1.Proces badawczy i jego etapy.

PROCES BADAWCZY - jest to ciąg czynności prowadzących od sformułowania problemu badawczego do jego rozwiązania. Przebiega w II fazach:

I faza to faza konceptualizacji badań(koncept - pomysł)

II faza to faza realizacyjna, w obrębie której realizujemy badania

FAZA I przebiega w następujących etapach:

-Sformułowanie problemu badawczego - to pytanie wyznaczające granicę niewiedzy badacza.

-Pytania mogą mieć różną postać:

-Pytania dopełnienia (czy, który, jakie)

-Pytania rozstrzygnięcia(pytania formułowane przy pomocy partykuły „Czy” i odpowiedzią jest „tak” lub „nie”)

-Strukturalizacja problematyki badawczej - to zabieg polegający na tym, że stawiamy szereg pytań cząstkowych w taki sposób, aby ich zakres był taki sam, jak zakres problemu głównego.

-Dobór zmiennych, kategorii i wskaźników

-2 rodzaje cech:

Cechy stałe - występują w całej badanej zbiorowości

Cechy zmienne - takie, które mają minimum 2 wartości, postaci.

-Rodzaje wskaźników:

Wskaźniki empiryczne

Wskaźniki definicyjne

Wskaźniki inferencyjne

-Formułowanie hipotez

-Hipoteza to przypuszczenie

Każda hipoteza poprawnie sformułowana ma dużą wartość. Falsyfikacja hipotezy to jej odrzucenie. -Weryfikacja -

-Dobór próby - ustalamy kogo będziemy badać

-Populacja badawcza - ogół ludzi, których dotyczą wyniki badań

-Próba badawcza - jest częścią populacji, w obrębie której prowadzone są badania.

-Dobór terenu badań - czasem łączy się z próbą

-Dobór metod, technik i narzędzi

-Metoda - ogólna dyrektywa mówiąca o sposobie prowadzenia badań

-Technika badawcza - sposób prowadzenia badań

-Pilotaż albo badania pilotażowe - badania wstępne, testujące przydatność narzędzia. -Przeprowadzane w zbiorowości docelowej.

-Osoby badane w badaniach pilotażowych nie mogą być włączone do badań docelowych.

W TEJ FAZIE WSZYSTKIE ETAPY MOGĄ BYĆ NIEUSTANNIE ZMIENIANE

FAZA II - ETAPY:

-Realizacja badań właściwych, nie można jej zmienić

-Uporządkowanie materiału badawczego, jego policzenie i analiza

-Formułowanie wniosków

2.Źródła problemów badawczych w socjologii.

Istotny w badaniach socjologicznych jest odpowiedni dobór źródeł. Źródłem w badaniach socjologicznych jest każdy przedmiot materialny, który umożliwia formułowanie uzasadnionych wniosków o rzeczywistości społecznej (skrajnie źródło to wszystkie wytwory ludzkie np. narzędzia, budynki ale przede wszystkim utrwalone wypowiedzi ludzi i ich zachowania najczęściej w postaci jakiegoś opisu, ewentualnie zdjęć). Uważa się, że podstawowym źródłem w badaniach socjologicznych jest tekst pisany jako rejestracja zachowań werbalnych i niewerbalnych ludzi; ewentualnie jest rejestracją lub dotyczy całych zbiorowości ludzkich. Wykorzystuje się jednak coraz częściej zdjęcia, filmy, rysunki, mapy, itp.

3.Typologia badań socjologicznych.

1.Badania diagnostyczne (celem jest rozpoznanie sytuacji, jak jest?)

2.Badania wyjaśniające (eksplanacyjne - mają wyjaśnić funkcjonowanie zbiorowości, procesów, dlaczego tak jest?)

3.Badania prognostyczne (ich celem jest sformułowanie twierdzeń dotyczących sytuacji rozwoju w przyszłości)

INNA TYPOLOGIA:

1.Badania terenowe

2.Badania teoretyczne

4.Rodzaje źródeł w badaniach socjologicznych

Możemy wyróżnić dwa rodzaje źródeł:
a) zastane - dane już istniejące, spisy, rejestry z których można wyprowadzić wnioski dotyczące rzeczywistości społecznej danego miejsca i czasu; także pamiętniki, kroniki, akta sądowe, dane urzędowe, prace naukowe; także czasopisma, materiały archiwalne;
b) wywołane - powstają wskutek działalności badacza.
Materiały źródłowe mają zawierać wypowiedzi i/lub opis zachowań. Stopień ogólności źródeł zależy od tego czy zbieramy dane o jednostkach czy też o grupach.

5.Weryfikacja danych kwestionariuszowych

Metody weryfikacji

a) Weryfikacja dokumentalna

b) Wywiad o wywiadzie

c) Wywiad pogłębiony

ad a) Weryfikacja dokumentalna

- Odnosi się do danych faktualnych;

- Zadaje się R określone pytania i uzyskuje informacje; następnie te same informacje uzyskuje się na innej drodze, którą uważa się za wiarygodną;

- Informacje te następnie zestawia się i porównuje;

Ad b) Wywiad o wywiadzie

- Najpierw trzeba mieć skonstruowany model pytań, jako że wywiad o wywiadzie jest ściśle temu modelowi podporządkowany;

- R są wypytywani o to, czy rozumieją pytania, jak dochodzą do swojego stanowiska, jak je werbalizują;

- Nie każdy człowiek jest zdolny do introspekcji;

c) Wywiad pogłębiony

- R odpowiada na pytania zawarte w zasadniczym wywiadzie kwestionariuszowym i jest on prowadzony przez badacza tak, aby udzielił on jak najbardziej przemyślanej i dokładnej odpowiedzi;

6.Rodzaje prób badawczych i ich właściwości

Populacja - zbiór osób, których dotyczy badanie

Próba - ta część populacji, w obrębie której realizowane jest badanie

1.Próba losowa - każdy członek populacji ma identyczne szanse dostania się do próby. Z populacji losujemy próbę.

2.Próba reprezentatywna - mamy prawo uogólniać wyniki na całą populację (OBOP pracuje na 1022 osobach)

3.Próba kwotowa - potrzebne są dane o 3 cechach badanych: wiek, płeć i wykształcenie. Respondenci mogą odpowiadać tylko raz (brać udział tylko raz)

4.Próba celowa - określone kryteria, nie można generalizować, ma zastosowanie tylko w przypadku tej konkretnej próby

5.Próba warstwowa - np. studenci I i II roku itd. (czyli losujemy, a potem dobieramy lub na odwrót)

6.Próba winogronowa lub śnieżnej kuli - np. chcemy zrobić badanie na temat rodzin mieszanych etnicznie i znamy jedną taką parę, którą pytamy dalej, czy nie zna innej takiej rodziny - w Polsce tak badano na początku homoseksualistów

7.Próba imienna - losujemy osoby z imienia i nazwiska (z Departamentu PESEL)

8.Próby adresowe - losujemy adres i wpisujemy w ankietę: od osób starszych po najmłodsze i oddzielamy osoby dorosłe od nieletnich

7.Techniki standaryzowane i niestandaryzowane

Techniki gromadzenia materiałów można podzielić na niestandaryzowane i standaryzowane.

Niestandaryzowane- notatki, opisy, rejestracja dźwięków, fotografie.

Standaryzowane- arkusz obserwacyjny- to wcześniej przygotowany kwestionariusz z wytypowanymi wszelkimi zagadnieniami, notujemy wszelkie spostrzeżenia fakty, zdarzenia

8.Obserwacja jako metoda naukowa.

Obserwacja jest najstarszą metodą badawczą, wprowadzoną przez Comte^,a. Jest to proces postrzegania.

a)Obserwacja potoczna

b)Obserwacja naukowa - jest czynnością planową, zamierzoną, mającą na celu pozyskanie informacji o badanym. Jest kontrolowana, jej przebieg musi być nadzorowany, aby nie było odstępstw od planu.

9.Warunki poprawności obserwacji:

- obiektywizm (nie powinna być skażona cechami obserwatora)

- adekwatność do problemu badawczego

- musi być wyczerpująca (ma wyczerpywać cały katalog założonych problemów szczegółowych)

- musi być wnikliwa.

10. Rodzaje obserwacji:

a) uczestnicząca - badacz wchodzi w skład grupy jako pełnoprawny jej członek

b) nieuczestnicząca - badacz, z boku, nie będąc członkiem tej grupy ma szansę obserwować, co w tej grupie się dzieje.

Obserwacja może być ukryta lub jawna.

