Opracowane zagadnienia z egzaminu (z lat poprzednich), Socjologia wychowania


SOCJOLOGIA WYCHOWANIA - EGZAMIN

  1. Socjologia wychowania jako subdyscyplina naukowa - umiejscowienie w systemie nauk, przedmiot socjologii wychowania.

A. K. Olechnicki i P. Załęcki:

B. Kowalski:

C. Radziwicz - Winnicki:

Szczepański :

Przedmiot badań:

1. zbiorowości społeczne, zjawiska, procesy socjalizacyjne i wychowawcze decydujące o kształtowaniu się poszczególnych jednostek, grup, klas, warstw, kategorii zbiorowości etnicznych i terytorialnych

2. instytucje wychowawcze regulujące przebieg procesów resocjalizacyjnych, wychowawczych wpływające na strukturę, treści i formy, organizację czynności wychowawczych i społeczno - kulturowych warunków wychowania oraz działalnością edukacyjną pośrednią lub bezpośrednią innych instytucji,

3. społeczno - kulturowy przebieg procesów wychowania i zachowań , organizacji i dezorganizacji sprzyjającej bądź nie realizacji celów oraz zadań wychowania i edukacji, zmiany i przekształcenia zachodzące pod wpływem edukacji i działalności społeczno - zawodowej.

4. poziomy efektywności i jakości funkcjonowania procesów wychowawczych i kulturowych w ramach mikro, mezo i makro systemów wychowania w zakresie form wychowania naturalnego, bezpośredniego, pośredniego, formalnego i nieformalnego

  1. Rozwój socjologicznej refleksji nad wychowaniem w Europie i USA.

a) ujednolicenie społeczeństwa pod względem normatywnym - społeczeństwo może przetrwać wtedy, gdy między jego uczestnikami istnieje wystarczająca jednolitość normatywna. Funkcją edukacji jest przekazanie określonych zasad i idei.

b) z drugiej strony w społeczeństwie nowoczesnym występuje podział pracy, a w efekcie aby społeczeństwo mogło funkcjonować i rozwijać się jego uczestnikom muszą być przekazywane zróżnicowane kompetencje i specjalizacje. Edukacja wdraża do wykonywania specjalistycznych zadań.

  1. Kierunki teoretyczne w interpretacji faktów edukacyjnych - charakterystyka.

Kierunki teoretyczne w interpretacji zjawisk edukacyjnych:

Główne modele teoretyczne w interpretacji zjawisk wychowawczych wg Terry'ego Wotherspoona :

  1. Strukturalizm funkcjonalny,

  2. Socjologia interpersonalna,

  3. Teoria krytyczna.

E. Durkheim założył, że edukacja sprzyja specjalizacji. Ujął edukację jako fakt społeczny.

Pytanie : Dlaczego wraz ze wzrostem autonomii członków społeczeństwa w systemach wzrasta jednocześnie jego spójność?

Odp.: Bo edukacja jest faktem, który sprzyja integracji społeczeństwa oraz rozwinięciu przez jednostkę świadomości własnej przynależności do społeczeństwa.

T. Parsons wymienił takie funkcje edukacji :

H. Domański , Struktura społeczna - układ relacji między ludźmi, organizacjami i instytucjami jakie występują w mikro, mezo i makrostrukturze. S. Ossowski , Struktura społeczna - -> Zależności wynikające z podziału pracy, ->Zależności wynikające z relacji , dominacji i podporządkowania , ->Relacje więzi społecznych , dystansów społecznych, antagonizmów.

Struktura społeczna wg T. Parsonsa - jest systemem relacji między jednostkami . Jednostki owe realizują wzajemnie zależne role. Realizacja owych ról jest podporządkowana wzorom i normom. Rola społeczna stanowi ogniwo łączące jednostkę jako byt psychologiczny ze strukturą społeczną. Interpretacja strukturalizmu funkcjonalnego wg T. Parsonsa - Społeczeństwo tworzy relatywnie trwały stabilny układ elementów. Jest to struktura zintegrowana. Poszczególne elementy pełnią wzajemnie na rzecz siebie określone funkcje a każda struktura opiera się na konsensusie wartości uznawanych przez jej członków. Parsons założył, że selekcja w szkole jest dokonywana na bazie ocen. Ocena jest wypadkową dwóch elementów: zadaniowe osiągnięcia jednostki oraz czynniki askryptywne - przypisane statusowi jednostki. Są związane ze statusem społecznym rodziny ucznia, jego płcią, przynależnością etniczną , rasą itp.

Kapitał kulturowy jest systemem specyficznych kompetencji, wiedzy o świecie kompetencji interpersonalnych obyczajowości, które jednostka przyswaja w toku socjalizacji. Kapitał posiada w znacznym stopniu charakter stratyfikacyjny. Reprodukcja kulturowa - odtwarzanie habitusów i kapitałów kulturowych a pośrednio jest związana z odtwarzaniem systemu stratyfikacyjnego. Reprodukcja kulturowa to proces, w którym szkoła i inne instytucje społ. utrwalają nierówności społ.; to swoistego rodzaju dziedziczenie , przenoszenie nierówności z pokolenia na pokolenie, rodzina determinuje dalsze losy. Szkoły utrwalają zróżnicowanie wartości, poglądów społ., które nabywamy we wczesnym okresie życia(trzymamy się razem tych, którzy są do nas podobni). Przemoc symboliczna jest systemem subtelnych ukrytych działań podejmowanych w ramach instytucji edukacyjnych mających na celu skłonienie jednostek do podjęcia habitusu ( czyli modelowego stylu życia)klasy dominującej. Bourdieu założył, że społeczeństwo jest podzielone na klasy, które są odtwarzane (reprodukowane ) przez siłę symboliczną. Klasa dominująca narzuca definicję świata społecznego stosując siłę symboliczną i jest to definicja zgodna z jej interesem.

