EKONOMIA MIĘDZYNARODOWA

Wykład I

Ekonomia Międzynarodowa- ekonomię międzynarodową definiujemy, jako część ekonomi zajmującą się transakcjami między krajami w dziedzinie towarów, usług oraz czynników produkcji.

Ekonomia Międzynarodowa jest dyscypliną naukową, która opiera się na zbliżonych podstawach metodologicznych jak inne dziedziny ekonomii.

Różnice:

Ekonomia Międzynarodowa bada współzależności między krajami, czyli zajmuje się gospodarką światową.

Ekonomia Międzynarodowa wyodrębniała się z Ekonomi w okresie międzywojennym.

Przyczyny wyodrębnienia się EM:

1. Ogromne i stale wzrastające znaczenie handlu zagranicznego oraz innych form współpracy międzynarodowej.

2. Występowały coraz większe różnice między stosunkami ekonomicznymi nawiązywanymi w granicach jednego kraju oraz w skali międzynarodowej.

W Polsce wyodrębniała się w latach 50-60 pod nazwą Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze. Po roku 89 ponownie wystąpiły zmiany w tym kierunku uczelnie zaczęły wykładać oba te kierunki: EM - teoretyczna, MSG - praktyczna.

W Ekonomii Międzynarodowej podobnie jak w innych dziedzinach ekonomi prowadzona jest:

1. analiza pozytywna - która bada się określone zachowania ekonomiczne, ale formułowana rekomendacji. Szuka odpowiedzi na pytania: Co jest? Jak jest? Czy jest?)

2. analiza normatywna - znajdują się już opinie wartościujące, czyli ta analiza szuka odpowiedzi na pytanie: jak być powinno?

Nauka o Ekonomii Międzynarodowej składa się z 2 podstawowych części:

Teoria. Zajmuje się formułowaniem i badaniem praw dotyczących MSG, przy czym wyróżnia się dwie grupy praw:

1. prawa uniwersalne - prawa, które dotyczą różnych dziedzin ekonomii międzynarodowej, mikro- makroekonomii. Wyróżniamy się:

• zasada kosztów absolutnych i względnych należących do teorii klasycznej (Smitha). Korzyści jakie kraj odniesie z wymiany zagranicznej przy braku ingerencji państwa

• teoria mnożnika i supermnożnika Keynesa. To prawo wyjaśnia korzyści, jakie odniesie gospodarka danego kraju, gdy w gospodarce zadziała impuls początkowy (przyrost eksportu) przy założeniu, że w tej gospodarce występują niewykorzystane siły robocze; przyrost eksportu

1. prawa specyficzne:

• prawa rządzące przepływami towarów w skali międzynarodowej

• prawa rządzące przepływami usług w skali międzynarodowej

• prawa rządzące przepływami czynników produkcji w skali międzynarodowej

Praktyka. Zagraniczna polityka ekonomiczna formułuje cele, następnie szuka środków na realizację tych celów oraz wykorzystuje różne narzędzia, aby te cele zrealizować. Podmiot - państwo. Cele: bezpieczeństwo energetyczne, inwestycje. Różne środki - subwencje itp.

Narzędzia można je podzielić na 2 grupy:

• narzędzia bezpośrednie - cła, opłaty wyrównawcze, embargo, kontyngenty

• narzędzia pośrednie - kurs walutowy, polityka kursu walutowego, stopy procentowe

Międzynarodowa polityka ekonomiczna - koncentruje się na metodach koordynacji zagranicznej polityki ekonomicznej oraz na instytucjach koordynujących tę politykę.

Zagraniczna polityka ekonomiczna (jedno państwo w stosunku do innych państw) różni się od Międzynarodowej polityki Ekonomicznej (grupami państw, całą gospodarką światową, organizacjami międzynarodowymi).

Korzyści z handlu zagranicznego. Handel zagraniczny rozwija się ponieważ kraje odnoszą określone korzyści. Handel zagraniczny: 1) eksport, 2) import. Przyczyny rozwoju:

1. dysponowanie przez dany kraj określonymi towarami przy ich częściowym, przejściowym bądź całkowitym braku w innych krajach

1. dysponowanie przez dany kraj trwale określonymi towarami ze względu na wyposażenie tego kraju w zasoby lub ze względów klimatycznych.

2. może występować dysponowanie przejściowe średniookresowe, wynik różnic w poziomie rozwoju gospodarczego między krajami, przewaga techniczna i technologiczna jednego kraju nad drugim.

3. dysponowanie przejściowe krótkookresowe, cykle koniunkturalne, wynika z wypadków losowych, strajków, konfliktów, wojen

2. występowanie komparatywnych różnic w kosztach i cenach, mogą być wynikiem: różnych warunków produkcji, wyposażeniem w czynniki produkcji pomiędzy krajami, zróżnicowany popyt decyduje o cenach.

3. zróżnicowanie towarów (wynikające ze strategii firm) i preferencji konsumentów (w różnych krajach, regionach są one inne)

Korzyści z eksportu:

Korzyści dla państwa	Korzyści dla przedsiębiorstwa
Wzrost produkcji, liczby udzielanych usług oraz dochodów podatkowych	Wzrost możliwości produkcji dóbr lub świadczenia usług
Umocnienie pozycji międzynarodowej	Wykorzystanie ekonomi skali, wzrost dochodów i zysków
Korzystniejsze kształtowanie się bilansu płatniczego państwa	Możliwość przedłużenia cyklu życia tych produktów przedsiębiorstwa które na rynku krajowym wychodzą z użycia
Poprawa stopnia samowystarczalności gospodarczej państwa	Rozszerzenie rynków zbytu, możliwości dostępu do segmentów rynku o wyższym poziomie dochodów
Możliwość zmian w technice i technologii	Możliwość pogłębienia specjalizacji i opanowanie określonych segmentów rynku regionalnego i światowego
Wzrost lub utrzymanie zatrudnienia	Dywersyfikacja rynków, możliwość unikania negatywnych skutków cykli ekonomicznych.

Korzyści z importu:

Dla państwa	Dla przedsiębiorstwa	Dla konsumenta
Import nowych technologii Import surowców, materiałów trudno dostępnych, produktów	Komercjalizacja produktów Zaopatrzenie w części, surowce	import komplementarny, uzupełniający import substytucyjny- wybór podobnych produktów, lepszych, tańszych, większa konkurencja, poprawia się jakość towarów krajowych, maleje cena

Korzyści z wymiany międzynarodowej.

1. jaki jest mechanizm powstawania korzyści w danych warunkach ekonomicznych ?

2. w jaki sposób dokonuje się podziału tych korzyści pomiędzy handlujące ze sobą kraje?

3. co robić, jaką powinno prowadzić się politykę, aby dany kraj (lub gospodarka światowa) mogła realizować te korzyści w skali maksymalnej?

Korzyści z wymiany międzynarodowej definiuje się jako różnice między dochodem narodowym realizowanym w danym kraju w ramach gospodarki otwartej a dochodem narodowym możliwym do realizacji w ramach gospodarki zamkniętej.

Koncepcja psychozy przed brakiem towarów (nie ekonomiczna, ale polityczna) powstała jeszcze w cesarstwie rzymskim.

Pierwsza doktryna ekonomiczna to doktryna słusznej ceny, została sformułowana w XIII w i uważano, że kraj odniesie korzyści z handlu wówczas, gdy ten handel będzie prowadzony po tzw. słusznej cenie.

Co rozumiano pod słuszną ceną? Na początku uważano że to koszty produkcji, potem zmieniały się, ale ostatecznie zaczęto uważać słuszną cenę, która kształtuje się na rynku. Każdy towar ma swoją słuszną cenę, powyżej lub poniżej której nie powinien być sprzedawany; słuszna cena to cena pokrywająca koszty produkcji

Doktryna merkantylizmu. Ta doktryna pojawiła się na przełomie XVI i XVII wieku. Wówczas kiedy w gospodarce zachodnioeuropejskiej stworzono podstawy poziomu kapitalistycznego. Ta doktryna uzasadniała prowadzoną politykę gromadzenia pieniądza oraz formułowała zasady ekonomiczne którymi należało się posługiwać aby skutecznie ją realizować.

1. konieczność rozwijania eksportu oraz ograniczanie importu. Zasadę tę traktowano jako najważniejszy cel polityki gospodarczej - nie powinno importować się gotowych wyrobów, przetworów, ale można importować surowce.

2. dodatnie saldo bilansu handlowego, było najlepszym sposobem dostępu do kruszców szlachetnych (złoto, srebro).

3. uzależnianie się dobrobytu państwa i jego obywateli od ilości nagromadzonych w skarbcu kruszców.

4. uznano interwencjonizm i protekcjonizm do głównych narzędzi polityki gospodarczej, gwarantujących realizację zasad merkantylizmu.

Merkantyliści uważali że państwo powinno brać udział w handlu zagranicznym (powinno prowadzić politykę protekcji i interwencji). państwo powinno wspierać eksport i eksporterów np. poprzez subwencje. Zakładano, że państwo powinno ograniczać import np. cła, podatki, kontyngenty. Doktryna ekonomiczna i polityczna zalecająca popieranie wywozu własnych towarów przy jednoczesnym ograniczaniu importu z myślą o uzyskaniu w ten sposób nadwyżek złota

Merkantylizm przyjmował różne formy:

1. bulionizm (monetaryzm), czyli gromadzenie kruszców szlachetnych

2. właściwy merkantylizm - zwiększenie zasobów zagranicznych pieniędzy, w tym złota i srebra.

Szkoła klasyczna - doktryna ta krytykowała merkantylizm, Twórcy: Smith, Ricardo, Torrens

Cele polityki (zasady ekonomiczne):

1. wspieranie i rozwój eksportu i importu, a nie ograniczać

2. korzystny dla gospodarki jest nie tylko dodatni bilans handlowy ale również i ujemny, ponieważ korzyści z handlu zagranicznego nie zależą od ilości kruszców uzyskanych z tego handlu. Ilość złota w skarbcu jest sprawą drugorzędną,

3. symptomem dobrobytu jest poziom rozwoju gospodarczego i przewaga w wydajności pracy.

4. skrytykowali oni także ingerencję państwa.

Klasycy odrzucając doktrynę merkantylizmu, sformułowali nowe zasady handlu międzynarodowego:

1. podstawę rozwoju handlu międzynarodowego powinna stanowić przewaga w kosztach produkcji, czyli eksportować należy towary wytworzone taniej, a importować te które w kraju wytwarza się drożej.

2. handel powinien rozwijać się bez ograniczeń, powinien być oparty na mechanizmach wolnego rynku, wolnego handlu.

Teorię klasyczną można podzielić na 2 zasadnicze części:

Założenia teorii wolnego handlu

1. istnienie wolnej konkurencji, wolnego handlu - co oznacza że Państwo powinno jak najmniej ingerować w gospodarkę i handel zagraniczny.

2. państwo powinno dążyć do kreowania prawa, przestrzegania tego prawa (aparat sądowniczy, policyjny itp.). Państwo powinno zapobiegać wszelkim naruszeniom zasad wolnego rynku i handlu.

3. przenośność czynników produkcji w obrębie poszczególnych krajów (kapitał i praca).

4. brak przenośności czynników produkcji pomiędzy krajami.

5. pełna podzielność czynników produkcji, co oznaczało że za pomocą tych samych urządzeń, maszyn można wytwarzać różne towary.

6. brak postępu technicznego, co oznaczało że współczynnik zużycia czynników produkcji na jednostkę produktu był stały.

Założenia modelu handlu międzynarodowego.

W modelu tym uwzględniono 2 kraje, 2 towary oraz 1 czynnik produkcji: praca.