11.Wady i zalety obserwacji.

a) Wady

- groźba subiektywizmu

- groźba odrzucenia przez grupę

- niemożność dokonania wnikliwego obserwowania

- niemożność weryfikacji jeżeli metodzie nie towarzyszą inne metody

b) Zalety

- najtańsza

- umożliwiająca badanie zbiorowości niedostępnych

- umożliwiająca badanie drażliwych kwestii.

12. Wywiad jako technika badań socjologicznych.

Wywiad jest to rozmowa badacza z respondentem. Badacz zadaje pytanie i oczekuje odpowiedzi respondenta. Jest to technika bezpośrednia - wymaga kontaktu face to face.

13. Typologia wywiadów:

1) wywiad skategoryzowany, inaczej standaryzowany - technika badań ilościowych(wszyscy otrzymują te same pytania. Pozostałe wywiady są jakościowe.

2) wywiad narracyjny - przed wywiadem badacz mówi, o jaki typ informacji mu chodzi.

3) wywiad swobodny

4) zogniskowany wywiad grupowy

14. Charakterystyka wywiadu skategoryzowanego:

Wywiad ten przeprowadza badacz w oparciu o kwestionariusz wywiadu (zbiór specjalnie przygotowanych pytań, odzwierciedlający problematykę badawczą). Wszyscy badani otrzymują ten sam zestaw pytań. Każde pytanie musi być zadane, i to w tej samej kolejności. Większość wywiadów tego typu jest prowadzona w domu (mieszkanie zwiększa poczucie bezpieczeństwa). Jeśli chodzi o obecność osób trzecich, to nie jest ona wskazana - tam, gdzie jest to możliwe, przeprowadzamy wywiad w cztery oczy, ale to respondent decyduje o tym, w jakim towarzystwie rozmawiamy. Ale obecność innych jest niekorzystna bo respondenci mogą się przy nich kreować na kogoś innego, popisywać się lub bać się powiedzieć prawdę w obecności świadków. Sposób na to: jeśli pytanie jest zamknięte i trzeba wybrać jeden z wariantów, to można dać formularz do samodzielnego wypełnienia.

15. Charakterystyka wywiadu swobodnego:

Cechy respondenta przesądzają o liczbie i treści zadawanych pytań. Badacz ma przygotowane wyłącznie predyspozycje do badania, a nie gotowe pytania (np. interesuje mnie sytuacja życiowa respondenta, pytania o sytuację rodzinną, warunki mieszkaniowe)

16. Charakterystyka wywiadu narracyjnego.

Odmiennym od wywiadu swobodnego jest wywiad narracyjny. W wywiadzie tego typu próbuje się spowodować opowiedzenie przez respondenta historii swych różnych doświadczeń życiowych (Schatzmann, Strauss, 1966; Hermans, 1987). Przeprowadzający wywiad jest głównie słuchaczem, nie może on przerywać opowiadającemu i zadawać mu pytania. Przedmiotem wywiadu narracyjnego są głównie historie życia, takie jak np. historie karier zawodowych, historie doświadczeń związanych z klęskami żywiołowymi, przeżyciami wojennymi, itp. Nie wszystkie opowieści są narracjami. Narracjami są tylko te opowieści, które mają wyraźnie zaznaczony, w historycznym czasie, początek, po czym następuje opis rozwoju pewnych zdarzeń w jakiś sposób ze sobą powiązanych oraz opowieść ma czasowo wyraźnie przez opowiadającego zaznaczony koniec (tzw. koda). To co składa się na zakończenie opowieści jest konsekwencją opowiedzianej historii życia, często dodatkowo pojawiają się w tym momencie pewne oceny i interpretacje tego co się wydarzyło w życiu opowiadającego. W koncepcji wywiadu narracyjnego zakłada się, że istnieje homologia pomiędzy strukturą organizacji doświadczania różnych wydarzeń w realnym życiu a strukturą narracji autobiograficznej. Punkty zwrotne w realnej biografii są również wyraźnie zaznaczone w tekście opowieści respondenta.
W koncepcji wywiadu narracyjnego zakłada się, że opowiadający jest najlepiej zorientowany w wiedzy o swojej biografii dlatego też należy mu zostawić pełną swobodę w opowiadaniu swojej historii życia. Wewnętrzna logika opowieści nie może być zatem zachwiana przez zewnętrzne ingerencje ze strony przeprowadzającego wywiad. Opowiadający nadaje ważność pewnym epizodom, zdarzeniom w biografii i o nich głównie opowiada. Opowieść jest konstruowana w ten sposób, że tworzy pewien 'główny schemat działania'. Zewnętrzne ingerencje mogłyby wprowadzić konkurencyjne schematy działania, naturalnie rozwijająca się opowieść mogłaby być zniekształcona przez badacza.
Istnieje jednak w koncepcji wywiadu narracyjnego problem 'rzeczywistości', tj. czy opowiedziana historia życia może być fałszywa? Generalnie uważa się (Schutze, 1975), że opowiadający podlega trzem ograniczeniom, które zapobiegają fałszowaniu opowiadanej historii życia. Opowiadający dąży do 'zamknięcia formy', tj. jeśli narrator wprowadził do opowieści jakąś osobę to jest on zobligowany do przedstawienia roli tej osoby w biografii jednostki, w zmianach jej tożsamości, itp. Innym ograniczeniem jest tendencja do 'kondensacji'. Narrator nie może opowiedzieć całej historii życia, zmuszony jest zatem do opowiedzenia o najważniejszych wydarzeniach odnoszących się do 'punktów zwrotnych' w jego biografii i doświadczeniach życiowych. Trzecim ograniczeniem narratora jest naturalna tendencja do 'opowiadania o szczegółach'. Tylko wtedy historia życia staje się bardziej wiarygodna jeśli poparta jest szczegółami z przeżywanych doświadczeń.
Te ograniczenia pozwalają badaczowi wychwycić mniej wiarygodne punkty w opowieści, jeśli np. epizod z wprowadzoną do opowieści osobą nie zostanie 'domknięty' wyjaśnieniem jej roli w życiu jednostki ('zamknięcie formy'), lub brak jest w opowieści szczegółów o pewnych (np. drażliwych) epizodach biograficznych.
Bardzo ważnym elementem technicznym wywiadu narracyjnego, jest zaaranżowanie otoczenia, w którym wywiad ma zostać przeprowadzony. Otoczenie to, czyli miejsce przeprowadzenia wywiadu, powinno zapewnić wystarczający komfort opowiadającemu by mógł on spontanicznie przedstawić historię swego życia, bądź jego części.
Wywiad narracyjny jest nagrywany na dyktafon. Po czym jego treść jest dokładnie i w całości przepisywana. W trakcie przepisywania zaznacza się w tekście przy pomocy różnych symboli długość przerw pojawiających się w trakcie opowiadania (milczenie, nagłe przerwy), różne sygnały parawerbalne (np. śmiech, westchnienia), podkreśla się z naciskiem wypowiadane słowa, itp. Znajomość tych elementów jest często niezbędna dla interpretacji wypowiedzi.

17. Charakterystyka wywiadu zogniskowanego.

Obecny w badaniach marketingowych. W 1941 roku R. Merton i Lazarsfeld zastosowali focus group interview do oceny programów radiowych.

-„puszczano” audycję radiową zgromadzonym w studiu słuchaczom, którzy mieli do dyspozycji dwa przyciski: zielony i czerwony. Czerwony przycisk miał być naciskany, gdy audycja radiowa wywoływała w nich negatywne reakcje, zielony - gdy pozytywne;

-W dalszej części badania odtwarzano grupie fragmenty wywołujące dużą koncentrację reakcji;

-W czasie II wojny światowej Merton wykorzystywał fokus do analizy wpływu filmów propagandowych na morale żołnierzy, oraz do analizy różnych metod szkolenia żołnierzy;

Współczesny focus group interview

-Odbywa się w grupach 8 - 12 osobowych, które omawiają ściśle określony problem pod kierunkiem tzw. moderatora, którego zadaniem jest podtrzymywanie zainteresowania grupy zagadnieniem; mniejsza grupa może zostać zdominowana przez jedną osobę, większa jest trudna do kontrolowania;

-Typowa sesja trwa od 1,5 godziny do 4 godzin;

Teoretycznie odbywać się może wszędzie, ale praktycznie odbywa się w pracowniach fokusowych

Strategie:

- strategia „tunnel”: moderator zaczyna od pytań szczegółowych i dąży do uogólnień;

-strategia „funnel”: moderator zaczyna od ogólnego zagadnienia, by potem przejść do pytań szczegółowych;

-dbanie o to, aby nie było osoby dominującej;

-pobudzanie do wypowiedzi odnośnie różnych punktów widzenia na tę sprawę;

Role w dyskusji:

-dominator - neguje każdą wypowiedź odmienną i stara się narzucić swoje zdanie;

-milczek - osoba która w ogóle nie zabiera głosu;

-antagonista - osoba dokonująca uogólnień, podsumowań, często zwraca uwagę na relatywność kwestii;

-kompromista - dąży do wypracowania wspólnej płaszczyzny porozumienia;

-lider - przejmuje ciężar rozmowy, prowadzenia dyskusji;

-szeptacz - prowadzi ciche rozmowy, często ma trafne uwagi;

-niezaangażowany - nie jest zainteresowany przebiegiem dyskusji;

18. Wpływ i efekt ankieterski.

Wpływ - oddziaływanie ankietera na wyniki badań. Wpływ ankietera jest dodatni jeżeli zwiększa liczbę trafnych i prawdziwych odpowiedzi. Wpływ jest negatywny jeżeli zmniejsza liczbę odpowiedzi trafnych i prawdziwych. Odpowiedzi trafne to odpowiedzi na temat. Odpowiedzi nietrafne to te, które mijają się z tematem.