Edukacja to rodzaj kapitału społecznego - będzie przedmiotem rywalizacji dostępu do edukacji. Silny rozwój edukacji na szczeblach wyższych w społeczeństwie industrialnym. Edukacja jest kapitałem ale też towarem - przedmiotem konsumpcji. W społeczeństwach nowoczesnych i późno nowoczesnych edukacja jest jednym z głównych kryteriów określających pozycje społeczne jednostki oraz możliwości awansu społecznego. Wyznacznikiem wykształcenia są dyplomy , świadectwa, certyfikaty. Ma miejsce fetyszyzacja dyplomów - im więcej dyplomów tym większe są szanse na rynku. Ważna jest też jakość certyfikatu - ranga instytucji edukacyjnej. Jest to zjawisko kredencjalizmu - fetyszyzacja. Na rynku jest za dużo instytucji wydających certyfikaty. Dlatego powstaje inflacja dyplomów - nadwyżka dyplomów na rynku, podaż przekracza popyt potencjalnych pracodawców na absolwentów posiadających dyplomy. Wartość ulega obniżeniu.

Istnieją dwa typy mobilności - przechodzenia na kolejne poziomy edukacji: Sponsorowana - nie jest związana z zasadą merytokracji, jest związana z cechami przypisanymi jednostce, z systemem klasowo- segregacyjnym. Polega na preferencji kształcenia młodzieży pochodzącej z rodzin o wysokich pozycjach stratyfikacyjnych w szkołach elitarnych. Część młodzieży elitarnej jest kształtowana elitarnie. Kategoria rywalizacji nie istnieje - konkurencji też nie ma. Konkurencyjna - podporządkowana zasadzie merytokracji, młodzież rywalizuje na bazie własnych kompetencji oraz wyników uzyskanych w trakcie egzaminów o miejsca na kolejnych szczeblach edukacji. Pozornie czynnik stratyfikacyjny jest nieważny. Kategoria rywalizacji i konkurencji istnieje.

Krytyczna teoria społeczna. Jak wskazuje Sasha Roseneil ( prof. na Uniwersytecie w Leeds) mniej popularne pozycje w obrębie teorii społecznej zajmują:

  1. Krytyczna teoria rasowa,

  1. Studia postkolonialne,

  2. 3.Studia LGBT( Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender Studies), 4.Studia Queer.

1)Heteronormatywność - jeden z kluczowych terminów teorii queer, określający konfigurację kultury sprowadzającą seksualność do heteroseksualności. Wszechobecne w normach społecznych, prawnych i w kontaktach społecznych założenie, że wszyscy ludzie są heteroseksualni oraz że podejmują tradycyjne role płciowe.

2)Krytyczna interpretacja roli szkoły w procesie reprodukowania relacji genderowych ( czyt. dżenderowych, czyli płciowych) oraz aspiracji edukacyjnych i zawodowych w odniesieniu do dzieci i młodzieży obojga płci. Relacje genderowe - płeć społeczna, sex - biologiczna i gender - zestaw ról społecznych, norm określanych do płci definiowanych kulturowo społecznie. Rodzaje feminizmu:

3)Teoria LGBT - analizie poddawane są strategie w ramach , których patriarchalny porządek społeczny kontroluje tożsamość psychoseksualną i traktuje jako arbitralnie uznaną normę modeli heteroseksualności. Jednocześnie w ramach modeli LGBT zakłada się , że nadanie uprzywilejowanego statusu perspektywie heteroseksualnej powoduje marginalizację funkcjonowania społecznego osób homoseksualnych, biseksualnych, transgenderowych (są to tożsamości wyciszane w przestrzeni edukacyjnej) - nadawanie marginalnego statusu, pomijanie.

Teoria poststrukturalna(odniesienie do feminizmu i LGBT)-interpretacja seksizmu jako normali-zacyjnej strategii realizowanej poprzez dominujące, odporne na zmianę dyskursy regulatywne.

  1. Status szkoły w systemie społecznym, główne funkcje społeczne instytucji edukacyjnych.

A. Status szkoły w systemie społecznym - szkoła jest syntezą ról społecznych związanych z określoną zbiorowością społeczną, zlokalizowaną w czasie i przestrzeni, wpływającą na zachowanie i postępowanie ludzi, umożliwiającą im działanie w różnych dziedzinach. Treść społeczna i funkcje szkoły są ściśle związane z charakterem wychowania i edukacji. Wraz ze zmianami zachodzącymi w strukturze społeczeństwa, w materialnych warunkach jego bytu i świadomości społecznej zmieniają się cele i treści wychowania. Przez funkcje szkoły rozumie się określony sposób działania związany z rozwijaniem i zaspokajaniem potrzeb oraz aspiracji społeczeństwa, zwłaszcza w zakresie edukacji i wychowania. Wpływ szkoły na życie społeczne i kształtowanie osobowości ludzi łączy się z układem mechanizmów zewnętrznych i wewnętrznych regulujących zachowanie człowieka i przebieg jego kariery szkolnej. Istotne znaczenie ma tutaj zwłaszcza społeczno-historyczny charakter szkoły, jej dziedzictwo przeszłości, wywierające wpływ na życie i potrzeby ludzi, na wnoszenie nowych wytworów i wartości.

B. Główne funkcje społeczne instytucji edukacyjnych:

  1. Koncepcja systemu edukacyjnego w ujęciu Talcotta Parsonsa (charakterystyka wychowania w szkole podstawowej i średniej w kontekście założeń strukturalizmu-funkcjonalnego; socjalizacja i selekcja jako funkcje szkoły w ujęciu Parsonsa).

A. Szkoła podstawowa - Środowisko szkoły stanowi przestrzeń wyrabiania poczucia obowiązku, przystosowuje do pełnienia ról społecznych, wdraża do uznanych społecznie systemów wartości .Jest przestrzenią, gdzie człowiek spotyka się z formalną oceną i selekcją . Selekcja jest realizowana poprzez zasadę merytokracji i są to osobiste osiągnięcia jednostki. Czynniki askreptywne są niezgodne z założeniami zasady merytokracji i odnoszą się do takich kategorii jak pochodzenie społeczne, płeć,przynależność etniczna. Na poziomie szkoły podstawowej o sukcesie ucznia decydują przynależność etniczna , rasa itp.

