szkolnego jest zdolność do samooceny. W efekcie uogólnienia przeżyć związanych z doświadczaniem sukcesów i porażek dochodzi do ukształtowania się stosunku do samego siebie, który od tego okresu w rozwoju zacznie być bardziej stabilny, względnie niezależny od konkretnej sytuacji. Oznaką pomyślnego przebiegu procesów rozwojowych i czynnikiem powodującym efektywne radzenie sobie z kolejnymi kryzysami rozwojowymi jest ukształtowanie się pozytywnej, realistycznej samooceny, którą prosto można wyrazić słowami jestem dobrym dzieckiem, jestem dobrym uczniem. Dla prawidłowego przebiegu rozwoju dziecka począwszy od 7 roku życia niezbędne jest osiągnięcie tzw. gotowości szkolnej, którą warunkuje pozytywne przejście wcześniejszych kryzysów rozwojowych.

13. Etapy formowania się tożsamości wg. Marcia

Według J. Marcii kształtowanie tożsamości obejmuje cztery różne fazy: tożsamość tymczasową, rozproszenie tożsamości, moratorium tożsamościowe i osiągnięcie tożsamości.

Tożsamość tymczasowa -Jeśli decyzje zawodowe, polityczne bądź religijne są podejmowane w zastępstwie nastolatka przez jego rodziców lub inne osoby starsze z otoczenia, mówimy, że ma on tożsamość tymczasową. Młody człowiek akceptuje te wybory, nie angażując się w podejmowanie decyzji dotyczących własnej tożsamości. Dzieje się tak, gdy na przykład nastolatek ma się przyłączyć do rodzinnego interesu, przejąć po rodzicach gospodarstwo lub gdy oczekuje się od niego, że będzie ściśle przestrzegał jasno określonych norm religijnych bądź etnicznych. W takich sytuacjach nastolatki mają tendencje do popierania wartości autorytarnych i istnieje małe prawdopodobieństwo, że podejmą ryzykowne zachowania seksualne.

Rozproszenie tożsamości -W wypadku rozproszenia tożsamości nastolatek nie posiada utrwalonych przekonań ani planów osobistych, społecznych, politycznych czy zawodowych. Poszukuje podniecenia i zabawy, przechodzi od sytuacji do sytuacji bez konkretnego długoterminowego planu bądź spójnego obrazu własnej tożsamości. U niektórych prowadzi to do rozczarowań i wycofania społecznego. Istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że ci, którzy bezustannie dążą do podniecenia i zabawy, podejmą także ryzykowne zachowania seksualne.

Moratorium tożsamościowe -Na etapie moratorium tożsamościowego dorastająca osoba eksperymentuje z przyjmowaniem wielu ról, zanim uda się jej ukształtować wyraźną osobowość. Niektóre z tych ról mogą mieć charakter negatywny (na przykład przestępczy) bądź niekonwencjonalny (jak w wypadku członka komuny czy "oryginała"). Wyznaczają jednak kolejne etapy osiągane w trakcie kształtowania stabilnej tożsamości. W okresie moratorium nastolatek może zaangażować się w ryzykowne zachowania seksualne jako elementy ról stanowiących przedmiot eksperymentu.

Osiągnięcie tożsamości - U nastolatka, u którego po fazie moratorium kształtuje się wyraźnie określona tożsamość, na ogół krystalizują się silne wartości zawodowe, społeczne, polityczne i religijne. Zazwyczaj też jest on dobrze przystosowany psychicznie w okresie dorosłości. Jeśli nastolatek osiągnął poczucie tożsamości w wyniku moratorium, w czasie którego eksperymentował z przyjmowaniem wielu ról, uniknął wielu problemów polegających na braku celu (jak w wypadku rozproszenia tożsamości) bądź uwikłaniu (jak w wypadku tożsamości tymczasowej). Młodzi, którzy wykształcili wyraźne poczucie tożsamości, są najprawdopodobniej mniej podatni na ryzykowne zachowania seksualne niż ci, którym się to nie udało. Etap ten jednak osiąga się dopiero w późnym okresie adolescencji.

Statusy ocenia się za pomocą 2 wymiarów:

-podejmowania poszukiwań, stawiania pytań (P);

-zaangażowania, podejmowania ról (Z).

NIEBEZPIECZEŃSTWA

-Zamęt tożsamościowy (brak ufności) - odwlekanie.

-Tożsamość negatywna - lepiej być potępionym niż nikim.