-Ankieter może oddziaływać wyglądem

-Ankieterowi nie wolno ujawniać swoich poglądów, opinii bo respondenci czasem mogą chcieć je powielać lub wejść w konflikt z badaczem

-Nie wolno zamykać ust respondentowi(chyba, że bardzo delikatnie)

-Ankieter nie może okazywać lekceważenia względem kwestionariusza(np. że bez sensu)

-Najlepsze efekty w pracy ankieterskiej mają kobiety z wyższym wykształceniem technicznym(są precyzyjne), socjologów często zabija rutyna

Efekt - jest identyfikowany podczas opracowywania wyników badań(maniera - np. ktoś znacznie mocniej drąży pytanie nr 5)

Wpływ ankieterski może być pozytywny lub negatywny, ale efekt ankieterski jest zawsze negatywny.

19. Źródła wpływu ankieterskiego.

Wpływ ten nie wynika z celowych działań ankietera, lecz z jego mimowolnych sygnałów, którymi daje do zrozumienia która odpowiedź jest pożądana oraz sposobu interpretacji i antycypacji jego cech społecznych przez respondenta. Jednym z takich czynników jest przede wszystkim płeć ankietera, ale także czasami jego światopogląd czy nawet poglądy polityczne, co rzutować może na sposób zadawania pytań respondentowi, a w konsekwencji na udzielane przez respondenta odpowiedzi.

20. Aranżacja wywiadu.

Aranżacja wywiadu przebiega w dwóch fazach:

I faza- poza mieszkaniem respondenta

- trzeba się przedstawić, z jakiej instytucji- trzeba podać temat badań

- sformułowany dość ogólnie, nie językiem naukowym, tylko dosyć prostym

- mówimy, że badania są anonimowe, a to będzie przedstawiane tylko w zbiorczych zestawieniach

2) faza aranżacji

- dajemy szansę na pytania dotyczące rozmowy, mówimy wolniej, budujemy poczucie bezpieczeństwa, które decyduje o jakości wywiadów

- wysyłanie listów - zapowiedzi (te same informacje, co w pierwszej fazie, dokładny adres firmy badawczej, telefon)

21. Wpływ osób trzecich na sytuację wywiadu.

Najlepiej, w miarę możliwości przeprowadzić wywiad w cztery oczy; respondent <-> badacz; respondent decyduje o tym czy przy wywiadzie jest ktoś trzeci.

Obecność osób trzecich jest podczas wywiadu niekorzystna, ponieważ respondenci mogą kreować się na kogoś innego lub osoby trzecie nasuwają odpowiedzi, obecność innych powoduje, że respondent nie powie prawdy, gdyż czuje się zagrożony. Jednak są sytuacje kiedy obecność osoby trzeciej jest pozytywnie odbierana, np. gdy respondent bez towarzysza nie czuje się bezpieczny, gdy osoba trzecia motywuje go do odpowiedzi, nie wpływając na nią.

- gdy podczas badań z dziećmi obecni są rodzice ma to negatywny wpływ na wyniki badania; dziecko zazwyczaj przy rodzicach zataja prawdę, bojąc się konsekwencji z ich strony; stara się wypaść przy rodzicach jak najlepiej; z drugiej strony zaś rodzic często wtrąca się do rozmowy, manipuluje odpowiedzią dziecka, onieśmiela je. \

    3 kategorie osób trzecich:

1) osoby, które mogą wpływać na odpowiedzi respondenta tylko dzięki temu, że badany widzi je, ponieważ są obecne w tym samym pokoju, Wpływ takich osób na respondenta jest minimalny, ponieważ nie liczy się on z tym, że jest poza ankieterem słyszany przez innych (niemowlęta i dzieci do 7 lat, ciężko chorzy, głusi, śpiący itp.).

2) osoby, których wpływ polega na tym, że badany jest świadomy nie tylko ich obecności, ale i zdaje sobie sprawę, iż jest przez nich obserwowany i słuchany. Jego wypowiedzi są przez te osoby rozumiane i mogą być oceniane. Oddziaływanie ich może być silne, mimo iż nie wtrącają się do rozmowy.

3) osoby obecne w tym samym pomieszczeniu, ale również wtrącające się do odpowiedzi badanego, podpowiadające, przerywające, które kłócą się i dyskutują z respondentem, robią różne uwagi na tematy problemów poruszanych w wywiadzie i na tematy z nim niezwiązane; wpływ najsilniejszy.

   kierunki oddziaływania osób trzecich na odpowiedzi respondentów:

1) przyjmowanie przez respondenta określonej roli (sam widok danej osoby sprawia, iż badany odpowiada w ten sposób, jak powinien odpowiadać w określonej roli społecznej)

2) utrudnianie komunikowania się między ankieterem i respondentem. Przeszkadzanie respondentowi, np. nawoływanie go do wykonania jakiejś pracy, pytanie o różne sprawy, kręcenie się po pokoju itp.

3) oddziaływanie na postawy respondenta w stosunku do ankietera, wywiadu lub poszczególnie zadawanych badanemu pytań (np. uwagi na temat wyglądu ankietera, sensowności prowadzonych badań)

4) Przyjmowanie roli respondenta (pośrednio lub bezpośrednio, np. podpowiadanie lub wręcz odpowiadanie za badanego)

22. Wywiady w miejscach publicznych.

Wywiad przeprowadzany po za miejscem zamieszkania respondenta;

Zalety:

- respondent nie obawia się badacza, nie musi wpuszczać go do swojego domu;

- wywiad trwa krócej (co też ma wady- ponieważ ogranicza dostęp do inf.)

Wady:

- mała liczba respondentów, bo nie każdy przystanie by odpowiedzieć na pytania;

- obecność obserwatorów (ludzi) wpływa na prawdziwość odp. respondenta;

- otoczenie w jakim przeprowadzamy wywiad nie może nam nic powiedzieć o respondencie (o jego sposobie życia, cechach charakteru, o środowisku w jakim żyje; itp.)

.24. Kwestionariusz wywiadu jako narzędzie badań socjologicznych.

Jest to ułożona według precyzyjnie ustalonej kolejności lista przeznaczonych dla respondenta pytań wraz z miejscami przeznaczonymi na zanotowanie odpowiedzi.

Cały formularz składa się z trzech przynajmniej części:

- wstępnej - spełniającej zadania formalno- ewidencyjne

- pytań skierowanych do respondenta, dotyczących: zagadnień stanowiących zasadniczy przedmiot badań i tzw. społeczno- demograficznych danych respondenta.

- końcowej- podziękowanie;

* Kwestionariusz służy ankieterowi jako plan zadawanych pytań i uzupełniany jest przez niego. Zależnie od zaleceń metodologicznych możliwa jest większa, lub mniejsza ingerencja ankietera w treść prezentowanych pytań efekt ankieterki.

Każdy kwestionariusz badawczy spełnia przynajmniej trzy podst. funkcje:

- przełożenie teoretycznej problematyki badawczej na konkretne pytania zadawane respondentom w taki sposób, by uzyskane odp. dostarczały rzeczywiście tych inf., na jakich zależy badaczowi;

- nakłonienie respondenta do udzielenia odp., a zarazem ułatwienie mu sformułowania tej odp. przez każdorazowe „wyznaczenie” respondentowi tego obszaru problemowego, w którym - formułując odp.- ma się poruszać;

- takie przygotowanie materiału, by był on przydatny do ilościowej i/lub jakościowej analizy.