• nakład pracy potrzebny do wytworzenia jednostki towaru określa jednocześnie koszty produkcji

• istnieje pełna mobilność pracy w granicach jednego kraju i brak mobilności pracy między krajami

• relacja między nakładem pracy a wielkością produkcji nie zmienia się (brak korzyści skali)

• nie występują koszty transportu obu tych towarów

• w obu krajach istnieje wolna konkurencja

• eksport = import

• nie ma barier handlowych

Klasyczny model handlu zagranicznego ma 2 modele.

Pierwszy to zasada kosztów absolutnych (zasada kosztów bezwzględnych) Smitha. Według tej zasady aby odnieść korzyści z handlu dany kraj powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wytworzyć po absolutnie niższych kosztach niż inne kraje. Koszty te były mierzone nakładem pracy. Różnice w kosztach wynikają z różnych warunków produkcji. Specjalizacja w produkcji. W praktyce może być tak, że jeden kraj wytwarza wszystko drożej. Tym zajęli się następcy Smitha.

Zasada kosztów komparatywnych (zasada kosztów względnych). Według tej zasady nie tylko koszty absolutne, ale również koszty względne powinny być wzięte pod uwagę. Koszty względne to stosunki wymienne między produktami w różnych krajach.

Wykład II

Z upływem lat teoria klasyczna podlegała różnym interpretacjom.

Heckscher, Ohlin - twórcy teorii obfitości zasobów - należąca do teorii neoklasycznej. Podstawową przesłanką dla rozwoju handlu międzynarodowego jest występowanie relatywnych różnic w kosztach i cenach.

Neoklasycy inaczej wyjaśniali przyczyny różnic w kosztach i cenach.

Różnice w kosztach i cenach wynikają z różnych warunków produkcji - tak wyjaśniali klasycy.

Natomiast według neoklasyków te różnice w kosztach i cenach wynikają z różnego wyposażenia krajów w dwa podstawowe czynniki produkcji, mianowicie z różnego wyposażenia w kapitał oraz siłę roboczą.

Według neoklasyków kraj lepiej wyposażony w kapitał powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie dóbr kapitałochłonnych i odwrotnie, kraj lepiej wyposażony w siłę roboczą powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie dóbr pracochłonnych.

Tę zasadę można uogólnić.

Ta teoria obfitości zasobów brzmi następująco:

Każdy kraj powinien eksportować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania, bardziej obfitego i w związku z tym tańszego czynnika produkcji, importować zaś towary, których produkcja wymaga większego zastosowania mniej obfitego i w związku z tym gorszego czynnika produkcji.

Te badania były kontynuowane przez innych ekonomistów np. Leontiewa. Badania Leontiewa wykazały (zaskoczenie), paradoks Leontiewa.

Pokazały te badania, że w USA koszty pracy były wysokie (czynnik produkcji był duży), to czynnik pracy zastosowany a nie czynnik kapitałochłonności. Specjalizowali się w produkcji pracochłonnej, a nie kapitałochłonne. Płace były wysokie, ale wydajność była jeszcze wyższa, co obniżało koszty pracy.

Teoria Marshalla - „reprezentacyjny koszyk towarów” - przedmiot wymiany między dwoma krajami; „krzywe zaoferowania” (krzywe popytu wzajemnego) - krzywa popytu kraju A na „reprezentacyjny” koszyk towarowy kraju B, która to krzywa jest jednocześnie krzywą podaży koszyka towarów kraju B (w punkcie przecięcia się krzywych zaoferowania dwóch krajów znajduje się punkt równowagi w handlu międzynarodowym)

Teorie współczesne. Powstały po II wojnie światowej. Wszystkie te teorie zakładały brak ingerencji państwa. Dzielimy na trzy grupy:

1. teorie neoczynnikowe - były rozwinięciem teorii neoklasycznej (obfitości zasobów). Według tej teorii te różnice w kosztach wynikają z różnych czynników produkcji. Więc wszystkie (wiele) , a nie tylko w dwa.

2. teorie neotechnologiczne - zaczęto uwzględniać przepływy czynników produkcji. Wśród tych teorii są dwie najważniejsze:

• Teoria luki technologicznej - sformułowana w latach 60-tych. Według tej teorii o kierunkach i strukturze handlu międzynarodowego decyduje zdolność poszczególnych krajów do wytwarzania, opanowywania nowych technologii. Kraj taki staje się monopolistą, dzięki czemu osiąga większe zyski z tego tytułu. Może wytworzyć produkty o wyższej jakości, czyli bardziej konkurencyjne na rynku międzynarodowym, za które może osiągnąć wyższą cenę i wyższe korzyści z handlu. Dzięki nowym technologiom dany kraj może obniżyć koszty produkcji.

• Teoria cyklu życia produktu - zakłada że następuje przepływ czynnika produkcji (kapitału innowacyjnego z krajów w których koszty produkcji są wysokie do tych z kosztem niższym, co powoduje niższe koszty i większe zyski). Według tej teorii dany produkt przechodzi przez trzy fazy swojego życia:

• Faza innowacji - produkt wytwarzany jest jeszcze w niewielkich ilościach, głównie na rynek wewnętrzny, cena takiego produktu jest jeszcze wysoka, technologia ciągle ulepszana.

• Faza dojrzewania - w tej fazie następuje szybkie zwiększanie produkcji, obniżanie ceny oraz następuje doskonalenie jakości, upowszechnienie technologii.

• Faza standaryzacji - w tej fazie produkt jest już wytwarzany na podstawie zunifikowanej technologii w krajach i regionach w których koszty produkcji są najniższe.

• teorie podażowo-popytowe - we wcześniejszych teoriach nie brało się pod uwagę popytowej strony, a w tej się bierze:

• Pierwsza to teoria podobieństwa preferencji - ta teoria próbuje wyjaśnić dlaczego dochodzi do wymiany pomiędzy krajami, np. sąsiadującymi, krajami o podobnych lub takich samych warunkach produkcji, o takim samym wyposażeniu w czynniku produkcji (brak różnic w kosztach produkcji). Zgodnie ze wcześniejszymi teoriami nie powinno dochodzić do wymiany. Natomiast zgodnie z tą teorią eksport istnieje, gdy preferencje rynku krajowego i zagranicznego są zbliżone. Ponieważ eksportowane są towary na które istnieje za granicą tzw. reprezentatywny popyt. Wówczas produkcja eksportowa jest naturalnym rozszerzeniem produkcji na rynek wewnętrzny.

• Druga to teoria zróżnicowania produktów - ta teoria dopatruje się przyczyn handlu międzynarodowego w tym iż szybko rośnie liczba produktów będących przedmiotem wymiany, a same produkty postrzegane są jako różne ze względu na kraj pochodzenia, walory estetyczne, użytkowe, jakościowe, zdrowotne itd.

• Trzecia to teoria handlu wewnątrzgałęziowego - ta teoria uwzględnia zmiany które dokonują się na rynku światowym w ostatnich dziesięcioleciach np. globalizacja i inne. Wraz z tymi procesami zmieniają się formy specjalizacji. Przez wiele wieków dominującą specjalizacją była specjalizacja międzygałęziowa (była to specjalizacja na poziomie gałęzi produkcji np. jeden kraj w przemyśle ciężkim, drugi w przemyśle lekkim). W XX wieku ta specjalizacja zmieniła się ze specjalizacji międzygałęziowej w specjalizację wewnątrzgałęziową.

Są dwa rodzaje specjalizacji wewnątrzgałęziowej:

• specjalizacja wewnątrzgałęziowa pozioma - jest to specjalizacja na poziomie produktu wewnątrz gałęzi (np. fiat i opel w innych krajach wytwarzane i wymiana).

• specjalizacja wewnątrzgałęziowa pionowa - dominuje w tej chwili - jest to specjalizacja na poziomie podzespołów i części zamiennych (jeden produkt wytwarzany jest w wielu krajach, np. podzespołów do samochodów).

Teorie w których jest ingerencja państwa to:

• Teoria Johna Stuarta Milla „Prawo wzajemnego popytu”. Mill podobnie jak klasycy podchodził do handlu, wg niego stosunek wymiany między dwoma krajami kształtuje się w granicach określonych przez koszty komparatywne, ale w zależności od stosunku wzajemnego popytu. Druga część tego prawa zmieniła podejście Milla do teorii handlu. W tej drugiej części tego prawa Mill mówi, żeby spojrzeć na specjalizację od strony popytu. Wg Milla zbyt daleko idąca specjalizacja może spowodować uzależnienie się danego kraju od innych krajów. Wg niego to państwo powinno ingerować w handel, powinno czuwać nad specjalizacją, która zachodzi w danym kraju i nie dopuścić do uzależnienia się danego kraju od innych krajów.

• Keynes. Patrzył na handel zagraniczny z punktu widzenia polityki pełnego zatrudnienia (zmniejszenie bezrobocia). Wg. Keynesa to zwiększenie zatrudnienia może następować dzięki temu, że państwo będzie prowadziło handel zagraniczny. Według Keynesa dla zmniejszenia bezrobocia, ważny jest wzrost eksportu. Keynes odkrył, że efekty eksportu mogą być o wiele większe, bezrobocie może się zmniejszyć dość znacznie, wzrośnie dochód narodowy o wiele więcej niż by się nam wydawało. Odkrył on mechanizm mnożnikowy (przy rosnącym eksporcie) bądź super mnożnikowy.

Mechanizm mnożnika lub super mnożnika to drugie z praw uniwersalnych.

Mnożnik definiuje się jako współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu, jaki zmiana jednej wielkości ekonomicznej wywiera na drugą wielkość, której ta pierwsza jest składnikiem.

W ekonomii mechanizm mnożnikowy wykorzystuje się przede wszystkim do wyjaśnienia ostatecznego wpływu na gospodarkę, początkowego impulsu pobudzającego daną gospodarkę do wzrostu (rozwoju).

Przy założeniu, że w gospodarce występują niewykorzystane moce wytwórcze. Aby zadziałał ten mechanizm muszą być spełnione dwa warunki:

1. musi być impuls początkowy, mogą nim być np. :

1. inwestycje podejmowane przez państwo bez związku z bieżącą sytuacja gospodarki danego kraju.

2. przyrost wydatków budżetowych państwa

3. obniżenie podatków.

4. konflikty zbrojne, wojny

5. roboty publiczne

6. zwiększenie eksportu.

2. to niewykorzystane moce wytwórcze (musi być bezrobocie, niewykorzystany kapitał).

Aby wywołać mechanizm mnożnikowy państwo podejmuje inwestycje w wysokości 100 mln zł. Ten impuls powoduje że o 100 mln zł rośnie popyt na rynku, no i w efekcie rośnie o 100 mln zł dochód narodowy. Teraz zakładamy, że zaczyna działać mechanizm mnożnikowy, tworzy się mechanizm popytowo-podażowy i dochód rośnie coraz więcej.

Im wyższa krańcowa stopa konsumpcji tym efekt mnożnikowy będzie większy i odwrotnie, im niższa krańcowa stopa konsumpcji a wyższa stopa oszczędności tym efekt mnożnikowy będzie mniejszy.

Inwestycje finansowe z oszczędności w mechanizmie mnożnikowym określa się jako inwestycje pobudzone. Wpływają na wzrost dochodu, wzrost efektów mnożnikowych.

Jeżeli uwzględnia się inwestycje pobudzone, to taki mechanizm nazywamy supermnożnikiem.

Mnożnik w gospodarce zamkniętej.

∑∆Y=(1/(1-∆K/∆Y)) *100 mln

Mnożnik w gospodarce otwartej.

K₀=1/(1-∆K_k/∆Y+∆K_im/∆Y)

Mechanizm mnożnikowy może działać negatywnie.

