Mandat

Funkcjonują dwa sposoby rozumienia mandatu:

a) jest to pełnomocnictwo udzielone deputowanemu przez wyborców na skutek aktu wyborczego,

b) jest to całokształt praw i obowiązków przedstawicieli nabytych w wyniku wyborów,

W pojęciu „mandatu” jako pełnomocnictwa (upoważnienia) wyróżnić można dwa przeciwstawne sobie typy stosunku wyborca-reprezentant, tj, mandat imperatywny i przedstawicielski.

Mandat przedstawicielski, upoważnienie do sprawowania funkcji w organach przedstawicielskich (np. posła, senatora, radnego). Mandat upoważnia do reprezentowania wyborców, przedstawiania opinii i poglądów oraz podejmowania decyzji w drodze głosowania.
Wyróżnia się dwa typy mandatu przedstawicielskiego:
1) wolny mandat przedstawicielski - przedstawiciel jako reprezentant całego narodu ma prawo podejmować działania zgodne z własnymi przekonaniami, nie może też być przez wyborców odwołany przed upływem kadencji. W praktyce jednak musi się on liczyć z wolą wyborców, by zostać wybranym w następnych wyborach;
2) imperatywny (związany) mandat przedstawicielski - nakłada na przedstawiciela obowiązek uwzględniania opinii i woli elektoratu, wyborcy mogą go odwołać przed upływem kadencji.

W Polsce, obowiązuje typ mandatu przedstawicielskiego wolnego. Zgodnie z konstytucją poseł (senator) jest przedstawicielem narodu, nie jest związany instrukcjami wyborców i nie może być przez nich odwołany. Złożenie mandatu przedstawicielskiego następuje wyłącznie w przypadku odmowy ślubowania.

Mandat imperatywny - rodzaj mandatu przedstawiciela. Zakłada on, że przedstawiciel reprezentuje swoich wyborców i powinien wykonywać ich zalecenia. Można go odwołać, gdy nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Mandat imperatywny występował np. w polskim Sejmie w czasach demokracji szlacheckiej. Dziś rzadko stosowany, mandat imperatywny mają np. deputowani do Bundesratu. Przeciwieństwo mandatu wolnego. Zasady ustalania wyników wyborów

W polskim prawie wyborczym podstawkowe rozstrzygnięcia dotyczące stosowanych zasad ustalania wyników wyborów zawarte są w Konstytucji.

W wyborach do Sejmu, na podstawie art. 96 ust. l, ma zastosowanie zasada proporcjonalności, a w wyborach prezydenckich, stosownie do art. 127 ust. 4 zasada bezwzględnej większości. Konstytucja nie rozstrzyga natomiast zasady ustalania wyników głosowania w wyborach do Senatu. / zasada większościowa/.

Obydwie zasady - większościowa i proporcjonalna - niezależnie od dzielących je różnic zawsze dotyczą relacji pomiędzy liczbą oddanych głosów a ostatecznym wynikiem wyborów, ustalonym na podstawie przyjętego sposobu podziału mandatów.

Wygaśnięcie i obsadzenie mandatu w czasie kadencji

Przyczyny wygaśnięcia mandatu przed upływem kadencji są wspólne dla posłów i senatorów.

Wygaśnięcie mandatu następuje w razie:

a) odmowy złożenia Ślubowania,

b) utraty prawa wybieralności,

c) zrzeczenia się mandatu

d) śmierci,

e)złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia dotyczącego pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa albo współpracy z tymi organami w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 10 rnaja 1990 r

f) Wygaśnięcie mandatu posła i senatora przed upływem kadencji w związku z zajmowaniem lub powołaniem na określone w ustawie stanowisko - niepołączalne z mandatem przedstawicielskim .

Art. 103 w związku z art. 108 Konstytucji stanowi, że mandatu posła i senatora nie można łączyć z funkcją:

a) Prezesa NBP,, Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora

b) zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta RP lub z zatrudnieniem w administracji rządowej, z tym że zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej,

c) ponadto nie rnogą sprawować mandatu poselskiego i senatorskiego: sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie państwowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa.

Instytucje demokracji bezpośredniej

Referendum jest to instytucja demokracji bezpośredniej, polegająca na tym, że obywatele w drodze głosowania powszechnego wyrażają swoją wolę w określonej sprawie.

Referenda dzielą się na:

a) ogólnokrajowe i lokalne (z uwagi na zasięg terytorialny głosowania),

b) rozstrzygające i konsultacyjne (z uwagi na moc wiążącą wyniku referendum),

c) obligatoryjne i fakultatywnej (z uwagi na wymóg prawny przeprowadzenia referendum), d) konstytucyjne i ustawodawcze (z uwagi na materię głosowania)

Podstawowe pojęcia z zakresu prawa wyborczego

Pojęcia „prawo wyborcze” i „system wyborczy” są nieodłącznymi elementami związanymi z funkcjonowaniem w demokratycznym państwie zasady przedstawicielstwa. Konsekwencją jej przyjęcia są pewne reguły określające sposób wyłaniania organów przedstawicielskich.

Podstawowe akty prawne oraz towarzyszące im akty wykonawcze składają się na pojęcie prawa wyborczego.

Pr. wyborcze w znaczeniu przedmiotowym to całokształt norm prawnych obowiązujących w państwie i regulujących tryb wyboru organów przedstawicielskich.

Pr. wyborcze w znaczeniu podmiotowym to określone w przepisach obowiązującego prawa uprawnienia ogółu obywateli do udziału w wyborach do organów przedstawicielskich.

Szerszym niż „prawo wyborcze” jest pojęcie „system wyborczy”.

System wyborczy jest rozumiany jako całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym, a także nie mających charakteru prawnego, stosowanych w praktyce wyborów do organów przedstawicielskich.