25. Budowa kwestionariusza wywiadu.

Kwestionariusz wywiadu składa się z trzech części:

1) Część ewidencyjno - formalna - tzw. list do respondenta lub formuła grzecznościowa

2) Część merytoryczna - maksymalny czas nie powinien przekraczać 15 minut

3) Część metryczna - dane społeczno - demograficzne: wiek, płeć, itd., potrzebne są nam do wyjaśnienia wyników

26. Reguły poprawnej budowy kwestionariusza.

1) W kwestionariuszu mogą być tylko pytania ściśle związane z problematyką badań

- aspekt zmęczenia respondenta

- aspekt ekonomiczny - koszt każdego pytania

2) Język kwestionariusza musi być językiem zbiorowości badanej, a nie badacza. Dotyczy to zwrotów, terminów, składni.

3) Pytanie musi mieć formę pytania, a nie może być hasłem, wyjątek stanowią pytania metryczkowe.

4) Zasada kompetencji - konstruując kwestionariusz nie możemy zakładać, że respondenci wiedza więcej niż powinni, nie możemy przypisywać im większych kompetencji, niż mają.

Wiedza branżowa:

5)Unikać należy kwestii i pytań, na które odpowiedź będzie społecznie nieaprobowana.

6) Każde pytanie powinno odnosić się tylko do jednego zagadnienia.

7) Nie wolno zadawać pytań w sposób tendencyjny (sugerujących odpowiedź)

8) Pytanie musi być jednoznacznie sformułowane.

9) Nie umieszczać pytań, na które respondenci będą kłamać.

27. Struktura kwestionariusza wywiadu.

-Formuła aranżacyjna musi być krótka i treściwa; jeśli wcześniej był wysłany list zapowiedni, to regułą musi się do niego odwołać;

-Ważna jest kolejność zadawania pytań - pierwsze pytanie musi korespondować z formułą aranżacyjną;

-Blok pytań nie może zawierać więcej niż 6 pytań;

-Blok tematyczny zaczyna się od pytań ogólnych, potem przechodzi się do pytań szczegółowych;

-Pytania początkowe są pytaniami trudniejszymi - wymagają więcej wysiłku; na końcu wywiadu umieszcza się pytania łatwe;

28.Struktura kwestionariusza wywiadu

1.układ:

-zwykle autorzy proponują następującą kolejność: część ewidencyjna (wypełniają organizatorzy badań i ankieterzy), wprowadzenie do wywiadu, zasadnicza część z pytaniami kwestionariuszowymi, metryczka (niekiedy pyt. metryczkowe przeplatają się z pyt. dotyczącymi tematyki badań - dobre rozwiązanie, gdy jest szczegółowa i rozbudowana)

tytuł kwestionariusza: musi być starannie przemyślany (nie może być słów niezrozumiałych dla respondentów) ogólne, krótkie, brzmiące interesująco i zrozumiale zwroty, np. „Jak żyjemy”, „Polacy `81”

tytuły poszczególnych części (segmentów) kwestionariusza nie są konieczne, a jeśli taka potrzeba j/w

powiązania („A teraz chciałem się dowiedzieć…”, „Interesuje mnie również…”) nie mogą być zbyt długie i skomplikowane

kolejność pytań wyznaczana jest wg Leszka Gruszczyńskiego przez: problematykę badawczą, cechy zbiorowości, w ramach której realizowane będą badania, wymogi techniki badawczej, dla której zostanie przygotowany kwestionariusz, organizacyjne, techniczne i ekonomiczne warunki podejmowanych badań (ogólna zasada: układ taki, by wywiad nie był dla respondenta zbyt nużący i męczący)

  - nie zaczynać od pytań drażliwych

 - nie umieszczać po sobie pytań bardzo trudnych

- nie zadawać np. najpierw tylko pytań o opinie, a potem tylko o fakt

- pytania skale, tabele, z historyjkami nie powinny przeważać nad zwykłymi

- oddzielać wyraźnie identyczne treściowo pytania o fakty typu „jak jest” od pytań         o opinie „jak powinno być”

- rozpoczynać kilkoma pytaniami wstępnymi, które wzbudzą zainteresowanie    respondenta

- zadawane pytania powinny logicznie wynikać jedno z drugiego

- zadawać pytania od najbardziej ogólnych do najbardziej szczegółowych (zapobiega    to zjawisku tzw. „promieniowania” pytań, tj. absorbowaniu uwagi respondenta przez    pytanie, na które już odpowiedział)

2. szata graficzna:

wyraźnie oddzielić poszczególne pytania kwestionariusza ;dobra czytelność druku ; brak błędów

zostawić dużo wolnego miejsca na zapisywanie odpowiedzi na pytania otwarte ;tabele nie mogą być zbyt gęsto kartkowane ;pytanie wraz z kafeterią lub miejscem na zapisanie odpowiedzi powinno znajdować się na jednej i tej; samej stronie kwestionariusza ; starannie pod względem graficznym przygotowany kwestionariusz pozwala na uniknięcie bezsensownych błędów

3. redakcja i standaryzacja pytań

należy zachować:

porządek i konsekwencję w używaniu terminów (nie zmieniać terminu ze względów stylistycznych jeśli cały czas ma się na myśli to samo znaczenie)

jednolite formy gramatyczne (np. w kafeterii - wszystkie odpowiedzi w tym samym czasie i osobie

jednolity styl redagowania pytań (pamiętać o formie pytania; używać zwrotów w 1. os. liczby pojedynczej, tj. „Proszę…”, „Chciał(a)bym…”, tak, by wywiad przypominał naturalną rozmowę; 1. os. l. mnogiej można stosować w przypadku ankiety do samodzielnego wypełnienia; unikać form grzecznościowych, np. „Czy mógłby mi Pan powiedzieć…”, bo może skończyć się to na odpowiedzi: „Mógłbym”; pytanie musi stanowić całość, a nie mieć postać, np. „Jakimi?”, mimo iż może to logicznie wynikać z poprzednio zadanego pytania)

4. numerowanie pytań i reguły przejść

zachować kolejność numerowania

numeracja musi być jednolita, tzn. np. tylko liczby arabskie (ułatwia kodowanie)

poszczególne pytania w boczku tabeli również powinny posiadać własne numery

reguły przejścia stosowane są po pytaniach filtrujących, pytań następujących po filtrach nie zaczynamy od „Jeśli…”; muszą:

być jednolite (np. strzałki)

po prostu być (bo ich brak powoduje wiele pomyłek ankieterów, a respondentów może denerwować)

5. długość trwania wywiadu

jakość wywiadów jest odwrotnie proporcjonalna do przedłużającego się czasu trwania wywiadu

długość kwestionariusza musi być dostosowana do tematyki badania (jeżeli przypuszczamy, że może być drażliwa lub mało interesująca, należy kwestionariusz skrócić) i poziomu intelektualnego respondentów

28. Pojęcie pytania kwestionariuszowego i jego różne koncepcje.

Pytanie jest dobrym narzędziem badawczym gdy:

a)Badacz wie, jakie zjawisko chce przy pomocy tego pytania zbadać;

b) Badacz wie, co upoważnia go do stwierdzenia, że przy pomocy danego pytania bada właśnie to, a nie inne zjawisko;

c) Badacz posiada tę pewność, gdy potrafi on wyliczyć założenia, na których opiera on przejście od zaklasyfikowanych odpowiedzi respondentów na te pytania, do sądów o badanym zjawisku - założenia te powinny być empirycznie potwierdzone;

Tak pojęte pytania, jako narzędzia badawcze, nie oznaczają że wszystkie pytania są konstruowane wedle tych samych reguł.

