49. Typy zróżnicowania społecznego

Zróżnicowanie społeczne - płaszczyzny:

- stan majątkowy

- zawód

- wykształcenie

- rola społeczna

- władza

- prestiż

- poziom kultury

- styl życia

- poglądy społeczne

- poglądy polityczne

- miejsce zamieszkania

- stan zdrowia

- rasa

50. Socjologiczna charakterystyka zróżnicowania społecznego

Ekonomiczno - socjologiczna teoria własności oraz teoria zróżnicowania społecznego dzieli społeczeństwo na następujące elementy:

• mikro i makroklasy

• mikro i makrostany

• quasi klasy

• quasi stany

• podstany społeczne

Klasa obejmuje szereg jednostek zajmujących w strukturze społecznej tą samą pozycję, ale różną od zbiorowości osób wchodzących w skład innej klasy. Klasy powstają wskutek nierówności społecznych powstałych na tle ekonomicznym. Klasa jest podmiotem społecznym, który jest nieodłącznym elementem ustroju kapitalistycznego. Obecnie można wyróżnić takie klasy jak:

• klasę wyższą

• klasę średnią

• klasę robotniczą

• klasę chłopską

• inteligencję

Klasy dzielą się na makroklasy i mikroklasy. Makroklasa to klasa składająca się z bardzo wielu jednostek, która silnie oddziaływuje na szanse życiowe ludzi, w niektórych społeczeństwach (tradycyjnych) jest wręcz niemożliwe przejście z jednej makroklasy do innej.

Makro klasy można podzielić na:

• makro klasę specjalistów ekonomicznych, prawnych i technicznych

• makro klasę robotniczą

• makro klasę chłopską

• makro klasę menagerską

• makro klasę posiadaczy kapitału

Mikro klasą nazywamy część ładów pośredniej i bezpośredniej produkcji towarów. Ładami produkcji nazywamy zaś sposoby produkcji. Mikro klasy są mniejszymi podmiotami społecznymi niż makro klasy. W obrębie każdej makro klasy możemy wyróżnić dwie lub więcej mikro klasy:

• posiadacze kapitału dzielą się na:

a. posiadacze wielkiego kapitału

b. posiadacze małego kapitału

• makro klasa robotnicza dzieli się na:

a. robotników sektora państwowego

b. robotników sektora prywatnego

c. robotników branży przemysłowej

d. robotników branży usługowej

e. robotników branży rolnej

• makro klasa managerska dzieli się na:

a. managerów pracujących w sektorze państwowym

b. managerów pracujących w sektorze prywatnym

Stanem społecznym nazywamy grupę pracowników najemnych, którzy nie otrzymują ekwiwalentnego wynagrodzenia za swoją pracę. Wynagrodzenie nigdy nie jest adekwatne do posiadanego przez jednostkę poziomu wykształcenia, predyspozycji, czy wartości jego pracy. Jest tu obecny pewien poziom dowolności. Jednostki tworzące dany stan społeczny będą tylko zadowolone z pracy, jeśli będą mieć do niej powołanie, ponieważ nigdy pensja nie wynagrodzi im włożonego trudu. Podobnie jak w przypadku klas społecznych stany można podzielić na:

• makrostany

• mikrostany

Makrostanem nazywamy pewną grupę osób, która zajmuje różną jakościowo pozycję w strukturze placowo - własnościowej społeczeństwa. Ta struktura ma charakter pozagospodarczy.

Mikrostanem nazywamy grupę osób, z których składa się makrostan. Jest to jednostka nazewnicza podziału makrostanu.

W obrębie klas i stanów możliwe jest istnienie klas pośrednich tzw. klasostanów. Taką grupę stanowią przykładowo studenci pracujący, ponieważ student, podobnie jak i lekarz, nauczyciel, duchowny, dziennikarz należy do kategorii makrostanów.

Quasi stanami nazywamy grupę osób, którzy z pewnych powodów (np. wieku) utracili stale lub tymczasowo zdolność pracy zarobkowej. Przestali być posiadaczami siły roboczej, dowolnie sprzedającymi ją na rynku. Ponieważ z pewnych powodów utracili zdolność rozporządzania swojej siły roboczej nie mogą jej zbywać i na niej zarabiać zarówno jako współposiadacze prywatnych środków wytwórczych jak i zbiorowi współposiadacze środków wytwórczych. Do quasi klas zaliczamy miedzy innymi emerytów, rencistów, niepracujących członków rodzin, osoby niepełnosprawne, bezrobotnych. Osoby należące do którejś z quasi klas mogą natomiast rozporządzać czyjąś siła roboczą. Przykładowo, takim współwłaścicielem może być niepracująca żona wysokiego urzędnika państwowego, który ze swojej pensji ją utrzymuje.

Ostatnią kategorią zróżnicowania społecznego jest podklasa społeczna. Zaliczamy do niej osoby, które wykonują pracę zarobkowa, funkcjonująca poza prawnym systemem organizacji społeczeństwa. Są to wszelkiej maści przestępcy. W podklasie można również wyróżnić mikroklasy oraz makroklasy. Mikroklasą mógłby być przykładowo gang młodzieżowy, a mikrostanem złodzieje samochodów.

51. Teorie zróżnicowania klasowego

• Klasa w rozumieniu Karola Marksa - Klasy są zasadniczymi seg­mentami struktury społeczeństwa pojmowanego jako swoista całość. Pod­stawą podziału na klasy jest stosunek do własności środków produkcji. Wszelkie podziały społeczne i związane z nimi konflikty mają u podstaw podziały i konflikty klasowe i mogą być do nich sprowadzone. Klasy nie są kategoriami statystycznymi, ale realnymi zbiorowościami zdolnymi do wytworzenia poczucia wspólnoty.

• Klasa w rozumieniu Maxa Webera - Podział na klasy występuje tyl­ko w jednym z trzech wymiarów zróżnicowania społecznego, to jest eko­nomicznym. Klasa określa rodzaj szans na rynku. Klasy nie są zbiorowoś­ciami wytwarzającymi poczucie wspólnoty.

Według Bourdieu zróżnicowanie klasowe ma wpływ na wszystkie sfery życia ludzi (styl życia, komunikowanie się z innymi, gusty, upodobania, dietę, rodzaj uprawianych sportów, uczestnictwo w kulturze, stosunki rodzinne, modę).

Klasa społeczna to zbiór ludzi zajmujących podobne pozycje w przestrzeni społecznej, a zarazem „podobne spojrzenie na świat”, „podobne praktyki”, „podobne dyspozycje”, słowem wspólny habitus. O przynależności do klasy nie decyduje posiadanie lub nieposiadanie środków produkcji przez jednostkę, ale całokształt cech społecznych determinujących jej pozycję w społeczeństwie, a więc miejsce w strukturze nadrzędności / podrzędności. Wśród czynników wpływających na tę pozycję może być płeć, rasa, przynależność etniczna, wiek, czy miejsce zamieszkania. Bourdieu rozumie klasę społeczną w sposób znacznie wykraczający poza ekonomiczne konotacje marksowskie. Poza tym dla Bourdieu klasy społeczne są konstruktami teoretycznymi, potencjalnościami, a nie realnymi bytami społecznym, jak u Marksa. W obrębie klas społecznych nieustannie zachodzą procesy dystynkcji - odróżniania się i wyróżniania (dystynkcji) od innych klas społecznych, a tym samym konstruowania i reprodukowania struktur właściwych danej klasie.

Karol Marks uważał, że podstawowe podziały w społeczeństwie są związane z różnicą stosunku do środków produkcji - jedni je mają, inni zaś są ich pozbawieni. Skupił się on, wyłącznie na podziale klas, które w najogólniejszym sensie to wielkie zbiorowości, które mają jednakowy stosunek do środków produkcji, co należy rozumieć w sposób następujący: klasa albo posiada środki produkcji i czerpie zyski ekonomiczne, albo tych środków produkcji nie posiada i jest po prostu wykorzystywana w sensie ekonomicznym przez przymus lub przez stworzenie sytuacji dominacji. W klasycznym marksizmie mówiono o tym, że klasy społeczne nie tylko opisują układ konfliktów interesów między nimi, stąd założenie że klasy występują w parach antagonistycznych, ale także poprzez wyjaśnienie istoty konfliktów interesów mogą służyć do motywowania klasy zdominowanej by siłą starała się przejąć władzę i doprowadziła później do likwidacji dominacji, której jest przedmiotem.
W epoce postindustrialnej znikli klasyczni kapitaliści i zaczęła też zanikać tradycyjna klasa robotnicza. I wówczas to właśnie podział klasowy w postaci zaproponowanej przez marksistów przestał już wyjaśniać zachowania zbiorowe. Dziś gospodarką zarządzają menadżerowie, a więc ludzie o wysokich umiejętnościach, wynajęci do tej pracy, a dawni kapitaliści wmieszali się w resztę społeczeństwa.

Max Weber podobnie jak Marks, źródła podziału na klasy widział w gospodarce. Pisał: „klasę tworzą wyłącznie interesy ekonomiczne i to związane z istnieniem rynku”. Na tym kończy się podobieństwo z Marksem. Wedle Webera podział na klasy, wyznacza nie stosunek do środków produkcji, ale rodzaj szans na rynku , które zależą nie tylko od posiadania własności, ale i kwalifikacji. Szanse na rynku wyznacza dysponowanie dobrami, lub umiejętnościami pozwalającymi na osiąganie dochodów.
Inne szanse ma na rynku wysoko wykwalifikowany specjalista, lekarz czy prawnik, inne zaś szewc czy krawiec, a jeszcze inne niewykwalifikowany robotnik, który ma do zaoferowania jedynie własną siłę fizyczną.
Trzecim ujęciem podziału społecznego (obok ujęcia Marksa i Webera) jest koncepcja stratyfikacji - uwarstwowienia . W najszerszym znaczeniu termin stratyfikacja jest używany do opisu społeczeństw, w których istnieje nierówny podział dochodów, władzy, prestiżu oraz innych pożądanych dóbr i ozn. Hierarchiczny układ poziomów położenia społecznego, które różni podział w udziale tych dóbr. Poziomy te w odniesieniu do współczesnych społeczeństw przemysłowych najczęściej określane są dzisiaj mianem warstwy, niekiedy klasy, jeżeli wyróżnia się je w płaszczyźnie ekonomicznej.

52. Teorie stratyfikacji społecznej

STRATYFIKACJA (uwarstwienie społeczne) - fakt, że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania.

Mierzona jest dostępnością do pięciu podstawowych zasobów społecznych, jakimi są:

a) władza,

b) pieniądze,

c) prestiż,

d) wykształcenie,

e) zdrowie.

Mówiąc prościej, stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang: pewne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa.

Historia zna cztery podstawowe systemy stratyfikacji społeczeństw ludzkich: niewolnictwo, system kastowy, system stanowy i system klasowy.

Stopień stratyfikacji jest określony przez to, jak nierówno rozdzielone są dobra, jak bardzo wyróżniają się klasy społeczne, jak duży ruch jest pomiędzy nimi i jak bardzo są trwałe i niezmienne. Np. w Indiach w systemie kastowym, występuje wysoki stopień stratyfikacji, ponieważ ludzie rodzą się w jakiejś kaście, która posiada zupełnie inne udziały w liczących się dobrach, niż pozostałe kasty i z której zwykle nie można wyjść. Inaczej jest w systemie klas otwartych, takim jak w demokracjach zachodnich, gdzie granice pomiędzy klasami są zmienne, a przejście z jednej do drugiej jest możliwe.

Teoria konfliktu wg Marksa

Marks przedstawił prostą teorię stratyfikacji. Jego zdaniem ci którzy posiadają środki produkcji - czyli materiały potrzebne do wytwarzania dóbr - mogą kontrolować ośrodki władzy, symbole kulturowe, pracę i styl życia innych ludzi. Przez to we wszystkich społeczeństwach istnieje podstawowe napięcie pomiędzy właścicielami, a tymi, którzy środków produkcji nie posiadają - obojętnie czy są to np. proletariat i burżuazja czy też robotnicy i kapitaliści. Ponieważ posiadacze środków produkcji mają władzę, mogą manipulować symbolami kulturowymi, tworzyć ideologie uzasadniające posiadaną przez nich władzę i przywileje, a równocześnie negujące roszczenia innych do własności i władzy. Jeśli zajdzie taka potrzeba to potrafią zastosować represje i przymus fizyczny wobec tych, którzy kwestionują ich stan posiadania i prawo do władzy. Marks uważał jednak, że ten podstawowy konflikt interesów pomiędzy „posiadaczami” a pozbawionymi władzy i środków produkcji, prowadzi nieuchronnie do sytuacji, w której może dojść do rewolucji wywołanej przez tych ostatnich, którzy pozbawieni są wpływu na wyniki własnej pracy i innych przywilejów.

Marks twierdził, że stratyfikacja nie jest niezbędna i nieuchronna, jeśli tylko środki produkcji staną się własnością zbiorową, a nie własnością nielicznych jednostek. Za powstanie stratyfikacji jego zdaniem jest odpowiedzialny kapitalizm. Kapitalizm wg niego - każe robotnikom produkować więcej, niż im samym i właścicielom środków produkcji potrzeba, co prowadzi do powstania „wartości dodatkowej”. Wartość tą kapitalista wykorzystuje dla własnego zysku, a nie zwraca jej robotnikom wytwarzającym ją.

Swoją koncepcję oparł na klasie społecznej G. Hegla:

1. Rolnicza - nie korzysta z mózgu - najniższa kalsa

2. Przemysłowa - okazyjnie korzysta z mózgu

3. Myśląca - filozofowie, mędrcy - najwyższa klasa, w pełni korzysta z mózgu

System klasowy wg Marksa:

- wspólnota pierwotna

- formacja niewolnicza

- formacja feudalna (feudał, chłop)

- formacja kapitalistyczna (kapitaliści = burżuazja, robotnicy = proletariat)

( klasa w sobie przekształca się w klasę dla siebie )

- formacja socjalistyczna

Weber przez całe życie był krytykiem Marksa, jednak on również zaproponował konfliktową teorię stratyfikacji. Jednak różnica pomiędzy nimi polegała na tym, że Weber ujmował stratyfikację jako zjawisko wielowymiarowe, a dokładnie dotyczące trzech wymiarów:

- klas (sfera ekonomiczna) - kategoria oparta na ekonomicznym stosunku do rynku

- stanów (sfera społeczna) - kategorie oparte na nieekonomicznych cechach takich jak honor, prestiż, religia

- partii (sfera polityczna). - wyznaczone przez relacje do sceny politycznej.

Klasy są tworzone przez zróżnicowany popyt ludzi na pracę, dochody, dobra konsumpcyjne i odpowiedni poziom dobrobytu materialnego. Zdaniem Webera może istnieć wiele różnych klas, a posiadanie własności jest tylko jedną z podstaw ich tworzenia się ( w przeciwieństwie do poglądów Marksa). Społeczeństwo nie jest, więc podzielone wyłącznie na tych co „mają” i na tych co „nie mają”, ale jest to bardziej złożony i zróżnicowany system klas. Partie stanowią organizacje władzy, lecz nie zależą bezpośrednio od stosunku własności i środków produkcji. Członkowie danego społeczeństwa mogą posiadać władzę, nie dysponując dużą własnością i na odwrót.

Władza może być wykorzystywana nie w interesie klas posiadających np. wojsko i jego elity rzadko są posiadaczami środków produkcji czy wielkich majątków.

Zatem dla Webera stratyfikacja znaczy więcej niż tylko hierarchię klas odzwierciedlającą stosunki ekonomiczne oraz jest związana z hierarchią władzy i przynależnością do grup statusu społecznego.

Ujęcie funkcjonalistyczne - Davis i Moore

Teoria zakłada, że określona forma stratyfikacji jest nieunikniona i niezbędna społecznie. Społeczeństwo składa się ze złożonego systemu statusów i ról.

Stratyfikacja społeczna ma korzystne skutki dla funkcjonowania społeczeństwa.

Nowoczesne społeczeństwa mają tysiące pozycji zawodowych - od najprostszych, które mogą być wykonywane przez wszystkich, do złożonych, wymagających długiego i kosztownego wykształcenia.

Im wyższa funkcjonalna ważność pozycji, tym wyższe wynagrodzenia ze strony społeczności w postaci dochodu, prestiżu, władzy czy przyjemności. Nierówne nagrody dają korzyści całemu społeczeństwu.

Społeczeństwo może być egalitarne, ale wtedy każdy wykonuje dowolny zawód i jest wynagradzany niezależnie od jakości swojej pracy - taki system jest nieefektowny.

Każde społeczeństwo aby mogło funkcjonować, musi być ustratyfikowane

W obrębie szczebli struktury klasowej społeczeństwo musi tworzyć różne rodzaje pozycji i rozdzielać między nie ludzi

Społeczeństwo musi motywować jednostki do zajmowania określonych pozycji społecznych

Społeczeństwo musi rozporządzać różnymi rodzajami nagród materialnych i niematerialnych (prestiż, sława), aby zmotywować jednostki do zajmowania określonych pozycji

Pozycje są zróżnicowane: niektóre wymagają specjalnych uzdolnień, kompetencji, wykształcenia i są lepiej opłacane, ponieważ są funkcjonalnie ważniejsze

Szczególne pozycje ważne funkcjonalnie są związane z: religią, rządzeniem, ekonomią, techniką

Wg Davisa i Moore'e zachodnie społeczeństwa nowożytne mają stratyfikację o „klasach otwartych”, tzn. że istnieje zróżnicowanie pozycji społecznych, ale istnieje tez równość szans.