Przykład:

	eksport	konsumpcja		oszczędności		import		Inwestycje pobudzone		Dochód narodowy
		∆K	∑K	∆O	∑O	∆Im	∑Im	∆Ip	∑Ip	∆Y	∑Y
1	1000	-	-	-	-	-	-	-	-	1000	1000
2	-	500	500	300	300	200	200	-	-	500	1500
3	-	250	750	150	450	100	300	-	-	250	1750
4	-	125	875	-100	350	50	350	175	175	300	2050
5	-	150	1025	60	410	60	410	30	205	180	2230

Wykład III

Międzynarodowy podział pracy (MPP) ma miejsce wówczas, gdy jego uczestnicy znajdują się więcej niż w jednym kraju i wykazują trwałe zainteresowanie rozwojem produkcji ale pod kątem potrzeb obrotu międzynarodowego. MPP wykształcił się w następstwie społecznego podziału pracy (SPP był lokalny, ale gdy rynki te stawały się zbyt małe w stosunku do rozwijającej się produkcji zaczęto szukać nowych partnerów w obrębie poszczególnych krajów, a potem międzynarodowym)

Czynniki kształtujące MPP

1. Czynniki strukturalne związane były z niejednakowym wyposażeniem poszczególnych krajów w zasoby bogactw naturalnych (w pracę, w kapitał). Zasoby bogactw naturalnych kształtowały MPP w początkowych fazach rozwoju. Kraje, które posiadały dobrą ziemię (specjalizowały się w rolnictwie), bogate w surowce (kraje surowcowe). Te kraje które posiadały duże zasoby pracy stopniowo zaczęły specjalizować się w produkcji i eksporcie tych dóbr. Zaś kraje z kapitałem specjalizowały się kapitałowo.

2. Czynniki techniczne. Te czynniki zaczęły odgrywać istotną rolę w okresie rewolucji przemysłowej i można powiedzieć, że rewolucja przemysłowa przyczyniła się do dwubiegunowego rozwoju świata: Pierwszy biegun to kraje w których miała miejsce rewolucja przemysłowa. Szybciej się zaczęły rozwijać. Drugi biegun to kraje które zostały przy specjalizacji surowcowo-rolniczej. Rozwijały się one wolniej w stosunku do krajów uprzemysłowionych. Te dysproporcje z biegiem lat pogłębiały się. W tej chwili mamy do czynienia z rewolucją naukowo-techniczną, która ma duże znaczenie dla specjalizacji. Te kraje które wcześniej wprowadzają nowe technologie szybciej się rozwijają i awansują na mapie gospodarczej świata (USA, Japonia, Europa Zach.).

3. Czynniki instytucjonalne. Wśród czynników instytucjonalnych możemy wyróżnić:

1. ustrój polityczny - kraje o ustroju demokratycznym są bardziej otwarte na współpracę międzynarodową, czyli w większym stopniu partycypują w MPP. Kraje o ustrojach autorytarnych (totalitarnych) w mniejszym stopniu partycypują w MPP.

2. politykę gospodarczą - przy ustrojach demokratycznych prowadzona jest polityka liberalna, przy totalitarnych prowadzony jest większy interwencjonizm, protekcjonizm, gospodarka centralnie sterowana.

3. traktaty i umowy międzynarodowe - mogą mieć one charakter dwustronny, albo wielostronny (aktualny w tej chwili). Tendencja do umów wielostronnych. Niektóre z tych umów wielostronnych stanowią podstawę do działalności organizacji międzynarodowych (WTO, GAT).

4. Czynniki koniunkturalne mają charakter krótkookresowy i związane są z wahaniami koniunktury na rynkach międzynarodowych. W okresach dobrej koniunktury (szybkiego wzrostu gospodarczego), kraje bardziej otwierają się na współpracę międzynarodową, prowadzą bardziej liberalną politykę, w większym stopniu partycypują w MPP. Odwrotnie jest w okresach recesji, kryzysu. W tych okresach kraje zamykają się na współpracę z zagranicą, prowadzą politykę protekcjonizmu, w mniejszym stopniu partycypują w MPP.

Aby MPP mógł zaistnieć, musi zaistnieć międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych. Jest to wzajemne dopasowanie tych struktur gospodarczych w obrębie dwóch lub większej liczby krajów.

Metody zwiększania międzynarodowej komplementarności struktur gospodarczych (1-3 istotne, 4 mniej istotna).

1. Międzynarodowa specjalizacja produkcji - pod tym pojęciem rozumiemy ograniczenie asortymentu wytwarzanych wyrobów lub liczby realizowanych procesów technologicznych w celu zwiększenia serii produkowanych wyrobów oraz poprawy efektywności posiadanych czynników produkcji

2. Międzynarodowa kooperacja w produkcji - jest to międzynarodowa specjalizacja uzgadniana z partnerami zagranicznymi. Może być dwustronna lub wielostronna (wiele krajów uzgadnia wzajemną specjalizację).

3. Produkcja na wielką skalę - produkcja ta jest następstwem dążenia poszczególnych krajów do osiągania optimum zarówno pod względem technicznym jak i ekonomicznym. Optimum techniczne - pewne procesy techniczne są niepodzielne i wymagają rozwoju produkcji w określonych dużych ilościach (np. wytop stali - duży piec, proces ciągły). Optimum pod względem ekonomicznym to wykorzystywanie korzyści skali.

4. Produkcja wielkoseryjna - ma ona mniejsze znaczenie (długie serie produkcji) była stosowana aby obniżać koszty jednostkowe. W tej chwili jest sytuacja odwrotna, (skraca się je).

Na świecie są dwie różnice w rozwoju gospodarek mierzone wskaźnikami:

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI) - syntetyczny miernik opisujący efekty w zakresie społeczno-ekonomicznego rozwoju poszczególnych krajów. Stąd też czasem określa się do jako Wskaźnik Rozwoju społeczno-ekonomicznego. System ten wprowadzony zotał przez ONZ dla celów porównań międzynarodowych. Wskaźnik został opracowany w roku 1990 przez pakistańskiego ekonomistę Mahbuba ul Haga. Od 1993 wykorzystuje go w swoich corocznych raportach agenda ONZ ds. (UNDP).

Do obliczenia syntetycznego miernika HDI wykorzystywane są następujące mierniki podstawowe:

• Oczekiwana długość życia

• Ogólny wskaźnik solaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania

• Wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania

• PKB per capita w USD, liczony według parytetu nabywczego waluty (PPP $)

(PPP$) - parytet siły nabywczej. Na podstawie tego wskaźnika można podzielić kraje na:

1. Kraje wysokorozwinięte (o wskaźniku HDI 0,8)

2. Kraje średnio rozwinięte (od 0,5 do 0,8 HDI)

3. Kraje słabo rozwinięte (poniżej 0,5 HDI)

PKB na mieszkańca - trzeba uwzględnić parytet siły nabywczej (PPP).

PPP jest to stopa konwersji waluty, która eliminuje różnice w poziomach cen pomiędzy krajami. Wartości tego wskaźnika są otrzymywane poprzez ocenę kosztów koszyka dóbr i usług dla wszystkich składników PKB. Następnie wykorzystywany jest ten wskaźnik do porównywania wielkości PKB w różnych krajach.

Sposób obliczania PPP

1. Utworzenie koszyka dóbr i usług

2. Standaryzacja cen kolejnych produktów

3. Ustalenie sum parytetowych - sumujemy wystandaryzowane wartości dla każdego państwa i uzyskujemy sumy parytetowe

4. Ustalenie relacji parytetowych

5. Ustalenie kursów parytetowych

Te kraje które są bardziej konkurencyjne, które bardziej się rozwijają, konkurencyjność odnosi się też do przedsiębiorstw różnych podmiotów gospodarczych.

Przy czym o ile stosunkowo łatwo jest znaleźć determinanty (czynniki) konkurencyjności przedsiębiorstw, o tyle trudniej jest znaleźć determinanty konkurencyjności krajów.

Konkurencyjność to zdolność do przystosowania i rozwoju oraz wykorzystywanie zagrożeń jako rozwojowych wyzwań. W odniesieniu do kraju konkurencyjność to warunki które sprzyjają lub utrudniają rozwój gospodarczy i stanowią atrakcyjną lokatę dla inwestycji z punktu widzenia krajowych zasobów dla potencjalnego przedsiębiorcy. Dla sektora gospodarki konkurencyjność to wielkość oferowanych możliwości w zakresie zwrotu z dokonywanych inwestycji. Konkurencyjność przedsiębiorstwa to zdolność projektowania, produkowania i sprzedawania wyrobów lepszych od konkurencji. Również w przypadku firm konkurencyjnych to poziom ich kompetencji do wykorzystywania ich zasobów dla wytwarzania dóbr i usług.

Czynniki konkurencyjności: (8 podstawowych czynników konkurencyjności)

1. Wewnętrzna siła gospodarcza - stopień aktywności gospodarczej oraz atrakcyjność sektorów gospodarki z punktu widzenia potencjalnego przedsiębiorcy.

2. Internacjonalizacja gospodarki - czyli stopień otwartości gospodarki na handel międzynarodowy, jak i na inwestycje bezpośrednie.

3. Działalność rządu - która nie powinna polegać na tym, że rząd będzie zastępował rynek, ale że będzie wspomagał procesy rynkowe, będzie ingerował wówczas gdy pojawią się zniekształcenia na rynku. Rząd powinien prowadzić politykę społeczną, wspierać inwestycje strukturalne, infrastruktury, energetyczne itp.

4. Właściwie rozwinięty sektor finansowy - który stwarza warunki dla optymalnej alokacji zasobów, który stwarza możliwości dla działalności inwestycyjnej.

5. Infrastruktura - która zaspokaja potrzeby biznesu (rozwija system transportowy, telekomunikacyjny, czy też dostęp do energii).

6. Efektywny sposób zarządzania zorientowany na jakość, klienta

7. Nauka i technologia - odpowiednio wysokie wydatki na badania i rozwój, innowacyjność gospodarki, ważnym problemem jest odpowiednia liczba inżynierów, ochrona własności intelektualnej, tempo komercjalizacji nowych technologii.

8. Zasoby ludzkie - struktura wiekowa, kwalifikacje, motywacja i stosunek do pracy, jakość życia.

Koncepcja konkurencyjności Portera

Porter przedstawił rozpatrywanie konkurencyjności z pkt. widzenia technologicznego. Oparł on swoją koncepcję na długotrwałych badaniach najbardziej rozwiniętych krajów świata. Konkluzja jest taka, że przewagi komparatywne w obecnych warunkach nie odzwierciedlają istoty konkurencyjności. Wg Portera przewaga komparatywna to w dużej mierze przewaga, która wynika z istniejących w danym kraju warunków produkcji, naturalnych. Natomiast wg Portera obecnie przewaga komperatywna jest wynikiem walki konkurencyjnej w której głównym orężem są innowacje. Dzięki innowacjom przedsiębiorstwa uzyskują przewagę konkurencyjną a przewaga konkurencyjna przedsiębiorstwa składa się na przewagę konkurencyjną całego kraju. Te innowacje wg Portera nie mają charakteru wyłącznie technologicznego, ale mogą być związane i z produktem i z procesem produkcji i z innowacyjnym podejściem do rynku. Porter zwracał uwagę na to że liczy się bardziej ciągłość aktów innowacyjnych niż innowacja o charakterze rewolucyjnym. Porter postawił też pytanie: Dlaczego jedne firmy są bardziej a drugie mniej innowacyjne? Wg Portera odpowiedz na to pytanie leży w warunkach istniejących na poszczególnych rynkach, które można sprowadzić do 4 głównych elementów (te 4 elementy tworzą tzw. diament przewagi konkurencyjnej albo determinanty przewag konkurencyjnych Portera).