Koncepcje pytania kwestionariuszowego jako narzędzia badawczego wg J. Lutyńskiego

1.Koncepcja testowa;

2.Koncepcja wskaźnikowa;

3.Koncepcja tradycyjna - informacyjna;

4.Koncepcja rozszerzona - informacyjna;

5.Kryteria odróżniania tych koncepcji

-Czy pytanie w kwestionariuszu jest żądaniem informacji o badanym zjawisku;

-Czy ta informacja musi być określona przed przystąpieniem do badania

-Czy pytanie w kwestionariuszu pełni rolę samodzielną, czy też jest elementem baterii pytań;

-Jakie założenia przyjmuje się przy przechodzeniu od odpowiedzi R na pytanie w kwestionariuszu do sformułowania sądu o badanym zjawisku;

-Czy istnieje możliwość empirycznej weryfikacji tych założeń;

Ad. 1 - Koncepcja testowa

Pojedyncze pytanie nie pełni samodzielnej roli informacyjnej; dopiero bateria pytań łącznie może dać informacje o badanym zjawisku; Najczęściej badanym zjawiskiem jest psychologiczna właściwość cecha respondenta; Wynik zwykle w postaci liczbowej opisuje nam wartość badanej cechy dla danego respondenta, na podstawie jego odpowiedzi na całą baterię pytań;

Ad. 2 - Koncepcja wskaźnikowa

Ad 3 - Koncepcja tradycyjna informacyjna

Pytanie jest zawsze żądaniem wprost informacji o badanym zjawisku; pytanie jest żądaniem informacji semantycznej - tzn. takiej, która może być oceniona w kategoriach prawdy lub fałszu;

Informacja musi być sprecyzowana przed przystąpieniem do badania;

Każde pytanie pełni samodzielną rolę informacyjną;

Wiarygodny jest informator, który: Usłyszał dobrze zadane pytanie; Zrozumiał pytanie zgodnie z sensem nadanym mu przez badacza; Chciał i był w stanie dojść do przekonania zgodnego z rzeczywistością; Chciał swoje przekonanie przekazać ankieterowi bez zniekształceń

Ad. 4 - Koncepcja rozszerzona informacyjna

Pytanie nigdy nie musi żądać wprost informacji o badanym zjawisku, ale badane zjawisko musi być określone, i to bardzo precyzyjnie przed przystąpieniem do badania; w efekcie zastosowania tego podejścia badacz powinien otrzymać informacje dotyczące zjawisk badanych obciążone tak minimalnym błędem, że można go pominąć;

29. Rodzaje pytań kwestionariuszowych

a) -zamknięte (pytania z kafeterią)

- półotwarte (w kafeterii odpowiedź: inna…- jaka?)

- otwarte nie proponujemy odpowiedzi, respondent sam ją układa)

b) - pytania rozstrzygnięcia (w odpowiedzi tak lub nie ewentualnie trudno powiedzieć)

- pytania dopełnienia: jaki?, który?, itp. Katalog wartości i respondent musi wskazać jedną z nich.

30. Charakterystyka pytań kwestionariuszowych.

*Pytania wprowadzające - 1,2 pytania w kwestionariuszu, których celem jest wprowadzenie respondenta w atmosferę wywiadu, przekonanie go, że zadanie przed jakim go stawiamy nie jest trudne i że sobie z nim poradzi. Ich celem nie jest uzyskanie informacji merytorycznych np. emeryci: Jak się pani czuje? Kwestionariusze budowane są od nowa na potrzeby każdego badania.

*Pytania o opinię np. Co pan myśli? Co pan sądzi?

*Pytania o fakty - nie pytamy o fakty krępujące

*Pytania sondujące np. jak pan uważa, co powinien zrobić burmistrz miasta w tej kwestii?

*Pytania projektujące - pytania - scenki, odwołujemy się do wyobraźni respondentów (oni mają sobie coś zaprojektować). Sięgamy po nie wtedy, gdy nie możemy zapytać wprost o zachowania respondenta np. nie zapytamy: Czy bije pan Żonę? Tylko: Proszę sobie wyobrazić, że jakiś sąsiad bije żonę, co powinni zrobić: policja, sąsiedzi…

*Pytania o motywy (dlaczego?) - są trudne, bo część naszych motywów jest nieuświadomiona.

*Pytania filtrujące (tzw. filtry) - oddzielają podgrupy w badanych zbiorowościach (np. czy ma pan swoje własne mieszkanie?)

*Pytania kontrolne - kontrola prawdziwości odpowiedzi na inne pytania kwestionariusza

*Pytania puste - czy orientuje się pan, nad jaką rzeką leży Łódź, jakie góry SA w Holandii?

31. Rodzaje zapisów odpowiedzi na pytania otwarte.

- zapis rejestrujący - dokładny zapis tego, co mówi respondent (słowo w słowo), bez względu na błędy językowe, itp., z równoczesnym opisem mimiki i gestykulacji. Jeżeli jest to zapis ręczny, rezygnujemy z niego, gdy nagrywamy wywiad. Nie wolno mieszać odpowiedzi (ich zapisu) pisanych ręcznie i nagrywanych.

- zapis referujący - oddaje sens wypowiedzi, zredagowana samodzielnie przez respondenta

- zapis kategoryzujący - badacz po pilotażu przygotowuje kategorie odpowiedzi i zadaniem ankietera jest wpisanie treści odpowiedniej kategorii (po wypowiedzi respondenta)

32. Wady pytań kwestionariuszowych.

*wady strukturalne - wiążą się ze strukturą kwestionariusza np. gdy pytania metryczkowe są w części merytorycznej

*niedostosowanie pytania do potrzeb badacza

*pytania zbyt trudne dla respondenta

*pytania drażliwe

*pytania ze złym skalowaniem, skala to narzędzie do pomiaru zmiennych ilościowych (pokazuje rozkład zmiennej)

*błąd multiplikacji - wprowadzamy kilka wątków do pytania przy jednej kafeterii

*Brak pytań filtrujących, pytanie o szczegóły np. samochodów osoby, które nie mają samochodu itp.

*Przekroczenie zasad kompetencji

33. Zasady poprawnego formułowania pytań kwestionariuszowych.

-układ pytań musi tworzyć logiczny ciąg (bloki tematyczne)

-przechodzimy od pytań ogólnych do szczegółowych

-trudne pytania umieszczamy w środku kwestionariusza; te wymagające mniej zastanowienia na początku i na końcu

-pytania nie mogą się powtarzać (za wyjątkiem tych, które są pytaniami kontrolnymi)

-pytania muszą wynikać z podjętej problematyki badawczej i zasad budowy kwestionariusza

-pytania powinny być przystępne i zrozumiałe dla każdego respondenta

-znaczenie pytania musi być takie samo dla pytającego jak i respondenta

-każde pytanie może się odnosić tylko do jednego zagadnienia

-pytania muszą być neutralne - nie mogą sugerować odpowiedzi

-pytania muszą być jednoznaczne

-pytania muszą dawać możliwość udzielenia wyczerpującej odpowiedzi

-nie możemy umieszczać pytań, które mogą stwarzać możliwość do udzielenia nieszczerych odpowiedzi

-należy unikać pytań drażliwych i na tematy osobiste

-najważniejsze przy opracowaniu kwestionariusza jest umieszczenie dokładnej instrukcji udzielania odpowiedzi

34. Pojęcie ankiety.

*Ankieta - To taki typ kwestionariusza w którym pytania są opracowane w taki sposób że ich treść nie wymaga dodatkowych komentarzy ze strony badacza, sama forma pytania wystarczy do otrzymania właściwej odpowiedzi za strony respondenta. Bardziej precyzyjny, zrozumiały, krótki, czytelny.

*Narzędzie ankiety w socjologii polega na rozdawaniu respondentom kwestionariuszy z pytaniami z prośbą o ich wypełnienie.

*Wyróżnia się także inne narzędzia ankiety:

- pocztowa- rozsyłana, respondent wypełnia i odsyła; dołączona jest koperta; obowiązuje pełna anonimowość; metoda ta jest bardzo tania lecz badacz otrzymuje niewielką ilość zwrotów, więc jej efektywność jest niepewna;

- rozdawana- kwestionariusz bezpośrednio dostarcza badaczi po wypełnieniu odbiera od respondenta; metoda dosyć tania.

- telefoniczna- trudność to brak kontaktu osobistego, w każdej chwili może respondent odłożyć słuchawkę, najczęściej o charakterze marketingowym;

-telewizyjna- pytania pojawiają się na ekranie monitora a respondent odsyła pocztą odpowiedz; w Polsce nie występuje;

-prasowa- służy wydawnictwom wydającym określone tytuły prasowe, są dla publiczności prasowej;

- internetowe- najnowsza, najtańsza, nie wiemy kto bierze udział w tych badaniach, możemy się wykreować na określoną osobę;

-audytoryjna- realizowana jest w 1 zbiorowości w tym samym czasie w jednym pomieszczeniu, respondenci stanowią audytorium; metoda ta daje szybkie wyniki; wadą jest fakt, że niewiele jest skupionych zbiorowości; młodzież często traktuje to jako klasówkę lub niepoważnie, jako zabawę.

35. 36. Rodzaje ankiet.

- pocztowa- rozsyłana, respondent wypełnia i odsyła; dołączona jest koperta; obowiązuje pełna anonimowość; metoda ta jest bardzo tania lecz badacz otrzymuje niewielką ilość zwrotów, więc jej efektywność jest niepewna;

- rozdawana- kwestionariusz bezpośrednio dostarcza badaczi po wypełnieniu odbiera od respondenta; metoda dosyć tania.