53. Teorie zróżnicowania etnicznego i narodowego

Wszyscy ludzie przynależą do jednego gatunku Homo sapiens sapiens, jednak istnieją pomiędzy nimi znaczne różnice. Wygląd zewnętrzny, płeć i wiek są niezależne od nas. Odmienności w wyglądzie zewnętrznym są tłumaczone ewolucyjnym przystosowywaniem się organizmu człowieka do osiadłego trybu życia i bardzo zróżnicowanych warunków środowiska i klimatu. Zróżnicowanie odmian człowieka przejawia się najwyraźniej w wyglądzie zewnętrznym, np. barwie skóry, rodzaju włosów, proporcjach ciała, profilu czaszki, niektórych cechach twarzy (kształcie nosa, warg).

Kolor skóry to biologiczna adaptacja do strefy, w której żyjemy:

- ciemna skóra chroni przed nadmiernym działaniem promieniowania ultrafioletowego.

- jasny odcień skóry pozwala w naturalny sposób uzupełnić niedobór witaminy D.

Główne odmiany człowieka zaczęły wyodrębniać się dopiero wówczas gdy przedstawiciele praczłowieka wywędrowali ze swoich pierwotnych siedlisk, najprawdopodobniej z Afryki, na tereny Europy i Azji. Zasiedlanie nowych obszarów, często w skrajnie różnych warunkach klimatycznych, powodowało stopniowe zmiany zewnętrznych cech fizycznych u całych grup ludzi.

Na skutek wędrówek nastąpiło wymieszanie cech fizycznych ludzi z różnych, niekiedy bardzo odległych regionów świata.

Epoka wielkich odkryć geograficznych doprowadziła na niektórych kontynentach do całkowitego załamania istniejących struktur ludnościowych. Kolonizacja Ameryki Północnej i Południowej stała się bezpośrednią przyczyną upadku cywilizacji indiańskich (Azteków i Inków).

Ludność napływowa stopniowo wypierała rdzennych mieszkańców na coraz gorsze tereny. Ludzie opuszczali Europę w nadziei poprawy warunków życia, zaś z Czarnego Lądu przywożono na siłę Afrykanów, którzy byli zatrudniani na plantacjach i w kopalniach.

Pośrednim skutkiem nowej struktury ludności jest mieszanie cech genetycznych na skutek zawierania małżeństw pomiędzy przedstawicielami różnych odmian człowieka. Ten proces zwany jest metysażem i obecnie 30% mieszkańców Ziemi to przedstawiciele różnych odmian mieszanych. Najliczniejsi wśród nich to Metysi i Mulaci.

Metysi - mieszańcy odmian białej i żółtej (amerykańskiej).

Mulaci - mieszańcy odmian białej i czarnej.

Zambosi - mieszańcy odmian czarnej i żółtej (amerykańskiej).

Rasa - Termin określający grupy zwierząt powstające w procesie ewolucji w obrębie danego gatunku, wykazujące cechy wspólne, istotne dla odróżnienia ich od innych zwierząt tego samego gatunku.

Rasy wytworzyły się w wyniku konieczności dostosowania się do danych warunków bytowania, np.

- rasy geograficzne powstały na określonym terenie

- rasy ekologiczne powstają w wyniku oddziaływania określonego środowiska.

Proces powstawania ras zwany jest rasogenezą. Osobniki różnych ras w obrębie gatunku mogą krzyżować się ze sobą dając płodne potomstwo.

Ostatnio część uczonych w obawie przed dyskryminowaniem ludzi na tym tle, zaczęła domagać się odrzucenia pojęcia „rasa” i stosowania określenia „odmiana człowieka”.

Badania dowiodły że członkowie różnych odmian mają jednakowe możliwości rozwoju umysłowego i fizycznego, a różnią się tylko życiem w określonych środowiskach.

Biała odmiana człowieka, europeidzi charakteryzuje się:

- ortognatyzmem, polegającym na lekkim wysunięciu kości twarzy do przodu

- szerokimi otworami ocznymi

- różnym ubarwieniem oczu

- wąskim nosem

- wyraźną bródką (wysunięta do przodu dolna część żuchwy)

- obficie owłosionym ciałem

- falistymi i prostymi włosami

- jasną skórą

Odmiana biała (europeidalna)

europejska indyjska

EuropaAmeryka Północna i PołudniowaAustraliazachodnia Azja i południowa Syberia północna Afryka oraz lokalne w RPA IndiePakistanBangladeszSri Lanka

Żółta odmiana człowieka, mongoloidzi charakteryzuje się:

- kolorem skóry od żółtego do ciemnobrązowego

- czarnymi lub brązowymi oczami, o ukośnej linii, utworzonej przez specyficzny fałd skórny (fałd mongolski), łączący się z krawędzią górnej powieki

- płaską twarzą z wyrastającymi kośćmi policzkowymi

- czarnymi, prostymi, grubymi włosami

- niskim wzrostem (rzadko przekraczającym 170 cm)

- posiadają głównie krew grupy B

Odmiana żółta (mongoloidalna)

azjatycka amerykańska polinezyjska

MadagaskarGrenlandiapółnocne wybrzeża Ameryki Północnejpołudniowo-wschodnia i wschodnia Azja Ameryka Północna i Południowa (Indianie) Polinezja

Czarna odmiana, negroidzi charakteryzują się:

- ciemnym kolorem skóry

- ciemnymi oczami

- spłaszczonym, szerokim nosem

- grubymi, często wywiniętymi wargami

- wydatnymi łukami brwiowymi

- wysuniętą do przodu przednią częścią czaszki

- wełnistymi, falistymi lub prostymi włosami.

Odmiana czarna (negroidalna)

afrykańska australijska melanezyjska

Afryka na południe od SaharyLokalnie w Ameryce Północnej i Południowej (potomkowie niewolników) Australia (rdzenni mieszkańcy - Aborygeni) Melanezja

Dialekt - odmiana języka narodowego, używana na określonym obszarze, wyróżniająca się swoistymi cechami, przede wszystkim fonetycznymi i leksykalnymi; gwara. Przykładowe dialekty to:

- języka arabskiego (egipski, tunezyjski, libijski, marokański)

- języka polskiego (małopolski, wielkopolski, śląski, mazowiecki, pomorski)

- języka greckiego (staroateński)

Współcześnie wyróżnia się pięć dialektów polskich:

1. Dialekt małopolski obejmuje m.in. gwarą podhalańską, krakowską, sądecką, żywiecką, kielecką. Ich cechą wspólną jest mazurzenie (wymowa głosek oznaczonych literami sz, ż, cz, dź jak s, z, c, dz). Największą odrębność zachowała gwara podhalańska: archaiczna końcówka -ech w 1. os., np. -byłech; spółgłoska -ch na końcu wyrazu wymawiana jak -k; akcent wyrazowy na pierwszej sylabie.

2. Dialekt wielkopolski charakteryzuje: ścieśnienie samogłosek e/ę np. zymby (zęby); dyftongiczna wymowa samogłosek, np. kueza (koza), guyra (góra).

3. Dialekt śląski różniący się w części północnej, gdzie występuje mazurzenie i południowej (Śląsk Cieszyński), tzw. sziakanie, czyli jednakowa wymowa szeregów sz, ż, cz, dż oraz ś, ź, ć, dź jako zmiękczonej głoski pierwszego z nich, np. sziano (siano). Ponadto na całym terenie występuje wymowa samogłoski ę bliska a, np. kans (kęs), zanik nosowości na końcu wyrazu np. lubią muzyka (zam. muzykę).

4. Dialekt mazowiecki składa się z mazurzenia, wymowy samogłosek nosowych ą jak o, ę jak e, np. wzioł (wziął). Największą odrębnością fonetyczną charakteryzują się Kurpie.

5. Dialekt pomorski z najwyraźniejszym wydzieleniem Kaszub, charakteryzujących się: wymową głosek s, z, c, dz zamiast ś, ź, ć, dź np. sedzec (siedzieć) i dyftongiczną wymową spółgłosek, silnym zmiękczeniem głosek ki, gi brzmiących ci, dzi, ruchomym akcentem wyrazowym.

54. Mechanizmy strukturacji w społeczeństwach współczesnych

Strukturacja - w socjologii - to wewnętrzna dynamika każdej społeczności urzeczywistniająca się jako proces powstawania, powielania i praktycznego wykorzystywania organizacyjnych struktur w życiowych poczynaniach członków danego społeczeństwa.

Pojęcie strukturacji wprowadził Anthony Giddens, jest to proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania struktur w działaniach członków społeczeństwa.

Teoria strukturacji; wytwarzanie i reprodukowanie życia społecznego

Praktyki społeczne. Kluczem do zrozumienia porządku społecznego jest fakt, że każdy moment reprodukowania jest zarazem nieuchronnie momentem wytwarzania życia społecznego(inspiracja marksowska). Reprodukowanie to wytwarzanie jakiejkolwiek uporządkowanej formy życia społecznego. Praktyki społeczne mają charakter językowy i składają się z trzech, tylko analitycznie wyodrębnialnych warstw: komunikacyjnej, normatywnej i władzy.

Warstwa komunikacyjna, czyli wytwarzanie komunikacji jako tego, co znaczące. Komunikacja jest procesem otwartym i kontekstualnym. Z kolei owo odniesienie do kontekstu zakłada istnienie wspólnie podzielanej wiedzy o `parametrach” tego kontekstu. Wiedza podzielana wykorzystywana jest w postaci schematów interpretacyjnych (przykład konwersacji: „czy masz ochotę na tenisa? Mam jeszcze dużo pracy.”).

Porządek moralny interakcji. Ustanowienie interakcji jako porządku moralnego można zrozumieć jako aktualizację uprawnień i nakazanie zobowiązań. Jednakże roszczenia normatywne traktowane są warunkowo: jednostka może kalkulować ryzyko, związane z prawdopodobieństwem uniknięcia sankcji. Normy mają charakter zarówno przymuszający jak i umożliwiający, są także czym innym niż reguły. Nakaz wpisany w zobowiązanie moralne nie pociąga automatycznie moralnego obowiązku wypełnienia go. Tu pojawia się dopiero wolna przestrzeń do negocjowania charakteru sankcji, a nawet odrzucenia ich legitymizacji.

Porządek władzy w interakcji. Władza to możność przekształcania zamiarów w rezultat. W szerszym ujęciu, interakcyjnym, władza to zdolność osiągania celów w warunkach, w których realizacja tych celów zależy od podmiotowych działań innych ludzi. Interakcja nie zakłada relacji równych sobie, jest zawsze asymetryczna w sensie zdolności do mobilizowania zasobów umożliwiających wpływanie na działania innych. W refleksyjnym opracowaniu ram znaczenia kryje się charakterystyczny brak równowagi pod względem posiadania władzy.

Giddens wprowadza kilka znaczących pojęć na których buduje swoją koncepcję współczesnego człowieka np.:

Doświadczenie zapośredniczone (mediated experience) - włączenie w obszar zmysłowego doświadczenia człowieka czasowo i przestrzennie oddalonych zdarzeń

Wykorzenianie (disembedding) - wysadzanie relacji społecznych z kontekstów lokalnych i ich rekombinacja na nieograniczonych obszarach czasu i przestrzeni

Otwarte ludzkie panowanie nad rzeczywistością (open humancontrol) - ukierunkowana na przyszłość interwencja w środowisko naturalne,

Środowisko życia poszczególnych jednostek zmienia swoją istotę - jest to

w coraz większym stopniu otoczenie „wytworzone” (sztuczne) lub przetworzone;

jednocześnie środowisko to ulega znacznemu poszerzeniu właśnie przez

wspomniane wyżej mechanizmy wykorzenienia i doświadczenia zapośredniczonego.

Przestrzeń kurczy się niewiarygodnie w epoce formowania wiedzy i opinii przez media. Dzięki nim nie tylko mamy informacje o tym, co dzieje się na przysłowiowym drugim końcu świata, ale i zaczynamy pojmować środowisko globalnie, identyfikować się z dążeniami na rzecz np. zahamowania procesów dotyczących całej kuli ziemskiej - np. efektu cieplarnianego. Czasami prowadzi to do paradoksów - niektórzy bardziej angażują się w sprzątanie świata niż sprzątanie na własnym podwórku. Kluczem do tych rozważań A. Giddensa wydaje się koncepcja refleksyjności, którą rozwijał przede wszystkim w swoich pracach związanych z budową teorii strukturacji. We współczesności refleksyjność zachowania ludzi staje się najważniejszą cechą ich działania. Właściwość tę można określić jako samoświadome wykorzystywanie bodźców na przykład w formie informacji zwrotnych do kształtowania swojego przyszłego funkcjonowania, ale też nieustanne autoodniesienie

do swoich czynności, zamierzeń, pewna samozwrotność działania.Człowiek

współczesny, więc refleksyjny wiąże swoje przyszłe funkcjonowanie z ciągłym

monitorowaniem reakcji szeroko pojętego środowiska na wcześniejsze swoje

działania.

Człowiek współczesny, który odcina się od wpływu tradycji, klasycznych drogowskazów moralnych, sam musi sobie tworzyć swoją politykę życia, wyznaczać życiową ścieżkę. Musi

w coraz pełniejszy sposób brać za siebie odpowiedzialność, kreować swój świat, swoje środowisko, a przede wszystkim - swoje relacje z nim.

55. Nowe klasy średnie

Nowe klasy średnie oznaczały od czasów sprzed II wojny światowej takie kategorie jak, pracownicy umysłowi różnych szczebli, w tym menadżerowie, specjaliści z wykształceniem zawodowym na poziomie średnim, wyższym i akademickim w najróżniejszych dziedzinach, od techniki i zarządzania przez administrację i nauczanie aż do pracowników naukowych, personelu artystycznego itd. Rozwój klasy średniej nowego typu to społeczne skutki zmian technologicznych (m. in. zastępowanie stanowisk robotniczych, urządzeniami, kurczenie się klasy robotniczej). W wyniku przeobrażeń stratyfikacja społeczna przybiera kształt rombu, gdzie klasa średnia reprezentuje większość ludności, a nie jak zawsze dotąd, piramidy, której podstawą jest klasa najliczniejsza i najbiedniejsza. W XIX i na początku XX wieku klasa średnia, mieszczaństwo i drobni włościanie, przeżywała swój rozkwit. W I połowie XX wieku centrum działalności gospodarczej przesuwa się z produkcji na usługi. Pojawia się popyt na wykwalifikowany personel urzędniczy i handlowy, co powoduje rozwój kategorii najemnych pracowników umysłowych. Powstała w ten sposób nowa klasa średnia, mieszcząca się między klasą robotniczą, a elitami posiadającymi władzę i bogactwo. Nowa klasa średnia to wysoko kwalifikowani specjaliści: lekarze, inżynierowie, naukowcy, artyści, technicy, managerowie, personel administracyjny - tzw. białe kołnierzyki.

Mills - koncepcja klas średnich -wyróżniał dwie kategorie klas średnich:

1)dawne klasy średnie, tj. farmerzy, drobni biznesmeni, sklepikarze, właściciele stateczków, lichwiarze ( drobnomieszczaństwo)

2)nowe klasy średnie czyli białe kołnierzyki

4 główne kategorie nowej klasy średniej:

1) tradycyjna klasa średnia drobnych przedsiębiorców - rzemieślnicy i ludzie zatrudniający niewielką liczbę pracowników najemnych w przemyśle, handlu, finansach i usługach. Mills nazywa ich starą klasą średnią (posiadający tradycje), trzeba ich podzielić jeszcze na: drobnych kapitalistów i samodzielnych rzemieślników

2) samodzielni profesjonaliści - Lekarze, adwokaci, notariusze, ludzie z wykształceniem wyższym lub wysokimi kwalifikacjami pracujący samodzielnie (nie zatrudnieni) Mills włączał ich do starej klasy średniej.

3) Klasa usługowa; tzw. Menedżerowie Kierownicy i profesjonaliści zatrudnieni w wielkich przedsiębiorstwach prywatnych lub państwowych- inżynierowie, naukowcy, lekarze zatrudnieni w szpitalach, sędziowie oraz prawnicy zatrudnieni w państwowym sądownictwie, ludzie z wykształceniem wyższym, ale także kierownicy średniego szczebla. Są to ludzie bogaci, ale nie pracują samodzielnie- są pracownikami najemnymi. Mills zalicza ich do nowej klasy średniej.

4) urzędnicy- niższa kategoria urzędników Kasjerzy, referenci, sekretarki- ludzie z niewysokimi zarobkami wykonujący pracę umysłową. Mills zalicza ich do nowej klasy średniej.

Klasy średnie w stosunku do klas niższych czyli niebieskich kołnierzyków według Millsa są ludźmi o wyższym prestiżu i władzy.

Klasa ta w coraz większym stopniu działa na współczesne życie gospodarcze w Polsce.

56. Koncepcje „podklasy”

Istnienie podklas związane jest z marginalizacją społeczną, a konkretnie z marginesem stałym. Podklasy to zbiorowości ludzkie, których cechy i właściwości nie pozwalają na przypisanie do jakichkolwiek z istniejących już klas. Zbiorowość ta nie może zostać sklasyfikowana, ponieważ nie spełnia norm, wymogów, standardów umożliwiających klasyfikację w obrębie którejś z istniejących już klas. W z związku z tym przedstawiciele podklas skazani są na stałe zdeklasowanie społeczne. Chodziło o umożliwienie młodzieży z podklas wydostania się poza margines życia społecznego, podjęcie aktywności, edukacji, pracy. W realizacji tych planów dostrzega się poważne problemy społeczne, gdyż podziały w społeczeństwach w których egzystują podklasy, zaczynają się pogłębiać. Osoby zamożne, które stać na obecnie na osiąganie wartości samorealizacji, stać będzie na to również w przyszłości. Natomiast osoby zdeklasowane często popadać będą w jeszcze bardziej skrajną i marginalną sytuację materialną.

