WYKŁAD 1

17.10.02

Przedmiot badań epidemiologicznych

• Badania nad etiologią chorób

• Opisy naturalnej historii choroby (od pierwszych objawów choroby do wyzdrowienia lub zgonu)

• Częstość występowania chorób (epidemiologia opisowa; zmiany częstości w czasie)

• Ocena skuteczności procedur medycznych (efektywność leczenia i profilaktyki)

Badania epidemiologiczne:

1. Obserwacyjne:

• opisowe

• korelacyjne

• przekrojowe

• kliniczno- kontrolne

• kohortowe

2. Eksperymentalne:

• randomizowane, kontrolowane próby kliniczne

• środowiskowe badania interwencyjne

• próby terenowe

Cechą eksperymentu jest kontrola wszystkich czynników, które mogą mieć wpływ na wynik badania.

Badania kliniczno- kontrolne

Kierunkowość skutku i przyczyny

czas

kierunek zbierania informacji

Przykład: Badania udaru mózgu u młodych kobiet przyjmujących środki antykoncepcyjne

Populacja:

Narażeni← przypadki (os. chore)

Nie narażeni← przypadki (os. chore)

Narażeni← kontrola (os. zdrowe)

Nie narażeni← kontrola (os. zdrowe)

Badania kohortowe

→ czas

→kierunek zbierania informacji

Przykład:

Populacja, osoby zdrowe

Narażone → choroba obecna

→ brak choroby

Nie narażone → choroba obecna

→ brak choroby

Czynniki zakłócające w badaniu medycznym:

Np.:

Picie kawy ↔ palenie papierosów

↓ ↓

zawał serca

Kremy z filtrem ↔ opalanie

↓ ↓

rak skóry

Badanie Framingam- bad. kohortowe, ocena czynników ryzyka zachorowania i zgonu na choroby ukł. krążenia. Sprawdzano masę ciała, dietę, aktywność ruchową i zapis ekg.

Badania randomizowane kontrolowane

populacja badana

↓

Potencjalni ← kryteria → nie uczestniczący

uczestnicy sekrecji

↓

zaproszeni → uczestnicy → randomizacja

do udziału ↓ ↓

leczenie kontrola

Projekt badania CAST- bad. skuteczności działania leków antyarytmicznych grupy Ic

Badanie HERS odnośnie kobiet, które leczone były hormonalną terapią zastępczą

Potencjalne błędy w badaniu medycznym:

1. błąd losowy (wynika z przypadku)

- zmienność biologiczna

- błąd losowania

2. błąd systematyczny( obciążenie)- systematyczne odchylanie wyników od wartości prawdziwych:

• błąd selekcji

• błąd pomiaru

C) czynniki zakłócające

Randomizowane próby kliniczne:

1. Paradygmat* dowodu naukowego w ocenie skuteczności interwencji

2. Najmniejsza możliwość błędnego oszacowania skutku badanej przyczyny

3. Równy rozkład czynników zakłócających w grupie badanej i kontrolnej- znaczenie randomizacji

*Paradygmat- reguła nadrzędna

Rola placebo i maskowania

1 efekt placebo to ok. 35% obserwowanego korzystnego efektu leczenia

2 Badania z próbą ślepą:

• pojedynczo

• podwójnie

• potrójnie

Zasada „niepewności”

aspekty etyczne badań klinicznych

1. Pacjent może zostać włączony do randomizowanego kontrolowanego badania klinicznego tylko wtedy, gdy odpowiedzialny za to lekarz nie jest pewien, że jeden z badanych leków jest lepszy od drugiego w przypadku tego pacjenta

2. Pacjent nie powinien zostać włączony do badań, jeśli odpowiedzialny za to lekarz lub pacjent jest wystarczająco pewien, że z jakiegokolwiek medycznego lub poza medycznego powodu jeden z dwóch zaproponowanych sposobów leczenia jest dla pacjenta nieodpowiedni

Fazy badania klinicznego:

1. Ocena biodostępności, farmakokinetyki i bezpieczeństwa leku

2. Ustalenie skuteczności dawki leku

3. Ocena skuteczności leku w badaniu...

4. ...

1) Schemat równoległy:

R → lek A

→ lek B

2) Schemat naprzemienny:

R → lek A → lek B

→ lek B → lek A

3) Schemat czynnikowy:

placebo leku B

↑

R → lek A - R →lek B

→ placebo leku A - R → lek B

↓

placebo leku B

Pomiar skutku zdrowotnego - kryteria skuteczności leku:

1. kryteria I- rzędowe - umieralność, zapadalność

2. kryteria II- rzędowe - parametry funkcjonalne (np.: EF%, RR, Holter)

- testy biochemiczne (glc, lipidogram)

3. Punkty końcowe - miękkie (skutki- subiektywne: ból, duszność)

• - twarde (obiektywnie mierzalne)

Sposób oceny związku:

1. Ryzyko względne (RR)

R- ryzyko, współczynnik zapadalności

RR =Ra/ Rc

RR = nowe przypadki choroby/ suma okresów czasu, w którym populacja była narażona

2) Zmniejszenie ryzyka względnego (RRR)

RRR = 1-RR

3) Bezwzględne zmniejszenie ryzyka (ARR)

ARR = Rc- Ra

WYKŁAD 2

24.10.02

Higiena i medycyna szkolna

Początki higieny szkolnej, to I połowa XIX w.- zwracano uwagę na to, aby pomieszczenia chroniły przed warunkami atmosferycznymi i umożliwiały naukę w grupie.