14. Tożsamość negatywna-czym jest jak się tworzy

U innych dorastających, w niekorzystnych warunkach wychowawczych, wytwarza się opozycja w stosunku do przypisanych im ról, prowadząca do poczucia depersonalizacji i alienacji, przeżywanych jako wewnętrzna dezorganizacja i pustka (tzw. negatywna).

15. Tożsamość w okresie wczesnej dorosłości

Główne trendy rozwojowe w tym okresie to stabilizacja tożsamości. Możliwe jest rozwiązanie problemu kryzysu tożsamości przez objecie jednego z czterech wyróżnianych przez psychologię rodzajów tożsamości - osiągnięta, nadana, moratoryjna oraz rozproszona.

16.Zadania rozwojowe wczesnej dorosłości

(1) wybór małżonka, (2) uczenie się współżycia z nim, (3) założenie własnej rodziny,

(4) wychowywanie dzieci, (5) prowadzenie domu, (6) rozpoczynanie pracy zawodowej,

(7) podjęcie obowiązków obywatelskich (8) znalezienie pokrewnej grupy społecznej.

Podejmowanie tych zadań wiąże się z przyjmowaniem przez jednostkę określonych ról społecznych.

17. Zmiany fizjologiczne w okresie środkowej dorosłości u kobiet i mężczyzn

Wiek średni charakteryzuje się względnym- w porównaniu z wcześniejszymi okresami życia - wzrostem śmiertelności. Decydują o tym w większym stopniu przyczyny naturalne niż wypadki. Do najważniejszych przyczyn śmiertelności należą choroby układy krążenia. Narażeni są na nie w większym stopniu mężczyźni niż kobiety. W okresie średniej dorosłości ma miejsce proces przekwitania. W przypadku kobiet wyraża się on w zaniku cyklu miesięcznego oraz funkcji prokreacyjnych, a w przypadku mężczyzn- obniżeniem funkcji seksualnych. U podstaw niekorzystnych problemów i zjawisk związanych z biologicznymi procesami starzenia leżą w dużej mierze czynniki psychologiczne i społeczne, które sprawiają, że starość i starzenie się mają tak negatywne konotacje we współczesnym świecie.

Wiek średni może być okresem największych osiągnięć zawodowych, jak również okresem kryzysu w rozwoju kariery zawodowej. Wynik oceny dotychczasowego życia i dokonań życiowych ma duże znaczenie z punktu widzenia tego, która z tych dwóch ewentualności ma miejsce.

18.Syndrom pustego gniazda

Na wiek średni rodziców przypada jeszcze jedna faza w rozwoju rodziny, którą

czasami określa się jako fazę „opuszczonego gniazda". Do niedawna nie było

podstaw do wyróżniania tej fazy w rozwoju rodziny, ponieważ rodzice zajmowali się wychowaniem i opieką nad dziećmi prawie do końca swojego życia. Obecnie dzieci opuszczają dom, gdy rodzice mają przed sobą jeszcze prawie dwudziestoletni okres aktywności zawodowej. Często sytuacja ta jest bardzo trudna dla rodziców, którzy starają się za wszelką cenę odroczyć moment „odejścia" dzieci, wyrządzając im tym samym krzywdę. Czasem pozostają z uczuciem pustki i smutku, gdy ich usiłowania nie przynoszą rezultatu, a oni sami nie potrafią pogodzić się z faktem odejścia dzieci z domu. Jak pokazują badania i praktyka terapeutyczna, te reakcje są częstsze u kobiet niż u mężczyzn. Kobiety w większej mierze zaangażowane są w wychowanie dzieci oraz w większym stopniu utożsamiają się z rolą rodzinną. Należy jednak zaznaczyć, że większość kobiet spostrzega sytuację opuszczenia domu przez dzieci jako swego rodzaju wyzwolenie i okazję do zaangażowania się w bardziej atrakcyjne i rozwijające działania . Syndrom „opuszczonego gniazda" występuje czasami wśród ojców, szczególnie tych, którzy czynią sobie wyrzuty, że nie spędzali więcej czasu z dziećmi, gdy jeszcze były małe.

