Prawo karne - wykłady

Wykład 1 - 01.03.2009r.

Prawo karne materialne

Jest dziedziną prawa określającą czyny będące przestępstwami oraz kary i środki karne grożące za popełnianie przestępstw, a także zasady odpowiedzialności karnej.

Prawo karne procesowe

Jest dziedziną prawa określającą reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym, tj. działalność zmierzającą do ustalenia czy i przez kogo zostało popełnione przestępstwo i do osądzenia sprawcy. Określa też prawa i obowiązki osób uczestniczących w procesie (w jakim trybie stosować prawo materialne, obowiązki stron - oskarżyciela i oskarżonego).

Prawo karne wykonawcze

Reguluje tryb wykonywania kar i środków karnych orzeczonych za przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych. Z prawem karnym związane jest ściśle prawo nieletnich i prawo wykroczeń.

(ustawa z dnia 26.10.1982 o postępowaniu w sprawach nieletnich, art.10 par.2 KK)

Prawo karne międzynarodowe

Obejmuje wszelkie międzynarodowe aspekty odpowiedzialności karnej.

Nauka prawa karnego

Zajmuje się wykładnią, interpretacją (tj. ustaleniami znaczenia języka prawnego) obowiązujących przepisów, tworzeniem usystematyzowanego, uporządkowanego zbioru pojęć, instytucji i zasad tego prawa (jest to tzw. dogmatyka prawa, fundamenty), wyjaśnianiem społecznej funkcji i zasad prawa karnego, oceną krytyczną i formułowaniem, postulowaniem zmian prawa karnego, dokonywaniem analizy orzecznictwa sądowego, przeprowadzaniem empirycznych badań funkcjonowania prawa karnego w praktyce (bada doświadczalnie).

Do nauk pokrewnych prawa karnego zaliczamy :

• prawo karne procesowe,

• wiktymologia - nauka o ofierze przestępstwa, jej rola w przestępstwie, wsparcie dla ofiary,

• kryminalistyka - nauka o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania ich sprawców oraz utrwalania środków dowodowych,

• kryminologia - nauka, która w sposób wszechstronny bada przestępstwo, przestępczość
  i przestępcę oraz funkcjonowanie środków przeciwdziałania przestępczości, społeczne ujęcie przestępczości,

• prawo penitencjarne - metody postępowania ze skazanymi,

• polityka kryminalna - obejmuje politykę ścigania przestępstw, karania i wykonania kary.

W procesie karnym wykładnia rozszerzająca jest niedopuszczalna !

Funkcje prawa karnego

• Funkcja sprawiedliwościowa - historycznie pierwotna, polega na zaspokojeniu poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej przestępstwem, a także rodziny ofiary i jej grupy społecznej przez ukaranie sprawcy. Aktualnie utożsamiana z zaspokajaniem poczucia sprawiedliwości.

• Funkcja ochronna - historycznie późniejsza, polega na ochronie pewnych dóbr, których istnienie i respektowanie składa się na pewien ład i porządek społeczny.

• Funkcja gwarancyjna - polega na wyraźnym określeniu, co jest przestępstwem i poprzez to zagwarantowanie obywatelowi, że nie będzie on pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyny, których prawo za przestępstwa nie uważa.

Zasady prawa karnego

1. Zasada odpowiedzialności karnej za czyn - podstawą odpowiedzialności karnej mogą być tylko czyny rozumiane jako działanie lub zaniechanie. Nie mogą być podstawą odpowiedzialności karnej myśli, poglądy, zamiary człowieka, jego właściwości fizyczne, psychiczne lub stan jego niebezpieczeństwa.

2. Zasada winy (nullum crimen sine culpa - nie ma przestępstwa bez winy) - prawo karne opiera się na zasadzie winy (art.1 par.3 KK). Wina to osobista zarzucalność czynu.

3. Zasada odpowiedzialności karnej i osobistej - polega na tym, że za czyn zabroniony może być ukarany tylko sprawca, nikt inny, reakcja powinna być współmierna do dokonanego przewinienia.

4. Zasada humanitaryzmu - zgodnie z tą zasadą, prawo karne powinno być humanitarne, ludzkie w tym znaczeniu, że stawiane przezeń wymagania powinny być na miarę możliwości ludzi,
   a stosowane kary i środki karne nie powinny być okrutne, nie powinny upokarzać ani wyrządzać zbędnych dolegliwości.

5. Zasada nullum crime sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy) zawarta jest w art. 42 Konstytucji RP i w art. 1 par.1 KK.

Zasadę tę można uzupełnić o inne zasady :

- prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie

- przepisy karne muszą opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny

- niedopuszczalne jest stosowanie analogii na niekorzyść oskarżonego

- ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać
wstecz (lex retro non agit)

- kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie.

Szkoły i kierunki prawa karnego

1. Kierunek racjonalistyczno-humanitarny wieku oświecenia ( Włoch Cesare Beccaria). Postulowano stworzenie jasnego i przejrzystego prawa zapisanego w ustawie, które stworzyłoby obywatelom ochronę przed samowolą organów państwowych.
   Stworzenie prawa równego dla wszystkich, bez przywilejów.
   Uznawanie za przestępstwa czynów społecznie szkodliwych.
   Rezygnację z okrucieństw kar, stosowania tortur w procesie karnym.

2. Klasyczna szkoła zwana pozytywną. Jej twórcą był włoski psychiatra Lombrozo Cesare, który wskazywał na istnienie przestępcy z urodzenia.
   W 1876r. opublikował książkę „Człowiek-zbrodniarz”.

3. Szkoła socjologiczna - Fronz von Lisat na przełomie XIX i XX wieku zwrócił wagę na to, że przyczyny przestępczości tkwią nie tylko w sprawcy, ale także w warunkach społecznych.

Ustawa karna i jej stosowanie.

1. Źródła polskiego prawa karnego :

1. kodeks karny (ustawa z dnia 06.06.1997r.) obowiązujący od 01.09.1998r.,( poprzednio
   z 1969r., a wcześniej z 1932r.) składa się z 3 części :

• część ogólna zawiera główne przepisy określające zasady odpowiedzialności karnej, reguły obowiązywania ustaw karnych, katalog kar i środków karnych oraz zasady ich wymierzania

• część szczególna zawiera przepisy o poszczególnych typach przestępstw
  i wskazuje kary, jakie grożą za poszczególne przestępstwa
  (dyspozycja - opis - sankcja - skutek prawny)

• część wojskowa zawiera przepisy karne odnoszące się do żołnierzy

2. przepisy karne zawarte są także w tzw. ustawach dodatkowych, tj. ustawach karnych szczególnych, np. kodeks karny skarbowy oraz w ustawach typu administracyjnego, które regulują pewną dziedzinę życia społecznego, ale zawierają także przepisy karne. Oprócz tego Konstytucja RP i umowy prawa międzynarodowego

3. przepisy innych dziedzin prawa nie są sensu stricto (w wąskim rozumieniu), ale sensu largo (w szerokim rozumieniu) gdyż przy stosowaniu prawa karnego należy się nieraz odwoływać do przepisów prawa cywilnego, administracyjnego, rodzinnego
   i opiekuńczego, gospodarczego, itd.

Judykatura - orzecznictwo - nie jest źródłem prawa karnego

Doktryna - nauka prawa - nie jest źródłem prawa karnego

2. Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu :

Ustawa obowiązuje od momentu jej wejścia w życie, który to moment sama określa.