Wg Portera przewagi konkurencyjne są wynikiem współdziałania 4 głównych czynników





1. Czynniki produkcji - decydują o konkurencyjności (kapitał, ziemia, praca) wg Portera te czynniki odgrywają mniejszą rolę, wg niego najważniejszym czynnikiem jest technologia i myśl naukowo-techniczna. Wg Portera, żeby kraj stawał się coraz bardziej konkurencyjny powinno się tworzyć warunki do powstawania czynników produkcji a szczególnie technologie i myśl naukową w różnych branżach. Można to osiągnąć poprzez odpowiedni system edukacji, poprzez wspieranie badań, poprzez transfer nowych technologii z innych krajów.

2. Cechy popytu - ten czynnik determinuje w jaki sposób firmy dostosowują się do potrzeb nabywców . Wg Portera te firmy i w efekcie te kraje uzyskują przewagę konkurencyjną, które są w stanie przewidzieć kształtowanie się rozwoju rynku poprzez kształtowanie się przyszłego popytu. Dzięki temu możemy wprowadzać innowacje w tych branżach które będą najważniejsze z punktu widzenia przyszłego rynku.

3. Branże pokrewne i wspierające - wg Portera musi istnieć odpowiednie tzw. zaplecze konkurencyjne zarówno w postaci technologii jak też specjalistów, które umożliwi wysoki poziom produkcji, czyli w tej chwili aby firmy mogły stawać się bardziej konkurencyjne muszą współpracować z różnymi innymi podmiotami. A te inne podmioty to kooperanci i poddostawcy. Z badań Porter wynika że konkurencyjność danej branży pojawia się wtedy gdy tworzą się tzw. klastry (grona), firmy które wspierają tą główną firmę (korporacje transnarodowe).

4. Strategia i struktura firmy - strategia wyraża cele długoterminowe przedsiębiorstwa odpowiadające generalnym kierunkom działania, a także przedstawia alokacje zasobów, jakie są niezbędne do realizacji przyjętych celów.

Krzywa V Portera






























Strategia działań wobec konkurencji





WYKŁAD IV

Strategie ponadgraniczne - polegają na optymalnym lokowaniu poszczególnych funkcji operacji i realizujących jej jednostek, ich specjalizacji w integrowaniu i koordynowaniu w taki sposób aby następowało podnoszenie międzynarodowej przewagi konkurencyjnej oraz ogólnej efektywności korporacji

Ponadgraniczne strategie działalności korporacji transnarodowych

4 strategie ponadgraniczne




1. Strategia wielonarodowa - polega na tym, że korporacje dostosowywały się do rynków lokalnych, to dostosowywanie dotyczyło produktów, czyli filie korporacji proponowały produkty na rynki lokalne, prowadziły kampanie marketingowe dostosowane do rynków na których działały. Tego typu działania pociągnęły za sobą duże koszty związane z tym że korporacja musiała wytwarzać, produkować produkty, realizowano strategie marketingowe. Mała pensja na koszty w związku z tym mogła ponosić wyższe koszty z tej działalności.

2. Strategia międzynarodowa - realizując tę strategie filie korporacji nie dostosowywały się do rynków lokalnych (mała presja na dostosowanie się do rynku lokalnego) była realizowana krótki okres czasu i została zastąpiona innymi strategiami.

3. Strategia globalna - w tej strategii nacisk kładło się na redukcję kosztów, koszty redukowano poprzez:

1. filie nie dostosowywały się do rynków lokalnych

2. procesy produkcyjne lokowane były w niewielu miejscach gdzie były optymalne warunki do produkcji gdzie były niskie koszty pracy

3. korporacja oferowała mało zróżnicowany asortyment produktów, nie tak duży jak w strategii wielonarodowej, produkty te również miały niskie ceny. Przy tej strategii wszystkie procesy produkcyjno-handlowe były ścisłe zintegrowane oraz koordynowane przez centralę

4. Strategia transnarodowa (dominująca) - łączy ze sobą presje na lokalne dostosowania czyli filie dostosowują się do rynków lokalnych z ograniczeniami kosztów działalności. Przy tej strategii transnarodowej łączy się ze sobą coś co jest przeciwstawne(presja na ograniczenie kosztów)

W jaki sposób korporacje łączą koszty i dostosowują się na rynek lokalny?:

Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa - określa kształt jakie przyjmuje przedsiębiorstwo w procesie realizacji swoich celów strategicznych. Poszczególnym strategiom ponadgranicznym odpowiadają struktury organizacyjne

Modele konfiguracji organizacyjnej struktur KTN




1. model wielonarodowy (federacja samodzielnych filii)

• pozycja centrali jest słaba

• silna pozycja filii, czyli filie działają prawie jak samodzielne przedsiębiorstwa , czyli oferują swoje produkty oraz prowadzą samodzielnie kampanie marketingowe oraz przepływy między centralą i filia są słabe.




2. model międzynarodowy (skoordynowana federacja)

• pozycja centrali jest silna, czyli centrala nadzoruje, koordynuje działalność filii, chociaż przepływy między centrala a filiami są słabe

• pozycja filii jest średnia, centrala decyduje co się dzieje w filiach




3. model globalny (centralny ośrodek)

• pozycja centrali jest silna, centrala decyduje o wszystkim co dzieje się w korporacji, natomiast pozycja filii jest słaba, filie realizują tylko to co zarządzą centrale, przepływy między filiami a centralą są silne




4. model transnarodowy (zintegrowana filia)

• dominujący model, a mianowicie transnarodowy. W tym modelu i silna jest centrala i silne są filie, natomiast jest coś co różni(przepływy pomiędzy filiami i w ten sposób poprzez przepływy między filiami kooperacja ogranicza swoje koszty dzięki zasobowej umiejętności między poszczególnymi filiami, oraz poprzez te przepływy korporacja może transferować zyski przy wykorzystywaniu krajów podatkowych.






Podsumowanie, co mówił Porter?:

1. żaden kraj nie może być konkurencyjny we wszystkich dziedzinach, czyli musi wybrać w których będzie konkurencyjny i w tym się rozwijać konkurencyjnie

2. konkurencyjności się nie posiada, a się zdobywa, jest to ciągły proces zdobywania konkurencyjności

3. często jest tak że czynniki które pierwotnie były impulsami rozwoju później stawały się jego balastem na skutek zmian zachodzących w gospodarce

4. nie istnieją stałe mierniki, czynniki konkurencyjności ale stale się zmieniają.

Czynniki produkcji w skali międzynarodowej:

• kapitał

• siła robocza

• technologia i myśl technologiczna

Korzyści z wywozu czynnika produkcji




Przepływ kapitału rozumiemy takie przemieszczanie się tego czynnika produkcji w skali międzynarodowej gdy kraj przyjmujący kapitał jest obciążony płatnościami na rzecz kraju eksportera (pożyczka na odsetki)

Jakie są przyczyny przepływu kapitału w skali międzynarodowej?:

• ponieważ są zróżnicowane stopy zwrotów w różnych krajach

• bezpieczeństwo lokat

• niestabilność systemu walutowego w różnych krajach

• fuzje, przejęcia przedsiębiorstwa

• napływanie kapitału w celu obniżenia kosztów produkcji

• duży chłonny rynek

• napływa do kraju aby wykorzystać surowce z innego kraju

• chęć ominięcia barier importowych

• przestarzałe technologie

Formy przepływu kapitału w skali międzynarodowej. Można posługiwać się różnymi kategoriami:

1. kryterium formy lokat - wg tego kryterium możemy wyróżnić kapitał pożyczkowy (kredyt, pożyczki), kosztami są procenty oraz kapitał produkcyjny (inwestycyjny) można podzielić na pośrednio produkcyjny oraz bezpośrednio produkcyjny czyli inwestycje bezpośrednie

1. Inwestycje pośrednie - polegają na tym iż inwestor zakupuje w innym kraju akcje, udziały przedsiębiorstw ale w takiej liczbie która nie pozwoli na przejecie kontroli przedsiębiorstwa zagranicznego.

2. Inwestycje bezpośrednie - można wyróżnić 2 rodzaje:

1. inwestycje w formie fuzji i przejść - kupuje się akcje i przejmuje się kontrolę w innych krajach

2. inwestycje typu greenfield (zielone pole) - wchodzi inwestor i od podstaw buduje przedsiębiorstwo

2. kryterium własności - wg tego kryterium kapitał może być prywatny (prywatne przedsiębiorstwa, korporacje, banki), państwowy (publiczny), kapitał organizacji międzynarodowych (Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Światowy Bank)

3. kryterium czasu - wyróżniamy kapitał krótkoterminowy (do 1 roku), średnioterminowy(1-5), długoterminowy (powyżej 5 lat)

Formą kapitału długoterminowego jest kapitał spekulacyjny tego typu kapitał przepływa ogromna ilość 3 bilionów dolarów dziennie, powoduje do wybuchu kryzysów walutowych, dochodzi do kryzysu finansowych.

Skutki przepływu kapitału.

Ze strony eksportera netto - czyli od kraju wywożącego kapitał z kraju

• wywóz kapitału produkcyjnego powoduje, że kraj traci część inwestycji

• wypływ kapitału powoduje, że mniejsza jest podaż na rynku krajowym a to przyczynia się do wzrostu stóp procentowych, wyższe stopy procentowe to droższe kredyty, mniej inwestycji.

• wypływ kapitału z kraju przyczynia się do wzrostu eksportu towaru i usług z tego kraju, przyczynia się również do deprecjacji waluty danego kraju, a deprecjacja powoduje, że ceny eksportowanych produktów poza granicami w walutach zagranicznych spadają, a ceny produktów importowanych w naszej walucie rosną, czyli następuje zwiększenie eksportu, a jednocześnie zmniejszenie importu

• z punktu widzenia bilansu płatniczego wpływ kapitału powoduje, że pogarsza się bilans obrotów kapitałowych, a kapitałowych drugiej strony poprawia się bilans obrotów bieżących, przyczynia się do osłabienia kursu walutowego danego kraju

Ze strony importera netto

• napływ kapitału z innego kraju powoduje, że poprawia się bilans obrotów kapitałowych, ale odwrotnie pogarsza się bilans obrotów bieżących.