W literaturze anglosaskiej:

Podklasy - ludzie zdeklasowani, żyjący w gettach, wyposażeni w skromne zasoby materialne, często towarzyszy im bieda i ubóstwo. Ludzie społecznie bierni, w stanie inercji. Nie dążą do zmiany swej sytuacji. Nie docierają do nich świadczenia socjalne z państwowego systemu pomocy społecznej np.: w USA środki z funduszu relatywnego uprzywilejowania osób społecznie wydziedziczonych też do nich nie docierają.

57. Wykluczenie społeczne

Definicja szeroka wykluczenia oznacza ograniczenie uczestniczenia w szerszych zbiorowościach, i/lub społeczną izolację od tych zbiorowości. Często termin ten używany jest jako synonim ubóstwa albo związany z ubóstwem.

W UE szeroka definicja wykluczenia rozumiana, jako proces ograniczający społeczną integrację, a wskaźnikiem jest sytuacja dochodowa i sytuacja na rynku pracy oraz zakres społecznych nierówności mierzonych np. współczynnikiem Giniego.

Wykluczenie społeczne - to niezdolność do uczestnictwa w uznawanych za ważne aspektach życia społecznego - gospodarczych, politycznych i kulturowych.

Przejawia się zerwaniem więzi społecznych i rodzinnych i - co gorsza do reprodukcji. Mówi się o trzech typach wykluczenia, polegających na niezdolności do uczestnictwa w gospodarczych, politycznych i kulturowych aspektach życia społecznego.

Wykluczenie w przeciwieństwie do ubóstwa ma charakter wielowymiarowy i dynamiczny.

Lista kategorii społecznie podatnych w Polsce na wykluczenie obejmuje 24 pozycje min.:

Niepełnosprawni, dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych i wychowujące się poza rodziną, kobiety samotnie wychowujące dzieci, kobiety pozostające poza rynkiem pracy, ofiary patologii życia rodzinnego, osoby o niskich kwalifikacjach, osoby bezrobotne, pracowników byłych PGR itd.

Dla charakterystyki wykluczenia społecznego ważny jest wskaźnik bezrobocia, biedy i poziomu życia, oraz wiedza dotycząca zakresu uczestniczenia ubogich i bezrobotnych w życiu społecznym.

3 typy wykluczenia:

1. Strukturalne, definiowane przez miejsce zamieszkania, niskie wykształcenie własne i ojca, a także dochody na osobę w gospodarstwie domowym poniżej granicy ubóstwa

2. Fizyczne- podeszły wiek życia, inwalidztwo

3. Normatywne, na które składa się nadużywanie alkoholu, używanie narkotyków, konflikt z prawem

Analiza pamiętników z lat 30 XX w. przez Instytut Gospodarstwa Społecznego wskazywała, że długotrwałe bezrobocie niesie ze sobą negatywne konsekwencje dla życia rodzinnego, kontaktów towarzyskich, zdrowia, samopoczucia.

Wykluczenie społeczne skutkuje izolacją, upokorzeniem, ubożeniem, ubóstwem i/lub przestępczością oraz pogłębieniem nierówności społecznych.

Do głównych przyczyn wykluczenia należy zaliczyć:

• Ubóstwo

• Bezrobocie

• Niepełnosprawność

• Dyskryminację społeczną

Wykluczenie społeczne jest zjawiskiem trwale zakorzenionym w Polsce i nadal utrzymującym się pod wpływem zarówno zaszłości historycznych, jak i nasilających się czynników współczesnych zwłaszcza globalizacji.

58. Bieda i jej dziedziczenie

Bieda (ubóstwo) - to pojęcie ekonomiczne i socjologiczne opisujące brak dostatecznych środków materialnych dla zaspokojenia potrzeb jednostki, w szczególności w zakresie: jedzenia, schronienia, ubrania, transportu i podstawowych potrzeb kulturalnych i społecznych.

Wyróżnia się kilka kategorii ubóstwa:

1. ubóstwo absolutne

2. ubóstwo względne

3. ubóstwo subiektywne

4. ubóstwo ustawowe - w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej.

Bieda / Ubóstwo to niemożność osiągnięcia minimalnego standardu życiowego.

Bardzo często zdarza się tak, że dzieci rodzin biednych są przyzwyczajone są do takiego życia i w dorosłym życiu powtarzają błędy rodziców i sami pozostają w biedzie. Jest im ciężko wyjść z biedy, ponieważ już od najmłodszych lat są dyskryminowane, upokarzane, a nawet spychane na margines społeczny. Ale z całych sił próbują wydostać się z nędzy i biedy. Jednym się udaje, drugim nie. Zawsze jest ryzyko, że bieda zostanie odziedziczona przez dzieci. Osoby, które są w trudnej sytuacji - one w niej pozostają. Może się stać, że sytuacja może się polepszyć lub pogorszyć lub pociągnąć za sobą inne osoby.

Kategorie narażone na biedę to: kobiety, niepełnosprawni, dzieci, starsi, rasa

59. Obszary konfliktów społecznych

O konfliktach społecznych mówimy wówczas kiedy dochodzi do sprzeczności interesów pomiędzy grupami lub częściami grup społecznych.

 Według Jana Szczepańskiego (polskiego socjologa) istotą konfliktów społecznych jest dążenie jednostek lub całych grup do zaspakajania własnych potrzeb i interesów przez wyeliminowanie innych grup lub jednostek o podobnych zamiarach. Podstawą konfliktów jest odmienne interpretowanie system wartości społecznych. Są postrzegane jako zjawisko negatywne, jednak mogą wzmacniać daną grupę lub jednostkę, której ten konflikt dotyczy.

 Przyczyny konfliktów:

• Klasowe - wynikające z przyczyn w różnym poziomie życia pomiędzy klasami;

• Kulturowe - wynikające z różnic zwyczajowych i obyczajowych np konflikty pomiędzy zwolennikami muzyki pop i klasycznej lub konflikt pomiędzy muzułmanami, a Francuzami;

• Ekonomiczne - wynikające z różnic w poziomie życia pomiędzy klasami i warstwami. Mogą pojawić się w związku z kryzysem gospodarczym. Konflikty ekonomiczne występują najczęściej w świecie również w związku z dysproporcjami w rozwoju poszczególnych państw.

• Wartości - jeden z najtrudniejszych ponieważ trudno osiągnąć kompromis w sporach o wartości. Często łączy się z konfliktem religijnym;

• Pokoleniowe - odnoszą się do rozbieżności zdań pomiędzy pokoleniami, występuje w rodzinie. Nasilają się w okresie szybkiego rozwoju cywilizacyjnego kiedy to świat wartości starszego pokolenia nie rozumie nowych powstających wartości.

• Rodzinne i małżeńskie - związane są często z patologiami powstającymi w rodzinach tj. alkoholizm czy rozwód.

Sposoby rozwiązywania konfliktów mogą być bardzo różnorodne np. mediacje, negocjacje, arbitraż, sad, a czasem prawidłowo przeprowadzona rozmowa

60. Ekonomia, polityka, kultura i religia - różne obszary zróżnicowania społecznego

Ekonomia - nauka społeczna analizująca oraz opisująca produkcję, dystrybucję oraz konsumpcję dóbr.

Ekonomia jest nauką o tym, jak jednostka i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu zasobów (wszystkich, gdyż wszystkie zasoby mają alternatywne zastosowanie i z definicji są w niedoborze) - które mogą mieć także inne, alternatywne, zastosowania - w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję obecną lub przyszłą, pomiędzy różne osoby i różne grupy w społeczeństwie.

Termin ekonomia pochodzi z greckiego οίκος (oikos) - dom i νομος (nomos) - prawo, reguła. Pierwszy raz pojawia się u Ksenofonta, (taki tytuł nosi jedno z jego dzieł). Starożytni przez to słowo rozumieli zasady prowadzenia gospodarstwa domowego. Inna szkoła mówi, że słowo ekonomia jest połączeniem słów oikos - dom, gospodarstwo domowe i nomeus - człowiek, który zarządza, przydziela. Czasownik oikonomeo oznacza więc kierowanie domem. Ksenofont rozumiał oikonomikos jako kierowanie gospodarstwem domowym.[1]

Jednym z podstawowych pojęć ekonomii jest rzadkość dóbr. Niemal wszystko jest rzadkie: żadna ilość dóbr nie jest w stanie całkowicie usatysfakcjonować społeczeństwa, bez względu na stopień zamożności każdy chce mieć więcej. Ekonomia nazywa ten stan nieograniczonością potrzeb ludzkich. Przedmiot zainteresowania ekonomii częściowo pokrywa się z zagadnieniami badanymi w ramach innych nauk społecznych, ale ekonomia zajmuje się głównie relacjami zachodzącymi między kupującym a sprzedającym oraz analizą rynku.

Polityka (z gr. poly - mnogość, różnorodność; polis - państwo-miasto) - pojęcie właściwe naukom społecznym, rozumiane na wiele sposobów.

Za podstawę nowożytnych definicji polityki uchodzą teorie Maksa Webera, twierdzącego, że polityka to dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy, czy to między państwami, czy też w obrębie państwa, między grupami ludzi, jakie to państwo tworzą[3]. I uściślającego wcześniejsze definicje konstatacją, iż istotną właściwością polityki jest „odwoływanie się do przemocy”, bo w sferze stosunków politycznych „groźba przemocy i, ewentualnie, jej zastosowanie jest jednak swoistym środkiem, a zawsze ultima ratio, gdy inne środki zawiodą”[4]. Definicja ta jest o tyle uniwersalna, że akcentuje dwa wymiary polityki: wewnętrzny (wewnątrzpaństwowy) i zewnętrzny (międzypaństwowy). Ze względu na upływ czasu od powstania tej definicji (1. połowa XX wieku), dziś należałoby ją uzupełnić o stosunki państw narodowych z organizacjami międzynarodowymi oraz o stosunki między tymi organizacjami i w ich obrębie (zwłaszcza w kontekście Unii Europejskiej).

Kultura (z łac. colere = „uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie”) - termin wieloznaczny, pochodzący początkowo od łac. cultus agri („uprawa ziemi”), interpretowany w różny sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).

Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją. Również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.

Religia - system wierzeń i praktyk, określający relację pomiędzy różnie pojmowaną sferą sacrum (świętością) i sferą boską, a określonym społeczeństwem, grupą lub jednostką. Manifestuje się ona w wymiarze doktrynalnym (doktryna, wiara), w czynnościach religijnych (np. kult czy rytuały), w sferze społeczno-organizacyjnej (wspólnota religijna, np. Kościół) i w sferze duchowości indywidualnej (m.in. mistyka).

Relacja jednostki do sacrum koncentruje się wokół poczucia świętości - chęci zbliżenia się do sacrum, poczucia lęku, czci czy dystansu wobec niego.

61. Wielowymiarowość współczesnego społeczeństwa i pluralizm jego struktury

Pluralizm społeczny: dotyczy życia społecznego; przejawem społecznego pluralizmu jest istnienie złożonej struktury społecznej, w której mamy do czynienia z różnorodnymi klasami, grupami czy warstwami.

klasy /warstwy /grupy

Wymiary społeczeństwa:
1 Wymiar Technologiczny,
2 Wymiar Ekonomiczny,
3 Wymiar Polityczny,
4 Wymiar Społeczny,
5 Wymiar Estetyczno-wartościowy,
6 Wymiar Poglądowy (religijny).

Każdy z tych wymiarów kultury jest przekazywany poprzez symbole (nie geny) i składa się z systemów idei i zachowań których trzeba się nauczyć. Nie są to “przejawy” kultury, są to jej wymiary. Wymiary kultury mogą się różnić rozmiarem ale wszystkie istnieją. Wszystkie są systemami w każdym społecznym (lub kulturowym) systemie. Są oparte na nauczonym zachowaniu się, procesie który przeżywa jednostki które go powtarzają. Jeśli braknie jednego wymiaru, brakuje wszystkich. Nie możesz zobaczyć wymiaru kultury lub społeczeństwa w ten sam sposób w który widzisz pojedyńczą osobę. Każda pojedyńcza ludzka jednostka wykazuje wszystke wymiary kultury. Aby zdobyć świadomość społeczną, animator musi przeanalizować wszystkie sześć wymiarów i jak one są ze sobą powiązane, pomimo że on/a widzi tylko pojedyńczych ludzi, a nie te wymiary.

Wymiar Technologiczny Społeczeństwa:

.

Wymiar technologiczny kultury jest to jej kapitał, narzędzia i zdolności i metody radzenia sobie z fizycznym środowiskiem.

Jest to powiązanie pomiędzy ludzkością a naturą.

Pamiętaj że to nie narzędzia technologii należą do jej wymiaru ale nauczane idee i zachowanie które pozwalają ludziom wymyślać, użytkować i uczyć innych używać narzędza.

Technologia jest wymiarem kulturowym tak samo jak wierzenia i wzory interakcji; jest symboliczna.

Technologia jest kulturowa.

Ten wymiar kulturowy to jest własnie to co ekonomiści nazywają rzeczywistym kapitałem (w odróżnieniu od kapitału finansowego).

Jest to coś cennego co nie jest produkowane na bezpośrednią konsumpcje ale po to aby zoostało użyte do powiększenia produkcji (zatem majątku) w przyszłości; jest to inwestycja.

W rozwoju zdolności, jest to jeden z szesnastu elementów które się zmieniają (podwyrzszają) jak organizacja lub społeczeństwo nabiera sił.

W walce przeciwko ubóstwie, technologia daje ważną broń.

Dla pojedyńczej osoby albo rodziny technologia to jest dom, umeblowanie, instalacje domowe, w tym kuchenne, drzwi, okna, łóżka i lampy, itd.

Język, jedna z najważniejszych cech człowieczych, też należy do wymiary technologicznego (jest to narzędzie).

Dlatego narzędzia do komunikacji, takie jak radia, telewizje, książki i maszyny do pisania (teraz komputery) też się zaliczają do wymiaru technologicznego.

W organizacji, technologia obejmuje biurka, komputery, papier, krzesła, długopisy, przestrzeń biura, telefony, łazienki i jadalnie.

Niektóre organizacje mają specyficzną technologię: piłki i mundury dla klubów piłkarskich, tablice i kredy dla szkół, ołtarze i ławki dla kościołów, pistolety dla policji, mikrofony dla stacji radiowych.

W danym społeczeństwie, technologia społeczna obejmuje udogodnienia takie jak publiczne toalety, zbiory wody, drogi, rynki handlowe, kliniki, szkoły, znaki drogowe, parki, centra społeczne, biblioteki, boiska.

Prywatna technologia społeczna obejmuje sklepy, fabryki, domy i restauracje.

Kiedy animator zachęca do wybudowania latryny lub studni, wprowadza nową technologię

Studnia lub latryna jest tak samo narzędziem (i investycją) tak jak młotek lub komputer.

Generalnie (ale nie zawsze) technologia jest najłatwiejszym wymiarem na wprowadzenie społecznych i kulturowych zmian.

Łatwiej jest wprowadzić radio do wioski niż nową wiarę, nowe poglądy albo nowe związki rodzinne.

Paradoksalnie, wprowadzenie nowej technologii (poprzez wynalezienie albo pożyczanie) spowoduje zmiany w pięciu pozostałych wymiarach kultury.

Pamiętaj że zawsze są wyjątki; niektóre społeczeństwa podjęły decyzje aby nie używać nowoczesnej technologii.

Te społeczeństwa są zależne na zachowaniu starej technologii (bez traktorów, samochodów, radia) tak jak na przykład wozy konne aby wzmocnić ich poczucie tożsamości kulturalnej.

Zmiany te nie są łatwe do przewidzenia, ani nie są zawsze pożądane.

Chociaż jak już zajdą, mogą się wydawać logiczne, pomimo że nie zostały przewidziane.

Przez cały czas historii ludzkości, technologia stawała się bardziej skomplikowana, wyrafinawana i zdobywała większą kontrole nad energią

Jedna forma technologii nie koniecznie zastępuje drugą (chociaż baty do koni nie są teraz modne po zastąpnieniu koni poprzez samochody, proces który zajął cały wiek).

Normalnie zmiany następują powoli, stare narzędzia i stara technologia wymiera, staje się mniej pożyteczna, mniej wydajna i droższa.

Generalnie rzecz biorąc, polowanie ustąpiło rolnictwu (oprócz paru grup które nadal prowadzą koczownicze życie).

Potem rolnictwo ustąpiło przemysłowi.

Ci którzy nadal stosują starszą mniej wydajną technologie często znajdują się w ubóstwie.

Bardzo zaawansowana technologia (informatyka, komputery, internet) jest używana przez bardzo małą proporcje populacji świata.

Technologia którą może wprowadzić mobilizator będzie najprawdopodobniej medyczna (kliniki i lekarstwa), coś wspólnego ze zdrowiem (czysta woda, higiena), budynki szkolne albo zadaszone targi w terenach wiejskich.

Mieszkańcy często o tych technologiach wiedzą ale ich nie mają.