II połowa XIX w. - higieną szkolną zajęli się lekarze okuliści:

• 60% dzieci ze szkół paryskich cierpiało na krótkowzroczność

• W Polsce >20% w szkołach średnich, a >25% w wyższych

Lata 80-te XX w. i obecnie- „Szkoła promująca zdrowie”- nowa idea promowania zdrowia w szkole, opiekę nad chorymi dziećmi pełni służba zdrowia, ale profilaktyka należy do szkoły, rodziny, organizacji rządowych.

Promowanie zdrowia w szkole

W latach 80- tych Polska dołączyła do organizacji ochrony zdrowia uczniów.

Na etapie szkoły podst. opiekę pełni pielęgniarka (1 pielęgniarka / 1200 uczniów), która ma kontakt z lekarzem specjalistą medycyny rodzinnej lub Iº pediatrii. Pielęgniarka musi mieć co najmniej 3-letni staż pracy lub być pielęgniarką dyplomowaną lub po kursie specjalistycznym medycyny szkolnej.

Na poziomie województwa działa Zespół Medycyny Szkolnej, który jest w kontakcie z Poradnią Wychowawczo- Zawodową.

W terenie placówki szkolne kontrolowane są przez Poradnie Medycyny Szkolnej.

Zmniejszono ilość przeprowadzanych testów przesiewowych wśród uczniów. Zachowano testy przesiewowe do oceny stanu zdrowia uczniów w zerówce, klasie 3, w ostatniej klasie każdego poziomu nauczania (podstawówki, gimnazjum, szk. średniej).

Wprowadzono dokumentację wypełnianą przez lekarza:

• Karta Zdrowia Ucznia

• Ocena zdrowia przed szczepieniami

• Kwalifikacja do nauki zawodu

• Kwalifikacja do nauki pływania itp.

Testy przesiewowe (testy do wykrywania zaburzeń)

1. Rozwoju somatycznego: wzrost, waga

2. Wzroku: zez, ostrość wzroku, widzenie barw

3. Słuch

4. Narząd ruchu: skolioza, kifoza, płaskostopie, koślawość

5. RR

6. Próba tuberkulinowa

7. RTG klatki piersiowej (tylko w ostatniej klasie poziomu)

Praca i nauka w szkole, a zdrowie- od czego zależy zachowanie zdrowia w szkole.

Normy są ustalone dla przemysłu, dla uczniów jeszcze nie ustalono, dlatego normy dla przemysłu muszą być konsekwentnie przestrzegane.

Czynniki zdrowia:

1. Genetyczne (decydują o rozwoju m.in. tkanki kostnej i mięśni)

2. Biologiczne: anatomiczne, fizjologiczne, immunologiczne, biochemiczne

3. Czynniki środowiskowe: pozycja społeczna, praca, mieszkanie, używki, odżywienie, niebezpieczne zachowanie itp.

4. Ekonomiczno- polityczne: system opieki społecznej, stan gospodarki, ustrój itp.

5. Kulturowe: obyczaje

Czynniki genetyczne decydują w życiu płodowym, a po porodzie przede wszystkim środowisko. 18% genotyp dziecka

22% genotyp matki

62% środowisko

Działy prewencyjne powinny kontrolować rozwój i dojrzewanie oraz kłaść nacisk na:

1. Stymulację rozwoju

2. Edukację żywieniową

3. Ograniczenie nałogów

4. Walkę ze stresem

5. Minimalizację szkodliwości środowiska nauczania

6. Wczesne wykrywanie chorób i wad

7. Troskę o dzieci niepełnosprawne

8. Aktywny wypoczynek

Auksologia - nauka zajmująca się oceną rozwoju fizycznego.

Opiera się głównie na:

• zbieraniu wywiadu: ciąża, poród, pierwsze 2 lata

• ocenie somatoskopowej: proporcje ciała, stan odżywienia, czynność tarczycy, wtórne cechy płciowe

• badaniu przedmiotowym wraz z oceną wieku kostnego i zębowego oraz sprawności i wydolności fizycznej

• badaniach dodatkowych

Badanie wykonuje lekarz, gdy ma trudności kieruje dziecko do poradni specjalistycznej. Wybrane przypadki leczone są w oddziałach pediatrycznych lub poradniach endokrynologicznych.

Wnioski:

• typauksja - rozwój w pełni prawidłowy

• dysauksja - nie ma patologii, ale rozwój jest nietypowy

• auksjopatia - rozwój jest nieprawidłowy, najczęściej opóźniony związany z endokrynopatią

Akceleracja - przyspieszenie rozwoju fizycznego i dojrzewania

Główna cecha: przyspieszenie przyrostu wzrostu w stosunku do przyrostu masy ciała → leptosomizacja sylwetki (bardzo szczupła z szerokimi ramionami).