System wyborczy sensu largo oznacza ogół zasad dotyczących trybu przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz zasad podziału mandatów, a jako zasady ustalania wyników wyborów funkcjonuje w znaczeniu sensu stricto.

Mimo że „system wyborczy” jest pojęciem szerszym niż „prawo wyborcze”, to fundamentalną rolę przypisać należy prawu wyborczemu określającemu całokształt postępowania wyborczego i ustanawiającemu podstawowe zasady, na podstawie których postępowanie to jest prowadzone.

FUNKCJE PRAWA WYBORCZEGO

1. Funkcja kreacyjna - polega ona na wyrażaniu przez wyborców akceptacji i preferencji dla przedstawionych im w postępowaniu wyborczym alternatyw politycznych, a w szczególności personalnych;

2. Funkcja polityczno-programowa - polega na wyrażeniu przez wyborców poparcia dla określonego programu politycznego przedstawianego przez poszczególne ugrupowania polityczne w ramach prezentowanych przez nie platform wyborczych.

3. Funkcja legitymująca - określa jaką spełniają wybory do organów przedstawicielskich. W jej ramach akcentuje się element legitymizowania przez akt wyborczy dokonywany przez podmiot władzy suwerennej, określonego systemu polityczno-ustrojowego i określonej ekipy rządzącej;

4. Funkcja integracyjna - umożliwia zespolenie zbiorowo określonego podmiotu władzy suwerennej poprzez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania i wyrażania jego woli;

5. Funkcja petryfikacyjna - zmierza poprzez treść norm prawa wyborczego do wykreowania i zdeterminowania kształtu nowego systemu partyjnego,, przy nieuwzględnieniu stopnia atomizacji społeczeństwa.

KONSTYTUCYJNE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO W POLSCE

Zasady prawa wyborczego są zespoleni podstawowych decyzji politycznych przesądzających o ogólnym charakterze wyborów. Z reguły katalog ten tworzony jest na podstawie kryterium cztero- lub pięcioprzymiotnikowych wyborów do poszczególnych organów przedstawicielskich.

Zawiera on zasady:

• powszedniości.,

• równości,

• bezpośredniości,

• tajności głosowania

• oraz jedną z zasad dotyczących podziału mandatów, tj. zasadę wyborów proporcjonalnych albo większościowych, czyli zasadę odnoszącą się do systemu wyborczego sensu stricto.

Konstytucyjny katalog zasad prawa wyborczego określony jest odmiennie w stosunku do poszczególnych organów przedstawicielskich - Sejmu i Senatu. Według Konstytucji wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Art. 97 stanowi, że wybory do Senatu są powszechne i bezpośrednie oraz że odbywają się w głosowaniu tajnym.

Ordynacja wyborcza do Senatu poszerza konstytucyjny katalog zasad wyborczych o zasadę większości, według której dochodzi do podziału mandatów w okręgach wyborczych.

Prezydent RP wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością ważnie oddanych głosów.

Zasada powszechności

Zasada powszechności określa krąg obywateli, którzy spełniając określone ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów przedstawicielskich (czynne i bierne prawo wyborcze).

Zasada powszechności wyborów dotyczy więc reguł, na podstawie których funkcjonować będzie w praktyce pojęcie prawa wyborczego w znaczeniu podmiotowym. Reguły te przybierają postać kryteriów nazywanych w literaturze przedmiotu cenzusami wyborczymi. Współcześnie za uzasadnione w demokratycznych państwach uznaje się jedynie stosowanie wymogów obywatelstwa i wieku.

Art.62 Konstytucji stanowi, że prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego - czynne prawo wyborcze - ma obywatel polski, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat

Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu na podstawie Konstytucji przysługuje:

a) obywatelowi polskiemu,

b) mającemu prawo wybierania,

c) który najpóźniej w dniu wyborów ukończył 21 lat - w wyborach do Sejmu albo 30 lat - w wyborach do Senatu.

W wyborach Prezydenckich bierne prawo wyborcze przysługuje:

a) obywatelowi polskiemu,

b) który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat oraz

c) korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu

Pozbawione prawa wybierania i prawa bycia wybieranymi są osoby które:

1.prawomocnym orzeczeniem sądu zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego

2. albo pozbawione praw publicznych

3. czy orzeczeniem Trybunału Stanu zostały pozbawione praw wyborczych

Zasada równości

Zasada równości wyborów rozumiana jest współcześnie w dwojakim znaczeniu -formalnym i materialnym.

1. Zasada równości w sensie formalnym oznacza, iż każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów. Oznacza ona, że siła głosu każdego wyborcy jest równa, co wyrażać się ma we wpływie, jaki ten głos wywiera na ostateczny wynik wyborów. Istota działania tak rozumianej zasady równości wyborów polega na zagwarantowaniu pewnej prawidłowości, że taka sama liczba wyborców w danym okręgu wyborczym wybiera tę samą liczbę przedstawicieli, co równa liczba wyborców zamieszkujących w innym okręgu wyborczym. Naruszenie tej relacji prowadzi do przekreślenia zasady równości materialnej.

Materialne znaczenie równości wyborów związane jest z jej trzema praktycznymi elementami:

• jednolitą normą przedstawicielstwa,

• metodą wyznaczania okręgów wyborczych i

• systemem wyborczym.

Zasada bezpośredniości

Zasada bezpośredniości dotyczy sposobu wyboru przedstawicieli. Oznacza ona, że wyborcy osobiście, bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli. Stąd też wybory bezpośrednie często nazywane są wyborami jednostopniowymi. W sytuacji, kiedy ostateczny wybór następuje poprzez węższe gremia pośredniczące w przekazywaniu woli wyborców, mamy do czynienia z wyborami pośrednimi. W zależności od liczby etapów powoływania kolegiów pośredniczących wybory takie można określić jako dwu- a nawet wielostopniowe. Polskie prawo wyborcze stanowi, że można głosować tylko osobiście.