- telefoniczna- trudność to brak kontaktu osobistego, w każdej chwili może respondent odłożyć słuchawkę, najczęściej o charakterze marketingowym;

-telewizyjna- pytania pojawiają się na ekranie monitora a respondent odsyła pocztą odpowiedz; w Polsce nie występuje;

-prasowa- służy wydawnictwom wydającym określone tytuły prasowe, są dla publiczności prasowej;

- internetowe- najnowsza, najtańsza, nie wiemy kto bierze udział w tych badaniach, możemy się wykreować na określoną osobę;

-audytoryjna- realizowana jest w 1 zbiorowości w tym samym czasie w jednym pomieszczeniu, respondenci stanowią audytorium; metoda ta daje szybkie wyniki; wadą jest fakt, że niewiele jest skupionych zbiorowości; młodzież często traktuje to jako klasówkę lub niepoważnie, jako zabawę.

37. Cechy badań ankietowych.

wywiad bardziej oszczędny ze względu na czas i środki, osobna, może znacznie szybciej przebadać nawet liczną zbiorowość, rozprowadzając albo rozsyłając odpowiednią ilość ankiet, jakie są następnie wypełniane bez jego udziału. Bowiem ankietę — w przeciwieństwie do kwestionariusza, jaki stosuje się w skategoryzowanym wywiadzie ustnym — wypełnia respondent, a nie badający.

38. Typy badań ankietowych.

Typy ankiet: -środowiskowa -prasowa -pocztowa -jawna -imienna -telefoniczna -panelowa -anonimowa

39. Ankieta audytoryjna - realizowana w jednej zbiorowości, w tym samym czasie, w jednym pomieszczeniu, wtedy respondenci stanowią audytorium. Zaletą jest to, że jest bardzo szybka, daje szybkie wyniki. Wadą jest to, że jest niewiele zbiorowości tak funkcjonujących, które można w taki sposób badać. Wady - młodzież traktuje jak klasówkę (ściągają od siebie). Zalety - możemy niejako kontrolować to, że np. respondent nie wypełnił jakiegoś pytania i poprosić o powrót do tego pytania.

40. Sondaż - charakterystyka.

Sondaż polega na bezpośrednim kontakcie z osobami bądź też z próba osób, których cechy bądź postawy są istotne z punktu widzenia problemu badawczego. Stosujemy go w wypadku, kiedy nie możemy zdobyć potrzebnych informacji w sposób łatwiejszy. Sondaż umożliwia systematyczne zbieranie danych od członków pewnych zbiorowości. Często wykonuje się to za pomocą wywiady osobistego, bądź też innych narzędzi badawczych. Kiedy badamy tylko część danej zbiorowości, stanowiącej jej reprezentację, nazywamy sondażami reprezentatywnymi.
41. Rodzaje badań sondażowych

a)sondaże jednorazowe na próbach nieważonych, oparte na prostych próbach losowych

b)sondaże jednorazowe na próbach ważonych - próba ważona nie jest próbą reprezentatywną, nie wolno na jej podstawie generalizować

c)panele lub badania panelowe - to badania powtarzalne czyli co najmniej dwa razy powtórzone w pewnym odstępie czasu

- badania generacyjne - w jednym czasie badamy np. dwie różne grupy wiekowe np. 25 - latki i 50 - latki

42. Badania sondażowe opinii publicznej.

Dostarczają wiedzy na temat preferencji społeczeństwa w sprawach postrzeganych jako ważne np. preferencje przedwyborcze, opinie o udziale wojsk polskich w Iraku, Afganistanie, obawy związane z kryzysem gospodarczym, badanie nastrojów społecznych. Są zwykle krótkie, a pytania zadaje się wprost, pytania konkretne, krótkie. Szybkie udostępnianie ich wyników ponieważ nasze opinie bardzo szybko się zmieniają, przez co wyniki stają się bezużyteczne. Najczęściej badamy opinie, sporadycznie fakty.

43. Badania przedwyborcze.

Exit poll to sondaż prowadzony w czasie wyborów, w którym wyborcy wychodzący z lokali wyborczych (polling station) odpowiadają na pytanie na kogo głosowali. Na podstawie exit polls podaje się pierwsze, przybliżone wyniki wyborów zaraz po zamknięciu lokali wyborczych, na kilka lub kilkanaście godzin przed oficjalnymi wynikami podawanymi przez komisje wyborcze. Sondaże takie są zazwyczaj przeprowadzane przez prywatne firmy medialne, jak gazety i telewizje.

46. Sondaże typu omnibus - w jednym kwestionariuszu zawartych jest kilka tematów, ale zleceniodawca otrzymuje tylko interesującą go część badań.

47. Badania syndykatowe - kilka firm składa się na przeprowadzenie badań i dzielą się wynikami np. różne stacje telewizyjne, które otrzymują całość badań.

50. Badania CATI - steruje nimi program komputerowy. Zawsze realizowane są z centralnego studia, w którym jest wiele stanowisk telefonicznych sprzężonych z siecią komputerową.Zalety:

1) Elektroniczny kwestionariusz może być tak skonstruowany, aby podczas rozmowy na temat przebiegu dnia precyzyjnie odtworzyć czas, miejsce i godziny słuchania radia czy oglądania telewizji.

2) Możliwość nadzorowania przez program kolejności zadawania pytań oraz relacji między odpowiedziami.

3) Możliwość bezpośredniej kontroli ankietera

Cały wywiad składa się z 6 części: aranżacja wywiadu, ustalenie znajomości stacji radiowych i telewizyjnych, przebieg dnia poprzedzającego badanie, rekonstrukcja godzin słuchania radia i ogl. Telewizji, metryczka, …….

51. Badania panelowe i pollingowe.

BADANIA PANELOWE-Polegają na ciągłym lub systematycznym zbieraniu informacji (pisemnie, ustnie lub przy użyciu technik komputerowych) od ściśle określonej grupy jednostek badanych. Te wyodrębnione zbiorowości jednostek nazywane są panelami (np. panele konsumentów, panele sklepów). Celem badań panelowych może być: sprecyzowanie struktury kupujących; określenie udziału rynkowego; ustalenie częstotliwości i intensywności zakupu określonych produktów; zbadanie wierności do danego produktu; uchwycenie zmienności upodobań nabywców, itp.

Wyniki tych badań mogą być wykorzystane m.in. przy opracowywaniu prognoz średnioterminowych i długoterminowych oraz przy przeprowadzaniu oceny potencjalnego rynku dla danych produktów.

BADANIA POLLINGOWE INACZEJ EXIT POLL- Exit poll to sondaż prowadzony w czasie wyborów, w którym wyborcy wychodzący z lokali wyborczych (polling station) odpowiadają na pytanie na kogo głosowali. Na podstawie exit polls podaje się pierwsze, przybliżone wyniki wyborów zaraz po zamknięciu lokali wyborczych, na kilka lub kilkanaście godzin przed oficjalnymi wynikami podawanymi przez komisje wyborcze. Sondaże takie są zazwyczaj przeprowadzane przez prywatne firmy medialne, jak gazety i telewizje. W sondażach tych występuje naturalny margines błędu, nierzadko duży

52. Badania pilotażowe - badania wstępne, testujące przydatność narzędzia, przeprowadzane w zbiorowości docelowej.

53. Zwiad terenowy i jego zadania.

Zanim rozpoczniemy badania monograficzne powinniśmy przeprowadzić zwiad terenowy. Autor, pomysłodawca przed badaniami właściwymi udaje się do miejscowości i dokonuje rozpoznania:

a) oszacowanie szans na powodzenie badań (ustalamy czy interesujący nas problem występuje i czy zbiorowość jest otwarta i umożliwi przeprowadzenie badań). Zwiad prowadzi zawsze pomysłodawca, w dalszej części może mieć współpracowników.

54. Paradygmaty badań socjologicznych.

Podział paradygmatów (fundamentalnych założeń naukowych co do natury rzeczywistości, które przyjmuje się za oczywiste i nie neguje w badaniach) w naukach społecznych opiera się na trzech podstawowych pytaniach:

-czy rzeczywistość ma charakter obiektywny, czy jest po części produktem umysłu (subiektywnym)?

-czy aby zrozumieć dobrze dany proces społeczny, trzeba być jego uczestnikiem?

-czy świat społeczny ulega ciągłej przemianie, czy też w gruncie rzeczy jest wciąż taki sam?

Wybór paradygmatu badawczego ma ogromny wpływ na dobór metod badawczych, a także istotnie wpływa na preferencje dotyczące metod ilościowych i metod jakościowych - trudno wyobrazić sobie badacza wyznającego paradygmat funkcjonalistyczny, a zarazem stosującego teorię ugruntowaną.