W zakresie odpowiedzialności karnej podstawową regułą jest art. 6 par. 1 KK określający, że czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany. W niektórych sytuacjach stosuje się ustawę nową chyba, że uprzednio obowiązująca jest względniejsza (korzystniejsza) dla sprawcy. Zasada stabilności wyroków wskazuje na to, że nowa ustawa w zasadzie nie wpływa na wyroki zapadłe przed jej wejściem w życie. Wyjątki od niej to :

• sytuacja, gdy czyn, za który zapadł wyrok skazujący przestaje być zabroniony pod groźbą kary - w takim wypadku wyrok ten traci moc, tzn. nie kontynuuje się jego wykonania oraz następuje zatarcie skazania z mocy prawa,

• gdy według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej - wymierzoną karę obniża się wówczas do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie,

• sytuacja, gdy według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, a w poprzednio zapadłym wyroku karę taką wymierzono, wówczas karę wymierzoną zamienia się na grzywnę albo ograniczenie wolności.

Ustawy epizodyczne to ustawy obowiązujące tylko przez określony czas w związku

z nadzwyczajnymi sytuacjami, np. wojna, klęska żywiołowa.
Kodeks Karny na ten temat milczy.

3. Obowiązywanie ustawy pod względem miejsca i osób.

1. Zasada terytorialności, zgodnie z którą polską ustawę karną stosuje się do czynów popełnionych na polskim terytorium lub na polskim statku wodnym lub powietrznym. Wyjątek to instytucja przekazania, przejęcia, ścigania polegające na tym, że
   w przypadku popełnienia pewnych przestępstw przez cudzoziemców wszczyna się wprawdzie postępowanie karne, ale następnie przekazuje zebrane dowody
   i ewentualnie podejrzanego do państwa, którego jest obywatelem.

2. Zasada narodowości podmiotowej zwana inaczej zasadą obywatelstwa, zgodnie z którą obywatel polski odpowiada za wszelkie czyny popełnione za granicą, które są przestępstwami według prawa polskiego oraz według prawa obowiązującego w miejscu jego popełnienia. Inaczej mówiąc wymagana jest tzw. podwójna przestępność czynu.

3. Zasada narodowości przedmiotowej ochronna ograniczona - czyny popełnione przez cudzoziemców za granicą podlegają ustawie karnej polskiej w zasadzie tylko wtedy, gdy są przestępstwami skierowanymi przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej bez osobowości prawnej.

4. Zasada narodowości przedmiotowej ochronna nieograniczona - przewiduje stosowanie polskiej ustawy karnej bez względu na obywatelstwo sprawcy i bez ograniczenia warunkiem podwójnej przestępności czynu w przypadku przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu i zewnętrznemu RP, przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym oraz w przypadku fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego.

5. Zasada odpowiedzialności zastępczej - wskazuje, że w przypadku gdy cudzoziemiec popełnia za granicą przestępstwo nie objęte zasadą ochronną ograniczoną ani zasadą ochronną nieograniczoną i jest ono zagrożone w polskiej ustawie karą przekraczającą dwa lata pozbawienia wolności, stosuje się ustawę karną polską, ale pod warunkiem, że sprawca przebywa w Polsce i nie postanowiono go wydać.

6. Zasada represji wszechświatowej - inaczej zasada uniwersalna, przewiduje stosowanie polskiej ustawy karnej do cudzoziemców i obywateli polskich w czasie popełnienia przez nich przestępstw ściganych na mocy zobowiązania wynikającego z umów międzynarodowych i gdy sprawcy przebywającego w Polsce nie postanowiono wydać.

Wykład 2 - 14.03.2009r.

Immunitety to czasowe albo trwałe wyłączenie stosowania niektórych przepisów albo wszystkich przepisów.

Nauka o przestępstwie.

Nie ma legalnej definicji przestępstwa, czyli ex lege (z mocy prawa). Można ją jednak skonstruować na podstawie przepisów prawa, na przykład :

Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

Cztery elementy : 1. czyn bezprawny, 2. zawiniony, 3. społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy, 4. czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary.

Przestępstwem może być tylko czyn człowieka, musi on być zewnętrznym zachowaniem się zależnym od woli człowieka, czyli inaczej mówiąc sterowany jego wolą.

Nie jest czynem zachowanie się człowieka pod wpływem przymusu bezwzględnego, któremu nie mógł on się oprzeć i w związku z tym nie był on sterowany jego wolą. W prawie karnym stosuje się również fizyczny lub psychiczny przymus względny, który polega na wywieraniu nacisku na wolę człowieka, ale nie wyklucza kierowania przez tę wolę zachowania się.

Czyn zabroniony

Przestępstwo musi być czynem zabronionym przez ustawę karną, tj. musi odpowiadać ustawowemu opisowi określonego typu przestępstwa. Opis ten składa się z elementów, które nazywamy ustawowymi znamionami przestępstwa (znamiona - opis czynności).

Znamiona mogą być :

• opisowe (ostre, czyli bezdyskusyjne, czasownikowe - kto co robi : kradnie, gwałci, zabija, niszczy cudze mienie, itp.)

• ocenne (nieostre, czyli subiektywne : istotne zeszpecenie, zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem, zniszczenie mienia ogromnych rozmiarów, w wyniku silnego wzburzenia)

Bezprawny, czyli niezgodny nie tylko z przepisem prawa, ale też z całym systemem prawnym.

Wina - czyn musi być zawiniony (art. 1 par. 3 KK). Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można przypisać mu winy w chwili czynu.

Wina zachodzi tylko wtedy, gdy możemy sprawcy postawić zarzut z popełnienia danego czynu. Inaczej mówiąc wina to tzw. osobista zarzucalność czynu.

Przesłanki winy, czyli tzw. strona podmiotowa przestępstwa, to zamiar popełnienia przestępstwa przy przestępstwach umyślnych albo lekkomyślność lub niedbalstwo, inaczej mówiąc niezachowanie wymaganych przez prawo zasad ostrożności przy przestępstwach nieumyślnych (formy winy).

Przesłanki negatywne winy, czyli okoliczności wyłączające winę, to : niepoczytalność sprawcy, błąd, działanie na rozkaz, stan wyższej konieczności.

Teorie winy :

• psychologiczne - określony w ustawie stosunek psychiczny sprawcy do czynu zabronionego,

• normatywne - osobista zarzucalność popełnionego czynu, czyli zaadresowana personalnie, stopień zawinienia różnych sprawców w tym samym zdarzeniu.

Społeczna szkodliwość w stopniu wyższym niż znikoma - przy wykroczeniach nie ma stopnia wyższego niż znikoma.

Klasyfikacja przestępstw - sposoby :

1. Waga przestępstwa (art. 7 KK) - zbrodnie i występki.

Zbrodnie to czyny zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą. Zbrodnie można popełnić tylko w formie winy umyślnej.

Występki to czyny zagrożone karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych, karą pozbawienia wolności przekraczającą 1 miesiąc albo karą 1 miesiąc ograniczenia wolności. Występek może być również popełniony nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

Pozostałe czyny to wykroczenia.

2. Forma winy

- przestępstwa umyślne (to zbrodnie)

- przestępstwa nieumyślne (to występki, jeżeli ustawa tak stanowi).