Pomocnik (mobilizator) musi być przygotowany by zrozumieć skutki wprowadzenia zmian w wymiarze technologicznym na pozostałych pięciu wymiarach.

Wymiar Ekonomiczny Społeczeństwa:

.

Wymiar ekonomiczny kultury składa się ze sposobów i środków produkcji i asygnowania środków materialnych i usług (czyli majątku) czy to jest poprzez rozdawanie darów, zobowiązywania, handel wymienny, handel rynkowy albo państwową alokacje.

Wymiar ekonomiczny nie jest stworzony poprzez pieniądze ale idee i postępowanie ludzkie które daje im wartość (i innym rzeczom) poprzez ludzi którzy ten system ekonomiczny stworzyli.

Bogactwo to nie tylko pieniądze, tak jak bieda to nie tylko brak pieniędzy.

Bogactwo (majątek) to jeden z szesnastu elementów siły społecznej lub zdolności organizacyjnej.

Kiedy organizacja albo społeczeństwo ma więcej majątku (który kontroluje) wtedy ma więcej władzy i możliwości aby osiągnąć to co chce osiągnąć.

Generalnie mówiąc, tendencja w historii ludzkości jest taka że idzie od prostego do skomplikowanego.

Jeden system nie od razu zastąpił inny, ale nowe systemy zostały powoli dodawane tak że te mniej użyteczne powoli wymarły.

W prostych małych grupach, majątek (wszystko co użyteczne i czego jest mało) był rozdawany poprzez proste zobowiązywania rodzinne.

Kiedy ktoś wrócił do domu z jedzeniem czy ubraniem, te rzeczy były rozdawane innym członkom rodziny bez oczekiwania zwrotu.

Jak społeczeństo robiło się bardziej skomplikowane, różne grupy zaczeły się kontaktwać ze sobą i z tego kontaktu powstał prosty handel wymienny.

Podział majątku w rodzinie się jednak nie zmienił.

Kiedy handel wymienny się rozprzestrzenił i stał się bardziej skomplikowany, powstały nowe instytucje aby ułatwić rachunkowość: waluty, rachunki, karty kredytowe i debetowe.

To nie znaczy że stare systemy od razu zostały zamienione, ale rozdawanie prezentów i majątku rodzinnego zostało jednym z wielu systemów podziału a handel wymienny stał się mniej ważny.

Pamiętaj że waluta (pieniądze, gotówka) sama w sobie nie ma wrodzonej wartości.

Ma wartość tylko dlatego że społeczeństwo - kultura- nadaje jej wartość.

Studolarówka, naprzykład może być użyta do rozpalenia ognia albo owinięcia tytoniu ale dla nas ma o wiele większą abstrakcyjną wartość.

W jakimkolwiek społeczeństwie, znajdziesz różne systemy podziału majątku.

Ważne jest abyś je poznał/a i się nauczył/a co może być podarowane, co wyminenione a co kupione i sprzedane.

W wielu społeczeństwach niektóre rzeczy nie mogą być kupione, naprzykład usługi seksualne, małżonki, gościnność, dzieci, rozrywki, itd.

Muszisz wybadać jak te rzeczy są rozdzielane, między kim i z jakimi warunkami.

Kiedy społeczeństwo zgadza się rozdzielać wodę na podstawie stałej stawki dla wszystkich mieszkańców albo na podstawie zapłaty za każdy wzięty litr wody, jest to wybór między dwoma zupełnie różnymi systemami podziału ekonomicznego.

Animator powinien zachęcać społeczeństwo do wybrania tego co ono chce, aby wybór był podobny to tego co już istenieje w społeczeństwie.

 (Dobry mobilizator nie będzie narzucał swoich poglądów o tym jaki system ekonomiczny jest najlepszy na członków społeczeństwa tylko pozwoli im podjąć wspólną decyzję).

Wymiar Polityczny Społeczeństwa:

Wymiar polityczny kultury składa się z metod dzielenia władzy, wpływów i procesów podejmowania decyzji. Nie jest to to samo co ideologia która wchodzi w skład wymiaru estetycznego-wartościowego (wspólne idee na temat co jest złe a co dobre). Wymiar ten obejmuje rodzaje rządu i systemy zarządzania. Obejmuje także sposoby podejmowania decyzji przez małe grupy ludzi które nie mają obranego przywódcy.

Władza polityczna jest jednym z szesnastu elementów siły społecznej lub zdolności organizacyjnej.

Im więcej spo łeczeństwo ma władzy i wpływu politycznego, tym bardziej może robić to co chce.

Animator musi rozpoznać różne rodzaje przywódców w społeczeństwie.

Niektórzy mają tradycyjną lub biurokratyczną władzę, inni mają charyzmę.

Kiedy animator działa w społeczeństwie, musi pomóc rozwijać proces sprawowywanie władzy i podejmowania decyzji w taki sposób aby promować jednolitość i decyzje które przynoszą pożytek całemu społeczeństwu, a nie tylko uprzywilejowanym grupom.

Generalnie w historii, przywództwo (władza i wpływy) najpierw było rozproszone, tymczasowe i minimalne.

W małej grupie zbieraczy i myśliwych, przywódcą był ten kto zaproponował i zorganizował polowanie.

W małych grupach nie było szefów, starszych lub króli, i antropolodzy nazwali te grupy “acephalous” (bezgłowni).

Po pewnym czasie, systemy polityczne stają się bardziej skomplikowane, i władza powiększa się i oddziaływuje na coraz więcej ludzi.

Poziomy kompleksowości politycznej i hierarchii różnią się pomiędzy acephalous, grupy, plemiona, królestwa i państwa narodowe.

W najprostrzej grupie, wpływ przywódcy dużo się nie różni od wpływu zwykłego członka.

Porównaj to z wpływem i w ładzą prezydenta USA a jakimś woźnym sprzątającym toalety w Washingtońskim motelu.

Społeczeństwa, w tym także to w którym działasz, mają jakiś system polityczny i różnice wpływów pomiędzy elitą a zwykłymi członkami.

Twoim zadaniem jest zrozumieć jak ten system działa, w jaki sposób władza i wpływ są dzielone (nie zawsze tak samo) i jakie zmiany w tym systemie zachodzą.

Będziesz mieć wpływ na ten system, naprzykład jak pomożesz założyć komitet rozwoju.

Jeśli takiego komitetu nigdy nie było, to przyczyniasz się do zwiększenia politycznej kompleksowości.

Wymiar Społeczny Społeczeństwa:

.

Wymiar społeczny kultury obejmuje w jaki sposób ludzie się zachowują w stosunku do siebie, jak reagują i jakie zachowanie oczekują od innych.  Wymiar ten obejmuje instytucje socialne takie jak małżeństwo, przyjaźń, role matek, policjantów, klasy społeczne i inne rodzaje zachowywania się.

Kiedy ludzie słyszą słowo socjologia, większość myśli o tym wymiarze kultury.

Jest to jednak tylko jeden z sześciu wymiarów organizacji społecznej.

Ten wymiar obejmuje sposoby  jak ludzie się zachowują w stsunku do siebie, jakie mają oczekiwania, założenia, sądy, przewidywania i reakcje.

Zajmuje się wzorami stosunków, które czasami znane jako role i pozycje i tworzenie się grup i instytucji opartych na tych wzorach.

Naprzykład “teściowa” to nie tylko pozycja rodzinna ale także instytucja społeczna.

W społeczeństwie, organizacja społeczna jest to suma wszystkich stosunków i wzorów zachowań.

Poziom organizacji (lub kompleksowość organizacyjna), stopień podziału pracy, zakres podziału ról i funkcji, jest jeszcze jednym z szesnastu elementów siły społecznej lub zdolności organizacyjnej.

Im więcej i lepiej zorganizowany (i ty w tym możesz pomóc), tym więcej ma zdolności aby osiągnąć społeczne lub organizacyjne cele.

Tak samo jak inne wymiary, ten też przeszedł z prostego w bardziej skomplikowany.

W pierwotnych, prostych społeczeństwach, rodzina stanowiła społeczeństwo.

Rodzina decydowała wszystkie role i pozycje.

Społeczeństwa stają się bardziej skomplikowane najpierw przez rodziny, potem przez powstawanie i rozpoznawanie nie-rodzinnych związków.

Później, z wzrostem innych związków sama rodzina stała się mniej ważna.

Wraz z każdą nowo-stworzoną rolą, z jej nowymi odpowiedzialnościami, prawami i oczekiwaniami, społeczeństwo staje się bardziej skomplikowane.

Naprzykład tak się staje kiedy stworzysz komitet rozwoju wioski z jego oficjalnymi pozycjami.

Jest bardzo prawdopodobne że małe wiejskie społeczeństwo bez kliniki ani szpitala składa się z mieszkańców którzy są z sobą spokrewnieni poprzez małżeństwo lub pochodzenie.

Jeśli zaczniesz budować w takim społeczeństwie szkołę albo klinikę z opłaconymi nauczycielami lub pielęgniarkami (zazwyczaj obcymi), to społeczeństwo stanie się bardziej skomplikowane.

W tym sensie, wymiar społeczny jest może tak samo łatwy do wprowadzania zmian społecznych.

Tak jak z innymi wymiarami, zmiany w wymierze społecznym spowodują zmiany w pozostałych wymiarach.

Aby animator odniósł sukces, on/a musi poznać lokalne instytucje, role mężczyzn i kobiet i także najważniejsze formy interakcji społecznej.

Wymiar estetyczno-wartościowy Społeczeństwa:

Wymiar estetyczno-wartościowy kultury jest strukturą idei, niekiedy niezgodnych i sprzecznych jakie ludzie mają o tym so jest dobre a co złe, co jest piękne a co brzydkie, co prawne a co nieprawne; jednym słowem są to uzasadnienia używane przez ludzi aby wytłumaczyć swoje czyny.

Ludzie wyrabiają sądy o wszystkim opierając się na tym czego nauczyli się w dzieciństwie.

To obejmuje ocenianie co jest dobre a co złe, co prawne, piękne, brzydkie, itd. Wszystkie te sądy są oparte na wartościach społecznych.

Nie są one nabyte poprzez geny, ale poprzez interakcje społeczne.

To oznacza że mogą być zmienione lub że człowiek może się nauczyć myśleć inaczej.

Ale wartości społeczne bardzo trudno zmienić w społeczeństwie kiedy mieszkańcy myślą że chce się ich zmienić na siłe.

Ludzie się zmieniają, ponieważ normy społeczne się rozwijają, ale te zmiany nie mogą być kierowane ani manipulowane poprzez ludzi obcych.

Wspólne normy społeczne są bardzo ważne i tożsamość człowieka jest oparta na tym w co on wierzy.

Stopień do którego mieszkańcy społeczeństwa dzielą się swoimi poglądami lub szanują  poglądy innych jest ważnym składnikiem szesnastu elementów siły i zdolności.

Poglądy się zmieniają jak społeczeństwo rośnie, staje się bardziej skomplikowane i połączone z resztą świata.

Zmiany w poglądach wynikają bardziej z zmian w technologii i organizacji społecznej niż z wygłaszania kazań i wykładów

Wygląda na to że nie ma ogólnego kierunku zmian w ludzkiej historii, sądy stają się bardziej lub mniej liberalne, tolerancyjne, katolickie, ekletyczne, jak społeczeństwa stają się bardziej skomplikowane i wyrafinowane.

Społeczeństwa po obu stronach społecznego spektrumu, demonstrują normy różnych stopni lub sztywności.

Pomimo tego spektrum, w jakimkolwiek społeczeństwie, istnieje ograniczony zakres poglądów.

Społeczeństwa miejskie i urozmaicone mają więcej różnicy w poglądach i escetyce.

Nie jest łatwo przewidzieć normy poglądów danego społeczeństwa zanim tam pojedziesz mieszkać ani rozpracować jak najlepiej działać w tym społeczeństwie.

Poniważ są one tak ważne, ty, jako mobilizator, muszisz nauczyć się ile możesz o normach społeczeństwa w którym będziesz działać i nie możesz zakładać że będą takie same jak twoje.

Podczas gdy wprowadzenie nowych udogodzeń lub usług w społeczeństwie może spowodować zmiany w normach społecznych, cokolwiek mobilizator proponuje musi być widziane jako coś co się zgadza z istniejącymi normami.

Kiedykolwiek animator wprowadza nowe metody działania, musi rozważyć efekt jaki ta zmiana będzie miała na istniejących poglądach.

Wymiar poglądowy (religijny) Społeczeństwa:

.

Wymiar poglądowy (religijny) kultury (sposób widzenia świata) jest to inna struktura idei, też czasami sprzecznych, które ludzie mają na  temat kosmosu, świata który ich otacza, roli jaką oni w nim grają i tak dalej.

Ten wymiar jest czasami opisany jako religia ludzi.

Ale jest to bardziej obszerna kategoria, obejmuje poglądy ateistyczne, naprzykład że Bóg stworzył człowieka na własny wzór.

Obejmuje także wspólne poglądy na temat jak powstał wszechświat, jak on działa i co to jest rzeczywistość.

Jest to religia - I więcej.

Jeśli upuścisz ołówek na podłogę, demonstrujesz swoją wiarę w grawitację.

Kiedy mówisz że słońce wschodzi rano (nie wschodzi, ziemia się kręci) wypowiadasz swój pogląd na świat.

Jeśli ty jako mobilizator, jesteś widziany/a jako ktoś kto atakuje poglądy mieszkańców, twoja działalność będzie utrudniona, ludzie będą stawiać opór tobie i twoim celom i zawiedziesz jako mobilizator.

Czy zgadzasz się z lokalnymi wierzeniami czy nie, muszisz być widziany/a jako ktoś kto nie chce ich zmieniać.

Generalnie mówiąc, istnienie ludzkie charakteryzuje redukcja w ilości bogów, i różnicach pomiędzy światem świętym i świeckim na rzecz tego ostatniego.

Od lokalnego politeizmu z wieloma bogami, ludzie przechodzą do politeizmu z mniejszą ilością bogów, potem do monoteizmu (jednego boga) a odtąd zwrasta proporcja ludzi którzy nie wierzą w żadnego boga.

W doświadczeniu ludzkim, wygląda na to że grupy które mają lokalnych bogów są bardziej tolerancyjne w stosunku do innych bogów niż ci którzy wyznają boga uniwersalnego i wszechmogącego, ponieważ ci ludzie myślą że oni jedni mają racje.

Wielke bitwy zostały stoczone w imieniu religii (co samo w sobie jest ironią bo większość religii głosi pokój i tolerancję) i to powinno być przestrogą dla mobilizatora, ludzie głęboko wierzą w swoje religie i poglądy.

Animator musi się nauczyć i zrozumieć panujące wierzenia i poglądy danego społeczeństwa.

Aby osiągnąć sukces w wprowadzaniu zmian społecznych, animator musi sugerować i promować działania które nie obrażają norm społeczeństwa i zgadzają się albo przynajmniej są odpowiednie do istniejącego systemu wierzeń i poglądów. 

Wszystkie sześć wymiary znajdują się w każdym aspekcie kultury:

Najważniejsze do zapamiętania jest to że w każdym społeczeństwie, w każdej instytucji, w każdej interakcji między ludźmi, jest element kultury który obejmuje wszystkie wymiary.

Są one nam wpajane od urodzenia.

Noworodek jest jak zwierze, nie jest zupełnie człowiekiem, ale zaczyna uczyć się kultury (uczłowieczać) prawie od zaraz (naprzykład jak ssa mleko matki) poprzez obcowanie z innymi ludźmi, i tak zaczyna być człowiekiem.

 (Dużo ludzi głosi że ten proces zaczyna się w łonie matki).

Ten proces nauki trwa aż do śmierci.

Jeśli się nie uczysz, nie żyjesz.

Kiedy jesteś na zebraniu społecznym, w klasie, kiedy spotykasz się z kimś, gdziekolwiek jesteś, jesteś częścią kultury, częścią społeczno-kulturowego systemu, gdzie możesz zaobserwować wszystkie wymiary kultury.

Czasami, kiedy próbujemy obiektywnie i naukowo przeanalizawać kulturę, zapominamy że my sami jesteśmy częścią kultury.

Narzędzia które używamy, stosunki które zawieramy, wiary w które wierzymy, wszystkie są częścią naszej kultury, naszego istnienia jako zwierzęta społeczne.

Jeśli działamy jako mobilizator w społeczeństwie które nie jest naszym własnym, nasza kultura będzie się różnić od jego mieszkańców.

Zobacz: Acculturation

Nie możemy się pozbyć tego zobowiązania jeśli próbujemy zmobilizować nasze własne społeczeństwo.

Przysłowie ilustrujące tą zasadę antropologiczną mówi “dziwna to ryba która pojmuje istnienie wody”.

Poniważ nasze istnienie i zrozuminenie samych siebie jest produktem naszej kultury, nie możemy poznać jej cech podstawowych.

Tak jak ryba która nigdy nie była poza wodą (i przez to nie może porównać wody z jej brakiem) my nie jesteśmy w stanie i nie istniejemy poza naszą kulturą. 

Związki między wymiarami można praktycznie wykorzystać:

Dla mobilizatora, i kogokolwiek kto zajmuje się działaniem na rzecz rozwoju, ważna jest rozmaitość tych związków między wymiarami kultury.

Mogą to być powiązania przypadkowe i funkcjonalne.

Technologia (w przeciwieństwie to tego co większość osób uważa), składająca się z narzędzi i umiejętności posługiwania się nimi, tak samo należy do kultury jak wiara, tańce i sposoby dzielenia majątku.