• najkorzystniejszy jest kapitał w postaci inwestycji bezpośrednich typu greenfield

• kredyty, pożyczki pożądane, ale czasem groźne (pułapka zadłużenia)

Kierunki przepływu kapitału:

• kapitał inwestycyjny - z krajów wysokorozwiniętych do krajów wysokorozwiniętych, z krajów wysokorozwiniętych do krajów średnio rozwiniętych, gdzie są możliwości

• kapitał pożyczkowy - do krajów słabo rozwiniętych (Ameryka łacińska), zadłużonych (St. Zjednoczone, Argentyna, Polska)

• kapitał spekulacyjny - najwięcej tego kapitału napływa na rynki wschodzące np. kraje Azji, Am. Łacińskiej, Europa środkowo-wschodnia, podnoszą stopy procentowe, a tym samym szybszy wzrost gospodarczy

Kapitał inwestycyjny w postaci inwestycji bezpośrednich - duże ożywienie przepływu tego kapitału w formie inwestycji zagranicznych nastąpiło w II połowie XX wieku. Spowodowało, że ekonomiści zaczęli formułować teorie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Wśród najważniejszych teorii możemy wyróżnić:

1. teorię przewag własnościowych (monopolistycznych) odnosi się do sytuacji niedoskonałej na rynku międzynarodowym. Wg tej teorii istotnym powodem rozpoczynania przez przedsiębiorstwa ekspansji zagranicznej jest uzyskanie i posiadanie przewagi monopolistycznej. Przy czym te przewagi monopolistyczne musza być na tyle znaczące, aby niwelowały koszty związane z ekspansją zagraniczną, z umiędzynarodowieniem działalności gospodarczej. Mówimy o kosztach wejścia na rynek, prowadzenia działalności w innym otoczeniu ekonomicznym, prawnym, instytucjonalnym, politycznym, większe nakłady na wymianę informacji (koszty działania na odległość). Przewaga przedsiębiorstw prowadzących ekspansję:

1. technologiczne, które sprzyjają produkcji nowych wyrobów, które nie wystąpią w danym kraju, atrakcyjniejszych cenowo, czy też oferowaniu produktów wyższej jakości w stosunku do krajowych

2. finansowe wynikające z możliwości korzystania własnych zasobów kapitałowych, ale również ułatwionego dostępu do źródeł finansowych kraju pochodzenia inwestora, jak również ułatwiony dostęp do źródeł rynku światowego

3. umiejętności zarządzania, kierowania - lepsza kadra w zarządzaniu

4. przewagi marketingowe

5. przewagi oparte na dostępie tańszych czynników produkcji, lepszej sieci informacyjnej, czy też bardziej wszechstronnego wsparcia decyzji kierowniczych

6. w przypadku korporacji transnarodowych to te przewagi mogą wynikać ze stosowania strategii ponadgranicznych oraz z korzystania przez korporacje własnych sieci korporacyjnych

2. teorię lokalizacji - mówi o tym, jakie czynniki lokalizacyjne determinują prowadzenie inwestycji w innych krajach. Są to czynniki:

1. struktura przestrzenna rozmieszczenia czynników produkcji jak również struktura przestrzenna rynku zbytu

2. jakość i wydajność zasobów produkcyjnych w danym kraju jak również kształtowanie się cen produktów

3. koszty transportu i komunikacji

4. zakres i charakter interwencji państwa (ulgi podatkowe dla inwestorów)

5. klimat dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych

6. stan infrastruktury gospodarczej, transportowej, instytucjonalnej

7. dystans psychologiczny w sensie barier kulturowych, językowych

8. korzyści w skali w sferze produkcji oraz zbytu

3. teorię internalizacji - miała również inne nazwy transakcji wewnętrznych, lub też teorie korporacji transnarodowych. To sprawia, że w wielu przypadkach rynek jest zbyt kosztowną formą powiązań z resztą gospodarki, jeżeli rynek jest kosztowna formą powiązań dochodzi do inernalizowania pewnych transakcji, które były do tej pory przeprowadzane na rynku. Transakcje wewnętrzne, czyli transakcje dokonywane wewnątrz korporacji transnarodowych. Dokonują one kontroli wewnętrznych (jedna filia sprzedaje produkt innej filii). Transakcje transnarodowe obecnie zajmują 40% handlu zagranicznego. Jest to teoria dość wyjątkowa, ponieważ w myśl tej teorii rynek nie jest najbardziej efektywną formą dokonywania transakcji przez przedsiębiorstwa, ponieważ realizowane na rynku transakcje przez niezależne podziały powodują różnego rodzaju koszty. Mogą to być koszty:

1. poszukiwania partnerów zagranicznych

2. ustalania cen

3. opłaty, podatki administracyjne

4. teorię eklektyczną Duninga (paradygmat OLI). W tej teorii bezpośrednie inwestycje wystąpią wtedy, gdy spełnione zostaną jednocześnie warunki, które obejmują poprzednie teorie:

1. firma musi posiadać pewne specyficzne przewagi własnościowe, czyli przedsiębiorstwo musi posiadać przewagę nad konkurentami

2. transfer za granicą posiadanych przez firmę przewag wewnętrznych własnych operacji jest bardziej opłacalny niż ich sprzedaż lub wydzierżawienie firmom zagranicznym (czyli korzyści występujące z internacjonalizacji)

3. musza zaistnieć przewagi lokalizacyjne skłaniające do umiejscowienia produkcji na danym obszarze

4. jeżeli posiadane przez firmę międzynarodową atuty dają przewagę konkurencyjną nad firmami lokalnymi to wówczas najbardziej opłacalnym kierunkiem rozwoju będzie wchłonięcie tych firm i poszerzenie w ten sposób działalności tych firm na rynku.

Przepływ siły roboczej w skali międzynarodowej (migracje) możemy wyróżnić różne kryteria migracji:

• kryterium czasu trwania migracji

• stała (osiedlenie),

• czasowa (sezonowe, okresowe),

• wahadłowa (szkoła, dom, praca i z powrotem)

• kryterium obszaru migracji

• wewnętrzne (wewnątrz kraju)

• zagraniczne (emigracje, imigracje, reemigracja - powrót do krajów emigrantów, repatriacja - masowy powrót do krajów (np. jeńców wojennych, osób internowanych))

• kryterium stopnia, w jakim migracja jest rezultatem decyzji podjętych przez samych migrantów

• dobrowolne migracje

• przymusowe migracje (względy polityczne)

WYKŁAD V

Przyczyny migracji można podzielić na pewne grupy czynników:

1. czynniki prawne

1. czynniki wypychające:

• liberalne przepisy paszportowe

• przepisy dotyczące zakupu dewiz

1. czynniki przyciągające:

• brak wymagań wizowych

• liberalne przepisy emigracyjne np. dotyczące łączenia rodzin

• możliwość uzyskiwania świadczeń socjalnych w danym kraju

• możliwość uzyskiwania azylu politycznego

• możliwość uzyskiwania pozwolenia na prace

2. czynniki ekonomiczne

1. czynniki wypychające:

• wysoki poziom bezrobocia w danym kraju

• niskie płace

• brak możliwości uzyskania pracy w swoim zawodzie zgodnie z wykształceniem (zła sytuacja mieszkaniowa w danym kraju)

• złe zaopatrzenie sklepów

• duża siła nabywcza walut zagranicznych (tzw. Przelicznik)

1. czynniki przyciągające:

• stopień rozbudowania instytucji tzw. Państwa dobrobytu, czyli uprawnienia socjalne, uzyskania emerytury

• niskie bezrobocie do kraju, do którego się przyjeżdża

• wysokie tempo wzrostu gospodarczego

• możliwość uzyskania dobrze płatnej pracy w swoim zawodzie

3. czynniki społeczno-polityczne

1. czynniki wypychające:

• różnego rodzaju konflikty, wojny, wojny domowe

• dyskryminowanie mniejszości

• ograniczenie praw człowieka

• ustrój demograficzny, utylitarny, totalitarny

1. czynniki przyciągające:

• życzliwy stosunek społeczeństwa, opinii publicznej do cudzoziemców, do jednostki etnicznej lub tez zdolności absorpcyjne cudzych kultur

4. czynniki demograficzne

1. czynniki wypychające:

• wysoki przyrost naturalny, związku z tym pojawiające się jednostki w wieku produkcyjnym (prowadzące do bezrobocia)

• przeludnienie wsi

1. czynniki przyciągające:

• niski lub ujemny przyrost naturalny co wiążę się z niedostateczną podażą własnej siły roboczej

5. czynniki historyczne

1. czynniki wypychające:

• brak skupisk narodowościowych

• brak instytucji kulturowych, oświatowych i religijnych

1. czynniki przyciągające:

• istnienie starych centrum uchodźstwa

Skutki migracji:

Można rozpatrywać od strony kraju migracji i emigracji. Są to skutki pozytywne, jak również negatywne

1. Od strony emigracji

1. pozytywne:

• zmniejszenie bezrobocia

• wzrost płac

• napływ kapitału do kraju emigracji

• emigranci tez przywożą know how (to, czego nauczyli się w innym kraju)

• likwidacja negatywnych stereotypów dotyczących innych krajów i społeczeństw

1. negatywne:

• skutki odczuwalne przez pracowników

• utrata ludzi młodych, zdolnych do pracy, ale ktoś inny z tego korzysta

• wyjazdy młodych ludzi powodują, że nie ma komu zarabiać na starszych

• drenaż mózgów (podkupywanie tych najlepszych)

2. Od strony migracji

1. pozytywne:

• zwiększenie potencjału siły roboczej, co przyczynia się do wzrostu gospodarczego danego kraju

• przyjeżdżający młodzi ludzie są już przygotowani do pracy, kraj korzysta z ich umiejętności

• dostęp do unikalnych kwalifikacji (wzbogacenie oferty rynkowej, np. do chińskiej restauracji)

1. negatywne:

• konieczność asymilacji tych emigrantów, przygotowania do życia w warunkach danego kraju (język, tradycje, itp.)

• duża migracja może przyczynić się do zwiększenia bezrobocia w danym kraju

• wzrost napięć społecznych, przestępczości, akty ksenofobi, zamieszki na tle etnicznym

Powstają nie tylko teorie ekonomiczne, ale także również inne na tle migracji:

1. Teorie ekonomiczne zakładają, że na podjęcie decyzji o migracji największe wpływy mają czynniki ekonomiczne. Wg tej teorii człowiek podejmuje racjonalne decyzje o przemieszczeniu się z miejsca na miejsce, przemieszcza się tam gdzie jego potrzeby materialne zostaną zaspokojone w odpowiedni sposób. Decyzja o migracji wg tej teorii jest wypadkową indywidualnych kalkulacji zysków oraz kosztów potencjalnego przemieszczenia. Natomiast poza monetarne koszty migracyjne w teoriach ekonomicznych są omijane np. koszty psychologiczne. Ważniejsze teorie ekonomiczne:

1. klasyczna makroekonomiczna teoria migracji. Powstała w połowie XIX w. przyjmuje się założenie, że migrant dąży do maksymalizacji dochodów co jest prawidłowe. Zakłada, że migrant posiada pełną wiedzę o możliwych do osiągnięcia korzyściach, pracownicy maja jednakowe kwalifikacje, jednakowe potrzeby oraz, że nie ma barier dla migracji

2. neoklasyczna teoria migracji. Była to pierwsza próba przybliżenia założeń teorii klasycznej do rzeczywistości. W ujęciu makroekonomicznym zakłada, że migracja jest wynikiem różnic wielkości podaży i popytu pracy na różnych obszarach, co skutkuje zróżnicowaniem wysokości płac, a migracja jest procesem kompensującym te różnice. Na poziomie mikroekonomicznym zakłada, że decyzje jednostek wynikają z indywidualnych kalkulacji zysków oraz kosztów ewentualnego przemieszczenia.

Korzyści z kalkulacji kosztów migracji:

• szansa uniknięcia deportacji

• szansa na uzyskanie lepszej pracy

• koszt podróży, utrzymania się podczas poszukiwania pracy, stres związany z przebywaniem w obco kulturowo obszarze

• koszt psychologiczny związany z zerwaniem kontaktu ze znajomymi, rodziną

1. nowa ekonomiczna teoria migracji. Wyrosła na gruncie teorii neoklasycznej, a jednocześnie poddała krytyce i pewnym ulepszeniom teorii neoklasycznej. Nowa teoria migracji podobnie jak neoklasyczna postuluje racjonalizm wyboru, przy czym o ile w teorii neoklasycznej te decyzję o migracji podejmowała jednostka o tyle w nowej ekonomicznej teorii migracji uważa się, że decyzję o migracji raczej nie podejmuje jednostka osoby, a grupa ludzi. A tą grupą ludzi jest najczęściej gospodarstwo domowe, czyli rodzina. Wg tej teorii głównym celem, jaki stawia gospodarstwo domowe nie jest maksymalizacja zysków, a minimalizacja ryzyka. Natomiast podstawowym sposobem osiągnięcia minimalizacji ryzyka jest dyzerfikacja dochodów rodziny. Aby osiągnąć dyzerfikację niektórzy członkowie rodziny podejmują pracę poza granicami kraju, przede wszystkim po to, że w razie jakiś problemów gospodarczych w swoim regionie, kraju, rodzina miała zapewnione stałe źródło dochodów. Również zakłada, że istotną przyczyną migracji jest otoczenie, które stanowi dla gospodarstwa domowego punkt odniesienia. Im lepiej przedstawia się sytuacja gospodarstwa na tle otoczenia, sąsiadów tym mniejsza skłonność do migracji będą wykazywać członkowie rodzin danego gospodarstwa domowego danej rodziny. Można wyciągnąć wniosek, że największą skłonność do migracji będą wykazywały społeczeństwa o dużym wewnętrznym zróżnicowaniu poziomu życia.