Cechy towarzyszące akceleracji:

1. Zmiana kolejności stadiów kolejnych okresów rozwoju, np. wiek zębowy wyprzedza wiek kostny.

2. Retardacja, czyli zwolnienie procesów inwolucji, np. przedłużenie potencji, co korzystnie wpływa na długość życia

Dysproporcja między rozwojem fizycznym a emocjonalnym i społecznym.

Wcześniejsza utrata odporności biernej.

Wcześniejsze występowanie chorób nietypowych dla dzieci.

Wady postawy.

Oceny dokonuje się przy pomocy:

tabel z wielkościami przeciętnymi.

siatek centylowych.

profilów wielocechowych- ocena większej ilości cech, głównie endokrynolodzy.

Warunki zdrowotne placówek oświatowych:

• warunki fizyczne

• system organizacyjny

• klimat psychiczny

Ad. 1

a) mikroklimat temperatura - optymalna 18- 19º C, minimalna 15º C

wilgotność - względna 50% ± 10%

ruch powietrza 0,1- 0,2 m/s

b) odległość od szkoły- pieszo;

klasy I - III do 3 km

klasy ≥ IV do 4 km

Przy większej odległości szkoła musi zapewnić transport.

c) budowa szkół:

skupione wokół siebie,

blisko terenów zielonych,

boisko w odległości możliwej do przebycia w max 10 min.

d) oświetlenie sztuczne:

klasy szerokości ≤ 7,2 m okna tylko z 1 strony - lewej

klasy szerokości > 8,4 m okna muszą być z 2 stron

oświetlenie sztuczne ≥ 300 lux w warsztatach min 300 lux, ale zależy jeszcze co, tam się robi.

Czynniki szkodliwe:

1. przymusowa pozycja

2. jednostronne obciążenie pracą umysłową (OUN, wzrok, słuch)

3. monotonia przedmiotów nauczania

4. przeciążenie nauką, brak proporcji między nauką a odpoczynkiem

5. wadliwy rozkład zajęć szkolnych

6. system klasówek, sprawdzianów,

Efekt: wady postawy, nerwice, wady wzroku, słuchu.

Meble szkolne:

Są 2 typy ławek:

1. typ uwzględnia 10- centymetrowe różnice we wzroście; takich ławek jest 7 rodzajów.

2. typ uwzględnia 15- centymetrowe różnice we wzroście; jest 8 rodzajów takich ławek

W klasie powinny być 3 rodzaje ławek.

Pulpit powinien być 2- 3 cm wyżej niż przewidziany łokieć.

Siedzenie- długość podudzia + 2 cm.

Odstęp między siedzeniem a pulpitem ma być ujemny ( siedzenie krzesła wsunięte pod pulpit).

Gdy są dostępne tylko modele za wysokie lub za niskie, to lepiej wybrać zbyt niski. Wysoki prowadzi do skoliozy, a niski do kifozy.

Nauczanie

Pamięć świeża: kilka minut - kilka dni

Pamięć trwała: zmienił się metabolizm komórki na skutek wielokrotnego krążenia informacji z tworu siatkowatego do kory mózgowej.

Najlepsze dla percepcji wiedzy są godziny: 9 - 13 oraz 17 - 20. Pomiędzy powinny być zajęcia z mniejszym zapotrzebowaniem na skupienie.

Najlepsze dni to wtorek i czwartek, a miesiące to wrzesień, październik, grudzień i styczeń.

Czas aktywnej koncentracji uwagi:

2-5 lat: 7 min/h

6-7 lat: 15 min/h

8-10 lat: 20 min/h

11-12 lat: 25 min/h

12-16 lat: 30 min/h

Dziecko w żadnym wieku nie potrafi się skoncentrować na 45 minut.

Sen

6 lat: 12-14 h/dobę

10-11 h/dobę

9-10 h/dobę

>16 lat 8 h/dobę

Aktywność fizyczna

1. Stymulacja wzrostu, rozwoju siły mięśniowej

2. Zmiany biochemiczne:

↓ LDL,

↓ cholesterolu,

↓ insuliny,

↓ wolne rodniki,

↓ nadtlenki lipidowe,

↓ napięcie nerwowe = stres

↑ HDL,

↑ tolerancja glukozy,

↑ stężenia dysmutazy ponadtlenkowej - ↓ ryzyka miażdżycy

Wielkość wysiłku fizycznego u zdrowych dzieci ma być zgodny ze wzorem: 5 × 30 × 140

5- ilość dni w tygodniu

30- czas trwania w minutach

140- akcja serca, do której powinno się prowadzić wysiłek

Dodatkowo 1-2 minutowy wysiłek maksymalny: 5 × 1-2 × 200

3. Elementy intelektualne:

- poznawanie otoczenia

- pomoc w rozwiązywaniu problemów

- kontrola emocji

- relacje międzyludzkie

Wysiłek fizyczny w chorobach:

Powinno się ćwiczyć:

- dychawica oskrzelowa

- mukowiscydoza

- anorexia nervosa

- otyłość

- mózgowe porażenie dziecięce

- dystrofia mięśniowa

- RZS

- hemofilia

- upośledzenie umysłowe

Nauczanie wychowania fizycznego; podstawowe grupy klasyfikacji do wysiłku fizycznego:

A - uczniowie bez ograniczeń mogący brać udział w zajęciach w-f

A₅ może brać udział w zajęciach w-f i w poza obowiązkowych zajęciach sportowych

B - uczniowie zdolni do zajęć z ograniczeniami lub nadzorem

B_k uczniowie zdolni do zajęć z pewnymi ograniczeniami + gimnastyka korekcyjna

C - niezdolni do zajęć w-f

C_l niezdolni do zajęć w-f i kwalifikowany do rehabilitacji

Wiek minimalny dla rozpoczęcia treningów:

- Pływanie, gimnastyka, jazda figurowa na lodzie 6- 8 lat

- Tenis stołowy, lekkoatletyka, saneczkarstwo, narciarstwo 9- 11 lat

- Boks, judo, tenis ziemny, hokej, piłka nożna, siatkówka 12 lat

- Podnoszenie ciężarów, sporty motorowodne 15- 17 lat

Żywienie:

Lp.	Żywienie	do 2 r.ż.	2 - 14 r.ż.	>14 r.ż.
1.	1. Liczba posiłków.		3- 5	min. 4
2.	2. Ograniczenie tłuszczów	nie ograniczone	30% w tym 10% białek zwierzęcych	ograniczenie
3.	3. Nadmierne rozdrabnianie potraw	nie / można	nie- opóźnia rozwój psychomotoryczny	nie
4.	4. Diety alternatywne	nie	nie- ↓ ilości wit. B12	nie
5.	5. Błonnik	≥5g/ doba	5g/ doba	5g/ doba
6.	6. Warzywa strączkowe	przeciwwskazane	tak	tak
7.	7. Podjadanie między posiłkami	nie	nie	wskazane (!)
8.	8. Więcej mleka i przetworów mlecznych	tak	tak	tak
9.	Urozmaicenie	tak	tak	tak
10.	Sacharoza	ograniczenie	ograniczenie	ograniczenie
11.	białko roślinne/ zwierzęce	1/ 2	1/ 2	1/ 2

Średni: 17% dzieci nie je w domu 1- go śniadania (na wsi 19%)

21% dzieci nie je w szkole 2- go śniadania

3% nie je śniadania ani w domu ani w szkole

Szczepienia

Obowiązkowe:

• błonica

• krztusiec

• tężec

• WZW B

• różyczka

• odra

• świnka

• gruźlica

• mózgowe porażenie dziecięce

• wścieklizna- doraźnie

(Trzeba wiedzieć kiedy jakie)

Zaburzenia stanu zdrowia

20,4- 33,5% dzieci 6- letnich jest dotknięte różnymi chorobami. Z tego 40 % to choroby narządu ruchu.

Najmniejszy odsetek chorób jest u 18- latków 10- 14%

Choroby wrodzone

Fenyloketonuria 1:7000 żywo urodzonych

Mukowiscydoza 1:2500; nosicielstwo 1:25

Hypotyreoza 1:4000

Cukrzyca typu 1 od 1:1500 do 1:3000 (Europa Zach. 1:2000)

Choroby zakaźne

Czynniki wpływające na zachorowalność na ch. zakaźne

1. Przeciążenie pracą umysłową

2. Warunki lokalowe (zagęszczenie, brudna toaleta, nie mycie rąk)

3. Stołówki

Choroby przewlekłe dzieci w Polsce

1. Upośledzenie umysłowe 300.000

2. Nowotwory złośliwe 2000- 3000

3. Głuchota i niedosłuch 7000

4. Ślepota i niedowidzenie 7000

5. Poważne wady serca 20.000

6. Opieki psychiatrycznej z powodu nerwic i prób samobójczych wymaga 8% dzieci < 18 r.ż.

WYKŁAD 3

30.10.02

Promieniowanie elektromagnetyczne

• Bardzo rozpowszechnione we wszechświecie

• może rozchodzić się w próżni

• naprzemiennie indukuje się pole elektryczne i magnetyczne

• długość fali:

• γ < 200 nm

• UV 200- 400 nm

• światło widzialne 400- 700 nm

• podczerwień 700- 10000

• mikrofale > 10000

• fale radiowe

Im dłuższa fala tym niższa częstotliwość.

Mikrofale nazywają się „mikro”, gdyż kiedyś nie wiedziano, że są fale krótsze i wydawało się, ze są to fale najwyższej częstotliwości.

- częstotliwość fali: Hz ( MHz=10⁶ Hz, GHz=10⁹Hz)

Poniżej 1 MHz- ekstremalnie niskie częstotliwości ELF (emitowane przez komputer);

VF, VLE

Lp.	Rodzaj fali	Długość fali	Częstotliwość fali	Zastosowanie
1	LF	>100	do 3	radiokomunikacja, indukcyjna obróbka metali i.in. materiałów np. szkła, półprzewodników
2	MF			jak wyżej
3	Krótkie MF	100- 10	3- 30	łączność radiowa, telefoniczna, telewizja, diatermia, nagrzewanie prądami wysokiej częstotliwości dielektryków, klejenie, spawanie, polimeryzacja materiałów sztucznych
4	UKF	10- 1	30- 300	jak wyżej
5	Mikrofale			radiolokacja, radionawigacja, radioastronomia, łączność radio-telefoniczna, obróbka cieplna, gotowanie, pieczenie sterylizacja produktów żywnościowych, radiospektroskopia, fizyka atomowa

Fale 1- 4 to są fale RF.