B. Szkoła średnia - Tu akcent pada na jakościowy aspekt osiągnięć ucznia. Szkoła powinna rozpoznawać szczególne uzdolnienia ucznia. Zadaniem szkoły średniej jest różnicowanie uczniów na takich którzy po skończonej edukacji pójdą do pracy i tych którzy podejmą dalszą edukację na uczelniach wyższych. Traci tu znaczenie czynnik askreptywny, uczniowie pochodzą z rozległego terenu geograficznego, co ogranicza znajomość rodziny czy statusu społecznego. Słabsza jest również współpraca miedzy domem ucznia a szkołą.

C. Socjalizacja - przekazywanie jednostce kompetencji niezbędnych do funkcjonowania w społeczeństwie.

D. Selekcja - wyłonienie uczniów uzdolnionych, dokonanie zróżnicowania na zdolnych i przeciętnych.

  1. Ideologie edukacyjne (ujęcia definicyjne: ideologia, ideologia edukacyjna, interpretacje edukacji w ujęciu konserwatyzmu, liberalizmu, radykalizmu);

A. IDEOLOGIA

B. IDEOLOGIA EDUKACYJNA

C. LIBERALIZM - ideologia, kierunek polityczny głoszący, iż szeroko rozumiana wolność jest

nadrzędną wartością. Odwołuje się do indywidualizmu, stawia wyżej prawa jednostki niż znaczenie wspólnoty, głosi nieskrępowaną (aczkolwiek w ramach prawa) działalność poszczególnych obywateli we wszystkich sferach życia zbiorowego.

D. RADYKALIZM - jego przedstawiciele mają krytyczną diagnozę stanu społecznego, wyrażają pogląd, iż społeczeństwo krajów wysoko przemysłowych i kultura zachodu są w ogromnym kryzysie. Ostrzegają przed dehumanizacją. Charakter ciągłej rywalizacji ludzi i przedsiębiorstw oraz ostrej konkurencji rynkowej. Zwracają uwagę na negatywne skutki pogoni przedsiębiorstw za jak najszybszych przeciąganiem nie zawsze sprawdzonych nowinek technicznych w celu osiągnięcia maksymalnego zysku. Z niepokojem dostrzegają komercjalizację kultury coraz częstsze zagubienie ludzi w zawikłanych mechanizmach współczesnego świata. Zwracają uwagę na narastającą patologie w wielu środowiskach i dziedzinach życia.

E. KONSERWATYZM

  1. Wychowanie do demokracji (cechy wzoru osobowego demokraty według Marii Ossowskiej, Józefa Tischnera, cechy systemu demokratycznego wg Piotra Sztompki).

A. Cechy wzoru osobowego demokraty wg. M. Ossowskiej.

a) zainteresowanie zagadnieniami społecznymi - wiedza na temat życia społecznego; jest niezbędna aby można było wygłaszać swoje racje. Jest potrzebna również umiejętność krytycyzmu, zainteresowanie ekonomią, kulturą społeczną, sytuacją polityczną;

b) przezwyciężanie egocentryzmu - zdolność do rezygnacji z własnych profitów w sytuacji, gdy wymaga tego wyższe dobro społeczne;

c) ofiarność i gotowość do uczestnictwa w służbie społecznej - zdolność do działania bezinteresownego, bez oczekiwania nagród finansowych lub materialnych, a jednostka doznaje nagród moralnych;

d) umiejętność współdziałania - zdolność respektowania potrzeb innych; umiejętność negocjacji, asertywność itp.;

B. Cechy wzoru osobowego demokraty wg. J. Tischnera

C. Cechy systemu demokratycznego wg. P. Sztompki

- zasada legitymizacji - określa wymagania wobec uzasadnionej władzy; jest to krytykowanie jej i przejawianie aspektu podejrzeń wobec władzy. Władza uznana jest za prawomocną dopiero wtedy, gdy zostanie wykazane, że jej źródłem jest wola narodu; kiedy zostanie wykazane, że działa ona zgodnie z dobrem obywateli. System demokratyczny zakłada możliwość praktykowania nieposłuszeństwa obywatelskiego w sytuacji, gdy podmioty władzy sprzeniewierzają się podstawowym uznanym prawom. Jest to system, który określa także dopuszczalne mechanizmy korygujące sprawowanie władzy;

- typologia Sztompki odnosząca się do polityki:

a) cykliczność wyborów i kadencyjność

b) podział władzy

c) zasada rządów prawa i niezależności sądów

d) zasada konstytucjonalizmu i kontrola zgodności ustaw z konstytucją

e) zasada możliwości odwoływania się od decyzji sadów

f) zasada praw obywatelskich: prawo określające wolność człowieka; w wymiarze społecznym jest nadrzędnym wobec praw konstytucyjnych

g) ochrona porządku publicznego

h) zasada swobody wypowiedzi

i) zasada samorządności - określa upodmiotowienie człowieka/ obywatela i nadawanie mu prawa do podjęcia decyzji o środowisku, w którym żyje.

- określone kompetencje preferowane w modelu demokratycznym Sztompki:

a) kompetencje komunikacyjne - demokracja wymaga komunikacji między ludźmi, wymaga wymiany opinii, a jednocześnie u podstaw otwartej komunikacji waży aspekt zaufania. Pozwala zakładać, że partnerzy interakcji są szczerzy, prawdomówni i wyrażają własne autentyczne opinie.

b) tolerancja - uznanie różnic, odnoszących się do stylu życia, opinii, preferencji, gdzie różnica jest traktowana jako nowe źródło perspektyw i szans niż jako zagrożenie;

c) zdolność do kompromisu i konsensusu - zastępują one konflikt i walkę, są możliwe wtedy, gdy obywatele akceptują obowiązujące reguły i odnajdują wspólną przestrzeń porozumienia.

d) zdolność zachowania kultury w debacie publicznej - respektowanie w wypowiedziach podjętego tematu, unikanie wypowiedzi atakujących przeciwnika personalnie, poszanowanie godności przeciwnika;

e) zdolność do uczestnictwa- partycypacji - również wymaga minimalnego zaufania, uznania, że reguły są sprawiedliwe, założenia, że inni działają w sposób skuteczny oraz wymaga zaufania do ustroju politycznego;

f) dążenie do rozwiązania kompetencji poprzez edukację;

g) dążenie do zdobywania wiedzy;

h) rozwijanie myślenia krytycznego;