Zmiany w jednym wymiarze niosą konsekwencje na pozostałe wymiary.

Wprowadzenie nowego systemy zbierania wody, naprzykład, obejmuje wprowadzenie instytucji która będzie dbać o ten nowy system.

Nauka nowych metod robienia czegokolwiek wymaga uczenia się nowych poglądów i percepcji.

Zmiana w jednym wymiarze spowoduje zmiany w pozostałych i, jej efekt będzie podobny do efektu wrzucenia kamienia do stojącej wody, cała powierzchnia wody sie zmieni tak samo jak inne wymiary kultury.

Nie można zignorować tych związków jak się wprowadza nowe technologie (mogą się wytworzyć nieoczekiwane i niechciane skutki).

Musisz dokładnie obserwować zmiany w społeczeństwie w którym działasz, i wypatrywać reperkusje w innych wymiarach kultury. 

Związki między Wymiarami wpływają na Zmiany Społeczne:

Zmiana w jednym wymiarze, nie tylko potrzebuje zmian w pozostałych wymiarach, ona je powoduje.

Dlatego ocena skutków społecznych powinna być przeprowadzana we wszystkich projektach, dużych i małych.

Im więcej nabierasz doświadczenia, tym bardziej jesteś w stanie obserwować zmiany które są skutkiem wprowadzenia nowych systemów.

Im lepiej możesz te zmiany przewidzieć tym lepiej możesz się na nie przygotować.

Im lepiej możesz przewidzieć zmiany w każdym wymiarze, tym lepiej możesz zmodyfikować swoją działalność aby społeczeństwo zmieniało się tak jak chcesz.

Pamiętaj że nie jesteś inżynierem społecznym i nie możesz postanowić dokładnie jak społeczeństwo ma zareagować na twoją działalność. 

Zakończenie: Mobilizatorzy potrzebują zrozumieć społeczeństwo:

Aby odnosić skutki jako mobilizator, aby upoważnić lub wzmocnić społeczeństwa, musisz zrozumieć ich podstawowe cechy i jak one się zachowują.

Społeczeństwa są organizacjami społecznymi i kulturowymi i dlatego charakteryzują się sześcioma wymiarami kulturowymi.

Społeczeństwa to nie to samo co pojedyńczy ludzie, one rosną i zmieniają się wedłóg własnych zasad.

Podstawową zasadą zrozumienia tych cech jest zapoznanie się z sześcioma wymiarami kultury i ich powiązaniami

Te powiązania między wymiarami kultury  nie są ani proste ani łatwe doprzewidzenia. ⁽²⁾

Animator musi wiedzieć że one istnieją i promować obserwacje, analizy, dzielenie się myślami i wykłady na ich temat.

Poprzez działanie w społeczeństwach, animator musi się nauczyć ich kultury i poznać dynamikę ich wymiarów kulturowych.

Co to jest społeczeństwo?

Odpowiedź nie jest ani łatwa ani szybka.

Ale za to jest niezbędna dla każdego działacza.
1 W naukach społecznYch nie ma różnicy między socjologią i antropologią.  Naukowcy tych dwóch dyscyplin studiują te same rzeczy i używają te same metody.  Różnica polega na ich historii. Antropologia powstała poprzez angielski imperializm jako hobby bogatych arystokratów którzy musieli znaleść zainteresowania aby się nie nudzić. Socjologia powstała poprzez rewolucje przemysłową, wzrost różnic pomiędzy właścicielami fabryk i proletariatem.  Badanie różnic klasowych postało poprzez chęć załagodzenia, albo zlikwidowania nadużywań spowodowanych tymi różnicami. Słowo Antropologia powstało poprzez złączenie dwóch słów łacińskich podczas gdy socjologia postała poprzez niewłaściwe dodanie słowa greckiego do łacińskiego.
2  To nie jest praca teoretyczna; jest ona przeznaczona dla zapoznania mobilizatorów z ideą że społeczeństwo jest jednostką społeczno-kulturową, która jest czymś więcej niż zbiorem poszczególnych ludzi i że mobilizator potrzebuje to rozumieć aby dobrze sterować procesem zmian społecznych. Marx, na przykład, myślał że wymiary ekonomiczne i technologiczne zmieniają się według jakiejś dialektyki (z rolnictwa w przemysł) i cztery pozostałe wymiary idą w ślad tych materialistycznych zmian. Za to Weber uważał że najpierw zmieniają się wymiary poglądowe (ideologia) i wartościowe (wiara) (na przykład w rewolucji protestanckiej) w skutek czego pozostałe wymiary uległy zmianie (Rewolucja Przemysłowa). Dzisiaj wiemy że związki między wymiarami nie są proste ale uznajemy że wpływają na siebie.

62. Podstawowe kategorie stratyfikacji społecznej w analizie struktury statusów i ról społecznych

Pod pojęciem stratyfikacji społecznej kryje się klasyfikacja społeczeństwa na odpowiednie grupy bądź kategorie, w których członkostwo daje możliwość danej pozycji społecznej, która jest wysoka lub niska, korzystna lub niekorzystna, może też pozwalać na uzależnienie od własnej osoby ludzi, którzy funkcjonują w innych kategoriach lub grupach społecznych.

Aby zobrazować klasy, stany, warstwy oraz kasty społeczne określono pewne poziomy wyższe bądź niższe. Gdy jednostce uda się przejść z jednej z ustalonych kategorii podziału do innej, to w zależności od tego czy poszedł wyżej czy niżej to otrzymuje on awans społeczny lub zostaje zdegradowany społecznie.

Zaznaczenie klasyfikacji w społeczeństwie ma związek z podziałem dóbr społecznych. Mianowicie są osoby o znaczących majątkach lub potężniejsze od innych, wówczas różnice między jednostkami są szczególnie widoczne i pokazują nierówności społeczne lub mogą wynikać z różnych aspektów, na przykład z tego, że ktoś ciężej pracuje lub z tego, że pracuje w zawodzie, który daje większą władze niż inne.

Zróżnicowaniem społecznym nazywa się odmienność pomiędzy zupełnymi kategoriami społecznymi, nie jedynie poszczególnymi jednostkami. W momencie gdy ludzie należący do poszczególnych kategorii będą sklasyfikowanie w odpowiednim hierarchicznym porządku, który to zapewni im zróżnicowane dojście do dóbr społecznych to będziemy mieli do czynienia z uwarstwieniem, czyli stratyfikacją społeczną. Jednostki należące do jednej warstwy będą miały zbliżone szanse życiowe takiego rodzaju jak: ogólny standard, zdrowie, czy poziom wykształcenia, itp.

Termin stratyfikacja społeczna odnosi się do całych społeczeństw, nie używa się go dla pojedynczych jego członków. Stratyfikacja może przybierać różnorodne formy, zależnie od systemu jaki funkcjonuje w owym społeczeństwie. Stratyfikacja może charakteryzować społeczeństwo zamknięte bądź otwarte. Zilustrować stratyfikację społeczeństwa zamkniętego można na przykładzie systemu kastowego, w którym to położenie jednostki jest uwarunkowane od rodziny w jakiej przyszła na świat, a ewentualna zmiana pozycji społecznej jest często niemożliwa, gdyż status społeczny wywodził się z urodzenia.

Stratyfikacja społeczeństwa otwartego za swój przykład może podać system klasowy. Do klasy społecznej można zaliczyć dużą zbiorowość ludzi , którzy mają ten sam status społeczny, ale mogą zmienić swą przynależność klasową, a więc i status społeczny, przykładowo dzięki małżeństwu, dzięki pracy w konkretnym zawodzie, do którego człowiek doszedł własną pracą, a nie poprzez to w jakiej rodzinie się urodził. Dzięki temu, że system klasowy jest otwarty powstają ruchliwości społeczne, a więc awansowanie lub deklasacja w klasowej strukturze społeczeństwa. Na tej samej zasadzie co kasta, klasa odgrywa dużą rolę w życiowych perspektywach jednostki. Ludzie urodzeni w tzw. wyższych klasach zazwyczaj mają ułatwiony dostęp do różnego rodzaju dóbr, takich jak: praca, opieka zdrowotna i przede wszystkim wykształcenie. Z uwagi jednak na otwarcie społeczeństwa, oraz ruchliwość jednostki na tle społeczeństwa może ona sama decydować o swoich szansach bez względu na status urodzenia. Klasa społeczna jest strukturą wielowymiarową, czyli jest parę czynników, którymi można zmieniać swój status na tle społeczeństwa, należą do nich: majątek, prestiż społeczny czy władza. W najbardziej znanym i ogólnym pojęciu klasy społecznej istnieje jej klasyfikacja na :

*wyższą

*średnią

*niższą

Do klasy wyższej zaliczają się jednostki, których ród od pokoleń może się pochwalić dużym majątkiem, prestiżem czy władzą.

Za klasę średnią, która jest dość zróżnicowana, należą ludzie, którzy dzięki ciężkiej pracy dorobili się majątku poprzez prowadzenie biznesu , wolnego zawodu lub jako urzędnicy czy przy zawodzie usługowym. Niżej niż klasa średnia jest klasa robotnicza, której jednostki dzięki pracy własnych rąk zarabiają na utrzymanie.

Klasa niższa jest najniższą w hierarchii społecznej, jej członkowie albo są bez pracy, albo zarabiają tak nie wiele, że nie są w stanie wyżyć bez pomocy rządu.

Stratyfikacja społeczna w każdym ze społeczeństw stara się być wyjaśniona poprzez różnorodne poglądy, szczególnie teorie konfliktu oraz strukturalistyczno-funkcjonalistyczną

Davis wraz z Moorem zaproponowali bardzo funkcjonalne wytłumaczenie stratyfikacji społecznej, mianowicie stwierdzili, że podanie formę stratyfikacji jest konieczne i nieuniknione społecznie. W ich mniemaniu na społeczeństwo składa się cały system pozycji, statusów oraz ról społecznych. Aby społeczeństwo prawidłowo funkcjonowało pozycje społeczne muszą być przeznaczone dla odpowiednio wykwalifikowanych jednostek, a z uwagi na to, że objęcie znaczącej pozycji wymaga trudnej i żmudnej praktyki, nieliczni mają chęć do przeznaczenia ku temu swego czasu, środków pieniężnych oraz ciężkiej pracy. Konieczny jest system odpowiednich nagród, mających na celu zachęcenie pracowitych i uzdolnionych do dalszego poświęcenia i zdobywania doświadczenia. System stratyfikacji ma za zadanie zmotywować, tych który posiadają konieczne umiejętności, aby mogli zająć zgodne z ich kwalifikacjami pozycje i rzetelnie spełniać swoje obowiązki.

Teoria Davis'a i Moor'a została zanegowana przez Tumiego który zauważył tzw. meritokrację, określającą zależność między cechami jakie ma jednostka, a nagrodami, które otrzymuje nie oddaje rzeczywistości. Jest tak, ponieważ sukcesy lub porażki w odniesieniu do zdobywania za nie nagród w danym pokoleniu wynikają z wychowania rodzinnego jakie jest przekazywane z pokolenia na pokoleniem a to nie pozwala na odpowiednie dopasowanie zdolności do nagród.

Odmienne spojrzenie na stratyfikację społeczną daje teoria konfliktu, zapoczątkowana przez Karola Marksa, który dostrzegł, że w każde ze społeczeństw można się dopatrzeć dwóch klas:

- do pierwszej należą ci, którzy są w posiadaniu środków produkcji

- do drugiej należą ci, którzy ich nie posiadają.

Według Marksa stratyfikacja nie jest niezbędna ani nieuchronna, pod warunkiem, że środki produkcji będą należały do całej zbiorowości a nie poszczególnych jednostek.

Opisana teoria miała swoich przeciwników z wielu powodów. Głównie zaatakowano ją z uwagi na to, że według niej stratyfikacja społeczna jest zbudowana na nierówności ekonomicznej. Wezer uważał stratyfikację za termin wielowymiarowy i wyróżnił trzy sfery jakie poróżniają ludzi:

- sfera społeczna

- sfera ekonomiczna

- sfera polityczna

Wezer uważał, że sferę ekonomiczną powinno się rozpatrywać jako kontinuum z pozycji wyższej do tej niższej, zaś pozycję społeczną powinno się odnosić do szacunku i prestiżu w społeczeństwie, jaką posiada określona duża zbiorowość. Sferę polityczną Weber nazwał partią, która jest w stanie objąć władze.

Powyższe rozważanie pokazują pewną konieczność funkcjonowania stratyfikacji społecznej, ze względu na inteligencje, umiejętności oraz zdolności wraz z różnymi aspektami osobistymi oraz dobra społeczne ,które nie są sprawiedliwie rozdzielone. Stopień samej stratyfikacji zależy wyłącznie od zbiorowości w jakiej funkcjonuje, gdyż jeśli społeczeństwo posiada na wysokim poziomie przemysł i jest postindustrialne to będzie uwarstwione znacznie mocniej.

System stratyfikacji jaki się cały czas zachowuje w społeczeństwie jest spowodowany wpływem instytucji oraz spraw społecznych, które to mają za zadanie wspierać i utrwalać obecny system stratyfikacji. Do wspomnianych instytucji można zaliczyć:

- rodzinę, która swoje dobra społeczne przekazuje kolejnym pokoleniom

- ekonomię, która pokazuje nierówny rozdział dóbr oraz usług w społeczeństwie

- porządek w polityce, który jest konieczny z uwagi na znaczenie państwa , które pomaga w niezmienności systemu stratyfikacji

- religię oraz różnego rodzaju ideologie

- procesy natury społecznej, mające za zadanie wspierać obecny system stratyfikacji, z którym w parze idą selekcja lub kooptacja (czyli wprowadzenie do systemu zagrażających jej nie tylko istnieniu ale i przetrwaniu )

- zasadę mnożenia korzyści

System stratyfikacji społecznej wspierają poza instytucjami społecznymi częściowo procesy społeczne, wśród których możemy wymienić:

- kooptacja, a więc dopuszczenie możliwości korzystania z dóbr przeciwników systemu

-zasada mnożenia korzyści, przez uczonego Roberta Mertona, pozwalała ona na wykorzystanie stratyfikacji w celu kumulowania korzyści, które stają się coraz większe i pogłębiają przepaść w podziale społeczeństwa.

63. Dynamiki zróżnicowań społecznych we współczesnym społeczeństwie polskim

(na podstawie Współczesne społeczeństwo polskie - dynamika zmian p. red. Jacka Wasilewskiego)

Sformułowała się nowa struktura społeczna - kształtuje się struktura społeczeństwa rynkowego i demokratycznego. Dążenie do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, które jest świadome swoich praw i obowiązków.

Płodność i rodzina. Zmienia się model rodziny z wielopokoleniowej, mieszkającej razem w model rodziny 2+1. Spadek liczby urodzeń. Obecnie problemy z wypłacaniem emerytur.

Zmiana systemu wartości. Respondenci wybrali najważniejsze dla nich punkty: szczęście rodzinne, zdrowie, praca i dopiero na 6 miejscu religijność. Jeszcze w PRLu te wartości to: miłość, przyjaźń, ciekawa praca.

Przemiany miast. Urbanizacja i metropolizacja. Migracje z wiochy na obszary wielkomiejskie (bo tu jest praca).

Wieś. Zerwanie bliskich kontaktów z sąsiadami, nie kultywowanie tradycji. Nowe funkcje obszarów wiejskich - agroturystyka, wypoczynek dla mieszczuchów.

Przedsiębiorczość. Upadek wielkich firm państwowych. Rozwój działalności indywidualnej. Instytucjonalizacja nowego modelu zbiorowych stosunków pracy. Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

Ubóstwo i wykluczenie społeczne. Ubóstwo strukturalne. Undercless, marginalizacja i wykluczenie społeczne - kumulacja dewiacji w jednym punkcie, wyklucza się ludzi, którzy nie wykazują pożądanych cech - zaradność, przedsiębiorczość.

Korupcja. „Okazja czyni złodzieja”, czyli rzecz o polskim urzędniku. Ludzie sami dają kasę, bo liczą na przyspieszenie swoich spraw, albo przymknięcie oka urzędasa.

49. Typy zróżnicowania społecznego.

50. Socjologiczna charakterystyka zróżnicowania społecznego.

Zróżnicowanie społeczne-można opisać, jako szczegółowy podział, proces wyłaniania się nowych podziałów i ról. Podstawowym kryterium zróżnicowania społecznego jest wpływ na szanse życiowe jednostek. Jego funkcją jest kreowanie strukturalnych ram dla identyfikacji, poczucia tożsamości, zakorzenienia w zbiorowościach związanych ze wspólnotą taka jak rodzina, czy naród.

Zróżnicowanie społeczne kreuje strukturalne ramy identyfikacyjne, poczucie tożsamości.

• W badaniach socjologicznych zjawiska zróżnicowania społecznego ujmowane są głównie w perspektywie statycznej

• Zróżnicowane fizyczne może pociągać za sobą zróżnicowanie społeczne w postaci:

- dostępu do wykształcenia

- przebiegu kariery zawodowej

-wielkości zarobków

Zdaniem Mertona postawy zróżnicowania społecznego tkwią u podłoża zjawiska role -set (wielkość ról) /należąc do różnych kręgów ludzie mogą odgrywać różne role, konfiguracje tych ról są podobne, lecz mogą też być bardziej wyeksponowane w zależność od różnych czynników np. od tradycji historycznej, czy wpływu kultury.