Zasada bezpośredniości jest też jedną z zasad, na podstawie których przeprowadzane są wybory do Senatu. Wybierając senatorów większością głosów w dwu- i trzymandatowych okręgach wyborczych, wyborca, podobnie jak w wyborach do Sejmu, ma możliwość, poprzez postawienie odpowiedniego znaku na karcie do głosowania, wyrażenia swoich preferencji co do personalnego składu drugiej izby.

Podobny charakter mają też wybory prezydenckie, oparte na systemie większości bezwzględnej.

Zasada tajności głosowania

Zasada tajności głosowania dotyczy tylko tej fazy wyborów, która stanowi realizowanie przez wyborców aktu wyborczego. Odnosi się więc ona do korzystania z czynnego prawa wyborczego.

Zasada tajności głosowania spełnia ważną funkcję gwarantowania wyborcy swobody podjęcia decyzji oraz bezpieczeństwa, że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje. Ponadto tajność głosowania gwarantowana jest także przez tworzenie warunków umożliwiających nieskrępowane oddanie głosu: z jednej strony - obowiązek zorganizowania w lokalach obwodowych komisji wyborczych miejsc zapewniających tajność głosowania oraz z drugiej - obowiązek udania się wyborcy do miejsca zapewniającego tajność głosowania.

Jak uchwala się ustawę?

W Polsce ustawy uchwala Sejm, a następnie przekazywane są Senatowi, który w terminie 30 dni może je przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. W przypadku odrzucenia ustawy przez Senat, lub wprowadzenia do niej poprawek wraca ona do Sejmu, który może odrzucić taką decyzję Senatu bezwzględną większością głosów przy obecności połowy konstytucyjnej liczby posłów (tj. 230). Kolejnym krokiem jest przedstawienie przez Marszałka Sejmu ustawy Prezydentowi, który podpisuje ją w przeciągu 21 dni i zarządza jej publikację w Dzienniku Ustaw. Prezydentowi przysługuje uprawnienie do skierowania ustawy, na tym etapie, do zbadania przez Trybunał Konstytucyjny. Prezydent RP może ze stosownym wnioskiem zwrócić się do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy - jest tzw. uprawnienie weta Prezydenta RP do ustawy . Nie jest jednak ono ostateczne gdyż Sejm może je odrzucić większością 3/5 przy obecności połowy liczby posłów i wtedy Prezydent musi ustawę podpisać w ciągu 7 dni . Jeśli weto nie zostanie odrzucone - ustawa upada i koniec postępowania . Jest jednak wyjątek kiedy Prezydentowi nie przysługuje prawo weta w stosunku do ustawy budżetowej , którą Prezydent może albo podpisać w terminie 7 dni od dnia przedstawienia do podpisu albo skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego . W przypadku zwrócenia się Prezydenta do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej Trybunał Konstytucyjny orzeka nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia złożenia przez Prezydenta RP wniosku w Trybunale Konstytucyjnym . Z inicjatywą uchwalenia ustawy najczęściej występuje Rada Ministrów. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje także grupie co najmniej 100 tys. obywateli, grupie co najmniej 15 posłów, Senatowi i Prezydentowi RP. Przebieg procesu legislacyjnego określa Konstytucja oraz Regulamin Sejmu i Senatu. Wyjątkiem inicjatywy ustawodawczej jest ustawa budżetowa - projekt ustawy budżetowej do Sejmu może zgłosić tylko Rada Ministrów

Wybór prezydenta

Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli 35 lat, nie są pozbawieni praw wyborczych do Sejmu i zbiorą przynajmniej 100 tysięcy podpisów osób popierających ich kandydaturę. Kadencja prezydenta rozpoczyna się w dniu złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym według roty wyznaczonej w Konstytucji. Odmowa złożenia przysięgi powoduje tymczasowe przejęcie obowiązków prezydenckich przez Marszałka Sejmu do czasu wyboru nowego Prezydenta. Nowo wybrany prezydent-elekt obejmuje urząd w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta Rzeczypospolitej. Przed 9 czerwca 2000 prezydent elekt obejmował urząd nazajutrz po ostatnim dniu kadencji ustępującego prezydenta.

Weto prezydenta

Prezydentowi RP przysługuje prawo weta prezydenckiego wobec ustaw, uchwalonych przez Sejm RP. Weto może być uchylone przez Sejm większością 3/5 głosów

Jak się wybiera rade ministrów?

Obowiązująca Konstytucja przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu:

Zasadnicza procedura

• W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę (zwykle wytypowaną wcześniej przez partię polityczną mającą większość w Sejmie lub koalicję partii), która otrzymuje misję sformowania rządu (art. 154 ust. 1 zd. 1 in principio Konstytucji).

• Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 1 in fine Konstytucji).

• Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).

• W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 ust. 2 Konstytucji).

I procedura rezerwowa

• W razie niepowołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w art. 154 ust. 1 lub 2 Konstytucji, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę (art. 154 ust. 3 Konstytucji).

II procedura rezerwowa

• W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę (art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji). (W praktyce ustrojowej, 11 czerwca 2004, doszło uprzednio do desygnowania Prezesa Rady Ministrów na podstawie art. 154 ust. 1 zd. 1 Konstytucji.)

• W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).

• W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory (art. 155 ust. 2 Konstytucji).

Zgodnie z art. 158 ust. 1 in fine Konstytucji, możliwe jest także powołanie nowej Rady Ministrów w trybie tzw. konstruktywnego votum nieufności. Sejm wyraża Radzie Ministrów votum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek złożony przez co najmniej 46 posłów, w którym imiennie powinien być wskazany kandydat na Prezesa Rady Ministrów. W sytuacji przyjęcia takiej uchwały przez Sejm, Prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję Rady Ministrów, powierzyć jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu wyboru nowego rządu i powołać wskazanego w uchwale o wotum nieufności kandydata na Prezesa Rady Ministrów, co rozpoczyna zasadniczą procedurę powoływania Rady Ministrów.