2. Teoria dualnego rynku pracy. Wyjaśnia migracje międzynarodowe za pomocą zmiennych makroekonomicznych, ale dotyczących wyłącznie strony przyjmującej. Ta teoria zakłada, że w krajach o wysokim poziomie rozwoju istnieje permanentny niedobór rąk do pracy, dlatego, że istnieje szereg prac, które nie chcą podejmować obywatele tych krajów ( niskie płace, niebezpieczne, bez wykształcenia, mało prestiżowe). W takich krajach niezbędni są emigranci. W przypadku takich emigrantów, ich zatrudnienie nie powoduje wzrostu bezrobocia, ale wpływa stabilizująco na gospodarkę kraju migracji.

3. Teoria systemu światowego. Wg tej teorii migracja jest naturalną konsekwencją rozwoju kapitalizmu, i w miarę wyczerpywania się surowców mineralnych w państwach wysokorozwiniętych, a także ze wzrostem kosztów pracy w tych państwach, firmy poszukują surowców oraz niskich kosztów pracy za granicą to prowadzi do migracji kapitałów do krajów biednych, a równolegle wyzwala migrację ludności w kierunku przeciwnym. Wg tej teorii można pogrupować państwa o różnym poziomie rozwoju w ułożone koncentrycznie kręgi. Krąg środkowy to jest rdzeń, następnie obszary Kseni peryferyjne oraz obszary peryferyjne. Rdzeń stanowią kraje najbardziej rozwinięte, natomiast Kseni peryferyjne są kraje słabiej rozwinięte, a peryferyjne to już całkiem słabo rozwinięte. Migracje są postrzegane jako jeden ze skutków dominacji wysokorozwiniętych państw, które tworzą rdzenie nad słabiej rozwiniętymi państwami peryferyjnymi. Dzięki migracjom rdzeni może jeszcze szybciej się rozwijać, co powiększa dystans rozwoju między rdzeniem, a państwami słabiej rozwiniętymi, czyli peryferyjnymi. Ta teoria wbrew swojej nazwy jest teorią konfliktu, gdyż ona pokazuje też szkody wyrządzone krajom biednym przez kraje bogate.

Jak ta teoria pokazuje konflikt?

Zgodnie z tą teorią inwestycje zagraniczne generują zmiany zatrudnienia w państwach peryferyjnych. Wiąże się to z tym, że znikają tradycyjne formy uprawy ziemi, ponieważ chłopi nie są w stanie sprostać konkurencji gospodarstw wielkoobszarowych i w defekcie migrują ze wsi, natomiast przemysł również nie jest w stanie chłonąć odpływającej ludności z rolnictwa, no i tak duża podaż siły roboczej, bezrobocie powoduje, że ten napływ kapitału pracownicy zatrudniani są na złych warunkach, a część z tych bezrobotnych migruje do krajów rdzenia, czyli najbardziej rozwiniętych, i w tych krajach podejmuje nisko płatną pracę.

2. Teorie socjologiczne koncentrują się na motywach decyzji o migracji i utożsamiane są z badaniami behawiorystycznymi, czyli zachowania ludzkie. Prowadzi się badania ankietowe.

1. Teoria sieci migracyjnych. Zakłada, że największy wpływ na podjecie decyzji o migracji mają związki interpersonalne pomiędzy byłymi migrantami, a przyszłymi migrantami. W ty przypadku emigranci lub reemigranci są dla tych przyszłych potencjalnych migrantów najlepszym źródłem o korzyściach płynących z podjęcia migracji, a także o sposobach unikania problemów, których byli migranci doświadczyli. Byli migranci mogą udzielać pomocy pieniężnej, w znalezieniu pracy, w znalezieniu zakwaterowania, w zaaklimatyzowaniu się w innym kraju. Ta udzielana pomoc zmniejsza koszty migracji w różnych wymiarach zarówno w ekonomicznym, społecznym, psychologicznym. Każda kolejna fala migrantów może stanowić wsparcie każdej następnej fali migrantów. W efekcie tej teorii migracja jest procesem, który raz rozpoczęty napędza się i podtrzymuje.

2. Teoria instytucjonalna. W założeniach jest zbliżona do teorii sieci migracyjnych i zakłada, że po wystąpieniu pierwszej migracji każda następna jest generowana przez powiązania instytucjonalne, ponieważ przez zaspokajanie potrzeb obecnych i przyszłych migrantów powstają firmy, organizacje, których celem jest ułatwienie migracji poprzez zmniejszenie jej ryzyka, dostarczenie informacji, pomocy. Część tych organizacji, instytucji działa w oparciu prawa (lotniska, biura podróży), ale również powstają nielegalne instytucje, które ułatwiają nielegalny przemyt osób. Z upływem czasu rola tych instytucji wzrasta, pojawiają się kolejne przepływy ludności, następuje instytucjonalizacja procesu migracji.

3. Teoria skumulowanej przyczynowości. Ta teoria zakłada, że istnienie kolejnych fal migracji wynika bezpośrednio z istnienia poprzednich fal. Natomiast wyjaśnia, że każda kolejna migracja wynika z sieci zależności społecznych, a nie indywidualnych. Ta teoria wskazuje na kilka przyczyn pojawienia się wtórnych migracji:

• pogłębienie się różnic w poziomie życia pomiędzy reemigrantami, a ludnością, która nie emigrowała

• spadek podaży ziemi na obszarach wiejskich spowodowane dokonywanymi przez reemigrantów zakupami tej ziemi, a w rezultacie tego chłopi posiadający mniejsze gospodarstwa nie są w stanie utrzymać się i wyjeżdżają, żeby się dorobić poza granice państwa

• chęć utrzymania podwyższonego standardu, poziomu życia przez reemigrantów

• powstanie sieci migracyjnych ułatwiających migracje nawet osobom przedsiębiorczym

3. Teorie geograficzne powstały na podłożu geograficznym. Podkreślają relacje człowieka i przestrzeni geograficznej. W tej teorii zarówno czynniki przyciągające jak również bariery są związane ze zróżnicowaniem przestrzennym środowiska geograficznego.

1. Teoria grawitacji. Ta teoria opiera się na podstawowych założeniach fizyki społecznej sformułowanej w połowie XIXw. A ta fizyka społeczna traktuje ludność jako zbiór cząsteczek, których ruch można dokładnie przedstawić za pomocą podstawowych praw fizyki, a procesy migracji ludności, gromadzenie się jej w określonych miejscach wynika bezpośrednio z grawitacyjnego oddziaływania już istniejących zjawisk ludności. Zgodnie z tą teoria można przedstawić 7 praw migracji:

• większość migrantów pokonuje niewielkie odległości

• wpływ ośrodków imigracji maleje wraz ze wzrostem odległości

• wpływ ośrodków emigracji maleje wraz ze wzrostem odległości

• każdy przepływ generuje przepływ powrotny

• imigranci pokonujący duże odległości zazwyczaj, obierają sobie za cel wielkie centra handlowo-przemysłowe

• skłonność ludności wiejskiej do migracji jest większa niż do ludności miejskiej

• kobiety wykazują większą skłonność do migracji niż mężczyźni

1. Teoria przejścia migracyjnego. Sformułowana w latach 70-tych XX wieku. Stawia ona 8 następujących tez:

• aby mógł zaistnieć przepływ ludności w społeczeństwie musi nastąpić jakaś zmiana

• istnieje ścisła korelacja między wielkością migracji, a etapem przejścia demograficznego, na którym znajduje się społeczeństwo

• proces migracji zmienia się, kiedy zmianie ulegają jego okoliczności

• równolegle z migracja odbywa się przepływ informacji, który z czasem zastępuje przepływ ludności

• możliwe jest wyróżnienie wyraźnie odrębnych kolejnych etapów czasowych oraz zmienności przestrzennej migracji

• zazwyczaj wielkość migracji wraz z upływem czasu wzrasta

• możliwe jest przewidzenie następujących po sobie zdarzeń

• zmiany są nieodwracalne

Najważniejsza teza to: istnieje ścisła korelacja między wielkością migracji, a etapem przejścia demograficznego, na którym znajduje się społeczeństwo.

Podstawowe różnice między przepływem kapitału a przepływem siły roboczej:

1. Skala przepływu kapitału jest większa, niż przepływu siły roboczej. Wynika to z liberalizacji w przepływach kapitałowych. Kapitał jest swobodniejszy.

2. W odróżnieniu od kapitału stosunkowo rzadkie są okresy masowego przepływu lub odpływu siły roboczej. W przypadku kapitału mamy to miejsce, natomiast przy sile roboczej jest to mniej, a nawet wcale niemożliwe.

3. Siła robocza raczej nie przemieszcza się na wzór kapitału krótkookresowego z kraju do kraju

4. Przepływy siły roboczej są bez porównania w większym stopniu zdeterminowane czynnikami poza ekonomicznymi w stosunku do przepływów kapitałowych

Technologia i myśl technologiczna

Rozumie się całokształt wiedzy i informacji znajdującej zastosowanie w procesie wytwarzania dóbr i usług.

Na czym polega znaczenie tego czynnika(technologia i myśl technologiczna)

1. Dzięki temu czynnikowi tworzą się nowe metody, dziedziny wytwarzania

2. Dzięki niemu można efektywniej wykorzystywać inne czynniki produkcji

Rozwijanie tego czynnika: Żaden kraj nie prowadzi badań we wszystkich dziedzinach. Prowadzą te, które są najważniejsze z punktu widzenia gospodarek dla tych krajów. Istnieje specjalizacja w technologii i myśli naukowo-technicznej. Kreuje to przepływ technologii i myśl naukowo technicznej w skali międzynarodowej.

Technologia i myśl technologiczna jako podmiot transferu w skali międzynarodowej może występować w 2 podstawowych postaciach:

• wiedza techniczno produkcyjna w formie informacji pisanej, bądź też niepisanej, czyli jest to tzw. czysta postać technologii

• dóbr rzeczowych, maszyn, urządzeń zaawansowanych technologicznie, technicznie, w których to narzędziach, maszynach zawarta jest uprzedmiotowiona postać technologii.

Jak dokonuje się transfer tego czynnika?

Dokonuje się transferu na zasadach handlowych albo też również nie handlowych.

1. Na zasadach handlowych:

1. kupno, sprzedaż patentów licencji

• licencje czyste

• licencje mieszane(jest to licencja patentowa, ale połączona z hown know

1. zakup, sprzedaż maszyn, urządzeń zaawansowanych technicznie, technologicznie

2. przepływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych

• Na zasadach nie handlowych:

1. drenaż mózgów(podkupywanie pracowników)

2. przy okazji innych migracji(wyjazdy, studia, szkolenia, stypendia)

3. książki, artykuły, publikacje naukowe

4. w wyniku pomocy innych krajów(pakty wojskowe)

5. szpiegostwo przemysłowe(wykradanie technologii z innych krajów)

Wykład VI

Zagraniczna polityka ekonomiczna

Jest to strona praktyczna Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych.

Pod pojęciem Zagranicznej Polityki ekonomicznej rozumiemy świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Przedmiotem tego oddziaływania jest obrót towarowy, usługami, przepływ czynników produkcji (kapitału, siły roboczej, technologii).

Częścią jej jest zagraniczna polityka handlowa - oddziaływanie państwa, ale tylko i wyłącznie na handel towarowy (obroty towarowe).