55. Charakterystyka badań jakościowych.

metody badawcze, w których nie określa się parametrów liczbowych, charakteryzujących badane zjawisko lub obiekt badań. Najczęściej w wyniku stosowania badawczej metody jakościowej jest rozróżnienie pomiędzy znanymi możliwościami (np. czy mamy do czynienia z obiektem A, B czy C). Często następnym etapem jest użycie metod ilościowych w celu określenia dokładnych parametrów badanego obiektu.

W badaniach tych wykorzystuje się takie metody jak badania terenowe, poprzez wielogodzinne nieustrukturyzowane wywiady, shadowing, czy obserwację uczestniczącą, zakładają, że wiele spraw lepiej bada się poprzez dogłębne zrozumienie rzeczywistości w oczach aktorów społecznych danej zbiorowości, raczej niż poprzez wykorzystanie wcześniej przygotowanego modelu teoretycznego (jak zazwyczaj jest w metodach ilościowych).

56. Monograficzne badania terenowe

Metoda służąca do opisu pojedynczego obiektu. Najstarsza metoda analiz socjologicznych. Skupia w sobie wszystkie możliwe techniki i narzędzia, które traktowane są jako nawzajem uzupełniające. Analizuje się zarówno źródła zastane jak i źródła wywołane. Od ksiąg parafialnych po dzienniki szkolne, kroniki szkolne. Źródła wywołane - wywiady, ankiety itp.

57. Rodzaje monografii.

- ekonomiczne

- etnograficzne

- wieloaspektowe

58. Zasady prowadzenia monografii.

Schemat Bujaka:

a) Ogólne położenie wsi: gleby, opady, temperatura, tzw. przyrodnicze determinanty szans

b) Analizy wsi jako grupy społeczno - ludnościowej. Ustalamy, jak liczna to wieś, jak stara to wieś. Ustalamy cechy społeczno - demograficzne wsi. Szanse zdeterminowane tzw. kapitałem społecznym, związki rodzinne - tradycja, która nakazywała skupienie się w jednym miejscu.

c) Gospodarka, zatrudnienie i zarobkowanie. Charakterystyka sposobów gospodarowania, ale także i źródeł dochodów.

d) Własność rolnicza i inne formy własności.

e) Kultura materialna i duchowa

- typ zabudowy, jej bogactwo

- infrastruktura

- manifestowanie przynależności poprzez stroje ludowe

- sposoby obchodzenia świąt, uroczystości

f) Życie społeczne na wsi

g) Najważniejsze przejawy życia społecznego

- wszelkie formy współpracy

- antagonizmy

59. Studium przypadku - skupienie na pojedynczym przypadku: jedna osoba, jedna grupa, jedna instytucja, itp. Problemem jest dobór przypadku, dostępność przypadku.

Rodzaje:

-Wewnętrzne studium przypadku (wszystko, co jest wewnątrz tego przypadku)

-Instrumentalne studium przypadku (wiedza z tego przypadku ma mieć charakter instrumentalny)

-Zbiorowe studium przypadku (badanie kilku przypadków w celu zbadania ogólnego zjawiska)

Umożliwia łączenie różnych metod i technik, pozwala na celowy dobór próby. Nie jest to badanie wyjaśniające lecz opisujące.

60. Charakterystyka metody biograficznej.

-analiza życia jednostek, opis ich sytuacji rodzinnej, szkolnej, życiowej, która może mieć związek z naszym przedmiotem badania

- jest zbliżona do studium indywidualnego przypadku

- może być to: autobiografia (dana osoba sama opisuje swoje losy); psychobiografia (analiza osobowości); biografia tematyczna (analiza losów danej osoby pod kątem związanym z naszym przedmiotem badań); historiografia (analiza losów osoby w danych warunkach historycznych); socjobiografia (analiza losów danej osoby w danych warunkach społeczno-kulturowych);

Wśród zalet metody biograficznej wymienia się przede wszystkim możliwość poznania motywacji ludzkich działań, mechanizmów kształtowania się postaw i dążeń jednostek i grup społecznych. Jest to z pewnością metoda, która pozwala zrozumieć procesy przemian wzorów życia, zwyczajów i obyczajów, a przede wszystkim przemian, które dokonują się w świadomości i ich zależności względem struktury społecznej.

61. Założenia ontologiczno - metodologiczne metody biograficznej.

Założenia ontologiczne - badana przez socjologów rzeczywistość społeczna składa się z obiektywnych wartości kulturalnych i subiektywnych postaw jednostek. Współczynnik humanistyczny - musimy wczuć się w sytuację badanych nie z perspektywy badacza, ale tej osoby badanej.

Założenia metodologiczne - Cała rzeczywistość jest kompleksem przeżyć, dążeń i postaw. Nie możemy tu badać faktów, a tylko znaczenia. Metoda ta nie służy rekonstrukcji świata zewnętrznego, takiego jaki on jest, ale takiego jak widzi go osoba badana.

62. Wady i zalety metody biograficznej.

Wady:

- atakowana jest ze strony behawiorystów i marksistów. Behawioryści badają zachowanie, marksiści byt.

- jest mało reprezentatywna

- nie jest obiektywna

- celowa kłamliwość (ukrywanie faktów)

- uproszczenia

- zniekształcenia (pamięć po wielu latach od zdarzenia jest inna)

Zalety:

- żadna inne techniki tak nie trafiają do świadomości społecznej

- najlepsza do badania autentycznych postaw

63. Eksperyment jako metoda badań socjologicznych - zabieg celowy przeprowadzany w kontrolowanych warunkach, których działanie ma wywołać ściśle określone zjawiska po to, aby poznać związki przyczynowe między tymi zjawiskami a zjawiskami, którymi manipulujemy.

64. Rodzaje eksperymentów:

-Laboratoryjne - przebiegają w warunkach sztucznych (np. wykład z metod i technik na basenie)

-Naturalne - przebiegają w okolicznościach, gdzie grupa żyje na codzień

65. Techniki badań eksperymentalnych:

-Technika jednej próby - sprowadza się do działań tylko jednej grupy, w zależności od sposobu doboru grupy możemy generalizować lub nie. Zdarzają się bardzo rzadko.

-Technika grup równoległych (zwana technika grup porównawczych) - polega na tym, że mamy grupę eksperymentalną i drugą grupę - kontrolną dla tej pierwszej. Porównujemy efekty działania w danym czasie i ustalamy różnice.

-Technika rotacji - zamieniamy bodźce z grup kontrolnych do grup eksperymentalnych. Pozwala to na zminimalizowanie działania przypadku.

66. Schematy eksperymentalne: 

1.PROSTY EKSPERYMENT STATYSTYCZNY.

Stosuje się w nim tylko jedną, dwuwartościową zmienną niezależną (czynnik warunkujący), zaś zm. zależna mierzona jest tylko jeden raz.

2.EKSPERYMENT Z UDZIAŁEM WIELOWARTOŚCIOWYCH ZM. NIEZALEŻNYCH.

W eksperymencie tym nie ma grupy kontrolnej. Każda z grup jest raz grupą eksperymentalną (wtedy pozostałe są jej grupami kontrolnymi) a raz kontrolną (dla którejś z pozostałych grup, która tym razem jest grupą eksperymentalną). Grupy te muszą być jednakowe. Za pomocą testu istotności trzeba sprawdzić, czy różnice między zmiennymi są „rzeczywiste”.

3.EKSPERYMENT Z DWIEMA LUB WIĘCEJ ZMIENNYMI NIEZALEŻNYMI.

Chcąc zbadać wpływ większej liczby czynników na zm. zależną nie przeprowadzając dla każdej z nich osobnego eksperymentu, można je zastosować w jednym eksperymencie jednocześnie (nie powinno ich być więcej niż 4).

4.EKSPERYMENT Z UWZGLĘDNIENIEM ZMIENNEJ CZASU.

Zm. zależna jest mierzona dwukrotnie (układ before- after). Jednostki w obu grupach (kontrolnej i badawczej) mogą podlegać określonym procesom (zmianom zachodzącym w czasie, których przyczyn eksperyment nie uwzględnia) lub wpływom otoczenia w czasie trwania eksperymentu. Wariant ten ujawnia przyczyny zmiany dokonującej się w sposób naturalny.