Większość bezwzględna głosów

Większość bezwzględna - gdy podczas głosowania liczba głosów za wnioskiem jest większa od sumy głosów przeciw i wstrzymujących się (aby wniosek został przyjęty, liczba osób popierających go musi stanowić więcej niż 50% wszystkich głosów). Większość bezwzględna jest wymagana np. w Sejmie do odrzucenia poprawki Senatu, ogłoszenia referendum ogólnokrajowego, czy uchwalenia tajności obrad.

Większość bezwzględna jest najczęściej stosowanym kryterium podejmowania decyzji także w innych ciałach zbiorowych (spółkach, spółdzielniach, zgromadzeniach, komisjach, stowarzyszeniach, radach itp.), w których funkcjonuje zasada zbiorowego podejmowania decyzji, np. w systemach demokratycznych.

Przedstawiana niekiedy definicja większości bezwzględnej jako „co najmniej 50% plus jeden głos” jest błędna w przypadku nieparzystej liczby głosujących (większość bezwzględna 201 głosujących wynosi bowiem 101).

Większość kwalifikowana

Większość kwalifikowana - przekraczająca połowę większość głosów, niezbędna do podjęcia uchwały przez dane zgromadzenie, wyrażona procentem (np. 60%, 70%) lub ułamkiem (np. 2/3, 3/5). W zależności od regulacji prawnej może być to np. procent lub ułamek sumy głosów wszystkich członków danego zgromadzenia, członków obecnych na sali lub członków biorących udział w głosowaniu. Przepisy wymagają stosowania w głosowaniu większości kwalifikowanej stosunkowo rzadko, zazwyczaj przy wprowadzaniu zmian o wąskim znaczeniu.

Obowiązująca Konstytucja RP przewiduje stosowanie większości kwalifikowanej w następujących sytuacjach:

w Sejmie:

• 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów - w celu wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach (art. 90 ust. 2),

• 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów - w celu uchwalenia ustawy o zmianie Konstytucji (art. 235 ust. 4),

• 2/3 głosów ustawowej liczby posłów - w celu skrócenia kadencji Parlamentu (art. 98 ust. 3),

• 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów - w celu uchwalenia ustawy przekazanej Sejmowi do ponownego rozpatrzenia przez Prezydenta RP (art. 122 ust. 5),

• 3/5 głosów ustawowej liczby posłów - w celu pociągnięcia do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów (art. 156 ust. 2);

w Senacie:

• 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów - w celu wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach (art. 90 ust. 2);

w Zgromadzeniu Narodowym (połączone izby Parlamentu RP):

• 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego - w celu uznania trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze względu na stan jego zdrowia (art. 131 ust. 2 pkt 4),

• 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego - w celu postawienia Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa (art. 145 ust. 2).

Większość względna

Większość względna - w procedurach wyborczych ustalenie, że dla skuteczności wyboru wystarcza, aby liczba głosów oddanych na rzecz kandydata przewyższała liczbę głosów oddanych na rzecz któregokolwiek innego z kandydatów, nie musi ona jednak przekraczać połowy ogólnej liczby głosujących (np. wybory brytyjskiej Izby Gmin albo polskiego Senatu).

Głosowanie może odbywać się na dwa sposoby:

• FPTP (też FPP), ang. first past the post, co dosłownie oznacza pierwszy przekroczył linię mety (bywa też stosowana ang. nazwa winner-takes-all, czyli zwycięzca-bierze-wszystko). Wyborca wybiera wtedy jednego kandydata spośród zgłoszonych. Stosowana w okręgach jednomandatowych lub przy wyborze na pojedyncze stanowisko.

• Block List (ang.) - wyborca wskazuje n kandydatów i n z największą ilością głosów zostanie wybranych. Stosowane w okręgach wielomandatowych (tak właśnie wybierany jest między innymi polski Senat). Potocznie używane przez wyborców stwierdzenie mam n głosów jest błędne, a co najmniej nieprecyzyjne, ponieważ danego kandydata można wskazać tylko raz.

Większość zwykła

Większość zwykła - gdy podczas głosowania więcej osób biorących udział w głosowaniu opowiada się za wnioskiem niż przeciw. Głosy wstrzymujące się nie są wliczane do wyniku. W Sejmie RP większość głosowań nad ustawami odbywa się w trybie większości zwykłej. Minimalną liczbą głosów potrzebną do osiągnięcia większości zwykłej jest 1 głos.

Jak czytamy w art. 120 Konstytucji, co do zasady Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Większość tą należy odróżnić od „Większości ustawowej liczby posłów” - jak np. w art. 158 Konstytucji RP, która w tym przypadku wynosić będzie min. 231.

Ordynacja wyborcza

Ordynacja wyborcza - zbiór przepisów regulujących sposób przeprowadzenia wyborów.

W Polsce termin ten jest używany w odniesieniu do wyborów parlamentarnych (do Sejmu i do Senatu) oraz wyborów samorządowych (do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw); w przypadku wyborów Prezydenta RP oraz wyborów wójta (burmistrza, prezydenta miasta) używa się sformułowania „ustawa o (...) wyborze (...)”; dla zwięzłości wykładu będzie używany jednolicie termin „ordynacja”.

Ordynacje wyborcze regulują zasady:

• tworzenia i działalności komitetów wyborczych,

• zgłaszania kandydatów,

• finansowania, prowadzenia oraz rozliczenia kampanii wyborczych.

• powoływania i działalności komisji wyborczych bądź innych organów przeprowadzających lub nadzorujących wybory, oraz (budzącego najwięcej kontrowersji i często utożsamianego z pojęciem „ordynacja wyborcza”)

• sposobu przeliczania głosów na mandaty, co ma szczególne znaczenie w wyborach parlamentarnych.