Możemy wyróżnić:

• cele zagranicznej polityki ekonomicznej

• środki zagranicznej polityki ekonomicznej

• narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej

Pod pojęciem cele zagranicznej polityki ekonomicznej rozumiemy wybór przez państwo określonych priorytetów w stosunkach gospodarczych z zagranicą, przy czym priorytety te mogą mieć charakter ilościowy, charakter jakościowy.

Cele ilościowe zagranicznej polityki ekonomicznej to osiągnięcie przez kraj pożądanych rozmiarów handlu zagranicznego

• osiągnięcie pożądanego salda bilansu handlowego czy płatniczego

• zagwarantowanie dostaw surowców, energii czyli zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego

• przyciągnięcie odpowiedniej liczby inwestorów, inwestycji.

Cele jakościowe zagranicznej polityki ekonomicznej

• poprawa teims of trade - jest to stosunek zmiany cen towarów eksportowanych do zmiany ceny towarów importowanych

• Poprawi się gdy ceny towarów eksportowych rosną, importowych maleją

• Ceny towarów eksportowych maleją wolniej niż ceny towarów importowych

• podniesienie poziomu technicznego produkcji dzięki importowi nowych (nowoczesnych) technologii

• zmiany strukturalne w gospodarce

Te cele mogą być:

• Krótkoterminowe (w ciągu 1 roku - poprawa teims of trade, poprawa bilansu handlowego (różnica między eksportem i importem))

• Średnioterminowe (podnieść poziom techniczny produkcji poprzez import nowych technologii, inwestycje zagraniczne(przyciągnięcie inwestorów lub zainwestowanie w innym kraju))

• Długoterminowe (powyżej 5 lat - poprawa bilansu płatniczego, zmiany strukturalne w gospodarce.

Środki zagranicznej polityki ekonomicznej - przez pojęcie to rozumiemy wyrażone rzeczowo lub wartościowo zasoby czynników produkcji służące państwu do osiągnięcia celów zagranicznej polityki ekonomicznej. Państwo może w dwojaki sposób oddziaływać za pomocą tych środków na osiągnięcie celów zagranicznej polityki ekonomicznej - pośredni i bezpośredni.

Sposób pośredni (sposób dominujący) sprowadza się on do zasilania podmiotów gospodarczych, które działają na rynku międzynarodowym w środki które zwiększają konkurencyjność tych podmiotów (dopłaty, (subwencje eksportowe), udzielać kredytów preferencyjnych, finansować ubezpieczanie kredytów eksportowych, wspierać zakup nowoczesnych technologii).

Sposób bezpośredni dotyczy wyłącznie tej sfery gospodarki, która jest własnością państwa (przedsiębiorstw państwowych).

Narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej - pod tym pojęciem rozumiemy elementy mechanizmu ekonomicznego funkcjonującego w danym kraju, wykorzystywane przez państwo do oddziaływania na podmioty gospodarcze pod kątem osiągania celów zagranicznej polityki ekonomicznej.

Tych narzędzi jest wiele, możemy je podzielić na 2 grupy:

1. Narzędzia bezpośrednie, które są stosowane wprost w sferze obrotów z zagranicą a ich działanie przynosi natychmiastowy skutek np. cła

1. Narzędzia taryfowe są to cła, natomiast cło jest to opłata na towary przekraczające granicę celną danego kraju.

Cła dzielimy ze względu na kierunek obrotu towarowego:

• Tranzytowe (są to cła nakładane na towary przewożone przez terytorium danego kraju)

• Eksportowe (są to cła nakładane na towary wywożone z kraju żeby zatrzymać te towary, cel fiskalny)

• Importowe (nakładane na towary importowane , żeby ochraniać własną produkcję, producentów)

Podział ze względu na znaczenie gospodarcze cła:

• Prohibicyjne (albo zaporowe) - celem tych ceł jest niedopuszczenie do terytorium celnego danego kraju

• Ochronne - ochrona własnych producentów

• Preferencyjne - stosowane w handlu z krajami które są preferencyjnie traktowane

• Wychowawcze - mają za zadanie chronić młode gałęzie przemysłu, aby się rozwijały i aby nastąpiły pozytywne zmiany w strukturze gospodarki

• Bojowe - stosowane w celach negocjacyjnych

• Retorsyjne - w odpowiedzi na zastosowane cło bojowe

• Fiskalne - każde cło jest fiskalne, ale to cła eksportowe, zapewnienie wpływów do budżetu

• Antydopingowe - przeciwdziałające (eliminacja sprzedawania poniżej kosztów produkcji, ceny rynkowej)

Podział według sposobu ustalania stawek celnych;

• Wartościowe (adwalore) ustalane od wartości lub ceny towarów

• Ilościowe (specyficzne) ustalane od ilości jednostki fizycznej towaru

• Kombinowane - kombinacja ceł wartościowych i ilościowych

Teoria Unii celnej mówi o tym iż w Unii celnej występują 2 efekty jeśli chodzi o handel:

Efekt kreacji (zwiększania) handlu oraz efekt przesunięcia wewnętrznego.

Do kreacji handlu dochodzi poprzez likwidację ceł, to wtedy poszczególne kraje zaczynają się specjalizować co przyczynia się do kreacji. Efekt przesunięcia czyli następuje przesunięcie handlu z krajów Unii z krajami trzecimi, na kraje unijne.

1. Narzędzia parataryfowe

Są to wszelkiego rodzaju bariery dla importu z reguły związane z działaniem mechanizmu cenowego, które nie będąc cłami wywołują skutki ekonomiczne, analogienne do skutków działania ceł (wzrost cen i dalsze tego konsekwencje)

Bariery parataryfowe:

• Opłaty wyrównawcze - (wyrównują niższą zmienną cenę rynku światowego do wyższej stałej ceny obowiązującej na rynku krajowym) wprowadza się je wówczas gdy dany kraj wprowadza na pewne produkty tzw. ceny gwarantowane

• Podatki (importowy, akcyza) - negocjuje stawki celne z innymi krajami, a podatki sami ustalamy wewnętrznie

• Depozyty importowe - w przypadku depozytów importer otrzymuje zgodę na import gdy przekaże pewną kwotę do depozytu

• Wszelkiego rodzaju opłaty, które musi ponieść importer

1. Narzędzia pozataryfowe rozumie się te wszystkie posunięcia państwa, które nie zastępują ceł, niezależnie od cen towarów ograniczających obroty handlowe.

• Ograniczenia ilościowe (kontyngenty importowe) czasami łączy się kontyngenty z cłami

• Specyficzne przepisy dotyczące receptur technologicznych bądź składu surowcowego (ustala się np. normy zużycia surowców krajowych)

• Przepisy sanitarne lub epidemiologiczne

• Ograniczenia dewizowe

• „dobrowolne” ograniczenie eksportu (np. chińskie produkty są tanie, Unia ęuropejska rozmawia z rządem Chin, aby ograniczyli eksport)

• Embargo (całkowity zakaz eksportu lub importu)

2. Narzędzia pośrednie, są to takie posunięcia państwa, które nie odnoszą się bezpośrednio do sfery obrotów z zagranicą lecz dotyczą innych dziedzin działalności (gospodarki) i pośrednio poprzez oddziaływanie na inne dziedziny gospodarki oddziałują również na handel zagraniczny (stopy procentowe, kursy walutowe). Możemy je stosować do momentu wejścia do strefy EURO. Wśród nich jest najważniejszy:

1. kurs walutowy - cena waluty obcej w walucie krajowej lub odwrotnie. Z punktu widzenia amplitudy wahań, możemy wyróżnić rodzaje kursów walut:

• Kurs sztywny (ustalony przez państwo nie podlega wahaniom w dłuższym okresie)

• Kurs stały (ustalany przez państwo, ale dopuszczalne są widełki)

• Kurs płynny (zmienny) - ustalany jest przez rynek, zależy od podaży i popytu na waluty obce.

Źródła podaży walut obcych.

1. eksport towarów i usług

2. transfery oficjalne, prywatne

3. odsetki z zagranicy

4. pożyczki i kredyty otrzymywane z zagranicy

5. inwestycje bezpośrednie, pośrednie

6. napływ krótkoterminowych kapitałów spekulacyjnych

7. spadek rezerw oficjalnych banku centralnego

źródła popytu (odwrotnie jak podaży) - to import

Bank poprzez oddziaływanie rezerw, oddziałuje na kurs walutowy, jest to oddziaływanie pośrednie i w związku z tym wyróżniamy 2 rodzaje kursów płynnych:

1. regulowany - to jest kurs który kształtuje się na rynku, na jego poziom pośrednio wpływa państwo.

2. swobodny - na jego poziom nie oddziałuje państwo ani pośrednio, ani bezpośrednio, tylko rynek.

Może następować jednorazowa podwyżka (rewalucja) lub jednorazowa obniżka (dewalucja) - dotyczy kursów sztywnych stałych.

Proces obniżania się kursów waluty krajowej to deprecjacja, a podwyższania to aprecjacja.

Państwo wpływa na handel zagraniczny poprzez deprecjację (importerzy się martwią, eksporterzy cieszą). Po deprecjacji maleją ceny naszych towarów eksportowych na rynkach zagranicznych w przeliczeniu na waluty zagraniczne. Rosną ceny towarów importowanych w naszym kraju w przeliczeniu na naszą walutę.

Mamy tutaj do czynienia z dwojakiego rodzaju efektem:

1. Negatywny efekt cenowy (następuje pogorszenie terms of trade)

2. Pozytywny efekt ilościowy (ponieważ rośnie eksport, zmniejsza się import)

Deprecjacja będzie korzystna wówczas gdy zostanie spełniony warunek Marshalla-Lernera

L_Z+L_K>1

L_Z - cenowa elastyczność popytu w kraju importera na towary eksportowane przez nasz kraj (musi być wysokie)

L_K - jest to cenowa elastyczność popytu w naszym kraju na towary importowane.

Suma tych dwóch elastyczności musi być mniejsza od 1, wtedy po deprecjacji pozytywny efekt ilościowy przeważy nad negatywnym efektem cenowym.

1. stopa procentowa rozpatrywane z punktu widzenia przepływów towarów, usług czy czynników produkcji.

Podwyżki stóp procentowych powodują iż do kraju zaczyna napływać dużo kapitałów spekulacyjnych, krótkoterminowych. Skutkiem tego jest aprecjacja waluty krajowej, a aprecjacja powoduje pogarszanie się bilansu płatniczego (rosną ceny towarów eksportowych, rosną ceny towarów importowych przez co spada eksport a rośnie import).

Funkcje zagranicznej polityki ekonomicznej są zharmonizowane z celami, środkami oraz narzędziami ogólnej polityki ekonomicznej, inne są w warunkach liberalizmu wolnego handlu i inne w warunkach protekcjonizmu.

W systemie liberalnym rola państwa powinna być ograniczona, państwo powinno przede wszystkim kreować prawo, powinno się troszczyć o przestrzeganie tego prawa, a także przeciwdziałać wszelkim zakłóceniom wolnego rynku, wolnego handlu przy wolnej konkurencji. W jak najmniejszym stopniu powinno wykorzystywać narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej. Powinno wtedy ingerować, jeżeli tworzą się oligopole, monopole, zmowy producentów.

W protekcjonizmie, interwencjonizmie jest odwrotnie. Państwo wykorzystuje omawiane przez nas środki zagranicznej polityki ekonomicznej po to aby poprawić bilans handlowy, zmniejszyć bezrobocie w kraju, aby nie dopuścić do uzależnienia danego kraju od innych krajów. Protekcjonizm interwencjonizm pociąga za sobą negatywne skutki, jeżeli jest stosowany w długim okresie, wtedy może prowadzić do utrzymywania nieefektywnej struktury produkcji, osłabienia zainteresowania przedsiębiorstw poprawą efektywności, wprowadzaniem postępu technicznego, powoduje również zmniejszenie wymiany handlowej.