  1. Socjalizacja i identyfikacja jako pojęcia socjologiczne, pojęcie socjalizacji pierwotnej i socjalizacji wtórnej, pojęcie znaczącego innego, uogólnionego innego, charakterystyka przejścia od etapu socjalizacji pierwotnej do socjalizacji wtórnej;

A. Socjalizacja

B. Socjalizacja pierwotna

C. Socjalizacja wtórna

D. Identyfikacja

E. Znaczący inny, osoba znacząca - osoba, która w procesie socjalizacji odgrywa istotną rolę przy kształtowaniu się osobowości jednostki społecznej i wpływa na jej zachowania. W socjalizacji pierwotnej są to rodzice lub rzadziej opiekunowie. Dziecko nie ma możliwości wyboru znaczących innych, przez co świat społeczny rodziców jest jedynym danym jednostce światem z narzuconymi przez rodziców definicjami. W socjalizacji wtórnej mogą to być inne osoby wywierające znaczny wpływ na system wartości lub wzorce zachowań jednostki - nauczyciele, księża, zwierzchnicy w pracy zawodowej, małżonkowie - zależnie od sytuacji, w jakiej znalazła się jednostka, oraz od wcześniej już ukształtowanych struktur osobowości. Od znaczących innych jednostka społeczna uczy się, często poprzez naśladownictwo, odgrywania

podstawowych dla danego społeczeństwa ról społecznych. W procesie socjalizacji pierwotnej definicje sytuacji przekazywane przez znaczących innych są dla jednostki obiektywną rzeczywistością. Ich role i postawy innych są przez dzieci internalizowane, a poprzez identyfikację ze znaczącymi innymi kształtuje się osobowość i tożsamość jednostki.

F. Uogólniony inny - w trakcie abstrahowania od konkretnych postaw znaczących innych

następuje uświadamianie sobie uogólnionego innego, czyli ogólnych ról społecznych i norm. Uogólniony inny to termin używany w socjologii i psychologii społecznej, określający ogólne reguły społeczne, normy i wartości, które jednostka społeczna zaczyna dostrzegać w procesie socjalizacji wtórnej i pojmować, że reguły, według których działa, nie są regułami tylko jej znaczących innych, czyli bliskich osób, z którymi się utożsamia, ale są one ogólnie przyjęte w

społeczeństwie.

G. Charakterystyka przejścia od etapu socjalizacji pierwotnej do socjalizacji wtórnej Wg G. Meada okres socjalizacji pierwotnej kończy się, gdy jednostka ukształtuje w swojej świadomości pojecie "uogólnionego innego", tzn., gdy staje się zdolna do identyfikacji nie tylko z konkretnymi "znaczącymi innymi", lecz z ogółem innych. Przejście z jednej fazy do drugiej, oznacza zazwyczaj, iż jednostka zyskała poczucie własnej tożsamości.

  1. Globalizacja jako kontekst funkcjonowania środowisk wychowawczych (pojęcie globalizacji, aspekty globalizacji: ekonomiczny, polityczny, kulturowy, społeczny, ekologiczny, informacyjny. Perspektywy interpretacyjne globalizacji wg E.Wnuk-Lipińskiego: globalizacja jako rynek światowy, globalizacja jako relatywizacja, globalizacja jako modernizacja i detradycjonalizacja, globalizacja jako homogenizacja lub hybrydyzacja).

A. Globalizacja - ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur, czego efektem jest tworzenie się "jednego świata", światowego społeczeństwa; zanikanie kategorii państwa narodowego; kurczenie się przestrzeni społecznej i wzrost tempa interakcji poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych oraz wzrost znaczenia organizacji ponad- i międzynarodowych, w szczególności ponadnarodowych korporacji.

Społeczeństwo globalne wg. Sztompki może być definiowane jako zespół procesów tworzących jeden świat. Społeczeństwo zależne wzajemnie od siebie we wszystkich aspektach życia politycznego, kulturowego, ekonomicznego.

B. Perspektywy interpretacyjne globalizacji wg E.Wnuk-Lipińskiego:

Homogenizacja polega na ujednoliceniu się społeczeństwa wg wspólnego wzorca, które peryferie i poperyferie przejmują od centrum stanowiąc jego imitację. Zanika folkloryzacja, ma zaś miejsce westernizacja świata.

Hybrydyzacja polega na asymilacji do kultury lokalnych jedynie pewnych elementów wspólnych przy zachowaniu elementów specyficznych a w efekcie nie jest przyjmowany wzorzec uniforminizujący, ale ma miejsce wzajemne przenikania się kultur i zestawiania ich symboli. Efektem jest jakościowo nowa synteza kulturowa.

C. Globalizacja Immanuel Wallerstein. - Według niego świat można podzielić na trzy poziomy:

  1. Pojęcie tożsamości (tożsamość społeczna, grupowa, kulturowa); podstawowe typy tożsamości powstające w kontekście społeczeństwa globalnego (typy tożsamości wyróżnione przez Zbyszka Melosika i Tomasza Szkudlarka, podstawowe typy tożsamości wyróżnione przez Zygmunta Baumana, tożsamość globalnego nastolatka; tożsamość typu insert). Ogólna charakterystyka tożsamości globalnej.

A. Tożsamość - złożony fenomen, zasadzający się na procesie tzw. identyfikacji, czyli utożsamiania się z pewnymi konfiguracjami wartości, faktów historycznych i wzorów kulturowych. Jest ona formą wiedzy, mówiącą jak określić się na tle otaczającego świata, tym samym wynika z praktyki poznawczej, kształtującą się w innych dziedzinach i sama staje się tą praktyką. (Misztal)

B. Typy tożsamości powstające w kontekście społeczeństwa globalnego:

1) Tożsamość globalna- przezroczysta - związana z niewrażliwością jednostki na różnice kulturowe. Jednostka interpretuje poszczególne kultury przez pryzmat elementów specyficznych dla kultury zachodu. Interpretuje poszczególne elementy jako podobne lub różne w porównaniu z kulturą zachodu

2) Tożsamość globalna- każda - określa dążenia jednostki do wtopienia się, zasymilowania z kontekstem każdej kultury w której przebywa. To typ tożsamości, którą charakteryzują wysokie kompetencje adaptacyjne. Jednocześnie włączając się w kontekst kolejnej kultury jednostki z identyfikacji wytworzonych wcześniej.