Często odmienne regulacje stosuje się w tym samym kraju w wyborach do poszczególnych izb parlamentu, a także w wyborach prezydenckich i samorządowych. W Polsce w wyborach do rad gmin liczących mniej niż 20 000 mieszkańców stosuje się system większościowy (większości względnej, ang. FPTP), podobnie w wyborach do Senatu. W wyborach do pozostałych organów stanowiących samorządu terytorialnego, w wyborach do Sejmu oraz w wyborach posłów do Parlamentu Europejskiego używa się formuł proporcjonalnych; w wyborach Prezydenta oraz w bezpośrednich wyborach organów wykonawczych gmin (wójtów, burmistrzów i prezydentów miast) głosowanie odbywa się według zasady większości bezwzględnej (w dwóch turach, o ile w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie otrzyma większości głosów).

Dwa najważniejsze rodzaje ordynacji to ordynacja większościowa i ordynacja proporcjonalna. Pierwsza wywodzi się z tradycji Wielkiej Brytanii i przyjęta jest m.in. w większości krajów anglosaskich. Jej zwolennikami byli John Locke i J. J. Rousseau. Pierwsza odmiana ordynacji proporcjonalnej, jaką był system pojedynczego głosu przechodniego, została zaproponowana w 1821 roku przez Thomasa Wrigthta Hilla i po raz pierwszy zastosowana w wyborach do duńskiego Riksdagu w 1856. Najczęściej stosowaną metodę d'Hondta po raz pierwszy zastosowano w niektórych szwajcarskich kantonach (m.in. w 1890 w kantonie Ticino), następnie w 1900 w Belgii. W ramach obu ordynacji istnieje wiele wariacji (np. większościowa z głosem alternatywnym w Australii czy proporcjonalna z systemem głosu przechodniego w Irlandii), a także kilka modeli pośrednich (np. system mieszany w Japonii i Korei Południowej).

Kworum

Kworum (z łac. quorum [praesentia sufficit] - których [obecność jest wystarczająca]) - minimalna liczba członków zgromadzenia (parlamentu, stowarzyszenia, związku zawodowego), niezbędna do prowadzenia obrad lub powzięcia wiążących decyzji np. w przedmiocie wyborów, podjęcia uchwały.

Przykładowo uchwalenie ustawy przez Sejm wymaga obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów; kworum wynosi więc 230 posłów. W przypadku komisji sejmowych kworum wynosi 1/3 składu.

Ogólna charakterystyka prawa konstytucyjnego

Prawo konstytucyjne ma przynajmniej dwa znaczenia. Przez prawo konstytucyjne rozumiemy zespół norm prawnych, których przedmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.
- w sensie wąskim - zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i innych ustawach konstytucyjnych
- w sensie szerokim - całokształt norm prawnych mających za przedmiot uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.

Materiał prawa konstytucyjnego obejmuje te normy prawne które określają:
- podmiot władzy suwerennej w państwie i sposoby jej sprawowania
- podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa
- system organów państwowych
- podstawy systemu wyborczego

W idealistycznym podziale prawa na publiczne i prywatne prawo konstytucyjne jest prawem publicznym w podziale na prawo materialne i formalne - prawo konstytucyjne jest prawem materialnym

Kto może wystąpić z wnioskiem do Trybunału?

• Krąg podmiotów upoważnionych do występowania z wnioskiem do Trybunału określony został w Konstytucji. Z wnioskiem w sprawach określonych w art. 188 Konstytucji wystąpić mogą jedynie enumeratywnie wyliczone podmioty prawa publicznego, wskazane w art. 191 Konstytucji.

• Każdy, którego konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone może natomiast w trybie art. 79 Konstytucji wystąpić do Trybunału ze skargą konstytucyjną. Skarga może być złożona na akt normatywny, na podstawie którego wydane zostało ostateczne orzeczenie sądu lub organu administracji publicznej, naruszające prawa lub wolności skarżącego.

Parlament - w państwach o demokratycznych systemach władzy, jest to najwyższy organ przedstawicielski, a jednocześnie zasadniczy organ władzy ustawodawczej.

KONSTYTUCJA jest to akt normatywny o najwyższej mocy prawnej i stanowi fundament systemu prawnego. Postanowienia konstytucji mają pierwszeństwo przed postanowieniami niższych aktów normatywnych w procesie stosowania prawa, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio chyba że sama ona stanowi inaczej.

Funkcje konstytucji:

• Funkcja prawna to możliwość pełnienia przez konstytucję roli aktu prawnego w zakresie stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych, które SA w niej uregulowane. Na ogół funkcja prawna konstytucji sprowadza się do uznania jej roli jako podstawowego źródła prawa i płynących stąd konsekwencji dla systemu źródeł prawa w państwie, założenia bezpośredniego obowiązywania norm konstytucyjnych i stosowania a także przyjęcia systemu kontroli konstytucyjności prawa.

• Funkcja integracyjna wiąże się z przekształceniem bytów społecznych i politycznych w byty prawne. Służy integracji całego społeczeństwa a jej postanowienia SA zazwyczaj rezultatem kompromisu pomiędzy różnymi siłami politycznymi i grupami społecznymi.

• Funkcja organizatorska realizowana jest przez to że konstytucja określa zasady organizowania i funkcjonowania państwa, a także jego organizacje wewnętrzną.

• Funkcja programowa konstytucji wiążę się z założeniami, że zadaniem konstytucji jest nie tylko realizacja określonego modelu państwa, ale również określenie kierunku rozwoju państwa i poszczególnych instytucji charakteryzujących ustrój polityczny i społeczno gospodarczy. Konstytucja spełnia zdania z zakresu zabezpieczenia i ochrony panującego układu stosunków ekonomicznych, społecznych i politycznych w państwie.