19. Przyczyny kryzysu środka życia

W wieku dojrzałym wiele osób przeżywa kryzysy egzystencjalne. Należą do nich m.in. poczucie upływającego czasu, przemijania, rozczarowanie niespełnionymi oczekiwaniami, świadomość, że traci się atrakcyjność erotyczną. W 40. roku życia niejeden mężczyzna przeżywa "smutek cienia", a niejedna kobieta "zespół paniki zamykających się drzwi", czyli lęk przed utratą kobiecego powabu. Kryzys może się również wiązać z poczuciem niespełnienia w życiu seksualnym. I tak na przykład kobiety, które nigdy nie przeżyły orgazmu, mogą mieć poczucie braku czegoś ważnego w ich życiu, niepełnej wartości kobiecej. Przyczyny - ubytek sił i niektórych słabości, menopauza u kobiet, stagnacja w życiu małżeńskim, stagnacja w życiu zawodowym, utrata sensu życia. Niektóre kobiety przechodzą kryzys wywołany przekroczeniem 40 roku życia, gdyż wstydzą się być stare, inne przechodzą tzw. kryzys pustego gniazda (przeżywają go matki, których dzieci już dorosły, opuściły dom, odbierając im jednocześnie treść i sens życia). Kolejnym kryzysem jest - kryzys środka życia ( polega na tym, iż ludzie uświadamiają sobie realność własnej śmierci oraz następują zmiany w subiektywnej perspektywie czasu tzn. czas przyszłości jest odczuwany jako krótszy w zestawieniu z czasem z przeszłości).

POJĘCIA

Centracja psychol. skupienie się na jednym aspekcie rzeczywistości, powodujące

jego subiektywne wyolbrzymienie, z czym wiążą się deformacje w myśleniu,

spostrzeganiu i ocenie, zapominanie o innych wartościach, a przy silnym

zaangażowaniu emocjonalnym - rysy fanatyzmu; sprzyja jej sytuacja kryzysu i

przymusu.

Myślenie egocentryczne - termin stosowany w psychologii poznawaczej

oznaczający spostrzeganie siebie jako osoby pełniącej rolę bardziej centralną w

zdarzeniach społecznych, niż to ma miejsce w rzeczywistości.

Myślenie egocentryczne jest charakterystyczne dla dzieci w wieku do siedmiu lat,

które są na etapie tzw. myślenia przedoperacyjnego. Myślenie egocentryczne

odpowiedzialne jest np. za przeżywanie poczucia winy z powodu rozwodu rodziców

- dzieciom wydaje się, że rozwód w jakimś stopniu nastąpił przez nie i mogły zrobić

coś, aby uniknąć rozstania rodziców. Przyczyną szczególnej skłonności do myślenia

egocentrycznego może być niski poziom empatii lub zahamowanie rozwoju

procesów myślenia na etapie przedoperacyjnym.

Np. Dziecku wydaje się, że latarnia uliczna zgasła ze względu na to, że ono tam

właśnie przechodziło.

• Zdaje mi się, że kot przebiegł mi drogę i jest to dla mnie znak, że będę mieć za

chwilę pecha.

• Przechodzę obok grupy ludzi, którzy wybuchają śmiechem i wydaje mi się, że

śmieją się z mojego powodu.

• Gdy dziecko słyszy, że rodzice kłócą się za ścianą, myśli, że kłócą się z jego

powodu.

Finalizm-w psychologii ,ujmowanie zjawiska nie w kategoriach przyczynowoskutkowych,

bez celu i motywu, uwarunkowane jednostronnością warunków życia i

ograniczonością doświadczenia. Występuje najczęściej u małych dzieci i ludów

prymitywnych.

Animizm (łac. anima - dusza) to cecha myślenia dziecięcego, stan postrzegania

świata, które przypisuje posiadanie "duszy" i żywotność lalkom i innym

przedmiotom. Jest to cecha charakteryzująca dzieci w początkowym okresie

wczesnego dzieciństwa lat (wg Jeana Piaget w okresie wyobrażeń

przedoperacyjnych (inteligencji reprezentującej)). Piaget (1973) sugerował, że

dzieci posiadają tę cechę w wieku 2-4 lat, jednakże Subbotsky (2000) podsumował,

że dzieci nawet do 6 roku życia mogą wykazywać animizm.

Artyficjalizm - przekonanie charakterystyczne dla myślenia wczesnodziecięcego

polegające na tym, że według dziecka wszystko na świecie łącznie z naturalnymi

bytami i zdarzeniami jest przez kogoś wykonany lub wykonywane. Dzieci uważają,

że ludzie są odpowiedzialni za wszystkie zdarzenia na świecie.

Np. "Wiatr to dmuchajacy człowiek."

• "Niebo jest niebieskie bo zostało pomalowane.

---