Diatermia- nagrzewanie wybranej tkanki lub całościowe.

Wykorzystywanie fali radiowej:

• nieswoisty efekt termiczny (całościowe)

• swoisty (narządowy)

• poza termiczny (na poziomie komórki, zaburzenie funkcji komórki)

Skutki patologiczne promieniowania

• działanie rzekomonerwicowe:

• zaburzenia snu,

• pamięci, zawroty głowy,

• duszność,

• ogólne osłabienie,

• ↓ potencji

• nerwice wegetatywne: nierównowaga emocjonalna

• wagotonia

• stany neurasteniczne

• przewaga hamowania w EEG, charakterystyczne cechy zaburzeń pochodzących z podwzgórza

• objawy błędnikowe

• uszkodzenie oka:

• soczewka- zaćma

• rogówka, spojówka- zapalenie

• siatkówka- zapalenie (wątpliwe)

• układ krążenia:

• cechy uszkodzenia serca,

• zmniejszenie amplitudy załamków w EKG

• przedłużenie przewodzenia przedsionkowo- komorowego

• bradykardia

• hipotonia

Najszybciej dochodzi do bradykardii i hipotonii.

Niewidome kobiety mają mniejsze ryzyko raka piersi ponieważ mają wyższe stężenia melatoniny.

Strefy ochronne wokół źródeł pól elektromagnetycznych

Najpierw zmiany organizacyjne i techniczne, a na końcu indywidualne ochrona pracownika.

Strefa niebezpieczna: przebywanie zabronione

Strefa zagrożenia: wolno przebywać w niepełnym wymiarze godzin pracy, czyli poniżej 8h; długość pobytu zależy od natężenia pola

Strefa pośrednia: można przebywać do 8 h

Strefa bezpieczna: można przebywać bez ograniczeń czasowych

Trzeba dokładnie oznakować pola poszczególnych stref ( dotyczy to także gabinetów lekarskich i zabiegowych).

Pola elektromagnetyczne są wykorzystywane:

1. Diatermia chirurgiczna (przypalanie, koagulacja, cięcia, lancetrony) wiąże się z zagrożeniem dla osób dokonujących zabiegu- lekarzy, pielęgniarki.

2. Neuroliza radiofalami- zniszczenie nerwu, nie ma zagrożenia

3. Ablacja- narażenie na promieniowanie jonizujące

4. Angioplastyka wieńcowa- narażenie na promieniowanie jonizujące

5. Diagnostyka- MRI -stałe przemienne pole magnetyczne; narażeni są ci, którzy wkładają pacjenta do bramki

6. Terapia- diatermie

Kobiety w ciąży nie powinny pracować z polami elektromagnetycznymi, mogą przebywać jedynie w strefie bezpiecznej.

Podczerwień i UV - 3 podzakresy: A, B, C o różnym działaniu.

← C, B, A,	światło widzialne,	A, B, C →
podczerwień (IR)	780 nm - 400 nm	nadfiolet (UV)

Podczerwień (IR)

Lasery

Skutki biologiczne:

Fala	Długość fali	Wzrok	Skóra
A	fale krótkie 780- 1400 nm	zaćma, zmiany w siatkówce	rumień
B	fale średnie 1400- 3000 nm	zaćma, zmiany w rogówce	rumień, czasem oparzenia
C	fale długie 3000 nm- 1 mm	zmiany w rogówce	oparzenia

WBGT (skóra)

N: E=100W/ m² (dla A i B - rogówka, soczewka)

Ultrafiolet (UV)

NPN 30 J/ m² (oczy i skóra)

Fala	Długość fali	Wzrok	Skóra
C	200- 280	keratits fotoelectrica- uszkodzenie spojówki i rogówki, w stanach przewlekłych może dochodzić do nowotworów spojówki- „skrzydlik”	rumień, rak, przyspieszone starzenie
B	280- 315	zapalenie spojówek	rumień, rak, przyspieszone starzenie, wzmożena pigmentacja, tworzenie wit. D
A	315- 400	fotochemiczna zaćma	wzmożona pigmentacja

Słońce produkuje podczerwień (54%), światło widzialne (43%), UV (3%), ale UV C nie dochodzi- zatrzymuje się w górnych warstwach atmosfery- ozon.

Czerniak skóry- ginie 80% chorych

Fluorescencja - wykrywanie margaryny w maśle, badanie wędliny, sortowanie wełny, sprawdzanie banknotów, prace konserwatorskie dzieł sztuki, lampa kwarcowa w diagnostyce chorób skóry, diagnostyka medyczna

Leki fotouczulające, (nie wolno się opalać) - sulfonamidy, tetracykliny, tiazydy, przeciwgrzybicze, przeciwpadaczkowe, uspokajające

(?) MED- minimalna dawka lecznicza promieniowania. Plamki na przedramieniu, po 24 h sprawdza się, która plamka znika.