3) Tożsamość upozorowana - jest efektem upozorowania jednostki w kontekście rzeczywistości opartej na przekazie medialnym. Jest to rzeczywistość sfragmentaryzowana, a tożsamość staje się pochodną interpretacji świata, zapośredniczoną przez media.

4) Tożsamość typu supermarket - wolny wybór - świadomość, atrybutów dostępnych na rynku konsumpcji. Jednostka poprzez ich wykorzystanie prezentuje definicję siebie.

5) Tożsamość typu amerykańskiego - polega na identyfikowaniu się z wzorami przypisanymi stereotypowo w kulturze amerykańskiej, jej stereotypowe atrybuty to: nowość, wolność, ekspansywność, kult młodości itp…

6) Tożsamość brzytwa - jest efektem identyfikacji z wzorami specyficznymi dla danego kontekstu kulturowego, z symbolami specyficznych grup etnicznych z symbolami religijnymi itp. Przy jednoczesnym odrzuceniu symboli reprezentowanych przez inne kultury. Ten typ tożsamości może przybierać formy nacjonalizmu lub fundamentalizmu.

1) Model tożsamości pielgrzyma- jest to typ tożsamości nowoczesnej. Jednostka relatywnie wcześniej tworzy projekt swojej biografii, definiuje, określa ostateczny cel jaki zamierza osiągnąć. Ma świadomość etapów pośrednich, jakie do osiągnięcia owego celu prowadzą, a wszelkie zdarzenia niespodziewane wprowadzają załamania do tak zdefiniowanego modelu biograficznego, są interpretowane jako zdarzenia kryzysowe niszczące biografię człowieka. Typ tożsamości sztywnej.

2) Model tożsamości koczownika- typ tożsamości pogranicznej między nowoczesną a ponowoczesną. Koczownik jest interpretowany jako dążący do realizacji założonego celu, aczkolwiek nie jest to cel ostateczny. Zakłada konieczność dokonywania cyklicznych powtórek, procedura osiągania celu jest jednak jednostce znana. Jest w stanie określić kolejne role jakie będzie pełniła na przestrzeni długich odcinków czasowych, potrafi określić zadania jakie w te role będą przypisane.

3) Model tożsamości gracza - typ tożsamości, który działa w świecie pozbawionym reguł,

definicją takiego świata jest ryzyko. Gracz jest świadomy, że każdą sytuacje musi na

nowo poddawać refleksyjnemu oglądowi, dlatego iż w rzeczywistości dynamicznej

zmiany, kolejne sytuacje nie powtarzają się, są odmienne wobec tego uprzedniego doświadczenia, mogą się wydawać nie wystarczające. Interakcje preferowane przez gracza, to oparta na przesłankach racjonalnych, współpraca z partnerem i rywalizacja z przeciwnikiem. Jest to typ tożsamości marginalizujący sentymenty, litość albo sympatie wobec partnera interakcji.

4) Model tożsamości turysty- jest to typ tożsamości konsumpcyjny, świat i przestrzeń społeczna jest traktowana jako źródło przyjemności i przeżyć estetycznych. Typ tożsamości wyrażającej wolność. Przestrzeń jest konstruowana dla turysty w sposób elastyczny, tak aby odpowiadała jego potrzebom. Turysta eksploatuje przestrzeń i w związku z tym nie dąży do zrozumienia faktu, relacji zdarzeń które na danym terenie mają miejsce, ale dąży do wnikania w ich szczegóły po to aby je zobaczyć, wpisać w poczet swoich osiągnięć, przeżyć wrażenia estetyczne albo doznać szoku.

5) Model tożsamości włóczęgi - jest to typ eksterytorialny. W przypadku włóczęgi eksterytorialność jest efektem przymusu. Jest typem tożsamości zmarginalizowanej podobnie jak turysta określa swoją tożsamość dynamicznie na bieżąco, aczkolwiek opiera się na kryteriach narzuconych. Nie doświadcza wolności, która stanowi dla niego konieczność i w której zdarzeń nie przyjemnych często unika poprzez wycofanie, ucieczkę albo zachowanie dewiacyjne.

  1. Ruch alterglobalistyczny jako odpowiedź na globalizację (definicja ruchów alterglobalistycznych, podstawowe cechy ruchów alterglobalistycznych, ujęcie ruchów alterglobalistycznych jako ruchów przeciwwładzy w ujęciu Ulricha Becka).

A. Ruchy alterglobalistyczne -struktura obywatelska bazująca na krytyce polityki, ekonomii globalnej, powstała na bazie utraty zaufania możliwości wywierania wpływów oraz ochrony obywateli przez państwo, które będąc strukturą polityczną, uzależnia podejmowane decyzje od światowych rynków finansowych.

Założenia: Przekonanie, że globalizacja zwiększa ubóstwo, nierówność, a koszty globalizacji ponoszą grupy najmniej uprzywilejowane, zaniedbywane są w ramach jej dyskursu zagadnienia związane z łamaniem praw człowieka.

CELE:

B. Cechy ruchów alterglobalistycznych (P. Sztompka)

C. Ujęcie ruchów alterglobalistycznych jako ruchów przeciw władzy w ujęciu U. Becka

U. Beck wskazuje na to, że w społeczeństwo globalne posiada charakter społeczeństwa konsumpcji, w którym pojawia się sytuacja, gdzie wszystko uzależnione jest od ekonomii i rynku. Władza traci legitymizację jako autorytet moralny oraz nie jest jej przyznawane zaufanie społeczne. Jest to sytuacja, która stwarza szczególne warunki dla działania grup protestu, posiadają one charakter pozarządowy i odwołują się w swoich programach do wartości i norm, którym przypisywany jest status uniwersalny. Protest publiczny realizowany jest w przestrzeni globalnej, ale dąży on do maksymalnej niezależności od uwarunkowania politycznych i ekonomicznych, bazuje na zmotywowaniu ludzi reprezentujących różne konteksty społeczne do włączenia się do ponadnarodowego projektu sprzeciwu wobec porządku globalnego, wskazuje na następujące strategie działań:

  1. Pokolenie jako kategoria socjologiczna (ujęcia definicyjne: pokolenie, więź pokoleniowa, konflikt pokoleń. Charakterystyka pokolenia X, pokolenia transformacji systemowej, pokolenia globalnego).