3. Forma czynu

Ze względu na formę czynu wyróżniamy przestępstwa :

- z działania (np. gwałt)

- z zaniechania (np. nie zawiadomienie organów ścigania o popełnieniu zbrodni)

4. Znamię skutku

- przestępstwa formalne (czyli bezskutkowe - nie musi mieć miejsca skutek, np. nakłanianie
do nierządu)

- przestępstwa materialne (skutkowe, np. uszkodzenie rzeczy)

Skutek to zmiana w świecie zewnętrznym, która może mieć różny charakter, ale którą
da się oddzielić od zachowania.

5. Typ przestępstwa

Niektóre typy przestępstw po dodaniu kolejnych znamion tworzą nowe typy przestępstw.

- typ podstawowy (wyjściowy, do którego dodaje się znamiona)

- typ kwalifikowany (powstaje po dodaniu kolejnych znamion) - to zaostrzenie
odpowiedzialności karnej (art. 148 par. 1 KK)

- typ uprzywilejowany (również powstaje po dodaniu kolejnych znamion) - to złagodzenie
odpowiedzialności karnej (art. 149 KK)

6. Tryb ścigania

- z publicznego oskarżenia (publiczno-skargowy) - jest ich większość, mogą być również

ścigane jedynie na wniosek pokrzywdzonego

- z oskarżenia prywatnego (prywatnoskargowy) - jest ich mniejszość, np. zniesławienie,
naruszenie nietykalności cielesnej.

Struktura przestępstwa

W skład struktury przestępstwa wchodzą podmiot i strona podmiotowa oraz przedmiot przestępstwa.

Podmiotem przestępstwa według polskiego prawa karnego może być tylko osoba fizyczna, która
w chwili czynu ukończyła 17 lat (art. 10 par. 1 KK). Podmiot zbiorowy nie jest podmiotem prawa karnego.

Można również wskazać wyjątki od tej reguły (art. 10 par. 2 KK) - odpowiedzialność karną może ponieść nieletni, który w chwili czynu ukończył 15 lat i popełnił jedną ze zbrodni wymienionych
w tym artykule (katalog zamknięty) oraz jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza jeżeli uprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne (ale muszą być spełnione wszystkie w/w przesłanki).

Art. 10 par. 4 KK wskazuje, że dorosły sprawca w wieku od 17 do 18 lat, jeżeli dopuścił się występku może być traktowany jak nieletni, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, a także stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy.

Nieletni - zgodnie z ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26.10.1982r. to :

1. W związku z demoralizacją osoba do 18 roku życia (nie ma dolnej granicy wieku)

Demoralizacja (brak legalnej definicji) może się przejawiać popełnieniem czynu karalnego, włóczęgostwem, wagarowaniem i naruszaniem zasad współżycia społecznego.

2. W związku z czynami karalnymi osoba po ukończeniu lat 13, a przed ukończeniem lat 17.

Czyn karalny to przestępstwo, przestępstwo skarbowe albo wykroczenie.

3. W związku z wykonywaniem orzeczonych środków poprawczych lub wychowawczych osoba
   do 21 roku życia.

W związku z tą ustawą wobec nieletnich stosuje się :

1. środki wychowawcze, do których zaliczamy

• upomnienie

• nadzór odpowiedzialny rodziców, organizacji

• nadzór kuratora (względem dorosłych - dozór kuratora)

• przepadek rzeczy uzyskanych z przestępstwa

• obowiązek naprawienia szkody

2. środki poprawcze

• umieszczenie w zakładzie poprawczym

• w zawieszeniu

1. środki lecznicze

• umieszczenie w placówkach leczniczych

1. inne : zobowiązanie rodziców do poprawy warunków bytowych.

Młodociany to taki sprawca czynu, który w chwili popełnienia czynu nie ukończył lat 21, a w chwili orzekania w I instancji lat 24.

To szczególna kategoria sprawcy dorosłego, względem którego stosuje się odmienne zasady wymierzania kary kładąc nacisk na jego wychowanie oraz dopuszcza się możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary.

W procesie karnym mówimy o nieletnim i młodocianym.

Przestępstwa indywidualne i powszechne - podział :

1. Powszechne, czyli takie, których podmiotem może być każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa, czyli osoba fizyczna, która osiągnęła odpowiedni wiek.

2. Przestępstwa indywidualne to takie, w których opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez użycie dodatkowej cechy, np. matka, żołnierz.

Przestępstwa indywidualne dzielimy na :

• właściwe, czyli takie przy których szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa

• niewłaściwe, czyli takie przy których szczególna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa, lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego albo uprzywilejowanego.

Strona przedmiotowa przestępstwa :

• czyn, czyli zachowanie się podmiotu

• skutek czynu

• czas i miejsce czynu

• sytuacje, w jakiej czyn popełniono

• sposób popełnienia czynu

Ze względu na formę czynu możemy wskazać na przestępstwa :

• trwałe - polegające na utrzymywaniu pewnego stanu rzeczy, np. pozbawienie wolności

• wieloosobowe - dla których bytu wymagane jest uczestniczenie w nim dwóch lub więcej osób, np. udział w bójce

• wieloczynowe - polegające na pewnego rodzaju działalności, na którą składają się poszczególne czyny, np. rozpijanie małoletniego, znęcanie się (powtarzalność zachowania)

Przestępstwa z zaniechania polegają na nie podjęciu przez sprawcę działania, do którego był on zobowiązany. Wyróżniamy przestępstwa z zaniechania :

• formalne (np. nie zawiadomienie organów ścigania o zbrodni), gdy źródłem obowiązku jest ustawa karna ( kto nie ……)

• materialne, gdy źródłem obowiązku jest inna ustawa albo umowa lub przyjęcie określonej funkcji (a skutek wynika z KK - źródło kary KK, definicja np. opieka - inne ustawy)

Skutek czynu (przestępstwa skutkowe)

Czyli wtedy, gdy między zachowaniem się sprawcy, a skutkiem czynu zachodzi związek przyczynowy. Stwierdzeniem czy w konkretnym przypadku taki związek zachodzi zajmują się teorie związku przyczynowego.

1. Teoria ekwiwalencji (równowartości warunków), która opiera się na założeniu, że przyczyną każdego skutku jest pewna suma warunków koniecznych do jego wystąpienia. To czy warunek był konieczny (sine qua non), określa się za pomocą hipotetycznego usuwania tego warunku. Teoria ta ujmuje związek przyczynowy zbyt szeroko i w polskim prawie karnym nie jest stosowana.

2. Teoria adekwatnego związku przyczynowego, według której nie wystarcza, że czyjeś zachowanie się jest koniecznym warunkiem wystąpienia skutku, ale do uznania go za przyczynę wymaga się jeszcze, by określony w ustawie skutek był normalnym, inaczej typowym, adekwatnym następstwem takiego zachowania.

3. Teoria relewancji, która twierdzi, że związek przyczynowy można ujmować szeroko, ale prawo karne poprzez przepisy dokonuje pewnej selekcji, a nie każde spowodowanie skutku, nie każdy związek przyczynowy jest istotny, inaczej relewantny.

Strona podmiotowa przestępstwa - kwestia winy

- wina umyślna

- wina nieumyślna

Wina umyślna zachodzi wtedy, gdy sprawca działał z zamiarem jego popełnienia.

Zamiar może być bezpośredni, który zachodzi wtedy, gdy sprawca uświadamiając sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego, albo że jego zachowanie się może wypełnić te znamiona, chce jego popełnienia.