15s- 1 MED

30s- 2 MED

40s- 3 MED

WYKŁAD 4

7.11.02

Pole elektromagnetyczne c.d.

<16.000 Hz- infradźwięki

16.000- 20.000 Hz- słyszalne

>20.000 Hz- ultradźwięki

Infradźwięki

Źródła naturalne: wybuchy wulkanów

trzęsienie ziemi

turbulencje powietrzne i wodne

wodospady

gwałtowne wiatry

załamanie fal morskich przy brzegu

Źródła sztuczne: sprężarki tłokowe

młoty udarowe

wysokoprężne silniki spalinowe i odrzutowe testowane w hamowniach

prace hutnicze

Skutki dla człowieka:

• percepcja słuchowa (duże różnice osobnicze; 16- 20 Hz)

• percepcja przez receptory wibracji

Rezonans struktur wewnętrznych organizmu:

• uczucie wibrowania >100dB

• działanie niszczące powyżej 140dB

Dominującym efektem wpływu infradźwięków na organizm w ekspozycji zawodowej jest ich działanie…(zmęczenie, senność, dyskomfort, zaburzenia równowagi) występujące przy niewielkich przekroczeniach progu słyszenia (powyżej 100 - 120dB)

Główne kierunki ograniczania hałasu infradźwiękowego NDN 102dB

• tłumiki akustyczne refleksyjne

• łączne stosowanie tłumików absorbcyjnych i refleksyjnych

• właściwe posadowienie (fundamentowanie) maszyn, urządzeń, kabin

Ultradźwięki

Generatory:

cieczowy

gazowy

elektryczny

• ferromagnetyczne - stosowane w przemyśle

• piezoelektryczne (fale elektromagnetyczne pobudzają do drgań kryształy piezoelektryczne [kwarc])

Charakterystyczne cechy hałasu ultradźwiękowego:

• wysoka częstotliwość, krótka fala

• lepsze możliwości wytłumienia niż infradźwięków

źródła - gwizdki, syreny, ptaki, szumy, gwizdki dla psów, komary, piloty do otwierania drzwi garażu, dalmierze w aparatach fotograficznych i kamerach.

Ultradźwięki małej mocy podlegają odbiciu

• defektoskopy (w przemyśle)

• alarmy

• sonary (echosondy)

Ultradźwięki dużej mocy (powodują zmiany w przedmiotach np. przyspieszenie procesów fizykochemicznych).

Zastosowanie:

• czyszczenie i odtłuszczanie (kawitacja) czyszczenie precyzyjnych elementów

• lutowanie i spawanie drobnych elementów

Oddziaływanie na organizm ludzki

NDN do 25 kHz 105dB (im wyższa częstotliwość tym są bardziej bezpieczne)

> 25 kHz 110 dB

do 120 dB - brak zmian fizykochemicznych

120 - 140 dB - oddziaływanie na narząd słuchu (narząd przedsionkowy w uchu
wewnętrznym)

Choroba ultradźwiękowa

poza uchem dotyczy także:

• układu krążenia (wahania tętna, RR, zaburzenia przewodzenia)

• procesy termoregulacyjne

• procesy przemiany materii

• układ nerwowy

• gruczoły dokrewne

• ograniczenie pola widzenia i zaćma

> 140 dB - odczuwanie ciepła w fałdach skórnych

> 150 dB - upośledzenie słuchu

ok. 160 dB - łagodne ogrzanie (powierzchni ciała)

> 160 dB - drgawki, utrata równowagi

ok. 180 dB - śmierć (wg obliczenia) z powodu udaru cieplnego

Zastosowanie ultradźwięków w medycynie

• USG

• echoencefalografia

• echografia okulistyczna

• echokardigrafia

• lecznicze - ogrzewanie
  - fonoforeza („wbijanie” leków w powierzchnię ciała)
  - stomatologia (usuwanie kamieni nazębnych)
  - zaćma
  - zespół Menniera (polega na zaburzeniach równowagi, nudności, wymioty)
  - operowanie patologii ucha wewnętrznego wiązką ultradźwięków ­ usuwanie kamieni moczowych

Profilaktyka - hełmy, specjalne okulary, słuchawki, ale po wdrożeniu odpowiedniej organizacji stanowiska pracy.

Wibracja (to są też drgania, ale bez żadnego ruchu falowego)

Drgania mechaniczne są przekazywane do organizmu człowieka przez bezpośredni kontakt z drgającym ciałem stałym lub bez udziału środowiska powietrznego.