Dominujące typy postaw (H. Świda - Ziemba):

  1. typ autentycznego katolika

  2. typ chłodno - rywalizacyjny

  3. typ emocjonalnego indywidualisty

  4. typ homeostatyczno - wspólnotowy

Typologia B. Fatygi:

1. NORMALSI:

2. MŁODZIEŻ INTELIGENCKA:

3. PRACOHOLICY:

4. ZMARGINALIZOWANI MŁODZI LUDZIE Z ZASADNICZYCH SZKÓŁ ZAWODOWYCH I TECHNIKÓW:

5. ZMARGINALIZOWANI UCZNIOWIE SZKÓŁ ZAWODOWYCH I LICEÓW, KTÓRYCH RODZICE PRZELICZYLI SIĘ Z MOŻLIWOŚCIAMI WŁASNYCH DZIECI ORAZ MŁODZI BEZROBOTNI ABSOLWENCI SZKÓŁ:

6. UCZESTNICY SUBKULTUR:

- J. Edmunds i B. S. Turner jako pierwsze pokolenie globalne wskazują lata 60.

- Występowało w USA i Europie Zachodniej, jego świadomość byłą globalna. Wydarzeniem traumatycznym była wojna w Wietnamie i poprzedzające ją kryzysy zimnowojenne.

- Pojawienie się nowych, globalnych intelektualistów podejmujących zagadnienie społeczne. Kategoria intelektualistów wykorzenionych.

- Inicjator zmian w strukturach rodzinnych, relacji między płciami i interpretacji porządku społeczno - politycznego typu welfare - state, nowy typ konsumeryzmu obejmującego każdy aspekt życia.

- Okres rozwoju turystyki i emigracji.

- Od 1970 rozpowszechniają się ruchy ekologiczne zogniskowane wokół zagrożeń dla ludzi w wyniku zanieczyszczeń środowiska. Ekologia nawiązywała do etyki kosmopolitycznej. Zagadnienie kluczowe dla ruchów młodzieżowych i antyglobalistycznych.

- Lata 80. zogniskowane na zagadnieniach zdrowia i stylów życia, problemem było globalne rozprzestrzenianie się HIV.

  1. Społeczeństwo konsumpcyjne jako kontekst kreowania środowisk wychowawczych (definicja społeczeństwa konsumpcyjnego, podstawowe konsekwencje konsumpcjonizmu: konsekwencje podmiotowe, kulturowe, estetyczne, marketingowe). Znaczenie zjawisk: alienacja podmiotu w procesie (akcie) konsumpcji, fetyszyzacja towaru, rekreacyjne zakupy, konsumpcja na pokaz. Dziecko jako konsument. Znaczenie reklamy; pojęcie doświadczenia kulturowego w ujęciu Deana Mac Cannella; przestrzeń hipermarketu i reklama w ujęciu Jeana Baudrillarda).

Konsumeryzm ( konsumpcjonizm)- w połowie lat 70. Wprowadzono ideę , że raczej konsumpcja , a nie - jak utrzymywał Marks - produkcja tworzy podstawy tożsamości klasowej.

Termin konsumpcjonizm posiada dwa znaczenia :

Etapy rozwoju konsumeryzmu :

Historia konsumeryzmu - w ujęciu Z. Baumana - opiera się na kwestionowaniu i odrzucaniu kolejnych barier , które ograniczały swobodę fantazji .

Konsumpcjonizm ponowoczesny ( późno nowoczesny )

W ujęciu Harrie'go Fergussona , konsumeryzm w swojej późno nowoczesnej formie opiera się na uwalnianiu fantazji dotyczących zachcianek , a nie na kontroli i stymulacji pożądania .

Cechy społeczeństwa konsumpcyjnego :

Alienacja w procesie konsumpcji :

W odniesieniu do relacji człowieka obiekt konsumpcji przytaczana jest w literaturze przedmiotu koncepcji alienacji .

Alienacja w procesie produkcji i konsumpcji :

Podmiot jako fetysz :

Karol Marks stwierdził , że towar może stać się fetyszem , z tego względu iż posiada zdolność organizowania znaczeń oraz potrafi kreować sytuacje , w której pragniemy rzeczy , które nie odpowiadają na nasze materialne potrzeby , wytwarzanie zostało podporządkowane w okresie industrializacji stylowi , klimatowi i odczuciu , obiektem sprzedawanym staje się czyste doświadczenie , nie posiadające natury materialnej .

Konsumpcja post - materialistyczna :

Społeczeństwo ponowoczesne ukierunkowane jest na konsumpcję post - materialistyczną , nie konsumpcje już jedynie wytworów materialnych , ale dzieli kulturę przygotowując się do konsumpcji .

Doświadczenie kulturowe według Deana McCannalla :

Wskazuje na pojęcie doświadczenia kulturowego , pisząc , iż dostarcza ono wyidealizowane , zmyślone lub przerysowane modele zycia społecznego , obecne w sferze publicznej , w filmie, literaturze , retoryce politycznej , komiksach , w zasadach etykiety , na wystawach i w innych miejscach .

Hipermarket jako przestrzeń doświadczeń konsumenta w ujęciu Baudrillarda :

  1. Socjologia wychowania w ujęciu Floriana Znanieckiego.

Socjologia wychowania wg. Floriana Znanieckiego jest to działalność społeczna ukierunkowana na osobnika będącego kandydatem do członkostwa w danej grupie społecznej. Jest to proces przygotowania jednostki do uczestnictwa w grupach i instytucjach społecznych, jest realizowany w tzw. środowisku wychowawczym, które jest odrębnym środowiskiem jakie grupa przygotowuje dla osobnika mającego zostać jej uczestnikiem po odpowiednim przygotowaniu. W procesie wychowawczym konieczne jest uwzględnienie faktu, że człowiek uczestniczy w wielu różnych grupach i instytucjach społecznych, dlatego w procesie wychowawczym muszą być uwzględniane relacje między tymi instytucjami, ich struktura i zachodzące miedzy nimi zależności. Analizie procesu wychowawczego musi towarzyszyć: punkt widzenia: wychowawcy, wychowanka oraz grupy, dla której proces wychowawczy jest realizowany. Nauczyciel jako podmiot związany z systemem dominującym, z kulturą klas średnich w społeczeństwie. Nauczyciel niejako podejmuje działania związane z przemocą symboliczną wobec wychowanka jeżeli nie uzyska świadomości stosowania przemocy i nie stanie się reformatorem przestrzeni szkoły. Uczeń w szkole traktowany jest jako podmiot oporujący, stawia opór, natomiast grupa, na rzecz której wychowanie odbywa się, to podmiot związany z przestrzenią pracy, zatrudnienia. Proces edukacyjny realizowany jest na potrzeby rynku pracy i w interesie pracodawcy leży to aby wyodrębnić absolwentów najlepiej przygotowanych i najbardziej wykształconych.