Ten bezpośredni zamiar może być nagły albo przemyślany.

Zamiar ewentualny zachodzi wtedy, gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i na to się godzi.

Dodatkowe cechy umyślności mają miejsce w przypadku przestępstw kierunkowych (to przestępstwa znamienne : celem, np. cel przywłaszczenia; motywem, np. dyskryminacja na tle wyznaniowym; pobudką, np. współczucie)

Wina nieumyślna ma miejsce w przypadku nieprzestrzegania wymaganych przez prawo zasad ostrożności, inaczej mówiąc przestępstwa nieumyślne to przestępstwa z nieostrożności. Mogą być realizowane w postaci lekkomyślności albo niedbalstwa.

Lekkomyślność polega na tym, że sprawca świadomie naruszając zasadę ostrożności, możliwość popełnienia czynu przewiduje, lecz przypuszcza, że go uniknie.

Niedbalstwo polega na tym, że sprawca możliwości popełnienia czynu zabronionego nie przewiduje, chociaż może ją przewidzieć.

Wina mieszana (kombinowana) polega na tym, że część znamion przestępstwa objęta jest zamiarem sprawcy, a więc winą umyślną, a pozostała część znamion tylko winą nieumyślną (np. udział w bójce ze skutkiem śmiertelnym)

Przedmiot przestępstwa

- przedmiot zamachu (od strony sprawcy)

- przedmiot ochrony (od strony prawa karnego)

Mówimy przedmiot przestępstwa, a nie narzędzie przestępstwa !

Przedmiot przestępstwa to pewne dobra prawne, w które godzi przestępstwo jako czyn społecznie szkodliwy.

Ze względu na przedmiot ochrony możemy wyróżnić :

• przestępstwa polegające na naruszeniu dobra prawnego (np. przestępstwo zgwałcenia)

• przestępstwa polegające na narażeniu dobra prawnego na konkretne niebezpieczeństwo (np. sprowadzenie niebezpieczeństwa pożaru)

• przestępstwa abstrakcyjnego narażenia dobra prawnego (np. doprowadzenia małoletniego
  do obcowania płciowego).

Podział na :

• indywidualny przedmiot ochrony - to dobro prawne będące przedmiotem ochrony pojedynczego
  przepisu

• rodzajowy (grupowy) przedmiot ochrony - to dobro prawne chronione przez grupę przepisów
  z reguły umieszczanych w jednym rozdziale KK (np. przestępstwa przeciwko życiu i mieniu)

• ogólny przedmiot ochrony - to abstrakcyjnie ujęte dobro, którego ochrona jest zadaniem całego prawa karnego.

Przedmiot ochrony i zamach klasyfikuje się po to, aby wskazać przestępstwa podobne, co jest istotne przy stosowaniu przepisów o recydywie.

Formy popełniania przestępstw

• zjawiskowe

• stadialne

Postacie zjawiskowe :

• sprawstwo - wykonywanie osobiście czynu zabronionego (art. 18 par. 1 KK).

• współsprawstwo - polega na wykonywaniu przestępstwa z inną osobą lub osobami, działanie dwu lub więcej osób objęte musi być porozumieniem (tzw. element subiektywny) i pewnym działaniem wspólnym (tzw. element obiektywny). Od współsprawstwa należy odróżnić sprawstwo równoległe : gdy ten sam przedmiot i sposób działania nie łączy porozumienie.

• sprawstwo kierownicze - występuje, gdy ktoś kieruje wykonywaniem czynu zabronionego przez inną osobę albo w postaci sprawstwa kierowniczego w formie polecenia wykonania czynu zabronionego przy wykorzystaniu uzależnienia innej osoby.

• podżeganie - polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego (strona podmiotowa polega na umyślności w postaci zamiaru bezpośredniego). Nakłanianie to coś więcej niż namawianie (bo oprócz mowy, jeszcze gest)

• pomocnictwo - polega na ułatwianiu innej osobie popełnienia czynu zabronionego przez dostarczenie jej narzędzi, środka przewozu, udzieleniu rady lub informacji. Pomocnictwo może być popełnione tylko z winy umyślnej w postaci zamiaru ewentualnego lub bezpośredniego. Musi mieć miejsce przed lub w trakcie czynu. Dzielimy pomocnictwo na fizyczne (dostarczanie narzędzi) i psychiczne (świadome podtrzymywanie istniejącego u sprawcy zamiaru popełnienia czynu zabronionego). Kara taka sama jak za sprawstwo (w praktyce z uwagi na stopień zawinienia - kary są niższe)

Podżegacz lub pomocnik nie odpowiada za czyn zabroniony, jeżeli przejawił skuteczny czynny żal, czyli dobrowolnie zapobiegł popełnieniu czynu zabronionego, do którego uprzednio nakłaniał lub pomagał. Przepisów o czynnym żalu nie stosujemy wobec prowokatora, czyli osoby, która nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego.

Formy stadialne obejmują :

- przygotowanie

- usiłowanie

- dokonanie

Ciąg przestępstw obejmuje również zamiar, ale tylko zamiar nie jest karalny.

Przygotowanie - w sensie ścisłym polega na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego, w szczególności na uzyskaniu lub przysposabianiu środków, zbieraniu informacji lub sporządzaniu planu działania albo wejścia w porozumienie dwu lub więcej osób, polegające na uzgadnianiu zamiaru popełnienia przez nie konkretnego przestępstwa.

Przygotowanie jest karalne wtedy, gdy ustawa tak stanowi.

Poprzez czynny żal polegający na dobrowolnym odstąpieniu od przygotowania, w szczególności na zniszczeniu przygotowanych środków lub zapobieżeniu wykorzystania ich w przyszłości sprawca może uwolnić się od odpowiedzialności karnej.

Usiłowanie charakteryzuje się występowaniem trzech elementów :

1. zamiaru popełnienia czynu zabronionego

2. zachowanie zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu

3. brak dokonania

Usiłowanie dotyczy przestępstw z działania i zaniechania. Jest zagrożone taką samą karą jak dokonanie. Kara za usiłowanie - art. 14 par. 1 KK.

Odmianą usiłowania jest tzw. usiłowanie nieudolne - gdy usiłujący nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe, gdyż brak przedmiotu przestępstwa lub użyto środka nienadającego się do popełnienia czynu zabronionego. Za usiłowanie nieudolne grozi taka sama kara jak za usiłowanie, lecz sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia.

Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego (tzw. czynny żal).

Wykład 3 - 28.03.2009r.

Wyłączenie odpowiedzialności karnej

Okoliczności wyłączające bezprawność czynu, winę i szkodliwość społeczną.

1. Do okoliczności wyłączających bezprawność czynu zaliczamy (inaczej kontratypy) :

• obronę konieczną

• stan wyższej konieczności

• działanie w ramach uprawnień bądź obowiązków

• zgoda pokrzywdzonego - zgoda dysponenta dobrem

• czynności lecznicze (w tym zabiegi kosmetyczne)

• karcenie małoletnich

• ryzyko sportowe

• ostateczna potrzeba

• zwyczaj

Obrona konieczna polega na odpieraniu bezpośredniego bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu.

Przekroczenie granicy obrony koniecznej może przybrać postać :

• ekscesu intensywnego - gdy broniący się stosuje sposób obrony, który był niekonieczny do odparcia zamachu albo, gdy zachodzi rażąca dysproporcja dóbr między dobrem zaatakowanym przez napastnika a dobrem naruszonym przez broniącego.