„Tyle wolnego handlu ile możliwe i tyle protekcjonizmu ile konieczne”

Międzynarodowa polityka ekonomiczna

Pod pojęciem międzynarodowej polityki ekonomicznej rozumiemy jednolite w skali grupy, kraju, regionu geograficznego, ugrupowań integracyjnych, cele, środki i narzędzia tej polityki.

Taką drogą prowadzącą do wypr. międzynarodowej polityki ekonomicznej jest koordynacja zagranicznej polityki ekonomicznej poszczególnych krajów.

Możemy wyróżnić 2 rodzaje koordynacji:

1. Sprowadza się do wymiany informacji pomiędzy zainteresowanymi krajami na temat kierunków zagranicznej polityki ekonomicznej, nosi ona nazwę „konsultacje”. W tym przypadku poszczególne kraje prowadzą nadal autonomiczne zagraniczne polityki ekonomiczne, a konsultacje wykorzystywane są do zbliżenia tych polityk zagranicznych prowadzonych przez poszczególne kraje.

2. Właściwa koordynacja- ma ona na celu dopasowanie kierunków zagranicznej polityki ekonomicznej. I w przypadku własnej koordynacji międzynarodowej polityki ekonomicznej jest efektem uzgodnień między krajami prowadzącymi zagraniczną politykę ekonomiczną.

Cele, środki i narzędzia mogą być podobne jak w zagranicznej polityce ekonomicznej.

• Cele mogą być szersze (ochrona środowiska naturalnego, przeciwdziałanie kryzysom - ogólno gospodarcze

• Środki są tworzone z fundusz krajów prowadzącym międzynarodową politykę ekonomiczną, mogą pochodzić z organizacji międzynarodowych (np. bank centralny, fundusz rezerw Unii europejskiej)

• Narzędzia takie jak w zagranicznej polityce ekonomicznej

Natomiast nieco inne są podmioty międzynarodowej polityki ekonomicznej. Trzy podstawowe grupy:

1. Państwa mogą brać udział w dwojaki sposób w prowadzeniu międzynarodowej polityki ekonomicznej

• Bezpośrednio poprzez zawieranie umów, porozumień międzynarodowych

• Pośrednio przez oddziaływanie na przedsiębiorstwa uczestniczące we współpracy międzynarodowej

2. Organizacje międzynarodowe można podzielić na organizacje powszechne (jedna) i grupowe.

• Powszechna obejmuje swoim zasięgiem prawie wszystkie kraje, uczestnictwo w niej jest dobrowolne, wynika z potrzeby rozwiązywania problemów o charakterze globalnym (ONZ, agendy gospodarcze)

• Organizacje grupowe czyli ograniczony jest zakres członkowstwa w odróżnieniu od powszechnej. Do tych organizacji (Międzynarodowy Fundusz walutowy, Bank Światowy WTO itp.) należą tylko kraje które spełniają kryteria selekcji (zaliczane są tu ugrupowania integracyjne UE, NAFTA, CEFTA).

3. Korporacje transnarodowe to Nestle, SHEL, MC Donalds itp.

Wykład VII

Bilans płatniczy kraju

Bilans obrotów bieżących

1. Bilans handlowy - wpływy z eksportu, wypłaty na import (saldo BH)

2. Bilans obrotów usługami - wpływy, wypływy (saldo BU)

3. Bilans obrotów majątkowych i transferów nieodpłatnych - wpływy, wydatki (saldo BOM)

Bilans obrotów kapitałowych

1. Bilans krótkoterminowych prywatnych przepływów kapitałowych prywatnych podmiotów gospodarczych - kredyty otrzymane, kredyty udzielane (saldo KK)

2. Bilans długoterminowych prywatnych przepływów kapitałowych - nakłady kapitałowe netto obcokrajowców w danym kraju. Nakłady kapitałowe netto rezydentów danego kraju wobec zagranicy (saldo KD)

Bilans obrotów wyrównawczych

1. Bilans obrotów dewizowych banku centralnego - zmiany zobowiązań, należności zagranicznych banku centralnego (saldo BOD)

Suma salda bilansu płatniczego kraju musi wynosić 0.

Równowaga ekonomiczna:

1. Rzeczywista. Należności i zobowiązania z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej są podejmowane bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymujące się przez dłuższy czas nadwyżka ani deficyt należności.

2. Pozorna. Gdy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana w skutek prowadzenia przez państwo restrykcyjnej polityki ekonomicznej.

Nierównowaga ekonomiczna - czynniki oddziaływujące na bilans płatniczy i prowadzące do nierównowagi. Oddziaływają w krótkim okresie czasu.

1. Zmiany wielkości PKB - PKB rośnie, to pogarsza się bilans płatniczy. Poprawa PKB następuje, gdy jest ona spowodowana wzrostem eksportu. Wzrost eksportu może zadziałać jako impuls początkowy w wskaźniku mnożnikowym Keynesa.

2. Zmiany wskaźnika terms of trade

3. Zmiany kursu walutowego - deprecjacja powoduje poprawę bilansu płatniczego, aprecjacja - pogorszenie.

Poprawa bilansu - zmiany w strukturze, aby kraj zmienił strukturę eksportu z dóbr nieprzetworzonych na rzecz dóbr przetworzonych. Import z dóbr przetworzonych na nieprzetworzone.

Poza równowagą zewnętrzną ważna jest równowaga wewnętrzna. Występuje ona wtedy, gdy w gospodarce nie występuje ani inflacja ani bezrobocie.

Diagram Swana.































Kryzysy finansowe - epizody gwałtownych zmian na rynku finansowym, które wiążą się z niedoborem płynności, z niewypłacalnością uczestników rynku, interwencjami władz publicznych mającymi na celu zapobiegać kryzysom.

Rodzaje kryzysów:

1. Walutowy - gwałtownie wybucha. Oznacza zadłużenie na narodowych i międzynarodowych rynkach walutowych wywołane spekulacyjnymi atakami krótkoterminowymi kapitału zagranicznego. Objawiające się:

1. głębokimi spadkami kursów walutowych,

2. dużymi spadkami rezerw walutowych,

3. dużymi wzrostami stóp procentowych.

Wypuszcza się rezerwy walutowe. Kryzys walutowy może przekształcić się w kryzys finansowy, bankowy.

Które kraje są najbardziej narażone?

Te które były słabo rozwinięte i te w których nastąpił szybki rozwój gospodarczy, a zmiany instytucjonalne były niedostateczne. Rynki wschodzące.

Dlaczego?

Do tych krajów wpływało najwięcej kapitałów spekulacyjnych. Wysokie stopy procentowe, wysokie stopy zwrotu, co ograniczyło inflację.

Modele kryzysu walutowego:

1. Generacja - kanoniczny. Przyczyny:

• popełnione błędy w polityce makroekonomicznej.

• Zbyt duże zadłużenie ekonomiczne.

• Duży deficyt w bilansach płatniczych,

• duży deficyt budżetowy,

• zbyt małe rezerwy walutowe,

• utrzymanie stałych kursów walutowych

2. Generacja. Dotyczy krajów wysokorozwiniętych, nie popełniły błędów ani mikro- ani makroekonomicznych. Chodzi o kraje, które utrzymywały sztywny kurs walutowy (np. przed wejściem do strefy euro). Spekulanci przeprowadzali ataki spekulacyjne będąc przekonani, że kraje się obronią przez tymi atakami, a tego nie zrobią. Kraje te dokonują ewaluacji waluty lub uelastycznienia waluty. Powody:

• walka z bezrobociem,

• pobudzanie gospodarki,

• poprawa bilansu płatniczego.

3. Generacja - eklektyczny. Dotyczy krajów azjatyckich. Główna przyczyna to:

• błędy popełnione w polityce mikroekonomicznej,

• źle funkcjonujący sektor finansowy, bankowy,

• wystąpienie zjawiska jak pokusa nadużycia,

• negatywna selekcja,

• efekt domina,

• instynkt stadny

2. Bankowy odnosi się do sytuacji, w której dochodzi do obniżenia kapitału w systemie bankowym, a to grozi niedoborem płynności, niewypłacalnością banku. Rząd zmuszony jest do udzielania bankom wsparcia finansowego. Przyczyny:

• Złe kredyty - banki nie odzyskują środków bo np. zbankrutowała firma

• Spadek wartości aktywów bankowych

• Upolitycznienia działalności banku

• Korupcja

• Załamanie kursu walutowego

Jeżeli wiele banków przechodzi kryzys może dojść do kryzysu finansowego

3. Zadłużenia międzynarodowego, zagranicznego. Jest sytuacją w której krajnie jest w stanie obsługiwać swojego zagranicznego zadłużenia i to zobowiązań rządu jak też firm prywatnych. Jeżeli wiele krajów przechodzi ten kryzys to dochodzi do kryzysu zadłużenia międzynarodowego. Przyczyny - 2 grupy:

1. Zewnętrzne - wzrost cen surowców, ropy naftowej, który nastąpił na początku lat 70-tych. Przyczyny: osłabienie dolara, reakcja na wojnę Egipt - Izrael. Na droższej ropie zyskali niektórzy. Było dużo petrodolarów, które były lokowane w zachodnich bankowych. Malała stopa procentowa. Kredyty nisko oprocentowane. Wiele krajów zaciągało te kredyty. Kredyty o zmiennych stopach procentowych. W II połowie lat 70-tych rosły stopy procentowe. Wzrosła obsługa w krajach zadłużonych. Kraje popadły w pułapkę zadłużenia. Pogorszenie terms of trade w krajach zadłużonych. Kraje eksportują dobra nieprzetworzone, a importują dobra przetworzone, których ceny rozły szybciej. Załamanie koniunktury gospodarczej na początku lat 80-tych, to spowodowało, że kraje wysokorozwinięte zmniejszyły import z krajów zadłużonych.

2. Wewnętrzne - brak strategii rozwoju w krajach zadłużonych, złe wykorzystanie zaciągniętych kredytów.

Kryzys zadłużeniowy uznawany jest za problem globalny. Inicjatywy zapobiegające kryzysowi:

• Plan Bahera

• Plan beidiego

• Z 1996 roku na rzecz nowo zadłużonych krajów

• Grupy G-8 o darowaniu długów krajów najsłabiej rozwiniętych z 2005 roku

Wskaźniki: wskaźnik udziału obsługi zadłużenia we wpływach eksportowych

< 25% zadłużenie nie stanowi zagrożenia

> 25% zadłużenie stanowi problem, hamuje rozwój gospodarki kraju

4. Systemu finansowego

30

Strategia i struktura firmy, konkurencja

Branże pokrewne i wpierające

Cechy popytu

Czynniki produkcji

Strategie działania wobec konkurencji

Strategie bazowe

ze względu na stosunek do konkurencji

ze względu na rodzaj przewagi konkurencyjnej

- niskich cen

- dyferencjacji

- koncentracji

- luki rynkowej

- imitacji działań konkurencji

- kooperacji

- walki

- rezygnacji i wycofania się

Zróżnicowanie

Koncentracja

Przedsiębiorstwa, które ugrzęzły

Najniższy koszt

Stopa zysku

Udział w rynku

LRP - linia równowagi płatniczej, zewnętrznej, równowagi bilansu handlowego

LRR - linia równowagi rynkowej, wewnętrznej

Popyt, wydatki, inwestycje

Kursy walutowe, zmiany strukturalne

aprecjacja

deprecjacja

I

Nadwyżka płatnicza

bezrobocie

II

Nadwyżka płatnicza

inflacja

III

Deficyt

inflacja

IV

Deficyt

bezrobocie

---