  1. Charakterystyka koncepcji wiedzy/władzy Michela Foucault.

Foucault wskazywał, że podmioty dominujące, sprawujące władzę mają możliwość uzyskiwania dostępu do wiedzy o podmiotach podporządkowanych. Jest to wiedza odnosząca się do ich biografii, jak również do faktów aktualnych, obejmuje obserwacje i monitorowanie. Skrajną formą jest relacja panopticonu (wszystko widzieć - wszechobecny przyrząd optyczny określający sytuację, w której przedstawiciele danej grupy mogą być nieustannie obserwowani). Aby sprawować kontrolę wystarczy już sama świadomość podporządkowanych, że w danej chwili może być nad nimi sprawowana obserwacja (zakład karny, szpital psychiatryczny). Związek władzy i wiedzy zostaje sprowadzony do szczególnej relacji, którą Foucault nazywa relacją „władzy/wiedzy”. Sama władza natomiast przestaje być postrzegana jedynie w kategoriach zakazu i wykluczenia, zamknięcia, czy uprzedmiotawiania. Co prawda nadal posiada represyjny charakter, jednak jej funkcja uzyskuje walor produktywności. Możliwość wiedzy o jednostce, jak i pojawienie się samej jednostki, oraz jej skuteczne wykorzystanie jest warunkowane działaniem relacji władzy. Foucault pisząc o wzajemnym powiązaniu władzy z wiedzą, tworzy swoistą relację władzy/wiedzy. Zawsze tam, gdzie istnieje wiedza istnieje też pewna władza, która ją umożliwia i odwrotnie: „Ani władza nie może być praktykowana bez wiedzy, ani wiedza nie może nie płodzić władzy.” „Wypada raczej uznać, że władza produkuje wiedzę (...); że władza i wiedza wprost się ze sobą wiążą; że nie ma relacji władzy bez skorelowanego z nimi pola wiedzy, ani też wiedzy, która nie zakłada i nie tworzy relacji władzy.” Należy jednak uważać by nie wprowadzać tożsamości między obojgiem pojęć, chociaż zachodzą między nimi rozmaite stosunki i relacje warunkowe. Władza tworzy przedmioty wiedzy przez obiektywizację, „wydobywa je na jaw”, gromadzi informacje, dzięki którym może skutecznie działać.

  1. Kredencjonalizm i inflacja dyplomów w ujęciu Randalla Collinsa.

Kredencjonalizm - fetyszyzacja dyplomu, dążenie przez podmiot do ich gromadzenia przy założeniu, ze im wyższa liczba dyplomów prestiżowych instytucji tym lepsze szanse jednostki na rynku zawodowym oraz przestrzeni politycznej. Gdy dyplomów na rynku jest za wiele podobnie jak każda inna wartość rynkowa dochodzi do ich inflacji

Inflacja - rywalizacja między dyplomami analogicznych poziomów edukacji, którym jednak przypisywany jest zróżnicowany prestiż

Mobilność edukacyjna też ma 2 rodzaje: konkurencyjną oraz sponsorowaną

Konkurencyjna- polega na tym, że kariera edukacyjna jednostki określana jest stopniowo przez pryzmat jej uczestnictwa i osiągnięć na poszczególnych poziomach edukacji. Jeżeli chodzi o szkolnictwo na poziomie wyższym , rywalizacja o miejsce na uczelni odbywa się na poziomie szkoły średniej, gdzie uczniowie dążą do uzyskania świadectw dojrzałości z jak najwyższymi wynikami lub też dążą do uzyskania wiedzy na takim poziomie, który wydaje się najatrakcyjniejszy na tym poziomie edukacji

Sponsorowana- kariery edukacyjne dzieci są określane stosunkowo wcześnie, już na poziomie edukacji podstawowej i wtedy podejmuje kształcenie w szkołach elitarnych, które przygotowują do kształcenia uniwersyteckiego. Kariera ucznia to wypadkowa jego zdolności oraz przynależności do określonej, uprzywilejowanej grupy społecznej. Związek z systemem klasowo- segregacyjnym.

  1. Charakterystyka koncepcji reprodukcji społecznej i przemocy symbolicznej Jeana-Claude'a Passeron'a i Pierre'a Bourdieu.

Habitus - określa strukturalnie, statusowo, stratyfikacyjnie modelowany styl życia, system aspiracji, tożsamości i modele behawioralne, jakie jednostka rozwija w toku własnej socjalizacji.

Kapitał kulturowy - system wiedzy o świecie, kompetencji interpersonalnych, obyczajowości, które jednostka przyswaja w toku socjalizacji.

Reprodukcja społeczna - odtwarzanie habitusów i kapitałów kulturowych, związana pośrednio z odtwarzaniem systemu stratyfikacyjnego.