• eksces ekstensywny - gdy działanie obronne jest spóźnione albo przedwczesne.

Stan wyższej konieczności polega na w zasadzie sprzecznym z prawem karnym poświęceniu jakiegoś dobra, jeżeli było to zachowanie się podjęte w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego dobru chronionemu prawem, przy czym niebezpieczeństwa tego nie można było uniknąć inaczej niż przez poświęcenie dobra, a dobro poświęcone nie przedstawia wartości oczywiście wyższej niż dobro ratowane (nie musi być zamach, tylko samo niebezpieczeństwo, zasada subsydiarności - dobro poświęcone nie może mieć większej wartości niż dobro ratowane). Stan wyższej konieczności musi mieć charakter działania umyślnego i musi być znamienne określonym celem.

Kolizja obowiązków to jedna z odmian stany wyższej konieczności.

Wyłączenie stanu wyższej konieczności to sytuacja, gdy podmiot ma szczególny obowiązek chronić pewne dobro nawet narażając się na niebezpieczeństwo osobiste (np. strażak ratujący mienie).

Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków

Np. można zatrzymać złodzieja i przetrzymać go do czasu przyjazdu policji.

Zgoda pokrzywdzonego (inaczej zgoda dysponenta dobrem)

Zgoda jest prawnie skuteczna, gdy spełnia określone warunki :

- dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może swobodnie nim dysponować

- zgoda jest dobrowolna (bez przymusu, szantażu, groźby karalnej)

- zgoda istnieje w chwili czynu.

Czynności lecznicze dot. również zabiegów kosmetycznych

Muszą być spełnione trzy warunki :

- działanie musi być podjęte w celu leczniczym, a więc diagnostycznym lub terapeutycznym, a nie
eksperymentalnym (wtedy obowiązują inne zasady)

- leczący działał zgodnie z zasadami sztuki medycznej

- istniała zgoda pokrzywdzonego, jeżeli była wymagana.

Karcenie małoletnich

Jest dozwolone, gdy spełnia trzy warunki :

- musi mieć cel wychowawczy

- wykonywane jest przez rodziców lub prawnych opiekunów dziecka

- nie przekracza pewnego stopnia intensywności, inaczej musi przybrać społecznie akceptowaną formę.

Ryzyko sportowe

Uprawianie niektórych dziedzin sportu wiąże się z wypełnieniem czynu zabronionego. Muszą być spełnione trzy warunki :

- uprawianie danej dyscypliny sportu jest dozwolone

- działanie było podjęte w celu sportowym

- nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej

Ostateczna potrzeba

Polega na tym, że wydanie rozkazu przez uprawnioną do tego osobę może być wymuszone przy użyciu niezbędnych do tego środków, jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdziałania, a posłuchu dla rozkazu nie można było osiągnąć inaczej (np. powódź).

Zwyczaj - to sytuacja, kiedy zwyczaj, utrwalona praktyka działania uzasadnia pojęcie pewnego działania (łapówki, śmigus dyngus).

2. Okoliczności wyłączające winę

• niepoczytalność, która oznacza brak możliwości rozpoznania znaczenia swojego czynu lub pokierowania swym postępowaniem, który zachodzi w chwili czynu i spowodowany jest upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych.

• poczytalność ograniczona nie wyłącza winy, ale powoduje jej ograniczenie poprzez stopniowanie winy. Konsekwencją jest możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary.

• wprawienie się w stan odurzenia nie wyłącza odpowiedzialności karnej, jeżeli spełnione są łącznie 2 warunki :

1. sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości bądź odurzenia

2. sprawca przewidywał lub mógł przewidzieć, że wprawiając się w taki stan wywoła u siebie niepoczytalność lub znaczne ograniczenie swej poczytalności.

Stan nietrzeźwości, czyli powyżej 0,5 promila alkoholu we krwi lub 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Stan po użyciu alkoholu to 0,2-0,5 promila alkoholu we krwi lub 0,1 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

• błąd co do faktu, czyli sytuacja, gdy zachodzi rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim sprawcy, przy czym dla odpowiedzialności karnej istotny jest taki błąd co do faktu, który dotyczy okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego.

Nieświadomość bezprawności czynu, inaczej błąd co do prawa (ale wpływa na odpowiedzialność karną), powoduje tylko, gdy nieświadomość bezprawności jest usprawiedliwiona (art. 30 KK).

• błąd co do kontratypu lub okoliczności wyłączającej winę - nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę (art. 29 KK).

• rozkaz przełożonego - żołnierz dopuszczający się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu nie popełnia przestępstwa chyba, że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo. Jest to tzw. koncepcja umiarkowanego posłuszeństwa zwana teorią „myślących bagnetów”. Jej przeciwieństwo to teoria „ślepych bagnetów”, czyli bezwzględne posłuszeństwo.

3. Okoliczności wyłączające szkodliwość społeczną czynu, czyli znikoma szkodliwość społeczna czynu.

• zbieg przestępstw, czyli taka sytuacja, w której sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw w określonym czasie, tzn. przed wydaniem pierwszego wyroku nawet nieprawomocnego za którekolwiek z tych przestępstw.

W takiej sytuacji Kodeks Karny przewiduje karę łączną, która polega na łączeniu kar tego samego rodzaju, przy czym KK wskazuje dwie górne i jedną dolną granicę kary łącznej.

Kara łączna nie może być niższa od najwyższej z wymienionych kar (minimum), a nie może być wyższa od sumy kar wymierzonych oraz nie może być wyższa od maksimum przewidzianego dla danego rodzaju kary, tj. przy grzywnie 540 stawek dziennych, ograniczenie wolności 18 miesięcy, a pozbawienie wolności 15 lat - drugie maksimum.

Zasady wymierzania kary łącznej stosuje się zarówno wtedy, gdy sprawy o wszystkie zbiegające się przestępstwa rozstrzygane są w jednym procesie oraz gdy za poszczególne przestępstwa orzeczono kary w różnych postępowaniach i zachodzi potrzeba orzeczenia tzw. wyroku łącznego.

Zasady wymierzania kary łącznej nie stosuje się do tzw. ciągu przestępstw.

Ciąg przestępstw polega na tym, że :

1. sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw

2. w krótkich odstępach czasu

3. zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny za którekolwiek z tych przestępstw, wtedy sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje w wysokości do górnej granicy zagrożenia ustawowego zwiększonego o połowę.

Kara łączna orzekana jest natomiast w razie zbiegu ciągów przestępstw lub zbiegu ciągu przestępstwa z innymi przepisami.

Przestępstwo ciągu to takie, gdy sprawca dopuścił się przestępstwa w krótkich odstępach czasu dwu lub więcej zachowań w wykonaniu z góry powziętego zamiaru. Wtedy dwa lub więcej zachowania uważa się za jeden czyn zabroniony (np. robotnik budowlany wynosi codziennie po 3 cegły).

Nauka o karze, środkach karnych i środkach zabezpieczających.

Kara kryminalna to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu i wymierzana w imieniu państwa przez sąd.

Do kar nie zaliczamy środków zabezpieczających (tymczasowe aresztowanie, poręczenie majątkowe, dozór policyjny, powstrzymanie się od przebywania w określonym miejscu).