Zróżnicowanie społeczne= wielkość ról, odgrywanie ról

W sytuacji, gdy rozpatrujemy zróżnicowanie społeczne, jako hierarchię, możemy powiedzieć, iż zróżnicowaniu społecznym zawiera się pojęcie nierówności społecznych.

Charakterystyka nierówności wiąże się z:

-zróżnicowaniem dochodowym,

-władzą,

-prestiżem,

-stylem życia,

-sferą kultury,

Nie każda płaszczyzna jest traktowana, jako nierówność społeczna.

Nie są nierównościami różnice np. płci, wieku, wykształcenia.

Są nimi natomiast różnice, które uznaje się za nieuzasadnione, niesłuszne i krzywdzące, a więc sprzeczne z poczuciem sprawiedliwości.

Zróżnicowanie społeczne może być przyczyną dyskryminacji. O nierównościach mówimy wtedy, gdy jednostki różnią się stopniem zaspokojenia swoich potrzeb (Koralewicz, Mach)

Modele nierówności społecznych:

1. Model nierówności wobec prawa,

-każdy człowiek podlega tym samym prawom i powinien być karany w ten sam sposób

- naturalnym stanem ludzkości jest równość

-zasada równości wobec prawa jest warunkiem normalnego funkcjonowania demokracji, chociaż nie zawsze jest realizowana w praktyce.

2. Model równości szans

-podział nagród kształtuje nierówności społeczne(merytokracja)

- nierówności efektem niejednakowego wysiłku, zdolność i własnych zasług

-możliwość przekroczenia barier istniejących miedzy podstawowymi segmentami struktury społecznej na płaszczyźnie klas, warstw, kategorii zawodowych, ale także pozycji zawodowej rodziców.

3. System oparty na prywatnej własności i ideologii sukcesu

-każda jednostka powinna w tym samym stopniu uczestniczyć w podziale dóbr, niezależnie od wydatkowanych przez siebie nakładów w postaci talentu, zasług, czy własnych zdolności. Postulowany głównie przez teoretyków myśli socjalistycznej, marksistów.

51. Teorie zróżnicowania klasowego.

52. Teorie stratyfikacji społecznej.

Stratyfikacja :

• jest formą nierówności

• Tworzą ją zachowania wynikające z relacji wyższości

• Charakteryzuje ją trwałość sankcjonowana przez prawo, tradycję, wzory kultury, zwyczaje

• Bergel - wyróżniamy stratyfikację grupową i indywidualną

• Dwa podstawowe sposoby rozumienia stratyfikacji społecznej w praktyce badawczej:

- stratyfikacja społeczna rozumiana jako zjawisko o zakresie uniwersalnym gdy obejmuje się nim wszystkie możliwe rodzaje zinstytucjonalizowanych hierarchii

- stratyfikacja społeczna utożsamiana z jednym z aspektów nierówności, istotne są podziały klasowe, tradycja teoretyczna, wywodząca się z dzieł Marksa i Webera

3 tradycje badań nad stratyfikacją społeczną:

1. Weber (wymiary stratyfikacji społecznej)

1. Podkreśla on potrzebę rozpatrywania przynależności klasowej w szerokim kontekście stosunków rynkowych. Głównym wyznacznikiem podziałów klasowych jest pełnienie odrębnych ról w systemie produkcji i stosunkach własności.

O klasie społecznej „mówimy wtedy, gdzie (i) wielu ludziom wspólny jest swoisty element determinujący ich szanse życiowe. O ile (ii) element ów określony jest wyłącznie przez ekonomiczne interesy wiążące się z posiadaniem dóbr oraz interesy zarobkowe i to (iii) w warunkach dóbr lub pracy.”

A więc w zależności od oferowanych zasobów jednostki, otrzymują one wynagrodzenie w postaci dochodów. Położenie klasowe jest położeniem rynkowym. Pojęcie własności wiąże się z: specjalistycznymi kwalifikacjami zawodowymi, doświadczeniem, umiejętnościami.

2. Prestiż wyznacznikiem pozycji społecznej

- sytuuje on jednostki w hierarchii

- warunkuje położenie stanowe

- implikuje on styl życia

Warunkiem wyłonienia się hierarchii prestiżu jest :

- wspólnota wartości i norm

- wspólnotowy charakter grup zespala ich członków i mobilizuje do działania

3. władza

Rodzaje władzy wg Webera

- ekonomiczna

- uwarunkowana honorem

II. Warsztat badań terenowych

Zapoczątkował Charles Both

- ojczyzną badań nad stratyfikacją są Stany Zjednoczone

- początkowo wiedzę na temat stratyfikacji społecznej czerpano z badań prowadzonych w społecznościach lokalnych

1. Badania Roberta i Helen Lynd „Middletown”

Poprzez obserwację, wywiady z informatorami i analizę materiałów źródłowych dokonali opisu hierarchii społecznej i wyodrębnili dwie klasy

- robotnicza

- ludzie biznesu

2. W Warner „Yanke City” (Nowa Anglia)

„system statusowy istnieje i jest koniecznym składnikiem złożonej rzeczywistości społecznej”

Dwa założenia badań Warnera:

- status społeczny jest elementem stratyfikacji społecznej. Do danego statusu przypisane są pewne normy zachowania i zasoby, wyznacznikiem statusu są zarazem wymagania formalne jak i nieformalne.

- każde społeczeństwo należy badać inaczej. Przykładem tu są badania Jonesvill, na skutek tych badań wyodrębnił on następujące klasy:

Klasa wyższa

Klasa wyższa średnia

Klasa niższa średnia

Klasa wyższa niższa

Klasa niższa niższa

3. Funkcjonalna teoria uwarstwienia

Davis i Moore

- zasadom funkcjonowania mechanizmów stratyfikacji społecznej przypisali wymiar uniwersalny, obowiązujący niezależnie od uwarunkowań przestrzenno - czasowych

- dlaczego nierówności społeczne istnieją jako fakt z którym należy się pogodzi?

Nierówności są kanonicznym warunkiem normalnego funkcjonowania organizacji społecznych i muszą istnieć, ponieważ zaspokajają żywotne potrzeby, są warunkiem zdrowia każdego systemu

• Funkcjonowanie społeczeństwa opiera się na podziale pracy, którego podstawą jest hierarchia stanowisk, pozycji zawodowych o niejednakowej ważności i wykonawców pewnych prac jest trudniej zastąpić, a innych łatwiej

• Wyższe pozycje wymagają podniesienia kwalifikacji i odpowiedzialności, lecz za to osiąga się wyższe zarobki

• Wszystkie pozycje, zarówno te wyższe jak i te niższe muszą być obsadzone przez odpowiednie jednostki, muszą być odpowiednie mechanizmy wynagradzania i motywacji

• Wynagrodzenie powinno by proporcjonalne do ważności stanowiska, ponieważ zapewnia to poczucie komfortu, wzrost samooceny

• Efektem działań tych mechanizmów jest stratyfikacja społeczna oraz drugim efektem jest skuteczne wyłanianie utalentowanych jednostek

Davis i Moore traktują stratyfikację jako rezultat relacji zachodzących pomiędzy podażą a popytem. Najwyżej wynagradzane są rzadkie i cenione kwalifikacje jednostek.

53. Teorie zróżnicowania etnicznego i narodowego.

Istotą etniczności jest poczucie tożsamości grupowej i mocne przekonanie o własnej odrębności. Zbiorowości etniczne odznaczają się spójnością i są połączone silną więzią społeczną, co sprzyja określeniu ich mianem grup.

Rdzeniem etniczności jest świadomość ostrego podziału na my i oni. My, wyposażeni w cechy szczególne, tylko nam właściwe i jaskrawo odróżniające nas od wszystkich innych np. religia, język, obyczaj, wygląd fizyczny. Poczucie etniczności rodzi się zawsze w sytuacji kontaktu międzygrupowego, kiedy można uświadomić sobie istniejące odrębności (Burszta).

Inną istotną cechą zbiorowości etnicznych jest głębokie przekonanie o wspólnocie pochodzenia i więzach krwi łączących ich członków.

Etniczność postrzega się jako cechę naturalną przypisana jednostkom niezależnie od ich woli, podobnie jak płeć.

Sześć składników etniczności według Anthoney'ego D. Smith'a wskazują podstawy zróżnicowań etnicznych:

1. nazwa zbiorowości - nazwa o znaczeniu symbolicznym, o niezwykłej mocy

2. przekonanie o wspólnym pochodzeniu - legendy i mity o początkach i pochodzeniu zbiorowości etnicznej określają jej miejsce i pozycję w świecie

3. wspólne dzieje - zbiorowości etniczne są zbiorowościami historycznymi, które mają własne dzieje i pamięć wspólnej przeszłości

4. własna, odrębna kultura - upodobanie członków grupy etnicznej pod względem tych cech kulturowych, które różnią ich od członków innych zbiorowości np. inny język, religia, ubiór, dieta

5. związek z określonym terytorium - terytorium rozumiane jako „własne miejsce na ziemi”, miejsce narodzin zbiorowości i istotne fragmenty jej dziejów, „święta ojczyzna” np. Izrael, Autonomia Palestyńska

6. poczucie solidarności i tożsamości - znaczna spójność i silna więź społeczna
   w rozumieniu więzi psychicznej

Ujęcia grup etnicznych:

1. obiektywne - wedle Bokszańskiego to trwałe, wyraźnie wyodrębnione zbiorowości, posługujące się odrębnym od innych językiem (podobieństwo cech fizycznych, religia, wspólnota zwyczajów, przekonanie o wspólnym pochodzeniu)

2. subiektywne - etniczność może się tworzyć i rozwijać bez obiektywnych podstaw odrębności grupowej, na bazie wyłącznie świadomości i ideologii

Rodzaje etniczności wpływają na zróżnicowanie etniczne:

1. separacyjna - czynniki odróżniające, charakterystyka przypisywana członkom grup przez nich samych

2. nierównościowa - działa grupa dominująca, asymilująca pod różnymi aspektami grupę etniczną mniejszą

3. polityczna - osiąganie wartości drogą polityczną, bo etniczność staje się elementem gry politycznej. Elity walczące o władzę, prestiż i pieniądze szukają poparcia
   w zbiorowościach etnicznych i narodowościowych, co często prowadzi do konfliktów etnicznych.

Typy grup etnicznych:

1. miejskie mniejszości etniczne - Polonia w Chicago, Arabowie w Paryżu

2. ludy tubylcze, miejscowe - Aborygeni w Australii, Indianie w Ameryce i Kanadzie

3. kulturowo zróżnicowane populacje państw będących tworami kolonializmu

4. protonarody - grupy, które mają własnych przywódców politycznych i ideologów oraz dążą do uzyskania własnego państwa, co uważa się za podstawowy wyznacznik ruchów narodowych. Określa się je jako narody bez państwa (Burszta) np. Baskowie, Romowie.

Odróżnienie narodu od grup etnicznych rodzi problemy, bo grupy etniczne bywają postrzegane jako poprzedzające naród formy wspólnot i zaczątkowe postacie narodów (A. Kłoskowska). Przejście formy zaczątkowej w dojrzałą formę nie dokonuje się w jednym momencie, ale jest płynnym, rozciągniętym w czasie procesem, w którym zamazane są granice między następującymi po sobie formami.

Cechą różnicą naród od grupy etnicznej jest upolitycznienie, poprzez dążenie do własnego państwa. W odróżnieniu od świadomości etnicznej świadomość narodowa obejmuje wyobrażenie o posiadaniu własnego, względnie niezależnego państwa.

Trzy etapy dążenia zbiorowości etnicznej do suwerenności politycznej:

1. pojawienie się poczucia etniczno-kulturowej tożsamości - wyodrębnienie grupy etnicznej jako całości

2. rywalizacja z innymi grupami i pokonywanie zewnętrznym zagrożeń w celu umacniania swej zawartości - wykształcają się elity, artykułujące potrzeby grupy
   i formułujące żądania oraz mobilizujące dla nich poparcie społeczne

3. przeciwstawienie się państwu, w którym się żyje i żąda się niepodległości - dochodzi do narodzin ruchu narodowowyzwoleńczego i rozwiniętej świadomości narodowej

Istnieje wiele problemów ze zdefiniowaniem pojęcia naród w kategoriach obiektywnych, bo jak twierdzi J. Szacki „nie ma i prawdopodobnie nie będzie takiej definicji narodu, która pasowałaby do wszystkich grup, których członkowie uporczywie uważają samych siebie za należących do jednego narodu i jako naród są postrzegani także przez ludzi należących do innych grup tego rodzaju”.

Naród definiowany jako jest jako zjawisko związane ze sferą świadomości, tożsamości, wartości i uczuć. Jest wartością autoteliczną. Naród jest postrzegany jako jednolita całość, jako wspólnota, której wszyscy członkowie są braćmi bez względu na to, pod jaką szerokością geograficzną żyją i czym się zajmują. Nie może on istnieć bez rdzenia etnicznego.

Max Weber wskazywał, że pojęcie narodu należy do sfery wartości, co oznacza, że
w pewnych grupach można spodziewać się szczególnej solidarności podczas ich zetknięcia
z innymi grupami.

Antonina Kłoskowska przedstawiała dwa ujęcia narodu:

1. polityczne - łączy się istnienie narodu z państwem, bo nacjonalizm stwarza narody. Najpierw jest pomysł na państwo, a dopiero później tworzy się państwo

2. kulturalistyczne - polityczność jest tylko po to, aby zapewnić bezpieczeństwo, a sam naród to ich kultura i więzi. Kultura jest wyznacznikiem na podstawie, którego tworzy się naród.

Dwa nurty tworzenia narodów:

1. długie trwanie narodów, narodu - byt ten jest obiektywny, historyczne uwarunkowania istnienia narodu. Wspólnota kulturowa mająca poczucie własnej odrębności przekształca się w organizm polityczny

2. naród łączony jest z czasami modernizacji, po rewolucji przemysłowej. Naród to wspólnota wynaleziona.

Tożsamość narodowa to coś co łączy ludzi. Modele pojęcia tożsamości narodowej:

1. obiektywistyczny - tożsamość wyczerpuje się w cechach zbiorowości narodowej, dających się obiektywnie opisać z pozycji obserwatora z zewnątrz

2. tożsamości odkrywanych - przeświadczenie o zakorzenionej w odległej przeszłości kulturowej odrębności zbiorowości narodowej

3. tożsamości konstruowanych - tożsamość to zbiorowości konstruowane w różnych momentach historycznych dla różnych celów

4. opinii publicznej - tożsamość wynika z socjologii i psychologii

Zróżnicowanie narodowe i dwie zasady, którymi kierują się narody:

1. zasada ziemi (Francja) - do narodu należą wszyscy obywatele danego państwa, czyli gdzie się kto urodził

2. prawo krwi ( Niemcy) - członkiem narodu staje się poprzez urodzenie w takiej czy innej rodzinie.

Mniejszości narodowe - w wyniku migracji na terytorium jednego państwa pojawiają się osoby z innego narodu. Są obywatelami państwa innego niż autochtoniczni obywatele.

O zróżnicowaniu narodowym mówi się w kontekście mniejszości narodowych.

Jeśli zróżnicowania narodowe nabierają wyrazu klasowego, to stają się wymiarem nierówności społecznych.

Zróżnicowanie narodowe i etniczne wynika także z procesów narodowotwórczych,
w których występują etniczne mozaiki, posiadające inne wzory:

1. W państwach narodowych, rozwiniętych z wcześniejszych państw terytorialnych, tożsamość narodowa powstała jako nowa nowość. Tworzyła się na podstawie wspólnych dziejów i kształtującej się wspólnoty kultury symbolicznej. Nadbudowywała się nad regionalnymi różnicami etnicznymi, często ich nie niwelując. Niekiedy mimo zachowania ostrych różnic, powstała harmonijna całość, jak w Szwajcarii. W innych przypadkach podziały i antagonizmy pozostawały żywe np. Kastylia i Katalonia
   w Hiszpanii lub w Belgii antagonizm między Walonami i Flamandami, albo też we Francji - Normandia, Bretania, Prowansja, Okscytania, kraj Basków.

2. Państwa narodowe, będące realizacją dążeń do suwerenności grup etnicznych uzyskujących świadomość narodową, powstawały na obszarach, na których zamieszkiwały od dawna, także inne grupy etniczne. Granice państw zostały ustalane w sposób, który nie pokrywał się z granicami ziem zamieszkałych przez członków sąsiadujących narodów. W ten sposób kształtują się mniejszości narodowe.

3. Znaczne zróżnicowanie rynków pracy w poszczególnych krajach, istnienie państw naruszających w sposób drastycznych prawa człowieka oraz łatwość przenoszenia się
   z miejsca sprzyjają ruchliwości społecznej. Zwiększa się dlatego liczba imigrantów, różniących się religią, językiem, czy wyglądem np. Turcy w Niemczech, osoby z byłych kolonii francuskich we Francji. Imigranci mają różny stosunek do nowego kraju osiedlenia. Niektórzy planują tymczasowy pobyt i powrót do swego kraju, inni chcąc zostać w nowym kraju i dążą do uzyskania obywatelstwa. Niektórzy chcą w pełni zasymilować się z nowym wzorcem kulturowym, inni chcą równouprawnienia politycznego przy jednoczesnym pozostaniu przy własnej tożsamości etnicznej. Państwa przeciwdziałając zbyt częstemu nadawaniu obywatelstwa ustalają trudne do spełnienia warunki jego uzyskania, nie wydają pozwolenia na pracę.