• Funkcja wychowawcza (oddziaływująca) każda konstytucja jest odzwierciedleniem pewnego systemu wartości i przekonań społecznych, ale jednocześnie ucieleśni określone idee i stwarza warunki do ich realizacji, czyli oddziaływuje na świadomość całego społeczeństwa jak i poszczególnych jego członków. Upowszechnia jedne wartości, idee i zasady równocześnie stymulując przyjmowanie innych.

Prawo wyborcze *w znaczeniu przedmiotowym to całokształt norm obowiązujących w państwie, regulujący sposób powoływania organów wybieranych. * w znaczeniu podmiotowym to uprawnienia obywatela do brania udziału w powoływaniu organów przedstawicielskich, wyróżnia się tutaj bierne i czynne prawo wyborcze.

Czynne prawo wyborcze to prawo do brania udziału w głosowaniu oraz innych czynnościach wyborczych.

Bierne prawo wyborcze prawo kandydowania do organu wybieranego. Źródłami prawa wyborczego w RP są niektóre postanowienia Konstytucji oraz Ordynacje wyborcze a także ustawa o wyborze Prezydenta RP. System wyborczy przez który się rozumie całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym, a także zasad nieregulowanych przepisami prawa, a stosowanych w praktyce wyborów.

FUNKCJE PRAWA WYBORCZEGO :

• Funkcja kreacyjna polega na wyróżnieniu przez wyborców preferencji i akceptacji dla przedstawionych im w postępowaniu wybranych argumentów politycznych i personalnych.

• Funkcja polityczno programowa polega na wyrażeniu przez wyborów poparcia dla określonego programu politycznego przedstawianego przez poszczególne ugrupowani a polityczne w ramach kampanii wyborczej.

• Funkcja legitymująca polega na tym, że poprzez akt wyborczy podmiot władzy suwerennej czyli naród, powołuje organy władzy przedstawicielskiej a w konsekwencji określoną ekipę rządzącą.

• Funkcja integracyjna umożliwia zespolenie zbiorowo określonego podmiotu władzy suwerennej poprzez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania i wyrażania jego woli

• Funkcja legitymacji do sprawowania władzy

• Funkcja wyrażania woli wyborców

• Funkcja polegająca na odtwarzaniu obrazu opinii publicznej

• Funkcja wyłonienia stabilnej większości rządowej

• Funkcja informacyjna

KONSTYTUCYJNE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO W POLSCE

Zasady prawa wyborczego sformułowane w Konstytucji są gwarancją demokratyzmu systemu, na podstawie, którego dochodzi do wyłonienia reprezentacji. Zgodnie z art. 96 ust.2 Konstytucji wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Wybory do Senatu są wyborami powszechnymi, bezpośrednimi, odbywającymi się w głosowaniu tajnym. Z tego wynika że zasady prawa wyborczego do Sejmu są zasadami 5 przymiotnikowymi a do Senatu 3 przymiotnikowymi.

• Zasada powszechności określa krąg obywateli, którzy spełniając określone ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów przedstawicielskich. Zasada powszechności wyborów dotyczy reguł w oparciu o które funkcjonuje w praktyce prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym. Zasada powszechności odgrywa szczególną rolę zarówno w zakresie biernego prawa wyborczego jak również w zakresie procedur wysuwania kandydatów. W zakresie powszechności prawa wyborczego podstawowe znaczenie ma przepis art. 62 Konstytucji. Bierne prawo wyborcze również wypowiada się Konstytucja do Sejmu przysługuje obywatelowi który w dniu wyborów kończy 21 lat, do Senatu 30 lat art. 92. ust2.

• Zasada bezpośredniości dotyczy sposobu wyborów przedstawicieli oznacza że wyborcy osobiście bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli.

• Zasada tajności głosowania odnosi się tylko do tej fazy wyborów, która stanowi realizowanie przez wyborców aktu wyborczego. Zasada tajności gwarantuje wyborcy swobodę pod jęcia decyzji, a także gwarantuje bezpieczeństwo że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje. Tajność głosowania gwarantowana jest przez stworzenie warunków nieskrępowanego oddania głosu.

• Zasada równości ma zastosowanie w wyborach do Sejmu. Współcześnie zasada rozumiana w ujęciu: formalnym: oznacza że każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów materialnym oznacza że siła głosu każdego wyborcy jest równa.

• Zasada proporcjonalności i zasada większościowa W polskim prawie wyborczym w wyborach do Sejmu ma zastosowanie zasada proporcjonalności. Natomiast zasada większości ma zastosowanie w wyborach prezydenckich. Art. 127 ust. 4 Obie zasady dotyczą relacji między liczbą oddanych głosów, a ostatecznym wynikiem wyborów ustalonym na podstawie przyjętego sposobu podziału mandatów. Obowiązująca ordynacja wyborcza przewiduje do podziału mandatów systemu d Hontta, który daje możliwość podział mandatów w systemie proporcjonalnym.

Zasada wolności praw człowieka i obywatela

Zasada ta w konstytucji jest zasadą, która posiada rozbudowaną regulację prawną (rozdział II Konstytucji). Wg tej zasady państwo musi uznać że człowiek ma uprawnienia o charakterze podstawowym, mające swe uzasadnienie w normach moralnych, normy prawne nie mogą krępować politycznej, społecznej i gospodarczej wolności człowieka. Państwo musi chronić wolności prawa człowieka i obywatela przez kreowanie takich wartości, które ograniczają ingerencję władcze jego organów. Koncepcja przestrzegania wolności praw człowieka, powoduje że prawa podstawowe muszą być rozwinięte. W ustawodawstwie zwykłym prawa podmiotowe powinny być sformalizowane, a obowiązki władzy publicznej wyraźnie określone. W polskiej konstytucji odrzucony został model państwa wyznaniowego w związku z tym wspólnota religijna jest wspólnotą odrębną od państwa, kościoła i związki wyznaniowe są kościołami i związkami wyznaniowymi dla dobra człowieka i dobra wspólnoty. Zakres tej współpracy wyznacza porządek konstytucyjny i reguły państwa demokratycznego.