Teorie kary :

1. Teorie bezwzględne, czyli absolutnie kładące nacisk na to, że kara ma być odpłatą za przestępstwo, że jest wymierzona po to, aby stało się zadość sprawiedliwości. Są skierowane ku przeszłości, to tzw. teorie retrospektywne.

2. Teorie względne, inaczej utylitarne, akcentują celowy charakter kary, która powinna służyć zapobieżeniu popełniania przestępstw przez ukaranego i innej osoby. Są skierowane ku przyszłości, to tzw. teorie prospektywne.

3. Teorie mieszane, czyli pogodzenie w jednej koncepcji idei kary jako sprawiedliwej odpłaty
   z ideą kary celowej (w Polsce).

System kar

Obejmuje kary i środki karne. Do kar zaliczamy :

- grzywnę,

- ograniczenie wolności,

- pozbawienie wolności,

- 25 lat pozbawienia wolności,

- dożywotnie pozbawienie wolności.

Preferencje ustawodawcy, co do kolejności ich stosowania - pierwszeństwo mają kary wolnościowe.

Grzywna - występuje w dwóch formach :

1. grzywny kwotowej, gdy wskazuje się kwotę pieniężną

2. grzywny orzekanej w stawkach dziennych - najpierw określa się liczbę stawek dziennych,
   a potem wysokość pojedynczej stawki. Wymierza się w granicach od 10 do 360 stawek dziennych, a wysokość pojedynczej stawki ustala się w granicach od 10 zł do 2000 zł. Liczba stawek zależy od czynu, stopnia zawinienia, szkodliwości społecznej, zachowania się sprawcy,
   a wysokość stawki zależy od dochodów sprawcy, jego warunków osobistych lub rodzinnych, stosunków majątkowych i możliwości zarobkowych.

Grzywna samoistna to taka, gdy podstawą do jej wymierzenia jest zagrożenie tą karą w sankcji ustawowej za dane przestępstwo. Nie może być też wymierzana, jeśli nie jest przewidziana w sankcji, jeżeli sąd odstępuje od wymierzenia kary pozbawienia wolności lub nadzwyczajnie łagodzi karę.

Może być również orzeczona obok kary pozbawienia wolności, ale wyłącznie terminowej,

tzn. nie 25 lat albo dożywocia, wtedy gdy sprawca dopuścił się przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, lub korzyść taką osiągnął. Nawet, gdy nie jest możliwe orzeczenie kary grzywny na innej podstawie, to można ją orzec obok kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności, gdy zawiesza się warunkowo wykonanie tej kary.

Kara ograniczenia wolności.

Stosowana jest na niewielką skalę i „za zgodą oskarżonego”, gdyż Kodeks Karny mówi o wysłuchaniu skazanego przy określaniu rodzaju lub sposobu wykonywania pracy, gdyż w przeciwnym razie byłoby to sprzeczne z nakazem pracy przymusowej.

Kara ograniczenia wolności trwa w zasadzie najmniej 1 miesiąc, a najwyżej 12 miesięcy.

W czasie odbywania kary skazany :

1. nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu

2. jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd

3. ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Obowiązek wykonywania przez skazanego pracy ma zasadnicze znaczenie i może polegać na wykonywaniu nieodpłatnie kontrolowanej pracy na cele społeczne, w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną, lub na rzecz społeczności lokalnej w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie lub w przypadku skazanych, którzy są zatrudnieni, sąd może orzec o potrącaniu od 10% do 25 % wynagrodzenia za pracę na rzecz skarbu państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd przy jednoczesnym zakazie rozwiązywania przez skazanego stosunku pracy bez zgody sądu.

Obok kary ograniczenia wolności, sąd może oddać skazanego pod dozór oraz nałożyć na niego obowiązek :

- przeproszenia pokrzywdzonego,

- wykonywania obowiązku alimentacyjnego,

- powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających

- zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części

- świadczenia pieniężnego na określony cel społeczny.

Kara pozbawienia wolności

Jest realizowana w systemie progresywnym w zakładach karnych typu dla młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy, dla recydywistów penitencjarnych oraz odbywających karę aresztu wojskowego, a także zamkniętych, otwartych i półotwartych.

Karę pozbawienia wolności orzeka się w miesiącach i latach. Trwa od 1 miesiąca do 15 lat.

Kara 25 lat i dożywocie

Mają charakter izolacyjny, zabezpieczający społeczeństwo przed niebezpiecznymi sprawcami przestępstw. Nie wyklucza się starań o ułaskawienie i przedterminowe warunkowe zwolnienie po odbyciu 25 lat kary, chyba że sąd zastrzeże inaczej.

Kary dożywotniego pozbawienia wolności nie stosuje się wobec sprawcy, który w czasie popełniania przestępstwa nie ukończył lat 18.

W KK nie ma kary śmierci, od 1988 roku nie wykonano kary śmierci, nie orzekano. W 1997 roku KK zniósł karę śmierci.

Środki karne

Można je podzielić na :

• jednorazowe

• wymierzone w czasie - orzeka się je na okres od 1 roku do 10 lat. Okres ten biegnie od uprawomocnienia się wyroku, z tym że nie biegnie on w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo, a w przypadku orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie też do chwili zwrotu przez skazanego dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów.

Ponadto KK zobowiązuje sąd rozpatrujący sprawę karną do skierowania zawiadomienia do właściwego sądu rodzinnego, jeżeli uważa on za celowe orzeczenie ograniczenia lub pozbawienia praw rodzicielskich lub opiekuńczych w przypadku popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego lub współdziałania z nim.

Od środków karnych należy odróżnić prawne skutki skazania, czyli skutki wynikające z innych ustaw niż ustawa karna.

Pozbawienie praw publicznych

Środek ten zawiera element moralnego potępienia sprawcy i jest realizowany poprzez utratę uprawnień :

1. Związanych z działalnością w sferze publicznej :

• czynne i bierne prawo wyborcze do organów władzy publicznej, organów samorządu zawodowego lub gospodarczego

• prawo do udziału w wymiarze sprawiedliwości, np. ławników

• prawo do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego

• utrata stopnia wojskowego

2. Utrata orderów, odznaczeń i honorowych tytułów oraz utrata zdolności do ich uzyskania
   w okresie trwania pozbawienia praw. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

3. Zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, orzeka się gdy sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Wykład 4 - 23.05.2009r.

Zakaz prowadzenia pojazdów

Może być orzeczony w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności, gdy z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji.

Orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju. Obligatoryjnie, jeżeli sprawca był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca wypadku.

Ponadto sąd może orzec taki zakaz na zawsze :

1. fakultatywnie

• w razie popełnienia przestępstwa umyślnego spowodowania katastrofy lub bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy komunikacyjnej, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu

• w razie popełnienia przestępstwa nieumyślnego spowodowania katastrofy komunikacyjnej

2. obligatoryjnie - w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny
   w warunkach określonych j.w.(wcześniej sąd może zakazać na zawsze, a gdy recydywa - musi).

Sąd na poczet tego środka zalicza okres zatrzymania prawa jazdy lub innego odpowiedniego dokumentu.