Mogą być - czynnikiem uciążliwym
- czynnikiem szkodliwym (choroba zawodowa)

Źródło drgań:

• środki transportu

• maszyny budowlane, rolnicze, samoloty, okręty samochody, maszyny przemysłu drzewnego, górnicze, hutnicze, narzędzia ręczne

Oddziaływanie ogólne - podłogi hal fabrycznych, środków transportu
- na kończyny górne: narzędzia pneumatyczne, ręczne narzędzia elektryczne np. szlifierki

Działanie drgań na organizm człowieka zależy od:

a) miejsca kontaktu człowieka z drgającym przedmiotem

b) wartości parametrów opisujących drgania

- przemieszczanie prędkości, przyspieszania

- przebieg drgań w czasie zmiany roboczej

- dziennego czasu narażenia na drgania i stażu pracy narażenia na drgania (po
5- 6 latach kalectwo)

- kierunek drgań, wibracji

czynniki dodatkowe: mikroklimat, hałas, ciśnienie atmosfer., wysiłek, staż

osobnicze: wrażliwość

Choroba wibracyjna polega na zaburzeniach naczyń - bolesne kurcze naczyń

w. ogólna - 0,7 - 90 Hz

w. miejscowa - 6 -1400 Hz

Skargi i objawy choroby wibracyjnej ogólnej:

zaburzenia miesiączkowania, rozluźnienie więzadeł macicy, bóle głowy, zawroty, nudności, wymioty na czczo, anopeksja, bóle w okolicach podżebrowych, podrażnienie splotu słonecznego, zapalenie korzonków nerwowych, uszkodzenia kręgów (dyskopatia lędźwiowa), zaburzenia hormonalne (niedoczynność tarczycy), zwężenie pola widzenia dla barwy czerwonej i zielonej, zaburzenia ostrości widzenia lub orientacji w przestrzeni.

Wibracja miejscowa

1. niskie częstotliwości do 40 Hz - uszkodzenia układu kostno-stawowego

staw łokciowy 70%

kości nadgarstka 25%

staw barkowy 4,3%

kręgosłup i inne stawy 1,6%

2. wysokie częstotliwości do 300 Hz zespół naczyniowo-ruchowo-polineuropatyczny

zespół Reynauda (bóle w nocy, skurcze typu spastyczno-naczyniowego)

Ośrodek czucia wibracji znajduje się w pniu mózgu obok ośrodków oddechowych, krążeniowych, termoregulacyjnych, stąd choroba wibracyjna i jej charakterystyczne objawy.

Profilaktyka:

• kontakt z wibracją nie przekraczający 2/3 dniówki, co 1h; 10- 15 minutowe przerwy

• odpowiedni mikroklimat na stanowisku pracy t >14ºC, wilgotność 40-60%, wiatr <9m/s

• nie wolno zatrudniać kobiet i młodocianych

• odpowiednie gorsety

WYKŁAD 5

14.11.2002

Homo computerus

Czynniki środowiska pracy operatorów monitorów komputerowych

1. promieniowanie elektromagnetyczne

2. pole elektrostatyczne

3. ultradźwięki, hałas

4. związki chemiczne: furany, ozon

5. obciążenie wysiłkiem statycznym

6. obciążenie narządu wzroku

7. obciążenie neuropsychiczne i psychospołeczne

Ad 1 Promieniowanie elektromagnetyczne

10 - 30 kV - siła z jaką elektrony uderzają w wewnętrzną powierzchnię kineskopu monitora. Nachylenie wiązki elektronów (a więc umożliwienie powstania obrazu) jest uwarunkowane działaniem cewki produkującej zmienne pole elektromagnetyczne.

Pole elektromagnetyczne

- wielkiej częstotliwości RF 10³ - 3x10⁴ modulacja natężenia plamki

- średniej częstotliwości VLF 10³ - 10⁵ ukł. odchylania poziomego,
przewody łączące ekranu

- poniżej 1 kHz ELF <10³ ukł. odchylania pionowego ekranu
(modulacja pola elektrostatycznego
przez wiązkę elektronów)

Promieniowanie optyczne

- nadfiolet 8x10¹⁴ - 2x10¹⁵

- widzialne 4x10¹⁴ - 8x10¹⁴ promieniowanie wzbudzone
elektronami luminoforu

- podczerwień 3x10¹⁴ - 4x10¹⁴

Promieniowanie jonizujące

- rentgenowskie powyżej 3x10⁷ (>1,2 keV) hamowanie wiązki elektronów na
ekranie i szyjce kineskopu

- nadfiolet próżniowy 3x10¹⁵ - 3x10¹⁷ (12eV-1,2keV) ukł. wysokiego napięcia

Badania określające stopień narażenia pracowników komputerowych

Monitory:

• czarno-białe (bezpieczniejsze) odległość od ekranu => 30cm

• kolorowe (działa na wyższych napięciach) odległość od ekranu => 40cm

pole magnetyczne:

• czarno-biały - 40 cm (najmniejsza odległość)

• kolorowy ­ 60 cm (najmniejsza odległość)

Odległość od odbiornika - 1,5 - 2 x przekątna ekranu (i nie mniej niż 40 cm)

Minimalne odległości komputera od komputera

ma Ma to wpływ na komfort pracownika (żeby nie potykał się o kable)

Podczerwień IR 50 mW/m² , NDN ok. 100 W/m² - żeby nie było zaćmy.

Promieniowanie widzialne jest szkodliwe, gdy mamy wąską wiązkę o dużym natężeniu - laser.