PRAWA CZŁOWIEKA I OBYWATELA WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE

Obecna Konstytucja wyróżnia oprócz praw obywatela, prawa człowieka, traktując je jako pierwotne wobec państwa. Rozdz. 2 analizując go można wyróżnić prawa obywatelskie, prawa polityczne, wolności, prawa polityczne, prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne. Ponadto rozdz. 2 stanowi o podstawowych obowiązkach obywatelskich. Zasady ogólne odnoszące się do obowiązków i praw wolności człowieka i obywatela tworzą podstawę systemu stanowiąc jednocześnie dyrektywy do jego interpretacji. W odniesieniu do wolności i praw osobistych sformułowano następujący katalog wolności i praw:

• prawo do życia

• zakaz eksperymentów naukowych w tym medycznych bez dobrowolnie wyrażonej zgody pacjenta

• zakaz tortur, poniżającego traktowania i karania odpowiedzialność karna tylko za popełnienie czynu zabronionego tylko pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia

• prawo do obrony w postępowaniu karnym

• domniemanie niewinności do czasu gdy wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu

• prawo do sądu, dwuinstancyjność postępowania sądowego

• prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym

• wolność i tajemnica komunikowania się

• nienaruszalność mieszkania

• prawo każdego do zachowania w tajemnicy informacji dotyczących jego osoby

• wolność każdego do nieskrępowanego poruszania się oraz wyboru miejsca zamieszkania na terytorium RP

• wolność sumienia i wyznania.

Prawa, wolności i obowiązki człowieka i obywatela wg Konstytucji RP z 1997 r.

Wolności i prawa osobiste

• przysługujące każdemu człowiekowi znajdującemu się na terytorium RP - by wymienić tylko niektóre z nich: prawo do życia, zasada sądowej kontroli pozbawienia wolności, prawo oskarżonego do obrony, prawo do prywatności, wolność sumienia i religii itd.; co do cudzoziemców, zaliczamy tutaj - wolność cudzoziemca od ekstradycji z terytorium RP pod zarzutem popełnienia przestępstwa bez użycia przemocy z przyczyn politycznych oraz prawo cudzoziemca do azylu w RP

• przysługujące tylko obywatelom RP - wolność od wydalenia z kraju i prawo powrotu do kraju, wolność od zbierania, gromadzenia i udostępniania przez władze publiczne informacji o obywatelach innych niż niezbędne w demokratycznym państwie prawa i wolność od ekstradycji

Wolności i prawa polityczne

• przysługujące każdemu człowiekowi znajdującymi się na terytorium RP - przykładowo: wolność pokojowych zgromadzeń, swoboda zrzeszania się, czy prawo petycji.

• ekskluzywne tylko dla obywateli RP - np. prawo dostępu do służby publicznej, czynne i bierne prawo wyborcze, prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.

Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne kategoryzacja jak powyżej

• prawo do własności, innych praw majątkowych i prawo do dziedziczenia, prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki, wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, prawo do środowiska i podejmowania działań w tym kierunku oraz prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska, prawa konsumenckie i inne

• prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy i w razie pozostawania bez pracy, równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, prawo zakładania szkół wszystkich szczebli oraz równy dostęp do wykształcenia.
  

Zasady prawa wyborczego

Zasady prawa wyborczego są zespołem podstawowych decyzji politycznych przesądzających o ogólnym charakterze wyborów. Zasady: praworządność, równość, bezpośredniość, tajność głosowania oraz jedna zasada dotycząca podziału mandatów : zasada wyborów:

• charakter proporcjonalny - wybory do Sejmu liczącego 460 posłów. Odbywają się w 41 okręgach wyborczych z których każdy obejmuje obszar województwa bądź jego część. Okręgi są wielomandatowe, wybieranych jest co najmniej po 7 posłów. Obywatele głosują na kandydatów umieszczonych na listach partyjnych. Każde ugrupowanie startujące w wyborach zdobywa liczbę mandatów proporcjonalną do głosów uzyskanych w skali całego kraju.

• charakter większościowy - wybory do Senatu liczącego 100 senatorów. Z każdego spośród 40 okręgów wybieranych jest 2-4 senatorów. Obywatele głosują na indywidualnych kandydatów. Kandydatura na senatora może być zarejestrowana jeżeli poparta jest co najmniej 3 tys. Podpisów. Za wybranych uważa się tych kandydatów, którzy uzyskali kolejno najwięcej głosów, przy czym nie jest konieczne otrzymanie większości bezwzględnej czyli 50% plus jeden głos
  

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Zakres i sposób jego działania określa ustawa. Powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat i nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Ponadto nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.

PREZYDENT RP

Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej określa ustawa. Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej zarządza Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej, a w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej - nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów. Ważność wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza Sąd Najwyższy ponadto rozpatruje protesty przeciwko ważności wyborów. W przypadku nieprawidłowości przeprowadza się nowe wybory.

Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urząd po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym

Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.

Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej w razie:

1) śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej,

2) zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

3) stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze,

4) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego,

5) złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.

Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, obowiązki te przejmuje Marszałek Senatu.

Prezydent Rzeczypospolitej nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem.

ZADANA PREZYDENTA:

Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych:

1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,

2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,

3) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.

Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją. Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem. Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. W czasie pokoju Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej.

• Prezydent Rzeczypospolitej mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas określony.

• Na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych odwołać. Organem doradczym Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego.

• W razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej.

• Prezydent Rzeczypospolitej nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje ordery i odznaczenia.

• Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski. Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu.

• Prezydent Rzeczypospolitej może zwracać się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego. Orędzia nie czyni się przedmiotem debaty.