Przepadek przedmiotów dotyczy :

• przedmiotów stanowiących mienie ruchome, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa

• przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa

• przedmiotów, których wytwarzanie, obrót, posiadanie albo przewóz jest zakazane

• przedmiotów pochodzących nie bezpośrednio z przestępstwa

Podanie wyroku do publicznej wiadomości

Ma głównie zadanie ogólnoprewencyjne, ale też może leżeć w interesie pokrzywdzonego. KK nie określa formy publikacji, sąd może wybrać taką formę, którą uzna za stosowną. Środek ten stosuje się tylko w wypadkach wskazanych w ustawie, np. na wniosek pokrzywdzonego, w przypadku prowadzenia pojazdów mechanicznych w stanie nietrzeźwości, itd.

Nawiązka i świadczenie pieniężne

Nawiązka może być orzeczona :

1. Fakultatywnie (sąd może)

1. w razie skazania za umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia (nawiązka na cel ochrony zdrowia art. 47 par 1 KK)

2. w razie skazania za przestępstwa przeciwko środowisku (nawiązka na cel społeczny związany z ochroną środowiska)

3. w razie skazania za przestępstwo zniesławienia (to nawiązka na PCK lub inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego).

2. Obligatoryjnie (sąd musi)

1. w razie skazania sprawcy za przestępstwo umyślnego spowodowania katastrofy lub bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy komunikacyjnej, jeżeli prowadzący pojazd mechaniczny był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo zbiegł z miejsca zdarzenia.

Nawiązkę orzeka się w wysokości do 100 000 zł.

Nawiązka może też być orzeczona na rzecz pokrzywdzonego zamiast obowiązku naprawienia szkody.

Świadczenie pieniężne

Polega na wpłaceniu określonej kwoty do 20 000 zł na określony cel społeczny.

Świadczenie pieniężne stosuje się przede wszystkim, gdy odstępuje się od wymierzenia kary, a także w innych przypadkach wskazanych w ustawie, np. przy warunkowym umorzeniu postępowania.

Świadczenie pieniężne w wysokości do 60 000 zł orzeka się w razie skazania sprawcy za przestępstwo prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego.

Obowiązek naprawienia szkody

Ma istotne znaczenie z punktu widzenia tzw. sprawiedliwości naprawczej. Sąd może orzec obowiązek naprawienia szkody w całości lub w części na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej (np. kogoś z rodziny) w razie skazania za przestępstwo :

• spowodowania śmierci

• ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

• naruszenia czynności narządów ciała

• rozstroju zdrowia

• przeciwko bezpieczeństwo w komunikacji

• przeciwko środowisku

• przeciwko mieniu

• przeciwko obrotowi gospodarczego

Niezależnie od obowiązku naprawienia szkody jako odrębnego środka karnego, sąd może również zobowiązać sprawcę do naprawienia szkody w ramach obowiązków związanych z probacją (czyli wystawianiem na próbę)

Zwrot korzyści

W wypadku skazania lub warunkowego umorzenia postępowania za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową osobie fizycznej lub prawnej lub jednostce organizacyjnej bez osobowości prawnej, a popełnione przez sprawcę działającego w jego imieniu lub interesie, sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść majątkową do jej zwrotu w całości lub w części na rzecz skarbu państwa chyba, że korzyść ta uległa zwrotowi innemu podmiotowi.

Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi oraz obowiązek powstrzymania się od przebywania…. art. 39 par. 2 pkt 2a i 2b KK
Te zakazy dotyczą przestępstw, w których sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu oraz w przypadku skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy przeciwko osobie najbliższej. Obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu.

Zaniechanie ukarania sprawcy

1. Niepodleganie karze - przewidziane w przypadku : czynnego żalu, ukrywania sprawcy przestępstwa będącego osobą najbliższą oraz złożenia fałszywego zeznania w obawie przed odpowiedzialnością karną przez osobę niewiedzącą o swoim prawie do odmowy składania zeznania.

2. Abolicja - ustawodawcze darowanie pewnych przestępstw określonych przez wskazanie ich typów lub zagrożeń ( np. do iluś tam lat) oraz daty, przed którą zostały popełnione. Abolicję
   z reguły łączy się z amnestią.

3. Odstąpienie od wymierzenia kary - oprócz przekroczenia granic obrony koniecznej w wyniku strachu lub wzburzenia jest fakultatywne:

1. gdy sprawca współdziałał z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, a następnie ujawnił wobec organu ścigania informację dotyczącą współuczestników przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia zwłaszcza, gdy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnienia innego przestępstwa.

2. w przypadku przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności nie przekraczającą
   lat 3 albo alternatywnie karami grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności, jeżeli wymierzenie środka karnego jest wystarczające do spełnienia celów kary

3. warunkowe umorzenie postępowania karnego - stosuje sąd na okres próby wynoszący od 1 roku do 2 lat. Przesłanki :

• popełnione przestępstwo jest zagrożone karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności

• sprawca nie był dotychczas karany za przestępstwa umyślne (nie dotyczy to skazań, które uległy zatarciu)

• okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości

• wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne

• istnieje pozytywna prognoza co do tego, że sprawca pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni nowego przestępstwa.

W przypadku, gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony
i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie postępowania karnego może być też stosowane, co do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Umarzając warunkowo postępowanie stwierdza się, że sprawca ponosi winę. Oskarżony może sprzeciwić się warunkowemu umorzeniu, co powoduje skierowanie sprawy na rozprawę.

Warunkowe umorzenie może być połączone z dozorem kuratora, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub odpowiedniej organizacji społecznej. Umarzając warunkowo postępowanie można też na sprawcę nałożyć obowiązek w postaci :

• obowiązku informowania sądu lub kuratora o przebiegu próby,

• obowiązku przeproszenia pokrzywdzonego,

• wykonywania obowiązku alimentacyjnego,

• powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających.

Umorzenie staje się definitywne, jeżeli próba przebiegnie pomyślnie.

Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco naruszy porządek prawny, a w szczególności popełni przestępstwo albo uchyla się od dozoru, wykonywania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody oraz jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco naruszy porządek prawny, a w szczególności, gdy w tym czasie popełni przestępstwo.

Warunkowo umorzone postępowanie można podjąć do 6-ciu miesięcy od zakończenia próby.

Sądowy wymiar kary

Zasady sądowego wymiaru kary i środków karnych

Sadowy (sędziowski) wymiar kary to orzeczenie kary przez sąd danemu sprawcy w konkretnej sprawie

(pojęcie przeciwne - ustawowy wymiar kary, czyli tzw. „widełki”).

Rządzą nim następujące zasady :

1. zasada swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy (art. 53 KK)

2. zasada indywidualizacji kary (art. 55 KK)

3. zasada oznaczoności kary - kara wymierzona przez sąd w wyroku skazującym musi być oznaczona co do rodzaju i wysokości.

Dyrektywy sądowego wymiaru kary :

- ogólne

- szczególne

Dyrektywy ogólne :

1. stopień winy sprawcy - dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy

2. humanitaryzm kary - nie wolno upokarzać, poniżać

3. stopień szkodliwości społecznej czynu

4. cele zapobiegawcze i wychowawcze w stosunku do skazanego, tzw. prewencja indywidualna, szczególna (chodzi o odstraszenie sprawcy po to, aby więcej tego nie robił)

5. potrzeba w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa, tzw. prewencja ogólna (ma oddźwięk społeczny)

6. dyrektywa pierwszeństwa kar wolnościowych (stosując karę bada się, czy ta nie związana
   z pozbawieniem wolności będzie wystarczająca)

Dyrektywy szczegółowe

1. art. 54 par. 1 KK - w przypadku wymierzania kary nieletniemu lub małoletniemu, pierwszeństwo ma dyrektywa prewencji indywidualnej rozumiana jako wychowanie skazanego

2. przy wymierzaniu grzywny ustalając wysokość stawki dziennej, należy uwzględnić dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe

3. przy wymierzaniu kary bierze się również pod uwagę sposób życia sprawcy przed popełnieniem przestępstwa, a także zachowanie się sprawcy po jego popełnieniu.

Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary

tzn. orzeczenie kary w wysokości do górnej granicy zagrożenia ustawowego zwiększonego o połowę.

Sytuacje :

- ciąg przestępstw

- recydywa specjalna :

1. zwykła - jeżeli sprawca popełnia umyślnie przestępstwo podobne, czyli tego samego rodzaju
   z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnionego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, do umyślnego przestępstwa, za które był uprzednio skazany, a ponadto za uprzednie przestępstwo odbył co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności, a nowe przestępstwo popełnione było przed upływem 5-ciu lat od odbycia tej kary.

2. wielokrotna - multirecydywa - zachodzi wtedy, gdy :

• sprawca był już uprzednio karany w ramach recydywy specjalnej zwykłej, odbył łącznie co najmniej 1 rok pozbawienia wolności oraz w ciągu 5-ciu lat po odbyciu kary w całości lub w części ostatniej kary, popełnił ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia.

• uczynienie przez sprawcę z popełnienia przestępstwa stałego źródła dochodu lub popełnienia przestępstwa działając w grupie przestępczej albo w związku mającym na celu popełnianie przestępstw.

Nie stosuje się zaostrzenia ustawowego względem recydywistów specjalnych w przypadku zbrodni.

Nadzwyczajne złagodzenie kary

Polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia lub wymierzeniu kary łagodniejszego rodzaju według następujących zasad :

1. jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od 1/3 dolnej granicy zagrożenia ustawowego,

2. jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od 1 roku, sąd wymierza grzywnę, ograniczenie wolności albo pozbawienie wolności,

3. jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od 1 roku, sąd wymierza grzywnę albo ograniczenie wolności

4. jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie grzywną, ograniczeniem lub pozbawieniem wolności, nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od jej wymierzenia i wymierzeniu środka karnego z wyłączeniem pozbawienia praw publicznych.

Podstawy nadzwyczajnego złagodzenia kary

• w wypadkach przewidzianych w ustawie, np. przekroczenie granic obrony koniecznej

• w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze oddziaływania kary

• w szczególnie uzasadnionych przypadkach, kiedy nawet najmniejsza kara przewidziana za dane przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności :

1. jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo sprawca i pokrzywdzony uzgodnili sposób naprawienia szkody

2. ze względu na postawę sprawcy zwłaszcza, gdy czynił starania o naprawienie szkody lub jej zapobieżenia

3. jeżeli sprawca nieumyślnego przestępstwa lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem.

Zmiana rodzaju kary na łagodniejszy

Jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, sąd może orzec zamiast kary pozbawienia wolności grzywnę albo ograniczenie wolności, w szczególności, jeżeli orzeka równocześnie środek karny, za wyjątkiem sprawcy występku umyślnego, który był już uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania chyba, że skazanie uległo zatarciu.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary

Jest środkiem probacyjnym, jest jedną z odmian warunkowego skazania, polega na stwierdzeniu winy sprawcy w wyroku skazującym z jednoczesnym poddaniem sprawcy próbie od wyniku, której zależy, jaką ostatecznie poniesie on dolegliwość.

Przesłanki stosowania :

1. orzeczono karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 2 lat, karę ograniczenia wolności albo grzywnę samoistną

2. wymierzenie kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania jest wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary.

Zawieszając wykonanie kary sąd bierze pod uwagę postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa.

Nie stosuje się warunkowego zawieszenia wykonania kary do sprawcy, który dopuścił się przestępstwa
w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej chyba, że zachodzi wyjątkowy wypadek uzasadniony szczególnymi okolicznościami.

Okres próby wynosi od 2 do 5 lat w wypadku zawieszenia kary pozbawienia wolności, a od 1 roku do 3 lat w wypadku zawieszenia grzywny lub ograniczenia wolności.

W przypadku zawieszenia wykonania kary małoletniemu lub wielokrotnemu recydywiście, okres próby oznacza się od 3 do 5 lat. Pomyślny przebieg okresu próby powoduje, że po 6-ciu miesiącach od jego zakończenia skazanie ulega zatarciu z mocy prawa. Zatarcie skazania nie może nastąpić przed wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem wykonania.

Ponadto sąd może zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności orzec grzywnę w wysokości
do 180 stawek dziennych, a zawieszając ograniczenie wolności - do 90 stawek dziennych.

W ramach okresu próby można również nałożyć na skazanego obowiązki :

• powstrzymanie się od nadużywania alkoholu

• powstrzymanie się od przebywania w określonym miejscu

• poddania się leczeniu (ale za zgodą oskarżonego)

Ponadto zawieszenie wykonania kary może łączyć się z dozorem osoby lub instytucji.

Zarządzenie wykonania kary

Niepomyślny przebieg próby powoduje zarządzenie wykonania kary :

1. obligatoryjnie - jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności

2. fakultatywnie - jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny,
   w szczególności gdy popełnił inne przestępstwa niż umyślne i podobne do poprzedniego, jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych na niego obowiązków lub środków karnych albo jeżeli skazany po wydaniu wyroku , ale przed jego uprawomocnieniem się rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

Decyzja o zarządzeniu wykonania kary nie może być podjęta w ciągu 6-ciu miesięcy od upływu okresu próby.

Zmiana kary orzeczonej

Warunkowe przedterminowe zwolnienie polega na skróceniu okresu próby skazanego w zakładzie karnym, gdy taki dalszy pobyt nie jest już konieczny.

Przesłanki :

1. odbycie co najmniej połowy kary, jednak nie wcześniej niż po 6-ciu miesiącach,

2. w przypadku skazanego w warunkach recydywy specjalnej po upływie 2/3 kary, jednak nie wcześniej niż po 1 roku,

3. w przypadku recydywy specjalnej wielokrotnej po odbyciu 3/4 kary, jednak nie wcześniej niż po 1 roku.

Te reguły mogą być modyfikowane przez sąd w wyroku skazującym.

Warunkowe zwolnienie następuje na okres próby, który w zasadzie jest równy części kary pozostałej do odbycia, ale nie krótszy niż 2 lata, a nie dłuższy niż 5 lat (multirecydywa - minimum 3 lata, a w przypadku dożywotniego pozbawienia wolności lat 10).

Warunkowo zwolniony może być poddany obowiązkom takim samym jak przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary.

Niepomyślny przebieg próby powoduje odwołanie warunkowego zwolnienia. Okresu spędzonego na wolności nie zalicza się na poczet kary, a ponadto nie można ponownie warunkowo zwolnić skazanego przed upływem 1 roku od osadzenia w zakładzie karnym, a przy karze dożywotniego pozbawienia wolności, przed upływem 5-ciu lat.

Sąd odwołuje warunkowe zwolnienie :

1. obligatoryjnie - jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania,

2. fakultatywnie - jeżeli zwolniony w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności, gdy dopuścił się innego przestępstwa lub została orzeczona inna kara niż pozbawienie wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania albo gdy uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych.

6

---