4. Specyficzny wzór wieloetniczności występuje w USA, bo jest to kraj samych imigrantów, w których rdzennych mieszkańców Indian albo wytępiono albo zamknięto
   w rezerwatach. W kraju zamieszkali przybysze z różnych częściach świata, o różnych religiach, językach, obyczajach i kolorach skóry i wszyscy stali się obywatelami nowoutworzonego państwa. Mimo przekonania, że ta mieszanka grup etnicznych stopi się w jedną całość w tyglu (melting-pot) państwa amerykańskiego, odrębności etniczne nasilają się. Nie mówi się więc o tyglu, tylko o mozaice. Zespoleniu zbiorowości etnicznych w USA sprzyja to, że nie tworzą w tym kraju rozległych i zwartych jednostek terytorialnych. W Kanadzie bowiem wyróżnia się część angielską i francuską.

54. Mechanizmy strukturacji w społeczeństwach współczesnych.

55. Nowe klasy średnie.

Szacka podręcznik:

W okresie klasycznego kapitalizmu dziewiętnastowiecznego „klasa średnia" obejmowała tych wszystkich, których nie można było zaliczyć ani do robotników, ani do wielkich kapitalistów. Składała się przede wszystkim z drobnych przedsiębiorców i to oni decydowali o jej charakterze. Z biegiem czasu, wraz z liczebnym wzrostem kadr urzędniczych, a także przedstawicieli wolnych zawodów, „klasa średnia" zaczęła się rozrastać, a drobni przedsiębiorcy, dalej wchodząc w jej skład, przestali określać jej oblicze.

Obecnie „klasa średnia" w rozwiniętych społeczeństwach przemysłowych to wielce zróżnicowany zbiór kategorii społeczno-zawodowych. Jej członków charakteryzuje dość wysoki poziom dochodów, lecz nie on jest ich podstawowym wyróżnikiem. Mimo że wszyscy przedstawiciele klasy średniej cieszą się pewnym dobrobytem, dochody ich są zróżnicowane i w niektórych przypadkach nie odbiegają od dochodów pewnych kategorii robotników. Podstawową linią demarkacyjną między klasą robotniczą a średnią nie jest dochód, ale praca umysłowa o charakterze dającym niejaką samodzielność i niezależność lub praca na własny rachunek (ale poza rolnictem) (Domaóski 1994; Drozdowski 1998).

W wyniku historycznej zmiany oblicza klasy średniej mówi się o niej obecnie jako o nowej klasie średniej w odróżnieniu od grupującej drobnych przedsiębiorców starej klasy średniej, stanowiącej „nieodłączny element społeczeństwa agrarno-drobnomieszczańskiego, które jest oparte na drobnej własności indywidualnej i rodzinnej" (Drozdowski 1998: 91).

Przedstawicieli nowej klasy średniej społeczeństw ponowoczesnych charakteryzuje „siła ekonomiczna", którą czerpią z trzech źródeł:

Własności - czyli posiadania jakiejś części środków produkcji, czy to w postaci własnego samodzielnego przedsiębiorstwa, czy pakietu akcji, czy też udziału w spółce etc.

Kontroli - czyli umownego prawa do zarządzania jakąś częścią procesu produkcyjnego (pracą, zasobami kapitałowymi bądź też jednym i drugim).

Szans na rynku - czyli posiadania kwalifikacji bądź talentów uważanych za szczególnie wartościowe na rynku pracy wyróżnikiem nowej klasy średniej jest też poziom wykształcenia. Coraz wyraźniej widać, że w gruncie rzeczy trudno o dostęp do dochodów klasy średniej bez posiadania formalnego dyplomu, który potwierdza nabycie wiedzy w sformalizowanym procesie kształcenia (Drucker 1999: 40).

Zróżnicowany zbiór ludzi zaliczanych do nowej klasy średniej łączy nie tylko to, że zajmują środkowe pozycje w hierarchii społecznej. Mimo różnych źródeł własnych pozycji mają podobne orientacje i dążenia. Podobny jest także ich styl życia, i to na tyle, że to on właśnie bywa uważany „za najbardziej charakterystyczny rys ich odrębności" (Domański 1994: 121).

Przedstawiciele tak rozumianej klasy średniej odznaczają się przedsiębiorczością, aktywnością, dążeniem do sukcesu i ambitnymi planami kariery zawodowej, a także wysokimi aspiracjami w zakresie kształcenia zarówno własnego, jak i swoich dzieci. Klasę średnią charakteryzuje również indywidualizm, którego wyrazem jest między innymi przywiązywanie wagi do osiągnięć zdobywanych osobistym wysiłkiem, dzięki własnym chęciom i zdolnościom.

Klasę tę, zwłaszcza jej poziom niższy, cechuje nadto silne dążenie do zaznaczania swojej odrębności i podkreślanie dystansu w wymiarze kultury do klasy niższej. Klasa średnia jest bardzo wrażliwa na oznaki prestiżu i dominuje w niej orientacja stanowa, w Weberowskim rozumieniu stanu.

Ponieważ nowa klasa średnia skupia ludzi o wysokim poziomie wykształcenia, przeważają w niej orientacje światopoglądowe charakterystyczne dla ludzi wykształconych. Liczne badania prowadzone w wielu krajach wykazują, że „ludzie wykształceni częściej deklarują poparcie dla wolności osobistych, mają pozytywny stosunek do dyskryminowanych grup mniejszościowych, są zwolennikami mniejszej represyjności w karaniu przestępców i - w ogóle - mniejszego rygoryzmu, opowiadają się za równością płci, kontrolą urodzeń, prawem do aborq'i i są bardziej tolerancyjni w sprawach obyczajowości seksualnej" (Domański 1994: 86).

Nowej klasie średniej przypisuje się rolę stabilizatora w społeczeństwie, i to zarówno w sferze gospodarki, jak i polityki.

W gospodarce jej stabilizująca rola wynika z posiadanych możliwości konsumpcyjnych. Będąc zbiorem ludzi o pewnym poziomie dobrobytu, stanowi duży rynek nabywców, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę nie tylko jej możliwości materialne, ale i wrażliwość na prestiż, którego oznakami bywa między innymi posiadanie pewnych dóbr i zdolność „nadążania za modą".

W sferze polityki jest jak zawsze buforem, który - łagodząc napięcia między radykalnymi dołami społecznymi a konserwatywną klasą wyższą - zapobiega starciom społecznym.

Liczebny wzrost nowej klasy średniej w wyniku charakterystycznej dla społeczeństw ponowoczesnych zmiany ich składu społeczno-zawodowego sprawia, że społeczeństwa te stają się „społeczeństwami klasy średniej". I to w dwojakim sensie.

• Po pierwsze, w sensie liczebnej dominacji pozycji społecznych umiejscowionych w środkowych partiach układu nierówności. W rezultacie układ ten przestaje mieć kształt zwężającej się ku górze piramidy i przybiera postać rombu, bardzo rozszerzonego w środku (Clark, Lipset 1991: 406). Badania postrzegania zróżnicowania społecznego wykazały, że klasa średnia, rozumiana jako zbiór tych wszystkich, którzy nie są zaliczani ani do kategorii bogatych, ani do kategorii biednych, jest we wszystkich krajach gospodarczo rozwiniętych szacowana na ponad 50 procent ich populacji (w Japonii nawet 70 proc). Międzynarodowe badania porównawcze wykazały także, iż wraz ze wzrostem zamożności w danym kraju odsetek ten się zwiększa (Paweł Morawski 2001: 94).

• Po drugie, w sensie dominacji w kulturze tych społeczeństw wartości, orientacji i stylu życia właściwych ludziom usytuowanym w środku drabiny społecznej. Istnieje w nich i nadaje im ton „duża zbiorowość grup i jednostek, które razem wzięte tworzą ośrodek specyficznego stylu życia, mentalności i poglądów. Z tego ośrodka emanują wzory docierające do odległych kręgów, które rzutują na kształt całych społeczeństw" (Domański 1994: 268).

A co na to wszystko wujek Marks, a raczej jego pociotki?

Giddens podręcznik:

Niektórzy autorzy twierdzą, że relatywny wzrost liczby „bia­łych kołnierzyków" jest oznaką pojawienia się społeczeństwa klasy średniej. Marks przewidywał, że społeczeństwo będzie coraz bardziej podzielone na dwie walczące klasy. Tymcza­sem rozwój klasy średniej stał się czynnikiem stabilizującym, powodując kurczenie się klasy robotniczej — to proletariat jest raczej wchłaniany przez klasę średnią niż odwrotnie.

Marksiści w przekonujący sposób krytykują tę argumen­tację. Dwa czynniki sugerują ostrożność w interpretacji przy­toczonych wyżej danych, zaczerpniętych z oficjalnych sta­tystyk. Po pierwsze, wiele zajęć „białych kołnierzyków" ma charakter ruty nowy, a nawet zmechanizowany; większa liczba nierobotniczych stanowisk pracy jest efektem prac biuro­wych. Znaczna część zawodów zaliczanych w spisach ludno­ści do „białych kołnierzyków" nie różni się wyraźnie od prac fizycznych i nie wymaga żadnych szczególnych kwalifikacji poza podstawowym wykształceniem. Dziewiętnastowieczny „urzędnik" to profesjonalista zajmujący stanowisko we wła­dzach administracyjnych. W dzisiejszym systemie zawodo­wym jest o wiele więcej zajęć „urzędniczych", jednak praca urzędnika została zredukowana do stereotypowych i mało wymagających zadań, które bynajmniej nie dają przywilejów władzy. Po drugie, wzrost zatrudnienia w zawodach urzędni­czych wiąże się z rosnącą liczbą kobiet podejmujących pracę na niższych stanowiskach „umysłowych". W większości kra­jów zachodnich kobiety stanowią przeważającą część osób zatrudnionych w zawodach urzędniczych (a także usługo­wych, np. jako sprzedawcy). Prace umysłowe zdominowane przez kobiety są na ogół zupełnie inne niż te, przy których zatrudnia się mężczyzn. Są to zazwyczaj zajęcia najbardziej zrutynizowane, o niskim bezpieczeństwie zatrudnienia i nie­wielkich perspektywach kariery. Kobiety pracujące w takich zawodach nie zaliczają się do rozrastającej się zamożnej, nowej klasy średniej, przeciwnie — należą do grupy, którą nazwałem podklasą sektora „białych kołnierzyków"*. Kobie­ty są przedmiotem podwójnego wyzysku (patrz rozdział 6): dyskryminowane w systemie zatrudnienia, muszą też zazwy­czaj brać na siebie lwią część zajęć związanych z prowadze­niem domu i wychowywaniem dzieci.

Niektórzy autorzy doszli do wniosku, że w ten sposób potwierdza się Marksowska prognoza pogłębiającej się „proletaryzacji" siły roboczej. Tylko jednak niewielu współczes­nych podziela ten pogląd. Większość uznaje, że nowa klasa średnia nie jest wprawdzie tak duża, jak zakłada się w naiwnej interpretacji statystyk ludności, lecz mimo to stanowi element komplikacji w kapitalistycznych stosunkach klasowych. „Bia­łe kołnierzyki", pracujące w wolnych zawodach, na kierow­niczych stanowiskach w gospodarce lub administracji, wyka­zały, że mogą stać się znaczącą siłą polityczną we współczes­nych społeczeństwach. Marks miał z grubsza rację, gdy spo­dziewał się upadku właścicieli drobnego kapitału — drobnych przedsiębiorców, kupców itp., czyli „dawnej klasy średniej". Jednak, aby docenić wpływy nie posiadającej własności no­wej klasy średniej, należy odrzucić niektóre sformułowania Marksa. Takie jest przynajmniej moje zdanie. Trzeba zresztą uczciwie zauważyć, że niektórzy współcześni autorzy marksi­stowscy próbują przeprowadzać analizę nowej klasy średniej, uważając ją za bliższe Marksowi, niż według mnie [czyli Giddensa] jest to możliwe*.

56. Koncepcje „podklasy”.

Underclass pojawił się w końcu lat 70tych XX wieku początkowo określał społeczności gett czarnej ludności miast amerykańskich zbiorowości ludzi wyłączonych z gł. nurtu życia społecznego

lata 90te XX wieku termin pojawia się w Europie

dostrzeżenie w Wielkiej Brytanii podobnego zjawiska formowania się zbiorowości ludzi, żyjących w trwałej biedzie

w demokratycznych społeczeństwach ponowoczesnych cieszących się dobrobytem i wyznających zasadę merytokracji, istnieje kategoria ludzi, którzy nie tylko nie korzystają z dobrodziejstw rozwoju gospodarczego, ale są praktycznie wykluczeni ze społeczeństwa (Barbara Szacka)

ponowoczesna postać marginalizacji i wykluczenia

pojawia się jako pochodna szybkiego rozwoju techniki

zmienia się rynek pracy - kurczy się liczba miejsc pracy dla ludzi o niskich kwalifikacjach

współczesna marginalizacja polega na niemożności korzystania z istniejących uprawnień

współczesna marginalizacja jest wielowymiarowa - nie prowadzi automatycznie do powstania underclass, aby takowa powstała ludzie muszą być skupieni przestrzennie, gdyż to sprzyja wytworzeniu subkultury ubóstwa

subkultura ubóstwa - specyficzne systemy wartości i wzorów zachowań, wzorów organizacji rodziny, uczestnictwa w życiu społ., aspiracji edukacyjnych itp.

kultura underclass kojarzona jest z brakiem zapobiegliwości i aspiracji edukacyjnych, wczesnym, samotnym macierzyństwem, przestępczością, narkomania.

przynależność do underclass ma tendencje do dziedziczenia

członkowie underclass nie są grupą w socjologicznym rozumieniu, stanowią oni kategorię społeczną, której członków łączy jedynie podobieństwo strategii przetrwania (Frieske)

członkowie underclass jako świadectwo zaniku tkanki społecznej (Rosnavallon Fitoussi)

najważniejszymi czynnikami spychającymi ludzi do underclass są bezrobocie i bieda

podst. składnikami identyfikującymi underclass są

bezrobocie wśród młodych mężczyzn

przestępstwa dokonywane przeciwko osobom

duża liczba dzieci przychodzących na świat w rodzinach dysfunkcyjnych

wg Oscara Lewisa długotrwałe ubóstwo, spychające jednostki do podklasy, ma nadbudowaną kulturę - nędza ma odrębną strukturę i zasady funkcjonowania, dlatego tez można traktować ja jako subkulturę

bieda jest dziedziczna

na poziomie rodziny brak okresu dzieciństwa jako etapu chronionego

powszechna forma związków są konkubinaty lub związki matriarchalne

poczucie zepchnięcia na margines, postrzeganiem siebie jako kogoś gorszego od innych

57. Wykluczenie społeczne.

definicja

Zjawisko wykluczenia społecznego jest trudno definiowalne. Mamy bowiem do czynienia z kilkoma nakładającymi się wymiarami marginalizacji. Wykluczenie społeczne, które polega na niepodejmowaniu zwyczajowej i społecznie akceptowanej drogi życiowej lub wypadaniu z niej, dotyczy osób, rodzin lub grup ludności, które:

żyją w niekorzystnych warunkach ekonomicznych (ubóstwo materialne),

zostają dotknięte niekorzystnymi procesami społecznymi, wynikającymi z masowych i dynamicznych zmian rozwojowych, np. dezindustrializacji, kryzysów, gwałtownego upadku branż czy regionów,

nie zostały wyposażone w kapitał życiowy umożliwiający im: normalną pozycję społeczną, odpowiedni poziom kwalifikacji, wejście na rynek pracy lub założenie rodziny, co dodatkowo utrudnia dostosowywanie się do zmieniających się warunków społecznych i ekonomicznych,

nie posiadają dostępu do odpowiednich instytucji pozwalających na wyposażenie w kapitał życiowy, jego rozwój i pomnażanie, co ma miejsce w wyniku niedorozwoju tych instytucji spowodowanego brakiem priorytetów, brakiem środków publicznych, niską efektywnością funkcjonowania,

doświadczają przejawów dyskryminacji, zarówno wskutek niedorozwoju właściwego ustawodawstwa, jak i kulturowych uprzedzeń oraz stereotypów,

posiadają cechy utrudniające im korzystanie z powszechnych zasobów społecznych ze względu na zaistnienie: niesprawności, uzależnienia, długotrwałej choroby albo innych cech indywidualnych,

są przedmiotem niszczącego działania innych osób, np.: przemocy, szantażu, indoktrynacji.

Grupy podatne na wykluczenie społeczne:

Dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych,

Dzieci wychowujące się poza rodziną,

Kobiety samotnie wychowujące dzieci,

Kobiety pozostające poza rynkiem pracy,

Ofiary patologii życia rodzinnego,

Osoby o niskich kwalifikacjach,

Osoby bezrobotne,

Żyjący w bardzo trudnych warunkach mieszkaniowych,

Niepełnosprawni i chronicznie chorzy,

Osoby chorujące psychicznie,

Starsze osoby samotne,

Opuszczający zakłady karne,

Imigranci,

Osoby należące do romskiej mniejszości etnicznej.

INNA ODPOWIEDŹ NA TO POYTANIE:

Ujęcia wykluczenia społecznego:

• koncepcja underclass (podklasy)

Usytuowanie poza strukturą społeczną, wskazanie zachowań prowadzących do życia poza ogólnie przyjętymi społecznymi normami. Na powstawanie tego zjawiska wpływa szybki rozwój techniki i wciąż zmieniający się rynek pracy, redukcje etatów, wymóg podwyższania kwalifikacji pracowników.