ORĘDZIE-uroczyste oznajmienie, przemówienie ważnej osoby w państwie (zwykle polityka) skierowanej do ogółu. Zwykle dotyczy bieżącej sytuacji politycznej w kraju. Często orędzia pojawiają się przed i po wyborach, a także w trakcie uroczystych wizyt polityków.

• W sprawach szczególnej wagi Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Radę Gabinetową. Radę Gabinetową tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej. Radzie Gabinetowej nie przysługują kompetencje Rady Ministrów.

Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporządzenia i zarządzenia na zasadach określonych w art. .

Organem pomocniczym Prezydenta Rzeczypospolitej jest Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje statut Kancelarii oraz powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej.

Prezydent Rzeczypospolitej, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. Nie jest wymagany podpis Prezesa RM podczas:

1) zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu,

2) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,

3) skracania kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,

4) inicjatywy ustawodawczej,

5) zarządzania referendum ogólnokrajowego,

6) podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,

7) zarządzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

8) zwracania się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego,

9) wniosku do Trybunału Konstytucyjnego,

10) wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,

11) desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów,

12) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków,

13) wniosku do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów,

14) odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,

15) zwoływania Rady Gabinetowej,

16) nadawania orderów i odznaczeń,

17) powoływania sędziów,

18) stosowania prawa łaski,

19) nadawania obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,

20) powoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

21) powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,

22) powoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,

23) powoływania prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego,

24) wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

25) powoływania członków Rady Polityki Pieniężnej,

26) powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego,

27) powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

28) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej,

29) wydawania zarządzeń na zasadach określonych w art. 93,

30) zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej.

Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego. Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej ulega zawieszeniu.

RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA

Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej , kieruje administracją rządową, ponadto na podstawie Konstytucji:

1) zapewnia wykonanie ustaw,

2) wydaje rozporządzenia,

3) koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,

4) chroni interesy Skarbu Państwa,

5) uchwala projekt budżetu państwa,

6) kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,

7) zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,

8) zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,

9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,

10) zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,

11) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,

12) określa organizację i tryb swojej pracy.

Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów.

Prezes Rady Ministrów:

1. reprezentuje Radę Ministrów,

2. kieruje pracami Rady Ministrów,

3. wydaje rozporządzenia,

4. zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania,

5. koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów,

6. sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach,

7. jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.

Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy. Minister kierujący działem administracji rządowej wydaje rozporządzenia. Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra.

Członek Rady Ministrów nie może prowadzić działalności sprzecznej z jego obowiązkami publicznymi.

Prezes Rady Ministrów, wiceprezesi Rady Ministrów i ministrowie składają wobec Prezydenta Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda. W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa, w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej. Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej.

KORPUS SŁUŻBY CYWILNEJ- tworzą pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych

Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

W razie nie powołania Rady Ministrów w trybie ust. 1 lub nie udzielenia jej wotum zaufania w trybie ust. 2 Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ust. 1 lub ust. 2 wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.

WOTUM ZAUFANIA- jedna z form kontroli Rady Ministrów przez Sejm. Powołany przez Prezydenta (w drodze art.154 ust.1 lub art. 155 ust.1 Konstytucji RP) lub Sejm (art.154 ust.3 Konstytucji RP) Prezes Rady Ministrów musi uzyskać dla swojego rządu wotum zaufania. W warunkach systemu parlamentarno-gabinetowego funkcjonowanie rządu jest uzależnione od uzyskania zaufania parlamentu (w Polsce Sejmu). Dlatego, niezależnie od tego, w którym kroku konstytucyjnym Prezydent powołał rząd, musi on ubiegać się o aprobatę Sejmu

W razie nie powołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

W razie nie udzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.

Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Uchwałę o pociągnięciu członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej lub co najmniej 115 posłów większością 3/5 ustawowej liczby posłów. Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem solidarną odpowiedzialność za działalność Rady Ministrów. Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem również odpowiedzialność indywidualną za sprawy należące do ich kompetencji lub powierzone im przez Prezesa Rady Ministrów. Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Wniosek o podjęcie uchwały, o której mowa w ust. 1, może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia. Powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku. Powtórny wniosek może być zgłoszony przed upływem 3 miesięcy, jeżeli wystąpi z nim co najmniej 115 posłów. Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Przepis art. 158 ust. 2 stosuje się odpowiednio. Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów.

Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie Radzie Ministrów wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu.

Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów również w razie:

1) nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów,

2) wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufności,

3) rezygnacji Prezesa Rady Ministrów.

1. Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów.

2. Prezydent Rzeczypospolitej, w przypadku określonym w ust. 2 pkt 3, może odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów.

WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE

Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu.

1. Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.

2. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mogą podlegać ograniczeniom określonym w ustawie.

4. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.

5. Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe.

1. Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjątkiem przypadków określonych w ust. 2 i 3.

2. Ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję:

1) został popełniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz

2) stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku.

3. Nie wymaga spełnienia warunków określonych w ust. 2 pkt 1 i 2 ekstradycja mająca nastąpić na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej, w związku z objętą jurysdykcją tego organu zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji.

4. Ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela.

5. W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.

EKSTRADYCJA-wydanie przez państwo władzom innego państwa osoby przebywającej na terytorium państwa wydającego, dokonywane w sytuacji, gdy osoba ta podejrzana jest o popełnienie na terytorium państwa zwracającego się z wnioskiem o ekstradycję czynu przestępczego lub w celu odbycia kary. Ekstradycja dokonywana jest na podstawie umowy międzynarodowej, o ile państwo zwracające się z wnioskiem o ekstradycję zapewnia wzajemność. Większość krajów nie dopuszcza ekstradycji własnych obywateli bądź osób, które uzyskały na ich terytorium prawo azylu.

Art. 56.

1. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie.

2. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi.

AZYL-miejsce odosobnienia, ucieczki, schronienia, zwłaszcza dla osób ściganych przez prawo

ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW

Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

---