Żeby powstała zaćma to w badaniu - UVA 0,1 mW/m² NDN 10 W/m² - trzeba by pracować 650 lat przed monitorem, żeby dostać od tego zaćmy.

UVA może również powodować zaćmę (fotochemiczną). Monitor nie produkuje nadfioletu C (jest lepszy od świetlówki, ale świetlówka ma małe natężenie).

Nadfiolet próżniowy (fale Schumana) nie jest groźny (nie rozchodzi się w powietrzu).

Promieniowanie rentgenowskie (jest promieniowaniem tła) wytwarzane przez monitor jest równe promieniowaniu tła. W okolicach szyjki kineskopu (z tyłu monitora) może być nieco wyższe.

Ad 2 Pole elektrostatyczne

Elektrony bijące o kineskop powodują jego elektryzowanie się (+), operator ładuje się ujemnie, różnica pola powoduje lecenie zanieczyszczeń na powierzchnię ciała operatora - dolegliwości ze strony oczu, jamy ustnej, górnych dróg oddechowych.

Profilaktyka: monitory nowej generacji z warstwą elektrostatyczną albo nakładamy filtry reszta sprzętu powinna być antyelektrostatyczna, łącznie z ubraniem (NIE sztuczne sweterki)

wilgotność względna W >40% częste wietrzenie, nawilżanie

rośliny w pomieszczeniu

drewno np. boazeria

Jako lekarze badając wpływ pracy przy monitorze sprawdź (lub decydując czy ktoś nadaje się do takiej pracy) skórę, kończyny górne, dolne, kręgosłup, trądzik różowaty - w niepełnym wymiarze

Ad 3 Ultradźwięki i hałas

źródła: napęd dyskietek, gwizdki na psy, układ zwrotnego ruchu elektronów

61 dB NDN 80-90dB (16-20kHz)

68 dB NDN 105-110 dB (25-40 kHz)

Hałas wartości dopuszczalne

50-85 dB- stan roboczy 75 dB maszyny liczące

40-75 dB- bieg jałowy 55 dB prace teoretyczne

żeby nie było wpływu na psychikę (nerwice)

drukarki mozaikowe, igłowe (drukowanie książeczek RUM) powinno się je obudowywać

w innych przypadkach stosuje się Ink Jet albo laserowe.

Wszystkie powyższe elementy znajdują się dużo poniżej największych dopuszczalnych wartości, ale nie wiemy, czy jest on bezpieczny w 100%, może na przykład dochodzić do nakładania się czynników, o czym dowiemy się za jakiś czas.

Ad 4 Związki chemiczne

furany, ozon - produkowane z materiałów, które wchodzą w skład monitora,

emisje w drukarkach laserowych, kserokopiarkach (powinny posiadać wymienne, wymieniane filtry węglowe) ozon początkowo podrażnia błony śluzowe, ale potem już nie czujemy , a ozon działa; ma działanie teratogenne.

Ad 5 Obciążenie statyczne

• bóle

• zespół RSJ (repetetive strength injury) - trwałe przeciążenie tkanek grupy mięśni

• zespół cieśni nadgarstka - początkowo objawia się parestezjami, potem zaburzeniami czucia lub nawet porażeniem mięśni.

- praca z myszką

- złe usytuowanie klawiatury (klawiatura powinna być na płasko)

• człowiek mniej się męczy na stojąco (bo większy wydatek energetyczny, ale siedząc likwidujemy fizjologiczne krzywizny).

• górna krawędź monitora nie powinna być wyżej niż linia wzroku. Wysokość blatu pod monitor 68 cm - 93 cm

kobiety w ciąży nie powinny pracować > 4h przy monitorze. Obserwowane wady u dzieci i pracownic wynikały z napięcia statycznego mięśni (dodatkowo stres powoduje wzmożenie napięcia mięśni).

Ad 6 Obciążenie narządu wzroku

30 tys. razy następuje przerzucanie wzroku z monitora na klawiaturę i na dokument - zapalenie spojówek, dwojenia, zła percepcja barw, bóle głowy,

- luminacja, odbicia (światło okna, lampy w ekranie)

- monitory z filtrem antyodbiciowym lub filtr i odpowiednie usytuowanie monitora
względem okna i opraw oświetleniowych.

- korzystniejszy jest biały ekran i czarne litery tak jak kartka dokumentu

- jeżeli jednak dokument jest czarny z jasnymi literami, to taki sam powinien być
ekran

- jeżeli pracujemy bez dokumentu - lepszy jest ekran czarny bo nie ma tętnienia

- nie powinno się pracować z czcionką <=7 (najlepiej 12)

- monitor, dokument, klawiatura powinny być w jednej linii

- oświetlenie => 500 lx (kasetony świetlówkowe, rastrowe zapobiegają olśnieniu
odbiciowemu) oświetlenie ogólne

- wystrój pomieszczenia; barwy pastelowe - seledyn szary

- nie powinno się wprowadzać więcej niż 4 barwy w monitorze (i nie skrajne czyli
fiolet i czerwień)

- stosowanie przerw; jeżeli praca trwa 1 h powinno być 5 min. przerwy lub praca
naprzemienna (praca z monitorem i związana z inną pozycją)

1

---