Istnieje kultura ubóstwa, szczególnie wśród imigranckich grup etnicznych, które integrują się przede wszystkim w swoich kręgach wobec trudności integracji z szerszym społeczeństwem przyjmującego imigrantów. Grupy narażone na ubóstwo są skupione przestrzennie i mają problem z komunikowaniem z innymi członkami społeczeństwa np. brak znajomości języka. Tworzy się subkultura ubóstwa, posługująca się własnym specyficznym systemem wartości, wzorów zachowań i sposobów postępowania, aspiracji edukacyjnych, uczestnictwa w życiu społecznym.

To wykluczenie społeczne określa się także w kontekście wspierania ubogich przez państwo, co prowadzi do uzależnienia się ich od pomocy społecznej. Dziedziczy się sytuację ubóstwa oraz zachowania uzależniające od pomocy innych. Złe warunki ekonomiczne utrudniają powrót do życia, także potomkom.

Ponadto wskazuje się na moralne deficyty w zachowaniach pewnych grup ludności, traktując uzależnienie od pomocy społecznej jako rodzaj społecznego pasożytnictwa.

Przyjmuje się, iż osoby należące do underclass nie tworzą grupy społecznej, bo są pozbawieni tkanki społecznej.

Przykłady kategorii osób podlegających wykluczeniu z uwagi na przynależność do underclass: społeczności gett czarnej ludności miast amerykańskich, młode i samotne matki, narkomani, alkoholicy, przestępcy, ludzie o niskim wykształceniu lub bez wykształcenia.

Czynniki powodujące wykluczenie społeczne, to głównie bezrobocie i bieda.

Teorie Ch. Murray, Morris.

• kontekst słabości obywatelstwa

Brak warunków, takich jak brak podstawowych praw obywatelskich lub ich nierespektowanie (dyskryminacja), a także niewypełnianie i nieegzekwowanie obowiązków oznacza skazanie na wykluczenie społeczne. W tym ujęciu nie może być realizowane społeczne obywatelstwo, bo np. nie ma kart wyborczych napisanych Brailem i osoby niewidzące nie mogą brak udziału w wyborach albo ośrodki wyborcze są nieprzystosowane dla niepełnosprawnych, bo nie ma podjazdów dla wózków inwalidzkich.

Wyróżnia się tu też koncepcję upodmiotowienia czyli kierunek polityki zwalczania ubóstwa i wykluczenia, w którym dowartościowanie pod względem świadomości prawnej i obywatelskiej oraz stworzenie odpowiednich instytucji to wspierających pomoże ludziom samodzielnie radzić sobie z dezintegracyjnymi i dyskryminującymi tendencjami w społeczeństwie np. możliwość głosowania za pośrednictwem pełnomocnika.

Teorie Marshall, D. Byrne

• kontekst słabości więzi społecznych

Więziom społecznym przypisuje się istotną funkcję w kształtowaniu się ładu społecznego - z jednej strony ubezpieczają one sytuacje kryzysowe, a z drugiej strony kontrolują.

We współczesnym świecie następuje w tej mierze transformacja od spójnego lokalnego społeczeństwa z silnymi więziami społecznymi do społeczeństwa mobilnego, budującego silniejsze relacje poza wspólnotami pierwotnymi i lokalnymi albo nie budującymi takich więzi w ogóle.

Wprowadza się tutaj rozróżnienie kapitału społecznego na typ:

1. bonding - zamykającego, silnie łączącego jednostki wewnątrz grupy w opozycji do jednostek spoza grupy

2. bridging - łączącego jednostkę z innymi, niezależnie od ich przynależności do różnych grup i społeczności

Badania wskazują spadkowy trend tradycyjnych form relacji, z uwagi na rozwój nowych form w kontekście wpływu mediów oraz Internetu, a także na skutek świadomej polityki rządów i samorządów terytorialnych.

Teorie Putnam, Ostrom.

• traktowanie wykluczenia jako wielowymiarowego ubóstwa

Niemożność pełnego uczestnictwa w życiu społecznym ze względu na brak możliwości korzystania z dóbr w różnych sferach życia, co związane jest nie tylko z biedą materialną (brakiem zasobów), chociaż jest z tym silnie skorelowane.

Pięć rodzajów zasobów:

1. dochody pieniężne

2. dostęp do kapitału

3. wartość płynąca z zatrudnienia

4. wartości z możliwości korzystania z publicznych usług społecznych

5. posiadany majątek

Towsend stworzył listę czynników deprywacji, a następnie skonstruował tzw. indeks deprywacji materialnej:

1. bezrobocie

2. zagęszczenie zamieszkania

3. nieposiadanie samochodu

4. nieposiadanie mieszkania

1. Sen traktuje wykluczenie społeczne jako korelat ubóstwa

• konsekwencja zmiany struktury społecznej w wyniku przejścia od społeczeństwa industrialnego do postindustrialnego w warunkach nowej rewolucji technologicznej

Czynniki wykluczenia społecznego:

1. zmiany organizacji pracy w usługowej gospodarce

2. przejście od fordyzmu do nowych form elastycznej organizacji jako niezbędna mobilność pracowników w nowoczesnym kapitalizmie czy też zróżnicowanie płac na zróżnicowanym kwalifikacyjnie nowoczesnym rynku pracy

3. rewolucja informacyjna i globalizacyjna zmieniająca warunki życia

U. Beck stworzył hipotezę rozwoju społeczeństwa ryzyka, w którym dochodzi do „nowego ubóstwa”, którego źródłem jest polaryzacja rynku pracy na:

a) dobrze wynagradzaną pracę wymagającą wysokich kwalifikacji

b) niepełne czy przejściowe zatrudnienie, przedsiębiorczość w szarej strefie, trwałe bezrobocie

• kontekst życia bez pracy (worklessness)

Długookresowe bezrobocie i brak wzorów pracy dla młodych pokoleń sprzyjają erozji społecznej i tworzeniu się środowisk wykluczonych na mapie wielkich miast, sprzyjając polaryzacji przestrzeni. Długookresowe bezrobocie, bierność zawodowa traktowane są jako skutek nieodpowiedniej polityki, która w warunkach restrukturyzacji gospodarki niedostatecznie dostosowuje do niej programy społeczne.

Obecnie zasadniczy wpływ na koncepcję badania i politykę wobec wykluczenia społecznego ma Unii Europejska - Komitet Social Protection Committee

Wymiary deprywacji:

1. niedostateczne dochody lub ich brak

2. nieuczestniczenie w pracy zarobkowej

3. brak mieszkania lub substandardowy poziom jego wyposażenia

4. brak kwalifikacji

5. niski status zdrowotny

Wykluczenie nie jest synonimem ubóstwa, choć ubóstwo jest jednym z czynników wykluczenia społecznego. Ubodzy jednak nie muszą być wykluczeni społecznie, a osoby wykluczone nie muszą być ubogie. Ubóstwo jest interpretowane jako brak dóbr materialnych niezbędnych do zaspokojenia głównych, społecznie uznanych potrzeb. Jego poziom jest zróżnicowany kulturowo oraz cywilizacyjnie. Ubóstwo w sensie materialnym jest raczej kategorią jednowymiarową.

Wykluczenie jest kategorią ukazującą problemy w kilku wymiarach, które wskazują zarówno proces deprywacji, jak i nieuczestniczenia.

Koncepcje wykluczenia dotyczą procesu w trakcie, którego może nastąpić kumulacja niekorzystnych zjawisk, prowadząca do drastycznego efektu końcowego, ale można ten proces zatrzymać na jakimś etapie lub go odwrócić.

Współczesne wykluczenie społeczne jest problemem powszechnie towarzyszącym procesom globalizacji, międzynarodowej mobilności pracowniczej oraz dramatycznym zmianom rynku pracy w wyniku przekształcania się struktury gospodarczej w kierunku dominacji usług (serwicyzacja gospodarki).

Wymiary wykluczenia:

1. praca

2. edukacja

3. dochody, finanse

4. mieszkanie i otoczenie

5. posiadanie dóbr konsumpcyjnych

6. zdrowie

7. więzi społeczne i kapitał społeczny

8. dostęp do usług społecznych

9. uczestnictwo w kulturze i rekreacji

10. partycypacja polityczna

Grupy podatne na wykluczenie społeczne:

1. długookresowo bezrobotni

2. niepracujący w ogóle

3. dzieci z rodzin dysfunkcyjnych

4. dzieci wychowywane w instytucjach

5. młodzież wypadająca z systemu szkolnego, nie zdobywszy żadnych kwalifikacji oraz umiejętności

6. mieszkający (szczególnie młodzież) w warunkach złego otoczenia

7. osoby niepełnosprawne, chronicznie chore i z zaburzeniami psychicznymi

8. osoby uzależnione

9. emigranci zarobkowi, okresowo pracujący za granicą w gorszym segmencie rynku pracy

10. samotne osoby starsze

58. Bieda i jej dziedziczenie.

Ze względu na brak jednolitej definicji biedy zarówno w Polsce, jak i na świecie, oraz często trudno wymierną, subiektywną ocenę biedy, różni autorzy starają się tę wieloaspektową kwestię ująć jak najpełniej:

Webster's New Encyclopedic Dictionary

"Ubóstwo to niemożność osiągnięcia minimalnego standardu życiowego."

H. Zandler

"Ubóstwo to specyficzna indywidualna sytuacja niedoboru lub swoisty fenomen, wprawdzie relatywnie jednorodnych, ale zarazem zmarginalizowanych grup społecznych."

Georg Simmel

"Ktoś staje się biedny w sensie społecznym dopiero wtedy, gdy udziela mu się pomocy. Bieda to nie wynik niedostatku, lecz wynik otrzymywania wsparcia lub zgodne z normami społecznymi uprawnienie do otrzymywania wsparcia."

Amartya Sen

rozumie on ubóstwo nie jako brak dochodów, ale jako niezdolność do pełnowartościowego życia, spowodowaną niedostatkem środków ekonomicznych.

Peter Townsend

zdefiniował on szersze pojęcie ubóstwa nie jako kwestię przetrwania, ale jako niezdolność do uczestnictwa w zwykłych aktywnościach, które składają się na normalne życie społeczności, i do życia na poziomie w danej społeczności przeciętnym.

Bieda w Polsce nie jest zjawiskiem nowym. Zjawiskiem nowym jest natomiast znaczny jej zasięg. Prawdopodobieństwo bycia ubogim zwiększają takie czynniki jak bezrobocie w rodzinie (zwłaszcza długotrwałe), młody wiek, indywidualne deficyty, wielodzietność, niski poziom wykształcenia, zamieszkiwanie na wsi lub w małym mieście. Bezrobocie powoduje bierność społeczno-zawodową, zaburza poczucie bezpieczeństwa i zmusza do innych form aktywności, w tym do uzależnień i działań kryminogennych. Ubóstwo, bezrobocie i marginalizacja społeczna stanowią zróżnicowane i wieloaspektowe problemy, które implikują wiele negatywnych skutków, mających wpływ nie tylko na rzeczywistość i jakość egzystencji rodziny ale również na jakość funkcjonowania przyszłych pokoleń.
Analiza badań wskazuje iż ludność wiejska jest szczególnie narażona na utrwalanie się ubóstwa ponieważ ma gorszy dostęp do infrastruktury społecznej i technicznej, jest niewykształcona, a dominującym typem gospodarstwa domowego są liczebne gospodarstwa rolne. Panujące i wszechobecne stereotypy, iż nauka i wiedza nie są potrzebne do życia a jak ogólnie wiadomo wychowanie i socjalizacja w złych warunkach materialnych znacznie determinuje szanse życiowe człowieka w dorosłym życiu. Doświadczanie biedy w młodym wieku oznacza bowiem ograniczony dostęp do instytucji i zasobów, które są niezbędne do osiągnięcia pozycji gwarantującej dochody wystarczające na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Życie w ubóstwie oznacza nie tylko niedostatek pewnych dóbr, takich jak dostęp do kształcenia i systemu edukacji, które w efekcie dają człowiekowi możliwości konkurowania na rynku pracy. To także egzystencja w subkulturze nędzy, zepchnięcie na margines. Sytuacja taka wiąże się z kumulacją wielu negatywnych zjawisk towarzyszących biedzie: izolacją społeczną, utrwalaniem się sytuacji i przekazywaniem jej z pokolenia na pokolenie. Można tutaj mówić o dziedziczeniu biedy.
Wymieniając rodzaje biedy oprócz biedy dziedziczonej, należy wymienić tutaj biedę patolo-giczną, środowiskową, regionalną, wynikającą z wielodzietności, a także losową, godną (skrzętnie ukrywaną) i roszczeniową (osoby nią dotknięte domagają się nieustannej pomocy, uznając ją za należną). Obecnie, mimo ciągle budzącej się świadomości istnienia ubóstwa na wielką skalę, panuje stereotyp, że człowiek ubogi to taki, który cierpi głód. Szukanie azylu w grupie odniesienia, jaką jest biedna rodzina i inni ubodzy, utrudnia przełamanie swoistego „obłędu biedy”. Przy ograniczonych kontaktach społecznych, silna identyfikacja z grupą i przekonanie o własnym nieudacznictwie, braku osobistego sprawstwa staje się pewnego rodzaju pułapką społeczną. Konsekwencją tego jest niestety dziedziczenie ubóstwa. Z mechanizmem dziedziczenia ubóstwa i niemocy wyrwania się z tego zaklętego kręgu wiąże się syndrom szczurzego gniazda, który charakteryzuje się ostrą walką o przetrwanie między członkami grupy, a jednocześnie silnym lękiem przed odrzuceniem przez grupę. Traumatyczny lęk i ciągła walka o byt pozbawiają jednostkę zdolności do współpracy. Jak już wspomniałam ściśle z mechanizmem dziedziczenia ubóstwa wiąże się także tzw. wyuczona bezradność i syndrom nienasycenia. Dlatego wyuczona bezradność charakteryzuje się przekonaniem jednostki, iż bez względu na to jak będzie działać, nie jest w stanie zmienić swojego położenia. Z kolei przekonanie o własnej nieefektywności prowadzi do utraty kontroli nad działaniem i do stałej postawy bierności. Z tym wiąże się obniżenie poczucia własnej wartości, poczucie braku własnej sprawczości, brak motywacji, poczucie zagrożenia. Zdaje się, iż najlepiej kondycję ubogich oddaje cytat z „Lapidarium” Kapuścińskiego „Stosunek do biednego jest dziś wszędzie niechętny, negatywny. W świecie, w którym panuje wyścig, walka, współzawodnictwo, ubogi to przegrany, powalony, to ten, który odpadł. Ubogi powinien zejść z oczu. Zresztą sam ubogi patrzy na innego biedaka z pogardą. Widzi w nim bowiem własną karykaturę, własne gorsze wydanie, własną klęskę”. Nasilające się zjawisko dziedziczenia biedy wskazuje na konieczność podejmowania działań, adresowanych szczególnie dla dzieci i młodzieży, mających na celu skuteczne wsparcie procesu edukacji, umożliwienie jak najszerszego dostępu do szkolnictwa na najwyższym poziomie, eliminowanie zjawiska wypadania z systemu szkolnego lub ograniczania aspiracji edukacyjnych z powodu złej sytuacji materialnej i życiowej rodziny ucznia. Dzieci i młodzież są grupą, która najczęściej doświadcza ubóstwa. Według danych z realizacji rządowego programu wyrównywania warunków startu szkolnego uczniów „Wyprawka Szkolna” wynika, że ok. 33% dzieci w wieku 6 - 10 lat życia pochodzi z rodzin mających dochody mniejsze od tzw. ustawowego kryterium ubóstwa. Należy podkreślić, iż budżety tych rodzin uwzględniają przede wszystkim potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie. Potrzeby edukacyjne dzieci nie mają takiego charakteru, są zatem odsuwane na dalszy plan, a w konsekwencji często pozostają niezaspokojone. Koszty kształcenia dzieci stają się dla wielu rodzin coraz poważniejszym problemem. Środki finansowe zainwestowane w edukację jak wskazują wyniki badań zwracają się w ciągu osiemnastu lat, a później przynoszą zyski. Inwestycje takie mają więc charakter strategiczny i perspektywiczny. Działania z tego obszaru nabierają szczególnego znaczenia w świetle zadań stawianych państwom członkowskim Unii Europejskiej w ramach realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w latach 2007-2013. W tej sytuacji pomoc państwa dla dzieci stanowi ważną formę wyrównywania szans edukacyjnych uczniów z rodzin najuboższych. Celem takiej polityki jest przede wszystkim podnoszenie kapitału ludzkiego, zwiększanie dostępu do dobrej edukacji, wzmacnianie kondycji i zdrowia młodego pokolenia. W tym zakresie pojawiły się idee partnerstwa lokalnego, polegające na wykorzystywaniu siły kapitału społecznego w podejmowaniu przez władze lokalne innowacyjnych projektów w dziedzinie szeroko rozumianych usług społecznych, mieszkalnictwa, pomocy społecznej, edukacji pozaszkolnej, ochrony zdrowia, walki z bezrobociem i ubóstwem, wspieraniem społeczeństwa obywatelskiego

59. Obszary konfliktów społecznych.

60. Ekonomia, polityka, kultura, religia - różne obszary zróżnicowania społecznego.

61. Wielowymiarowość współczesnego społeczeństwa i pluralizm jego struktury.

62. Podstawowe kategorie stratyfikacji społecznej w analizie struktury statusów i ról społecznych.

63. Dynamiki zróżnicowań społecznych we współczesnym społeczeństwie polskim.

---