Przemoc symboliczna - miękka forma przemocy, która nie daje po sobie poznać, że jest przemocą. Polega na uzyskiwaniu różnymi drogami takiego oddziaływania klas dominujących czy uprzywilejowanych na całość społeczeństwa i na klasy podporządkowane, by podporządkowani postrzegali rzeczywistość, a tym samym relację dominacji, której są ofiarą, w kategoriach percepcji i oceny, które wyrażają interes klas dominujących. W ten sposób podporządkowani postrzegają swoją sytuację jako naturalną lub nawet korzystną czy pożądaną dla nich samych, bo postrzegają rzeczywistość społeczną w kategoriach stworzonych przez klasy dominujące w celu legitymizacji ich dominującej pozycji. Koncepcja przemocy symbolicznej wiąże się z koncepcją habitusu. Edukacja miała być czymś co niweluje nierówności społeczne. Bourdieu na podstawie uzyskanych w trakcie badań nad systemem edukacyjnym doszedł do wniosku, że doprowadza on do odtworzenia się struktury, do jej reprodukcji. Instytucja, która miała walczyć z podziałami społecznymi, a wzmacnia je. Szanse edukacyjne ucznia w znacznej mierze zależą od dopasowania jego habitusu do habitusu wymaganego przez system edukacyjny, habitusu wyższych klas klasy średniej, klasy dominującej. Grupa społeczna może wywierać nacisk symboliczny, gdy posiada wystarczająco duży kapitał symboliczny, który uzyskuje w drodze konwersji nań innych odziedziczonych lub zdobytych kapitałów (kulturalnego, społecznego, etc.). Duży kapitał symboliczny pozwala oddziaływać przemocą symboliczną (lub władzą symboliczną), np. takimi sposobami jak:

a) monumentalna architektura, onieśmielająca "szarego człowieka",

b)insygnia i atrybuty władzy, od korony królewskiej po perukę czy młotek sędziego;

c) specyficzny język, np. prawniczy, naukowy lub w inny sposób elitarny, np. wyrafinowany literacko i w ten sposób demaskujący "prostactwo" języka przedstawicieli klas podporządkowanych;

d) tytuły szlacheckie, naukowe, prawnicze, kościelne, etykiety VIP, etc.

Przemoc symboliczna jest najskuteczniejszą formą sprawowania władzy nad klasami podporządkowanymi, gdyż z reguły nie dostrzegają one nawet, że jest to forma przemocy. Są one przekonane, że jest to naturalny porządek, że osoby i grupy społeczne posiadające duży kapitał symboliczny po prostu są lepsze i ich lepsze społeczne usytuowanie jest normalne, nie poddają go więc refleksji. Passerona i Bourdieu piszą, iż „szkoła reprodukuje nierówności społeczne pod formą nierówności szkolnych w rezultacie różnic dziedzictwa kulturowego”.

  1. Koncepcja kodów kulturowych Basila Bernsteina (kod ograniczony, kod rozwinięty).

Kod językowy „rozwinięty”:

• ścisły szyk gramatyczny i składnia;

• zróżnicowane użycie spójników oraz zdań złożonych;

• częste użycie zaimka pierwszej osoby

Kod językowy „ograniczony”:

• krótkie, proste gramatycznie, często niedokończone zdania;

• rzadkie użycie zdań podrzędnych;

• ograniczona liczba często powtarzających się spójników („no i”, „więc”, „bo” itp.);

• ograniczone użycie przysłówków i przymiotników;

• rzadkie użycie trybu bezosobowego

• częste użycie partykuł wzmacniających („no nie”, „no wiesz”, „rozumiesz”);

• wbudowanie ocen mówiącego w strukturę zdania (jest to język znaczeń implikowanych).

  1. Kontestacja.

KONTESTACJA- odmowa uczestnictwa w zastanej rzeczywistości, zakwestionowanie kultury, polityki, organizacji społecznej, form codziennej egzystencji, norm estetycznych, wzorów i standardów zachowania.

KONTESTACJA - PERSPEKTYWY INTERPRETACYJNE. (czyli czym jest kontestacja w następujących teoriach - tak myślę)

  1. TEORIA ŁADU SPOŁECZNEGO - kontestacja traktowana jest w ich świetle jako elemant destabilizujący, jako dewiacja, anomia, odchylenie od normy i stanu równowagi lub świadome i celowe naruszanie porządku społecznego.

  2. System społeczny i kultura traktowane są w nich jako zbudowane w oparciu o naturalny porządek. Tak interpretowane układy społeczne charakteryzują się represyjnością norm i ściśle określanymi granicami kontroli grupowej.

  3. TEORIA FUNKCJONALNA - kontestacja może przybierać cechy czynnika zarówno destabilizującego jak i stabilizującego układ społeczny. Poprzez funkcje wtórne i ukryte stanowi czynnik integracji grupowej i pozwala na odbieranie zagrożeń stabilności kultury. Najczęściej jednak powoduje zakłócenia w funkcjonalnym systemie społecznym.

  4. TEORIA KULTURY, OSOBOWOŚCI - wszelkie odchylenia od wzorca kulturowego są źródłem napięć i zakłóceń w funkcjonowaniu systemu ról społecznych.

  5. PSYCHOANALITYCZNA TEORIA KULTURY - kontestacja jest jednym z mechanizmów sublimacji, potrzeb w sytuacji rosnącej represyjności kultury.

  6. TEORIA INTERAKCJONIZMU SYMBOLICZNEGO - kontestacja jest odpowiednikiem samowoli w odgrywaniu ról , polega na zmianie scenariusza i na posługiwaniu się niezrozumiałymi i nieczytelnymi gestami i symbolami. Odejście od zasad scenariusza wymaga posługiwania się szczególnymi wąsko rozpowszechnionymi kodami, porzucania sceny i fasady oraz kierowania się indywidualnym repertuarem ról.

  7. TEORIA STRUKTURALNA - kontestacja odpowiada brakowi aprobaty wobec konkretnych form realizacji ponadczasowych zasad. Może ona stanowić katalizator przyspieszający realizację zadań struktury.

  8. TEORIA MARKSISTOWSKA - kontestacja to każda tendencja naruszająca ustalony porządek społ. i kwestionująca wyjątkowość położenia właścicieli środków produkcji. Wyrasta wyłącznie na podłożu konfliktu klasowego i staje się zalążkiem rewolucji, jednocześnie nie każdy rodzaj kontestacji jest innowacyjny lub postępowy względem interesów grup aspirujących do przejęcia władzy. Występują również formy kontestacji konserwatywnej nie korzystnej z punktu widzenia interesów grup społ. lub ekonomicznie upośledzonych.

PERSPEKTYWY ANALITYCZNE DOTYCZĄCE ASPEKTÓW ZMIANY KULTUROWEJ W WYNIKU KONTESTACJI:


Wyszukiwarka