67. Warunki poprawności eksperymentu:

- stały skład grupy - jeżeli w trakcie nastąpi zmiana w składzie grupy przerywamy eksperyment

- stały zespół eksperymentatorów, chyba że jest to przewidywana zmiana

- izolacja wpływów zewnętrznych

68. Formy kontroli eksperymentu:

1) Pomiar wartości zmiennych zależnych (pretesty, śródtesty, posttesty)

2) Tworzenie izolowanych układów eksperymentalnych - umożliwia minimalizowanie działań zewnętrznych

3) Dobieranie obiektów kontrolnych identycznych pod ważnymi względami z obiektami, wobec których stosujemy bodźce

4) Losowe ustalenie składu badanych grup i kolejności, w jakiej stymulowane będą poszczególne elementy tych grup

5) Replika czyli powtarzanie bodźca lub kombinacji bodźców.

Głównym celem kontroli eksperymentu jest ustalenie czy zmiany układu eksperymentalnego są wynikiem działania izolowanego, wprowadzonego przez nas czynnika, czy też innych zmiennych. W eksperymencie nie stosujemy pojedynczego bodźca bo istnieje prawdopodobieństwo, że mógł on być przypadkowy (jego wpływ).

Formy kontroli podwyższają trafność eksperymentu:

- t. zewnętrzna - dotyczy problemów prawa generalizacji wyników na szersze zbiorowości

- t. wewnętrzna - to, co rzeczywiście badamy odniesione do tego, co zamierzaliśmy zbadać (zgodność naszych planów ze stanem faktycznym)

69. Analiza treści to technika badawcza służąca do: 1)obiektywnego, 2) systematycznego, 3) ilościowego opisu jawnej zawartości komunikatów. Mogą nimi być wypowiedzi, przekazy, teksty.

70. Schemat analizy treści:

1) Preanaliza (analiza wstępna) - odpowiada procesowi konceptualizacji i wysuwania hipotez. Ma spełniać 3 cele:

- sformułowanie celów i hipotez badawczych

- wybór przedmiotów przekazów poddawanych badaniu

- opracowanie wskaźników, na których ma się opierać końcowa interpretacja wyników

2) Wykorzystanie materiału poddanego badaniu ( zastosowanie narzędzi badawczych) - wybór jest bardzo istotny i sprowadza się do przygotowania uniwersum i korpusu

3) Opracowanie wyników, interpretacja i wnioskowanie

71. Korpus i uniwersum w analizie treści.

Korpus - to ta część uniwersum, która bezpośrednio podlega badaniom. Jego ustalenie ograniczone jest zasadami:

-Zasada wyczerpania - zakłada konieczność dotarcia do wszystkich elementów bez względu na trudności, nie ma tu możliwości selekcji

-Zasada reprezentatywności - uprawnia do czerpania z uniwersum próby o charakterze celowym lub losowym

-Zasada homogeniczności - dokumenty wybrane do analizy muszą być jednorodne, muszą odpowiadać kryterium wyboru

-Zasada trafności - przekazy powinny być dobrane w ten sposób, aby mogły być adekwatnym źródłem dla przyjętych celów badawczych .

Uniwersum - to zbiór przekazów, których dotyczy badanie (np. 3 roczniki „Gazety Wyborczej” czy poniedziałkowe wydanie „Gazety Wyborczej”.

72. Zastosowanie analizy treści:

-Badania nad rozwojem nauk

-Badania różnic w treści przekazów informacyjnych różnych narodów

-Porównywanie różnych środków masowej komunikacji (prasa, książki, telewizja)

-Konstruowanie i stosowanie wzorców właściwej informacji

-Analiza technik propagandowych

-Analiza percepcji rozumienia przekazów informacyjnych

-Wykrywanie cech stylistycznych

-Studia nad autorami i determinantami treści

-Diagnozy cech psychicznych osób i grup społecznych

-Wykrywanie akcji propagandowych w tekstach nie propagandowych

-Wykrywanie wzorów kulturowych określonych grup ludności w określonym czasie

-Analiza postaw i zachowań wywołanych przez media

*Analiza treści jest użyteczna do badania zawartości książek, dzienników prasowych, czasopism, filmów, audycji radiowych i telewizyjnych, fotografii, rysunków, komiksów, pamiętników, listów, dokumentów politycznych.

73. Charakterystyka metody socjometrycznej - metoda badań psychologicznych - pomiar ludzi. Podstawowa technika socjometryczna polega na tym, że członków danej grupy pytamy o to, z kim ze swojej grupy chcieliby wykonywać pewną czynność, tzw. wybór pozytywny. W rezultacie tych wyborów otrzymujemy tzw. socjodram będący graficzną prezentacją struktury grupowej.- socjodram hierarchiczny

- ukazuje nam pozycje w grupie, osobę z najwyższą liczbą wyborów.

Drugą częścią badania jest wskazanie z kim nie chciałbyś wykonywać określonej czynności tzw. wybór negatywny.

74. Analiza danych socjometrycznych.

4 typy socjogramów:

-Para - sytuacja, gdy dwie osoby wybierają się wzajemnie A - B

-Łańcuch A - B - C

-Gwiazda - struktura, w której jedna osoba z grupy otrzymuje bardzo dużo wyborów, z tym, że osoba będąca gwiazdą nie odwzajemnia otrzymanych wyborów

-Sieć - polega na tym, że mamy do czynienia ze strukturą, w której wszyscy wybierają wszystkich

-Klika - jest ona podgrupą wzajemnie wybierających się osób, które będąc członkami jakiejś większej grupy, odrzucają pozostałych jej członków.

Wskaźnik spoistości grupy: stosunek liczby wzajemnych wyborów w grupie do liczby wszystkich możliwych wzajemnych wyborów w grupie. Tym większa jest spoistość, im ten wskaźnik jest bliższy 1.

1.Socjometryczna samoocena - pytanie członków grupy, kto ich wybiera i kto ich odrzuca

2.Test „zgadnij kto?” zwany techniką nominacyjną: kto zdaniem badanych jest w grupie najbardziej lubiany a kto nie.

75. Fotografia jako metoda socjologiczna - początki jej zastosowania sięgają lat 70 - tych, XX wieku. Początkowo stosowali ją antropologowie. Traktowano zdjęcia jako dowód obecności badacza np. w krajach egzotycznych - utrwalano sacrum, narzędzia itp. Uznano ją za dobrą metodę rejestracji zewnętrznych wyznaczników przynależności do grup.

76. Funkcje fotografii w badaniach socjologicznych:

*Stymulowanie uwagi i wyobraźni - oznacza celowa selekcję tematów, w pełni świadome wyróżnienie obiektów pierwszoplanowych i marginalnych, oznacza selekcję wrażeń spontanicznych, intuicyjnych. Umożliwia artykulację niezwykłych, zaskakujących okoliczności, których sens może być rozszyfrowany dopiero później.

*Inspiracja heurystyczna - fotografia polegająca na poszukiwaniu nowych rozwiązań, bazując na fotografii możemy poznawać np. miejsca, w których nie możemy być.

*Rejestracja - rejestrujemy to, co zewnętrznie jest uchwytne, sięgamy retrospekcji - poznajemy ludzi, którzy już nie żyją.

*Pretekst dla wywiadu fotograficznego lub dyskusji fokusowej

a)możemy pokazywać zdjęcia

b)zdjęcia mogą robić sami badani

*Dostarczanie materiału ilustracyjnego dla pojęć, kategorii, prawidłowości socjologicznych.

*Zastosowanie fotografii socjologicznej w celach propagandowych, ideologicznych i perswazyjnych - związana z krytyką, protestem, kontestacją np. fotografie wojenne, fotografie obozów, kampania przeciwko stosowaniu przemocy domowej.

77. Obiekty fotograficznych badań socjologicznych.

Konteksty: Dom rodzinny (funkcjonowanie rodziny); Praca ( w tym - technika, jak jest modyfikowana w przestrzeni i czasie); Konsumpcja; Podróże (przemieszczanie się w przestrzeni); Choroba, śmierć; Edukacja (wychowanie); Religia; Polityka; Nauka (poznanie) ; Sztuka; Rekreacja (rozrywka); Sport; Wojna ; Klęski żywiołowe i katastrofy

W każdym z tych kontekstów wyróżniamy 6 aspektów:

1.jednostki ludzkie; 2.ludzkie działania; 3.wzajemne interakcje; 4.zbiorowość i jej struktura; 5.kultura

otoczenie czyli środowisko

W szerokim sensie dane wizualne obejmują przedmioty, ludzi, wydarzenia czy sytuacje obserwowalne dla ludzkiego oka jednak dla socjologii wizualnej istotne są tylko dane wizualne w węższym znaczeniu, tzn. te, które wiążą się z działalnością człowieka, na których wywarł piętno swoją działalnością lub obecnością. Wyłącza to z obszaru zainteresowań bogaty obrazowo świat przyrody.

---